›
›

Bài giảng Quy hoạch lâm nghiệp và điều chế rừng

pdf 162 trang vanle 1630
Download
Bạn đang xem 20 trang mẫu của tài liệu "Bài giảng Quy hoạch lâm nghiệp và điều chế rừng", để tải tài liệu gốc về máy bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên

Tài liệu đính kèm:

  • pdfbai_giang_quy_hoach_lam_nghiep_va_dieu_che_rung.pdf

Nội dung text: Bài giảng Quy hoạch lâm nghiệp và điều chế rừng

  1. Ch−¬ng tr×nh hç trî LNXH Bμi gi¶ng Quy ho¹ch l©m nghiÖp vμ ®iÒu chÕ rõng Hμ Néi, th¸ng 10 n¨m 2002
  2. Ch−¬ng tr×nh hç trî LNXH Bμi gi¶ng Quy ho¹ch l©m nghiÖp vμ ®iÒu chÕ rõng Biªn tËp: B¶o Huy, NguyÔn V¨n Lîi Nhãm t¸c gi¶: B¶o Huy, Hoμng V¨n D−ìng, NguyÔn V¨n Lîi, Bïi ViÖt H¶i, L−¬ng V¨n NhuËn, Vò V¨n Th«ng, §Æng Thu Hμ, Hoμng Xu©n Y, NguyÔn B¸ Ng·i. Hμ Néi, th¸ng 10 n¨m 2002 2
  3. Môc lôc Lý do môc ®Ých m«n häc 6 Më ®Çu 9 Tæng quan vÒ quy ho¹ch l©m nghiÖp vμ ®iÒu chÕ rõng 10 1 Qu¶n lý rõng bÒn v÷ng 10 2 Kh¸i niÖm quy ho¹ch l©m nghiÖp vμ ®iÒu chÕ rõng 12 2.1 Kh¸i niÖm quy ho¹ch l©m nghiÖp 12 2.2 Kh¸i niÖm ®iÒu chÕ rõng 15 2.3 Mèi quan hÖ gi÷a QHLN víi §CR 15 3 Môc ®Ých vμ nhiÖm vô cña QHLN vμ §CR 16 3.1 Môc ®Ých nhiÖm vô vμ nguyªn t¾c cña QHLN 16 3.2 Môc ®Ých, nhiÖm vô vμ nguyªn t¾c cña ®iÒu chÕ rõng 17 4 §èi t−îng cña QHLN vμ §CR 18 5 LÞch sö ph¸t triÓn cña khoa häc quy ho¹ch l©m nghiÖp vμ ®iÒu chÕ rõng 18 C¬ së kinh tÕ - x· héi - m«i tr−êng cña quy ho¹ch l©m nghiÖp vμ ®iÒu chÕ rõng 20 1 C¸c c¬ së kinh tÕ - x· héi - m«i tr−êng trong qui ho¹ch l©m nghiÖp - ®iÒu chÕ rõng. 21 1.1 C¬ së x· héi 21 1.2 C¬ së kinh tÕ 23 1.3 C¬ së vÒ m«i tr−êng trong qui ho¹ch l©m nghiÖp vμ ®iÒu chÕ rõng 26 2 C¸c nguyªn t¾c qu¶n lý rõng bÒn v÷ng 27 2.1 Nh÷ng vÊn ®Ò cña rõng 27 2.2 Nh÷ng nguyªn t¾c vμ tiªu chuÈn qu¶n lý rõng bÒn v÷ng ®Ó cÊp chøng chØ rõng 29 C¬ së kü thuËt cña quy ho¹ch l©m nghiÖp vμ ®iÒu chÕ rõng 32 1 Thμnh thôc rõng 33 1.1 Thμnh thôc tù nhiªn (Thμnh thôc sinh lý) 33 1.2 Thμnh thôc sè l−îng 36 1.3 Thμnh thôc c«ng nghÖ 42 1.4 Thμnh thôc t¸i sinh 47 1.5 Thμnh thôc tre nøa, lå « 47 1.6 Thμnh thôc phßng hé 49 1.7 Thμnh thôc ®Æc s¶n 49 1.8 Thμnh thôc kinh tÕ (gi¸ trÞ) 49 1.9 øng dông c¸c lo¹i tuæi thμnh thôc trong ®iÒu chÕ rõng 50 2 Tæ chøc thêi gian rõng 51 2.1 Chu kú 51 2.2 N¨m håi quy 52 2.3 Lu©n kú 54 2.4 Lu©n kú khai th¸c rõng tre nøa, lå «: 57 3
  4. 3 C¸c hÖ thèng ph©n chia rõng 57 3.1 Ph©n chia rõng theo l·nh thæ 58 3.2 Ph©n chia rõng theo hiÖn tr¹ng th¶m che 63 3.3 Ph©n chia rõng theo chøc n¨ng 66 3.4 Ph©n chia rõng theo quyÒn sö dông 69 4 Tæ chøc kh«ng gian rõng 69 4.1 Chuçi ®iÒu chÕ 70 4.2 Coupe t¸c nghiÖp 71 5 Vèn rõng chuÈn vμ ®iÒu chØnh s¶n l−îng rõng 77 5.1 S¶n l−îng æn ®Þnh 77 5.2 Vèn s¶n xuÊt chuÈn 78 5.3 §iÒu chØnh s¶n l−îng rõng 94 Néi dung vμ ph−¬ng ph¸p qui ho¹ch l©m nghiÖp 111 1 Néi dung c¬ b¶n cña qui ho¹ch l©m nghiÖp ë c¸c ®èi t−îng, cÊp kh¸c nhau . 112 1.1 Qui ho¹ch l©m nghiÖp cho c¸c cÊp qu¶n lý l·nh thæ 112 1.2 Qui ho¹ch cho c¸c cÊp qu¶n lý s¶n xuÊt kinh doanh 114 2 Ph−¬ng ph¸p tiÕp cËn trong quy ho¹ch l©m nghiÖp 115 2.1 TiÕp cËn cã sù tham gia lμ c¬ së cho quy ho¹ch l©m nghiÖp 115 2.2 Qu¶n lý th«ng tin vμ c¬ së d÷ liÖu trong c«ng t¸c qui ho¹ch l©m nghiÖp 117 3 Ph©n tÝch t×nh h×nh 117 3.1 §iÒu tra ®iÒu kiÖn tù nhiªn 118 3.2 §iÒu tra ®iÒu kiÖn kinh tÕ x· héi 118 3.3 T×nh h×nh s¶n xuÊt kinh doanh tr−íc kia vμ hiÖn nay 120 3.4 Thèng kª tμi nguyªn rõng 121 3.5 §iÒu tra chuyªn ®Ò 125 4 Ph©n tÝch chiÕn l−îc 126 5 X¸c ®Þnh ph−¬ng h−íng, môc ®Ých, môc tiªu nhiÖm vô qu¶n lý tμi nguyªn rõng 126 6 Qui ho¹ch s¶n xuÊt l©m nghiÖp 126 6.1 Qui ho¹ch ph©n chia ®Êt ®ai 126 6.2 Qui ho¹ch c¸c biÖn ph¸p tæ chøc kinh doanh rõng 127 6.3 Sù tham gia cña ng−êi d©n trong quy ho¹ch sö dông rõng vμ ®Êt l©m nghiÖp 129 7 LËp kÕ ho¹ch 132 8 Tæ chøc bé m¸y 133 9 X©y dùng ph−¬ng ¸n qui ho¹ch 135 10 ThÈm ®Þnh ph−¬ng ¸n quy ho¹ch 137 11 Thùc hiÖn vμ gi¸m s¸t ph−¬ng ¸n 137 12 §¸nh gi¸ ph−¬ng ¸n 138 X©y dùng ph−¬ng ¸n vμ tæ chøc ®iÒu chÕ rõng 139 1 Néi dung c¬ b¶n x©y dùng ph−¬ng ¸n ®iÒu chÕ rõng 140 1.1 §iÒu tra ®¸nh gi¸ vÒ t×nh h×nh tù nhiªn, kinh tÕ x· héi cña khu vùc 140 4
  5. 1.2 X¸c ®Þnh môc tiªu ®iÒu chÕ rõng 141 1.3 X¸c ®Þnh giai ®o¹n, kú h¹n ®iÒu chÕ 142 1.4 ThiÕt kÕ c¸c gi¶i ph¸p kü thuËt l©m sinh cho tõng chuçi ®iÒu chÕ rõng 143 1.5 Bè trÝ c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt kh¸c 148 1.6 LËp kÕ ho¹ch ®iÒu chÕ rõng 148 1.7 Dù to¸n ®Çu t− x©y dùng, lao ®éng, tμi chÝnh vμ hiÖu qu¶ 149 1.8 ThÈm ®Þnh hiÖu qu¶ cña ph−¬ng ¸n 149 2 TiÕn tr×nh vμ ph−¬ng ph¸p tiÕp cËn trong lËp kÕ ho¹ch ®iÒu chÕ rõng 150 3 Thμnh qu¶ cña lËp ph−¬ng ¸n ®iÒu chÕ rõng 152 3.1 C¸c b¶n ®å: 152 3.2 V¨n b¶n ph−¬ng ¸n ®iÒu chÕ rõng 153 4 Tæ chøc thùc thi, gi¸m s¸t vμ ®¸nh gi¸ ph−¬ng ¸n ®iÒu chÕ rõng 156 Tμi liÖu tham kh¶o 158 Danh s¸ch tμi liÖu ®äc thªm cña sinh viªn 161 5
  6. lý do môc ®Ých m«n häc Lý do ph¸t triÓn m«n häc Quy ho¹ch l©m nghiÖp vμ §iÒu chÕ rõng N¨m tr−êng ®¹i häc ®ang gi¶ng d¹y m«n häc quy ho¹nh l©m nghiÖp vμ ®iÒu chÕ rõng ®Òu nhËn thÊy cã nhu cÇu c¶i tiÕn ch−¬ng tr×nh ®μo t¹o m«n häc, v× c¸c lý do: • Cã sù thay ®æi vÒ chÝnh s¸ch l©m nghiÖp vμ c¸ch tiÕp cËn qu¶n lý tμi nguyªn rõng, ®ßi hái ng−êi qu¶n lý rõng ph¶i thay ®æi kiÕn thøc, kü n¨ng , th¸i ®é ®Ó ®¸p øng c¸c nhu cÇu ®ã. • Tõng b−íc ®−a tiÕn bé kü thuËt vμo ®μo t¹o ®Ó n©ng cao hiÖu qu¶ sö dông tμi nguyªn rõng h−íng tíi trang bÞ cho ng−êi häc c¸c nguyªn t¾c còng nh− gi¶i ph¸p ®Ó tæ chøc qu¶n lý tμi nguyªn rõng theo h−íng bÒn v÷ng vÒ 3 mÆt kinh tÕ – x· héi – m«i tr−êng • Héi nhËp vμo viÖc ®μo t¹o qu¶n lý rõng bÒn v÷ng trong khu vùc. VÞ trÝ m«n häc Quy ho¹ch l©m nghiÖp vμ §iÒu chÕ rõng trong ch−¬ng tr×nh ®μo t¹o kü s− l©m nghiÖp: • §−îc gi¶ng d¹y ë häc kú VII - VIII trong ch−¬ng tr×nh ®μo t¹o kü s− l©m nghiÖp. • Liªn quan chÆt chÏ c¸c m«n: L©m sinh häc, §iÒu tra rõng, Qu¶n lý b¶o vÖ rõng, L©m nghiÖp x· héi ®¹i c−¬ng, Qu¶n lý dù ¸n l©m nghiÖp x· héi. • Tæng sè tiÕt: 60 - 75 tiÕt, ch−a bao gåm phÇn thùc tËp gi¸o tr×nh ë hiÖn tr−êng 03 tuÇn cïng víi m«n ®iÒu tra rõng. Môc ®Ých cña m«n häc Nh»m trang bÞ cho sinh viªn l©m nghiÖp: • KiÕn thøc, kü n¨ng, th¸i ®é cÇn thiÕt trong l·nh vùc QHLN -§CR ®Ó gãp phÇn qu¶n lý sö dông tμi nguyªn rõng theo h−íng bÒn v÷ng. • Kh¶ n¨ng chñ ®éng phèi hîp víi c¸c bªn liªn quan trong x©y dùng, tæ chøc thùc thi, gi¸m s¸t vμ ®¸nh gi¸ ph−¬ng ¸n QHLN - §CR phï hîp víi chÝnh s¸ch l©m nghiÖp vμ yªu cÇu cña x· héi. • Ph−¬ng ph¸p luËn trong tæ chøc thùc hiÖn QHLN - §CR ë c¸c ®èi t−îng, cÊp qu¶n lý tμi nguyªn rõng kh¸c nhau. 6
  7. Khung ch−¬ng tr×nh tæng quan tßan m«n häc Ch−¬ng Môc tiªu Néi dung Ph−¬ng ph¸p VËt liÖu Thêi (Sau khi häc xong m«n häc, sinh viªn cã kh¶ gian n¨ng) 1. Tæng quan vÒ QHLN + Tr×nh bμy c¸c kh¸i niÖm, QHLN vμ §CR. - Kh¸i niÖm QHLN & §CR Tr×nh bμy Tμi liÖu ph¸t tay 5 & §CR + Tr×nh bμy môc ®Ých, nhiÖm vô vμ c¸c - Môc ®Ých & nhiÖm vô cña QHLN vμ §CR §éng n·o PhiÕu mμu nguyªn t¾c trong QHLN vμ §CR. - §èi t−îng cña QHLN vμ §CR B¶ng ghim + Tr×nh bμy lÞch sö ph¸t triÓn QHLN vμ §CR trong vμ ngoμi n−íc - LÞch sö ph¸t triÓn khoa häc QHLN - §CR 2. C¬ së KtÕ - x· héi - + Gi¶i thÝch ®−îc vÞ trÝ ý nghÜa cña c¸c c¬ së - C¸c c¬ së KT- XH - MT trong QHLN - §CR DiÔn gi¶ng Tμi liÖu ph¸t tay 10 m«i tr−êng cña QHLN kinh tÕ x· héi trong QHLN-§CR - C¸c nguyªn t¾c qu¶n lý rõng bÒn v÷ng N·o c«ng & §CR + Ph©n tÝch mèi quan hÖ gi÷a 3 mÆt KT-XH- MT trong QHLN-§CR + Tr×nh bμy ®−îc c¸c nguyªn t¾c vμ tiªu chuÈn qu¶n lý rõng bÒn v÷ng trong QH§CR 3. C¬ së kü thuËt cña + Tr×nh bμy kh¸i niÖm vμ c¸ch x¸c ®Þnh c¸c - Thμnh thôc rõng DiÔn gi¶ng Bμi giao nhiÖm vô, 25 QHLN & §CR lo¹i thμnh thôc rõng vμ tæ chøc thêi gian - Tæ chøc thêi gian rõng Bμi tËp tμi liÖu ph¸t tay rõng. - C¸c hÖ thèng ph©n chia rõng N·o c«ng - Tæ chøc kh«ng gian rõng + Tr×nh bμy vμ ¸p dông ®−îc c¸c hÖ thèng - Vèn s¶n xuÊt chuÈn vμ ®iÒu chØnh s¶n l−îng ph©n chia rõng vμ tæ chøc kh«ng gian rõng. + Sö dông ®−îc c¸c ph−¬ng ph¸p ®iÒu chØnh s¶n l−îng rõng 4. Néi dung, ph−¬ng + Tr×nh bμy ®−îc c¸c néi dông QHLN cho - Néi dung c¬ b¶n QHLN ë c¸c ®èi t−îng/ cÊp kh¸c DiÔn gi¶ng, Bμi giao nhiÖm vô, 20 ph¸p QHLN c¸c ®èi t−îng (cô thÓ). nhau. Bμi tËp lín Tμi liÖu ph¸t tay vÒ - Ph−¬ng ph¸p tiÕp cËn trong x©y dùng ph−¬ng ¸n Th¶o luËn nhãm ph−¬ng ¸n quy + Lùa chän ®−îc ph−¬ng ph¸p thÝch hîp QHLN. N·o c«ng ho¹ch rõng trong x©y dùng ph−¬ng ¸n QHLN. - Ph©n tÝch t×nh h×nh - Ph©n tÝch chiÕn l−îc + Chñ ®éng phèi hîp víi c¸c bªn liªn quan - X¸c ®inh ph−¬ng h−íng, môc ®Ých, môc tiªu nhiÖm x©y dùng vμ tæ chøc thùc hiÖn ®−îc phu¬ng vô qu¶n lý tμi nguyªn rõng ¸n QHLN. - Quy ho¹ch s¶n xuÊt l©m nghiÖp - LËp kÕ ho¹ch - Tæ chøc bé m¸y 7
  8. Ch−¬ng Môc tiªu Néi dung Ph−¬ng ph¸p VËt liÖu Thêi (Sau khi häc xong m«n häc, sinh viªn cã kh¶ gian n¨ng) - X©y dùng ph−¬ng ¸n quy ho¹ch - Th©m ®Þnh ph−¬ng ¸n - Thùc hiÖn vμ gi¸m s¸t - §¸nh gi¸ ph−¬ng ¸n 5. X©y dùng ph−¬ng ¸n + Tr×nh bμy c¸c néi dung c¬ b¶n lËp ph−¬ng - Néi dung x©y dùng ph−¬ng ¸n §CR Tr×nh bμy Bμi giao nhiÖm vô 15 vμ tæ chøc ®iÒu chÕ ¸n §CR rõng - TiÕn tr×nh vμ ph−¬ng ph¸p tiÕp cËn trong lËp kÕ Bμi tËp t×nh huèng Tμi liÖu ph¸t tay + Lùa chän c¸c ph−¬ng ph¸p/c«ng cô tiÕp ho¹ch §CR Ph−¬ng ¸n §CR cËn thÝch hîp ®Ó lËp kÕ ho¹ch §CR Th¶o luËn nhãm - Thμnh qu¶ cña lËp ph−¬ng ¸n §CR + X©y dùng ®−îc ph−¬ng ¸n §CR kh¶ thi - Tæ chøc thùc thi, gi¸m s¸t vμ ®¸nh gi¸ ®iÒu chÕ + Tæ chøc thùc hiÖn vμ ®¸nh gi¸ ph−¬ng ¸n rõng ®iÒu chÕ rõng 8
  9. më ®Çu M«n häc Quy ho¹ch l©m nghiÖp (QHLN) vμ §iÒu chÕ rõng (§CR) lμ mét m«n häc quan träng trong chuyªn ngμnh ®μo t¹o kü s− l©m sinh. M«n nμy nh»m cung cÊp cho sinh viªn c¸c kiÕn thøc vμ kü n¨ng vÒ x©y dùng, tæ chøc thùc thi ph−¬ng ¸n quy ho¹ch l©m nghiÖp; tæ chøc rõng theo kh«ng gian vμ thêi gian cña lu©n kú, chu kú khÐp kÝn nh»m cã thÓ thu ®−îc s¶n l−îng l©m s¶n liªn tôc vμ c¸c gi¶i ph¸p t¸c ®éng vμo rõng nh»m n©ng cao s¶n l−îng, lîi dông tèt tiÒm n¨ng lËp ®Þa - ®−îc gäi lμ ph−¬ng ¸n ®iÒu chÕ rõng. C¶ hai ®Òu nh»m vμo môc ®Ých qu¶n lý rõng bÒn v÷ng. Qu¶n lý rõng bÒn v÷ng lμ ph−¬ng thøc qu¶n lý tμi nguyªn rõng ®¹t ®−îc sù bÒn v÷ng c¶ ba khÝa c¹nh: sinh th¸i- m«i tr−êng, kinh tÕ vμ v¨n hãa x· héi. Môc tiªu vμ néi dung gi¶ng d¹y tr−íc ®©y nh»m ®¸p øng nhu cÇu trang bÞ cho sinh viªn c¸ch tæ chøc quy ho¹ch vμ ®iÒu chÕ rõng theo h−íng s¶n xuÊt l©m nghiÖp dùa vμo khai th¸c gç lμm chÝnh vμ quy m« qu¶n lý tËp trung ë cÊp l©m truêng, huyÖn x·. Tuy nhiªn trong gÇn mét thËp kü trë l¹i ®©y, chÝnh phñ ViÖt Nam ®· cã chÝnh s¸ch chuyÓn h−íng tõ nÒn l©m nghiÖp truyÒn thèng lÊy khai th¸c gç lμm chÝnh sang l©m nghiÖp x· héi, céng ®ång; viÖc sö dông tμi nguyªn cÇn ®−îc xem xÐt toμn diÖn dùa trªn kiÕn thøc – kinh nghiÖm cña ng−êi d©n ®Þa ph−¬ng. §· cã sù thay ®æi quan träng trong ph©n cÊp qu¶n lý tμi nguyªn rõng, ®Êt rõng; chÝnh phñ ®· vμ ®ang tiÕn hμnh giao ®Êt giao rõng cho ng−êi d©n, céng ®ång qu¶n lý kinh doanh. Víi sù thay ®æi lín nh− vËy ®ßi hái cã sù thay ®æi trong c¸ch tiÕp cËn ®Ó qu¶n lý tμi nguyªn, ®ã lμ sù tham gia cña nhiÒu thμnh phÇn kinh tÕ, ®Æc biÖt lμ ng−êi d©n trong qu¶n lý kinh doanh rõng. Nh− vËy viÖc qu¶n lý rõng ngμy nay ®· cã thay ®æi vÒ quy m« (cã thÓ víi diÖn tÝch lín tõ 10.000 – 20.000ha cña l©m tr−êng hoÆc chØ 10-20ha cña n«ng hé) vμ ®èi t−îng (cã thÓ lμ l©m tr−êng, c«ng ty, trang tr¹i hoÆc céng ®ång, n«ng hé ). Môc ®Ých cña qu¶n lý rõng kh«ng thay ®æi, ®ã lμ qu¶n lý bÒn v÷ng ®−îc nguån tμi nguyªn rõng, nh−ng c¸c ph−¬ng ph¸p tiÕp cËn trong lËp kÕ ho¹ch vμ thùc thi, gi¸m s¸t, ®¸nh gi¸ cÇn cã c¶i tiÕn ®Ó cã thÓ b¶o ®¶m ph−¬ng ¸n quy ho¹ch l©m nghiÖp vμ ®iÒu chÕ rõng cã tÝnh thùc tÕ, ®¸p øng ®−îc lîi Ých vμ nguyÖn väng cña c¸c bªn liªn quan vμ gãp phÇn n©ng cao ®êi sèng kinh tÕ v¨n hãa cña ng−êi d©n sèng trong vμ gÇn rõng, gãp phÇn qu¶n lý rõng theo h−íng bÒn v÷ng, cã chÊt l−îng cao. 9
  10. Ch−¬ng 1 Tæng quan vÒ quy ho¹ch l©m nghiÖp vμ ®iÒu chÕ rõng Môc ®Ých Trang bÞ cho sinh viªn nh÷ng hiÓu biÕt tæng qu¸t vμ bøc tranh vÒ ph¸t triÓn quy ho¹ch l©m nghiÖp (QHLN) vμ ®iÒu chÕ rõng (§CR) trong n−íc vμ trªn thÕ giíi, lý do h×nh thμnh khoa häc quy ho¹ch vμ ®iÒu chÕ rõng, c¸c b−íc ph¸t triÓn cña nã. Nh÷ng kh¸i niÖm c¬ b¶n sÏ ®−îc th¶o luËn gióp cho sinh viªn b¾t ®Çu tiÕp cËn víi m«n khoa häc qñan lý tμi nguyªn rõng bao hμm nhiÒu khÝa c¹nh kh¸c nhau nh− kinh tÕ, s¶n l−îng, x· héi, sö dông bÒn v÷ng tμi nguyªn, m«i tr−êng. Khung ch−¬ng tr×nh tæng quan toμn ch−¬ng: Môc tiªu Néi dung Ph−¬ng ph¸p VËt liÖu Thêi gian (Sau khi häc xong,sinh (tiÕt) viªn cã kh¶ n¨ng) Tr×nh bμy c¸c kh¸i Qu¶n lý rõng bÒn v÷ng Tr×nh bμy Tμi liÖu 5 niÖm QHLN vμ §CR. ph¸t tay Kh¸i niÖm QHLN & §CR §éng n·o Tr×nh bμy môc ®Ých, PhiÕu Môc ®Ých & nhiÖm vô cña nhiÖm vô vμ c¸c mμu QHLN vμ §CR nguyªn t¾c trong B¶ng QHLN vμ §CR. §èi t−îng cña QHLN vμ ghim §CR Tr×nh bμy lÞch sö ph¸t triÓn QHLN vμ §CR LÞch sö ph¸t triÓn khoa häc trong vμ ngoμi n−íc QHLN - §CR 1 Qu¶n lý rõng bÒn v÷ng Quy ho¹ch l©m nghiÖp vμ ®iÒu chÕ rõng ®Òu nh»m môc ®Ých ®Þnh h−íng vμ gãp phÇn cho qu¶n lý rõng bÒn v÷ng, hay cßn gäi lμ qu¶n lý rõng cã chÊt l−îng. Qu¶n lý rõng bÒn v÷ng lμ thùc hiÖn triÖt ®Ó vμ ®ång bé hÖ thèng c¸c hμnh ®éng nh»m kh«ng ngõng ph¸t huy víi hiÖu qu¶ cao, æn ®Þnh liªn tôc nh÷ng t¸c dông vμ lîi Ých cña rõng trªn c¸c lÜnh vùc vÒ m«i tr−êng, kinh tÕ, v¨n ho¸, x· héi trong hiÖn t¹i vμ t−¬ng lai. C¸c ph−¬ng thøc qu¶n lý rõng truyÒn thèng, dùa trªn khai th¸c gç lμ chÝnh vμ t¸ch vai trß con ng−êi còng nh− c¸c bªn liªn quan ®· béc lé nhiÒu nh−îc ®iÓm, diÖn tÝch rõng bÞ thu hÑp nhanh ®ång thêi víi nã lμ c¸c khu rõng cã chÊt l−îng ngμy cμng kÐm. Thu hót c¸c bªn cã liªn quan vμo tiÕn tr×nh lËp kÕ ho¹ch vμ thùc thi qu¶n lý rõng, ®Æc biÖt lμ c¸c céng ®ång sèng trong vμ gÇn rõng, cã ®êi sèng phô thuéc vμo rõng lμ ®iÒu quan träng trong x©y dùng mét chiÕn l−îc qu¶n lý rõng bÒn v÷ng, chia sÎ lîi Ých víi c¸c bªn. §Ó qu¶n lý rõng bÒn v÷ng, cã 03 nguyªn t¾c c¬ b¶n cÇn ®−îc l−u ý, ®ã lμ: 10
  11. • BÒn v÷ng vÒ m«i tr−êng: C¸c hÖ sinh th¸i rõng cÇn cã ®ñ kh¶ n¨ng hç trî cho nhu cÇu søc khoÎ con ng−êi, duy tr× ®−îc s¶n l−îng æn ®Þnh, cã kh¶ n¨ng phôc håi th«ng qua t¸i sinh; ®iÒu nμy yªu cÇu qu¶n lý rõng cÇn t«n träng vμ x©y dùng trªn c¬ së c¸c quy luËt tù nhiªn. • BÒn v÷ng vÒ x· héi: §iÒu nμy ph¶n ¶nh mèi liªn hÖ gi÷a ph¸t triÓn vμ c¸c tiªu chuÈn x· héi trong sö dông rõng; ho¹t ®éng qu¶n lý rõng tèt nÕu nã b¶o ®¶m cho viÖc ph¸t triÓn c¸c nhu cÇu ®a d¹ng cña x· héi mét c¸ch bÒn v÷ng. • BÒn v÷ng vÒ kinh tÕ: §iÒu nμy yªu cÇu c¸c lîi Ých kinh tÕ cÇn ®−îc c©n b»ng gi÷a c¸c nhãm qu¶n lý vμ sö dông; c©n ®èi gi÷a hiÖu qu¶ kinh tÕ víi c¸c nhu cÇu m«i tr−êng, x· héi. Qu¶n lý rõng bÒn v÷ng ®−îc dùa trªn ba nguyªn t¾c c¨n b¶n theo s¬ ®å sau: BÒn v÷ng vÒ m«i tr−êng Qu¶n lý BÒn v÷ng BÒn rõng vÒ x· héi bÒn v÷ng vÒ kinh v÷ng tÕ H×nh 1.1. Ba nguyªn t¾c qu¶n lý rõng bÒn v÷ng Qu¶n lý rõng bÒn v÷ng ph¶i bao gåm c¸c khÝa c¹nh sau (Christopher Upton & Stephen Bass, 1996): - Thùc hiÖn c¸c môc tiªu vÒ m«i tr−êng nh− lμ b¶o tån ®a d¹ng sinh häc, chÊt l−îng nguån n−íc, ®iÒu hßa khÝ hËu. - Thùc hiÖn c¸c môc tiªu kinh tÕ nh− nu«i d−ìng s¶n l−îng gç vμ c¸c gi¸ trÞ cña vèn rõng - Thùc hiÖn c¸c môc tiªu x· héi nh− ®¸p øng nhu cÇu sinh kÕ, b¶o tån v¨n hãa vμ hÖ thèng kiÕn thøc cña nguêi d©n sèng phô thuéc vμo rõng - C©n b»ng gi÷a nhu cÇu cña thÕ hÖ h«m nay víi thÕ hÖ t−¬ng lai 11
  12. - C©n b»ng gi÷a hiÖu qu¶ kinh tÕ víi m«i tr−êng nh»m n©ng cao c¸c t¸c ®éng tÝch cùc vμ gi¶m thiÓu t¸c ®éng tiªu cùc. - Lu«n c¶i tiÕn vμ chó träng tiÕn tr×nh gi¸m s¸t vμ häc tËp tõ hiÖn tr−êng. - B¶o ®¶m sù tham gia cña c¸c bªn liªn quan trong tiÕn tr×nh ra quyÕt ®Þnh. - Cung cÊp th«ng tin cho c¸c bªn liªn quan vμ nh÷ng ng−êi quan t©m. - Hç trî vÒ chÝnh s¸ch cã tÝnh dμi h¹n vμ æn ®Þnh vÒ tμi chÝnh ®Ó qu¶n lý rõng bÒn v÷ng. 2 Kh¸i niÖm quy ho¹ch l©m nghiÖp vμ ®iÒu chÕ rõng 2.1 Kh¸i niÖm quy ho¹ch l©m nghiÖp DiÖn tÝch nμo sÏ ®−îc coi lμ ®Êt l©m nghiÖp? vμ víi tõng kiÓu d¹ng ®Êt, rõng kh¸c nhau th× lo¹i nμo sÏ phôc vô cho môc tiªu phßng hé hoÆc b¶o tån, lo¹i nμo cÇn ®−a vμo s¶n xuÊt? Lμm thÕ nμo chóng ta cã thÓ ®¸p øng ®−îc nhu cÇu cña ng−êi d©n ®Þa ph−¬ng víi c¸c s¶n phÈm rõng ®ång thêi víi viÖc thùc hiÖn s¶n xuÊt gç? HÖ thèng quy ho¹ch rõng nμo lμ tèt nhÊt ®èi víi tõng khu vùc vμ c¸c gi¶i ph¸p g× lμ cÇn thiÕt ®Ó thùc hiÖn nã? HÖ thèng quy ho¹ch ®−îc ®Ò xuÊt lμ bÒn v÷ng? §Ó tr¶ lêi c¸c c©u hái trªn vμ ra c¸c quyÕt ®Þnh thÝch hîp ®ßi hái ph¶i cã quy ho¹ch l©m nghiÖp, chóng cã quan hÖ mËt thiÕt víi c¸c vÊn ®Ò nªu trªn. Quy ho¹ch bao gåm viÖc lËp kÕ ho¹ch vμ qu¶n lý kÕ ho¹ch ®ã; lËp kÕ ho¹ch lμ viÖc ®iÒu tra kh¶o s¸t vμ ph©n tÝch c¸c t×nh h×nh hiÖn t¹i vμ x¸c ®Þnh c¸c nhu cÇu trong t−¬ng lai ®Ó lËp kÕ ho¹ch hμnh ®éng nh»m ®¸p øng c¸c B¶n ®å quy ho¹ch tæng thÓ nhu cÇu ®ã; vμ qu¶n lý lμ thiÕt lËp c¸c gi¶i ph¸p ®Ó thùc thi c¸c ho¹t ®éng. 12
  13. Quy ho¹ch sö dông ®Êt l©m nghiÖp ®−îc thùc hiÖn ë c¸c cÊp kh¸c nhau tõ cÊp toμn cÇu cho ®Õn cÊp th«n bu«n hoÆc trang tr¹i. • CÊp toμn cÇu hoÆc khu vùc: Nh»m x©y dùng mét chiÕn l−îc sö dông tμi nguyªn rõng ®−îc thùc hiÖn bëi c¸c tæ chøc quèc tÕ vμ c¸c chÝnh phñ, nã ®−îc xem lμ c¬ së ®Ó h−íng dÉn lËp kÕ ho¹ch toμn cÇu, khu vùc. C¸c lÜnh vùc −u tiªn vμ c¸c h−íng dÉn trong Ch−¬ng tr×nh hμnh ®éng rõng nhiÖt ®íi lμ mét vÝ dô. • CÊp quèc gia hoÆc cÊp tØnh: §©y lμ cÊp chñ yÕu ®Ó ®−a c¸c chÝnh s¸ch quèc gia. CÊp quy ho¹ch nμy sÏ ®−a c¸c −u tiªn bao gåm viÖc ph©n bæ nguån tμi nguyªn vμ c¸c −u tiªn ph¸t triÓn gi÷a c¸c khu vùc còng nh− lμ c¸c vÊn ®Ò cÇn thiÕt liªn quan ®Õn c¬ së luËt ph¸p vμ chÝnh s¸ch l©m nghiÖp (FAO, 1987). ViÖc lËp kÕ ho¹ch dùa trªn b¶n ®å tû lÖ tõ 1:1,000,000 ®Õn 1:250,000. Trong c¸c quèc gia cã diÖn tÝch réng th× quy ho¹ch cÊp tØnh sÏ lμ n¬i ®−a ra c¸c −u tiªn vμ chÝnh s¸ch l©m nghiÖp. • CÊp huyÖn, dù ¸n hoÆc vïng ®Çu nguån: CÊp huyÖn hoÆc c¸c khu vùc ®−îc x¸c lËp dù ¸n lμ n¬i tiÕn hμnh lËp kÕ ho¹ch ph¸t triÓn l©m nghiÖp. §−a ra c¸c quyÕt ®Þnh vÒ ph©n bæ ®Êt gi÷a l©m nghiÖp vμ c¸c sö dông kh¸c vμ c¸c kiÓu qu¶n lý rõng. Tû lÖ b¶n ®å ®Ó lËp kÕ ho¹ch tõ 1:100,000 ®Õn 1:20,000, tr−êng hîp ®Æc biÖt lμ 1:50,000. Qu¶n lý ®Çu nguån lμ mét kiÓu d¹ng qu¶n lý ë cÊp huyÖn trong ®ã kÕ ho¹ch ®a môc tiªu ®−îc lËp vμ tËp trung vμo viÖc ®iÒu khiÓn dßng ch¶y vμ xãi mßn ®Êt (FAO 1977, 1985 - 1990) • CÊp th«n bu«n/lμng hoÆc c¸c tiÓu khu rõng: §©y lμ cÊp thùc thi kÕ ho¹ch vμ ®iÒu hμnh qu¶n lý theo tõng ngμy bao gåm c¸c ho¹t ®éng thiÕt lËp c¸c gi¶i ph¸p l©m sinh, khai th¸c rõng, vv Nh÷ng chØnh söa chi tiÕt cho kÕ ho¹ch sö dông ®Êt ®−îc thùc hiÖn. Mét b¶n ®å lμm c¬ së cho lËp kÕ ho¹ch vμ ghi chÐp c¸c ho¹t ®éng qu¶n lý lμ b¾t buét ph¶i cã, tû lÖ tõ 1:20,000 ®Õn 1:10,000. C¸c t¸c ®éng gi÷a c¸c cÊp lËp kÕ ho¹ch cÇn thùc hiÖn theo hai chiÒu. Trong lËp kÕ ho¹ch theo nhiÒu cÊp qu¶n lý, cÇn cã sù ph©n cÊp ph©n quyÒn trong viÖc ra quyÕt ®Þnh. 13
  14. H×nh 1.1: S¬ ®å c¸c cÊp quy ho¹ch l©m nghiÖp Quy ho¹ch l©m nghiÖp liªn quan rÊt nhiÒu ®Õn c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt cña c¸c ngμnh kh¸c vμ nã ®−îc ®Æt trong bèi c¶nh ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi cña vïng, khu vùc còng nh− nhu cÇu cña tõng ®Þa ph−¬ng, do ®ã ph−¬ng ¸n quy ho¹ch cÇn xem xÐt mèi quan hÖ nμy, ®Æc biÖt lμ xuÊt ph¸t tõ thùc tÕ. HiÖn nay chóng ta ®· cã nhiÒu thay ®æi trong c¸ch tiÕp cËn trong x©y dùng ph−¬ng ¸n quy ho¹ch, thay v× c¸c quy ho¹ch th−êng do mét nhãm chuyªn gia x©y dùng trªn c¬ së c¸c luËn cø khoa häc vÒ rõng, ®Êt, vμ th−êng bá quªn mèi quan hÖ víi c− d©n t¹i chæ, chóng ta ®· tõng b−íc tæ chøc quy ho¹ch ë c¸c cÊp x· víi sù tham gia cña nhiÒu bªn liªn quan. §ång thêi lμ viÖc thay ®æi quyÒn qu¶n lý sö dông tμi nguyªn rõng, tr−íc ®©y chñ yÕu s¶n xuÊt l©m nghiÖp do l©m tr−êng quèc doanh ®¶m nhiÖm, th× nay thμnh phÇn nμy ®a d¹ng h¬n rÊt nhiÒu, tõ hé gia ®×nh ®Õn céng ®ång, c¸c c«ng ty t− nh©n, ®Þa ph−¬ng ®ßi hái ph¶i cã c¸ch tiÕp cËn thÝch hîp ®Ó quy ho¹ch nh»m b¶o ®¶m tÝnh thùc tiÔn còng nh− hiÖu qu¶ cña ph−¬ng ¸n còng nh− ®¸p øng ®−îc yªu cÇu cña x· héi ®èi víi l©m nghiÖp – kh«ng chØ gç mμ cßn c¸c s¶n phÈm ®a d¹ng, t¹o viÖc lμm, b¶o tån ®a d¹ng sinh häc vμ m«i tr−êng. 14
  15. 2.2 Kh¸i niÖm ®iÒu chÕ rõng Khoa häc vÒ ®iÒu chÕ rõng ®· xuÊt hiÖn tõ l©u vμ h×nh thμnh vμo cuèi thÕ kû 18 ë c¸c n−íc ph−¬ng t©y. ë mçi n−íc, tïy theo quan ®iÓm, gãc ®é kinh doanh lîi dông rõng vμ tr×nh ®é kü thuËt nªn ®Þnh nghÜa ®iÒu chÕ rõng cã kh¸c nhau. §Þnh nghÜa tæng qu¸t theo GS. Rucareanu: “§iÒu chÕ rõng lμ khoa häc vμ thùc tiÔn vÒ tæ chøc rõng phï hîp víi nhiÖm vô qu¶n lý kinh doanh rõng”. Trong ®Þnh nghÜa nμy tæ chøc rõng cã nghÜa lμ Ên ®Þnh cho nã mét chÕ ®é, mét c¬ cÊu cô thÓ vÒ cÊu tróc, ®iÒu chÕ rõng ë ®©y chÝnh lμ tæ chøc s¶n xuÊt sinh vËt häc rõng. §èi t−îng cña ®iÒu chÕ rõng lμ nh÷ng l« rõng cô thÓ, cã cïng biÖn ph¸p kinh doanh. §iÒu chÕ rõng §iÒu tra tμi nguyªn B¶n ®å hiÖn tr¹ng rõng §¸nh gi¸ n«ng lμ mét m«n khoa th«n, kinh tÕ x· häc mang tÝnh øng héi X¸c ®Þnh môc dông cña viÖc tæ §¸nh tiªu ®iÒu chÕ chøc rõng. Nã dùa gi¸ hiÖn rõng trªn c¬ së quy luËt tr¹ng Gi¶i ph¸t triÓn sinh häc ph¸p LNXH cña quÇn thÓ rõng Gi¶i ph¸p ®Ó khai th¸c, nu«i §¸nh gi¸ hiÖu l©m sinh d−ìng, b¶o vÖ, LËp qu¶ Chu tr×nh ph−¬ng ¸n phôc håi t¸i sinh ®iÒu chÕ KÕ ho¹ch ®iÒu ®iÒu chÕ chÕ rõng B¶n ®å ®iÒu chÕ rõng t¸c ®éng rõng ®óng h−íng vμo Dù to¸n kinh phÝ rõng ®Ó rõng lu«n HiÖu qu¶ ph¸t triÓn ®i lªn, dÉn d¾t rõng ®i ®Õn ThÈm tr¹ng th¸i c©n b»ng Thùc ®Þnh ph−¬ng ¸n thi vμ gi¸m vμ do ®ã b¶o ®¶m vèn rõng æn ®Þnh s¸t ®¹t n¨ng suÊt cao, ®Êt rõng ngμy cμng ph× nhiªu, t¸c dông nhiÒu mÆt cña rõng ngμy cμng ®−îc ph¸t huy. H×nh 1.2: Chu tr×nh ®iÒu chÕ rõng 2.3 Mèi quan hÖ gi÷a QHLN víi §CR Tõ c¸c ®Þnh h−íng cña qu¶n lý rõng bÒn v÷ng cho thÊy cÇn xem xÐt mèi quan hÖ gi÷a QHLN vμ ®iÒu chÕ rõng ®Ó h−íng rõng theo môc tiªu bÒn v÷ng • Quy ho¹ch l©m nghiÖp lμ mét ho¹t ®éng lËp kÕ ho¹ch ®Þnh h−íng ph¸t triÓn l©m nghiÖp cho mét cÊp, mét c¬ quan, céng ®ång. 15
  16. • Trong khi ®ã ®iÒu chÕ rõng dùa trªn quy ho¹ch, cung cÊp c¸c c¬ së khoa häc ®Ó tæ chøc kinh doanh rõng cã hiÖu qu¶ vÒ s¶n l−îng vμ æn ®Þnh trong chu kú, lu©n kú. Vμ c¶ hai cïng ®ãng gãp vμo viÖc qu¶n lý rõng bÒn v÷ng theo mét ph−¬ng thøc qu¶n lý tiÕn bé, nã sö dông c¸c ph−¬ng ¸n quy ho¹ch l©m nghiÖp lμm ph−¬ng h−íng, ¸p dông c¸c ph−¬ng ph¸p luËn khoa häc cña ®iÒu chÕ rõng, tõ ®ã tæ chøc qu¶n lý kinh doanh toμn diÖn tμi nguyªn rõng. 3 Môc ®Ých vμ nhiÖm vô cña QHLN vμ §CR 3.1 Môc ®Ých nhiÖm vô vμ nguyªn t¾c cña QHLN • Môc ®Ých: Quy ho¹ch l©m nghiÖp cã môc ®Ých lμ tæ chøc kinh doanh rõng vμ ®Êt rõng theo h−íng bÒn v÷ng vÒ ba mÆt kinh tÕ, x· héi vμ m«i tr−êng. Quy ho¹ch h−íng ®Õn tæ chøc kinh doanh hîp lý, hiÖu qu¶ vμ l©u dμi c¸c nguån tμi nguyªn ®a d¹ng cña rõng, cung cÊp cho x· héi gç, cñi, l©m s¶n ngoμi gç, phôc vô cho viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ, v¨n hãa x· héi vμ ®êi sèng nh©n d©n; ®ång thêi gãp phÇn vμo viÖc n©ng cao t¸c dông phßng hé, b¶o vÖ m«i tr−êng vμ b¶o tån c¸c hÖ sinh th¸i rõng. • NhiÖm vô: Quy ho¹ch l©m nghiÖp cã c¸c nhiÖm vô c¬ b¶n sau: - Tæ chøc ®iÒu tra, kiÓm kª, phóc tra vÒ tμi nguyªn rõng - Kh¶o s¸t ®iÒu kiÖn kinh tÕ x· héi, tr×nh ®é kinh doanh trong khu vùc x©y dùng ph−¬ng ¸n - TiÕn hμnh x¸c ®Þnh ph−¬ng h−íng kinh doanh nghÒ rõng, lËp ph−¬ng ¸n quy ho¹ch ë c¸c cÊp l·nh thæ, c¸c ®¬n vÞ kinh doanh kh¸c nhau. - Gi¸m s¸t vμ ®¸nh gi¸ viÖc thùc thi ph−¬ng ¸n quy ho¹ch vμ ®iÒu chØnh theo ®Þnh kú. Trong ®ã c¸c nhiÖm vô liªn quan ®Õn ®¸nh gi¸ kinh tÕ x· héi, lËp ph−ong ¸n cÇn cã sù tham gia cña c¸c bªn liªn quan, ®Æc biÖt lμ céng ®ång, vμ c¸c ®Þa ph−¬ng ®Ó ph−¬ng ¸n ®−îc xuÊt ph¸t tõ nhu cÇu thùc tÕ vμ sÏ ®−îc thùc hiÖn tèt tõ c¸c ®Þa ph−¬ng, ®¬n vÞ. • Nguyªn t¾c cña quy ho¹ch l©m nghiÖp: - Nguyªn t¾c dμi h¹n, cã tÝnh chiÕn l−îc: Quy ho¹ch l©m nghiÖp ph¶i ®−îc x©y dùng cho môc ®Ých ph¸t triÓn bÒn v÷ng tμi nguyªn rõng dμi h¹n, ®−a ra ®−îc ®Þnh h−íng vÒ mÆt chiÕn l−îc cho ph¸t triÓn l©m nghiÖp ë c¸c cÊp quy ho¹ch. - Nguyªn t¾c tæng quan: Quy ho¹ch l©m nghiÖp ph¶i b¶o ®¶m tÝnh tæng quan, gi¶i quyÕt ®−îc tÊt c¶ vÊn ®Ò liªn quan ®Õn c¸c lÜnh vùc kinh tÕ, x· héi, v¨n ho¸ vμ m«i tr−êng. - Nguyªn t¾c quan hÖ ®a ngμnh, liªn ngμnh: Quy ho¹ch l©m nghiÖp cÇn ®−îc xem xÐt trong mèi liªn quan víi c¸c ngμnh kh¸c ®Ó b¶o ®¶m sù thèng nhÊt vμ phèi hîp mét c¸ch hμi hoμ. 16
  17. - Nguyªn t¾c −u tiªn : CÇn c¨n cø vμo nguån lùc vμ nhu cÇu x· héi ®èi víi tμi nguyªn rõng ®Ó s¾p xÕp c¸c môc tiªu −u tiªn. - Nguyªn t¾c b¶o ®¶m tÝnh khoa häc vμ thùc tiÔn: Gi¶i ph¸p quy ho¹ch cÇn cã c¨n cø khoa häc mét c¸ch ch¾c ch¾n vμ b¶o ®¶m ¸p dông c¸c tiÕn bé khoa häc mét c¸ch phï hîp víi tr×nh ®é kinh tÕ, x· héi; ®ång thêi tÝnh thùc tiÔn cña nã ph¶i ®−îc c©n nh¾c mét c¸ch thËn träng ®Ó b¶o ®¶m tÝnh kh¶ thi vμ hiÖu qu¶. 3.2 Môc ®Ých, nhiÖm vô vμ nguyªn t¾c cña ®iÒu chÕ rõng • Môc ®Ých: - Tæ chøc s¶n xuÊt æn ®Þnh l©u dμi theo chu kú, lu©n kú: t¸i sinh - khai th¸c - t¸i sinh liªn tôc. - B¶o ®¶m tÝnh hiÖn thùc vμ v÷ng ch¾c lμm c¨n cø x©y dùng kÕ ho¹ch s¶n xuÊt theo kh«ng gian vμ thêi gian. - Lμm c¨n cø ®Ó ®−a tiÕn bé kü thuËt l©m nghiÖp vμo tõng ®èi t−îng rõng. X©y dùng c¬ së lý luËn c¸c gi¶i ph¸p kü thuËt l©m sinh cho tõng lo¹i rõng. - Gãp phÇn qu¶n lý rõng tiÕn bé, khoa häc. • NhiÖm vô: - B¶o ®¶m cung cÊp liªn tôc (hμng n¨m) mét l−îng l©m s¶n, ®Æc s¶n. - B¶o ®¶m cung cÊp æn ®Þnh theo chu kú, lu©n kú ®óng chñng lo¹i s¶n phÈm. - N©ng cao dÇn n¨ng suÊt sinh häc vμ gi¸ trÞ kinh tÕ cña tμi nguyªn rõng. - Duy tr× ®iÒu kiÖn m«i sinh vμ ph¸t huy t¸c dông nhiÒu mÆt cña rõng. Nh− vËy ®iÒu chÕ rõng cÇn ph¶i t¸c ®éng vμo tõng l©m phÇn, c¶i thiÖn cÊu tróc, n©ng cao kh¶ n¨ng lîi dông ®iÒu kiÖn lËp ®Þa cña c©y rõng vμ quÇn thÓ. Ngoμi ra cÇn cã sù phèi trÝ hîp lý theo kh«ng gian vμ thêi gian nh»m æn ®Þnh s¶n l−îng hμng n¨m. §Ó ®¹t ®−îc nh÷ng nhiÖm vô ®Æt ra, trong ®iÒu chÕ rõng cÇn x¸c ®Þnh mét sè nguyªn t¾c c¬ b¶n lμm ph−¬ng ch©m cho ph−¬ng ¸n ®iÒu chÕ. • Nguyªn t¾c ®iÒu chÕ rõng: - Nguyªn t¾c s¶n xuÊt liªn tôc: §ßi hái ®iÒu chÕ rõng ph¶i tÝnh to¸n sao cho trong mét ®¬n vÞ ®iÒu chÕ cã cÊu tróc vμ ®é lín vèn s¶n xuÊt thÝch hîp ®Ó cã thÓ cung cÊp th−êng xuyªn ®Òu ®Æn l©m s¶n vμ c¸c nhu cÇu kh¸c. - Nguyªn t¾c t¨ng n¨ng suÊt rõng: §ßi hái ph¶i x©y dùng c¸c m« h×nh tèi −u nh»m tËn dông tèi ®a tiÒm n¨ng lËp ®Þa ®Ó ®¹t ®−îc n¨ng suÊt cao nhÊt. - Nguyªn t¾c t¨ng gi¸ trÞ toμn diÖn tμi nguyªn rõng: Th«ng qua ®iÒu tra, ph©n tÝch tμi nguyªn rõng tû mû, ph¸t hiÖn nh÷ng kh¶ n¨ng cña nã, tõ ®ã t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó sö dông ®−îc nhiÒu lo¹i s¶n phÇm n©ng cao gi¸ trÞ tõng lo¹i s¶n phÈm Êy. - Nguyªn t¾c kh«ng ngõng hoμn thiÖn vai trß phßng hé cña rõng: B»ng nh÷ng biÖn ph¸p ®iÒu chÕ thÝch hîp theo chøc n¨ng cña rõng ®Ó cã thÓ ph¸t huy t¸c 17
  18. dông phßng hé, b¶o vÖ m«i tr−êng ë møc cao nhÊt, ®¸p øng ®−îc nhu cÇu tham quan du lÞch, nghØ ng¬i cña con ng−êi. 4 §èi t−îng cña QHLN vμ §CR • §èi t−îng cña quy ho¹ch l©m nghiÖp: §èi t−îng cña quy ho¹ch l©m nghiÖp bao gåm: - Quy ho¹ch l©m nghiÖp cho c¸c cÊp qu¶n lý l·nh thæ: §èi t−îng quy ho¹ch cã thÓ lμ c¸c diÖn tÝch ®Êt l©m nghiÖp ë c¸c quy m« kh¸c nhau nh−: Toμn cÇu, khu vùc, toμn quèc, toμn tØnh, huyÖn, x·. - Quy ho¹ch l©m nghiÖp cho c¸c cÊp qu¶n lý s¶n xuÊt kinh doanh: §èi t−îng lμ c¸c l©m phÇn thuéc L©m tr−êng, XÝ nghiÖp, Trang tr¹i, céng ®ång • §èi t−îng cña ®iÒu chÕ rõng: §èi t−îng lμ diÖn tÝch tμi nguyªn rõng ®ñ lín cã cïng môc tiªu ®iÒu chÕ, t¹o thμnh ®èi t−îng cho viÖc Ên ®Þnh thèng nhÊt qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, b¶o ®¶m ®−îc kinh doanh l©u dμi, liªn tôc vμ æn ®Þnh. Nãi chung ®èi t−îng cña quy ho¹ch vμ ®iÒu chÕ rõng gåm tμi nguyªn rõng ®−îc ®Æt trong bèi c¶nh cô thÓ. Trong QHLN, §CR sù tham gia cña c¸c bªn liªn quan, viÖc chia sÎ lîi Ých tõ rõng cÇn ®−îc xem xÐt râ rμng nh»m ®¹t ®−îc sù bÒn v÷ng vÒ m«i tr−êng, kinh tÕ vμ x· héi. Nh−ng tïy theo môc ®Ých vμ nhiÖm vô ®Ó quy ®inh râ ®èi t−îng tiÕn hμnh x©y dùng vμ thùc thi ph−¬ng ¸n. 5 LÞch sö ph¸t triÓn cña khoa häc quy ho¹ch l©m nghiÖp vμ ®iÒu chÕ rõng Sù h×nh thμnh vμ ph¸t triÓn m«n khoa häc quy ho¹ch l©m nghiÖp vμ ®iÒu chÕ rõng g¾n liÒn víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi vμ kinh doanh nghÒ rõng. Qua c¸c thêi kú ®Çu chñ yÕu lμ kinh doanh lîi dông gç, vμ trong xu h−íng ph¸t triÓn ng−êi ta nhËn ra r»ng cÇn ph¶i tæ chøc s¶n xuÊt l©m nghiÖp hîp lý ®Ó cã thÓ thu ®−îc s¶n l−îng l©u dμi h¬n lμ tμn ph¸ tμi nguyªn. ChÝnh v× vËy quy ho¹ch l©m nghiÖp vμ ®iÒu chÕ rõng b¾t ®Çu h×nh thμnh. §Çu thÕ kü 18, nh÷ng nguyªn t¾c ®¬n gi¶n nhÊt cña kinh doanh tæ chøc rõng b¾t ®Çu ®−îc ¸p dông ®Ó thu ®−îc s¶n phÈm gç ®Òu ®Æn. Trong suèt hai thÕ kü 18 vμ 19 ngμnh khoa häc nμy dÇn tõng b−íc bæ sung c¸c c¬ së lý luËn, hoμn thiÖn c¸c gi¶i ph¸p tæ chøc tèi −u trong kinh doanh rõng. Ph¸t triÓn m¹nh nhÊt cña ngμnh khoa häc nμy lμ ë ch©u ¢u nh− ë §øc vμ ¸o. Tªn gäi cña ngμnh khoa häc nμy còng lu«n thay ®æi do quan niÖm vμ nhËn thøc trong tõng giai ®o¹n kh¸c nhau vÒ ®Æc ®iÓm sinh häc, vÒ ®Þnh h−íng kinh doanh, môc tiªu kinh doanh kh¸c nhau. Tuy nhiªn tr−íc nh÷ng n¨m 70 cña thÕ kü 20, quan niÖm vÒ quy ho¹ch vμ ®iÒu chÕ rõng còng chØ quan t©m chñ yÕu ®Õn lîi nhuËn vμ môc tiªu s¶n xuÊt gç lμ chÝnh. NhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu khoa häc tËp trung vμo c¸c lÜnh vùc s¶n l−îng gç, vμ viÖc tæ chøc rõng trong quy ho¹ch vμ ®iÒu chÕ còng nh»m môc tiªu s¶n xuÊt liªn tôc gç. 18
  19. Nh÷ng thay ®æi vÒ m«i tr−êng toμn cÇu còng nh− trong tõng khu vùc, quèc gia ®· ®ßi hái ngμnh l©m nghiÖp xem xÐt viÖc quy ho¹ch rõng vμ tæ chøc s¶n xuÊt kinh doanh, vμ thùc tÕ cho thÊy khoa häc vÒ tæ chøc rõng nμy kh«ng chØ ®¬n thuÇn lμ khoa häc thuÇn tóy vÒ cÊu tróc, s¶n l−îng, sinh vËt häc rõng mμ cßn liªn quan ®Õn yÕu tè v¨n ho¸ x· héi, kinh tÕ, m«i tr−êng. Ngoμi ra ®èi víi c¸c khu rõng tù nhiªn, ®Æc biÖt lμ rõng nhiÖt ®íi, chøa ®ùng trong nã sù ®a d¹ng sinh häc to lín, lμ mét ng©n hμng gen, loμi vμ ®a d¹ng vÒ hÖ sinh th¸i; ®©y lμ mét di s¶n quý b¸u cña nh©n lo¹i nh−ng ®ang tõng ngμy bÞ tμn ph¸ vμ qu¶n lý kinh doanh kÐm hiÖu qu¶, nhiÒu lo¹i l©m s¶n ngoμi gç quý ch−a ®−îc b¶o tån vμ chó träng kinh doanh. Do ®ã quy ho¹ch vμ ®iÒu chÕ rõng ngμy nay cÇn cã nh÷ng thay ®æi c¬ b¶n trong nhËn thøc còng nh− gi¶i ph¸p toμn diÖn ®Ó kinh doanh bÒn v÷ng nguån tμi nguyªn rõng. Trong n−íc ta, quy ho¹ch vμ ®iÒu chÕ rõng còng ®−îc ng−êi Ph¸p thö nghiÖm ¸p dông th«ng qua c¸c m« h×nh rõng trång. Tõ n¨m 60 ë miÒn b¾c ®· b¾t ®Çu c«ng t¸c quy ho¹ch tæng thÓ vÒ l©m nghiÖp, trong khi ®ã ë miÒn nam thùc hiÖn c¸c m« h×nh thö nghiÖm ®iÒu chÕ rõng. Sau n¨m 1975, h×nh thμnh c¸c Liªn hiÖp l©m nghiÖp, c¸c l©m tr−êng trong c¶ n−íc, chóng ta ®· tiÕn hμnh c¸c cuéc tæng kiÓm kª tμi nguyªn rõng vμ x©y dùng ph−¬ng ¸n quy ho¹ch l©m nghiÖp cho tõng cÊp l·nh thæ, trong ®ã chó träng cho c¸c ®¬n vÞ trùc tiÕp kinh doanh l©m nghiÖp nh− Liªn hiÖp l©m nghiÖp, l©m tr−êng. Giai ®o¹n nμy ph−¬ng ¸n quy ho¹ch l©m nghiÖp ®−îc xem lμ yÕu tè ph¸p lý ®Ó tæ chøc s¶n xuÊt kinh doanh cho mét ®¬n vÞ l©m nghiÖp. Tuy nhiªn thùc tÕ còng cho thÊy r»ng c¸c ph−¬ng ¸n nμy th−ßng ch−a ®¸p øng ®−îc nhu cÇu thùc tÕ vμ khã thùc thi, do trong qu¸ tr×nh x©y dùng ph−¬ng ¸n chóng ta ch−a ph¶n ¶nh ®−îc thùc tr¹ng nhu cÇu x· héi, hoÆc do c¬ së d÷ liÖu cã ®é tin cËy thÊp, ®ång thêi víi nã lμ sù t¸ch biÖt céng ®ång d©n c− trong c¸c kinh doanh, qu¶n lý b¶o vÖ rõng; ®iÒu nμy ®· dÉn ®Õn ph−¬ng ¸n quy ho¹ch ¸p dông kÐm hiÖu qu¶, rõng vÉn bÞ mÊt. Tõ nh÷ng n¨m 80 cña thÕ kü 20 chóng ta b¾t ®Çu chó träng vμo khoa häc ®iÒu chÕ rõng, tøc lμ cè g¾ng tæ chøc rõng khoa häc h¬n vÒ kh«ng gian vμ thêi gian, tr¸nh kinh doanh rõng ®Ó lμm mÊt rõng. Dùa vμo ph−¬ng ¸n quy ho¹ch, hÇu hÕt c¸c l©m tr−êng ®Òu ph¶i x©y dùng ph−¬ng ¸n ®iÒu chÕ rõng vμ hμng n¨m ®Òu cã c¸c thiÕt kÕ s¶n xuÊt. Ho¹t ®éng nμy ®· ®ãng gãp tÝch cùc vμo viÖc qu¶n lý kinh doanh gç æn ®Þnh h¬n, tuy nhiªn vÒ kü thuËt c¸c ph−¬ng ¸n nμy còng ë møc ®¬n gi¶n. Nh−ng qua h¬n 20 n¨m thùc hiÖn chóng ta còng thÊy r»ng c¸c ph−¬ng ¸n nμy vÉn nÆng vÒ kü thuËt, lý thuyÕt vμ viÖc ¸p dông trong thùc tÕ rÊt h¹n chÕ, h¬n n÷a nã còng tËp trung vμo khai th¸c gç; nh÷ng yÕu tè vÒ quan hÖ x· héi trong kinh doanh rõng ch−a ®−îc xem xÐt, viÖc th©m canh rõng víi s¶n phÈm ®a d¹ng ch−a ®−îc ®Ò cËp nhiÒu. §iÒu nμy ®ßi hái quy ho¹ch còng nh− ®iÒu chÕ rõng xem xÐt c¸ch tiÕp cËn còng nh− vËn dông lý thuyÕt s¶n l−îng trong thùc tiÔn. Thùc tÕ cho thÊy ®iÒu chÕ rõng vμ quy ho¹ch cã tÝnh x· héi s©u s¾c, chóng ta cÇn quan t©m h¬n ®Õn kiÕn thøc b¶n ®Þa, n¨ng lùc, nguån lùc t¹i chæ ®Ó x©y dùng mét kÕ ho¹ch kinh doanh rõng kh¶ thi vμ cã hiÖu qu¶ h¬n, trong ®ã chó ý ®Õn vai trß cña céng ®ång, ng−êi d©n, nh÷ng kinh nghiÖm còng nh− sù tham gia cña hä, vμ kinh doanh rõng ph¶i ®ãng gãp vμo viÖc n©ng cao ®êi sèng cña c− d©n sèng trong vμ gÇn rõng. Ngμy nay khoa häc quy ho¹ch l©m nghiÖp vμ ®iÒu chÕ rõng ®ang tiÕp tôc ®−îc ph¸t triÓn víi nh÷ng yªu cÇu míi, trong ®ã xem xÐt mét c¸ch toμn diÖn h¬n viÖc tæ chøc nghÒ rõng trong bèi c¶nh ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi, b¶o ®¶m ba yªu cÇu c¬ b¶n lμ bÒn v÷ng vÒ kinh tÕ, x· héi vμ m«i tr−êng. 19
  20. Ch−¬ng 2 C¬ së kinh tÕ - x· héi - m«i tr−êng cña quy ho¹ch l©m nghiÖp vμ ®iÒu chÕ rõng. Môc ®Ých: Cung cÊp cho sinh viªn kh¶ n¨ng ph©n tÝch c¸c khÝa c¹nh kinh tÕ, x· héi m«i tr−êng trong tæ chøc kinh doanh rõng vμ tæ chøc quy ho¹ch l©m nghiÖp vμ ®iÒu chÕ rõng. Khung ch−¬ng tr×nh tæng quan toμn ch−¬ng: Môc tiªu Néi dung Ph−¬ng VËt liÖu Thêi ph¸p gian Sau khi häc xong sinh viªn cã kh¶ n¨ng: (TiÕt) Gi¶i thÝch ®−îc ý nghÜa C¸c c¬ së kinh tÕ - x· héi - DiÔn gi¶i Tμi liÖu cña c¸c c¬ së kinh tÕ - m«i tr−êng trong qui ho¹ch ph¸t tay N·o c«ng 5 x· héi trong qui ho¹ch l©m nghiÖp - ®iÒu chÕ rõng l©m nghiÖp - ®iÒu chÕ - C¬ së kinh tÕ/x· héi rõng - C¬ së vÒ m«i tr−êng trong qui ho¹ch l©m nghiÖp vμ ®iÒu chÕ rõng. Tr×nh bμy ®−îc c¸c Nh÷ng nguyªn t¾c qu¶n lý Tr×nh bμy Tμu liÖu nguyªn t¾c vμ tiªu rõng bÒn v÷ng cña FSC ph¸t tay 2 chuÈn qu¶n lý rõng bÒn Tiªu chuÈn quèc gia qu¶n lý v÷ng trong qui ho¹ch rõng bÒn v÷ng. l©m nghiÖp - §iÒu chÕ rõng. Quy ho¹ch l©m nghiÖp vμ ®iÒu chÕ rõng võa mang tÝnh chÊt kü thuËt l¹i võa mang tÝnh chÊt kinh tÕ - x· héi - m«i tr−êng. V× vËy, c¸c kiÕn thøc vÒ kinh tÕ - x· héi vμ m«i tr−êng lμ c¬ së rÊt quan träng ®Ó nghiªn cøu m«n qui ho¹ch l©m nghiÖp vμ ®iÒu chÕ rõng. C¬ së kinh tÕ x· héi lμ mét ph¹m trï rÊt réng, bao hμm toμn bé nh÷ng tri thøc vÒ kinh tÕ vμ x· héi, nh÷ng quy luËt kinh tÕ vμ ph−¬ng ph¸p luËn trong qu¶n lý nhμ n−íc nãi chung vμ qu¶n lý kinh tÕ nãi riªng. Trong ph¹m vi øng dông cña m«n häc quy ho¹ch l©m nghiÖp, c¬ së kinh tÕ ®−îc hiÓu lμ nh÷ng v¨n b¶n luËt ph¸p, nh÷ng chÝnh s¸ch, nh÷ng chØ thÞ, nghÞ quyÕt, nghÞ ®Þnh cña Nhμ n−íc cã liªn quan ®Õn ph¸t triÓn l©m nghiÖp. Ngoμi ra, c¬ së kinh tÕ cña quy ho¹ch l©m nghiÖp cßn bao hμm nh÷ng ®Þnh h−íng vμ chiÕn l−îc ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi n«ng th«n miÒn nói, c¸c ch−¬ng tr×nh vμ dù ¸n ph¸t triÓn l©m nghiÖp nãi riªng vμ ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi trªn ®Þa bμn trung du miÒn nói chung. 20
  21. C¬ së m«i tr−êng bao hμm nhiÒu khÝa canh trong qu¶n lý sö dông tμi nguyªn theo h−íng b¶o ®¶m sù an toμn sinh th¸i vμ c©n b»ng, nã yªu cÇu kh«ng chØ thu ho¹ch l©m s¶n æn ®Þnh mμ cßn duy tr× vμ b¶o vÖ sù ®a d¹ng sinh häc, duy tr× ®−îc m«i tr−êng sèng cña loμi ng−êi. 1 C¸c c¬ së kinh tÕ - x· héi - m«i tr−êng trong qui ho¹ch l©m nghiÖp - ®iÒu chÕ rõng. 1.1 C¬ së x· héi 1.1.1 Mét sè chÝnh s¸ch lμm c¬ së cho c«ng t¸c qui ho¹ch l©m nghiÖp vμ ®iÒu chÕ rõng ChiÕn l−îc ph¸t triÓn l©m nghiÖp giai ®o¹n 2001 – 2010 ®−îc Bé tr−ëng Bé N«ng NghiÖp vμ Ph¸t triÓn n«ng th«n phª duyÖt t¹i qui ®Þnh sè 199/ Q§ - BNN – PTNT ngμy 22/ 1/ 2002 lμ c¬ së ®Çu tiªn ®Ó tæ chøc quy ho¹ch l·nh thæ, tæ chøc quy ho¹ch vμ ®iÒu chÕ rõng. Néi dung chñ yÕu cña chiÕn l−îc ph¸t triÓn l©m nghiÖp giai ®o¹n Mèi quan hÖ kinh tÕ, x· héi vμ m«i tr−êng trong QHLN & §CR 2001 – 2010 lμ: • Môc tiªu: Ngμnh l©m nghiÖp phÊn ®Êu ®Õn n¨m 2010 ®¹t: - VÒ m«i tr−êng ®¹t 43% ®é che phñ cña rõng - VÒ kinh tÕ ®¹t gi¸ trÞ 2,5 tû USD hμng l©m s¶n xuÊt khÈu. - VÒ x· héi thu hót kho¶ng 6,0 – 8,0 triÖu lao ®éng tham gia s¶n xuÊt l©m nghiÖp. • §Þnh h−íng ph¸t triÓn l©m nghiÖp ®Õn n¨m 2010 vÒ quy m« 3 lo¹i rõng: - Rõng phßng hé: 6,0 triÖu ha chiÕm 18,2% diÖn tÝch toμn quèc trong ®ã diÖn tÝch cã rõng 4,831 triÖu ha, ch−a cã rõng 1,169 triÖu ha. - Rõng ®Æc dông: 2,0 triÖu ha chiÕm 6,1 % diÖn tÝch toμn quèc trong ®ã diÖn tÝch cã rõng 1,495 triÖu ha, ch−a cã rõng 505 ngh×n ha. - Rõng s¶n xuÊt: 8,0 triÖu ha chiÕm 24,3% diÖn tÝch toμn quèc, trong ®ã diÖn tÝch cã rõng lμ 4,59 triÖu ha ch−a cã rõng 3,41 triÖu ha. • X©y dùng vμ ph¸t triÓn vèn rõng 21
  22. - B¶o vÖ rõng hiÖn cã 10,9 triÖu ha, trong ®ã rõng tù nhiªn 9,4 ha vμ rõng trång 1,5 triÖu ha. - Lμm giμu rõng nghÌo kiÖt 1,85 triÖu ha trong ®ã rõng phßng hé 855 ngh×n ha vμ rõng s¶n xuÊt 995 triÖu ha. - Khoanh nu«i phôc håi rõng 1,56 triÖu ha trong ®ã rõng phßng hé 855 ngh×n ha, rõng ®Æc dông 299 ngh×n ha vμ rõng s¶n xuÊt 406 ngh×n ha. - Trång rõng míi 3,52 triÖu ha trong ®ã rõng kinh tÕ chñ lùc 1,8 triÖu ha. • §Þnh h−íng ph¸t triÓn c«ng nghiÖp khai th¸c, chÕ biÕn l©m s¶n - Khai th¸c l©m s¶n: Giai ®o¹n 2001 – 2005 khai th¸c 12 triÖu m3/ n¨m chñ yÕu lμ khai th¸c tõ rõng trång. Giai ®o¹n 2006 – 2010 khai th¸c 24,5 triÖu m3/ n¨m chñ yÕu lμ khai th¸c tõ rõng trång. - ChÕ biÕn l©m s¶n: §Õn n¨m 2010 s¶n xuÊt 1,5 triÖu tÊn giÊy vμ 3,5 triÖu tÊn bét giÊy, 1 triÖu m3 v¸n nh©n t¹o. Ngoμi ra c¸c luËt l©m nghiÖp, c¸c chÝnh s¸ch liªn quan sÏ hç trî cho viÖc x©y dùng ph−¬ng ¸n quy ho¹ch, ®iÒu chÕ rõng: - LuËt ®Êt ®ai - LuËt b¶o vÖ vμ ph¸t triÓn rõng - QuyÕt ®Þnh 1171/Q§ vÒ quy chÕ qu¶n lý c¸c lo¹i rõng. - NghÞ ®Þnh 02, 163 vÒ giao ®Êt l©m nghiÖp - QuyÕt ®Þnh cña Thñ t−íng ChÝnh phñ sè 661/Q§ - TTg ngμy 29/07/ 1998 vÒ môc tiªu, nhiÖm vô, chÝnh s¸ch vμ tæ chøc thùc hiÖn dù ¸n trång míi 5 triÖu ha rõng. C¸c chÝnh s¸ch cã liªn quan ®Õn ph¸t triÓn l©m nghiÖp ®−îc tr×nh bμy chi tiÕt trong tËp bμi gi¶ng “ LuËt vμ hμnh chÝnh l©m nghiÖp vμ L©m nghiÖp x· héi ®¹i c−¬ng” 1.1.2 X· héi ho¸ nghÒ rõng vμ vÊn ®Ò qui ho¹ch l©m gnhiÖp Trong qu¸ tr×nh ®æi míi c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ, ph¸t triÓn s¶n xuÊt theo h−íng thÞ tr−êng, ®a d¹ng ho¸ ngμnh nghÒ, nhiÒu thμnh phÇn kinh tÕ; ngμnh l©m nghiÖp ®· vμ ®ang chuyÓn ®æi tõ nÒn l©m nghiÖp truyÒn thèng sang ph¸t triÓn l©m nghiÖp x· héi. Trong l©m nghiÖp x· héi ng−êi d©n gi÷ vai trß trung t©m. XÐt vÒ môc tiªu, l©m nghiÖp x· héi lμ mét ch−¬ng tr×nh hay chiÕn l−îc ph¸t triÓn n«ng th«n miÒn nói, trong ®ã mäi ho¹t ®éng nh»m huy ®éng ng−êi d©n vμo ph¸t triÓn l©m nghiÖp, hä cïng g¸nh v¸c tr¸ch nhiÖm vμ ®−îc nhËn lîi Ých trùc tiÕp tõ chÝnh sù cè g¾ng cña hä. Quy ho¹ch ph¸t triÓn s¶n xuÊt l©m nghiÖp ngoμi viÖc tæ chøc c¸c ho¹t ®éng cña c¸c doanh nghiÖp, cÇn tËp trung vμo h−íng ®−a c¸c ho¹t ®éng l©m nghiÖp vμo ho¹t ®éng s¶n xuÊt cña ng−êi d©n, hä ®−îc trùc tiÕp tham gia thùc hiÖn, cã nh− vËy th× ph−¬ng ¸n quy ho¹ch míi cã tÝnh kh¶ thi vμ mang l¹i hiÖu qu¶ thiÕt thùc. 1.1.3 Qu¶n lý rõng dùa vμo céng ®ång Kinh nghiÖm qu¶n lý sö dông tμi nguyªn thiªn nhiªn ®Æc biÖt kinh nghiÖm qu¶n lý rõng céng ®ång cu¶ ®ång bμo d©n téc thiÓu sè lμ c¬ së quan träng trong viÖc x©y 22
  23. dùng ph−¬ng ¸n qui ho¹ch l©m nghiÖp ë cÊp vi m«. Thùc tÕ cho thÊy nhiÒu gi¶i ph¸p, ph−¬ng ph¸p ph¸t triÓn tõ bªn ngoμi vμo kh«ng cã tÝnh kh¶ thi vÒ kinh tÕ hoÆc kh«ng ®−îc chÊp nhËn vÒ v¨n ho¸. Trong khi ®ã nh÷ng kinh nghiÖm s½n cã ë céng ®ång l¹i dÔ thùc hiÖn, phï hîp tr×nh ®é, nguån lùc t¹i chæ. 1.2 C¬ së kinh tÕ C¬ së kinh tÕ cña c«ng t¸c qui ho¹ch l©m nghiÖp vμ ®iÒu chÕ rõng ®−îc thÓ hiÖn th«ng qua c¸c nguyªn t¾c kinh tÕ c¬ b¶n, nã chi phèi mäi ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña c¸c ®¬n vÞ s¶n xuÊt 1.2.1 Nguyªn t¾c t¸i s¶n xuÊt tμi nguyªn rõng 1.2.1.1 Kh¸i niÖm vμ ®Æc ®iÓm t¸i s¶n xuÊt tμi nguyªn rõng. T¸i s¶n xuÊt rõng lμ qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ®−îc lÆp l¹i th−êng xuyªn vμ phôc håi kh«ng ngõng tμi nguyªn. Tõ kh¸i niÖm trªn, t¸i s¶n xuÊt tμi nguyªn rõng cã nh÷ng ®Æc ®iÓm chÝnh sau ®©y: - T¸i s¶n xuÊt tμi nguyªn rõng bao gåm 2 giai ®o¹n: X©y dùng rõng (trång rõng vμ b¶o vÖ, nu«i d−ìng) vμ sö dông rõng, vμ hai mÆt ®èi lËp nμy lμ qu¸ tr×nh thèng nhÊt cña t¸i s¶n xuÊt tμi nguyªn rõng. ThÓ hiÖn sö dông rõng lμ s¶n xuÊt ra s¶n phÈm cho tiªu dïng hiÖn t¹i cßn trång rõng lμ t¸i t¹o tμi nguyªn ®Ó cã thÓ tiÕp tôc khai th¸c nã trong t−¬ng lai. - T¸i s¶n xuÊt më réng tμi nguyªn rõng kh«ng chØ ®¬n thuÇn lμ t¨ng thªm vÒ diÖn tÝch, tæng s¶n phÈm l©m nghiÖp, mμ cßn bao gåm c¶ viÖc t¨ng lªn vÒ chÊt l−îng còng nh− tÝnh n¨ng cã lîi kh¸c cña rõng. Nh− vËy t¸i s¶n xuÊt tμi nguyªn rõng võa cã néi dung t¸i s¶n xuÊt ra cña c¶i vËt chÊt võa t¸i s¶n xuÊt ra hoμn c¶nh sinh th¸i, tøc lμ t¸i s¶n xuÊt c¸c ®iÒu kiÖn tù nhiªn vμ m«i tr−êng nh−: Kh«i phôc ®é mμu mì cña ®Êt ®ai, c¸c vμnh ®ai rõng ven biÓn, lμm trong s¹ch c¸c nguån n−íc kh«ng khÝ S¶n xuÊt l©m nghiÖp chØ cã thÓ tån t¹i vμ ph¸t triÓn khi cã mét chiÕn l−îc vÒ tæ chøc hîp lý cho toμn bé chu tr×nh t¸i s¶n xuÊt “t¹o rõng - khai th¸c- chÕ biÕn - thÞ tr−êng”. ThiÕu mét chiÕn l−îc nh− thÕ cho mét qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt l©m nghiÖp thèng nhÊt th× khã cã thÓ tæ chøc hîp lý viÖc sö dông rõng vμ trång rõng, khã thùc hiÖn ®−îc tÝnh liªn tôc vÒ t¸i s¶n xuÊt tμi nguyªn rõng. C¸c c¬ së l©m nghiÖp cÇn ¸p dông khoa häc ®iÒu chÕ rõng nh»m ®iÒu khiÓn qu¸ tr×nh t¸i sinh - khai th¸c, h−íng vèn rõng ®i vμo thÕ æn ®Þnh. 1.2.1.2 Hai ph−¬ng thøc t¸i s¶n xuÊt më réng tμi nguyªn rõng Cã nhiÒu gi¶i ph¸p nh»m t¸i s¶n xuÊt më réng tμi nguyªn rõng, nã phô thuéc vμo nhiÒu yÕu tè nh−: HiÖn tr¹ng nÒn kinh tÕ, tr×nh ®é khoa häc c«ng nghÖ, chÝnh s¸ch ph¸t triÓn l©m nghiÖp, nguån lùc t¹i chæ Nh−ng nh×n chung cã hai ph−¬ng thøc ®Ó t¸i s¶n xuÊt më réng tμi nguyªn rõng. a) T¸i s¶n xuÊt më réng tμi nguyªn rõng theo chiÒu réng §©y lμ ph−¬ng thøc s¶n xuÊt nh»m ph¸t triÓn tμi nguyªn rõng b»ng c¸ch më réng diÖn tÝch g©y trång víi c¬ së vËt chÊt thÊp, kü thuËt th« s¬ chñ yÕu dùa vμo viÖc sö dông ®é ph× nhiªu tù nhiªn cña ®Êt. Cã thÓ hiÓu mét c¸ch cô thÓ h¬n ph−¬ng thøc ph¸t triÓn 23
  24. tμi nguyªn rõng theo chiÒu réng lμ sù t¨ng thªm khèi l−îng l©m s¶n cung cÊp cho nÒn kinh tÕ, dùa vμo viÖc më réng diÖn tÝch rõng trªn ®Êt trèng ®åi nói träc. Ph−¬ng thøc nμy g¾n liÒn víi kiÓu qu¶ng canh. Trong lÞch sö ph¸t triÓn, t¸i s¶n xuÊt tμi nguyªn rõng theo chiÒu réng ®· cã vai trß quan träng trong viÖc ®¸p øng nhu cÇu l©m s¶n cho nÒn kinh tÕ vμ ®êi sèng x· héi: khai hoang, lÊn biÓn ®Ó ®−a ®Êt ®ai vμo s¶n xuÊt l©m nghiÖp. Tuy nhiªn kh¶ n¨ng më réng diÖn tÝch trång rõng bÞ h¹n chÕ, h¬n n÷a do ph¸t triÓn tμi nguyªn rõng theo lèi qu¶ng canh ®· kh«ng chó ý ®óng møc nh÷ng vÊn ®Ò kinh tÕ, kü thuËt sö dông ®Êt ®ai, tμi nguyªn ®· mang l¹i hiÖu qu¶ thÊp. V× vËy cÇn xem xÐt chuyÓn sang viÖc n©ng cao chÊt l−îng canh t¸c th«ng qua viÖc ®Çu t− thªm t− liÖu s¶n xuÊt vμ lao ®éng ®Ó thu ®−îc nhiÒu s¶n phÈm h¬n trªn mét ®¬n vÞ diÖn tÝch. Theo xu h−íng ®ã, ph−¬ng thøc ph¸t triÓn tμi nguyªn rõng theo chiÒu s©u ®· ®−îc xem xÐt. b) T¸i s¶n xuÊt më réng tμi nguyªn rõng theo chiÒu s©u Thùc chÊt ph−¬ng thøc nμy lμ ®Çu t− thªm t− liÖu s¶n xuÊt vμo lao ®éng cã chÊt l−îng cao h¬n trªn mét ®¬n vÞ diÖn tÝch nh»m hoμn thiÖn kh«ng ngõng c¸c biÖn ph¸p kü thuËt, tæ chøc kinh doanh rõng, n©ng cao gi¸ trÞ kinh tÕ vμ sinh häc cña rõng. - Ph¸t triÓn theo chiÒu s©u lμ ph−¬ng thøc s¶n xuÊt tiÕn bé, lμm t¨ng l©m s¶n b»ng c¸ch n©ng cao ®é ph× nhiªu kinh tÕ cña ®Êt rõng th«ng qua viÖc ®Çu t− thªm vèn vμ kü thuËt míi vμo qu¸ tr×nh t¹o rõng. - Ph−¬ng thøc nμy trë thμnh khuynh h−íng chung cã tÝnh quy luËt, g¾n liÒn h÷u c¬ víi sù ph¸t triÓn khoa häc c«ng nghÖ. §Æc biÖt trong giai ®o¹n hiÖn nay khi cuéc c¸ch m¹ng khoa häc c«ng nghÖ ®· vμ ®ang diÔn ra mét c¸ch m¹nh mÏ trªn ph¹m vi réng lín, ph−¬ng thøc nμy g¾n liÒn víi c¸c biÖn ph¸p th©m th©m canh tμi nguyªn rõng. §Ó thùc hiÖn th©m canh rõng cÇn l−u ý mét sè ®iÓm sau: - Hoμn thiÖn c¬ cÊu c©y trång, t¨ng tû lÖ diÖn tÝch nh÷ng c©y trång ®em l¹i nhiÒu s¶n phÈm trªn mét ®¬n vÞ diÖn tÝch, cã hiÖu qu¶ kinh tÕ cao, ¸p dông c¸c m« h×nh n«ng l©m kÕt hîp, tuyÓn chän c¸c c©y b¶n ®Þa. - Thùc hiÖn tèt quy ®Þnh kü thuËt l©m sinh, ®−a tiÕn bé khoa häc vμ c«ng nghÖ vμo s¶n xuÊt, ®Æc biÖt lμ c«ng nghÖ sinh häc. §Èy m¹nh c«ng t¸c nghiªn cøu lai t¹o gièng, b¶o tån gen, khoa häc ®iÒu chÕ rõng. - T¨ng c−êng x©y dùng c¬ së vËt chÊt - kü thuËt ®Ó ®Èy m¹nh th©m canh rõng. - Më réng diÖn tÝch, khai hoang phôc hãa, sö dông ®Êt trèng ®åi nói träc vμo trång rõng. - CÇn häc hái kinh nghiÖm ®· tÝch luü tõ bao ®êi nay cña c¸c d©n téc ®Ó hoμn thiÖn, bæ sung vμo c¸c gi¶i ph¸p l©m sinh. - Hoμn thiÖn hÖ thèng chÝnh s¸ch nh»m t¹o m«i tr−êng cho viÖc ph¸t triÓn tμi nguyªn rõng. 1.2.2 Mét sè nguyªn t¾c kinh tÕ kh¸c • Nguyªn t¾c sö dông hîp lý tμi nguyªn rõng 24
  25. Sö dông hîp lý tμi nguyªn rõng ®−îc thÓ hiÖn th«ng qua viÖc qu¶n lý hîp lý tμi nguyªn rõng, ®−îc thÓ hiÖn trªn mét ®¬n vÞ diÖn tÝch t¹o ra nhiÒu s¶n phÈm nhÊt vμ hiÖu qu¶ cao nhÊt vÒ nhiÒu mÆt. §Ó thùc hiÖn nguyªn t¾c nμy trong c«ng t¸c qui ho¹ch vμ ®iÒu chÕ rõng ph¶i lùa chän ph−¬ng thøc trång, loμi c©y trång, cÊu tróc rõng vμ tæ thμnh loμi c©y phï hîp cho tõng ®èi t−îng s¶n xuÊt kinh doanh, vμ tæ chøc ®−îc c¸c gi¶i ph¸p b¶o ®¶m sù c©n b»ng vμ æn ®Þnh vÒ s¶n l−îng, tr¸nh kinh doanh rõng lμm mÊt rõng. • Nguyªn t¾c t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng l©m nghiÖp §Ó thùc hiÖn nguyªn t¾c nμy, trong c«ng t¸c qui ho¹ch vμ ®iÒu chÕ rõng ph¶i øng dông nh−ng tiÕn bé khoa häc kü thuËt vμo thùc tiÔn s¶n xuÊt l©m nghiÖp, ®ång thêi lùa chän c¸c loμi c©y trång sinh tr−ëng vμ ph¸t triÓn nhanh vμ c¸c gi¶i ph¸p kü thuËt l©m sinh phï hîp n©ng cao n¨ng suÊt rõng, rót ng¾n chu kú kinh doanh. • Nguyªn t¾c t¨ng thu nhËp trong l©m nghiÖp T¨ng thu nhËp l©m nghiÖp lμ mét trong nh÷ng chØ tiªu rÊt quan träng ®Ó ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ cña mét ®¬n vÞ s¶n xuÊt. Do s¶n xuÊt l©m nghiÖp tån t¹i nhiÒu d¹ng s¶n xuÊt kh¸c nhau, cho nªn trong ph−¬ng ¸n quy ho¹ch l©m nghiÖp cÇn c©n ®èi, lùa chän gi¶i ph¸p thÝch hîp nh»m t¹o thu ra thu nhËp tèi −u. Th«ng th−êng trong l©m nghiÖp chu kú s¶n xuÊt dμi, nªn t¨ng thu nhËp l©m nghiÖp khã cã thÓ x¸c ®Þnh cho c¶ mét chu kú mμ ®−îc ®¸nh gi¸ th«ng qua hiÖu qu¶ cña tõng khèi l−îng c«ng viÖc trong tõng giai ®o¹n. 1.2.3 Thμnh thôc kinh tÕ (Gi¸ trÞ) ë n−íc ta theo nÒn kinh tÕ nhiÒu thμnh phÇn ®ang vËn hμnh trong c¬ chÕ thÞ tr−êng cã sù ®iÒu tiÕt cña nhμ n−íc. Do vËy quy ho¹ch l©m nghiÖp vμ ®iÒu chÕ rõng ph¶i chÞu sù chi phèi cña nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng, môc tiªu cuèi cïng lμ mang l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ cao nhÊt hay nãi c¸ch kh¸c lμ ph¶i t«Ý −u ho¸ lîi nhuËn thu ®−îc. §Ó thu ®−îc hiÖu qu¶ kinh tÕ cao nhÊt, c¸c nhμ l©m nghiÖp ®· quan t©m nghiªn cøu c¸c quy luËt sinh tr−ëng vμ ph¸t triÓn cña rõng nh»m x¸c ®Þnh thêi kú thu ho¹ch cã lîi nhÊt vÒ kinh tÕ ®ång thêi tho¶ m·n ®−îc nhu cÇu nhiÒu mÆt cña x· héi. Do gi¸ c¶ l©m s¶n trªn thÞ tr−êng cã thÓ biÕn ®éng cho nªn c¸c nhμ ®iÒu chÕ ®· dùa vμo mét sè c¬ së kinh tÕ kh¸c nhau ®Ó ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ cña c«ng t¸c ®iÒu chÕ. XÐt vÒ gãc ®é lîi nhuËn vμ kinh tÕ, quy ho¹ch vμ ®iÒu chÕ rõng cÇn tÝnh to¸n x¸c ®Þnh thêi ®iÓm ®¹t tíi thμnh thôc kinh tÕ, cã nghÜa sÏ thu ®−îc lîi Ých kinh tÕ cao nhÊt trªn mét ®¬n vÞ diÖn tÝch. 1.2.4 ThÞ tr−êng vμ tiÒm lùc cña céng ®ång 1.2.4.1 ThÞ tr−êng VÊn ®Ò khai th¸c sö dông tμi nguyªn rõng nãi chung ®Òu phô thuéc vμo sù chØ ®¹o cña quy luËt kinh tÕ – x· héi. V× vËy, quy ho¹ch vμ ®iÒu chÕ rõng kh«ng ®¬n thuÇn xuÊt ph¸t tõ sù cøng nh¾c cña yªó tè kü thuËt mμ ph¶i biÕt kÕt hîp vËn dông nh÷ng yªu cÇu vμ xu h−íng vËn ®éng cña quy luËt kinh tÕ trong x· héi. §Ó b¶n ph−¬ng ¸n quy ho¹ch - ®iÒu chÕ rõng cho mét ®èi t−îng cô thÓ cã tÝnh kh¶ thi cao, nã ph¶i gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò sau: - CÇn lμm tèt c«ng t¸c nghiªn cøu vμ th«ng tin thÞ tr−êng ®Ó cã thÓ ®Þnh h−íng s¸t h¬n khi quyÕt ®Þnh s¶n phÈm rõng vμ trång rõng, lùa chän loμi c©y trång thÝch hîp. CÇn tr¶ lêi c©u hái nªn s¶n xuÊt lo¹i l©m s¶n nμo? trång c©y ®Ó lμm g×? vμ b¸n cho ai? 25
  26. - Tuú theo ®iÒu kiÖn tù nhiªn tõng vïng, khi x©y dùng ph−¬ng ¸n quy ho¹ch, cÇn quy ho¹ch vïng nguyªn liÖu tËp trung g¾n víi viÖc quy ho¹ch nhμ m¸y chÕ biÕn, lμm nh− vËy sÏ gi¶m ®−îc chi phÝ vËn chuyÓn nguyªn liÖu, h¹ gi¸ thμnh s¶n phÈm. 1.2.4.2 Xem xÐt tiÒm lùc cña céng ®ång TiÒm lùc céng ®ång bao gåm c¸c yÕu tè: Lao ®éng, vèn, c«ng t¸c tæ chøc qu¶n lý, kiÕn thøc, kinh nghiÖm truyÒn thèng trong qu¶n lý tμi nguyªn rõng. §©y lμ nh÷ng yÕu tè gi÷ vai trß quan träng trong viÖc tæ chøc qui ho¹ch rõng. Do vËy khi tiÕn hμnh x©y dùng ph−¬ng ¸n qui ho¹ch cho mét ®èi t−îng nμo ®ã nhÊt thiÕt ph¶i ®i ph©n tÝch vμ rót ra nh÷ng kÕt luËn x¸c ®¸ng vÒ: - Kh¶ n¨ng cung cÊp nguån lao ®éng t¹i chç. - Kh¶ n¨ng vÒ tμi chÝnh, c¸c nguån vèn cã thÓ huy ®éng ®−îc. - C«ng t¸c tæ chøc, qu¶n lý ta× nguyªn cña céng ®ång. - Ph¸t hiÖn c¸c kinh nghiÖm, kiÕn thøc sinh th¸i ®Þa ph−¬ng phôc vô cho ph¸t triÓn c«ng nghÖ cã sù tham gia trong qu¶n lý, sö dông rõng. 1.3 C¬ së vÒ m«i tr−êng trong qui ho¹ch l©m nghiÖp vμ ®iÒu chÕ rõng. Do søc Ðp cña d©n sè, nghÌo ®ãi, chiÕn tranh vμ nh÷ng tån t¹i trong c¬ chÕ qu¶n lý vμ chÝnh s¸ch l©m nghiÖp, trong 50 n¨m qua, rõng cña n−íc ta ®· suy gi¶m c¶ vÒ sè l−îng vμ chÊt l−îng. §ã lμ nguyªn nh©n cña t×nh tr¹ng lò lôt, h¹n h¸n, tho¸i ho¸ ®Êt, « nhiÔm m«i tr−êng Nh÷ng diÔn biÕn bÊt th−êng cña khÝ hËu còng nh− nh÷ng th¶m ho¹ vÒ m«i tr−êng trong nh÷ng n¨m võa qua ®Òu cho thÊy viÖc kh«i phôc vμ ph¸t triÓn rõng ®· trë thμnh nhiÖm vô cÊp b¸ch vμ kh«ng cßn bã hÑp trong mçi quèc gia mμ nã mang tÝnh chÊt toμn cÇu. NÕu loμi ng−êi kh«ng b¶o vÖ ®−îc rõng, th× trong vßng 20 - 30 n¨m tíi , tÇng « - zon sÏ bÞ x©m h¹i, n−íc biÓn d©ng cao vμ lò lôt sÏ x¶y ra lμ ®iÒu kh«ng thÓ tr¸nh khái. N−íc ta, víi sù ra ®êi cña dù ¸n trång 5 triÖu ha rõng, mét trong nh÷ng ch−¬ng tr×nh träng ®iÓm quèc gia lμ nh»m vμo viÖc gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò vÒ m«i tr−êng nãi trªn vμ h−íng ®Õn t¹o ra s¶n phÈm l©m nghiÖp tËp trung. Môc ®Ých cña c«ng t¸c qui ho¹ch l©m nghiÖp vμ ®iÒu chÕ rõng lμ tæ chøc kinh doanh rõng toμn diÖn hîp lý nh»m khai th¸c tμi nguyªn rõng vμ ph¸t huy tÝnh n¨ng cã lîi kh¸c cña rõng mét c¸ch bÒn v÷ng víi hiÖu qu¶ ngμy cμng cao. Trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn c¸c ph−¬ng ¸n quy ho¹ch, con ng−êi ®· t¸c ®éng vμo tù nhiªn, nh−ng tr−íc ®©y ng−êi ta chØ ®¬n thuÇn chó träng vÒ yÕu tè kinh tÕ mμ bá sãt mét bé phËn quan träng ®ã lμ m«i tr−êng tù nhiªn. V× vËy chØ chó ý ®Õn tèi −u ho¸ tæ chøc ®Ó thu ®−îc lîi nhuËn cao nhÊt, kh«ng chó ý ®Õn t¸c ®éng m«i tr−êng. Tr−íc nh÷ng biÕn ®æi xÊu ®i nhanh chãng cña m«i tr−êng sèng, con ng−êi ®· nhËn thøc ®−îc vμ ngμy cμng quan t©m ®Õn vÊn ®Ò m«i tr−êng nhiÒu h¬n. Do vËy, khi tiÕn hμnh c«ng t¸c qui ho¹ch l©m nghiÖp, nhÊt thiÕt ph¶i quan t©m c¸c khÝa c¹nh: - VÊn ®Ò b¶o vÖ l−u vùc, chèng xãi mßn, röa tr«i ®Êt: Tuú theo môc ®Ých sö dông vμ ®Æc ®iÓm tù nhiªn cña ®èi t−îng (®é dèc, ®é cao, lo¹i lËp ®Þa, khÝ hËu, dßng ch¶y ) mμ cã ph−¬ng ¸n lùa chän ph−¬ng thøc kinh doanh, trång rõng vμ chän 26
  27. loμi c©y trång phï hîp. Tõ ®ã n©ng cao kh¶ n¨ng gi÷ ®Êt, gi÷ n−íc cña ®èi t−îng quy ho¹ch - ®iÒu chÕ rõng. - B¶o tån ®a d¹ng sinh häc: Cïng víi vÊn ®Ò suy tho¸i m«i tr−êng, th× vÊn ®Ò gi¶m sót nhanh chãng sù ®a d¹ng sinh häc ®· kÐo theo sù biÕn ®æi c¸c hÖ sinh th¸i, biÕn mÊt loμi c©y, ®éng vËt hoang d·, suy gi¶m ®a d¹ng vÒ nguån gen ë c¶ rõng tù nhiªn vμ rõng trång. Do vËy khi x©y dùng ph−¬ng ¸n quy ho¹ch ph¶i quan t©m ®Õn vÊn ®Ò b¶o tån vμ ph¸t triÓn ®a dang sinh häc. - T¸c ®éng ®Õn khÝ hËu: Vai trß cña rõng ®Õn c©n b»ng khÝ hËu vïng còng cÇn ®−îc xem xÐt trong ph−¬ng ¸n quy ho¹ch - ®iÒu chÕ rõng ë tõng ®Þa ph−¬ng, quèc gia vμ khu vùc. 2 C¸c nguyªn t¾c qu¶n lý rõng bÒn v÷ng 2.1 Nh÷ng vÊn ®Ò cña rõng Sù ra ®êi cña qu¶n lý rõng bÒn v÷ng (QLRBV) vμ chøng chØ rõng (CCR) xuÊt ph¸t tõ nh÷ng vÊn ®Ò liªn quan ®Õn t¸c ®éng tiªu cùc cña sù tæn h¹i tμi nguyªn rõng trªn toμn thÕ giíi vμ cã thÓ ®−îc minh ho¹ qua s¬ ®å sau: Christopher Upton & Stephen Bas (1996) ®· ®Ò cËp ®Õn c¸c vÊn ®Ò cña rõng trªn toμn thÕ giíi, ®ã lμ: • Sù suy gi¶m diÖn tÝch vμ chÊt l−îng rõng: Sè vμ chÊt l−îng rõng ®ang gi¶m sót. Lý do cña nã lμ viÖc khai th¸c gç, cñi, thùc phÈm, diÔn ra víi tèc ®é nhanh h¬n t¸i sinh rõng, bëi v× nhiÒu khu rõng bÞ chÆt ®èt ®Ó lÊy ®Êt vμo c¸c môc ®Ých sö dông kh¸c. Cßn trång rõng th× chñ yÕu cã sè l−îng h¬n lμ chÊt l−îng, vμ nh− vËy nã kh«ng thÓ thay thÕ ®−îc vai trß cña rõng tù nhiªn. • Suy gi¶m m«i tr−êng cña c¸c khu rõng: Khai th¸c rõng vμ chÆt ph¸ rõng ®· t¹o nªn vÊn ®Ò: ®Êt ®ai xãi mßn, suy gi¶m kh¶ n¨ng gi÷ n−íc ®Çu nguån, thay ®æi tiÓu khÝ hËu. ¤ nhiÔm kh«ng khÝ ë do c«ng nghiÖp, ®· lμm cho rõng sinh tr−ëng kÐm. NhiÒu lîi Ých m«i tr−êng cña rõng cho con ng−êi ®· gi¶m sót hoÆc biÕn mÊt. • ThiÖt h¹i vÒ ®a d¹ng sinh häc: tõ nh÷ng vÊn ®Ò trªn ®· gãp phÇn lμm suy gi¶m nhanh sù ®a d¹ng loμi vμ nguån gen trong c¶ hai hÖ sinh th¸i rõng: rõng tù nhiªn vμ rõng trång. TiÒm n¨ng sinh häc cña thÕ giíi phôc vô cho s¶n xuÊt vËt liÖu di truyÒn, thùc phÈm, thuèc ch÷a bÖnh bÞ h¹ thÊp. Víi rõng nhiÖt ®íi lμ mét nguån ®a d¹ng sinh häc chÝnh, vμ sù l¹m dông rõng ë c¸c khu vùc nhiÖt ®íi còng do nh÷ng nguyªn nh©n ®· ®Ò cËp trªn. • Sù mÊt m¸t vÒ v¨n hãa vμ tri thøc: suy gi¶m rõng ®· kÐo theo sù thiÖt h¹i vÒ v¨n hãa, b¶n s¾c d©n téc vμ kiÕn thøc b¶n ®Þa ®· h×nh thμnh vμ ph¸t triÓn trong c− d©n cã ®êi sèng g¾n bã víi rõng. • ThiÖt h¹i vÒ sinh kÕ: tÊt c¶ nh÷ng yÕu tè nãi trªn ®· ¶nh h−ëng ®Õn sinh kÕ cña nh÷ng ng−êi sèng phô thuéc vμo rõng - ®Æc biÖt lμ nhãm ng−êi nghÌo trong c¸c quèc gia nghÌo, nh÷ng ng−êi kh«ng cã ®Êt ®ai canh t¸c n«ng nghiÖp, vμ nh÷ng ng−êi phô thuéc vμo rõng v× sù ‘an tßan x· héi’ 27
  28. • Thay ®æi khÝ hËu: suy gi¶m rõng vμ m«i tr−êng trªn thÕ giíi sÏ gãp phÇn t¹o nªn mÊt c©n b»ng vÒ khÝ hËu trong c¸c khu vùc vμ tßan cÇu. Rõng ®ãng vμi trß chÝnh trong l−u gi÷ khÝ cacbon: v× víi sù di chuyÓn cña chóng, carbon dioxide trong kh«ng khÝ sÏ lμm cho tr¸i ®Êt nãng lªn t¹o nªn nhiÒu ¶nh h−ëng xÊu trong nhiÒu mÆt. NhiÒu vÊn ®Ò ®ang ®−îc ph©n tÝch nh− m«i tr−êng, quyÒn sö dông ®Êt, sù nghÌo ®ãi vμ chóng cã mèi liªn hÖ víi nhau. VÊn ®Ò cña rõng lμ kÕt qu¶ cña nhiÒu nguyªn nh©n, vμ hμnh ®éng ®Ó gi¶i quyÕt lμ mét thö th¸ch cho ngμnh l©m nghiÖp trong t−¬ng lai. * Sù phô thuéc kinh tÕ ®èi víi rõng * Kh«ng tiÕp cËn ®−îc t− liÖu s¶n xuÊt * ThÊt nghiÖp/thiÕu viÖc lμm Nguyªn nh©n c¬ b¶n * C«ng nghÖ kÐm ThÓ Gi¸o dôc * Khã kh¨n vÒ ®Þa chÕ/chÝnh m«i tr−êng h×nh/®Þa thÕ s¸ch kÐm Nguyªn nh©n phô thuéc * ThiÕu gç/còi Khai hoang më ThiÕu kiÕn thøc *ThiÕu l©m s¶n vÒ vai trß cña ngoμi gç réng n«ng nghiÖp rõng Ph¸ BiÓu hiÖn tr−íc Xãi m¾t rõng mßn ®Êt Tho¸i ho¸ m«i tr−êng §ãi nghÌo H×nh 2.1: HÖ thèng nguyªn nh©n lμm suy tho¸i tμi nguyªn rõng 28
  29. 2.2 Nh÷ng nguyªn t¾c vμ tiªu chuÈn qu¶n lý rõng bÒn v÷ng ®Ó cÊp chøng chØ rõng Víi nh÷ng vÊn ®Ò cña rõng ®· ®Ò cËp trªn nªn ®· cã sù nhÊt trÝ réng r·i r»ng rõng ph¶i ®−îc qu¶n lý tèt ®Ó ®¸p øng c¸c nhu cÇu kh¸c nhau vÒ x· héi, kinh tÕ, sinh th¸i, v¨n hãa tinh thÇn cña thÕ hÖ hiÖn nay vμ t−¬ng lai. HiÖn nay x· héi cã sù hiÓu biÕt ngμy cμng s©u s¾c h¬n vÒ t¸c h¹i cña sù mÊt vμ suy tho¸i rõng, ng−êi tiªu dïng s¶n phÈm rõng ®ßi hái viÖc s¶n xuÊt ra nh÷ng s¶n phÈm tõ rõng: b»ng gç hoÆc kh«ng ph¶i gç, kh«ng ®−îc lμm h¹i mμ ph¶i gióp cho viÖc b¶o ®¶m duy tr× tμi nguyªn rõng cho c¸c thÕ hÖ t−¬ng lai. §Ó ®¸p øng ®ßi hái nμy, nh÷ng ch−¬ng tr×nh chøng chØ vμ tù chøng chØ c¸c s¶n phÈm gç ®· ph¸t triÓn m¹nh trªn th−¬ng tr−êng. Trªn thÕ giíi hiÖn nay cã rÊt nhiÒu ch−¬ng tr×nh, tæ chøc chøng chØ rõng nh− ITTO, FSC, môc tiªu chung ®Òu nh»m h−íng vμo viÖc qu¶n lý rõng bÒn v÷ng vμ c¸c s¶n phÈm rõng ®−îc khai th¸c hîp lý, duy tr× ®−îc sinh th¸i rõng. C¸c s¶n phÈm nμy sÏ ®−îc d¸n nh·n gç sinh th¸i (gç s¶n xuÊt bÒn v÷ng) vμ ®−îc ng−êi tiªu dïng ñng hé v× môc tiªu g×n gi÷ m«i tr−êng rõng. Trong c¸c tæ chøc chøng chØ rõng thÕ giíi, FSC cã ¶nh h−ëng lín nhÊt vμ ®ang ®−îc nhiÒu quèc gia ®i theo. FSC lμ g×? TiÕng Anh lμ Forest Stewadship Council, nghÜa lμ Héi ®ång qu¶n trÞ rõng. §©y lμ mét tæ chøc quèc tÕ ®éc lËp ®ang xóc tiÕn viÖc chøng chØ rõng. Nã ®−îc thμnh lËp n¨m 1993 bëi c¸c c«ng ty l©m nghiÖp, ®ai diÖn cña c¸c tæ chøc l©m nghiÖp vμ nguêi d©n b¶n ®Þa ë tÊt c¶ c¸c phÇn trªn thÕ giíi. FSC ®· ®−a ra 10 nguyªn t¾c vμ c¸c tiªu chuÈn kÌm theo ®Ó h−íng dÉn vμ thÈm ®Þnh viÖc qu¶n lý kinh doanh rõng. C¸c quèc gia, c«ng ty, t− nh©n dùa theo ®ã ®Ó tiÕp tôc x©y dùng c¸c tiªu chÝ cô thÓ phï hîp víi hßan c¶nh cña m×nh nh»m qu¶n lý rõng bÒn v÷ng. C¸c nguyªn t¾c, tiªu chuÈn, tiªu chÝ nμy sÏ ®−îc FSC kiÓm ®Þnh vμ th«ng qua lμm c¬ së cho viÖc gi¸m s¸t thùc hiÖn vμ cÊp chøng chØ rõng. HÖ thèng c¸c nguyªn t¾c – tiªu chuÈn – tiªu chÝ theo thø bËc tõ tæng qu¸t ®Õn chi tiÕt. Sau ®©y sÏ giíi thiÖu 10 nguyªn t¾c cña FSC ®Ó qu¶n lý rõng bÒn v÷ng vμ chøng chØ rõng Nguyªn t¾c 1: Tu©n theo luËt vμ nguyªn t¾c cña FSC Qu¶n lý rõng ph¶i tu©n theo tÊt c¶ ph¸p luËt hiÖn hμnh cña nhμ n−íc së t¹i, tÊt c¶ nh÷ng hiÖp ®Þnh quèc tÕ mμ nhμ n−íc ®ã ®· ký kÕt, vμ tÊt c¶ nh÷ng nguyªn t¾c vμ tiªu chuÈn cña FSC Nguyªn t¾c 2: QuyÒn së h÷u, sö dông vμ tr¸ch nhiÖm QuyÒn së h÷u vμ sö dông vμ sö dông l©u dμi ®Êt vμ tμi nguyªn rõng vμ ®Êt rõng ph¶i ®−îc quy ®Þnh râ rμng, vμo sæ s¸ch vμ ®−îc thiÕt lËp hîp ph¸p. Nguyªn t¾c 3: QuyÒn cña ng−êi b¶n ®Þa Nh÷ng quyÒn hîp ph¸p vμ truyÒn thèng cña nh©n d©n së t¹i vÒ së h÷u, sö dông vμ qu¶n lý ®Êt, l·nh ®Þa vμ tμi nguyªn cña hä ph¶i ®−îc c«ng nhËn vμ t«n träng. Nguyªn t¾c 4: Mèi quan hÖ céng ®ång vμ nh÷ng quyÒn cña ng−êi lao ®éng 29
  30. Nh÷ng ho¹t ®éng qu¶n lý kinh doanh rõng ph¶i duy tr× hoÆc t¨ng c−êng phóc lîi kinh tÕ vμ x· héi l©u dμi cho c«ng nh©n l©m nghiÖp vμ céng ®ång ®Þa ph−¬ng. Nguyªn t¾c 5: C¸c nguån lîi tõ rõng C¸c ho¹t ®éng qu¶n lý rõng ph¶i khuyÕn khÝch viÖc sö dông cã hiÖu qu¶ c¸c s¶n phÈm vμ dÞch vô ®a d¹ng cña rõng ®Ó b¶o ®¶m tÝnh bÒn v÷ng kinh tÕ vμ tÝnh ®a d¹ng cña nh÷ng lîi Ých vÒ m«i tr−êng vμ x· héi. Nguyªn t¾c 6: T¸c ®éng m«i tr−êng Qu¶n lý rõng ph¶i b¶o tån ®a d¹ng sinh häc vμ c¸c gi¸ trÞ cña nã, b¶o tån nguån n−íc, ®Êt, nh÷ng hÖ sinh th¸i vμ sinh c¶nh ®Æc thï dÔ bÞ mÊt c©n b»ng, duy tr× c¸c chøc n¨ng sinh th¸i vμ tßan vÑn cña rõng. Nguyªn t¾c 7: KÕ ho¹ch qu¶n lý Mét kÕ ho¹ch qu¶n lý thÝch hîp víi quy m« vμ c−êng ®é cña ho¹t ®éng l©m nghiÖp ph¶i ®−îc x©y dùng, thùc thi vμ cËp nhËt. C¸c môc tiªu dμi h¹n cña qu¶n lý kinh doanh rõng vμ gi¶i ph¸p ®Ó ®¹t ®−îc c¸c môc tiªu ®ã ph¶i ®−îc x¸c ®Þnh râ rμng. Nguyªn t¾c 8: Gi¸m s¸t vμ ®¸nh gi¸ Ho¹t ®éng gi¸m s¸t ph¶i ®−îc tiÕn hμnh thÝch hîp víi quy m« vμ c−êng ®é cña kinh doanh rõng ®Ó ®¸nh gi¸ t×nh tr¹ng rõng, s¶n l−îng cña c¸c s¶n phÈm rõng, chuçi hμnh tr×nh s¶n phÈm, ho¹t ®éng qu¶n lý vμ c¸c t¸c ®éng vÒ x· héi vμ m«i tr−êng cña chóng. Nguyªn t¾c 9: Duy tr× c¸c khu rõng cã gi¸ trÞ b¶o tån cao C¸c ho¹t ®éng qu¶n lý trong c¸c khu rõng cã gi¸ trÞ b¶o tån cao ph¶i duy tr× vμ t¨ng c−êng c¸c gi¸ trÞ cña nã. Nh÷ng quyÕt ®Þnh liªn quan ®Õn c¸c khu rõng cã gi¸ trÞ b¶o tån cao ph¶i ®−îc c©n nh¾c vμ cã biÖn ph¸p phßng xa. Nguyªn t¾c 10: Rõng trång Rõng trång ph¶i ®−îc thiÕt lËp vμ qu¶n lý theo c¸c nguyªn t¾c vμ tiªu chuÈn 1-9, vμ nguyªn t¾c 10 víi c¸c tiªu chuÈn cña nã. Trong khi rõng trång cã thÓ cung cÊp mét lo¹t c¸c lîi Ých vÒ kinh tÕ vμ x· héi, vμ cã thÓ gãp phÇn tháa m·n nhu cÇu l©m s¶n cña thÕ giíi, chóng ph¶i thùc hiÖn viÖc qu¶n lý nh»m gi¶m ¸p lùc vμ thóc ®Èy viÖc phôc håi vμ b¶o tån rõng tù nhiªn. Trªn ®©y lμ 10 nguyªn t¾c cña FSC ®Ó thÈm ®Þnh viÖc qu¶n lý rõng vμ cÊp chøng chØ, d¸n nh·n gç sinh th¸i. D−íi mçi nguyªn t¾c l¹i cã c¸c tiªu chuÈn cô thÓ, b¹n ®äc cã thÓ t×m hiÓu chi tiÕt trong tμi liÖu cña FSC. Tõ 10 nguyªn t¾c cña FSC cho thÊy viÖc qu¶n lý rõng bÒn v÷ng ph¶i b¶o ®¶m bÒn v÷ng 3 mÆt: m«i tr−êng, v¨n hãa x· héi vμ kinh tÕ. §Æc biÖt lμ FSC kh«ng ®¬n thuÇn ®Ò cËp ®Õn ho¹t ®éng qu¶n lý víi ®èi t−îng lμ rõng mμ cßn nãi ®Õn quyÒn vμ lîi Ých cña céng ®ång ®Þa ph−¬ng, ng−êi d©n sèng phô thuéc vμo rõng trong 2 nguyªn t¾c 3 vμ 4. 30
  31. Nguyªn t¾c 1 Nguyªn t¾c 2 Tiªu chuÈn Tiªu chuÈn Tiªu chuÈn Tiªu chuÈn Tiªu chuÈn 1.1 1.2 1.3 2.1 2.2 Tiªu chÝ Tiªu chÝ Tiªu chÝ Tiªu chÝ Tiªu chÝ Tiªu chÝ 1.1.1 1.1.2 1.2.1 1.3.1 2.1.1 2.2.1 H×nh 2.2: HÖ thèng c¸c nguyªn t¾c/tiªu chuÈn/tiªu chÝ qu¶n lý rõng bÒn v÷ng cña FSC ë ViÖt Nam, tõ n¨m 1998 chóng ta ®· b¾t ®Çu nh÷ng b−íc khëi ®éng cho ho¹t ®éng nμy ®Ó hßa nhËp víi céng ®ång quèc tÕ trong b¶o vÖ m«i tr−êng còng nh− cã thÓ gia nhËp vμo c¸c thÞ tr−êng gç quèc tÒ. T¹i héi th¶o quèc gia lÇn thø nhÊt n¨m 1998 ®· thμnh lËp nhãm c«ng t¸c quèc gia vÒ chøng chØ rõng, tõ ®ã ®Õn nay nhãm ®· x©y dùng dù th¶o c¸c tiªu chuÈn vμ tiªu chÝ quèc gia ®Ó qu¶n lý rõng bÒn v÷ng. C¸c tiªu chuÈn, tiªu chÝ quèc gia ®ang ®−îc thö nghiÖm ë mét sè l©m tr−êng, c«ng ty, ®−îc sù gãp ý cña c¸c chuyªn gia quèc tÕ, FSC trªn c¬ së nμy sÏ ®−a ra c¸c nguyªn t¾c, tiªu chuÈn, tiªu chÝ thÝch hîp víi ®iÒu kiÖn ViÖt Nam vμ ®−îc FSC quèc tÕ c«ng nhËn. C«ng viÖc tr−íc m¾t cÇn ph¶i lμm ®Ó chøng chØ rõng cßn rÊt nhiÒu, nh−ng con ®−êng ®Ó qu¶n lý rõng bÒn v÷ng trong kinh doanh ch¾c ch¾n ph¶i theo c¸ch lμm nμy v× lîi Ých nhiÒu mÆt cña kinh tÕ, v¨n hãa x· héi còng nh− m«i tr−êng. 31
  32. Ch−¬ng 3 c¬ së kü thuËt cña quy ho¹ch l©m nghiÖp vμ ®iÒu chÕ rõng Môc ®Ých: Trang bÞ cho ng−êi häc c¸c kiÕn thøc vÒ c¬ së kü thuËt sö dông trong quy ho¹ch l©m nghiÖp vμ ®iÒu chÕ rõng, trong ®ã nhÊn m¹nh ®Õn viÖc ¸p dông c¸c ph−¬ng ph¸p kh¸c nhau ®Ó tæ chøc kh«ng gian vμ thêi gian trong ®iÒu chÕ rõng vμ tiÕn hμnh kü thuËt sö dông hîp lý. Khung ch−¬ng tr×nh tæng quan toμn ch−¬ng Môc tiªu Néi dung Ph−¬ng VËt liÖu Thêi ph¸p gian Sau khi häc xong sinh viªn cã kh¶ (TiÕt) n¨ng Tr×nh bμy kh¸i niÖm Thμnh thôc rõng DiÔn gi¶ng Bμi giao 10 vμ c¸ch x¸c ®Þnh nhiÖm vô. Tæ chøc thêi gian rõng. Bμi tËp c¸c lo¹i thμnh thôc Tμi liÖu ph¸t rõng vμ tæ chøc thêi N·o c«ng tay gian rõng. Tr×nh bμy vμ ¸p C¸c hÖ thèng ph©n chia rõng: nt nt 7 dông ®−îc c¸c hÖ Tæ chøc kh«ng gian rõng thèng ph©n chia rõng vμ tæ chøc kh«ng gian rõng. Tr×nh bμy kh¸i niÖm S¶n l−îng æn ®Þnh nt nt 8 vμ ®iÒu kiÖn ®Ó sö Vèn s¶n xuÊt chuÈn dông tμi nguyªn rõng bÒn v÷ng. C¸c ph−¬ng ph¸p ®iÒu chØnh s¶n l−îng Sö dông ®−îc c¸c ph−¬ng ph¸p ®iÒu chØnh s¶n l−îng rõng Mét trong nh÷ng môc tiªu quan träng cña ®iÒu chÕ rõng lμ tæ chøc s¶n xuÊt l©u dμi, b¶o ®¶m cung cÊp liªn tôc mét l−îng l©m s¶n æn ®Þnh theo lu©n kú, chu kú vμ ®óng chñng lo¹i s¶n phÈm. §¹t ®−îc môc tiªu nμy, cÇn ph¶i phèi trÝ toμn bé tμi nguyªn rõng trong mét ®¬n vÞ ®iÒu chÕ theo kh«ng gian vμ thêi gian hîp lý, h×nh thμnh chuçi ®iÒu chÕ khÐp kÝn. KÕt qu¶ cuèi cïng cña c«ng t¸c nμy lμ ®Æt c¸c coupe t¸c nghiÖp hμng n¨m, 32
  33. mçi coupe ®−îc x¸c ®Þnh: vÞ trÝ, thêi gian t¸c ®éng, biÖn ph¸p kü thuËt, ®é lín diÖn tÝch vμ s¶n l−îng. Cã nghÜa ph¶i tr¶ lêi ®−îc c©u hái: ë ®©u, khi nμo, lμm g× vμ bao nhiªu? Cã nh− vËy trong mét ®¬n vÞ ®iÒu chÕ míi cã thÓ ho¹t ®éng liªn tôc, ®Òu ®Æn, cã kÕ ho¹ch, b¶o ®¶m kh«ng ngõng duy tr× vμ n©ng cao n¨ng suÊt vèn rõng. §Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò tæ chøc rõng theo kh«ng gian vμ thêi gian vμ ®Æt c¸c coupe t¸c nghiÖp cã c¬ së khoa häc, b¶o ®¶m cho viÖc t¸c ®éng hîp lý, ®óng lóc vμo rõng vμ lîi dông cã hiÖu qu¶ tμi nguyªn, cÇn cã nh÷ng nghiªn cøu ®Çy ®ñ vÒ c¸c mÆt: Sinh tr−ëng vμ tuæi thμnh thôc cña c¸ thÓ vμ quÇn thÓ; c¸c giai ®o¹n sinh tr−ëng ph¸t triÓn cña c©y rõng vμ l©m phÇn; tuæi thμnh thôc vμ ®−êng kÝnh khai th¸c; c−êng ®é khai th¸c, l−îng t¨ng tr−ëng vμ lu©n kú, chu kú khai th¸c; ®Æc ®iÓm sinh vËt häc, sinh th¸i häc loμi c©y vμ ®iÒu kiÖn kinh tÕ kü thuËt cña ®¬n vÞ ®iÒu chÕ. 1 Thμnh thôc rõng Thμnh thôc rõng lμ hiÖn t−îng mμ trong qu¸ tr×nh sinh tr−ëng ph¸t triÓn c©y rõng hoÆc l©m phÇn ®¹t tíi tr¹ng th¸i phï hîp víi môc tiªu ®iÒu chÕ nhÊt. Tuæi t¹i tr¹ng th¸i ®ã gäi lμ tuæi thμnh thôc. øng víi c¸c môc tiªu ®iÒu chÕ kh¸c nhau (gç lín, nhá, cñi, d¸n l¹ng, l©m s¶n kh¸c, phßng hé ) sÏ cã c¸c lo¹i tuæi thμnh thôc t−¬ng øng. ë nh÷ng giai ®o¹n tuæi (cÊp tuæi) kh¸c nhau, c©y rõng vμ l©m phÇn cho nh÷ng s¶n phÈm cã kÝch th−íc kh¸c nhau. Tïy theo môc tiªu ®iÒu chÕ mμ ng−êi ta lùa chän thêi ®iÓm khai th¸c ®óng vμo lóc rõng ®¹t ®−îc kÝch th−íc s¶n phÈm phï hîp víi môc tiªu ®Æt ra. Nh− vËy môc tiªu kinh doanh kh¸c nhau ®· h×nh thμnh c¸c kh¸i niÖm tuæi thμnh thôc kh¸c nhau. Trong kinh doanh, ng−êi chñ rõng th−êng mong muèn khi ®−a rõng vμo khai th¸c sÏ ®¹t ®−îc c¸c kÝch th−íc theo yªu cÇu s¶n phÈm vμ hy väng quÇn thô sím ®¹t ®−îc tiªu chuÈn khai th¸c. Tr−íc ®©y ng−êi ta th−êng tËp trung chó ý nhiÒu ®Õn viÖc nu«i d−ìng c¸c lo¹i gç quý, gç tèt, nhÊt lμ ë vïng rõng nhiÖt ®íi. Nh−îc ®iÓm cña nh÷ng loμi c©y nμy lμ t¨ng tr−ëng chËm vμ ®ßi hái ph¶i cã thêi gian dμi míi ®¹t yªu cÇu khai th¸c. §iÒu kiÖn khoa häc kü thuËt hiÖn nay cho phÐp chÕ biÕn thμnh nh÷ng s¶n phÈm gç bÒn ®Ñp tõ nh÷ng loμi gç mäc nhanh, mÒm. H¬n n÷a ng−êi ta cßn cÇn nguyªn liÖu sîi gç cho c«ng nghiÖp chÕ biÕn hãa häc vμ nhu cÇu vÒ gç cñi ngμy cμng gia t¨ng t¹o nªn søc Ðp n¨ng nÒ lªn rõng tù nhiªn. Tõ nh÷ng ®iÒu trªn, ®· dÉn ®Õn xu h−íng ph¸t triÓn c©y gç mäc nhanh, sím thu ho¹ch ®ång thêi cã n¨ng suÊt cao. 1.1 Thμnh thôc tù nhiªn (Thμnh thôc sinh lý) 1.1.1 Kh¸i niÖm Thμnh thôc tù nhiªn hay cßn gäi thμnh thôc sinh lý lμ hiÖn t−îng mμ c©y rõng hoÆc l©m phÇn b−íc vμo tr¹ng th¸i b¾t ®Çu kh« hÐo, ng· ®æ. Tuæi ®¹t tr¹ng th¸i ®ã gäi lμ tuæi thμnh thôc tù nhiªn. 1.1.2 Ph−¬ng ph¸p x¸c ®Þnh • §èi víi c©y c¸ thÓ: C©y hÇu nh− ngõng sinh tr−ëng, cã hiÖn t−îng rông l¸, trãc vá, rçng ruét, chÕt kh« vμ ng· ®æ tù nhiªn. Xem ®−êng biÓu diÔn sinh tr−ëng thÓ tÝch c©y rõng ë h×nh 3.1. 33
  34. V Vmax V = f(A) A (Tuæi) Tuæi thμnh thôc tù nhiªn H×nh 3.1: §å thÞ biÓu diÔn sinh tr−ëng thÓ tÝch c©y rõngvμ tuæi thμnh thôc tù nhiªn • §èi víi l©m phÇn: Chia ra: - L©m phÇn thuÇn lo¹i ®Òu tuæi: L©m phÇn thμnh thôc sinh lý khi ngõng sinh tr−ëng, sau ®ã ZM < 0 do ng· ®æ lÇn l−ît, cuèi cïng M = 0 (H×nh 3.2). - L©m phÇn hçn lo¹i kh¸c tuæi: Tuæi thμnh thôc sinh lý ®Õn khi bé phËn cã cÊp tuæi lín nhÊt thμnh thôc vμ ng· ®æ tù nhiªn, l−îng mÊt ®i lín h¬n l−îng tÝch lòy, ZM<0 vμ ®−êng biÓu diÔn sinh tr−ëng l©m phÇn M = f(A) ®i xuèng. Nh−ng kh¸c víi l©m phÇn thuÇn lo¹i ®Òu tuæi, l©m phÇn hçn lo¹i kh¸c tuæi cã qu¸ trinh t¸i sinh liªn tôc, nªn sau ®ã l−îng sinh tr−ëng sÏ t¨ng lªn ®¹t b¶o hßa vμ l¹i tiÕp tôc ng· ®æ tõng bé phËn. §−êng cong M =f(A) khi A v−ît qua tuæi thμnh thôc sinh lý sÏ dao ®éng quanh tiÖm cËn ngang Mmax cña l©m phÇn (H×nh 3.3). M Mmax M = f(A) Tuæi thμnh thôc A (Tuoåi) tù nhiªn H×nh 3.2: §å thÞ biÓu diÔn sinh tr−ëng tr÷ l−îng l©m phÇn thuÇn lo¹i ®Òu tuæi vμ tuæi thμnh thôc tù nhiªn 34
  35. M Mmax M = f(A) A (Tuoåi) Tuæi thμnh thôc tù nhiªn H×nh 3.3: §å thÞ biÓu diÔn sinh tr−ëng tr÷ l−îng l©m phÇn hçn lo¹i kh¸c tuæi vμ tuæi thμnh thôc tù nhiªn 1.1.3 C¸c nh©n tè ¶nh h−ëng ®Õn tuæi thμnh thôc tù nhiªn Tuæi thμnh thôc tù nhiªn phô thuéc vμo loμi c©y, ®iÒu kiÖn lËp ®Þa, nguån gèc, biÖn ph¸p kinh doanh • Loμi c©y mäc nhanh tuæi thμnh thôc tù nhiªn ®Õn sím h¬n loμi mäc chËm. • C©y cã nguån gèc chåi tuæi thμnh thôc sinh lý sím h¬n nguån gèc h¹t. • ë ®iÒu kiÖn lËp ®Þa xÊu, cïng loμi, cïng nguån gèc, tuåi thμnh thôc tù nhiªn ®Õn sím h¬n so víi lËp ®Þa tèt. • Cïng loμi c©y, nh−ng c©y mäc lÎ tuæi thμnh thôc tù nhiªn cao h¬n nh÷ng c©y trong l©m phÇn. • BiÖn ph¸p kinh doanh tèt tuæi thμnh thôc tù nhiªn sÏ ®Õn muén h¬n. B¶ng 3.1: Sù thay ®æi cña tuæi thμnh thôc tù nhiªn cña c©y trong rõng vμ c©y mäc lÎ trong cïng ®iÒu kiÖn lËp ®Þa Loμi Tuæi thμnh thôc tù nhiªn (n¨m) C©y trong rõng C©y mäc lÎ Th«ng 200 300 B¹ch d−¬ng 120 150 Såi nguån gèc h¹t 300 400 Såi nguån gèc chåi 120 35
  36. 1.1.4 øng dông NÕu môc tiªu ®iÒu chÕ lμ gç th× ng−êi ta kh«ng nu«i d−ìng ®Õn tuæi thμnh thôc sinh lý, v× lóc nμy t¨ng tr−ëng gi¶m sót nhanh, chÊt l−îng gç kÐm, l©m phÇn dÔ bÞ s©u bÖnh h¹i. Tuæi thμnh thôc sinh lý ®−îc øng dông trong môc tiªu lμ rõng phßng hé, c«ng viªn, b¶o tμng, b¶o vÖ nguån gen nh÷ng c©y cña quÇn thô nμy chØ ®−îc khai th¸c khi ®· ®¹t ®Õn tuæi chÕt tù nhiªn, râ rμng môc tiªu s¶n xuÊt cña nh÷ng khu rõng nμy trªn thùc tÕ Ýt ®−îc chó ý. 1.2 Thμnh thôc sè l−îng 1.2.1 Kh¸i niÖm Thμnh thôc sè l−îng lμ hiÖn t−îng mμ c©y rõng hoÆc l©m phÇn ®¹t trÞ sè t¨ng tr−ëng b×nh qu©n cao nhÊt. Tuæi ®¹t tr¹ng th¸i ®ã gäi lμ tuæi thμnh thôc sè l−îng. Trªn quan ®iÓm nμy, nÕu khai th¸c vμo lóc l−îng t¨ng tr−ëng b×nh qu©n ®¹t cùc ®¹i vμ thay vμo ®ã mét l©m phÇn míi, th× trªn diÖn tÝch rõng Êy trung b×nh hμng n¨m sÏ thu ho¹ch ®−îc sè l−îng gç nhiÒu nhÊt. Qua ®ã cho thÊy tuæi thμnh thôc sè l−îng lμ chØ tiªu biÓu thÞ sè l−îng, thuyÕt minh søc s¶n xuÊt cña c©y hoÆc l©m phÇn, ®−îc biÓu thÞ b»ng trÞ sè tuyÖt ®èi vμ kh«ng liªn quan g× ®Õn chÊt l−îng gç, nªn cßn ®−îc gäi lμ tuæi thμnh thôc tuyÖt ®èi. 1.2.2 Ph−¬ng ph¸p x¸c ®Þnh tuæi thμnh thôc sè l−îng Cã c¸c ph−¬ng ph¸p th−êng dïng sau 1.2.2.1 Ph−¬ng ph¸p dïng biÓu qu¸ tr×nh sinh tr−ëng Khi sö dông ph−¬ng ph¸p nμy, ®Çu tiªn ph¶i chän ®−îc biÓu phï hîp víi loμi c©y, cÊp ®Êt vμ ®Þa ph−¬ng. Trong biÓu cã ghi sè liÖu l−îng t¨ng tr−ëng th−êng xuyªn hμng n¨m (ZM) vμ b×nh qu©n (ΔM) vÒ tr÷ l−îng theo tuæi hoÆc cÊp tuæi, dùa vμo biÓu x¸c ®Þnh tuæi t−¬ng øng víi ΔM ®¹t cùc ®¹i vμ xÊp xØ ZM, tuæi ®ã chÝnh lμ tuæi thμnh thôc sè l−îng cña loμi c©y cÇn x¸c ®Þnh. Ph−¬ng ph¸p nμy th−êng ®−îc dïng trong thùc tiÔn ®èi víi c¸c loμi vμ ®Þa ph−¬ng ®· lËp ®−îc biÓu sinh tr−ëng. §Ó thÊy râ qui luËt ®ã, chóng ta quan s¸t vÝ dô qua biÓu qu¸ tr×nh sinh tr−ëng cña rõng Th«ng ë Lªning¬r¸t sau ®©y: B¶ng 3.2: BiÓu qu¸ tr×nh sinh tr−ëng cña rõng Th«ng chuÈn trªn cÊp ®Êt 2 (Theo Var¬gac vμ Bedemar¬) Tuæi TÇng −u thÕ Toμn bé rõng l©m M/ha L−îng t¨ng % M/ha L−îng t¨ng % phÇn 3 3 3 (m3) tr−ëng (m ) l−îng (m ) tr−ëng (m ) l−îng (n¨m) t¨ng t¨ng B×nh Hμng tr−ëng B×nh Hμng tr−ëng qu©n n¨m (Z) hμng qu©n n¨m (Z) hμng (Δ) n¨m (Δ) n¨m 36
  37. Tuæi TÇng −u thÕ Toμn bé rõng l©m M/ha L−îng t¨ng % M/ha L−îng t¨ng % phÇn 3 3 3 (m3) tr−ëng (m ) l−îng (m ) tr−ëng (m ) l−îng (n¨m) t¨ng t¨ng B×nh Hμng tr−ëng B×nh Hμng tr−ëng qu©n n¨m (Z) hμng qu©n n¨m (Z) hμng (Δ) n¨m (Δ) n¨m 20 60 3.0 - - 60 3.0 - - 30 98 3.3 3.8 6.5 106 3.5 4.6 8.0 40 141 3.5 4.3 4.4 160 4.0 5.4 5.1 50 187 3.7 4.6 3.3 221 4.4 6.1 3.8 60 234 3.9 4.7 2.5 287 4.8 6.6 3.0 70 277 4.0 4.3 1.8 352 5.0 7.5 2.6 80 318 4.0 4.1 1.5 419 5.2 6.7 1.9 90 354 3.9 3.6 1.1 479 5.3 6.0 1.4 100 385 3.8 3.1 0.9 533 5.3 5.4 1.1 110 411 3.7 2.6 0.7 579 5.3 4.6 0.9 120 431 3.6 2.0 0.5 617 5.1 3.8 0.7 130 445 3.4 1.4 0.3 648 5.0 3.1 0.5 Theo b¶ng 3.2, tuæi thμnh thôc sè l−îng cña loμi c©y −u thÕ ë tuæi 80 vμ nÕu tÝnh cho c¶ l©m phÇn th× sÏ ë tuæi 100. 1.2.2.2 Ph−¬ng ph¸p m« h×nh hãa qu¸ tr×nh sinh tr−ëng, t¨ng tr−ëng c©y rõng, l©m phÇn Lùa chän c¸c l©m phÇn ë c¸c tuæi kh¸c nhau vμ cïng ®iÒu kiÖn lËp ®Þa ®Ó ®iÒu tra, khi x¸c ®Þnh tuæi thμnh thôc cho c¸ thÓ th× nh©n tè ®iÒu tra lμ thÓ tÝch (V) theo c©y tiªu chuÈn, vμ cho l©m phÇn lμ tr÷ l−îng (M) theo « tiªu chuÈn. TiÕn hμnh m« pháng qu¸ tr×nh sinh tr−ëng thÓ tÝch hoÆc tr÷ l−îng y = f(x), trong ®ã y lμ V hoÆc M, x lμ tuæi. Tõ hμm sinh tr−ëng suy ra c¸c hμm t¨ng tr−ëng: • Hμm t¨ng tr−ëng th−êng xuyªn hμng n¨m: Zy = y' = f'(x). Gäi A1 lμ thêi ®iÓm c©y rõng hoÆc l©m phÇn ®¹t n¨ng suÊt tèi ®a, tøc lμ Zy ®¹t max. §¹o hμm bËc nhÊt Zy vμ cho b»ng 0 t×m ®−îc A1: Z'y = y'' = f''(x) = 0 => A1 øng víi Zy max. • Hμm t¨ng tr−ëng b×nh qu©n chung: Δy = y/x = f(x)/x. Tuæi thμnh thôc sè l−îng A2 lμ thêi ®iÓm Δy ®¹t max vμ b»ng Zy, v× vËy A2 ®−îc x¸c ®Þnh nh− sau: Δ'y = 0 => A2 øng víi Δymax = Zy. Ph−¬ng ph¸p nμy chØ cÇn t×m mét hμm sinh tr−ëng V hoÆc M, sau ®ã b»ng ph−¬ng ph¸p gi¶i tÝch dÔ dμng x¸c ®Þnh ®−îc tuæi thμnh thôc sè l−îng. H×nh 3.4 biÓu diÔn qu¸ tr×nh sinh tr−ëng thÓ tÝch hoÆc tr÷ l−îng (y) vμ quy luËt biÕn ®æi Zy vμ Δy. 37
  38. y, Zy, Δy y = f(x) Zy = y’ = f’(x) Δy = y/x =f(x)/x x (tuæi) A1 A2 H×nh 3.4: Sinh tr−ëng thÓ tÝch hoÆc tr÷ l−îng (y) vμ quy luËt biÕn ®æi Zy vμ y theo tuæi. Gi¶ sö dïng hμm Schumacher ®Ó m« pháng sinh tr−ëng y= a.exp(-b.x-m), tuæi n¨ng suÊt tèi ®a vμ thμnh thôc sè l−îng ®−îc x¸c ®Þnh nh− sau: - Tuæi n¨ng suÊt tèi ®a A1 øng víi Zymax: 1 ⎡ b.m ⎤ m TÝnh Z'y = y'' = 0 => A1 = ⎢ ⎥ ⎣m +1⎦ - Tuæi thμnh thôc sè l−îng A2 øng víi Δymax: 1 TÝnh Δ'y = (y/x)' = 0 => A2 = []b.m m Nh− vËy chØ cÇn −íc l−îng c¸c tham sè cña hμm sinh tr−ëng sÏ nhanh chãng x¸c ®Þnh ®−îc c¸c tuæi n¨ng suÊt tèi ®a vμ thμnh thôc sè l−îng. B¶o Huy (1993) m« pháng qu¸ tr×nh sinh tr−ëng thÓ tÝch V-A(tuæi) loμi B»ng l¨ng (Lagerstroemia calyculata), trªn cÊp n¨ng suÊt I ë §¨kl¨k theo hμm Schumacher: V = 8,282.EXP( -19,712.A-0,552) (3.1) Tõ (3.1) tÝnh ®−îc: 1/0,552 - Tuæi ®¹t n¨ng suÊt tèi ®a: A1 = (19,712 x 0,552 / (0,552+1)) = 34 tuæi. 1/0,552 - Tuæi thμnh thôc sè l−îng: A2 = (19,712 x 0,552) = 76 tuæi. Trong tr−êng hîp cÇn x¸c ®Þnh nhanh tuæi thμnh thôc sè l−îng, cã thÓ dïng ph−¬ng ph¸p biÓu ®å: Tõ sè liÖu quan s¸t 2 lo¹i l−îng t¨ng tr−ëng th−êng xuyªn hμng n¨m Zy vμ b×nh qu©n chung Δy theo tuæi, chÊm lªn biÓu ®å vμ n¾n thμnh hai ®−êng 38
  39. cong, tuæi øng víi giao ®iÓm cña 2 ®−êng cong chÝnh lμ tuæi thμnh thôc sè l−îng cÇn x¸c ®Þnh. 1.2.2.3 Ph−¬ng ph¸p Pressler XuÊt ph¸t tõ suÊt t¨ng tr−ëng vμ quy luËt biÓn ®æi cña Zy vμ Δy: SuÊt t¨ng tr−ëng: Py = (Zy/y).100 (3.2) Trong ®ã y lμ nh©n tè thÓ tÝch (V) hoÆc tr÷ l−îng (M). Suy ra: Zy = Py.y/100 (3.3) T¹i tuæi thμnh thôc sè l−îng A2, cã l−îng t¨ng tr−ëng b×nh qu©n cùc ®¹i: Δymax = y/A2 (3.4) Vμ Δymax = Zy (3.5) Tõ (3.3) (3.4) vμ (3.5) suy ra: y/A2 = Py.y/100 (3.6) Suy ra: Py = 100/A2 (3.7) C«ng thøc (3.7) lμ c¬ së ®Ó x¸c ®Þnh tuæi thμnh thôc sè l−îng th«ng qua suÊt t¨ng tr−ëng. T¹i tuæi nμo ®ã khi suÊt t¨ng tr−ëng cã gi¸ trÞ xÊp xØ 100 chia cho tuæi, th× tuæi ®ã chÝnh lμ tuæi thμnh thôc sè l−îng. Pressler ®Ò xuÊt ph−¬ng ph¸p x¸c ®Þnh tuæi thμnh thôc sè l−îng: Trªn l©m phÇn cÇn x¸c ®Þnh tuæi thμnh thôc sè l−îng tiÕn hμnh chän c©y tiªu chuÈn trong c¸c « tiªu chuÈn, x¸c ®Þnh tuæi c©y (A) vμ suÊt t¨ng tr−ëng Py (y lμ thÓ tÝch hoÆc tr÷ l−îng) b»ng ph−¬ng ph¸p gi¶i tÝch th©n c©y hoÆc khoan t¨ng tr−ëng, sau ®ã ®em so s¸nh Py víi 100/A, víi: Py = (Zy/y).100 NÕu: • Py > 100/A : Ch−a ®Õn tuæi thμnh thôc sè l−îng. Chøng minh: Trong giai ®o¹n nμy: Zy > Δy => Py.y/100 > y/A => Py >100/A. • Py Py.y/100 Py Py.y/100 = y/A => Py = 100/A. 39
  40. Py Py 100/A A (Tuæi) Tuæi thμnh thôc sè l−îng H×nh 3.5: Quan hÖ Py vμ 100/A theo tuæi Ph−¬ng ph¸p nμy ®¬n gi¶n, vÊn ®Ò lμ x¸c ®Þnh ®−îc chÝnh x¸c suÊt t¨ng tr−ëng vÒ thÓ tÝch hoÆc tr÷ l−îng. Nh÷ng ph−¬ng ph¸p nãi trªn dïng ®Ó x¸c ®Þnh tuæi thμnh thôc sè l−îng cho rõng thuÇn lo¹i - ®Òu tuæi, hoÆc ®Ó x¸c ®Þnh tuæi thμnh thôc sè l−îng tõng loμi hoÆc nhãm loμi trong rõng hçn lo¹i - kh¸c tuæi. Ngoμi ra trong rõng hçn lo¹i - kh¸c tuæi do viÖc x¸c ®Þnh tuæi c©y rõng lμ khã kh¨n, do ®ã sau khi x¸c ®Þnh ®−îc tuæi thμnh thôc sè l−îng cho loμi hoÆc nhãm loμi, th«ng qua quan hÖ D/A ®Ó suy ra ®−êng kÝnh t−¬ng øng víi tuæi thμnh thôc sè l−îng, tõ ®ã lÊy ®−êng kÝnh lμm chØ tiªu x¸c ®Þnh thêi ®iÓm khai th¸c. B¶o Huy (1993) ®· thiÕt lËp m« h×nh sinh tr−ëng ®−êng kÝnh loμi B»ng l¨ng trªn cÊp n¨ng suÊt I ë T©y nguyªn: -0,479 D1,3 = 127,907.EXP(-7,702.A ) (3.8) Víi tuæi thμnh thôc sè l−îng loμi nμy trªn cÊp ®Êt I ®· x¸c ®Þnh ë trªn lμ A2=76 n¨m, thÕ vμo (3.8) suy ®−îc ®−êng kÝnh t−¬ng øng xÊp xØ 50 cm. §©y lμ ®−êng kÝnh ®−îc ®Ò xuÊt lμ ®−êng kÝnh tèi thiÓu cho phÐp khai th¸c B»ng l¨ng trªn cÊp n¨ng suÊt I. ë l©m phÇn hçn lo¹i kh¸c tuæi, t¹i mét thêi ®iÓm tån t¹i nhiÒu loμi c©y ph©n bè ë nhiÒu cÊp tuæi kh¸c nhau, vμ mçi loμi l¹i cã tuæi thμnh thôc kh¸c nhau, do ®ã kh«ng cã hiÖn t−îng thμnh thôc toμn bé l©m phÇn. §Ó x¸c ®Þnh l©m phÇn hçn giao kh¸c tuæi ®¹t ®Õn giai ®o¹n thμnh thôc ®−a vμo khai th¸c ng−êi ta th−êng c¨n cø vμo ®é thμnh thôc cña rõng. Tiªu chuÈn x¸c ®Þnh møc ®é thμnh thôc lμ tû lÖ phÇn tr¨m tr÷ l−îng nh÷ng c©y cã ®−êng kÝnh lín h¬n ®−êng kÝnh tèi thiÓu khai th¸c so víi tæng tr÷ l−îng (Tiªu chuÈn vÒ ph©n lo¹i ®é thμnh thôc ®−îc tr×nh bμy trong m«n häc §iÒu tra rõng). Nh− vËy ®Çu tiªn ph¶i x¸c ®Þnh tuæi thμnh thôc sè l−îng cho loμi vμ ®−êng kÝnh t−¬ng øng (®−êng kÝnh tèi thiÓu khai th¸c), tõ ®ã x¸c ®Þnh ®é thμnh thôc rõng vμ quyÕt ®Þnh cã ®−a vμo khai th¸c hay kh«ng. 40
  41. 1.2.3 C¸c nh©n tè ¶nh h−ëng ®Õn tuæi thμnh thôc sè l−îng Tuæi thμnh thôc sè l−îng thay ®æi theo loμi c©y, nguån gèc, ®iÒu kiÖn lËp ®Þa : • Loμi c©y −a s¸ng mäc nhanh cã tuæi thμnh thôc sè l−îng ®Õn sím h¬n loμi c©y chÞu bãng mäc chËm. Khai th¸c rõng • Nguån gèc: Tr−êng hîp cïng loμi th× c©y cã nguån gèc chåi th−êng cã tuæi thμnh thôc sè l−îng bÐ h¬n c©y h¹t. • §iÒu kiÖn lËp ®Þa: Cïng loμi c©y, cïng mét nguån gèc, tuæi thμnh thôc sè l−îng cña c©y rõng hoÆc l©m phÇn sinh tr−ëng trªn ®iÒu kiÖn lËp ®Þa tèt sÏ ®Õn sím h¬n so víi ë ®iÌu kiÖn lËp ®Þa xÊu. B¶o Huy (1993) ®· x¸c ®Þnh tuæi thμnh thôc cho loμi B»ng L¨ng trªn 4 cÊp n¨ng suÊt th«ng qua hμm sinh tr−ëng thÓ tÝch cho tõng cÊp, kÕt qu¶ cho thÊy cÊp n¨ng suÊt cμng tèt tuæi thμnh thôc sè l−îng ®Õn cμng sím. §ång thêi ®Ó thuËn tiÖn sö dông trong thiÕt kÕ khai th¸c, x¸c ®Þnh ®èi t−îng khai th¸c, ®· thiÕt lËp quan hÖ D/A cho tõng cÊp n¨ng suÊt, tõ tuæi thμnh thôc sè l−îng th«ng qua c¸c quan hÖ nμy suy ®−îc ®−êng kÝnh tèi thiÓu khai th¸c t−¬ng øng. (ThÓ hiÖn ë b¶ng 3.1). B¶ng 3.3: Tuæi thμnh thôc sè l−îng vμ ®−êng kÝnh tèi thiÓu khai th¸c t−¬ng øng cho loμi B»ng L¨ng trªn 4 cÊp n¨ng suÊt (B¶o Huy (1993)) CÊp Hμm sinh tr−ëng V Tuæi Hμm sinh tr−ëng D1,3 D1,3 n¨ng thμnh tèi suÊt thôc thiÓu sè khai l−îng th¸c (n¨m) (cm) I V=8,282.Exp(-19,712.A-0,552) 76 D=127,907.Exp( -7,702.A-0,479) 50 II V=5,604.Exp(-21,224.A-0,552) 86 D=107,998.Exp( -8,240.A-0,479) 40 III V=3,753.Exp(-23,359.A-0,552) 103 D= 90,920.Exp( -8,991.A-0,479) 35 IV V=2,741.Exp(-27,477.A-0,552) 138 D= 80,953.Exp(-10,529.A-0,479) 30 41
  42. 1.2.4 øng dông • X¸c ®Þnh tuæi khai th¸c vμ chu kú kinh doanh cho c¸c l©m phÇn thuÇn lo¹i ®Òu tuæi: Do tuæi thμnh thôc sè l−îng lÊy l−îng t¨ng tr−ëng b×nh qu©n chung vÒ tr÷ l−îng ®¹t max (ΔM max) lμm chØ tiªu, nªn khai th¸c t¹i tuæi nμy sÏ ®¹t ®−îc hiÖu qu¶ cao nhÊt vÒ mÆt sè l−îng. • Lμm c¨n cø ®Ó x¸c ®Þnh ®−êng kÝnh tèi thiÓu khai th¸c cho l©m phÇn hçn lo¹i kh¸c tuæi: Tõ tuæi thμnh thôc sè l−îng suy ra ®−êng kÝnh t−¬ng øng th«ng qua quan hÖ D/A. §©y chÝnh lμ ®−êng kÝnh tèi thiÓu khai th¸c cho tõng loμi hoÆc nhãm loμi trong l©m phÇn hçn lo¹i kh¸c tuæi. Tuæi thμnh thôc sè l−îng ®−îc øng dông trong rõng s¶n xuÊt gç - cñi, môc ®Ých lμ ®Ó ®¹t ®−îc mét n¨ng suÊt b×nh qu©n cao nhÊt trªn mét ®¬n vÞ diÖn tÝch. Nh−ng chØ lμ mét chØ tiªu biÓu thÞ sè l−îng nªn khi sö dông lo¹i tuæi nμy cÇn xem xÐt thªm vÒ chÊt l−îng gç, quy c¸ch s¶n phÈm. 1.3 Thμnh thôc c«ng nghÖ 1.3.1 Kh¸i niÖm Tõ kh¸i niÖm vÒ thμnh thôc sè l−îng cho thÊy chØ xuÊt ph¸t viÖc xem xÐt kh¶ n¨ng s¶n xuÊt l−îng gç nhiÒu nhÊt, nh−ng trong thùc tÕ nÒn kinh tÕ kh«ng nh÷ng yªu cÇu cã nhiÒu gç mμ cßn ®ßi hái chÊt l−îng gç phï hîp víi yªu cÇu cña c«ng nghÖ chÕ biÕn vμ cña ng−êi tiªu dïng. Tïy theo môc ®Ých sö dông vμ c«ng nghÖ ng−êi ta ®ßi hái kh«ng nh÷ng vÒ chñng lo¹i gç mμ cßn ®ßi hái gç lÊy ra ph¶i ®¹t ®−îc c¸c tiªu chuÈn vÒ qui c¸ch, kÝch th−íc nhÊt ®Þnh, kh«ng mèi mät, s©u bÖnh, kh«ng cong queo, c¸c ®Æc tÝnh vÒ vËt lý. Nh− vËy trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt gç, c¸c chñ rõng ®Òu ph¶i x¸c ®Þnh môc tiªu s¶n xuÊt cña m×nh lμ lo¹i s¶n phÈm g× víi thêi gian t¹o ra nã lμ bao l©u. Lo¹i s¶n phÈm chñ yÕu Êy ph¶i ®−îc thÞ tr−êng chÊp nhËn, v× vËy kh¶ n¨ng tiªu thô s¶n phÈm sÏ dÔ dμng h¬n. Tõ yªu cÇu trªn ®· xuÊt hiÖn kh¸i niÖm thμnh thôc c«ng nghÖ, kh¸i niÖm nμy còng ®Ò cËp ®Õn yªu cÇu s¶n xuÊt nhiÒu gç, v× vËy nã còng lμ mét ph¹m trï cña thμnh thôc sè l−îng. Nh−ng ®iÓm kh¸c biÖt chÝnh lμ thμnh thôc c«ng nghÖ yªu cÇu ®Õn sè l−îng cña s¶n phÈm môc ®Ých nhiÒu nhÊt, tøc lμ thuéc ph¹m trï cña chÊt l−îng s¶n phÈm (nh− ®óng qui c¸ch, kÝch th−íc, chÊt l−îng ph¶n ¸nh qua kh«ng cong queo, mèi mät, ). Thμnh thôc c«ng nghÖ lÊy s¶n phÈm môc ®Ých lμm môc tiªu trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh, ®èi víi mét loμi c©y cô thÓ chØ cã thÓ cã mét tuæi thμnh thôc sè l−îng, song do nhu cÇu kinh tÕ, gi¸ c¶ thÞ tr−êng l¹i vÉn cã thÓ cã nhiÒu lo¹i tuæi thμnh thôc c«ng nghÖ kh¸c nhau. VÝ dô: rõng Trμm trång ®Ó cung cÊp nguyªn liÖu lμm kÌo th× tuæi thμnh thôc c«ng nghÖ cã thÓ x¸c ®Þnh ë tuæi 8, ®Ó lÊy s¶n phÈm lμm cét nhμ th× s¶n phÈm môc ®Ých ®−îc x¸c ®Þnh ë tuæi 15 vμ nÕu cho gç xÎ cã thÓ ë tuæi 25. Thμnh thôc c«ng nghÖ lμ hiÖn t−îng mμ trong qu¸ tr×nh sinh tr−ëng ph¸t triÓn cña c©y rõng hoÆc l©m phÇn l−îng t¨ng tr−ëng b×nh qu©n cña s¶n phÈm môc ®Ých ®¹t tíi cao nhÊt. Tuæi ë tr¹ng th¸i ®ã gäi lμ tuæi thμnh thôc c«ng nghÖ. Kh¸i niÖm thμnh thôc c«ng nghÖ thÓ hiÖn môc ®Ých kinh doanh: trong mét thêi gian ng¾n nhÊt, nu«i d−ìng ®−îc nhiÒu gç nhÊt vμ cã quy c¸ch chÊt l−îng phï hîp. 42
  43. Tuæi thμnh thôc c«ng nghÖ còng thuéc ph¹m trï cña thμnh thôc sè l−îng, chØ kh¸c ë mét sè ®iÓm: • Tuæi thμnh thôc sè l−îng dïng chØ tiªu l−îng t¨ng tr−ëng b×nh qu©n chung ®Ó x¸c ®Þnh, trong khi ®ã tuæi thμnh thôc c«ng nghÖ dïng chØ tiªu l−îng t¨ng tr−ëng b×nh qu©n cña lo¹i s¶n phÈm chñ yÕu. • Trong c¸c ®iÒu kiÖn lËp ®Þa kh¸c nhau, bÊt kú c©y rõng hoÆc l©m phÇn ®Òu sím hoÆc muén ®¹t tuæi thμnh thôc sè l−îng, cßn thμnh thôc c«ng nghÖ cña mét lo¹i s¶n phÈm chñ yÕu chØ mét sè loμi c©y nhÊt ®Þnh, sinh tr−ëng trªn nh÷ng ®iÒu kiÖn lËp ®Þa cô thÓ míi ®¹t ®−îc. VÝ dô: N¬i lËp ®Þa xÊu, víi mét loμi c©y nhÊt ®Þnh cã thÓ kh«ng ®¹t ®−îc thμnh thôc c«ng nghÖ víi s¶n phÈm gç lín. • Tïy theo quy c¸ch s¶n phÈm chñ yÕu mμ tuæi thμnh thôc c«ng nghÖ cã thÓ lín h¬n, nhá h¬n hay b»ng tuæi thμnh thôc sè l−îng. 1.3.2 Ph−¬ng ph¸p x¸c ®Þnh tuæi thμnh thôc c«ng nghÖ 1.3.2.1 Ph−¬ng ph¸p dïng biÓu sinh tr−ëng vμ biÓu suÊt s¶n phÈm øng dông ph−¬ng ph¸p nμy trong tr−êng hîp biÓu qu¸ tr×nh sinh tr−ëng vμ biÓu suÊt s¶n phÈm ®· ®−îc lËp. §Çu tiªn cÇn lùa chän biÓu phï hîp víi loμi c©y, cÊp ®Êt vμ ®Þa ph−¬ng. TiÕn hμnh x¸c ®Þnh tuæi thμnh thôc c«ng nghÖ cña mét lo¹i s¶n phÈm theo tr×nh tù: - X¸c ®Þnh tr÷ l−îng M ë tõng tuæi qua biÓu sinh tr−ëng (M/A). - Th«ng qua biÓu suÊt s¶n phÈm ph©n phèi M thμnh tr÷ l−îng c¸c lo¹i s¶n phÈm Msp kh¸c nhau (®em nh©n tØ suÊt s¶n phÈm víi M). øng víi mét lo¹i s¶n phÈm cã ®−îc d·y sè liÖu Msp/A. - TÝnh sù biÕn ®æi l−îng t¨ng tr−ëng b×nh qu©n chung cho tõng lo¹i s¶n phÈm theo tuæi ΔMsp/A: ΔMsp = Msp/A. Trong d·y ΔMsp/A, x¸c ®Þnh thêi ®iÓm ΔMsp ®¹t max, ®ã chÝnh lμ tuæi thμnh thôc c«ng nghÖ cña lo¹i s¶n phÈm ®ã. HiÖn nay mét sè loμi c©y trång rõng thuÇn lo¹i n−íc ta ®· ®−îc lËp biÓu sinh tr−ëng vμ biÓu s¶n phÈm, trong xu h−íng th©m canh rõng trång phôc vô c«ng nghiÖp, cÇn tiÕp tôc lËp biÓu cho c¸c loμi c©y kh¸c nhau ë tõng ®Þa ph−¬ng, v× viÖc x¸c ®Þnh tuæi thμnh thôc c«ng nghÖ qua biÓu lμ dÔ dμng, thuËn lîi. H¬n n÷a, c¸c biÓu nμy cßn phôc vô cho viÖc dù ®o¸n s¶n l−îng, hiÖu qu¶ kinh tÕ vμ c¸c biÖn ph¸p kü thuËt trong qóa tr×nh nu«i d−ìng nh»m n©ng cao s¶n l−îng cña s¶n phÈm chñ yÕu vμ rót ng¾n chu kú kinh doanh. §èi víi rõng tù nhiªn hçn loμi kh¸c tuæi, viÖc lËp biÓu sinh truëng vμ s¶n phÈm cßn nhiÒu tån t¹i vÒ c¬ së lý luËn. Trong thùc tÕ ch−a cã mét lo¹i biÓu nμo cho ®èi t−îng nμy, ®©y lμ vÊn ®Ò ®ang ®−îc nhiÒu nhμ khoa häc quan t©m nghiªn cøu. 43
  44. B¶ng 3.4: Tæng hîp c¸c sè liÖu tõ biÓu qu¸ tr×nh sinh tr−ëng vμ biÓu suÊt s¶n phÈm Tuæi H D1,3 M/ha Δ Gç trßn lín, Gç trßn TB, Gç trßn nhá, (n¨m) (m) (m) (m3) (m3) cÊp I - III, cÊp IV-VI, cÊp VII-VIII, d > 24 cm d=16-24cm 12≤ d ≤16 cm % m3 Δ % m3 Δ % m3 Δ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 60 17,1 16,0 234 3,9 1 70 19,2 20,3 277 4,0 7 80 21,0 22,2 318 4,0 10 90 22,6 24,2 354 3,9 17 100 24,1 26,2 385 3,8 27 110 25,3 27,9 411 3,7 31 120 26,2 29,5 431 3,6 37 130 26,8 30,5 445 3,4 38 Tõ biÓu tÝnh to¸n, nÕu muèn t×m tuæi thμnh thôc c«ng nghÖ cña lo¹i gç trßn cÊp I- III cã D ≥ 24 cm. Sau khi tÝnh trÞ sè tuyÖt ®èi (®−îc tÝnh ë cét 7) chia cho tuæi t−¬ng øng sÏ cã gi¸ trÞ ë cét 8. TiÕn hμnh so s¸nh Δ ë cét 8 xem ë tuæi nμo ®¹t cùc ®¹i th× chÝnh tuæi ®ã lμ tuæi thμnh thôc c«ng nghÖ. Nh− trong tr−êng hîp nμy th× tuæi thμnh thôc c«ng nghÖ cña lo¹i gç trßn cã D ≥ 24 cm lμ 120 tuæi (Δ = 1,33 m3). T−¬ng tù ë gç võa cã 12< d < 24 cm, cã Δ lín nhÊt ë tuæi 80 lμ 1,55 m3, vËy tuæi 80 lμ tuæi thμnh thôc c«ng nghÖ cña lo¹i s¶n phÈm nμy. 1.3.2.2 Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu biÓn ®æi cña l−îng t¨ng tr−ëng b×nh qu©n cña tõng lo¹i s¶n phÈm (ΔVsp , ΔMsp): Trong tr−êng hîp ®Þa ph−¬ng kh«ng cã biÓu sinh tr−ëng vμ biÓu s¶n phÈm, cÇn tiÕn hμnh ®Æt « tiªu chuÈn vμ gi¶i tÝch th©n c©y trªn c©y tiªu chuÈn cho tõng loμi ë c¸c tuæi kh¸c nhau trªn tõng cÊp ®Êt. Ngoμi viÖc x¸c ®Þnh V, M vμ c¸c lo¹i l−îng t¨ng tr−ëng Zy, Δy (y: V hoÆc M), cÇn tiÕn hμnh ph©n chia s¶n phÈm trªn c¸c c©y tiªu chuÈn vμ x¸c ®Þnh l−îng t¨ng tr−ëng b×nh qu©n cho tõng lo¹i s¶n phÈm chñ yÕu Δysp, víi ΔMsp = Msp/A hoÆc ΔVsp = Vsp/A. Tõ d·y sè liÖu Δysp/A tiÕn hμnh x¸c ®Þnh tuæi thμnh thôc c«ng nghÖ theo mét trong hai ph−¬ng ph¸p sau: • Ph−¬ng ph¸p biÓu ®å: ChÊm cÆp sè liÖu Δysp/A lªn ®å thÞ, th«ng qua ®¸m m©y ®iÓm, n¾n thμnh mét ®−êng cong cã mét ®Ønh, tuæi mμ t¹i ®ã Δysp ®¹t max chÝnh lμ tuæi thμnh thôc c«ng nghÖ cÇn t×m. (Xem h×nh 3.6) 44
  45. Δ ysp Δysp max 0 A(tuæi) Tuæi thμnh thôc c«ng nghÖ H×nh 3.6: Quan hÖ Δysp theo tuæi vμ tuæi thμnh thôc c«ng nghÖ • Ph−¬ng ph¸p gi¶i tÝch: TiÕn hμnh m« pháng quan hÖ Δysp/A theo mét hμm thÝch hîp, sau ®ã t×m ®−îc tuæi thμnh thôc c«ng nghÖ t¹i Δysp ®¹t max. Mét sè hμm cã thÓ biÓu thÞ ®−îc quan hÖ nμy: (Víi y= Δysp vμ x= A): D¹ng hμm: y = 10a.xb.10cx (3.9) §Ó −íc l−îng c¸c tham sè cã thÓ dïng ph−¬ng ph¸p tuyÕn tÝnh hãa hoÆc ph−¬ng ph−¬ng ph¸p phi tuyÕn. Tr−êng hîp dïng ph−¬ng ph¸p tuyÕn tÝnh, tiÕn hμnh tuyÕn tÝnh hãa (3.9): log(y) = a + b.log(x) + cx (3.10) ¦íc l−îng 3 tham sè a, b, c b»ng ph−¬ng ph¸p b×nh ph−¬ng tèi thiÓu. §Ó t×m x øng víi y ®¹t max, ®¹o hμm bËc nhÊt hμm (3.9) vμ cho b»ng 0: − b y' = 10a.10cx.xb-1.(b + c.ln10.x) = 0 => x = c.ln10 − b VËy víi A = th× Δ ®¹t max, ®©y chÝnh lμ tuæi thμnh thôc c«ng nghÖ c.ln10 ysp cÇn t×m. x D¹ng hμm: y = (3.11) ax 2 + bx + c §Ó −íc l−îng c¸c tham sè cã thÓ dïng ph−¬ng ph¸p tuyÕn tÝnh hãa hoÆc ph−¬ng ph−¬ng ph¸p phi tuyÕn. Tr−êng hîp dïng ph−¬ng ph¸p tuyÕn tÝnh, tiÕn hμnh tuyÕn tÝnh hãa (3.11): 45
  46. x/y = ax2 + bx + c (3.12) 2 §Æt x/y = Y, X1 = x, X2 = x , suy ra: Y = aX2 + bX1 + c (3.13) ¦íc l−îng 3 tham sè a, b, c b»ng ph−¬ng ph¸p b×nh ph−¬ng tèi thiÓu. §Ó t×m x øng víi y ®¹t max, ®¹o hμm bËc nhÊt hμm (3.11) vμ cho b»ng 0: y' = (c - ax2)/(ax2 + bx + c)2 = 0 => x = ± c , vμ chän nghiÖm a d−¬ng. VËy víi A = c th× Δy ®¹t max, ®©y chÝnh lμ tuæi thμnh thôc c«ng nghÖ cÇn a sp t×m. C¸c ph−¬ng ph¸p nãi trªn th−êng ®−îc ¸p dông cho rõng thuÇn lo¹i ®Òu tuæi, Víi rõng hçn lo¹i kh¸c tuæi, kh«ng thÓ x¸c ®Þnh mét tuæi thμnh thôc c«ng nghÖ chung cho toμn l©m phÇn. Xu h−íng nghiªn cøu lμ ®¬n gi¶n loμi (gép loμi) vμ tÝnh theo cÊp tuæi. 1.3.3 C¸c nh©n tè ¶nh h−ëng ®Õn tuæi thμnh thôc c«ng nghÖ • KÝch th−íc s¶n phÈm: Tuæi thμnh thôc c«ng nghÖ lμ thêi ®iÓm mμ c©y rõng ®¹t ®Õn mét quy c¸ch s¶n phÈm ®· x¸c ®Þnh. Do ®ã kÝch th−íc s¶n phÈm quyÕt ®Þnh tuæi thμnh thôc c«ng nghÖ sím hoÆc muén, yªu cÇu kÝch th−íc cμng lín th× tuæi cμng cao vμ ng−îc l¹i. • Loμi c©y mäc nhanh tuæi thμnh thôc c«ng nghÖ sÏ ®Õn sím h¬n so víi loμi c©y mäc chËm. • §iÒu kiÖn lËp ®Þa: Cïng loμi, cïng mét lo¹i s¶n phÈm, trªn ®iÒu kiÖn lËp ®Þa tèt tuæi thμnh thôc c«ng nghÖ sÏ ®Õn sím h¬n so víi xÊu. • Gi¶i ph¸p chÆt nu«i d−ìng nh»m ®iÒu tiÕt tèt kh«ng gian dinh d−ìng cho c©y rõng ph¸t triÓn theo yªu cÇu s¶n phÈm sÏ rót ng¾n ®−îc tuæi thμnh thôc c«ng nghÖ. 1.3.4 øng dông • X¸c ®Þnh tuæi khai th¸c, chu kú khai th¸c rõng thuÇn loμi ®Òu tuæi: Tuæi thμnh thôc c«ng nghÖ ®· bæ sung cho tuæi thμnh thôc sè l−îng, lÊy l−îng t¨ng tr−ëng b×nh qu©n s¶n phÈm ®¹t max lμm chØ tiªu, nªn khai th¸c ë tuæi nμy sÏ ®¹t hiÖu qu¶ cao kh«ng chØ vÒ mÆt s¶n l−îng gç mμ cßn vÒ quy c¸ch, chÊt l−îng. Tuæi thμnh thôc c«ng nghÖ øng dông trong kinh doanh rõng gç, cñi víi môc tiªu ®iÒu chÕ ®· ®−îc Ên ®Þnh. øng víi c¸c môc tiªu kh¸c nhau, yªu cÇu kÝch th−íc, chÊt l−îng s¶n phÈm kh¸c nhau, do ®ã sÏ cã tuæi thμnh thôc c«ng nghÖ kh¸c nhau, trong tr−êng hîp nμy dïng tuæi thμnh thôc sè l−îng cã thÓ sÏ kh«ng ®¹t mét sè yªu cÇu vÒ s¶n phÈm. • X¸c ®Þnh ®−êng kÝnh tæi thiÓu khai th¸c trong rõng hçn loμi, chÆt chän: Trong thùc tÕ rõng hçn lo¹i kh¸c tuæi ®−îc khai th¸c theo ph−¬ng thøc chÆt chän theo cì kÝnh, cã thÓ x¸c ®Þnh ®−êng kÝnh øng víi tuæi thμnh thôc sè l−îng cho tõng nhãm loμi môc ®Ých kinh doanh (xem phÇn tuæi thμnh thôc sè l−îng) vμ xª dÞch 46
  47. mét vμi cÊp kÝnh ®Ó ®¹t ®−îc yªu cÇu vÒ quy c¸ch s¶n phÈm, chÊt l−îng. Tuæi ë ®−êng kÝnh ®ã cã thÓ xem lμ tuæi thμnh thôc c«ng nghÖ vμ ®−êng kÝnh nμy lμ ®−êng kÝnh tèi thiÓu ®−îc khai th¸c. Tõ ®−êng kÝnh nμy tiÕn hμnh ®¸nh gi¸ ®é thμnh thôc rõng thay cho viÖc x¸c ®Þnh qua tuæi. 1.4 Thμnh thôc t¸i sinh 1.4.1 Kh¸i niÖm Thμnh thôc t¸i sinh lμ tr¹ng th¸i mμ c©y hoÆc l©m phÇn sau khi ®· chÆt h¹ cã thÓ b¶o ®¶m t¸i sinh tù nhiªn. Tuæi t¹i tr¹ng th¸i ®ã gäi lμ tuæi thμnh thôc t¸i sinh. C©y rõng cã 2 h×nh thøc t¸i sinh chñ yÕu lμ h¹t vμ chåi, do ®ã cã 2 lo¹i tuæi thμnh thôc t¸i sinh: Tuæi thμnh thôc t¸i sinh h¹t vμ tuæi thμnh thôc t¸i sinh chåi. 1.4.2 C¸ch x¸c ®Þnh: • Tuæi thμnh thôc t¸i sinh h¹t lμ tuæi sím nhÊt mμ c©y hoÆc l©m phÇn b¾t ®Çu kÕt qu¶ nhiÒu. Th«ng th−êng tuæi nμy ®Õn sau khi l−îng t¨ng tr−ëng th−êng xuyªn hμng n¨m vÒ chiÒu cao ®¹t max (ZH max). • Tuæi thμnh thôc t¸i sinh chåi lμ tuæi muén nhÊt mμ c©y hoÆc l©m phÇn sau khai th¸c cã thÓ duy tr× ®−îc kh¶ n¨ng t¸i sinh chåi. Do n¨ng lùc ®©m chåi cña c©y gi¶m theo tuæi, nªn ph¶i cã giíi h¹n tuæi khai th¸c nÕu muèn t¸i sinh chåi. 1.4.3 C¸c nh©n tè ¶nh h−ëng ®Õn tuæi thμnh thôc t¸i sinh: • Loμi c©y kh¸c nhau tuæi thμnh thôc t¸i sinh kh¸c nhau. • Nguån gèc kh¸c nhau th× tuæi thμnh thôc t¸i sinh còng kh¸c nhau, c©y cã nguån gèc chåi th× tuæi thμnh thôc t¸i sinh h¹t sÏ ®Õn sím h¬n nguån gèc h¹t. • §iÒu kiÖn lËp ®Þa tèt, ®é tμn che lín, tuæi thμnh thôc t¸i sinh h¹t sÏ ®Õn muén. 1.4.4 øng dông: • Tuæi thμnh thôc t¸i sinh nãi lªn tuæi sím nhÊt vμ tuæi muén nhÊt cÇn chó ý lóc khai th¸c trong c¸c ph−¬ng thøc khai th¸c sö dông t¸i sinh tù nhiªn lμ chÝnh ®Ó phôc håi rõng nh−: Khai th¸c ®Ó l¹i c©y mÑ gieo gièng, khai th¸c chän. Trong c¸c tr−êng hîp nμy, ngoμi dùa vμo tuæi thμnh thôc sè l−îng hoÆc c«ng nghÖ, cÇn xem xÐt thªm tuæi thμnh thôc t¸i sinh ®Ó x¸c ®Þnh thêi ®iÓm khai th¸c, mïa khai th¸c. • NÕu sö dông ph−¬ng thøc khai th¸c tr¾ng vμ trång l¹i rõng h¹t, th× tuæi thμnh thôc t¸i sinh h¹t cã ý nghÜa trong viÖc tæ chøc lÊy h¹t gièng. 1.5 Thμnh thôc tre nøa, lå « 1.5.1 Kh¸i niÖm Thμnh thôc tre nøa, lå « lμ tr¹ng th¸i mμ loμi nμy ®¹t quy c¸ch s¶n phÈm vμ nh÷ng tiªu chuÈn chÊt l−îng cao nhÊt theo mét môc tiªu ®iÒu chÕ. Tuæi ë tr¹ng ®ã gäi lμ tuæi thμnh thôc tre nøa, lå «. 47
  48. Ph−¬ng thøc khai th¸c rõng tre lå « chñ yÕu lμ chÆt chän theo tõng c©y, do ®ã kh¸i niÖm thμnh thôc chØ vμo tõng c©y. 1.5.2 Ph−¬ng ph¸p x¸c ®Þnh Tre, lå « sinh tr−ëng m¹nh vÒ chiÒu cao vμ ®−êng kÝnh trong 1-2 tuæi ®Çu, sau ®ã ngõng sinh tr−ëng vμ biÕn ®æi chñ yÕu vÒ ®é cøng, chÊt l−îng sîi t¨ng lªn. C¸c loμi nμy kh«ng h×nh thμnh vßng n¨m, nªn viÖc x¸c ®Þnh tuæi ph¶i th«ng qua h×nh th¸i bªn ngoμi, mμu s¾c th©n c©y. VÝ dô ph−¬ng ph¸p x¸c ®Þnh tuæi th©n khÝ sinh cña tre Lå « (L©m Xu©n Sanh vμ Ch©u Quang HiÒn - 1984): • Tuæi 1: C©y míi hoμn thμnh sinh tr−ëng vμo mïa m−a tr−íc ®ã, cã ®Æc ®iÓm: - Mo nang cßn tån t¹i trªn th©n, th−êng gÇn gèc. - Th©n chÝnh mμu xanh thÈm, phñ mét líp "phÊn tr¾ng", ch−a cã ®Þa y (b«ng). - NhiÒu cμnh nhá (cμnh bªn) xuÊt hiÖn suèt däc theo th©n chÝnh, ch−a hoÆc chØ cã mét vμi cμnh chÝnh cßn non mäc ë ngän c©y. • Tuæi 2: Cã c¸c ®Æc ®iÓm: - Mo nang kh«ng cßn tån t¹i. - Th©n chÝnh mμu xanh t−¬i, phñ líp "phÊn tr¾ng" Ýt h¬n, ch−a cã ®Þa y hoÆc chØ cã mét vμi ®èm gÇn gèc. - Cμnh chÝnh xuÊt hiÖn râ, cã thÓ cã cμnh cÊp 2 cßn non. • Tuæi 3: Cã c¸c ®Æc ®iÓm chÝnh sau: - Th©n chÝnh h¬i ng¶ mμu xanh sÉm, ®Þa y ph¸t triÓn nhiÒu (30-40%) t¹o nªn nh÷ng ®èm tr¾ng loang læ nh−ng vÉn cßn nhËn ra nÒn xanh cña th©n. - Cμnh nh¸nh tËp trung ë ngän c©y, cμnh chÝnh ®· giμ biÓu hiÖn ë mμu xanh sÉm lèm ®èm ®Þa y, cã thÓ cã cμnh phô cÊp 2. • Tuæi 4: Cã c¸c ®Æc ®iÓm: - Th©n chÝnh cã mμu tr¾ng x¸m do ®Þa y ph¸t triÓn m¹nh (70-80%), nÒn xanh cña th©n gÇn nh− biÕn mÊt. - Cμnh nh¸nh tËp trung ë ngän c©y, cμnh chÝnh ®· giμ mμu tr¾ng x¸m do ®Þa y ph¸t triÓn. • Tuæi 5 vμ h¬n n÷a: Cã c¸c ®Æc ®iÓm: - Th©n chÝnh chuyÓn sang mμu vμng, ®Þa y vÉn cßn ph¸t triÓn dμy ®Æc. - B¾t ®Çu qu¸ tr×nh môc hãa, ng· ®æ. C¨n cø vμo yªu cÇu quy c¸ch, chÊt l−îng mμ x¸c ®Þnh tuæi thμnh thôc cho tõng loμi. 48
  49. 1.5.3 C¸c nh©n tè ¶nh h−ëng ®Õn tuæi thμnh thôc tre, lå « C¸c nh©n tè ¶nh h−ëng lμ loμi, lËp ®Þa, ®é tμn che øng víi sù thay ®æi cña c¸c nh©n tè nμy, tuæi thμnh thôc còng thay ®æi. 1.5.4 øng dông Lo¹i tuæi thμnh thôc nμy ®−îc sö dông trong kinh doanh rõng tre, lå « ®Ó x¸c ®Þnh tuæi khai th¸c, lu©n kú khai th¸c. 1.6 Thμnh thôc phßng hé 1.6.1 Kh¸i niÖm Tr¹ng th¸i mμ c©y hoÆc l©m phÇn ph¸t huy t¸c dông phßng hé ®Õn møc tèi ®a gäi lμ thμnh thôc phßng hé. Tuæi ë tr¹ng th¸i ®ã gäi lμ tuæi thμnh thôc phßng hé. Qu¸ tuæi nμy tÝnh n¨ng phßng hé sÏ gi¶m dÇn. Cã nhiÒu lo¹i rõng phßng hé nh−: Gi÷ ®Êt, gi÷ n−íc ®Çu nguån, ch¾n giã, chèng c¸t bay nªn còng cã nhiÒu lo¹i tuæi thμnh thôc phßng hé t−¬ng øng. 1.6.2 Ph−¬ng ph¸p x¸c ®Þnh Ph−¬ng ph¸p x¸c ®Þnh tuæi thμnh thôc phßng hé rÊt phong phó vμ phøc t¹p. H−íng chñ yÕu lμ lËp c¸c « tiªu chuÈn ®Þnh vÞ cho tõng kiÓu rõng, ®iÒu kiÖn lËp ®Þa, ®Ó theo dâi l©u dμi vÒ hiÖu qu¶ c¸c mÆt phßng hé, tõ ®ã rót ra sè liÖu ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng phßng hé theo tõng giai ®o¹n tuæi. 1.6.3 C¸c nh©n tè ¶nh h−ëng ®Õn tuæi thμnh thôc phßng hé Tïy theo chøc n¨ng phßng hé mμ c¸c nh©n tè nh−: Loμi c©y, kÕt cÊu rõng (mét tÇng hoÆc nhiÒu tÇng), mËt ®é, ®iÒu kiÖn lËp ®Þa, nguån gèc sÏ ¶nh h−ëng ®Õn tuæi thμnh thôc phßng hé. 1.6.4 øng dông Sö dông lo¹i tuæi thμnh thôc nμy trong c¸c l©m phÇn cã môc tiªu lμ phßng hé, nh»m Ên ®Þnh tuæi khai th¸c lîi dông l©m s¶n khi t¸c dông phßng hé ®· gi¶m sót vμ thay vμo ®ã mét l©m phÇn míi ®Ó tiÕp tôc ph¸t huy t¸c dông phßng hé. 1.7 Thμnh thôc ®Æc s¶n Môc ®Ých kinh doanh rõng ®Æc s¶n lμ cung cÊp nh÷ng s¶n phÈm ®Æc biÖt nh− hoa, qu¶, h¹t, cμnh, l¸, rÔ, vá c©y, tinh dÇu, nhùa ; ®Ó thu ho¹ch ®−îc nhiÒu ®Æc s¶n víi chÊt l−îng cao nªn thμnh thôc ®Æc s¶n còng thuéc ph¹m trï thμnh thôc sè l−îng vμ c«ng nghÖ. Ph−¬ng ph¸p x¸c ®Þnh rÊt phong phó do tån t¹i nhiÒu lo¹i ®Æc s¶n kh¸c nhau, h−íng chñ yÕu lμ lËp c¸c « tiªu chuÈn ®Þnh vÞ theo dâi diÔn biÕn vÒ sè l−îng vμ chÊt l−îng tõng lo¹i ®Æc s¶n, x¸c ®Þnh thêi ®iÓm rõng cã l−îng t¨ng tr−ëng b×nh qu©n vÒ sè l−îng ®Æc s¶n cao nhÊt vμ chÊt l−îng tèt nhÊt, ®ã chÝnh lμ tuæi thμnh thôc cña lo¹i ®Æc s¶n Êy. 1.8 Thμnh thôc kinh tÕ (gi¸ trÞ) Thμnh thôc kinh tÕ th−êng x¸c ®Þnh cho c¶ l©m phÇn vμ dïng chØ tiªu gi¸ trÞ thu nhËp b»ng tiÒn trªn ®¬n vÞ diÖn tÝch ®Ó ®¸nh gi¸. 49
  50. Thμnh thôc gi¸ trÞ lμ tr¹ng th¸i l©m phÇn trong qu¸ tr×nh sinh tr−ëng, ph¸t triÓn ®¹t ®−îc t¨ng tr−ëng gi¸ trÞ lín nhÊt, tuæi ë tr¹ng th¸i ®ã gäi lμ tuæi thμnh thôc gi¸ trÞ (kinh tÕ). C«ng thøc x¸c ®Þnh t¨ng tr−ëng gi¸ trÞ: Au + D−(c+u.v) Zw = u (3.14) Trong ®ã: Au: gi¸ trÞ thu nhËp trong khai th¸c chÝnh. D: gi¸ trÞ thu nhËp trung gian qua tØa th−a. c: chi phÝ ch¨m sãc. v: chÝ phÝ qu¶n lý hμng n¨m. u: chu kú khai th¸c. Trong c«ng thøc (3.14), øng víi chu kú u kh¸c nhau, hay nãi kh¸c chÝnh lμ tuæi khai th¸c kh¸c nhau, sÏ lμm thay ®æi c¸c gi¸ trÞ Au, D, u.v vμ cuèi cïng dÉn ®Õn thay ®æi ZW. Tuæi thμnh thôc gi¸ trÞ ®−îc lùa chän chÝnh lμ u øng víi t¨ng tr−ëng gi¸ trÞ ZW ®¹t max. Thμnh thôc gi¸ trÞ biÓu hiÖn chÝnh x¸c nhÊt môc ®Ých kinh doanh, nh−ng nÕu gi¸ c¶ trªn thÞ tr−êng thay ®æi th× x¸c ®Þnh theo lo¹i tuæi thμnh thôc nμy sÏ dÉn ®Õn t×nh tr¹ng ch¹y theo thÞ tr−êng hoÆc tÝch lòy gç khi thÞ tr−êng ø ®äng kh«ng tËn dông hÕt søc s¶n xuÊt cña rõng. Ngoμi ra cßn cã c¸c kh¸i niÖm thμnh thôc tμi chÝnh, thμnh thôc th−¬ng m¹i 1.9 øng dông c¸c lo¹i tuæi thμnh thôc trong ®iÒu chÕ rõng Thμnh thôc rõng lμ chØ tiªu kinh tÕ, kü thuËt quan träng, lμ c¬ së ®Ó x¸c ®Þnh tuæi khai th¸c, chu kú kinh doanh, thêi gian nu«i d−ìng lμm c¬ së cho viÖc phèi trÝ rõng trong kh«ng gian vμ thêi gian khÐp kÝn. Víi nh÷ng ®Æc ®iÓm vμ øng dông cña tõng lo¹i tuæi thμnh thôc ®· nªu trªn, cÇn l−u ý thªm c¸c ®iÓm sau: • Thμnh thôc c«ng nghÖ ph¶n ¶nh môc ®Ých kinh doanh, ®ãng vai trß chñ ®¹o trong viÖc x¸c ®Þnh tuæi khai th¸c, chu kú kinh doanh ®èi víi mäi kiÓu rõng kinh tÕ ®· ®−îc x¸c ®Þnh môc tiªu ®iÒu chÕ, c¸c lo¹i tuæi thμnh thôc kh¸c sÏ bæ sung cho tuæi thμnh thôc c«ng nghÖ hoÆc lμm tham kh¶o cho nã. • Thμnh thôc sè l−îng lμ chØ tiªu ph¶n ¶nh møc ®é lîi dông tiÒm n¨ng lËp ®Þa, søc s¶n xuÊt cña c©y rõng, nãi lªn viÖc nu«i d−ìng rõng ®¹t ®−îc n¨ng suÊt cao nhÊt, lμ c¬ së ®Ó x¸c ®Þnh tuæi khai th¸c, chu kú kinh doanh ®èi víi rõng s¶n xuÊt gç cñi nãi chung. • Thμnh thôc kinh tÕ, tμi chÝnh, th−¬ng m¹i ®· ph¶n ¶nh ®−îc thμnh thôc c«ng nghÖ vμ sè l−îng ë mét gãc ®é nμo ®ã, song l¹i t¸ch rêi khái quy luËt sinh häc c©y rõng do ®ã chØ phôc vô cho chñ rõng x¸c ®Þnh tuæi khai th¸c, chu kú kinh doanh ®Ó ®¹t ®−îc môc ®Ých lîi nhuËn vμ t¨ng tr−ëng kinh tÕ cao nhÊt lμ chñ 50
  51. yÕu. C¸c lo¹i tuæi thμnh thôc nμy thay ®æi theo sù biÕn ®éng vÒ gi¸ c¶ gç trªn thÞ tr−êng, th−êng chØ ®−îc sö dông nÕu chØ ®øng trªn quan ®iÓm lîi nhuËn ®¬n thuÇn. • C¸c lo¹i thμnh thôc nh−: Tù nhiªn, t¸i sinh, tre nøa-lå «, phßng hé, ®Æc s¶n phôc vô x¸c ®Þnh tuæi khai th¸c vμ chu kú kinh doanh cho c¸c lo¹i rõng kh¸c nhau, øng víi tõng môc tiªu ®iÒu chÕ cô thÓ. 2 Tæ chøc thêi gian rõng Tæ chøc rõng theo thêi gian nh»m ®Ó b¶o ®¶m s¶n xuÊt liªn tôc, khÐp kÝn vμ b¶o ®¶m s¶n l−îng æn ®Þnh. Tïy theo tõng kiÓu rõng, môc tiªu ®iÒu chÕ, ph−¬ng thøc khai th¸c mμ h×nh thμnh c¸c kh¸i niÖm ph©n chia rõng theo thêi gian kh¸c nhau 2.1 Chu kú Chu kú lμ chØ tiªu ¸p dông ®èi víi rõng ®ång tuæi hoÆc ®ång tuæi ë c¸c chu kú sau víi ph−¬ng thøc khai th¸c tr¾ng. Chu kú lμ thêi gian trong ®ã toμn bé rõng cña mét ®¬n vÞ ®iÒu chÕ ®−îc khai th¸c, t−¬ng øng víi sè n¨m ®Ó l©m phÇn cña thÕ hÖ míi cã thÓ ®¹t ®Õn tuæi khai th¸c. Chu kú ®−îc x¸c ®Þnh xÊp xØ tuæi khai th¸c chÝnh, sao cho qua khai th¸c, b¶o ®¶m nh÷ng ®iÒu kiÖn l©m sinh vμ kinh tÕ cã lîi nhÊt. Th−êng tuæi khai th¸c chÝnh lÊy xÊp xØ tuæi thμnh thôc c«ng nghÖ, nªn x¸c ®Þnh sè n¨m cña chu kú chÝnh lμ x¸c ®Þnh tuæi thμnh thôc c«ng nghÖ. VÝ dô: Trong mét chuçi ®iÒu chÕ rõng thuÇn loμi ®ång tuæi, loμi nμy cã tuæi thμnh thôc c«ng nghÖ lμ r = 10 n¨m. CÊu tróc vèn chuÈn ®−îc thùc hiÖn, tøc lμ mçi tuæi tõ 1 ®Õn 10 cã mét diÖn tÝch b»ng nhau. LÇn l−ît khai th¸c hμng n¨m diÖn tÝch rõng thμnh thôc ë tuæi 10, khi khai th¸c trång l¹i ngay, nh− vËy hÕt 1 chu kú 10 n¨m toμn bé diÖn tÝch ®−îc khai th¸c, t¸i sinh ë diÖn tÝch ®Çu tiªn ®· b−íc vμo tuæi thμnh thôc, s¶n l−îng hμng n¨m ®Òu ®Æn (Mr) víi chu kú (r) khÐp kÝn. (Minh häa ë h×nh 3.7 vμ 3.8) S(ha) M (m3) Mr 1 2 r A (n¨m) 1 2 r A (n¨m) H×nh 3.7: Ph©n bè diÖn tÝch H×nh 3.8: Ph©n bè tr÷ l−îng theo tuæi theo tuæi 51
  52. Nh− vËy kh¸i niÖm chu kú lμ nh»m thu ho¹ch ®óng tuæi thμnh thôc, b¶o ®¶m n¨ng suÊt rõng lín nhÊt, ®ång thêi lμ ®iÒu kiÖn ®Ó thùc hiÖn khai th¸c liªn tôc. Nãi râ h¬n chu kú lμ kho¶ng thêi gian lμm c¬ së cho viÖc tÝnh to¸n, Ên ®Þnh cÊu tróc (ph©n bè diÖn tÝch, tr÷ l−îng theo tuæi) vμ ®é lín vèn s¶n xuÊt chuÈn, sao cho nã t−¬ng øng víi sè n¨m (thêi gian chu kú) trong ®ã l©m phÇn cña thÕ hÖ míi cã thÓ ®¹t ®Õn tuæi khai th¸c. §èi víi loμi c©y cã tuæi thμnh thôc nhá (kinh doanh gç nhá), chu kú lÊy ®¬n vÞ lμ n¨m. §èi víi rõng gç lín, chu kú dμi (th−êng trªn 40 n¨m), dïng ®¬n vÞ lμ cÊp tuæi, mçi cÊp 5 hoÆc 10 n¨m, chu kú ®−îc n¾n trßn theo cÊp tuæi. Lμm nh− vËy kh«ng tæn h¹i ®Õn n¨ng suÊt rõng, v× thêi gian thμnh thôc cña rõng ®−îc duy tr× trong nhiÒu n¨m. 2.2 N¨m håi quy §èi víi rõng hçn lo¹i kh¸c tuæi, ¸p dông ph−¬ng thøc khai th¸c chän th«, n¨m håi quy biÓu thÞ qu¸ tr×nh lÆp l¹i gi÷a c¸c lÇn khai th¸c nh÷ng bé phËn c©y rõng ®¹t quy c¸ch, kÝch th−íc nhÊt ®Þnh. N¨m håi quy ®−îc tÝnh lμ hiÖu sè n¨m gi÷a tuæi ®¹t ®−êng kÝnh cao nhÊt vμ tuæi ®¹t ®−êng kÝnh b¾t ®Çu khai th¸c, chÝnh lμ sè n¨m cÇn thiÕt ®Ó l©m phÇn sinh tr−ëng, phôc håi, líp c©y kÕ cËn ®¹t ®−îc ®−êng kÝnh cao nhÊt, cã thÓ tiÕp tôc khai th¸c l¹i. VÝ dô: Mét lo¹i h×nh kinh doanh gç lín, ®−êng kÝnh b¾t ®Çu khai th¸c lμ 40 cm, ®−êng kÝnh cao nhÊt lμ 70 cm, tuæi t−¬ng øng víi hai ®−êng kÝnh nμy lμ 65 n¨m vμ 110 n¨m, n¨m håi quy = 110 - 65 n¨m = 45 n¨m. §Ó x¸c ®Þnh n¨m håi quy cÇn x¸c ®Þnh ®−êng kÝnh tèi thiÓu khai th¸c, nh− ®· tr×nh bμy trong c¸c lo¹i thμnh thôc sè l−îng vμ c«ng nghÖ, ®−êng kÝnh nμy nªn x¸c ®Þnh xÊp xØ tuæi thμnh thôc sè l−îng hoÆc c«ng nghÖ theo tõng nhãm loμi, ngoμi ra cÇn x¸c ®Þnh tuæi øng víi ®−êng kÝnh cao nhÊt sÏ tiÕn hμnh nu«i d−ìng. V× vËy x¸c ®Þnh n¨m håi quy chñ yÕu tËp trung vμo viÖc tÝnh tuæi c©y t−¬ng øng víi c¸c ®−êng kÝnh. Sau ®©y lμ mét sè ph−¬ng ph¸p: • Ph−¬ng ph¸p Grakob: Grakob ®· sö dông c«ng thøc Martin ®Ó x¸c ®Þnh tuæi øng víi tõng ®−êng kÝnh nh− sau: Trªn cïng mét sè c©y, x¸c ®Þnh tuæi (A) theo c«ng thøc: D.n A = a + 2 (3.15) Trong ®ã: a: Sè n¨m c©y ®¹t chiÒu cao 1,3m. D: ®−êng kÝnh (cm) t¹i vÞ trÝ 1,3m. n: sè vßng n¨m trªn 1 cm b¸n kÝnh ë vÞ trÝ 1,3m. VÝ dô: §−êng kÝnh b¾t ®Çu khai th¸c lμ 40 cm. 52