›
›

Kế toán quản trị - Bài 3: Cách ứng xử của chi phí và phân tích mối quan hệ chi phí – sản lượng – lợi nhuận

pdf 30 trang vanle 6380
Download
Bạn đang xem 20 trang mẫu của tài liệu "Kế toán quản trị - Bài 3: Cách ứng xử của chi phí và phân tích mối quan hệ chi phí – sản lượng – lợi nhuận", để tải tài liệu gốc về máy bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên

Tài liệu đính kèm:

  • pdfke_toan_quan_tri_bai_3_cach_ung_xu_cua_chi_phi_va_phan_tich.pdf

Nội dung text: Kế toán quản trị - Bài 3: Cách ứng xử của chi phí và phân tích mối quan hệ chi phí – sản lượng – lợi nhuận

  1. Bài 3: Cách ứng xử của chi phí và phân tích mối quan hệ chi phí – sản lượng – lợi nhuận BÀI 3: CÁCH ỨNG XỬ CỦA CHI PHÍ VÀ PHÂN TÍCH MỐI QUAN HỆ CHI PHÍ – SẢN LƯỢNG – LỢI NHUẬN Giới thiệu Trong bài 2 chúng ta đã biết cách thức tổ chức hệ thống kế toán chi phí để tính được giá thành sản phẩm bao gồm chi phí nguyên vật liệu trực tiếp, chi phí nhân công trực tiếp và chi phí sản xuất chung. Các chi phí được phân bổ cho các sản phẩm theo mức độ hoạt động. Trong bài này, chúng ta sẽ tìm hiểu cách mà nhà quản lý giải thích những thay đổi trong chi phí khi các hoạt động có liên quan thay đổi. Mỗi chi phí sẽ biến động khác nhau khi có sự thay đổi về mức độ hoạt động. Việc hiểu rõ cách ứng xử của chi phí là nền tảng của việc tính giá thành theo chi phí biến đổi, cung cấp thêm thông tin cho việc ra quyết định quản lý. Đây cũng là căn cứ cho việc lập dự toán và đánh giá các hoạt động của doanh nghiệp. Nội dung Mục tiêu Các khái niệm liên quan đến cách ứng xử Sau khi học xong bài này, học viên sẽ: của chi phí. Giải thích được cách ứng xử của các Phương pháp ước lượng và phân tích loại chi phí: chi phí biến đổi, chi phí cố chi phí. định, và chi phí hỗn hợp. Ứng dụng mối quan hệ chi phí – sản lượng Nắm vững các phương pháp phân tích – lợi nhuận để ra quyết định. và ước lượng chi phí. Phân tích điểm hoà vốn. Phân tích mối quan hệ giữa chi phí - Phân tích lợi nhuận mục tiêu. sản lượng - lợi nhuận (CVP). Phân tích kết cấu chi phí và đòn bẩy Vận dụng mối quan hệ CVP để phân hoạt động. tích điểm hòa vốn. Ứng dụng phân tích Nghiên cứu mối quan hệ giữa chi phí – CVP để hoạch định lợi nhuận và lựa khối lượng – lợi nhuận. chọn các phương án kinh doanh. Thời lượng học 9 tiết ACC304_Bai 3_v1.0010110228 51
  2. Bài 3: Cách ứng xử của chi phí và phân tích mối quan hệ chi phí – sản lượng – lợi nhuận TÌNH HUỐNG KHỞI ĐỘNG BÀI Tình huống Anh Tính là một công nhân bậc cao làm việc tại bộ phận cơ khí của công ty Hưng Thịnh, anh tạo ra những công cụ dùng cho nhiều loại máy móc thiết bị khác nhau. Lương hàng năm của anh là 100 triệu đồng. Cô Dung là đại diện bán hàng cho nhà máy với mức lương mỗi năm là 45 triệu đồng, ngoài ra cô còn được hưởng 5% hoa hồng trên doanh số bán và được nhà máy cho thuê một xe máy và cấp thẻ đổ xăng để đi lại. Câu hỏi Bạn là kế toán mới của công ty và được yêu cầu: 1. Phân loại thu nhập của anh Tính và cô Dung thành chi phí cố định, chi phí biến đổi, chi phí hỗn hợp của nhà máy. 2. Với cách trả lương cho cô Dung hiện này, nhà quản lý có khuyến khích gì cho người lao động không? 52 ACC304_Bai 3_v1.0010110228
  3. Bài 3: Cách ứng xử của chi phí và phân tích mối quan hệ chi phí – sản lượng – lợi nhuận 3.1. Một số khái niệm Nhà quản lý thường phải ra các quyết định về giá bán, mức sản xuất, cơ cấu sản xuất và mua ngoài sau khi đã tham khảo thông tin về giá thành. Như vậy, hiểu được chi phí nào liên quan đến loại quyết định nào là rất quan trọng. Thông thường, mối liên hệ của một khoản chi phí tùy thuộc vào việc nó thay đổi như thế nào khi mức độ hoạt động thay đổi. 3.1.1. Chi phí biến đổi Chi phí biến đổi (còn gọi là biến phí) là những chi phí thay đổi trên tổng số theo sự thay đổi của mức độ hoạt động của tổ chức (thông thường là khối lượng sản phẩm Q). Các chi phí nguyên vật liệu, chi phí nhân công trực tiếp, chi phí năng lượng phục vụ sản xuất, chi phí bao bì đóng gói, hoa hồng bán hàng, là những chi phí biến đổi. Có nhiều loại chi phí biến đổi khác nhau như: 3.1.1.1. Chi phí biến đổi tuyến tính Chi phí biến đổi tuyến tính là chi phí biến đổi có quan hệ tỷ lệ thuận với mức độ hoạt động. Các chi phí nguyên vật liệu trực tiếp, chi phí lao động trực tiếp, và hoa hồng bán hàng là những chi phí biến đổi dạng tuyến tính. Ví dụ: Chi phí nguyên vật liệu cho sản phẩm áo jacket của Công ty may Hưng Thịnh là một dạng chi phí biến đổi tuyến tính. Giả sử rằng, chi phí nguyên liệu tính bình quân cho mỗi chiếc áo là 150.000 đồng. Chi phí nguyên vật liệu sẽ tăng giảm tuyến tính theo số lượng áo được bán cho khách hàng. Chúng ta dễ dàng thấy rằng, khi số lượng áo tăng lên gấp đôi, từ 1.000 chiếc đến 2.000 chiếc, tổng chi phí nguyên liệu cũng tăng gấp đôi, từ 150.000.000 đồng đến 300.000.000 đồng. Hình 3.1: Chi phí biến đổi tuyến tính – Chi phí nguyên vật liệu để sản xuất áo Jacket của công ty may Hưng Thịnh Khi đó chi phí biến đổi đơn vị sẽ không thay đổi mặc dù mức độ hoạt động thay đổi. ACC304_Bai 3_v1.0010110228 53
  4. Bài 3: Cách ứng xử của chi phí và phân tích mối quan hệ chi phí – sản lượng – lợi nhuận Hình 3.2: Chi phí biến đổi đơn vị 3.1.1.2. Chi phí biến đổi cấp bậc Chi phí biến đổi cấp bậc (step-variable costs) là những chi phí thay đổi chỉ khi mức độ hoạt động thay đổi nhiều và rõ ràng. Loại chi phí biến đổi này không thay đổi khi mức độ hoạt động thay đổi ít hoặc thay đổi không đáng kể. Các chi phí lao động gián tiếp, chi phí bảo trì máy, v.v là những chi phí biến đổi thuộc dạng này. Hình 3.3: Chi phí biến đổi cấp bậc 3.1.1.3. Chi phí biến đổi dạng cong (curvilinear cost) Trong quá trình nghiên cứu các chi phí biến đổi, chúng ta giả định rằng có một quan hệ tuyến tính thật sự giữa chi phí biến đổi và sản lượng sản xuất. Tuy nhiên, các chuyên gia kinh tế học đã chỉ ra rằng rất nhiều chi phí biến đổi thực tế ứng xử theo một dạng cong, không thể hiện mối quan hệ tuyến tính giữa chi phí và mức hoạt động. Hình 3.4: Đồ thị chi phí dạng cong 54 ACC304_Bai 3_v1.0010110228
  5. Bài 3: Cách ứng xử của chi phí và phân tích mối quan hệ chi phí – sản lượng – lợi nhuận 3.1.2. Chi phí cố định (định phí – fixed cost) 3.1.2.1. Chi phí cố định Chi phí cố định là những chi phí không thay đổi khi mức độ hoạt động thay đổi. Khác với chi phí biến đổi, chi phí cố định không bị ảnh hưởng bởi mức độ hoạt động. Khi mức độ hoạt động tăng lên hoặc giảm xuống, các chi phí cố định vẫn giữ nguyên. Các chi phí khấu hao tài sản cố định, chi phí tiền lương cho cán bộ quản lý, chi phí quảng cáo khuyến mãi, chi phí bảo hiểm, v.v là những chi phí cố định. Hình 3.5: Chi phí cố định 3.1.2.2. Chi phí cố định cấp bậc Chi phí cố định cấp bậc là chi phí không thay đổi theo mức độ hoạt động chỉ trong một phạm vi hoạt động thích hợp nào đó (relevant range of activity). Khi mức hoạt động vượt quá phạm vi này thì ta có chi phí cố định cấp bậc (step-fixed costs). Hinh 3.6: Chi phí cố định cấp bậc Ví dụ: Một kỹ thuật viên có thể thực hiện công việc kiểm tra chất lượng đối đa 1.000 sản phẩm một tháng. Nếu công ty sản xuất 1.500 sản phẩm một tháng thì phải thuê thêm một kỹ thuật viên nữa. Nếu công ty sản xuất hơn 2.000 sản phẩm một tháng thì công ty phải thuê thêm một kỹ thuật viên thứ 3. Trong quá trình lập dự toán, nhà quản lý nên phân biệt rõ các loại chi phí này để theo dõi và quản lý một cách có hiệu quả. ACC304_Bai 3_v1.0010110228 55
  6. Bài 3: Cách ứng xử của chi phí và phân tích mối quan hệ chi phí – sản lượng – lợi nhuận 3.1.2.3. Chi phí hỗn hợp Chi phí hỗn hợp (mixed cost) hay còn gọi là bán biến phí (semivariable costs) là chi phí bao gồm cả yếu tố chi phí biến đổi và chi phí cố định. Hình 3.7 biểu diễn đồ thị chi phí vận hành xe chở hàng của McDonald. Đồ thị cho thấy rằng, chi phí này có hai thành phần. Thành phần chi phí cố định là 3.000, đó là chi phí khấu hao xe hàng tháng. Thành phần chi phí biến đổi bao gồm chi phí xăng dầu, lốp xe, và bảo trì. Những chi phí này thay đổi theo mức hoạt động của cửa hàng. Hình 3.7: Chi phí hỗn hợp - Chi phí vận hành xe chở hàng của Mc Donald 3.1.3. Lãi trên biến phí 3.1.3.1. Khái niệm Lãi trên biến phí hay còn gọi là số dư đảm phí là khoản chênh lệch giữa giá bán và chi phí biến đổi. Khi đó toàn bộ chi phí được phân tích thành hai loại chi phí đó là chi phí biến đổi và chi phí cố định. Khi đó chúng ta không tính toán, phân bổ chi phí cố định cho mỗi đơn vị sản phẩm mà luôn ứng xử nó là tổng số và là chi phí thời kỳ. Tổng chi phí cố định ở kỳ nào phải được bù đắp đầy đủ trong kỳ đó. Nếu g ọi: Dt: Doanh thu Sl: Số lượng Bp: Tổng chi phí biến đổi g: Giá bán đơn vị Đp: Tổng chi phí cố định bp: chi phí biến đổi đơn vị Ln: Lợi nhuận Khi đó, phương trình kế toán cơ bản xác định lợi nhuận được thể hiện như sau: Dt – Bp – Đp = Ln Hay: Sl g – Sl bp – Đp = Ln Sl(g – bp) – Đp = Ln Phần chênh lệch giữa giá bán và chi phí biến đổi (g – bp) được gọi là lãi trên chi phí biến đổi (lãi trên biến phí). Lãi trên biến phí là chênh lệch giữa giá bán (hay doanh thu) với chi phí biến đổi của nó. Lãi trên biến phí có thể được xác định cho mỗi đơn vị sản phẩm, cho từng mặt hàng hoặc tổng hợp cho tất cả các mặt hàng tiêu thụ. 56 ACC304_Bai 3_v1.0010110228
  7. Bài 3: Cách ứng xử của chi phí và phân tích mối quan hệ chi phí – sản lượng – lợi nhuận 3.1.3.2. Ví dụ a. Lãi trên biến phí đơn vị (lb) Lãi trên biến phí đơn vị (lb) được xác định bằng cách lấy giá bán đơn vị (g) trừ đi biến phí đơn vị (bp): lb = g – bp Ví dụ: Với số liệu của công ty may Hưng Thịnh (đơn vị: 1.000 đồng) Chỉ tiêu Tổng số Tính cho 1 sản phẩm Doanh thu 300.000 300 (1.000 áo x 300.000đồng) Biến phí Chi phí nguyên liệu trực tiếp 150.000 150 Chi phí nhân công trực tiếp 20.000 20 Chi phí sản xuất chung biến đổi 5.000 5 Tổng chi phí biến đổi 175.000 175 Lãi trên biến phí 125.000 125 Chi phí cố định 37.000 37 Lợi nhuận 88.000 88 Như vậy, lãi trên biến phí đơn vị của công ty may Hưng Thịnh là 125.000 đồng. Lãi trên biến phí đơn vị không thay đổi cho dù khối lượng sản phẩm thay đổi. Ta có thể thấy rõ hơn trong ví dụ của công ty may Hưng Thịnh với mức độ sản phẩm khác nhau. Chỉ tiêu TH 1 TH 2 TH 3 Sản lượng (chiếc áo) 500 1.000 1.500 Giá đơn vị sản phẩm 300.000 300.000 300.000 Chi phí biến đổi đơn vị Chi phí nguyên liệu trực tiếp 150.000 150.000 150.000 Chi phí nhân công trực tiếp 20.000 20.000 20.000 Chi phí sản xuất chung biến đổi 5.000 5.000 5.000 Cộng biến phí đơn vị 175.000 175.000 175.000 Lãi trên biến phí đơn vị 125.000 125.000 125.000 Chi phí cố định đơn vị 74.000 37.000 24.667 Lợi nhuận 51.000 88.000 90.333 Như vậy, chi phí cố định đơn vị sẽ giảm dần theo khối lượng sản phẩm. Vì vậy, chi phí cố định đơn vị của mức độ sản xuất này sẽ không có giá trị cho việc ra quyết định ở quy mô sản xuất khác. Trong khi đó, lãi trên biến phí đơn vị lại không thay đổi cho dù các mức độ sản lượng là khác nhau. Cho nên một khi đã xác định được lãi trên ACC304_Bai 3_v1.0010110228 57
  8. Bài 3: Cách ứng xử của chi phí và phân tích mối quan hệ chi phí – sản lượng – lợi nhuận biến phí đơn vị, chúng ta có thể sử dụng nó cho các mức độ sản lượng khác nhau. Thay vì phải quan tâm xử lý một khối lượng lớn các số liệu giống nhau ở các mức độ sản lượng khác nhau chúng ta chỉ cần quan tâm đến lãi trên biến phí đơn vị. Con số này bao gồm trong nó các yếu tố của doanh thu và chi phí mà giá trị đơn vị của nó không phụ thuộc vào sản lượng. Vì vậy, khái niệm này được sử dụng phổ biến, giúp lượng hóa một cách đúng đắn nhất các phương án khai thác các khả năng khác nhau về chi phí, giá bán khối lượng sản phẩm tiêu thụ và nhanh chóng có câu trả lời (về sản lượng) về phương án lựa chọn nhằm tối đa hóa lợi nhuận công ty. b. Tổng lãi trên biến phí (Lb) Tổng lãi trên biến phí được xác định bằng cách lấy sản lượng tiêu thụ nhân với lãi trên biến phí đơn vị: Lb = Sl × lb Ở công ty may Hưng Thịnh với số lượng sản phẩm tiêu thụ là 1.000 áo nên tổng lãi trên biến phí sẽ là: 1.000 × 125.000 = 125.000.000 đồng Để xác định lợi nhuận ta chỉ việc lấy tổng lãi trên biến phí trừ đi tổng chi phí cố định: Sl × (g – bp) = Dt – Bp – Đp Ln = Lb – Đp Ví dụ: Tại công ty may Hưng Thịnh: Chỉ tiêu TH 1 TH 2 TH 3 1. Sản lượng tiêu thụ (chiếc áo) 500 1.000 1.500 2. Lãi trên biến phí đơn vị (1.000 đồng) 125 125 125 3. Tổng lãi trên biến phí (1) x (2) (1.000đồng) 62.500 125.000 187.500 4. Chi phí cố định 37.000 37.000 37.000 5. Lợi nhuận 25.500 88.000 150.500 Như vậy, việc sử dụng chỉ tiêu lãi trên biến phí làm cho quá trình xử lý số liệu đơn giản và linh hoạt hơn rất nhiều. Từ công thức trên chúng ta thấy, tổng lãi trên biến phí sẽ được dùng trước hết để trang trải cho định phí, phần còn lại sau khi đã bù đắp đủ chi phí cố định chính là lợi nhuận của doanh nghiệp và ngược lại nếu không đủ bù đắp cho chi phí cố định thì phần thiếu hụt đó chính là số lỗ của doanh nghiệp trong kỳ. Muốn tối đa hóa lợi nhuận cần phải tối đa hóa tổng lãi trên biến phí. c. Tỷ suất lãi trên biến phí Như trên chúng ta thấy, lãi trên biến phí là một chỉ tiêu quan trọng nhưng đây lại là một con số tuyệt đối nên khi xem xét cho tổng hợp nhiều mặt hàng khác nhau thì chỉ tiêu này lại không cho phép đánh giá được mặt hàng có lợi thế, vì vậy cần phải sử dụng một chỉ tiêu thứ ba, đó là Tỷ suất lãi trên biến phí. 58 ACC304_Bai 3_v1.0010110228
  9. Bài 3: Cách ứng xử của chi phí và phân tích mối quan hệ chi phí – sản lượng – lợi nhuận Tỷ suất lãi trên biến phí được xác định bằng lãi trên biến phí chia cho doanh thu. Tỷ suất này có thể xác định cho từng mặt hàng và có thể xác định bình quân cho các mặt hàng khác nhau. Tỷ suất lãi trên biến phí cho đơn vị sản phẩm và tỷ suất lãi trên biến phí cho cả mặt hàng là như nhau: 1b Lb Lb% 100% 100% gDt Trong ví dụ của Công ty may Hưng Thịnh, tỷ suất lãi trên biến phí đơn vị của sản phẩm áo sơ mi TH 14 sẽ là (125.000 : 300.000) 100% = 41,67% và cũng là tỷ suất chung cho cả mặt hàng áo sơ mi TH 14: (125.000.000đồng : 300.000.000 đồng) 100% = 41,67%. Trường hợp xét tỷ suất lãi trên biến phí cho nhiều mặt hàng sẽ được xác định như sau: Tổng lãi trên biến phí của các mặt hàng Lb% = 100% Tổng doanh thu các mặt hàng Giả sử công ty may Hưng Thịnh sản xuất ra ba loại quần áo là quần mã số TH10, áo sơ mi mã số TH14 và áo phông mã số TH20. Tình hình về doanh thu chi phí của Công ty với ba mặt hàng trên như sau: Mặt hàng Chỉ tiêu Tổng số TH 10 TH 14 TH 20 1. Doanh thu (1.000đ) 400.000 300.000 250.000 950.000 2. Biến phí 260.000 175.000 175.000 610.000 3. Lãi trên biến phí 140.000 125.000 75.000 340.000 4. Tỷ suất lãi trên biến phí 35% 41,67% 30% 35,79% Việc sử dụng tỷ suất lãi trên biến phí giúp cho nhà quản lý nhanh chóng xác định được lãi trên biến phí. Cách xác định tổng lãi trên biến phí: Lb = Dt × Lb% Cách xác định tổng lợi nhuận: Ln = Dt × Lb% – ĐP 3.1.4. Kết cấu chi phí 3.1.4.1. Khái niệm Kết cấu chi phí là mối quan hệ về tỷ trọng của chi phí cố định và chi phí biến đổi của doanh nghiệp. Các doanh nghiệp có kết cấu chi phí khác nhau thì sẽ có kết quả kinh doanh là khác nhau mặc dù có cùng mức độ tăng doanh thu. ACC304_Bai 3_v1.0010110228 59
  10. Bài 3: Cách ứng xử của chi phí và phân tích mối quan hệ chi phí – sản lượng – lợi nhuận 3.1.4.2. Ví dụ Chỉ tiêu Doanh nghiệp A Doanh nghiệp B Tổng số (1.000đ) % Tổng số (1.000đ) % Doanh thu 100.000 100% 100.000 100% Chi phí biến đổi 60.000 60% 30.000 30% Lãi trên biến phí 40.000 40% 70.000 70% Chi phí cố định 30.000 30% 60.000 60% Lợi nhuận 10.000 10% 10.000 10% Hai doanh nghiệp này sẽ có kết cấu chi phí lần lượt là: Doanh nghiệp A (30:90) × 100% = 33,33% là chi phí cố định và (60:90) × 100% = 66,67% là chi phí biến đổi. Còn với doanh nghiệp B sẽ là: (60:90) × 100% = 66,67% chi phí cố định và (30:90) × 100% = 33,33% là chi phí biến đổi. Khi đó tỷ suất lãi trên chi phí biến đổi (lãi trên biến phí) của hai doanh nghiệp này cũng sẽ khác nhau và lần lượt là 40% (doanh nghiệp A) và 70% (doanh nghiệp B). Tuy nhiên cả hai doanh nghiệp này đều có cùng mức lợi nhuận. Giả sử doanh thu của cả hai doanh nghiệp đều tăng 20% thì lợi nhuận của hai doanh nghiệp sẽ là như thế nào? Khi doanh thu tăng 20% thì lãi trên biến phí sẽ tăng: 100.000 20% 40% = 8.000 (nghìn đồng ) (doanh nghiệp A) 100.000 20% 70% = 14.000 (nghìn đồng) (doanh nghiệp B) Do chi phí cố định không thay đổi nên phần tăng thêm của lãi trên biến phí này sẽ góp phần làm cho lợi nhuận của doanh nghiệp tăng lên là: (8.000: 10.000) 100% = 80% (doanh nghiệp A) (14.000: 10.000) 100% = 140% (doanh nghiệp B) Kết cấu chi phí có quan hệ với lợi nhuận. Doanh nghiệp nào có kết cấu chi phí với phần định phí cao hơn thì sẽ đem lại lợi nhuận nhiều hơn khi doanh thu gia tăng và ngược lại trong trường hợp doanh thu suy giảm thì sẽ gặp rủi ro nhiều hơn. Kết cấu chi phí như thế nào thì được coi là hợp lý? Điều này không có câu trả lời chung. Kết cấu chi phí tùy thuộc vào tính chất, đặc điểm, chính sách và chiến lược kinh doanh của từng doanh nghiệp. Trong điều kiện ổn định và phát triển kinh tế, doanh nghiệp nào có kết cấu chi phí với phần chi phí cố định lớn hơn, tức là có quy mô tài sản cố định lớn hơn, thì sẽ có lợi thế cạnh tranh hơn trong việc chiếm lĩnh thị trường. Nhưng trong nền kinh tế không ổn định, việc tiêu thụ sản phẩm gặp nhiều khó khăn thì doanh nghiệp nào có kết cấu chi phí với chi phí biến đổi nhiều hơn, tức là quy mô tài sản cố định nhỏ hơn, thì doanh nghiệp đó sẽ dễ dàng và linh hoạt hơn trong việc chuyển đổi cơ cấu mặt hàng và ít gặp rủi ro kinh doanh hơn. 60 ACC304_Bai 3_v1.0010110228
  11. Bài 3: Cách ứng xử của chi phí và phân tích mối quan hệ chi phí – sản lượng – lợi nhuận 3.1.5. Đòn bẩy kinh doanh 3.1.5.1. Khái niệm Đòn bẩy kinh doanh là thuật ngữ để phản ánh về mức độ sử dụng chi phí cố định trong doanh nghiệp. Doanh nghiệp nào có kết cấu chi phí với phần chi phí cố định cao hơn thì doanh nghiệp đó được gọi là có đòn bẩy kinh doanh lớn hơn và ngược lại. Với đòn bẩy kinh doanh lớn doanh nghiệp có thể đạt được tỷ lệ cao hơn về lợi nhuận với một tỷ lệ tăng thấp hơn nhiều về doanh thu. Để kiểm soát và sử dụng đòn bẩy kinh doanh phù hợp và có hiệu quả, các nhà quản trị cần phải xác định độ lớn của đòn bẩy kinh doanh (ký hiệu ĐB). Độ lớn của đòn bẩy Tốc độ tăng lợi nhuận = kinh doanh (ĐB) Tốc độ tăng doanh thu Độ lớn của đòn bẩy kinh doanh cho biết mỗi % thay đổi về doanh thu sẽ làm thay đổi bao nhiêu % lợi nhuận. 3.1.5.2. Ví dụ Trong ví dụ về hai doanh nghiệp A và B ở trên, nếu doanh thu của cả hai doanh nghiệp đều tăng 20% thì lợi nhuận của doanh nghiệp A chỉ tăng 80% trong khi đó lợi nhuận của doanh nghiệp B lại tăng 140%. Vậy độ lớn của đòn bẩy kinh doanh của 2 doanh nghiệp được xác định như sau: Doanh nghiệp A Doanh nghiệp B Độ lớn của đòn bẩy 80% 140% 4 7 kinh doanh (ĐB) 20% 20% Nếu doanh thu tăng 1% thì lợi nhuận của doanh nghiệp A tăng 4% trong khi đó lợi nhuận của doanh nghiệp B sẽ tăng 7% do doanh nghiệp B có kết cấu chi phí với tỷ lệ chi phí cố định cao hơn. Mặt khác: Tại mức sản lượng SL1 thì Ln1 = Sl1(g – bp) – Đp Tại mức sản lượng SL2 thì Ln2 = SL2(g – bp) – Đp Do vậy ∆ SL(g – bp) Tốc độ tăng lợi nhuận = 100% SL1(g – bp) – Đp Tốc độ tăng doanh thu = (∆SL:SL1) 100% Khi đó độ lớn của đòn bẩy kinh doanh được xác định như sau: Độ lớn của đòn bẩy ∆SL(g – bp) SL1 kinh doanh = SL1(g – bp) – Đp ∆SL SL1(g – bp) ĐB = SL1(g – bp) – ĐP ACC304_Bai 3_v1.0010110228 61
  12. Bài 3: Cách ứng xử của chi phí và phân tích mối quan hệ chi phí – sản lượng – lợi nhuận Hay Lb (tổng lãi trên biến phí) ĐB = Ln (Lợi nhuận) Ví dụ: Với số liệu của hai doanh nghiệp A và B ở trên, tổng lãi trên biến phí của doanh nghiệp A là 40.000, doanh nghiệp B là 70.000; lợi nhuận của cả 2 doanh nghiệp đều bằng 10.000. Vậy độ lớn của đòn bẩy kinh doanh của 2 doanh nghiệp A và B xác định như sau: Doanh nghiệp A Doanh nghiệp B Độ lớn của đòn bẩy 40.000 70.000 4 7 kinh doanh (ĐB) 10.000 10.000 Cách tính này cho kết quả hoàn toàn giống với cách tính trên nhưng nhanh và tiện dụng hơn. 3.2. Các phương pháp phân tích và ước lượng chi phí Có nhiều phương pháp được sử dụng để phân tích và dự báo chi phí. Nhà quản lý có thể sử dụng một hoặc kết hợp nhiều phương pháp khác nhau để phân tích và dự báo chi phí. Trong bài này chúng ta nghiên cứu bốn phương pháp phân tích và dự báo chi phí sau đây: Phương pháp phân loại tài khoản (account-classification method) Phương pháp phân tích cực đại – cực tiểu (high –low method) Phương pháp phân tích đồ thị phân tán (visual-fit method) Phương pháp bình phương nhỏ nhất (least-square regression method) 3.2.1. Phương pháp phân loại tài khoản (account – classification) Theo phương pháp phân loại tài khoản (hay còn gọi là phương pháp phân tích tài khoản), nhân viên kế toán quản trị nghiên cứu các tài khoản kế toán trên sổ cái và sổ chi tiết, xác định mỗi khoản mục chi phí là chi phí cố định, chi phí biến đổi, hay chi phí hỗn hợp. Bằng việc nghiên cứu số liệu quá khứ và sự phán đoán của mình, nhân viên kế toán quản trị sẽ dự báo chi phí trong tương lai. Phương pháp này đòi hỏi kiến thức và kinh nghiệm của người phân tích về mức hoạt động và chi phí của tổ chức. Đây là phương pháp phân tích mang tính chủ quan. 3.2.2. Phương pháp đồ thị phân tán (visual – fit method) Khi một khoản mục chi phí được phân loại là chi phí hỗn hợp hoặc người phân tích không biết rõ về hành vi của một loại chi phí, người phân tích sẽ vẽ đồ thị biểu diễn các khoản chi phí thu thập được theo các mức hoạt động tương ứng. Kết quả thu được là một đồ thị phân tán (scatter diagram) thể hiện mối quan hệ giữa chi phí và mức 62 ACC304_Bai 3_v1.0010110228
  13. Bài 3: Cách ứng xử của chi phí và phân tích mối quan hệ chi phí – sản lượng – lợi nhuận hoạt động. Trên đồ thị phân tán này, người phân tích kẻ một đường thẳng đi qua trung tâm của những điểm quan sát được trên đồ thị phân tán. Đường thẳng này chính là hàm chi phí ước lượng. Độ dốc của đường này phản ánh mức trung bình của yếu tố chi phí biến đổi trong chi phí hỗn hợp. Giao điểm giữa đường thẳng này với trục tung (trục chi phí) chính là yếu tố chi phí cố định trong chi phí hỗn hợp. Ví dụ: Số liệu về chi phí của cửa hàng Mc.Donald được thu thập trong 12 tháng qua như sau: Tháng Số lượng hamburger (Q) Chi phí (C) 1 75.000 5.100 2 78.000 5.300 3 80.000 5.650 4 92.000 6.300 5 98.000 6.400 6 108.000 6.700 7 118.000 7.035 8 112.000 7.000 9 95.000 6.200 10 90.000 6.100 11 85.000 5.600 12 90.000 5.900 Đồ thị phân tán được vẽ từ dữ liệu chi phí thu thập được và có dạng dưới đây: Hình 3.8: Đồ thị phân tán chi phí của cửa hàng Mc.Donald Từ đồ thị này, người phân tích kẻ một đường thẳng đi qua trung tâm của đồ thị phân tán, sao cho số lượng các điểm dữ liệu nằm ở hai phía của đường này xấp xỉ nhau. Đường thẳng này cắt trục tung tại điểm có tung độ là 1.500. Đây chính là thành phần chi phí cố định trong tổng chi phí. Để xác định thành phần chi phí biến đổi, người phân tích ACC304_Bai 3_v1.0010110228 63
  14. Bài 3: Cách ứng xử của chi phí và phân tích mối quan hệ chi phí – sản lượng – lợi nhuận lấy tổng chi phí ước tính tại một mức hoạt động nào đó trừ đi thành phần chi phí cố định. Chẳng hạn, ở mức hoạt động 100.000, tổng chi phí xác định được từ hàm chi phí là khoảng $6.500. Vậy, thành phần chi phí biến đổi trong chi phí là $5.000 (6.500 – 1.500). Chi phí tiện ích đơn vị là $0,05 (= 5.000: 100.000). Hàm chi phí: C = 1.500 + 0,05Q. 3.2.3. Phương pháp điểm cao – điểm thấp (high – low method) Phương pháp cực đại – cực tiểu là việc phân tích và ước lượng hàm chi phí dựa vào hai điểm dữ liệu. Người phân tích dựa vào chi phí ở mức độ hoat động thấp nhất và mức độ cao nhất trong tập dữ liệu thu thập được, từ đó xác định các yếu tố chi phí biến đổi và chi phí cố định. Chênh lệch chi phí giữa hai mức độ hoạt động Chi phí biến đổi đơn vị = Chênh lệch giữa 2 mức hoạt động Chi phí cố định = tổng chi phí – chi phí biến đổi đơn vị × mức hoạt động Mức hoạt động này được chọn có thể là cực đại hoặc cực tiểu. Điều quan trọng là tổng chi phí phải tương ứng với mức hoạt động được chọn. Ví dụ: Trong ví dụ trên, chúng ta có thể dựa vào số liệu chi phí ở mức hoạt động cao nhất. (Q = 118.000) và mức hoạt động thấp nhất (Q = 75.000) để ước lượng hàm chi phí. Chênh lệch chi phí giữa hai mức độ hoạt động Chi phí biến đổi đơn vị = Chênh lệch giữa 2 mức hoạt động (7.035 – 5.100) = = 0,045$ (118.000 – 75.000) Chi phí cố định = Tổng chi phi – Chi phí biến đổi = 7.035 – 0,045 × 118.000 = 1.725$ Phương trình chi phí: C = 1.725 + 0,045Q Phương pháp phân tích điểm cao – điểm thấp khách quan hơn phương pháp phân tích bằng đồ thị phân tán, tuy nhiên phương pháp này chỉ dựa vào hai cặp dữ liệu, bỏ qua tất cả các điểm dữ liệu còn lại. 3.2.4. Phương pháp bình phương nhỏ nhất (the least squares regression) Phương pháp bình phương nhỏ nhất chính xác và tinh vi hơn phương pháp đồ thị phân tán. Thay vì kẻ một đường hồi qui cho các số liệu quan sát được, phương pháp bình phương nhỏ nhất xác định đường hồi qui (hàm chi phí) bằng phương pháp phân tích thống kê. Ý tưởng của phương pháp bình phương nhỏ nhất là: Xác định đường hồi qui (hàm chi phí) bằng phương pháp phân tích thống kê. Một đường hồi qui từ các số liệu quan sát 2 được sao tổng cho khoảng cách (chính xác là tổng độ lệch bình phương – ei ) từ các điểm quan sát đến đường hồi qui là nhỏ nhất. 64 ACC304_Bai 3_v1.0010110228
  15. Bài 3: Cách ứng xử của chi phí và phân tích mối quan hệ chi phí – sản lượng – lợi nhuận Hình 3.9: Đường biểu diễn chi phí hỗn hợp Đường biểu diễn chi phí hỗn hợp có dạng: Y = a + bX Trong đó: Y là chi phí ước tính, a là yếu tố chi phí cố định và b là yếu tố chi phí biến đổi đơn vị và X là mức độ hoạt động. Ta cần xác định các hệ số a, b của phương trình biểu diễn chi phí. Với n cặp số liệu quan sát được (x , y ), bằng phương pháp bình i i phương nhỏ nhất, chúng ta xác định các hệ số a và b của phương trình đường hồi qui bằng cách giải phương trình: xy a x b x2 2 2  ii i i eyabxMinii i ynabxii Ta có: xi: Mức độ hoạt động i yi: Chi phí ở mức độ hoạt động i n: Số cặp mức độ hoạt động – chi phí (xi, yi) 2 ei : Độ lệch bình phương Ví dụ: Đường hồi qui chi phí của Mc.Donald được xác định bằng phương pháp bình phương nhỏ nhất được thể hiện qua phương trình: Y = 1.919,9 + 0,0448 X Trong đó: Y: Chi phí hỗn hợp ước lượng của một tháng Chi phí cố định: 1.919,9 Chi phí biến đổi đơn vị: 0,0448 X: Mức độ hoạt động của một tháng Các hệ số a = 1.919,9; b = 0,0448 được xác định từ việc giải phương trình: 2 xyii a x i b x i ynabxii ACC304_Bai 3_v1.0010110228 65
  16. Bài 3: Cách ứng xử của chi phí và phân tích mối quan hệ chi phí – sản lượng – lợi nhuận 2 Với ∑xiyi = 6.937.430.000; ∑xi = 1.121.000; ∑x = 106.759.000.000; ∑yi = 73.285 được xác định từ số liệu trong bảng sau: 2 Tháng Mức hoạt động (Xi) Chi phí (Yi) Xi XiYi 1 75.000 5.100 5.625.000.000 382.500.000 2 78.000 5.300 6.084.000.000 413.400.000 3 80.000 5.650 6.400.000.000 452.000.000 4 92.000 6.300 8.464.000.000 579.600.000 5 98.000 6.400 9.604.000.000 627.200.000 6 108.000 6.700 11.664.000.000 723.600.000 7 118.000 7.035 13.924.000.000 830.130.000 8 112.000 7.000 12.544.000.000 784.000.000 9 95.000 6.200 9.025.000.000 589.000.000 10 90.000 6.100 8.100.000.000 549.000.000 11 85.000 5.600 7.225.000.000 476.000.000 12 90.000 5.900 8.100.000.000 531.000.000 Tổng 1.121.000 73.285 106.759.000.000 6.937.430.000 Đường chi phí được xác định bằng phương pháp hồi quy bình phương nhỏ nhất được thể hiện ở hình 3.10: Hình 3.10: Đường chi phí xác định bằng phương pháp hồi quy Phương pháp bình phương hồi qui nhỏ nhất là phương pháp phân tích chi phí khách quan và sử dụng tất cả số liệu thu thập được. Với phương pháp bình phương nhỏ nhất, chúng ta có thể xác định được phương trình của đường biểu diễn sự biến thiên của chi phí hỗn hợp khá chính xác trong phạm vi hoạt động thích hợp. Tuy nhiên, phương pháp này đòi hỏi kỹ thuật tính toán khá phức tạp. Ngày nay, với sự trợ giúp của các phầ n mềm phân tích thống kế như SPSS, STATA hoặc phần mềm xử lý bảng tính EXCEL, chúng ta có thể thực hiện các phân tích hồi qui rất thuận lợi. 66 ACC304_Bai 3_v1.0010110228
  17. Bài 3: Cách ứng xử của chi phí và phân tích mối quan hệ chi phí – sản lượng – lợi nhuận 3.3. Một số ứng dụng về mối quan hệ CVP trong việc ra quyết định Đây là việc ứng dụng mối quan hệ chi phí, khối lượng và lợi nhuận vào việc ra các quyết định kinh doanh trong tương lai khi doanh nghiệp phải đương đầu với các ràng buộc của thị trường. Lấy ví dụ của Công ty may Hưng Thịnh ở trên để xem xét. Ví dụ: Với số liệu của Công ty may Hưng Thịnh (đơn vị: 1.000 đồng) trong tháng: Tổng số Tính cho 1 sản phẩm Doanh thu (1.000 áo x 300.000 đồng) 300.000 300 Chi phí biến đổi Chi phí nguyên liệu trực tiếp 150.000 150 Chi phí nhân công trực tiếp 20.000 20 Chi phí sản xuất chung biến đổi 5.000 5 Tổng chi phí biến đổi 175.000 175 Lãi trên biến phí 125.000 125 Tỷ suất lãi trên biến phí 41,67% 41,67% Chi phí cố định 37.000 37 Lợi nhuận 88.000 88 Kết quả lợi nhuận: Ln = 88.000 còn được xác định theo cách sau: SL lb – Đp = Ln = 1.000 125 – 37.000 = 88.000 Hay Dt Lb% – Đp = Ln = 300.000 41,6% – 37.000 = 88.000 3.3.1. Thay đổi chi phí cố định và doanh thu Doanh nghiệp dự kiến các phương án sản xuất kinh doanh nhằm thay đổi doanh thu và chi phí cố định. Chẳng hạn mua thêm tài sản cố định, tăng thêm chi phí quảng cáo để tăng thêm doanh thu . Ví dụ: Giả sử Công ty may Hưng Thịnh dự kiến tăng thêm chi phí quảng cáo 10.000.000 đồng và kỳ vọng doanh nghiệp sẽ tăng thêm doanh thu 15%. Vậy tính khả thi của phương án này thế nào? Giải: Doanh thu tăng thêm 15% làm cho tổng lãi trên biến phí tăng: 300.000 15% 41,67% = 18.750 Trừ chi phí cố định quảng cáo tăng thêm: 10.000 Lợi nhuận sẽ tăng thêm: 8.750 Như vậy phương án này có thể áp dụng được vì nó có thể làm tăng lợi nhuận cho doanh nghiệp, khoảng lợi nhuận này sẽ là: 88.000 + 8.750 = 96.750. ACC304_Bai 3_v1.0010110228 67
  18. Bài 3: Cách ứng xử của chi phí và phân tích mối quan hệ chi phí – sản lượng – lợi nhuận 3.3.2. Thay đổi chi phí biến đổi và doanh thu Doanh nghiệp dự kiến các phương án sản xuất kinh doanh nhằm thay đổi chi phí biến đổi và doanh thu. Ví dụ, doanh nghiệp sẽ sử dụng các vật liệu rẻ tiền hơn để sản xuất và như vậy chi phí biến đổi sẽ giảm. Thông thường sản phẩm được làm bằng vật liệu rẻ tiền hơn sẽ bán với giá thấp hơn (cạnh tranh về giá) và điều này sẽ làm cho doanh thu thay đổi. Nếu giá bán không đổi thì sản lượng tiêu thụ sẽ bị giảm theo. Ví dụ: Giả sử công ty may Hưng Thịnh dự kiến sử dụng một loại vải khác để may áo rẻ tiền hơn làm cho chi phí biến đổi trên một đơn vị sản phẩm giảm 5 (nđ). Giả sử giá bán không đổi, do chất lượng vải giảm nên số lượng sản phẩm tiêu thụ cũng giảm và chỉ còn tiêu thụ được 950 sản phẩm. Câu hỏi đặt ra là liệu phương án này có khả thi không? Giải: Do giá bán không đổi nhưng chi phí biến đổi đơn vị giảm 5 (nđ) làm lãi trên biến phí tăng từ 125 lên 130 (nđ), nhưng lượng sản phẩm tiêu thụ chỉ còn 950 sản phẩm. Vậy: Tổng lãi trên biến phí mới sẽ là: 130 × 950 = 123.500 Tổng lãi trên biến phí hiện tại là: 125.000 Tổng lãi trên biến phí tăng thêm (1.500) Chi phí cố định không thay đổi, tổng lãi trên biến phí giảm 1.500 (nđ) đó chính là số lợi nhuận bị giảm. Số lợi nhuận mới bây giờ sẽ là: 88.000 – 1500 = 86.500 (nđ) Vậy phương án này không có lợi cho doanh nghiệp nên không có tính khả thi. 3.3.3. Thay đổi chi phí cố định, giá bán và sản lượng Doanh nghiệp dự kiến lựa chọn phương án sản xuất kinh doanh cho phép doanh nghiệp thay đổi chi phí cố định (tăng thêm máy móc, chi phí quảng cáo ) đồng thời thay đổi giá bán (thông thường doanh nghiệp sẽ giảm giá bán). Cùng với việc giảm giá bán và tăng chi phí quảng cáo, doanh nghiệp mong muốn sẽ cải thiện sản lượng tiêu thụ và cuối cùng là doanh số bán hàng. Ví dụ: Giả sử công ty may Hưng Thịnh dự định thúc đẩy sản lượng tiêu thụ bằng cách giảm giá bán đồng thời tăng cường quảng cáo. Chẳng hạn, công ty giảm giá bán 5 (nđ) và tăng 2.000 (nđ) chi phí quảng cáo với hy vọng công ty sẽ tiêu thụ số lượng sản phẩm tăng thêm 15%. Vậy lợi nhuận của công ty sẽ thay đổi như thế nào? Giải: Do giá bán giảm 5(nđ) một sản phẩm làm cho lãi trên biến phí đơn vị giảm còn 125 – 5 = 120 (nđ). Do sản lượng tăng 15% nên số lượng sản phẩm mới sẽ là 1.000 × 115% = 1.150 sản phẩm. Tổng lãi trên biến phí mới: 1.150 (sp) × 120 (nđ) = 138.000 (nđ) Trừ tổng lãi trên biến phí hiện tại 125.000 (nđ) Tổng lãi trên biến phí tăng thêm 13.000 (nđ) Trừ chi phí quảng cáo tăng thêm 2.000 (nđ) Lợi nhuận tăng thêm 11.000 (nđ) Như vậy, phương án này tốt hơn tình hình hiện tại, nó cho phép doanh nghiệp có thể đạt được lợi nhuận là 88.000 + 11.000 = 99.000 (nđ). Mức lợi nhuận này là cao nhất trong 3 phương án trên. 68 ACC304_Bai 3_v1.0010110228
  19. Bài 3: Cách ứng xử của chi phí và phân tích mối quan hệ chi phí – sản lượng – lợi nhuận 3.3.4. Thay đổi chi phí cố định, chi phí biến đổi và doanh thu Doanh nghiệp sẽ áp dụng phương án sản xuất kinh doanh tại đó doanh nghiệp sẽ thay đổi chi phí cố định (giả sử doanh nghiệp thay vì trả lương theo tháng sẽ trả lương theo sản phẩm hoặc khối lượng công việc) khi đó sẽ làm chi phí cố định và chi phí biến đổi của doanh nghiệp thay đổi. Điều này có thể kích thích người lao động cải tiến phương pháp làm việc, phục vụ khách hàng và cho phép tăng sản lượng tiêu thụ. Ví dụ: Giả sử công ty may Hưng Thịnh áp dụng hình thức trả lương cho bộ phận bán hàng theo hình thức hoa hồng 15 (nđ) /sản phẩm thay vì trả lương tháng như hiện tại là 10.000 (nđ). Công ty hy vọng rằng với chính sách này sẽ giúp công ty tăng lượng sản phẩm tiêu thụ lên 25%. Hãy đánh giá phương án này. Giải: Việc thay đổi hình thức trả lương từ trả lương theo thời gian chuyển sang trả lương theo sản phẩm là việc chuyển dịch một bộ phận của chi phí cố định sang chi phí biến đổi. Phương án này làm chi phí cố định giảm xuống còn: 37.000 (nđ) – 10.000 (nđ) = 27.000 (nđ) nhưng chi phí biến đổi lại tăng lên: 175 (nđ) + 15 (nđ) = 190 (nđ/sp). Giá bán không đổi nên lãi trên biến phí sẽ giảm từ 125 (nđ) xuống 110 (nđ)/sp. Vậy: Tổng lãi trên biến phí mới sẽ là: 1.000 125% 110 = 123.750 (nđ) Trừ tổng lãi trên biến phí hiện tại 125.000 (nđ) Tổng lãi trên biến phí tăng (1.250) (nđ) Cộng chi phí cố định giảm 10.000 Lợi nhuận tăng 8.750 (nđ) Lợi nhuận cuối cùng doanh nghiệp sẽ đạt được là: 88.000 (nđ) + 8.750 (nđ) = 96.750 (nđ) kết quả này bằng với kết quả của phương án 1. Khi đã đưa ra nhiều phương án khác nhau, nhà quản lý sẽ phải xem xét và cân nhắc để lựa chọn ra một phương án tối ưu. 3.4. Phân tích điểm hòa vốn 3.4.1. Khái niệm Điểm hòa vốn là điểm mà tại đó doanh thu đủ bù đắp các chi phí hoạt động kinh doanh đã bỏ ra, hay nói cách khác điểm hòa vốn là điểm mà tại đó doanh nghiệp không có lãi cũng như không bị lỗ. Từ khái niệm lãi trên biến phí, ta thấy điểm hòa vốn có thể được định nghĩa là điểm mà tại đó tổng lãi trên biến phí đúng bằng chi phí cố định của doanh nghiệp trong kỳ. Từ khái niệm trên ta có phương trình điểm hòa vốn: Dt – Cp = 0 Dt – Bp – Đp = 0 SL g – SL bp – Đp = 0 SL (g – bp) – Đp = 0 Hay SL (g – bp) = Đp (1) ACC304_Bai 3_v1.0010110228 69
  20. Bài 3: Cách ứng xử của chi phí và phân tích mối quan hệ chi phí – sản lượng – lợi nhuận Việc xác định điểm hòa vốn giúp cho nhà quản trị doanh nghiệp xác định được mức sản xuất và tiêu thụ là bao nhiêu thì hoàn vốn? Doanh nghiệp cần phải hoạt động ở mức độ nào với công suất ra sao thì đạt được điểm hòa vốn? Giá tiêu thụ có thể đạt ở mức tối thiểu bao nhiêu để doanh nghiệp không bị lỗ cũng như mức độ an toàn của doanh nghiệp trên thị trường cạnh tranh như thế nào? Từ đó giúp cho nhà quản trị có các chính sách và biện pháp tích cực chỉ đạo các hoạt động về sản xuất và kinh doanh đạt hiệu quả cao. Hình 3.11: Điểm hòa vốn 3.4.2. Xác định điểm hoà vốn Điểm hòa vốn có thể được xác định cho sản lượng, doanh thu, thời gian, công suất và giá bán. Từ phương trình tổng quát ở trên, nếu biết ba trong bốn yếu tố thì yếu tố còn lại sẽ là ẩn số và cần được xác định. 3.4.2.1. Xác định sản lượng hòa vốn Từ phương trình (1) ta có sản lượng hòa vốn SLh được xác định bằng: SLh = (Đp/(g – bp) Hay SLh = Đp/lb (2) Ví dụ: Từ số liệu của Công ty may Hưng Thịnh, chúng ta sẽ xác định được sản lượng hòa vốn như sau: Ta có: Đp = 37.000 (nđ) Chi phí biến đổi đơn vị: 175 (nđ) Lãi trên biến phí đơn vị: lb = 125 (nđ) Ta có: SLh = 37.000/125 = 296 sản phẩm Công ty Hưng Thịnh sẽ đạt được điểm hòa vốn với 296 sản phẩm và công ty bắt đầu có lãi từ sản phẩm thứ 297, nếu sản xuất dưới mức này công ty sẽ bị lỗ. 3.4.2.2. Xác định doanh thu hòa vốn Doanh thu hòa vốn là doanh thu của sản lượng hòa vốn. Do vậy doanh thu hòa vốn Dth được xác định bằng cách lấy sản lượng hòa vốn nhân với giá bán Dt = SLh g (3) 70 ACC304_Bai 3_v1.0010110228
  21. Bài 3: Cách ứng xử của chi phí và phân tích mối quan hệ chi phí – sản lượng – lợi nhuận Quay trở về với trường hợp của công ty may Hưng Thịnh, doanh thu hòa vốn sẽ là: 296 sp 300 (nđ) = 88.800 (nđ) Như vậy, công ty sẽ hòa vốn với mức doanh thu 88.800 (nđ), trên mức này thì công ty có lãi và dưới mức này thì công ty sẽ bị thua lỗ. Doanh thu hòa vốn còn có thể xác định bằng cách khác. Từ công thức (3) ta có: Dth = (Đp : lb) g Từ đây ta có: Dth = Đp : (lb : g) Hay: Tổng định phí Dth = (4) Tỷ suất lãi trên biến phí Cũng với ví dụ của Công ty may Hưng Thịnh ta có: Dth = 37.000 : 41,67% = 88.800 (nđ) Kết quả này phù hợp với cách tính ở trên. Vậy trong trường hợp doanh nghiệp sản xuất nhiều mặt hàng thì doanh thu và sản lượng hòa vốn sẽ được xác định như thế nào? Quay lại với ví dụ Công ty may Hưng Thịnh sản xuất 3 sản phẩm TH 10, TH 14, TH 20 ở trên. Trong năm công ty tiêu thụ được 2.000 sản phẩm TH 10, 1.000 sản phẩm TH 14 và 1.000 sản phẩm TH 20 với giá bán tương ứng là 200 (nđ), 300 (nđ) và 250 (nđ). Báo cáo về doanh thu, chi phí và kết quả kinh doanh của công ty cho ba sản phẩm này như sau: Mặt hàng Tổng số TH 10 TH 14 TH 20 1. Doanh thu (1.000đ) 400.000 300.000 250.000 950.000 2. Chi phí biến đổi 260.000 175.000 175.000 610.000 3. Lãi trên biến phí 140.000 125.000 75.000 340.000 4. Tỷ suất lãi trên biến phí 35% 41,67% 30% 35,79% 5. Định phí 150.000 6. Lợi nhuận 190.000 Như vậy, mức lãi 190.000 (nđ) cũng như doanh thu 950.000 (nđ) là cho cả 3 sản phẩm. Vậy với doanh thu là bao nhiêu thì công ty đạt được điểm hòa vốn, và tại đó sản lượng của từng sản phẩm sẽ là bao nhiêu. Để giải được bài này, chúng ta tiến hành các bước sau: Bước 1: Xác định tỷ lệ kết cấu doanh thu của các mặt hàng tiêu thụ Tỷ lệ kết cấu của các mặt hàng tiêu thụ là tỷ lệ phần trăm của mỗi mặt hàng trong tổng số các sản phẩm tiêu thụ. Tỷ lệ kết cấu tiêu thụ có thể được xác định dựa trên số lượng hiện vật của các đơn vị sản phẩm tiêu thụ hoặc dựa vào đơn vị tiền tệ (doanh thu). ACC304_Bai 3_v1.0010110228 71
  22. Bài 3: Cách ứng xử của chi phí và phân tích mối quan hệ chi phí – sản lượng – lợi nhuận Trong đó dựa vào đơn vị tiền tệ dễ hiểu và dễ vận dụng hơn, vì vậy, trong nội dung này chúng ta chỉ đề cập đến cách xác định tỷ lệ kết cấu dựa vào thước đo tiền tệ (doanh thu). Tỷ lệ kết cấu doanh thu Doanh thu từng mặt hàng = 100% của từng mặt hàng Tổng doanh thu Áp dụng cho công ty may Hưng Thịnh chúng ta nhận thấy: Sản phẩm TH 10: (400.000 : 950.000) 100% = 42,1% Sản phẩm TH 14: (300.000 : 950.000) 100% = 31,6% Sản phẩm TH 20: (250.000 : 950.000) 100% = 26,3% Bước 2: Xác định tỷ suất lợi nhuận trên chi phí biến đổi bình quân của các mặt hàng Lb% = 340.000 : 950.000 = 35,79% Bước 3: Xác định doanh thu hòa vốn chung: Dth = Đp/Lb% Trong trường hợp của Công ty may Hưng Thịnh ta có: Dth = 150.000: 35,79% = 419.118 (nđ) Bước 4: Xác định doanh thu hòa vốn và sản lượng hòa vốn cho từng mặt hàng. Doanh thu hòa vốn từng Doanh thu Tỷ lệ kết cấu doanh = mặt hàng hòa vốn chung thu từng mặt hàng Sản lượng hòa vốn từng Doanh thu hòa vốn của từng mặt hàng = mặt hàng Giá bán từng mặt hàng Tại Công ty may Hưng Thịnh ta có: Mặt hàng Doanh thu hòa vốn Giá bán Sản lượng hòa vốn TH10 419.118 x 42,1% = 176.471 200 883 TH14 419.118 x 31,6% = 132.353 300 441 TH 20 419.118 x 26,3% = 110.294 250 441 Như vậy để đạt được hòa vốn, Công ty may Hưng Thịnh phải thực hiện được doanh số cho sản phẩm TH10, TH14, TH20 lần lượt là 176.471, 132.353 và 110.294 (nđ). Về hiện vật sẽ lần lượt là 883, 441 và 441 sản phẩm. 3.4.2.3. Xác định công suất hòa vốn Để quản lý và khai thác tốt về năng lực sản xuất của doanh nghiệp, người quản lý cần phải biết doanh nghiệp phải huy động bao nhiêu phần trăm công suất mới đạt sản lượng hòa vốn. Công suất cần huy động để đạt được sản lượng hòa vốn gọi là công suất hòa vốn. Ký hiệu là h%. 72 ACC304_Bai 3_v1.0010110228
  23. Bài 3: Cách ứng xử của chi phí và phân tích mối quan hệ chi phí – sản lượng – lợi nhuận Nếu gọi sản lượng có thể khai thác theo thiết kế (công suất thiết kế) là SLk thì công suất hòa vốn được xác định: Sản lượng hòa vốn (Slh) Công suất hòa vốn (h%) = 100% Sản lượng có thể khai thác (Slk) Hay Định phí Công suất hòa vốn (h%) = 100% Slk (g – bp) Công suất hòa vốn có thể ≥ 100%. Nếu h% càng nhỏ hơn 100% càng thể hiện năng lực sản xuất của doanh nghiệp là rất dồi dào, hiệu suất đầu tư cố định cao, cho phép doanh nghiệp có thể khai thác công suất mức hòa vốn và do vậy khả năng đem lại lợi nhuận cao. Ngược lại, nếu h% càng tiến gần đến 100% càng thể hiện tình trạng bất ổn trong trang bị và đầu tư tài sản cố định. Thể hiện sự bất cập về quy mô và tình trạng lạc hậu của TSCĐ, hiệu suất đầu tư cố định thấp. Nếu h% > 100% thì công suất thiết bị không cho phép doanh nghiệp đạt đến điểm hòa vốn. Ví dụ: Vẫn sử dụng số liệu của công ty may Hưng Thịnh ở trên, với giả định, chi phí cố định là 37.000 (nđ); giá bán là 100 (nđ), chi phí biến đổi đơn vị là 175 (nđ). Giả sử sản lượng có thể sản xuất theo công suất thiết kế là hàng năm là 1.300 sản phẩm. Vậy công suất hòa vốn của công ty sẽ là: 37.000 Công suất hòa vốn (h%) = 100% = 22,77% 1.300 (300 – 175) Như vậy, công ty chỉ cần sản xuất ở mức 22,77% công suất là đã đạt được công suất hòa vốn. Công ty sẽ có lãi khi khác thác trên 22,77%. 3.4.2.4. Xác định thời gian hòa vốn Ngoài việc cần xác định doanh thu, sản lượng hòa vốn, người quản lý cũng cần xác định được thời gian hòa vốn để chủ động trong việc khai thác và sử dụng thời gian lao động và thời gian chạy máy. Khi đó thời gian hòa vốn (Tgh) sẽ được xác định như sau: Slh Định phí × 12 Thời gian hòa vốn = = Sl/12 Sl (g – bp) Ví dụ: Trong trường hợp của công ty may Hưng Thịnh, ta có thời gian hòa vốn sẽ là (giả sử mức sản xuất và doanh thu này là cho kỳ kế toán năm – 12 tháng ) ta có: 37.000 12 Thời gian hòa vốn = = 3,552 tháng 1.000 (300 – 175) ACC304_Bai 3_v1.0010110228 73
  24. Bài 3: Cách ứng xử của chi phí và phân tích mối quan hệ chi phí – sản lượng – lợi nhuận Hay là 3 tháng 17 ngày. Thời gian hòa vốn cũng có thể được xác định từ doanh thu, ta có: Dth Đp 12 Thời gian hòa vốn = = Dt/12 Dt lb% Ở công ty may Hưng Thịnh, doanh thu thực hiện trong năm là 300.000 (nđ) nên thời gian hòa vốn sẽ là: 37.000 12 Thời gian hòa vốn = = 3,552 tháng 300.000 41,67% Hay là 3 tháng 17 ngày. 3.4.3. Đồ thị điểm hòa vốn Điểm hòa vốn cũng còn có thể được xác định thông qua đồ thị. Khi đó người ta sẽ biểu diễn đồ thị của chi phí cố định, chi phí biến đổi, tổng chi phí và tổng doanh thu. Điểm giao của tổng chi phí và tổng doanh thu sẽ là điểm hòa vốn. Ta có: Hàm chi phí cố định: yĐP = ĐP Hàm chi phí biến đổi: yBP = bp. X Tổng chi phí: YTP = ĐP + bp.X Hàm doanh thu: YDT = g.X Hình 3.12: Xác định điểm hòa vốn Việc xác định điểm hòa vốn bằng đồ thị dễ làm, chính xác và thuận tiện. Ví dụ: Vẫn sử dụng ví dụ của công ty may Hưng Thịnh, ta có: Hàm chi phí cố định: YĐP = 37.000 Hàm chi phí biến đổi: YBP = 175X Tổng chi phí: YTP = 37.000 + 175X Hàm doanh thu: YDT = 300X 74 ACC304_Bai 3_v1.0010110228
  25. Bài 3: Cách ứng xử của chi phí và phân tích mối quan hệ chi phí – sản lượng – lợi nhuận Thể hiện trên đồ thị với trục tọa độ Oxy ta có: Hình 3.13: Xác định điểm hòa vốn của công ty may Hưng Thịnh 3.5. Phân tích lợi nhuận mục tiêu Lợi nhuận mục tiêu là mức lợi nhuận doanh nghiệp dự kiến đạt được trong kỳ kế toán. Nói cách khác đây chính là mức lợi nhuận mong muốn của doanh nghiệp. 3.5.1. Phương pháp số dư đảm phí (lãi trên biến phí) Một trong những quyết định quan trọng và thường xuyên của các nhà quản lý là “cần sản xuất và tiêu thụ bao nhiêu sản phẩm để đạt được mức lợi nhuận mong muốn (target net profit-NTP)”. Ví dụ: Giả sử rằng, Ban giám đốc công ty may Hưng Thịnh muốn đạt được lợi nhuận ròng hàng tháng là tăng 25%. Để đạt được điều này thì công ty phải sản xuất và tiêu thụ bao nhiêu sản phẩm? Trong trường hợp đ ó thì sản lượng hòa vốn sẽ là bao nhiêu? Giải: Khi đó, mỗi sản phẩm bán ra công ty Hưng Thịnh kiếm được 125 (nđ) để trang trải một phần chi phí cố định của công ty. Ở phần trên, chúng ta đã tính toán được rằng công ty cần phải bán 296 sản phẩm để trang trải đủ 37.000 (nđ) chi phí cố định. Mỗi sản phẩm bán thêm tính từ mức sản lượng hòa vốn sẽ đưa về cho công ty thêm 125 (n đ) số lãi trên biến phí, cũng chính là 125 (nđ) lợi nhuận. Như vậy, công ty phải bán bao nhiêu sản phẩm để đạt được lợi nhuận mục tiêu 88.000 × 125% = 110.000 (nđ)? Công thức xác định sản lượng cần bán sẽ là: Sản lượng để đạt Tổng chi phí cố định + Lợi nhuận mục tiêu = lợi nhuận mục tiêu Lãi trên biến phí đơn vị Với mức lợi nhuận mục tiêu mà công ty Hưng Thịnh cần đạt được là Ln = 110.000 (nđ) hàng tháng, công ty cần phải bán được 1.176 sản phẩm mỗi tháng. 37.000 + 110.000 147.000 Q = = = 1.176 125 125 ACC304_Bai 3_v1.0010110228 75
  26. Bài 3: Cách ứng xử của chi phí và phân tích mối quan hệ chi phí – sản lượng – lợi nhuận Vậy mức doanh thu mà Công ty Hưng Thịnh cần thực hiện để đạt được mức lợi nhuận mục tiêu 110.000 (nđ) được xác định bằng sản lượng yêu cầu nhân với giá bán. Với giá bán đơn vị là 300 (nđ) và sản lượng yêu cầu là 1.176 sản phẩm, Công ty Hưng Thịnh sẽ đạt được lợi nhuận mục tiêu tại mức doanh thu $352.800 (1.176 × 300). Chúng ta có thể xác định mức doanh thu này một cách trực tiếp bằng việc sử dụng chỉ tiêu tỷ lệ lãi trên biến phí và công thức sau: Doanh thu để đạt Tổng chi phí cố định + Lợi nhuận mục tiêu = lợi nhuận mục tiêu Tỷ suất lãi trên biến phí Do vậy doanh thu để đạt được lợi nhuận mục tiêu của Công ty Hưng Thịnh sẽ là: Doanh thu để đạt 37.000 + 110.000 = = 352.800 lợi nhuận mục tiêu 41,6% 3.5.2. Phương pháp phương trình Phương pháp này xác định sản lượng để đạt được lợi nhuận mục tiêu từ phương trình CVP: Lợi nhuận = Tổng doanh thu – Tổng chi phí Ln = Dt – CP (1) Phương trình (1) có thể được viết lại như sau: Ln = Sl g – Sl bp – Đp Ln = Sl (g – bp) – Đp (2) Từ phương trình (2) chúng ta xác định được sản lượng để đạt được lợi nhuận mục tiêu như sau: Sản lượng để đạt Tổng chi phí cố định + Lợi nhuận mục tiêu = (3) lợi nhuận mục tiêu Lãi trên biến phí đơn vị Như vậy, chúng ta cũng có được công thức xác định sản lượng để đạt được lợi nhuận mục tiêu giống với phương pháp số dư đảm phí bằng cách giải phương trình CVP. Ví dụ: Quay về với ví dụ của Công ty may Hưng Thịnh, chúng ta có: Sản lượng để đạt 37.000 + 110.000 = = 1.176 sản phẩm lợi nhuận mục tiêu 125 3.5.3. Phương pháp đồ thị Một cách khác để xác định sản lượng hoặc doanh thu để đạt được mức lợi nhuận mục tiêu là sử dụng đồ thị CVP hoặc đồ thị lợi nhuận. Ví dụ: Từ đồ thị lợi nhuận ở hình 3.14, nhà quản lý Công ty Hưng Thịnh dễ dàng xác định sản lượng để đạt được lợi nhuận mục tiêu 110.000 như sau: Xác định “điểm” ứng với mức lợi nhuận mục tiêu 110.000 trên trục tung (oy). Từ điểm này, gióng một đường thẳng song song với trục hoành cho đến khi gặp đường lợi nhuận. Sau đó, gióng xuống trục hoành để xác định mức sản lượng yêu cầu (số lượng sản phẩm cần bán để đạt lợi nhuận mục tiêu). 76 ACC304_Bai 3_v1.0010110228
  27. Bài 3: Cách ứng xử của chi phí và phân tích mối quan hệ chi phí – sản lượng – lợi nhuận Trên đồ thị lợi nhuận ở hình 3.14, chúng ta dễ dàng xác định được mức sản lượng cần tiêu thụ là 1.176 sản phẩm để Công ty Hưng Thịnh có thể đạt được lợi nhuận 110.000 (nđ). Hình 3.14: Đồ thị lợi nhuận của Công ty may Hưng Thịnh ACC304_Bai 3_v1.0010110228 77
  28. Bài 3: Cách ứng xử của chi phí và phân tích mối quan hệ chi phí – sản lượng – lợi nhuận TÓM LƯỢC CUỐI BÀI Qua bài 3 chúng ta hiểu được về cách ứng xử chi phí của doanh nghiệp giúp các nhà quản trị có thể dự báo sự thay đổi của chi phí khi mức hoạt động của tổ chức biến động. Việc dự báo chi phí sẽ trợ giúp nhà quản lý trong việc lập kế hoạch kiểm soát và ra quyết định. Chi phí trong tổ chức có nhiều cách ứng xử khác nhau theo sự thay đổi của mức hoạt động: chi phí biến đổi, chi phí cố định, chí phí hỗn hợp hoặc chi phí dạng cong. Có nhiều phương pháp khác nhau được sử dụng để xác định cách ứng xử của từng loại chi phí: phương pháp phân loại tài khoản, phương pháp phân tích đồ thị phân tán, phương pháp phân tích cực đại – cực tiểu, và phương pháp bình phương nhỏ nhất. Tất cả các phương pháp trên đều dựa vào việc phân tích các số liệu chi phí trong quá khứ thu thập được theo mức hoạt động khác nhau. Trong việc lựa chọn bất kỳ một phương pháp phân tích nào, nhân viên kế toán quản trị cần lưu ý đến sự đánh đổi giữa lợi ích và chi phí của giải pháp đó. Một phương pháp phân tích tốt sẽ cung cấp thông tin tốt cho việc ra quyết định, nhưng chi phí thực hiện phương pháp sẽ cao. 78 ACC304_Bai 3_v1.0010110228
  29. Bài 3: Cách ứng xử của chi phí và phân tích mối quan hệ chi phí – sản lượng – lợi nhuận CÂU HỎI ÔN TẬP 1. Hãy định nghĩa các thuật ngữ sau đây: Cách ứng xử của chi phí (cost behavior), phân tích chi phí (cost estimation), và dự báo chi phí (cost prediction). 2. Trình bày tầm quan trọng của cách ứng xử của chi phí theo mức hoạt động trong việc lập kế hoạch và ra quyết định. 3. Vẽ đồ thị của chi phí biến đổi, chi phí cố định, chi phí cấp bậc. 4. Hãy giải thích ảnh hưởng của sự gia tăng mức độ hoạt động lên chi phí cố định, chi phí cố định đơn vị sản phẩm. 5. Hãy giải thích ảnh hưởng của sự gia tăng mức độ hoạt động lên chi phí biến đổi, chi phí biến đổi đơn vị. 6. Đối với mỗi loại hình doanh nghiệp sau đây, hãy thử đề xuất một tiêu thức đo lường mức hoạt động của nó: (a) khách sạn, (b) bệnh viện, (c) công ty sản xuất máy tính, (d) cửa hàng báni lẻ th ết bị điện tử, (f) công ty dịch vụ kế toán. 7. Theo bạn, chi phí tiền lương của người giám sát sản xuất là loại chi phí gì? Hãy giải thích. 8. Trong trường hợp nào, chi phí dạng cong (curvilinear cost) có thể được xem như là một chi phí dạng tuyến tính (linear cost). Có thể sử dụng đồ thị để minh hoạ cho câu trả lời. 9. Một nhân viên kế toán quản trị trình cho giám đốc một đồ thị biểu diễn chi phí bảo trì thiết bị của công ty. Đó là một chi phí hỗn hợp. Vị giám đốc sau khi xem đồ thị chi phí bảo trì cho rằng thành phần chi phí cố định không đúng. Ông ta bảo rằng: “Chi phí cố định bảo trì sẽ không phát sinh nhiều như vậy nếu nhà máy không hoạt động trong sáu tháng”. Nhân viên kế toán quản trị sẽ giải trình như thế nào? BÀI TẬP THỰC HÀNH Bài 3.1: Công ty Gia Đình chuyên sản xuất xe nôi. Trong năm tài chính vừa qua, có tình hình chi phí như sau: (Đơn vị tính: 1.000 đồng) Kim loại để làm khung xe 80.000 Mút xốp 50.000 Ghế nhựa 30.000 Lương công nhân sản xuất 46.000 Lương kỹ thuật viên giám sát 24.000 Khấu hao 8.000 Tiện ích 3.200 Trong năm công ty sản xuất và bán được 4.000 cái xe nôi với giá 150.000 đồng/cái. Mỗi kỹ thuật viên giám sát có thể kiểm tra nhiều nhất là 2.000 sản phẩm một năm. Một nửa chi phí tiện ích là có liên quan đến hoạt động sản xuất và thay đổi theo tình hình sản xuất. Yêu cầu: 1) Phân loại các khoản chi phí trên thành chi phí biến đổi, chi phí cố định, chi phí hỗn hợp hoặc chi phí bậc thang. ACC304_Bai 3_v1.0010110228 79
  30. Bài 3: Cách ứng xử của chi phí và phân tích mối quan hệ chi phí – sản lượng – lợi nhuận 2) Tính chi phí biến đổi đơn vị, gồm cả phần biến đổi của chi phí hỗn hợp cho mỗi chiếc xe nôi đã sản xuất và bán. 3) Nếu công ty sản xuất và bán 4.500 xe nôi thì tổng chi phí sẽ là bao nhiêu? Công ty sẽ tạo ra được khoản lợi nhuận là bao nhiêu? Bài 3.2: Công ty mỹ nghệ BB đang dự tính triển khai một dòng sản phẩm mới. Sản phẩm sẽ có giá thành 6.000 đồng và được bán với giá 20.000 đồng. Công ty phải xây nhà xưởng mới và mua thiết bị mới với chi phí 8.400.000.000 đồng hàng năm cho dòng sản phẩm mới này. Yêu cầu: 1) Mỗi năm công ty cần phải bán bao nhiêu sản phẩm để hòa vốn? Doanh thu hòa vốn của công ty là bao nhiêu? 2) Công ty cần bán bao nhiêu sản phẩm mới này để đạt lợi nhuận mục tiêu là 1.400.000.000 đồng? Doanh thu của số sản phẩm này là bao nhiêu? 80 ACC304_Bai 3_v1.0010110228