Tài liệu hướng dẫn Giao đất giao rừng có sự tham gia của người dân

Nội dung text: Tài liệu hướng dẫn Giao đất giao rừng có sự tham gia của người dân

1. UỶ BAN NHÂN DÂN TỈNH GIA LAI Tài liệu hướng dẫn GIAO ĐẤT GIAO RỪNG CÓ SỰ THAM GIA CỦA NGƯỜI DÂN Gia Lai, tháng 01 năm 2005
2. UỶ BAN NHÂN DÂN TỈNH GIA LAI Tài liệu hướng dẫn GIAO ĐẤT GIAO RỪNG CÓ SỰ THAM GIA CỦA NGƯỜI DÂN Kết quả ®Ò tµi nghiªn cøu khoa häc vµ ph¸t triÓn c«ng nghÖ cÊp tØnh X©y dùng m« h×nh qu¶n lý rõng vµ ®Êt rõng dùa vµo céng ®ång d©n téc thiÓu sè Jrai vµ Bahnar, tØnh Gia Lai M· sè: KX GL 06 (2002) Chủ nhiệm đề tài: PGS.TS. Bảo Huy Cơ quan quản lý: Sở khoa học và Công nghệ Cơ quan chủ trì: Trường Đại học Tây Nguyên Gia Lai, tháng 01 năm 2005
3. Mục lục Phần I: Giới thiệu 4 1.1 Bối cảnh 4 1.2 Mục đích, đối tượng sử dụng tài liệu hướng dẫn 4 1.3 Giới thiệu tổng quát về tài liệu hướng dẫn và cách sử dụng 5 Phần II: Nguyên tắc giao đẩt giao rừng 6 2.1 Giao đất giao rừng phải tuân theo các cơ sở pháp lý 6 2.2 Giao đất giao rừng phải phù hợp với quy hoạch sử dụng đất và xem xét truyền thống sử dụng đất của cộng đồng dân tộc thiểu số 7 2.3 Giao đất giao rừng phải được tiến hành có sự tham gia của người dân, cộng đồng 8 Phần III: Nội dung và phương pháp tiến hành 9 B−íc 1: ChuÈn bÞ vµ thèng nhÊt kÕ ho¹ch giao ®Êt giao rõng 10 B−íc 2: Thèng nhÊt triÓn khai giao ®Êt giao rõng ë th«n lµng - Häp d©n lÇn 1 12 B−íc 3: §¸nh gi¸ n«ng th«n cã sù tham gia theo chñ ®Ò qu¶n lÝ tµi nguyªn rõng 13 B−íc 4: §iÒu tra quy ho¹ch rõng cã sù tham gia cña ng−êi d©n vµ tÝnh to¸n tû lÖ h−ëng lîi 15 B−íc 5: Thèng nhÊt c¸c ®iÓm c¬ b¶n vÒ giao ®Êt giao rõng víi céng ®ång – Häp d©n lÇn 2 17 B−íc 6: Hoµn chØnh hå s¬, ph−¬ng ¸n giao ®Êt giao rõng 18 B−íc 7: ThÈm ®Þnh ph−¬ng ¸n giao ®Êt giao rõng 19 B−íc 8: CÊp giÊy chøng nhËn quyÒn sö dông ®Êt rõng vµ bµn giao trªn thùc ®Þa 20 B−íc 9: Gi¸m s¸t vµ ®¸nh gi¸ ®Þnh kú 21 PHẦN IV: HƯỚNG DẪN PHƯƠNG PHÁP TIẾP CẬN, KỸ THUẬT 24 4.1 Các công cụ PRA trong giao đất giao rừng 25 2
4. Công cụ 1: Lược sử thôn làng 26 Công cụ 2: Phân loại kinh tế hộ 27 Công cụ 3: Biểu đồ thay đổi sử dụng đất, rừng theo thời gian 30 Công cụ 4: Phân loại rừng dựa vào cộng đồng 32 Công cụ 5: Vẽ sơ đồ hiện trạng sử dụng đất, rừng 33 Công cụ 6: Lát cắt 34 Công cụ 7: Ma trận về tiềm năng lâm sản ngoài gỗ 36 Công cụ 8: Sơ đồ Venn về tổ chức 38 Công cụ 9: Phiếu thăm dò phương thức giao đất giao rừng cho hộ hay nhóm hộ hay cộng đồng dân cư thôn làng 40 Công cụ 10: Vẽ sơ đồ giao đất giao rừng cho hộ, nhóm hộ hay cộng đồng 42 C«ng cụ 11: Vẽ sơ đồ quy hoạch sử dụng đất rừng 43 4.2 Các công cụ điều tra quy hoạch rừng có sự tham gia của người dân 44 Công cụ 12: Khoanh vẽ và đo đếm diện tích trạng thái rừng 44 Công cụ 13: Khoanh vẽ ranh giới và đo đếm diện tích giao đất giao rừng cho hộ, nhóm hộ, cộng đồng 46 Công cụ 14: Ước lượng các chỉ tiêu lâm học cho từng trạng thái rừng 48 Công cụ 15: Lập bản đồ quy hoạch và kế hoạch sử dụng đất rừng 50 Công cụ 16: Tính toán tỷ lệ hưởng lợi sản phẩm gỗ của người nhận rừng 52 PHÂN V: HƯỚNG DẪN XÂY DỰNG CÁC VĂN BẢN 57 Hướng dẫn 1: Mẫu đơn xin nhận đất rừng 58 Hướng dẫn 2: Đề cương phương án giao đất giao rừng 60 Hướng dẫn 3: Xây dựng khế ước giao đất giao rừng 63 Hướng dẫn 4: Mẫu đơn xin đăng ký quyền sử dụng đất rừng 68 Hướng dẫn 5: Quyết định của UBND huyện về việc giao đất giao rừng 70 Hướng dẫn 6: Tính toán định mức chi phí để tổ chức giao đất giao rừng 73 3
5. 1 Phần I: Giới thiệu 1.1 Bối cảnh Giao ®Êt giao rõng lµ mét chñ tr−¬ng lín cã tÝnh chiÕn l−îc trong qu¶n lý b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng bÒn v÷ng dùa vµo ng−êi d©n, céng ®ång cña chÝnh phñ ViÖt Nam. N¨m 1994 vµ 1995 ChÝnh phñ ®· ban hµnh c¸c nghÞ ®Þnh nh−: Sè 01/CP vÒ viÖc giao khãan ®Êt sö dông vµo môc ®Ých s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, l©m nghiÖp, nu«i trång thñy s¶n trong c¸c doanh nghiÖp nhµ n−íc; sè 02/CP lµm c¬ së giao ®Êt l©m nghiÖp cho tæ chøc, hé gia ®×nh, c¸ nh©n sö dông æn ®Þnh l©u dµi vµo môc ®Ých l©m nghiÖp vµ ngµy 16/11/1999 ChÝnh phñ ®· ban hµnh nghÞ ®Þnh sè 163/1999/N§-CP vÒ giao ®Êt, cho thuª ®Êt l©m nghiÖp cho tæ chøc, hé gia ®×nh vµ c¸ nh©n sö dông æn ®Þnh, l©u dµi vµo môc ®Ých l©m nghiÖp. §Ó x¸c ®Þnh quyÒn vµ nghÜa vô cña ng−êi nhËn ®Êt nhËn rõng, ngµy 12 th¸ng 11 n¨m 2001 ChÝnh phñ ®· ra quyÕt ®Þnh sè 178/Q§-TTg vÒ quyÒn h−ëng lîi, nghÜa vô cña hé gia ®×nh, c¸ nh©n ®−îc giao, ®−îc thuª, nhËn kho¸n rõng vµ ®Êt l©m nghiÖp. Trong quyÕt ®Þnh nµy quy ®Þnh quyÒn h−ëng lîi, c¸ch ph©n chia lîi Ých tõ rõng vµ ®Êt l©m nghiÖp cô thÓ cho tõng lo¹i ®Êt, rõng, tr¹ng th¸i rõng, chøc n¨ng rõng kh¸c nhau. Môc tiªu cña chÝnh s¸ch lµ giao ®Êt giao rõng cho ng−êi d©n ®Ó qu¶n lý sö dông, kinh doanh l©u dµi vµo môc ®Ých l©m nghiÖp, ng−êi d©n sÏ lµ chñ thùc sù trªn kho¶nh rõng ®−îc giao, gãp phÇn c¶i thiÖn ®êi sèng ng−êi d©n b»ng ho¹t ®éng l©m nghiÖp, n©ng cao n¨ng lùc céng ®ång vµ thu hót ®−îc nguån lùc cña nh©n d©n, truyÒn thèng qu¶n lÝ tµi nguyªn cña céng ®ång vµo tiÕn tr×nh qu¶n lÝ b¶o vÖ vµ kinh doanh rõng bÒn v÷ng. Do ®ã trong x©y dùng, thùc thi vµ gi¸m s¸t, ®¸nh gi¸ ph−¬ng ¸n giao ®Êt giao rõng ng−êi d©n, céng ®ång ph¶i lµ trung t©m, ph¶i xuÊt ph¸t tõ nhu cÇu, n¨ng lùc, nguyÖn väng cña ng−êi d©n. §Ó cã c¬ së khoa häc vµ thùc tiÔn trong thùc hiÖn chÝnh s¸ch giao ®Êt giao rõng ë tØnh Gia Lai, ñy ban nh©n d©n tØnh ®· ®ång ý cho tiÕn hµnh ®Ò tµi: “X©y dùng m« h×nh qu¶n lÝ rõng vµ ®Êt rõng dùa vµo céng ®ång d©n téc thiÓu sè Jrai vµ Bahnar, tØnh Gia Lai”. §Ò tµi nµy ®ãng gãp vµo viÖc x©y dùng mét c¸ch hÖ thèng c¸c gi¶i ph¸p, ph−¬ng ph¸p tiÕp cËn ®Ó ph¸t triÓn m« h×nh qu¶n lÝ tµi nguyªn rõng dùa vµo céng ®ång d©n téc thiÓu sè, trong ®ã giao ®Êt giao rõng lµ mét cÊu phÇn quan träng trong c¶ tiÕn tr×nh nµy. Trªn c¬ së kÕt qu¶ cña ®Ò tµi, ®· x©y dùng tµi liÖu h−íng dÉn: “Giao ®Êt giao rõng cã sù tham gia cña ng−êi d©n” phôc vô cho viÖc ¸p dông c¸c ph−¬ng ph¸p tiÕp cËn cã sù tham gia, kü thuËt tæ chøc giao ®Êt giao rõng trªn hiÖn tr−êng cïng víi ng−êi d©n Tµi liÖu h−íng dÉn nµy lµ mét ®ãng gãp cho viÖc tæ chøc giao ®Êt giao rõng vµ qu¶n lÝ rõng bÒn v÷ng dùa vµo céng ®ång d©n téc thiÓu sè ë tØnh Gia Lai. 1.2 Mục đích, đối tượng sử dụng tài liệu hướng dẫn Mục tiêu chung của giao đất giao rừng là góp phần quản lý rừng bền vững dựa vào cộng đồng, do vậy người dân cần được tham gia trực tiếp, đầy đủ trong suốt tiến trình tổ chức giao 4
6. và đóng vai trò chủ quản lý thực sự tài nguyên rừng được giao; đồng thời phải có được phương án giao bảo đảm tính công bằng, khả thi, hiệu quả và ổn định lâu dài. Mục đích của tài liệu hướng dẫn: - Cung cấp những nguyên tắc, phương pháp tiếp cận, phương pháp kỹ thuật trong tiến trình giao đất giao rừng, trong đó nhấn mạnh đến cách tiến hành thu hút sự tham gia tích cực và có trách nhiệm của cộng đồng được giao đất lâm nghiệp. - Thống nhất thủ tục và trình tự giao đất giao rừng từ khi triển khai cho đến khi cấp quyền sử dụng rừng và đất rừng cho người dân Đối tượng sử dụng tài liệu hướng dẫn: Các nhà quản lý, lãnh đạo các cấp: Tỉnh Uỷ, Hội đồng nhân dân, Uỷ ban nhân dân, các Sở ban ngành liên quan, lãnh đạo các huyện, xã sử dụng tài liệu này để chỉ đạo, giám sát và ra các quyết định hỗ trợ cho tiến trình giao đất giao rừng Cán bộ lâm nghiệp của Sở NN & PTNT, Sở Tài nguyên Môi trường, cán bộ phòng Nông nghiệp Địa chính Huyện, Lâm trường, Chi cục và Hạt kiểm lâm và các bên liên quan tham gia vào tiến trình giao đất giao rừng. Phạm vi áp dụng: Tài liệu dụng được áp dụng để tổ chức giao đất giao rừng cho hộ gia đình, cá nhân, nhóm hộ hoặc cộng đồng dân cư thôn, làng sử dụng ổn định lâu dài vào mục đích lâm nghiệp. 1.3 Giới thiệu tổng quát về tài liệu hướng dẫn và cách sử dụng Tài liệu này gồm có 5 phần: - Phần I - Giới thiệu: Giới thiệu chung về bối cảnh giao đất giao rừng, mục đích, đối tượng sử dụng tài liệu và phạm vi áp dụng - Phần II - Nguyên tắc giao đất giao rừng: Trình bày các nguyên tắc pháp lý, quy hoạch và các hướng dẫn, định hướng trong tiếp cận giao đất giao rừng cho người dân - Phần III - Nội dung và phương pháp tiến hành: Trình bày cụ thể từng bước theo trình tự tiến hành trong thực tế và yêu cầu kết quả. Trong mỗi bước giới thiệu vắn tắt phương pháp và liên kết nó với phần IV và V để theo dõi và áp dụng được phương pháp, công cụ thích hợp - Phần IV - Hướng dẫn phương pháp tiếp cận, kỹ thuật: Các phương pháp tiếp cận, kỹ thuật, tính toán tỷ lệ hưởng lợi được giới thiệu theo dạng công cụ, được xác định mục đích, trình tự, cách làm và kết quả cụ thể; cách thiết kế theo hướng đơn giản, dễ tra cứu áp dụng và phù hợp với các nội dung từng bước trong phần III. - Phần V - Hướng dẫn xây dựng các văn bản: Các mẫu biểu, văn bản liên quan suốt tiến trình tổ chức giao đất giao rừng được trình bày, thiết kế, định dạng để hỗ trợ cho việc hoàn chỉnh các văn bản hành chính và kỹ thuật. Cung cấp cách tính định mức chi phí trong giao đất giao rừng 5
7. 2 Phần II: Nguyên tắc giao đẩt giao rừng 2.1 Giao đất giao rừng phải tuân theo các cơ sở pháp lý Giao đất giao rừng phải được thực hiện trong khuôn khổ các văn bản hiện hành của nhà nước, bao gồm: - Quyết định 661/QĐ-TTg ngày 29/7/1998 của Thủ tướng Chính phủ về mục tiêu, nhiệm vụ, chính sách và tổ chức thực hiện dự án trồng mới 5 triệu ha rừng. - Quyết định 245/1998/QĐ-TTg ngày 21/12/1998 của Thủ tướng Chính phủ về thực hiện trách nhiệm quản lý Nhà nước của các cấp về rừng và đất lâm nghiệp. - Th«ng t− liªn tÞch gi÷a Tæng côc §Þa chÝnh víi Bé Tµi chÝnh sè 1442/1999/TTLT- TC§C-BTC ngµy 21/9/1999 h−íng dÉn cÊp giÊy chøng nhËn quyÒn sö dông ®Êt theo chØ thÞ sè 18/1999/CT-TTg ngµy 1/7/1999 cña Thñ t−íng ChÝnh phñ - Nghị định 163/1999/NĐ-CP ngày 16/11/1999 của Chính phủ về giao đất, cho thuê đất lâm nghiệp cho tổ chức, hộ gia đình và cá nhân sử dụng ổn định, lâu dài vào mục đích lâm nghiệp. - Thông tư liên tịch số 62/2000/TTLT/BNN-TCĐC ngày 6/6/2000 của Bộ Nông nghiệp &PTNT và Tổng cục địa chính về hướng dẫn giao đất, cho thuê đất và cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất lâm nghiệp. - Quyết định số 08/2001/QĐ-TTg ngày 11/1/2001 của Thủ tướng Chính phủ về việc ban hành Quy chế quản lý rừng đặc dụng, rừng phòng hộ, rừng sản xuất là rừng tự nhiên. - Quyết định số 178/2001/QĐ-TTg ngày 12/11/2001 của Thủ tướng Chính phủ về quyền hưởng lợi, nghĩa vụ của hộ gia đình, cá nhân được giao, được thuê, nhận khoán rừng và đất lâm nghiệp. - Thông tư liên tịch số 80/2003/TTLT/BNN-BTC của Bộ NN & PTNT và Bộ Tài Chính ngày 03/09/2003 về “Hướng dẫn thực hiện quyết định 178/2001/QĐ-TTg ngày 12/11/2001 của Thủ tướng Chính phủ về quyền hưởng lợi, nghĩa vụ của hộ gia đình, cá nhân được giao, được thuê, nhận khoán rừng và đất lâm nghiệp”. - Luật đất đai ngày 10/12/2003. - Nghị định số 139/2004/NĐCP ngày 25/6/2004 của Chính phủ về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực quản lý rừng, bảo vệ rừng và quản lý lâm sản - Quyết định số 134/2004/QĐ TTg ngày 20/7/2004 của Thủ tướng Chính phủ về một số chính sách hỗ trợ đất sản xuất, đất ở, nhà ở và nước sinh hoạt cho hộ đồng bào dân tộc thiểu số nghèo, đời sống khó khăn - Luật bảo vệ và phát triển rừng năm 2004 Trong đó cần lưu ý các văn bản pháp lý: Luật đất đai 2003, Luật Bảo vệ và Phát triển rừng 2004, Nghị định 163, Quyết định 178 và Thông tư liên tịch 80 và liên kết với quyết định 134 để tổ chức giao và cấp quyền sử dụng đất rừng, cũng như xác định việc phân chia lợi ích cho người nhận rừng. 6
8. 2.2 Giao đất giao rừng phải phù hợp với quy hoạch sử dụng đất và xem xét truyền thống sử dụng đất của cộng đồng dân tộc thiểu số Để việc giao đất giao rừng có tính hệ thống, phục vụ cho việc phát triển ổn định lâu dài, bền vững cần căn cứ vào quy hoạch sử dụng đất và xem xét đến truyền thống sử dụng đất của các cộng đồng dân tộc thiểu số, những người đang sống phụ thuộc vào tài nguyên rừng. Do đó viêc giao đất giao rừng phải thoả mãn các điều kiện sau: - Diện tích giao đất giao rừng phải nằm trong khu vực quy hoạch đất lâm nghiệp cấp xã. - Giao đất giao rừng cần được xem như là một bổ sung vào việc quy hoạch sử dụng đất lâm nghiệp, trong đó cần xem xét đến khu vực rừng truyền thống và đất canh tác nương rẫy hiện tại của thôn làng để tạo thuận lợi cho việc kế thừa và phát huy những ưu điểm trong quản lý rừng theo truyền thống của người dân tộc thiểu số; đặc biệt cần kết hợp với giao đất giao rừng ở thôn làng với quản lý một lưu vực, vì trong thực tế làng của cư dân bản địa sống và quản lý đất đai trong một lưu vực sông suối. - Giao đất giao rừng cho người dân cần cân đối với quy hoạch quản lý đất lâm nghiệp của các thành phần kinh tế khác như lâm trường, công ty, địa phương, Trong đó phần lớn vùng giao đất giao rừng được lấy từ đất các lâm trường đang quản lý, do đó cần có xem xét đến quy mô quản lý thích hợp của lâm trường và cân đối giữa khả năng quản lý và lợi ích lâu dài giữa các bên và cho tiến trình quản lý rừng bền vững ở từng địa phương. - Quy mô giao phải phù hợp với năng lực quản lý bảo vệ và kinh doanh của đối tượng nhận và không vượt quá quy định hiện hành (theo Nghị định 163/1999/CP-NĐ quy mô giao đất giao rừng do tỉnh quyết định nhưng không quá 30ha/hộ) - Vùng giao không có tranh chấp với các cá nhân, tổ chức, thôn làng và địa phương khác - Vùng giao cần ưu tiên là nơi rừng có nguy cơ bị mất hoặc giảm chất lượng trong tương lai gần nếu không tiến hành giao đất giao rừng cho dân, biện pháp giao đất giao rừng nhằm thu hút người dân tham gia bảo vệ, phát triển rừng và được hưởng lợi từ rừng. Thực tế nhiều phương án quy hoạch sử dụng đất cấp xã, huyện chưa đề cập đến việc giao quyền quản lý sử dụng đất lâm nghiệp cho người dân, cộng đồng; trong trường hợp đó cấp xã và huyện cần có sự bổ sung, điều chỉnh thích hợp để phương án quy hoạch thực sự tạo điều kiện thuận lợi cho việc phát triển kinh tế xã hội, quản lý rừng trên địa bàn cũng như thực hiện tiến trình giao đất giao rừng. 7
9. 2.3 Giao đất giao rừng phải được tiến hành có sự tham gia của người dân, cộng đồng ViÖc giao ®Êt giao rõng lµ mét c«ng t¸c mang tÝnh x· héi s©u s¾c, do ®ã chØ thiÕt kÕ tõ bªn ngoµi mang tÝnh chñ quan cña c¸n bé qu¶n lÝ, kü thuËt sÏ kÐm thÝch øng víi ®iÒu kiÖn cña ng−êi d©n, céng ®ång, kÐm hiÖu qu¶ vµ kh«ng bÒn v÷ng. V× vËy giao ®Êt giao rõng cÇn tiÕn hµnh theo c¸ch tiÕp cËn cã sù tham gia trùc tiÕp cña ng−êi d©n, th«n lµng trong suèt tiÕn tr×nh tõ chuÈn bÞ cho ®Õn khi tæ chøc giao trªn thùc ®Þa. TiÕp cËn cã sù tham gia nh»m ®¹t ®−îc c¸c yªu cÇu sau trong giao ®Êt giao rõng: - Ng−êi d©n tù nguyÖn, tù gi¸c: Giao ®Êt giao rõng cÇn xem xÐt nhu cÇu vµ nguyÖn väng cña ng−êi d©n, cÇn ®¹t ®−îc sù cam kÕt cña céng ®ång trong qu¶n lÝ tµi nguyªn rõng. - Ph¸t huy truyÒn thèng qu¶n lÝ cña céng ®ång vµ kiÕn thøc b¶n ®Þa: Giao ®Êt giao rõng thu hót sù tham gia cña ng−êi d©n nh»m ph¸t huy tèt c¸c mÆt tÝch cùc cña truyÒn thèng vµ c¸c kiÕn thøc qu¶n lÝ tµi nguyªn thiªn nhiªn cña c¸c céng ®ång d©n téc thiÓu sè. Th«ng qua ®ã n©ng cao n¨ng lùc qu¶n lÝ, tæ chøc cña céng ®ång. - B¶o ®¶m tÝnh c«ng b»ng vµ hîp lý trong quy m«, vÞ trÝ, h×nh thøc giao: §Êt l©m nghiÖp ®−îc giao cã sù thèng nhÊt vµ nhÊt trÝ trong céng ®ång, kh«ng g©y nªn m©u thuÉn, b¶o ®¶m tÝnh c«ng b»ng vµ hîp lý vÒ quy m« diÖn tÝch, lo¹i rõng, tr¹ng th¸i rõng, vÞ trÝ giao cho c¸c ®èi t−îng nhËn nh− hé, nhãm hé, dßng hä, th«n lµng. - Cã tÝnh kh¶ thi: N¨ng lùc céng ®ång trong qu¶n lý, b¶o vÖ vµ sö dông tµi nguyªn rõng ®−îc ®¸nh gi¸, b¶o ®¶m c¸c ®èi t−îng nhËn cã sù cam kÕt râ rµng còng nh− cã ®Çy ®ñ kh¶ n¨ng tæ chøc qu¶n lý sö dông tµi nguyªn rõng ®−îc giao. - §¹t hiÖu qu¶ vµ bÒn v÷ng: Giao ®Êt giao rõng ph¶i cã Ý nghÜa trong gãp phÇn ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi vµ b¶o vÖ m«i tr−êng, l−u vùc n¬i céng ®ång sinh sèng vµ ®−îc æn ®Þnh l©u dµi. Do đó trong thực hiện giao đất giao rừng, tiếp cận có sự tham gia đóng vai trò rất quan trọng, giúp cho việc bảo đảm các yêu cầu trên, đồng thời làm cho công tác này trở thành một hoạt động có tính xã hội cao, thu hút được sự quan tâm của người dân và cộng đồng trong quản lí tài nguyên rừng vì sự phát triển của chính họ và xã hội, thực hiện được chủ trương phát huy dân chủ cơ sở và chiến lược phát triển lâm nghiệp xã hội. 8
10. 3 Phần III: Nội dung và phương pháp tiến hành PhÇn nµy tr×nh bµy vµ h−íng dÉn tuÇn tù theo tõng b−íc c«ng t¸c giao ®Êt giao rõng cã sù tham gia cña ng−êi d©n. C¸c c«ng cô PRA phèi hîp víi ®iÒu tra ®¸nh gi¸ tµi nguyªn rõng cã sù tham gia ®−îc ¸p dông ®Ó lËp ph−¬ng ¸n giao ®Êt giao rõng. C¸c b−íc tiÕn hµnh còng nh− ph−¬ng ph¸p tiÕp cËn, kü thuËt chÝnh ®−îc minh ho¹ trong s¬ ®å sau. Bước 1: Bước 9: Giám sát, Chuẩn bị đánh giá Bước 8: Cấp sổ đỏ Bước 2: Phổ biến GĐGR ở thôn - Họp dân lần 1 Tiến trình giao đất giao rừng có sự tham gia của người Bước 7: Bước 3: Thẩm định dân PRA chủ đề phương án quản lý rừng Bước 6: Viết phương án, Bước 5: Bước 4: bản đồ Thống nhất giải Điều tra rừng có sự pháp GĐGR ở thôn tham gia - Họp dân lần 2 9
11. B−íc 1: ChuÈn bÞ vµ thèng nhÊt kÕ ho¹ch giao ®Êt giao rõng KÕt qu¶ b−íc 1 cÇn ®¹t ®−îc lµ: - Thèng nhÊt vÒ tæ chøc ë cÊp huyÖn, x· ®Ó chØ ®¹o tiÕn tr×nh - Dù kiÕn quy m«, vÞ trÝ giao trªn c¬ së xem xÐt quy ho¹ch sö dông ®Êt cÊp x·, huyÖn vµ khu vùc qu¶n lÝ rõng truyÒn thèng cña céng ®ång. - Cã kÕ ho¹ch cô thÓ ®Ó b¶o ®¶m sù tham gia cña c¸c ban ngµnh, ®Þa ph−¬ng liªn quan - Cã ®−îc sè liÖu thø cÊp vÒ th«ng tin c¬ b¶n vÒ kinh tÕ, x· héi, tµi nguyªn cña khu vùc dù kiÕn giao • Thành lập ban chỉ đạo và tổ công tác giao đất giao rừng Ban chỉ đạo giao đất giao rừng đựơc thành lập ở cấp huyện. Thành phần gồm có: - Chủ tịch hoặc phó chủ tịch Ủy ban nhân dân huyện làm trưởng ban - Trưởng hoặc phó phòng Nông nghiệp và Địa chính - Trưởng hoặc phó hạt Kiểm lâm - Chủ tịch hoặc phó chủ tịch Uỷ ban nhân dân xã liên quan. Ban chỉ đạo cấp huyện thành lập tổ công tác. Thành phần của tổ công tác bao gồm những người trực tiếp thực hiện các công việc liên quan đến giao đất giao rừng tại thực địa, viết và trình duyệt phương án. Định kỳ tổ công tác báo cáo tiến độ thực hiện với ban chỉ đạo. Các thành viên trong tổ công tác cần phải qua các lớp tập huấn về kỹ thuật, nội dung và trình tự các bước tiến hành, các phương pháp tiếp cận có sự tham gia để có thể thu thập, phân tích các thông tin cần thiết trong tiến trình giao đất giao rừng. • Dù kiÕn quy m«, vÞ trÝ giao trªn c¬ së xem xÐt quy ho¹ch sö dông ®Êt cÊp x·, huyÖn vµ khu vùc qu¶n lÝ rõng truyÒn thèng cña céng ®ång Như đã trình bày trong phần nguyên tắc, giao đất giao rừng cần căn cứ vào quy hoạch sử dụng đất cấp xã, huyện và cần tham khảo xem xét ranh giới, khu vực quản lý rừng truyền thống của các cộng đồng đang sống phụ thuộc vào rừng. Ban chỉ đạo cùng tổ công tác thực hiện các công việc sau: - Xem xÐt ®Þnh h−íng giao ®Êt giao rõng trªn c¬ së quy ho¹ch sö dông ®Êt l©m nghiÖp cÊp x·, quy ho¹ch 03 lo¹i rõng, quy ho¹ch l©m tr−êng, c«ng ty l©m nghiÖp, cïng víi c¸c khu vùc qu¶n lÝ rõng truyÒn thèng cña c¸c céng ®ång d©n téc trong vïng. NÕu trong huyÖn, x· ch−a cã quy ho¹ch vïng giao ®Êt giao rõng th× cÇn cã th¶o luËn vµ chØ ®¹o bæ sung ®Ó x¸c ®Þnh vïng giao ®Êt giao rõng cho ng−êi d©n, céng ®ång. - Dù kiÕn quy m«, vÞ trÝ, ®èi t−îng giao ®Êt giao rõng trong ®Þa bµn huyÖn, x·, th«n lµng. Việc ưu tiên lựa chọn đối tượng, địa điểm và diện tích giao đất giao rừng cần căn cứ vào một số tiêu chí như: 10
12. - Ưu tiên cho dân tộc thiểu số bản địa - Cộng đồng đang sống phụ thuộc vào rừng, đất lâm nghiệp để canh tác nương rẫy, thu hái lâm sản - Trong khu vực thôn làng có rừng và đất lâm nghiệp - Có nhu cầu phát triển phương thức quản lý rừng dựa vào cộng đồng để có thể quản lý rừng tốt hơn cũng như góp phần phát triển đời sống của cộng đồng được nhận rừng. • LËp kÕ ho¹ch tæ chøc giao ®Êt giao rõng víi c¸c bªn liªn quan Tổ công tác cùng với các bên liên quan từ huyện đến xã thống nhất sự hợp tác, phân công trách nhiệm, dự kiến công việc để lập kế hoạch chi tiết cho toàn bộ tiến trình. Kế hoạch thực hiện giao đất giao rừng Thời gian Trách Kết quả Stt Mô tả công việc Địa điểm Bắt đầu Kết thúc nhiệm mong đợi Bảng kế hoạch được giao cho các bên liên quan để thuận tiện trong quá trình thực hiện và theo dõi giám sát. • Thu thập tài liệu thứ cấp Để tiến hành xây dựng phương án giao đất giao rừng, trước tiên cần thu thập và tham khảo các tài liệu có sẵn, bao gồm: - Các văn bản pháp lý có liên quan - Các tài liệu quy hoạch, kế hoạch ngành có liên quan (lâm nghiệp, nông nghiệp, thủy lợi, định canh định cư, các chương trình phát triển kinh tế xã hội, ) - Quy hoạch tổng thể phát triển kinh tế xã hội của huyện, xã - Phương án quy hoạch sử dụng đất cấp xã (nếu có) - Các phương án điều chế rừng, đổi mới lâm trường theo 187 nằm trong khu vực giao - Các tài liệu về điều kiện tự nhiên, kinh tế xã hội của xã, thôn làng - Các số liệu kiểm kê rừng ở địa phương - Các số liệu về khí tượng thuỷ văn - Các tài liệu về tình hình quản lý và sử dụng đất đai - Các loại bản đồ: Bản đồ địa hình; Bản đồ quy hoạch tổng thể phát triển kinh tế xã hội của huyện, xã; Bản đồ quy hoạch sử dụng đất đai của huyện, xã; Bản đồ hiện trạng tài nguyên rừng; Bản đồ hiện trạng rừng giải đoán từ ảnh hàng không, vệ tinh (nếu có) 11
13. B−íc 2: Thèng nhÊt triÓn khai giao ®Êt giao rõng ë th«n lµng - Häp d©n lÇn 1 KÕt qu¶ b−íc 2 cÇn ®¹t ®−îc lµ: - Chủ trương chính sách giao đất giao rừng được thông báo và giải thích rõ ràng đến người dân, đặc biệt là quyền lợi và nghĩa vụ của người nhận đất lâm nghiệp - Cộng đồng xác định nhu cầu và cam kết tham gia nhận đất lâm nghiệp để quản lý bảo vệ và tổ chức kinh doanh lâu dài. - Thống nhất kế hoạch triển khai với cộng đồng và lựa chọn nông dân nòng cốt tham gia đánh giá nông thôn và điều tra rừng Cuộc họp đầu tiên rất quan trọng vì nó liên quan đến các vấn đề như xác định nhu cầu và nguyện vọng của cộng đồng trong nhận đất nhận rừng trên cơ sở được giải thích rõ ràng các quyền lợi và nghĩa vụ trong nhận đất lâm nghiệp; đồng thời thống nhất kế hoạch làm việc trong thôn làng để đánh giá nông thôn và tiến hành các bước lập phương án có sự tham gia. • Thành phần tham gia: Tổ công tác, đại diện Ủy ban nhân dân xã, ban tự quản thôn làng, già làng, đại diện các hộ gia đình trong thôn làng. Cuộc họp chỉ có thể có kết quả tốt khi đạt được yêu cầu có mặt đại diện của ít nhất 2/3 số hộ, trong đó tỷ lệ nữ đạt 30% trở lên. • Địa điểm, thời gian: Tại thôn dự kiến giao đất giao rừng, thời gian 1 buổi. • Cách tổ chức, thúc đẩy cuộc họp: - Bàn bạc, thỏa luận trước với lãnh đạo thôn làng về địa điểm, thời gian, nội dung, thành phần tham gia và người chủ trì cuộc họp. - Nội dung cuộc họp được trình bày trên giấy khổ lớn (Ao) thật ngắn gọn, dễ hiểu. Có thể sử dụng các hình ảnh, sơ đồ, bảng biểu để người dân tham khảo trước và trong khi họp. - Trong nhiều trường hợp, cần có một người phiên dịch tiếng địa phương để thuận tiện cho việc trao đổi thông tin. - Tổ công tác cần có kỹ năng thúc đẩy để mọi người tích cực tham gia thảo luận, phát biểu ý kiến. • Nội dung và kết quả cuộc họp dân lần 1: - Thông báo, giải thích rõ ràng các chính sách giao đất giao rừng, đặc biệt là nghị định 163 và quyết định 178. - Thảo luận và thống nhất nhu cầu nhận đất nhận rừng trong cộng đồng - Thông báo và thống nhất kế hoạch làm việc ở thôn làng - Lựa chọn nông dân nòng cốt tham gia vào tiến trình đánh giá nông thôn theo kế hoạch. Nông dân nòng cốt được lựa chọn phải bao gồm: Đại diện ban tự quản thôn làng, già làng, đại diện nam nữ, già trẻ, những người có uy tín và am hiểu về tình 12
14. hình đất đai, quản lý của cộng đồng. Trung bình ở mỗi thôn làng nên chọn từ 10 - 12 nông dân nòng cốt để cùng làm việc với tổ công tác, từ đó phân chia ra 2 - 3 nhóm làm việc. - Biên bản cuộc họp cần được ghi lại cẩn thận, đọc lại ở cuối buổi họp và ký xác nhận của cán bộ địa phương B−íc 3: §¸nh gi¸ n«ng th«n cã sù tham gia theo chñ ®Ò qu¶n lÝ tµi nguyªn rõng KÕt qu¶ chÝnh trong b−íc 3 cÇn ®¹t ®−îc lµ: - Các thông tin toàn diện về kinh tế, xã hội, tài nguyên thiên nhiên, tổ chức cộng đồng được thu thập, phân tích có sự tham gia của người dân, theo chủ đề quản lý tài nguyên rừng và đất rừng - Xác định phương thức giao đất giao rừng: Theo hộ hay nhóm hộ hay cộng đồng thôn làng? - LËp ®−îc s¬ ®å giao ®Êt giao rõng theo hé hay nhãm hé hay céng ®ång - LËp ®−îc s¬ ®å ®Þnh h−íng quy ho¹ch sö dông ®Êt l©m nghiÖp ®−îc giao Trong b−íc nµy chñ yÕu ¸p dông mét c¸ch hÖ thèng c¸c c«ng cô PRA. Thành phÇn tham gia: Bao gåm tæ c«ng t¸c vµ nh÷ng n«ng d©n nßng cèt ®−îc ph©n chia thµnh c¸c nhãm lµm viÖc, mçi nhãm tõ 3-5 ng−êi. Thêi gian, ®Þa ®iÓm: §−îc tiÕn hµnh trong th«n lµng, trong rõng, trªn ®Êt l©m nghiÖp. Thêi gian thùc hiÖn c¸c c«ng cô PRA cho mét th«n lµng kho¶ng 2-3 ngµy. Néi dung vµ c¸ch tiÕn hµnh: Ph©n c«ng c¸c nhãm ¸p dông mét c¸ch cã hÖ thèng c¸c c«ng cô PRA theo chñ ®Ò “Qu¶n lý vµ sö dông tµi nguyªn rõng vµ ®Êt rõng” trong th«n lµng. Bao gåm c¸c th«ng tin cÇn thu thËp víi sù hç trî cña c¸c c«ng cô PRA sau: • Th«ng tin kinh tÕ, x· héi: C¸c c«ng cô PRA sau ®−îc ¸p dông: - C«ng cô 1- L−îc sö th«n lµng: L−îc sö ph¸t triÓn th«n lµng vµ sù thay ®æi trong qu¶n lý sö dông tµi nguyªn ®−îc ph¸t hiÖn lµm c¬ së ph¸t huy truyÒn thèng qu¶n lÝ tµi nguyªn cña céng ®ång - C«ng cô - Ph©n lo¹i kinh tÕ hé: §¸nh gi¸ vµ ph©n lo¹i hiÖn tr¹ng kinh tÕ hé, møc ®é phô thuéc vµo tµi nguyªn rõng lµm c¬ së cho viÖc ph©n chia ®Êt rõng phï hîp víi ®iÒu kiÖn kinh tÕ vµ n¨ng lùc cña tõng lo¹i hé gia ®×nh • Th«ng tin vÒ tµi nguyªn rõng vµ ®Êt rõng: C¸c c«ng cô PRA sau ®−îc ¸p dông: - C«ng cô 3 - BiÓu ®å thay ®æi sö dông ®Êt, rõng theo thêi gian: Ph¸t hiÖn thay ®æi sö dông ®Êt rõng trong qu¸ khø vµ nh÷ng vÊn ®Ò cÇn xem xÐt ®Ó qu¶n lý trong t−¬ng lai. 13
15. - C«ng cô 4 - Ph©n lo¹i rõng dùa vµo céng ®ång: X¸c ®Þnh c¸c lo¹i rõng, tr¹ng th¸i hiÖn t¹i dùa vµo kinh nghiÖm, kiÕn thøc b¶n ®Þa vµ ph¸t hiÖn c¸c tiªu chÝ ph©n lo¹i rõng cña céng ®ång. Gióp cho viÖc ®Æt tªn lo¹i rõng, tr¹ng th¸i vµ ph©n lo¹i dÔ hiÓu vµ ¸p dông ®−îc trong céng ®ång; ®ång thêi so s¸nh nã víi hÖ thèng ph©n lo¹i rõng vÒ mÆt kü thuËt ®Ó s¾p xÕp ®ång nhÊt phôc vô qu¶n lÝ, kinh doanh rõng sau khi giao phï hîp víi c¶ hai bªn: céng ®ång vµ c¬ quan qu¶n lÝ l©m nghiÖp nhµ n−íc. - C«ng cô 5 - VÏ s¬ ®å hiÖn tr¹ng ®Êt, rõng: ThÓ hiÖn sù ph©n bè c¸c lo¹i ®Êt, tr¹ng th¸i rõng; x¸c ®Þnh c¸c tiÒm n¨ng, nh÷ng h¹n chÕ vµ c¸c ®Ò xuÊt trong qu¶n lÝ sö dông tµi nguyªn ®Êt l©m nghiÖp - C«ng cô 6 - L¸t c¾t: ThÓ hiÖn ph©n bè c¸c lo¹i ®Êt ®ai, rõng theo ®Þa h×nh; ®©y lµ mét c«ng cô bæ sung cho s¬ ®å hiÖn tr¹ng sö dông ®Êt nh»m ®¸nh gi¸ ®−îc tiÒm n¨ng, nh÷ng h¹n chÕ vµ ®Ò xuÊt gi¶i ph¸p qu¶n lý, kinh doanh rõng, ®Êt rõng - C«ng cô 7 - Ma trËn vÒ tiÒm n¨ng l©m s¶n ngoµi gç: L©m s¶n ngoµi gç lµ mét nguån thu tiÒm n¨ng cña ng−êi nhËn rõng, ®Æc biÖt lµ ®èi víi céng ®ång d©n téc thiÓu sè – nh÷ng ng−êi sèng phô thuéc kh¸ nhiÒu vµo c¸c s¶n phÈm ®a d¹ng tõ rõng ®Ò lÊy l−¬ng thùc, lµm c«ng cô s¶n xuÊt, lµm nhµ, lµm thuèc, v× vËy ®¸nh gi¸ tiÒm n¨ng l©m s¶n ngoµi gç lµ c¬ së quan träng ®Ó xem xÐt viÖc giao rõng ®¸p øng ®−îc nhu cÇu céng ®ång. • Th«ng tin vÒ tæ chøc, qu¶n lÝ, quy ho¹ch: C¸c c«ng cô PRA sau ®−îc ¸p dông: - C«ng cô 8 - S¬ ®å Venn vÒ tæ chøc: Nh»m ®¸nh gi¸ hiÖn tr¹ng tæ chøc qu¶n lÝ tµi nguyªn cña th«n lµng, lµm c¬ së ph¸t triÓn c¸c tæ chøc trong th«n lµng phôc vô qu¶n lÝ rõng vµ x©y dùng ban qu¶n lÝ rõng céng ®ång - C«ng cô 9 - PhiÕu th¨m dß ph−¬ng thøc giao ®Êt giao rõng cho hé hay nhãm hé (dßng hä) hay céng ®ång: ViÖc giao ®Êt giao rõng theo ®èi t−îng nµo cÇn xuÊt ph¸t tõ t×nh h×nh thùc tÕ cña tõng th«n lµng. C«ng cô nµy sÏ hç trî cho viÖc ph¸t hiÖn nhu cÇu vµ lµm c¬ së tæ chøc giao ®Êt giao rõng phï hîp. ViÖc lùa chän ph−¬ng thøc giao ®Êt rõng thÝch hîp khi thóc ®Èy cÇn xem xÐt c¸c khÝa c¹nh sau: o §èi víi vïng kinh tÕ hé kh¸ ph¸t triÓn, th−êng cã nhu cÇu nhËn ®Êt l©m nghiÖp theo tõng hé ®Ó tæ chøc ®Çu t− kinh doanh. Ng−îc l¹i ®èi víi vïng kÐm ph¸t triÓn th× xu h−íng nªn giao ®Êt giao rõng cho nhãm hé hoÆc céng ®ång ®Ó hîp t¸c lao ®éng, qu¶n lÝ vµ tæ chøc kinh doanh o §èi víi vïng bÞ ¸p lùc nhiÒu vÒ khai th¸c l©m s¶n tr¸i phÐp th× gi¶i ph¸p giao cho nhãm hé hoÆc céng ®ång sÏ t¹o ra søc m¹nh trong b¶o vÖ rõng h¬n lµ giao cho hé riªng lÎ o §èi víi vïng cßn rõng nh−ng tr¹ng th¸i rõng cã sù rÊt kh¸c nhau tõ ®Êt trèng ®Õn rõng non, nghÌo, giµu th× viÖc giao cho tõng hé sÏ t¹o nªn sù mÊt c«ng b»ng, cã hé nhËn rõng non l¹i cã hé cã rõng giµu nhanh cho thu nhËp. V× vËy th−¬ng th¶o ®Ó t¹o ra c¸c nhãm nhËn ®Êt rõng sÏ c©n ®èi ®−îc møc ®é giµu nghÌo cña rõng khi ph©n bæ cho c¸c nhãm hé, t¹o nªn sù c«ng b»ng 14
16. o §èi víi th«n lµng cßn duy tr× tèt truyÒn thèng qu¶n lÝ rõng chung, rõng céng ®ång, qu¶n lÝ ®Êt ®ai theo dßng hä th× nªn khuyÕn khÝch nhËn ®Êt l©m nghiÖp theo nhãm hé (dßng hä) hoÆc céng ®ång ®Ó ph¸t huy søc m¹nh luËt tôc trong qu¶n lÝ tµi nguyªn ®ång thêi t¹o nªn kh¶ n¨ng tæ chøc s¶n xuÊt l©m nghiÖp ë quy m« céng ®ång, cã thÓ tæ chøc rõng khÐp kÝn trong kinh doanh, tr¸nh chia rõng manh món. Khi thóc ®Èy ®Ó x¸c ®Þnh ph−¬ng thøc giao ®Êt giao rõng cÇn gi¶i thÝch, ph©n tÝch ®Çy ®ñ nh− trªn víi céng ®ång; trªn c¬ së ®ã tõng hé, nhãm hé, céng ®ång sÏ cã quyÕt ®Þnh phï hîp víi ®iÒu kiÖn cña chÝnh hä. - C«ng cô 10 – VÏ s¬ ®å giao ®Êt giao rõng theo hé, nhãm hé, céng ®ång: C«ng cô nµy nh»m ®Ó ng−êi d©n tù th−¬ng th¶o vµ quyÕt ®Þnh vÞ trÝ nhËn ®Êt l©m nghiÖp cho tõng hé hoÆc nhãm hé. V× thùc tÕ sö dông ®Êt truyÒn thèng ®· h×nh thµnh vµ ®−îc thõa nhËn trong c¸c lµng l©u ®êi, tuy r»ng ch−a ®−îc cÊp quyÒn sö dông, do ®ã kh«ng nªn thiÕt kÕ s½n c¸c l« rõng trªn b¶n ®å vµ ph©n bæ mét c¸ch chñ quan cho c¸c hé, nhãm hé. Thùc tÕ nhu cÇu nhËn ®Êt l©m nghiÖp cña hé, nhãm hé th−êng g¾n víi vïng canh t¸c n−¬ng rÉy cña hä, ®ång thêi còng cã nh÷ng vïng ®· ®−îc qu¶n lÝ ®Êt ®ai theo truyÒn thèng cña tõng dßng hä; nªn viÖc céng ®ång tù quyÕt ®Þnh vÞ trÝ, c¸ch ph©n bæ khu vùc giao ®Õn tõng ®èi t−îng lµ gi¶i ph¸p thÝch hîp vµ bÒn v÷ng. - C«ng cô 11 - VÏ s¬ ®å quy ho¹ch sö dông ®Êt l©m nghiÖp: Trªn c¬ së s¬ ®å hiÖn tr¹ng ®Êt rõng ®· cã, thóc ®Èy céng ®ång th¶o luËn vµ x¸c ®Þnh gi¶i ph¸p tæ chøc qu¶n lÝ kinh doanh cho tõng ®èi t−îng ®Êt ®ai, rõng. §©y lµ c«ng cô nh»m ph¸t huy kiÕn thøc sinh th¸i ®Þa ph−¬ng cña ng−êi d©n b¶n ®Þa trong qu¶n lÝ vµ kinh doanh rõng, ®ång thêi nã còng lµm cho gi¶i ph¸p kÜ thuËt l©m nghiÖp phï hîp víi n¨ng lùc, kh¶ n¨ng cña ng−êi d©n. Trong th¶o luËn quy ho¹ch sö dông ®Êt cã sù tham gia, quy ph¹m l©m sinh còng cÇn ®−îc giíi thiÖu ®Ó ®Þnh h−íng, cßn gi¶i ph¸p cô thÓ, quy m« triÓn khai nªn ®−îc x¸c ®Þnh vµ quyÕt ®Þnh bëi ng−êi d©n. VÝ dô: Rõng nghÌo cÇn ph¶i lµm giµu (theo quy ph¹m), tõ ®ã ng−êi d©n quyÕt ®Þnh lùa chän c©y b¶n ®Þa thÝch hîp víi nhu cÇu, thÞ tr−êng vµ quy m«, mËt ®é thùc hiÖn dùa vµo kh¶ n¨ng cña kinh tÕ hé vµ sù hç trî cña c¸c ch−¬ng tr×nh ph¸t triÓn l©m nghiÖp cña nhµ n−íc. B−íc 4: §iÒu tra quy ho¹ch rõng cã sù tham gia cña ng−êi d©n vµ tÝnh to¸n tû lÖ h−ëng lîi KÕt qu¶ chÝnh trong b−íc 4 cÇn ®¹t ®−îc lµ: - B¶n ®å hiÖn tr¹ng vµ giao ®Êt giao rõng tû lÖ 1/10.000 - −íc l−îng c¸c chØ tiªu l©m häc cho tõng tr¹ng th¸i rõng: Loµi c©y chñ yÕu, ®−êng kÝnh, mËt ®é 15
17. - LËp b¶n ®å quy ho¹ch tû lÖ 1/10.000 vµ kÕ ho¹ch ®¬n gi¶n s¶n xuÊt n«ng l©m nghiÖp trªn ®Êt rõng ®−îc giao. - TÝnh to¸n tû lÖ h−ëng lîi s¶n phÈm gç cho c¸c kiÓu rõng, tr¹ng th¸i rõng. Trong b−íc nµy chñ yÕu ¸p dông c¸c ph−¬ng ph¸p ®iÒu tra, ®o ®¹c, quy ho¹ch rõng ®¬n gi¶n trªn hiÖn tr−êng, kÕt hîp víi sù tham gia cña ng−êi d©n. Thành phÇn tham gia: Bao gåm tæ c«ng t¸c (gåm c¸n bé kü thuËt l©m nghiÖp) vµ nh÷ng n«ng d©n nßng cèt ®−îc ph©n chia thµnh c¸c nhãm lµm viÖc, mçi nhãm tõ 4-5 ng−êi. Thêi gian, ®Þa ®iÓm: §−îc thùc hiÖn trong rõng, trªn ®Êt l©m nghiÖp. Thêi gian thùc hiÖn c¸c c«ng cô kho¶ng 5-7 ngµy. Néi dung vµ c¸ch tiÕn hµnh: Ph©n c«ng c¸c nhãm thùc hiÖn c¸c c«ng cô kü thuËt ®Ó ®iÒu tra tr¹ng th¸i rõng, thèng kª diÖn tÝch, khoanh vÏ ranh giíi giao cho tõng ®èi t−îng, c¸c ®Æc ®iÓm l©m häc cña rõng ®−îc giao, bao gåm: - C«ng cô 12 – Khoanh vÏ vµ ®o ®Õm diÖn tÝch tr¹ng th¸i rõng: C¸c kiÓu rõng, tr¹ng th¸i rõng ®−îc ®iÒu tra khoanh vÏ ®Ó lËp b¶n ®å hiÖn tr¹ng rõng khu vùc giao ®Êt l©m nghiÖp vµ thèng kÕ diÖn tÝch. Nã lµ c¬ së ®Ó lËp c¸c b¶n ®å giao ®Êt giao rõng cho tõng hé, nhãm hé, céng ®ång; trong ®ã thÓ hiÖn ®Çy ®ñ tr¹ng th¸i rõng t¹i thêi ®iÓm giao ®Ó qu¶n lÝ. C«ng cô nµy cÇn kÕt hîp víi kÕt qu¶ cña c«ng cô 4 - Ph©n lo¹i rõng dùa vµo céng ®ång, ®Ò gäi tªn tr¹ng th¸i, kiÓu rõng theo 2 c¸ch: Theo kü thuËt vµ theo ng−êi d©n. KÕt qu¶ b−íc nµy lµ mét b¶n ®å tr¹ng th¸i rõng khu vùc giao tû lÖ 1/10.000 vµ diÖn tÝch c¸c tr¹ng th¸i rõng trong khu giao - C«ng cô 13 – Khoanh vÏ ranh giíi vµ ®o ®Õm diÖn tÝch giao ®Êt giao rõng cho hé, nhãm hé hay céng ®ång: Trªn c¬ së kÕt qu¶ c«ng cô 10 - VÏ s¬ ®å giao ®Êt giao rõng theo hé, nhãm hé, céng ®ång vµ b¶n ®å hiÖn tr¹ng rõng - tiÕn hµnh kiÓm tra, ®o ®¹c, khoanh vÏ trªn thùc ®Þa ®Ó cã ®−îc b¶n ®å giao ®Êt giao rõng ®Õn hé hay nhãm hé, céng ®ång. KÕt qu¶ b−íc nµy lµ b¶n ®å giao ®Êt giao rõng chung tû lÖ 1/10.000 thÓ hiÖn ranh giãi ph©n chia ®Êt l©m nghiÖp ®Õn ®èi t−îng giao vµ c¸c m¶nh b¶n ®å cho tõng hé, nhãm hé, céng ®ång. Trªn c¸c b¶n ®å nµy còng cÇn thÓ hiÖn ®Çy ®ñ c¸c tr¹ng th¸i rõng, diÖn tÝch; ®©y c¬ së ®Ó ®−a b¶n ®å vµo trong sæ ®á cã thÓ hiÖn ®Çy ®ñ tr¹ng th¸i rõng (sæ ®á tr−íc ®©y trong giao ®Êt giao rõng ch−a thÓ hiÖn c¸c tr¹ng th¸i rõng khi giao cho hé, nhãm hé, céng ®ång), tõ ®©y lµm c¬ së gi¸m s¸t tµi nguyªn ®−îc giao còng nh− ®Ó ¸p dông quyÕt ®Þnh 178 khi ph©n chia lîi Ých cô thÓ víi tõng tr¹ng th¸i rõng. - C«ng cô 14 – −íc l−îng c¸c chØ tiªu l©m häc cho tõng tr¹ng th¸i rõng: C«ng cô nµy phôc vô cho viÖc x¸c ®Þnh ®Æc ®iÓm l©m häc cña tõng tr¹ng th¸i rõng khi giao, lµm c¬ së gi¸m s¸t qu¶n lÝ tµi nguyªn vµ ph©n chia lîi Ých cho ng−êi nhËn rõng. Mçi tr¹ng th¸i rõng cÇn thèng kª tªn loµi c©y chñ yÕu (tªn kinh vµ tªn d©n téc), mËt ®é trªn ha, ®−êng kÝnh b×nh qu©n. Tæng hîp theo tõng tr¹ng th¸i rõng giao cho nhãm hé, th«n lµng 16
18. - C«ng cô 15 – LËp b¶n ®å quy ho¹ch vµ kÕ ho¹ch sö dông ®Êt l©m nghiÖp: X©y dùng ®−îc b¶n ®å quy ho¹ch tû lÖ 1/10.000 vµ lËp kÕ ho¹ch ®¬n gi¶n tæ chøc kinh doanh ®Êt l©m nghiÖp ®−îc giao - C«ng cô 16 – TÝnh to¸n tû lÖ h−ëng lîi s¶n phÈm gç cña ng−êi nhËn rõng: QuyÕt ®Þnh 178/2001/Q§-TTg vµ th«ng t− liªn tÞch 80/2003/TTLT/BNN-BTC ®· quy ®Þnh tû lÖ h−ëng lîi l©m s¶n cho ng−êi nhËn ®Êt l©m nghiÖp theo tõng tr¹ng th¸i rõng. Tuy nhiªn còng theo th«ng t− 80, ®èi víi mét sè lo¹i rõng ch−a ®Ò cËp ®Õn h−ëng lîi nh− rõng khép vµ c¸c lo¹i rõng kh¸c th× UBND cÊp tØnh sÏ quy ®Þnh cô thÓ; do ®ã trong h−íng dÉn nµy tr×nh bµy ph−¬ng ph¸p tÝnh tû lÖ h−ëng lîi dùa trªn nguyªn t¾c ng−êi nhËn rõng ®−îc h−ëng phÇn t¨ng tr−ëng do nu«i d−ìng vµ kinh doanh rõng. Ph−¬ng ph¸p tÝnh to¸n tû lÖ h−ëng lîi nµy nh»m bæ sung, cô thÓ ho¸ cho mét sè kiÓu rõng ch−a ®−îc ®Ò cËp trong quyÕt ®Þnh 178 còng nh− lµm c¬ së ®Ó x¸c ®Þnh chÝnh x¸c h¬n tû lÖ h−ëng lîi trong tõng ®iÒu kiÖn cô thÓ cña rõng ë ®Þa ph−¬ng; trong tr−êng hîp tû lÖ h−ëng lîi tÝnh to¸n theo ph−¬ng ph¸p nµy cã sai kh¸c nhiÒu víi quyÕt ®Þnh 178 th× trong ph−¬ng ¸n cÇn thuyÕt minh râ vµ tr×nh UBND tØnh ®Ó quyÕt ®Þnh. B−íc 5: Thèng nhÊt c¸c ®iÓm c¬ b¶n vÒ giao ®Êt giao rõng víi céng ®ång – Häp d©n lÇn 2 KÕt qu¶ b−íc 5 cÇn ®¹t ®−îc lµ: - Toàn bộ thông tin, kết quả trong bước 3 và 4 bao gồm các đánh giá tình hình quản lý tài nguyên, phương thức giao, tỷ lệ hưởng lợi và quản lý đất lâm nghiệp được thông báo đến tất cả các hộ gia đình và được thảo luận rộng rải để chỉnh sửa và đạt được sự thống nhất trong cộng đồng - Thống nhất đăng ký nhận đất rừng - Xây dựng phương án tổ chức cộng đồng để quản lý tài nguyên rừng được giao Để đạt được kết quả này, một cuộc họp toàn thôn làng lần 2 được tiến hành. Đây là cuộc họp quan trọng để cộng đồng có quyết định và thống nhất giải pháp giao đất giao rừng. • Thành phần tham gia: Như cuộc họp dân lần 1. • Địa điểm, thời gian: Tại thôn giao đất giao rừng, thời gian 1 ngày • Cách tổ chức, thúc đẩy cuộc họp: - Bàn bạc, thỏa luận trước với lãnh đạo thôn làng về địa điểm, thời gian, nội dung, thành phần tham gia và người chủ trì cuộc họp. - Toàn bộ các kết quả ở bước 3 và 4 (PRA và điều tra quy hoạch rừng có sự tham gia) được tóm tắt trên giấy Ao theo từng nội dung. - Cán bộ trong tổ công tác hướng dẫn cho nông dân nòng cốt cách trình bày kết quả 17
19. - Tổ công tác cần chuẩn bị chương trình, sắp xếp logic các nội dung trình bày thảo luận và cần có kỹ năng thúc đẩy để mọi người tích cực tham gia thảo luận, phát biểu ý kiến • Nội dung và kết quả cuộc họp dân lần 2: - Thúc đẩy để nông dân nòng cốt trình bày từng nhóm kết quả và thảo luận chung trong cộng đồng để lấy ý kiến. Các nội dung quan trọng sau cần được làm rõ và đạt được sự thống nhất trong thôn làng: o C¸c th«ng tin vÒ kinh tÕ x· héi, qu¶n lÝ tµi nguyªn, tæ chøc cña th«n lµng tõ kÕt qu¶ PRA ®−îc b¸o c¸o vµ lÊy ý kiÕn chØnh söa, bæ sung o Thèng nhÊt ph−¬ng thøc giao. NÕu giao cho nhãm hé dïng c«ng cô card ®Ó s¾p xÕp hé theo nhãm vµ x¸c ®Þnh c¸c tiªu chÝ ph©n chia nhãm víi céng ®ång. o Thèng nhÊt l¹i s¬ ®å vÞ trÝ giao ®Êt theo hé, nhãm hé, céng ®ång. o Thèng nhÊt quy ho¹ch vµ kÕ ho¹ch qu¶n lý sö dông ®Êt l©m nghiÖp ®−îc giao - Sau khi thống nhất các điểm cơ bản trong giao đất giao rừng, phổ biến mẫu đơn xin nhận đất rừng và thông báo cho hộ, nhóm hộ, cộng đồng làm đơn theo hướng dẫn 1. - Th¶o luËn vÒ ph−¬ng ¸n tæ chøc qu¶n lý rõng trong céng ®ång: Tõ kÕt qu¶ s¬ ®å Venn vÒ tæ chøc, th¶o luËn ®Ó h×nh thµnh ban qu¶n lÝ rõng th«n lµng. - Tất cả kết quả cuộc họp, các ý kiến phản hồi cần được ghi nhận để chỉnh sửa và ghi thành biên bản cuộc họp được đại diện xã, thôn và nhóm công tác ký tên. B−íc 6: Hoµn chØnh hå s¬, ph−¬ng ¸n giao ®Êt giao rõng KÕt qu¶ b−íc 6 cÇn ®¹t ®−îc lµ: - Phương án giao đất giao rừng được hoàn thành - Các bản đồ liên quan: Bản đồ hiện trạng rừng, bản đồ giao đất giao rừng chung và cho hộ hoặc nhóm hộ, bản đồ quy hoạch sử dụng đất rừng - Xây dựng khế ước giao đất giao rừng Nhãm c«ng t¸c t− vÊn vµ hç trî céng ®ång x©y dùng c¸c tµi liÖu thµnh qu¶ giao ®Êt giao rõng ®Ó tr×nh duyÖt. Bao gåm c¸c tµi liÖu, hå s¬, b¶n ®å nh− sau: 1. Ph−¬ng ¸n giao ®Êt giao rõng: Tr×nh bµy, luËn cø vÒ lÝ do, môc tiªu, quy m«, ph−¬ng thøc, hiÖu qu¶ cña giao ®Êt giao rõng ë ®Þa ph−¬ng. KÕt qu¶ ë c¸c b−íc 3, 4 vµ 5 ®−îc tæng hîp ®Ó viÕt ph−¬ng ¸n. (Xem h−íng dÉn 2: §Ò c−¬ng ph−¬ng ¸n giao ®Êt giao rõng) 2. C¸c lo¹i b¶n ®å: Bao gåm 3 lo¹i b¶n ®å cÇn ®−îc hoµn thµnh. Dùa vµo kÕt qu¶ cña b−íc 4 víi c¸c c«ng cô 12, 13 vµ 15, hoµn chØnh ®−îc c¸c lo¹i b¶n ®å thµnh qu¶ sau: 18
20. - B¶n ®å hiÖn tr¹ng và giao ®Êt giao rõng tû lÖ 1/10.000 - C¸c m¶nh b¶n ®å giao ®Êt giao rõng cho hé hoÆc nhãm hé. - B¶n ®å quy ho¹ch sö dông ®Êt l©m nghiÖp tû lÖ 1/10.000 3. KhÕ −íc: X©y dùng khÕ −íc giao ®Êt giao rõng theo h−íng dÉn 3 B−íc 7: ThÈm ®Þnh ph−¬ng ¸n giao ®Êt giao rõng KÕt qu¶ b−íc 7 cÇn ®¹t ®−îc lµ: - Phương án giao đất giao rừng được thẩm định - Phương án và các tài liệu liên quan được chỉnh sửa, hoàn thiện để trình duyệt Tæ chøc héi nghÞ cÊp huyÖn ®Ó th«ng qua ph−¬ng ¸n vµ tr×nh duyÖt. C¸c bªn tham gia: §¹i diÖn c¸c nhãm hé, th«n lµng, ®Þa chÝnh c¸c cÊp, l©m tr−êng cã liªn quan ®Õn ®Êt l©m nghiÖp ®−îc giao, ®¹i diÖn ngµnh n«ng nghiÖp ph¸t triÓn n«ng th«n c¸c cÊp, l·nh ®¹o x·, huyÖn, Së KHCN, Së Tµi nguyªn m«i tr−êng, KiÓm l©m c¸c cÊp, khuyÕn n«ng l©m huyÖn; tµi chÝnh, kÕ ho¹ch ®Çu t− c¸c cÊp. Chuẩn bị: Tổ công tác chuẩn bị tất cả tài liệu liên quan đến thành quả giao đất giao rừng ở bước 6 và gửi tóm tắt phương án đến tất cả các bên tham gia trước khi họp một tuần. Nguyên tắc thẩm định giao đất giao rừng: - Có sự tham gia của đối tượng nhận rừng, người dân đồng ý và nhận thức đúng về GĐGR. - Tuân theo pháp lí và chính sách giao đất giao rừng của chính phủ và địa phương - Trước khi họp thẩm định, có đánh giá tại hiện trường để lấy ý kiến của người dân nhận đất rừng. Nội dung thẩm định: - Hội đồng nghe báo cáo của tổ công tác và thẩm định phương án, tài liệu cũng như kết quả đánh giá trên hiện trường - Đánh giá phương án có đạt các nguyên tắc trong giao đất giao rừng: Tuân theo pháp lý, phù hợp với quy hoạch và truyền thống, có sự tham gia và quyết định của người dân - Bảo đảm đạt được yêu cầu: o Công bằng trong khi giao về quy mô, vị trí cho các đối tượng, o Phương thức giao phù hợp với điều kiện địa phương o Phương án có tính khả thi, hiệu quả và bền vững. 19
21. - Hội đồng thẩm định lập biên bản họp thẩm định và nêu rõ điểm cần được chỉnh sửa, bổ sung cho hoàn chỉnh để trình duyệt. Trình duyệt: Sau khi thẩm định tổ công tác cần hoàn chỉnh các hồ sơ sau để trình UBND huyện phê duyệt: - Báo cáo phương án giao đất giao giao rừng kèm theo bản đồ hiện trạng, bản đồ giao đất giao rừng. - Biên bản họp thẩm định - Tờ trình xin phê duyệt phương án Sau đó Ủy ban nhân dân huyện sẽ ra quyết định phê duyệt phương án giao đất giao rừng. Trường hợp diện tích rừng trước khi giao thuộc quyền quản lý của một đơn vị khác như lâm trường, cần phải làm thủ tục thu hồi đất của đơn vị đó và chuyển giao cho địa phương. Tổ công tác gởi hồ sơ đến Sở Tài nguyên và Môi trường để làm thủ tục thu hồi và chuyển giao bao gồm: - Báo cáo phương án giao đất giao rừng kèm theo bản đồ hiện trạng, bản đồ - Biên bản thẩm định - Tờ trình của đơn vị đang quản lý đất rừng đề nghị giao lại cho địa phương. - Tờ trình của Ủy ban nhân dân huyện đồng ý tiếp nhận đất của đơn vị để giao cho người dân theo phương án. Sở Tài nguyên và Môi trường sẽ lập thủ tục thu hồi, bàn giao và trình Ủy ban nhân dân tỉnh ra quyết định về việc thu hồi đất của đơn vị và giao cho địa phương. B−íc 8: CÊp giÊy chøng nhËn quyÒn sö dông ®Êt rõng vµ bµn giao trªn thùc ®Þa KÕt qu¶ b−íc 8 cÇn ®¹t ®−îc lµ: - Các thủ tục về cấp giấy chúng nhận quyền sử dụng đất rừng được hoàn thành - UBND huyện có quyết định giao đất giao rừng - Tiến hành cấp Sổ đỏ và bàn giao trên thực địa với người dân Nội dung bước này được tiến hành bởi cơ quan địa chính và UBND huyện, xã bao gồm: - Tổ chức cho hộ, nhóm hộ, cộng đồng làm đơn xin đăng ký quyền sử dụng đất rừng theo hướng dẫn 4. - Ủy ban nhân dân huyện ra quyết định giao đất giao rừng cho đối tượng sử dụng đất theo hướng dẫn 5. 20
22. - Tổ chức phân chia đất rừng trên hiện trường: Tổ công tác chuẩn bị các bảng tên lô, tên chủ rừng và cùng địa chính, người nhận rừng kiểm tra để gắn vào các lô rừng và bàn giao trên thực địa. - Địa chính hoàn thành hồ sơ, giấy chứng nhận quyền sử dụng đất rừng. Lưu ý ở trích lục bản đồ của sổ đỏ cần thể hiện rõ từng trạng thái rừng được giao để làm cơ sở giám sát và phân chia lợi ích theo quyết định 178 - Cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất rừng cho từng đối tượng nhận. Một số quy định về hồ sơ giao đất giao rừng: Các bản đồ trong hồ sơ giao đất giao rừng được trích từ bản đồ lâm nghiệp.Trên các bản đổ trích lục kèm theo với sổ đổ phải thể hiện rõ diện tích, ranh giới các trạng thái rừng. Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất rừng (Sổ đỏ): - Trường hợp giao đất giao rừng theo nhóm hộ: Mỗi sổ đỏ ghi tên tất cả các thành viên trong nhóm và được làm nhiều bản, giao cho mỗi thành viên trong nhóm một bản. - Trường hợp giao đất giao rừng cho cộng đồng dân cư thôn làng: Mỗi thôn làng chỉ làm một sổ ghi tên của thôn làng và giao cho người đại diện thôn làng đó. B−íc 9: Gi¸m s¸t vµ ®¸nh gi¸ ®Þnh kú KÕt qu¶ b−íc 9 cÇn ®¹t ®−îc lµ: - Tiến trình quản lý và sử dụng sau giao đất giao rừng của người dân được các cơ quan chức năng hỗ trợ và giám sát thường xuyên - Các bài học kinh nghiệm về giao đất giao rừng, kinh doanh rừng bởi người dân được tổng kết, đánh giá định kỳ phục vụ cho việc triển khai mở rộng và cải tiến chính sách Kết thúc bước 8, rừng và đất rừng đã được giao và cấp quyền sử dụng cho các đối tượng nhận rừng, người dân. Trong thực tế, phương thức quản lý và kinh doanh rừng được tiến hành bởi người dân là một hoạt động khá mới mẻ, do đó cần có sự hỗ trợ về kỹ thuật cũng như giám sát của các cơ quan chức năng các cấp. Đồng thời để tiến trình giao đất giao rừng có kết quả tốt hơn, cần có những đánh giá từ thực tiễn để điều chỉnh, đề xuất về chính sách công nhận quyền sử dụng đất rừng cho các đối tượng khác nhau như hộ, nhóm hộ, cộng đồng; chính sách phân chia lợi ích từ rừng cho người quản lý rừng cũng như các thủ tục hành chính lâm nghiệp trong đầu tư, kinh doanh, tiêu thụ sản phẩm từ rừng. 21
23. Giám sát và hỗ trợ người dân trong quản lý kinh doanh rừng sau khi giao Công tác giám sát cần được tiến hành thường xuyên theo chức năng nhiệm vụ của các ban ngành ở cấp xã, huyện. Thành phần tham gia: Bao gồm ban quản lý rừng cộng đồng, ban lâm nghiệp xã, hạt kiểm lâm huyện, phòng nông nghiệp địa chính và khuyến nông huyện Nội dung và cách tiến hành: Các bên liên quan tiến hành các nội dung giám sát, hỗ trợ sau đây trên hiện trường cùng với các đối tượng nhận đất lâm nghiệp: - Vấn đề quản lý bảo vệ rừng sau khi giao, hỗ trợ người dân về pháp lý trong quá trình xử lý vi phạm, thực hiện lụât bảo vệ và phát triển rừng - Tổ chức kinh doanh rừng và đất rừng có đúng mục tiêu hay không, hỗ trợ về kỹ thuật, công nghệ và lồng ghép các chương trình phát triển nông thôn trong phát triển rừng. Định kỳ hàng quý cần có báo cáo cho UBND xã, huyện về tình hình sau giao đất giao rừng; trường hợp đột xuất cần có báo cáo và đề xuất phương án xử lý. Đánh giá hiệu quả của giao đất giao rừng cho người dân Tiến trình giao đất giao rừng được thực hiện lâu dài trong định hướng tiến hành lâm nghiệp xã hội, thu hút sự tham gia, nguồn lực từ nhân dân trong sự nghiệp bảo vệ và phát triển rừng, góp phần ổn định sản xuất và phát triển bền vững ở nông thôn. Do đó cần có những đánh giá từ thực tiễn đã triển khai làm cơ sở cho phát triển chính sách, cho các chương trình quy hoạch sử dụng đất và phát triển nông thôn. Định kỳ đánh giá: Trong giai đoạn hiện nay cần có đánh giá hàng năm về công tác này để rút ra bài học kinh nghiệm cũng như có những giải pháp tích hợp để điều chỉnh tiến trình Thành phần đánh giá: Việc đánh giá cần tiến hành có sự tham gia của người dân và các ban ngành liên quan ở các cấp xã, huyện và tỉnh. Phương pháp đánh giá: Việc đánh giá cần tiến hành theo phương pháp có sự tham gia của người dân và tổng hợp để đề xuất các giải pháp cho tương lai. Có các báo cáo đánh giá hàng năm gửi cho các cấp quản lý xã, huyện, tỉnh. Nội dung cần đánh giá: - Phương thức giao đất giao rừng phù hợp? Theo hộ, nhóm hộ hay cộng đồng? - Nâng cao năng lực, trách nhiệm của đối tượng nhận rừng và phát huy truyền thống quản lý tài nguyên của cộng đồng? - Tính hiệu quả của giao đất giao rừng cho người dân, bao gồm các khía cạnh o Về quản lý bảo vệ rừng so với trước khi giao o Vai trò của đất lâm nghiệp và rừng trong phát triển kinh tế hộ? 22
24. o Kỹ thuật, công nghệ được áp dụng trong kinh doanh rừng? o Ổn định và phát triển xã hội? o Đóng góp trong bảo vệ môi trường như nâng cao chất lượng rừng, độ che phủ, bảo vệ đất, nguồn nước. - Các vấn đề trong thực hiện chính sách giao đất giao rừng và phân chia lợi ích cho người nhận rừng. Các thủ tục hành chính lâm nghiệp cần cải cách, bổ sung 23
25. 4 PHẦN IV: HƯỚNG DẪN PHƯƠNG PHÁP TIẾP CẬN, KỸ THUẬT Phần này hướng dẫn chi tiết việc áp dụng các bộ công cụ: Các công cụ PRA: - Công cụ 1: Lược sử thôn làng - Công cụ 2: Phân loại kinh tế hộ - Công cụ 3: Biểu đồ thay đổi sử dụng đất, rừng theo thời gian - Công cụ 4: Phân loại rừng dựa vào cộng đồng - Công cụ 5: Vẽ sơ đồ hiện trạng sử dụng đất, rừng - Công cụ 6: Lát cắt - Công cụ 7: Ma trận về tiềm năng lâm sản ngoài gỗ - Công cụ 8: Sơ đồ Venn về tổ chức - Công cụ 9: Phiếu thăm dò phương thức giao đất giao rừng cho hộ hay nhóm hộ hay cộng dồng - Công cụ 10:Vẽ sơ đồ giao đất giao rừng theo hộ, nhóm hộ, cộng đồng dân cư thôn - Công cụ 11: Vẽ sơ đồ quy hoạch sử dụng đất lâm nghiệp Các công cụ kỹ thuật điều tra quy hoạch rừng có sự tham gia: - Công cụ 12: Khoanh vẽ và đo đếm diên tích trạng thái rừng - Công cụ 13: Khoanh vẽ ranh giới và đo đếm diện tích giao đất giao rừng cho hộ, nhóm hộ, cộng đồng - Công cụ 14: Uớc lượng các chỉ tiêu lâm học cho từng trạng thái rừng - Công cụ 15: Lập bản đồ quy hoạch và kế hoạch sử dụng đất rừng - Công cụ 16: Tính toán tỷ lệ hưởng lợi sản phẩm gỗ của người nhận rừng 24
26. 4.1 Các công cụ PRA trong giao đất giao rừng PRA lµ 3 tõ tiÕng Anh viÕt t¾t: Participatory Rural Appraisal, cã nghÜa lµ ®¸nh gi¸ n«ng th«n cã sù tham gia cña ng−êi d©n. PRA bao gåm mét lo¹t c¸ch tiÕp cËn vµ ph−¬ng ph¸p khuyÕn khÝch, l«i kÐo nguêi d©n n«ng th«n cïng tham gia chia sÎ, th¶o luËn vÒ ®êi sèng, ®iÒu kiÖn n«ng th«n ®Ó hä lËp kÕ ho¹ch vµ thùc hiÖn. Trong quá trình thực hiện các công cụ PRA người thúc đẩy cần tiến hành đối thoại phỏng vấn, cách phỏng vấn này gọi là phỏng vấn bán cấu trúc. Có nghĩa là nó được định hướng trước một nửa như chủ đề, mục đích đạt được; nửa còn lại được mở cho việc thu thập và phân tích thông tin với sự trợ giúp của các công cụ. Do vậy phỏng vấn bán cấu trúc là một nghệ thuật nhằm thúc đẩy sự tham gia thực sự và có chất lượng của người dân. Pháng vÊn b¸n cÊu tróc lµ mét kü n¨ng ®−îc sö dông th−êng xuyªn trong tiÕn tr×nh PRA. §iÒu l−u ý hÕt søc quan träng ®ã lµ kü n¨ng vµ th¸i ®é giao tiÕp trong pháng vÊn. C¸n bé thóc ®Èy pháng vÊn cÇn tu©n theo 10 nguyªn t¾c chÝnh sau: - ChuÈn bÞ thµnh mét nhãm vµ thèng nhÊt vÒ ph©n c«ng lµm viÖc trong nhãm. - Sö dông mét biÓu c©u hái hoÆc h−íng dÉn pháng vÊn. - Lu«n nh¹y bÐn vµ t«n träng tÊt c¶ nh÷ng ng−êi tham gia. - Sö dông c¸c ph−¬ng ph¸p trùc quan hãa (b¶ng biÓu, biÓu ®å, gi¶n ®å ) ®Ó t¨ng c−êng kh¶ n¨ng tham gia vµ ®èi tho¹i. - L¾ng nghe vµ häc hái. - §Æt ra c©u hái më, sö dông s¸u trî gióp (ai? c¸i g×? t¹i sao? ë ®©u? khi nµo? nh− thÕ nµo?). - Xem xÐt c¸c c©u tr¶ lêi mét c¸ch cÈn thËn. - ThÈm ®Þnh c©u tr¶ lêi (thùc tÕ, ý kiÕn c¸ nh©n hay tin ®ån). - Lµm râ vµ kiÓm tra chÐo th«ng tin - Ghi l¹i c¸c c©u tr¶ lêi vµ quan s¸t ®Çy ®ñ. 25
27. Công cụ 1: Lược sử thôn làng Môc ®Ých §©y lµ mét trong nh÷ng c«ng cô cã tÝnh chÊt ph¸ b¨ng ®Ó t×m hiÓu chung vÒ th«n lµng. Th«ng qua c«ng cô nµy, ng−êi d©n tù nh×n nhËn nh÷ng sù kiÖn vµ ¶nh h−ëng cña nã ®Õn ®êi sèng, t×nh h×nh s¶n xuÊt, sö dông nguån nh©n lùc trong qu¸ khø, tõ ®ã cã thÓ ®Ò ra ®−îc nh÷ng kÕ ho¹ch trong t−¬ng lai phï hîp víi ®Þa ph−¬ng m×nh. Trong giao ®Êt giao rõng th−êng t×m c¸c mèc sù kiÖn chÝnh liªn quan ®Õn chñ ®Ò qu¶n lÝ tµi nguyªn ®Ó: - Cã thªm hiÓu biÕt vÒ lÞch sö ph¸t triÓn céng ®ång, nh÷ng thay ®æi c¨n b¶n trong ®êi sèng vËt chÊt vµ tinh thÇn - Nh÷ng nguyªn nh©n lµm thay ®æi vai trß céng ®ång trong qu¶n lý tµi nguyªn. ChuÈn bÞ - Thµnh lËp mét nhãm n«ng d©n tõ 3 – 5 ng−êi thùc hiÖn. Hä lµ nh÷ng ng−êi sèng l©u n¨m ë th«n lµng, cã hiÓu biÕt s©u s¾c vÒ ®Þa ph−¬ng m×nh. - §Þa ®iÓm: t¹i mét n¬i cã nhãm n«ng d©n tù chän, khi hä c¶m thÊy thuËn lîi. - VËt liÖu: C¸c vËt liÖu nh− phÊn viÕt, giÊy khæ lín, bót viÕt vµ c¸c vËt liÖu cÇn thiÕt kh¸c. TiÕn hµnh - Gi¶i thÝch râ ý nghÜa, môc ®Ých cña c«ng cô. - H−íng dÉn khung m« t¶ l−îc sö th«n b¶n trªn mÆt ®Êt vµ ®Ò nghÞ hä thùc hiÖn. - N«ng d©n tù tiÕn hµnh liÖt kª tõng sù kiÖn, trao ®æi, th¶o luËn, ph©n tÝch vµ ®¸nh gi¸ ®Ó ®−a ra nh÷ng thuËn lîi, khã kh¨n vµ nguyªn nh©n cña tõng sù kiÖn chÝnh. - TiÕn hµnh pháng vÊn hoÆc yªu cÇu lµm râ h¬n nh÷ng ®iÓm cÇn thiÕt vµ ghi chÐp. - Cïng víi n«ng d©n chuyÓn kÕt qu¶ vµo giÊy khæ lín (cã ghi chÐp bæ sung ý kiÕn th¶o luËn) KÕt qu¶: Mét khung l−îc sö th«n lµng Khung m« t¶ l−îc sö th«n lµng N¨m Sù kiÖn l−îc sö liªn quan ®Õn tổ chức th«n lµng vµ qu¶n lÝ tµi nguyªn 1954 1965 1975 2002 26
28. Công cụ 2: Phân loại kinh tế hộ Môc ®Ých Ph©n lo¹i hé gia ®×nh lµ mét c«ng cô PRA ®−îc sö dông nh»m ®¸nh gi¸, x¸c ®Þnh ®óng t×nh h×nh kinh tÕ cña c¸c hé gia ®×nh trong céng ®ång. Ph©n lo¹i kinh tÕ hé gia ®×nh trong giao ®Êt giao rõng nh»m môc ®Ých lµ: - Ph¸t hiÖn hiÖn tr¹ng vÒ ®êi sèng, s¶n xuÊt cña hé gia ®×nh, møc ®é phô thuéc vµo tµi nguyªn rõng - X©y dùng chØ tiªu ph©n lo¹i kinh tÕ hé tõ nh−ng hiÓu biÕt vµ nhËn ®Þnh cña ng−êi d©n. §©y lµ c¬ së ®Ó xem xÐt quy m« ®Êt s¶n xuÊt, ®Æc biÖt lµ x¸c ®Þnh chÝnh x¸c c¸c hé ®ãi nghÌo ®Ó x©y dùng nhãm −u tiªn ®−îc hç trî trong céng ®ång trong giao ®Êt giao rõng. Khác với phương pháp phân loại dựa vào các tiêu chí của nhà nước, công cụ này không áp đặt các tiêu chuẩn mà dựa trên sự hiểu biết, quan sát thực tế giữa người nọ với người kia trong cộng đồng. Người dân có thể dùng phiếu để phân loại dựa theo những tiêu chuẩn mà họ tự đặt ra. ChuÈn bÞ - ChuÈn bÞ 1 bé phiÕu ghi râ tªn tÊt c¶ c¸c chñ hé cã ë trong th«n lµng. - Lùa chän mét sè hé trong trong th«n lµng ®Ó tiÕn hµnh pháng vÊn. Kho¶ng 10% sè hé trong lµng ®−îc mêi tham gia. Những người được phỏng vấn phải biết rõ tình hình kinh tế của tất cả các hộ gia đình trong thôn làng và biết chữ TiÕn hµnh - Pháng vÊn tõng ng−êi mét. - §Ò nghÞ tõng n«ng d©n dïng phiÕu ph©n lo¹i c¸c hé thµnh c¸c nhãm kinh tÕ. Hãy để cho người dân tự phân loại bằng cách so sánh các lá phiếu đã ghi tên chủ hộ để xếp ra các nhóm khác nhau. Số lượng nhóm không quy định, thông thường biến động từ 3-5 nhóm kinh tế. Trường hợp có một vài hộ mới đến nhập cư hoặc có hộ mà người phân loại ít tiếp xúc nên không biết thật rõ thì có thể bỏ qua những phiếu đó. Trong lúc người dân phân loại, cán bộ PRA không gợi ý, chỉ có thể giải thích cách phân loại nếu thấy cần thiết. - Khi người dân phân loại xong, nếu thấy nhóm nào có số phiếu ≥ 40% tổng số phiếu thì yêu cầu người dân xem xét lại nhóm đó để tách ra làm hai nhóm nhỏ. - Ghi chÐp l¹i tªn c¸c hé theo nhãm. - Pháng vÊn ®Ó x¸c ®Þnh c¸c tiªu chuÈn ph©n lo¹i. Một số tiêu chuẩn người dân thường đưa ra để phân loại: 27
29. o Nhà cửa (kiên cố, mái tôn, mái tranh, tạm bợ, ) o Các tiện nghi sinh hoạt (giường tủ, bàn ghế, ti vi, ) o Các loại xe cộ máy móc (xe bò, xe cày, máy tưới, xe máy, ) o Quy mô sản xuất (diện tích ruộng rẫy, các loại cây có giá trị cao, ) o Số lượng vật nuôi (trâu, bò, heo, gà, ) o Số lượng và chất lượng lao động o Số tháng thiếu lương thực trong năm - Tæng hîp c¸c mÉu ®Ó tÝnh to¸n vµ ph©n lo¹i kinh tÕ hé KÕt qu¶ - B¶ng ph©n lo¹i kinh tÕ hé - B¶ng tiªu chÝ ph©n lo¹i cho tõng nhãm kinh tÕ hé C¸ch tÝnh ®iÓm ®Ó xÕp lo¹i kinh tÕ hé - NhËp ®iÓm cña tõng hé theo xÕp lo¹i cña c¸c ng−êi ®−îc pháng vÊn - TÝnh ®iÓm b×nh qu©n cho tõng hé. - TÝnh ®iÓm chªnh lÖch gi÷a c¸c nhãm kinh tÕ và xÕp lo¹i kinh tÕ hé VÝ dô cã 4 ng−êi d©n ®−îc pháng vÊn ®Ó xÕp lo¹i kinh tÕ hé, kÕt qu¶ hä xÕp lo¹i cho tõng hé nh− sau: Stt Hä tªn chñ hé N«ng d©n tham gia xÕp lo¹i A (XÕp 4 lo¹i) B (XÕp 3 lo¹i) C (xÕp 4 lo¹i) D (XÕp 5 lo¹i) 1 Ng. V¨n Chóc I I I I 2 Lª v¨n Hång II II II II 3 §Æng V¨n Thanh I I I I 4 Ng. ThÞ Tó II II II II 5 Lª V¨n Ba III III II III 6 Ng. V¨n §«ng I III II III 7 §µo ThÞ Hµ II II I II 8 Ng. ThÞ Xu©n IV III III IV 9 §inh B¸ T¸nh IV III IV V 10 Lý V¨n Quang III II III III Ph−¬ng ph¸p quy ®iÓm theo tæng sè ®iÓm lµ 100 Sè §iÓm chªnh lÖch nhãm gi÷a c¸c nhãm I II III IV V 3 100:3 = 33 100 67 33 4 100:4 = 25 100 75 50 25 5 100:5 = 20 100 80 60 40 20 28
30. TÝnh ®iÓm vµ xÕp lo¹i kinh tÕ hé Stt Hä tªn chñ hé N«ng d©n tham gia xÕp lo¹i A B C D §iÓm trung XÕp lo¹i (XÕp 4 (XÕp 3 (xÕp 4 (XÕp 5 b×nh chung lo¹i) lo¹i) lo¹i) lo¹i) 1 Ng. V¨n Chóc 100 100 100 100 100 I 2 Lª v¨n Hång 75 67 75 80 74 II 3 §Æng V¨n Thanh 100 100 100 100 100 I 4 Ng. ThÞ Tó 75 67 75 80 74 II 5 Lª V¨n Ba 50 33 50 60 48 IV 6 Ng. V¨n §«ng 100 33 50 60 61 III 7 §µo ThÞ Hµ 75 67 75 80 74 II 8 Ng. ThÞ Xu©n 25 33 50 40 37 IV 9 §inh B¸ T¸nh 25 33 50 20 32 IV 10 Lý V¨n Quang 50 67 75 60 63 III TB − TB §iÓm chªnh lÖch gi÷a c¸c nhãm lµ: = max min . Số nhóm kinh tế hộ được lấy theo Sè nhãm kinh tÕ hé đa số Trong ví dụ này thống nhất chia làm 4 nhóm: Điểm chênh lệch = ( 100 - 32 ) / 4 = 17 TÝnh kho¶ng ®iÓm cña c¸c nhãm: - Nhãm I: nh÷ng hé gia ®×nh cã sè ®iÓm tõ : 100 - 83 - Nhãm II : nh÷ng hé gia ®×nh cã sè ®iÓm tõ : 82 - 66 - Nhãm III : nh÷ng hé gia ®×nh cã sè ®iÓm tõ : 65 - 49 - Nhãm IV : nh÷ng hé gia ®×nh cã sè ®iÓm tõ : 48 - 32 B¶ng tæng hîp tiªu chÝ ph©n lo¹i kinh tÕ hé cña ng−êi d©n (VÝ dô) Nhãm hé I Nhãm hé II Nhãm hé III Nhãm hé IV - Cã nhµ x©y, xe m¸y, - Cã nhµ sµng, ghÕ - Cã nhµ t«n , th−ng - Nhµ tranh nÒn tivi, video, m¸yt−íi salon, cattseet, xe v¸n sµn ch−a b»ng ®Êt, bµn ghÕ s¬ - §i t−íi thuª cµng nhµ hé kh¸, t¹m ®ñ sµi ¨n - RÉy cµ phª 5-6 ha, - Cã ®Çy ®ñ ph©n bãn, - §i lµm thuª. ®ang thu ho¹ch, cã thuª c«ng nh©n c«ng - §i khai th¸c c©y, cã - Chñ yÕu lµ lµm tr©u bß, bu«n b¸n & nhËt viÖc phô æn ®Þnh, cã rÉy lóa (cã diÖn cã m¸y x¸t, xe c«ng - Cã cµ phª 1 ha trë lªn m¸y cattsest & m¸y tÝch lóa rÉy lín n«ng ®ang thu ho¹ch. c−a. h¬n diÖn tÝch cµ - Cã thuª c«ng nh©n - Tr©u bß heo cã tõ 1-2 - Cµ phª tõ 5 sµo phª) liªn tôc, l©u dµi con ®ang thu ho¹ch, cã - Trung b×nh 2 sµo tr©u, bß kho¶ng1 cµ phª ®ang thu con ho¹ch/1 hé 29
31. Công cụ 3: Biểu đồ thay đổi sử dụng đất, rừng theo thời gian Môc ®Ých §©y lµ mét c«ng cô ®Ó t×m hiÓu vÒ qu¸ tr×nh sö dông ®Êt, rõng. - Cïng ng−êi d©n nh×n nhËn l¹i qu¸ tr×nh sö dông ®Êt, rõng cña th«n lµng vµ nh÷ng ¶nh h−ëng cña viÖc sö dông ®ã ®èi víi ®êi sèng kinh tÕ, v¨n hãa - Lµm c¬ së quy ho¹ch sö dông ®Êt cã sù tham gia. ChuÈn bÞ - Các vật liệu như giấy khổ lớn, giấy màu, phấn, bút màu. Có thể sử dụng cả các vật liệu như đá sỏi, que nhỏ, các loại hạt để phục vụ cho đánh giá. - Thành lập một nhóm từ 5 - 7 nông dân nòng cốt. Họ là những người sống lâu năm ở thôn làng và có hiểu biết sâu sắc về tình hình đời sống, xã hội và sản xuất. - §Þa ®iÓm lµm viÖc lµ n¬i thuËn tiÖn cho th¶o luËn, quan s¸t TiÕn hµnh - Giải thích rõ mục đích, ý nghĩa của công cụ cho nông dân tham gia thảo luận. H−íng dÉn c¸ch m« t¶ vÒ diÔn biÕn tµi nguyªn ®Êt, rõng theo thêi gian, trªn mÆt s©n ph¬i hoặc trªn giÊy - Thúc đẩy người dân thảo luận lựa chọn loại biểu đồ để mô tả sự thay đổi sử dụng đất, rừng theo thời gian. Có thể sử dụng các loại biểu đồ tròn, biểu đồ cột. - Qua đó thảo luận để tìm hiểu các vấn đề khó khăn, tìm ra nguyên nhân và để xuất các giải pháp. - Ghi chép lại những ý kiến của người dân. - Trình bày lại biểu đồ trên giấy Ao KÕt qu¶ - S¬ ®å sö dông ®Êt, rõng theo c¸c mèc thêi gian quan träng - C¸c VÊn ®Ò/ Nguyªn nh©n / §Ò xuÊt gi¶i ph¸p liªn quan 30
32. Một ví dụ về biểu đồ thay đổi sử dụng đất, rừng theo thời gian Năm 1990 Năm 1979 Năm 2000 Ruộng 1% Ruộng 5% Thổ cư Thổ cư Rẫy Thổ cư 1% 4% 17% 5% Rừng Rẫy 30% Rừng Rẫy 24% 40% 21% Rừng Cỏ + cây 53% bụi 29% Cỏ + cây Cỏ + cây bụi bụi 31% 39% Ghi chó: Tû lÖ % c¸c lo¹i ®Êt lµ t−¬ng ®èi Ph©n tÝch vÊn ®Ò thay ®æi sö dông ®Êt VÊn ®Ò Nguyªn nh©n §Ò xuÊt 31
33. Công cụ 4: Phân loại rừng dựa vào cộng đồng Môc ®Ých HÖ thèng ph©n lo¹i rõng theo ®iÒu tra quy ho¹ch lµ xa l¹ víi ng−êi d©n, trong khi ®ã ng−êi nhËn rõng cÇn biÕt m×nh nhËn lo¹i rõng g×? møc ®é giµu nghÌo? ph¶i nu«i d−ìng bao nhiªu n¨m? sö dông lµm g×? Do ®ã cÇn thiÕt cã mét b¶ng ph©n lo¹i rõng dùa vµo sù ph©n biÖt cña ng−êi d©n vµ ®èi chiÕu nã víi hÖ thèng ph©n lo¹i rõng vÒ kÜ thuËt ®Ó cã thÓ qu¶n lÝ rõng sau khi giao. Môc ®Ých cña c«ng cô nµy lµ: - Ng−êi d©n nhËn biÕt c¸c lo¹i rõng cã trong khu vùc - Ng−êi d©n ®−a ra c¸c chØ tiªu ph©n loai: Tªn gäi tõng lo¹i, tiªu chÝ ph©n lo¹i (loµi c©y chØ thÞ, ®Êt, møc ®é giµu nghÌo, kÝch th−íc c©y gç ) vµ ®Þnh h−íng sö dông. - §«i chiÕu c¸ch ph©n lo¹i cña céng ®ång víi hÖ thèng ph©n lo¹i rõng vÒ kÜ thuËt ®Ó qu¶n lÝ rõng sau khi giao TiÕn hµnh - Chuẩn bị sẵn giấy khổ lớn và bút viết. - Thành lập một nhóm 5 - 7 nông dân nòng cốt, bao gồm những người có hiểu biết sâu sắc về tài nguyên rừng. - Tiến hành đi rừng để quan sát ở từng loại rừng - Phỏng vấn linh hoạt để xác định tên gọi từng loại rừng? Cách phân biệt các loại rừng? Hiện trạng các loại rừng ra sao? Giá trị của từng loại rừng đối với đời sống cộng đồng? - LËp b¶ng ph©n lo¹i rõng dùa vµo céng ®ång vµ ®èi chiÕu tõng lo¹i víi c¸c tr¹ng th¸i rõng theo kÜ thuËt ®iÒu tra rõng KÕt qu¶: Cã 01 b¶ng ph©n lo¹i rõng vµ ®Êt rõng dùa vµo ng−êi d©n vµ ®èi chiÕu víi tr¹ng th¸i rõng theo kÜ thuËt Stt Tªn lo¹i ChØ tiªu ph©n lo¹i (loµi c©y, Gi¸ trÞ sö dông trong céng §èi chiÕu víi hÖ rõng (TiÕng ®Êt, møc ®é giµu nghÌo, ®ång thèng tr¹ng th¸i ®ång bµo, kÝch th−íc c©y to hay nhỏ, rõng kinh) mật độ dày hay thưa, t¸i sinh, LSNG, ) 1 2 3 32
34. Công cụ 5: Vẽ sơ đồ hiện trạng sử dụng đất, rừng Môc ®Ých VÏ s¬ ®å hiÖn tr¹ng sö dông ®Êt ®ãng vai trß quan träng trong xem xÐt viÖc quy ho¹ch sö dông ®Êt l©m nghiÖp. Tõ viÖc vÏ s¬ ®å cho phÐp nh×n nhËn ®−îc tßan c¶nh hiÖn tr¹ng ®Êt ®ai, qu¸ tr×nh sö dông. Th«ng qua ®ã th¶o luËn víi ng−êi d©n vÒ nh÷ng vÊn ®Ò khã kh¨n, c¸c c¬ héi còng nh− nh÷ng dù kiÕn trong t−¬ng lai ®Ó sö dông ®Êt ®ai hîp lý h¬n. - Ng−êi d©n t¸i hiÖn l¹i hiÖn tr¹ng sö dông ®Êt cña m×nh. - T¹o ra c¬ héi ®Ó ng−êi d©n tham gia th¶o luËn vÒ nh÷ng vÊn ®Ò trong sö dông ®Êt. - Lµm c¬ së cho viÖc quy ho¹ch sö dông ®Êt l©m nghiÖp sau khi giao. ChuÈn bÞ - Chuẩn bị sẵn giấy khổ lớn, phấn và bút viết và các vật liệu cần thiết khác. - Thành lập một nhóm 5 - 7 nông dân nòng cốt, bao gồm những người có hiểu biết về khu vực sinh sống của thôn làng. - Chọn địa điểm vẽ sơ đồ, nên chọn nơi cao để quan sát được toàn cảnh đất đai thôn làng TiÕn hµnh - Giải thích thật rõ mục đích, ý nghĩa của việc vẽ sơ đồ hiện trạng sử dụng đất - Thúc đẩy người dân trao đổi, thảo luận và vẽ nháp trên đất hoặc trên giấy. Bắt đầu từ những địa hình địa vật dễ nhận biết như đường đi, sông suối, đồi núi, nơi ở của làng chi tiết dần đến từng loại đất, rừng. - Chuyển sơ đồ đã được phác họa lên giấy khổ lớn, tô màu, kí hiệu các loại đất đai, rừng trong phạm vi thôn làng - Tiến hành thảo luận các vấn đề, nguyên nhân và giải pháp cho từng loại đất đai, rừng KÕt qu¶ - S¬ ®å hiÖn tr¹ng sö dông ®Êt, rõng cña th«n lµng - C¸c vÊn ®Ò/nguyªn nh©n/®Ò xuÊt gi¶i ph¸p cho tõng lo¹i ®Êt ®ai, tµi nguyªn Ví dụ một sơ đồ hiện trạng sử dụng đất rừng - Tõ viÖc th¶o luËn gi¶i ph¸p làm c¬ së x©y dùng tiÕp s¬ ®å quy ho¹ch sö dông ®Êt l©m nghiÖp 33
35. Công cụ 6: Lát cắt Môc ®Ých Công cụ này giúp cho việc thảo luận trực tiếp với người dân trên hiện trường để đánh giá hiện trạng và tiềm năng về tài nguyên rừng của thôn làng. Thông qua đi lát cắt qua các dạng địa hình khác nhau sẽ bổ sung việc đánh giá các vấn đề cũng như tiềm năng của đất, rừng trong thôn làng. Từ đó đề xuất các giải pháp quản lý, kinh doanh rừng. ChuÈn bÞ - Chuẩn bị công cụ: bản đồ, địa bàn, máy chụp ảnh, giấy bút. - Thành lập một nhóm 3- 5 nông dân nòng cốt, bao gồm những người có hiểu biết về khu vực sinh sống của thôn làng. - Thảo luận với nông dân nòng cốt trên sơ đồ để xác định hướng đi lát cắt có thể qua nhiều dạng địa hình, canh tác, trạng thái rừng khác nhau trong thôn làng TiÕn hµnh - Giải thích rõ mục đích đi lát cắt, yêu cầu người dân dẫn đường và sẵn sàng thảo luận. - Khi đi đến mỗi vùng đặc trưng cho khu vực, cả đoàn dừng lại thảo luận. Cán bộ PRA phác họa nhanh địa hình, mặt cắt đứng và vẽ đặc điểm vùng đó. Tạo điều kiện cho người dân thảo luận với nhau và phỏng vấn. Trong trường hợp cần thiết, cả đoàn khảo sát, đo đếm hoặc lấy mẫu vật. Cần tập trung trao đổi và phỏng vấn vào các nội dung sau: o Đặc điểm tự nhiên: đất đai, nguồn nước, lịch sử sử dụng đất đai, o Hiện trạng đất rừng. o Tình hình tổ chức quản lý. o Những khó khăn đang gặp phải. o Những cơ hội và giải pháp. - Sau khi đi từ 2 - 3 lát cắt, các kết quả được tập hợp, thống nhất và đưa ra được một sơ đồ mặt cắt chung cho thôn làng. Ở công cụ này, cán bộ PRA kết hợp sử dụng nhiều kỹ thuật như: phỏng vấn linh hoạt, quan sát, lắng nghe tích cực, ghi chép và tổng hợp, để thúc đẩy người dân thảo luận, phân tích, đánh giá và đề xuất giải pháp quản lý kinh doanh rừng. KÕt qu¶: Mét s¬ ®å c¾t ®øng. th«ng tin thu thËp ®−îc lªn s¬ ®å mÆt c¾t gåm 2 phÇn chÝnh: - M« t¶ hiÖn tr¹ng bÒ mÆt theo ®é cao trong ®ã biểu diÔn c¸c h×nh ¶nh chung vÒ c¸c ph−¬ng thøc canh t¸c, tr¹ng th¸i rõng, sö dông ®Êt, vËt nu«i, c©y trång - PhÇn d−íi m« t¶ t−¬ng øng vÒ: ®iÒu kiÖn tù nhiªn, c¸c ph−¬ng thøc canh t¸c, vËt nu«i c©y trång, tæ chøc s¶n xuÊt, khã kh¨n, c¬ héi vµ gi¶i ph¸p. 34
36. Một lát cắt điển hình ChØ tiªu Thæ c− + V−ên hé V−ên cµ phª Rõng tù nhiªn (G§GR) Ruéng bÞ x©m R∙y bÞ x©m canh canh §Êt N©u ®á N©u ®á N©u ®á N−íc GiÕng ®µo Suèi Nguån tù nhiªn Suèi Suèi §éng thùc vËt + TV: Cµ phª. Tiªu, Cµ phª, chuèi, + C©y rõng (dÎ, bêi lêi, cµ na, tr©m ®á, chß xãt, b»ng l¨ng ) + Lóa, tiªu, ®Ëu Cµ phª, lóa, ®iÒu s¾n, khoai m«n + C¸c loµi §VR nhá (sãc, khØ, gµ rõng, heo ruÌng ) c¸c lo¹i ®Ëu phông. +§V: Gµ, heo Kinh tÕ + Cung cÊp nguån Nguån thu nhËp + Qu¶n lý b¶o vÖ rõng ®−îc giao. R·y cò hiÖn bÞ X∙ héi thùc phÈm cho sinh trong t−¬ng lai + LÊy cñi, s¶n phÈm kh¸c, x©m canh bëi ho¹t + LÊy gç lµm nhµ. ngi−êi ë tØnh ộ + T¨ng thu nhËp kh¸c c l Giíi C¶ nam vµ n÷ cïng Nam + n÷ + N÷ : LÊy cñi, m¨ng, rau rõng, nÊm ố lµm + Nam : lÊy gç, s¨n b¾t §VR ak Kó VÊn ®Ò + Cµ phª xÊu Đ + ThiÐu kü thuËt. + VÉn bÞ ng−êi ngoµi x©m phËm khai th¸c tr¸i phÐp. i ng qu ng + §Êt ch−a cã b×a ®á ố + ThiÕu vèn + Ch−a biÕt kü thuËt t¸c ®éng ườ + ThiÕu vèn. Su R·y cò hiÖn D +ThiÕu m¸y mãc, Suèi §ak R'L©p bÞ x©m canh Gièng phÇn rõng tù nhiªn ph−¬ng tiÖn s¶n xuÊt bëi ngi−êi ë C¬ héi + Tù tóc ®−îc l−¬ng + GÇn suèi + Rõng ®· ®−îc giao cho nhãm hé tØnh kh¸c thùc/thùc phÈm. + Cã lao ®éng vµ + Rõng cßn nhiÒu gç lín. + Cã lao ®éng cÇn cï. + Ng−êi d©n cã ý thøc tr¸ch nhiÖm. §Ò xuÊt + §−îc vay vèn ®Çu t− + Vay vèn. + §Ò nghÞ ®−îc giao c¶ diÖn tÝch rõng le-lå «. +Gièng s¶n xuÊt. + Hç trî tËp huÊn + §−îc hç trî kü thuËt trong b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng l©u dµi. phÇn tr−íc. + TËp huÊn kü thuËt. kü thuËt + KÕt hîp víi chÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng vµ c¸c c¬ quan liªn quan +Muèn ®−îc trong b¶o vÖ rõng tiÕp tôc giao ®Êt giao rõng 35
37. Công cụ 7: Ma trận về tiềm năng lâm sản ngoài gỗ Môc ®Ých Ph¸t hiÖn ®−îc tiÒm n¨ng cña c¸c s¶n phÈm rõng trong ®êi sèng vµ s¶n xuÊt còng nh− v¨n hãa cña céng ®ång. Ngoµi c¸c lîi Ých tõ gç mµ ng−êi nhËn rõng sÏ ®−îc ¨n chia khi khai th¸c, ng−êi d©n cßn ®−îc thu ho¹ch c¸c s¶n phÈm ngoµi gç, do ®ã cÇn cã nghiªn cøu, t×m hiÓu tõ ng−êi d©n ®Ó: - X¸c ®Þnh vµ ®¸nh gi¸ tiÒm n¨ng c¸c lo¹i l©m s¶n ngoµi gç cã thÓ thu ho¹ch ®−îc ë tõng tr¹ng th¸i rõng - Lµm c¬ së ®Ó tÝnh to¸n thu nhËp cña ng−êi nhËn rõng tõ s¶n phÈm ngoµi gç. ChuÈn bÞ - Giấy khổ lớn, phấn, bút viết và các vật dụng khác như sỏi, - Thµnh lËp c¸c nhãm 3 -5 n«ng d©n am hiÓu vÒ rõng TiÕn hµnh: - Người dân được cán bộ PRA hướng dẫn để liệt kê, phân loại các sản phẩm ngoài gỗ và đánh giá, cho điểm theo các công dụng của từng loại sản phẩm. - Thóc ®Èy nhãm n«ng d©n lËp ma trËn vµ cho ®iÓm (thang 10) - §Ò nghÞ kiÓm tra vµ so s¸nh - Pháng vÊn vÒ c¸c vÊn ®Ò / nguyªn nh©n/ ®Ò xuÊt KÕt qu¶ - Ma trËn vÒ c¸c s¶n phÈm ngoµi gç cho tõng tr¹ng th¸i rõng. Tæng ®iÓm cña tõng loµi s¶n phÈm sÏ cho biÕt tiÒm n¨ng cña nã cao hay thÊp trong tµi nguyªn rõng hiÖn t¹i. Tæng ®iÓm cña tõng c«ng dông sÏ ph¶n ¶nh nhu cÇu cña céng ®ång vÒ l©m s¶n ngoµi gç lµ g×, −u tiªn ra sao. - C¸c vÊn ®Ò/nguyªn nh©n/®Ò xuÊt cho tõng nhãm s¶n phÈm. 36
38. Một ví dụ về ma trận các lâm sản ngoài gỗ Loại sản phẩm Công dụng Tổng Song Vỏ Lá Quả Củ Rau Mật Ếch Rùa, Trăn, Thú Tre Tranh Măng Nấm Cá Chim mây cây cây rừng rừng rừng ong nhái ba ba rắn khác Để ăn 0 0 3 0 2 1 2 4 5 5 2 5 3 3 2 3 2 42 Để bán 0 4 5 4 0 0 0 0 6 0 2 6 0 2 2 2 2 35 Làm nhà 7 6 7 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 20 Làm thuốc 0 2 0 2 2 1 0 0 0 0 1 0 0 0 1 1 1 11 Làm công cụ, 10 3 4 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 17 đồ dùng Tổng 17 15 19 6 4 2 2 4 11 5 5 11 3 5 5 6 5 126 Vấn đề Nguyên nhân Đề xuất 37
39. Công cụ 8: Sơ đồ Venn về tổ chức Mục đích Ph©n tÝch tæ chøc vµ x©y dùng s¬ ®å mèi quan hÖ cña c¸c tæ chøc; ®ång thêi x¸c ®Þnh tÇm quan träng vµ møc ®é ¶nh h−ëng kh¸c nhau cña c¸c tæ chøc ®Þa ph−¬ng hiÖn t¹i trong qu¶n lÝ tµi nguyªn thiªn nhiªn vµ qu¶n lÝ th«n lµng. T×m kiÕm c¸c khã kh¨n, vÊn ®Ò vµ c¸c ®Ò xuÊt vÒ mÆt tæ chøc qu¶n lý. ChuÈn bi - Chuẩn bị giấy khổ lớn, giấy màu các loại, phấn viết, bút, dao rọc giấy, kéo cắt giấy và các vật liệu cần thiết khác. - Thành lập một nhóm 5 - 7 người gồm nhiều thành phần đại diện cho các tổ chức đoàn thể và các tầng lớp nhân dân trong thôn làng. Tiến hành - Giải thích rõ mục đích của công cụ. - Thúc đẩy để người dân liệt kê các tổ chức từ thôn đến huyện có ảnh hưởng đến hoạt động quản lý sử dụng đất lâm nghiệp của người dân trong thôn làng. - §Ò nghÞ ng−êi d©n th¶o luËn chøc n¨ng, nhiÖm vô, tÇm quan träng cña tõng ®¬n vÞ tæ chøc theo c¸ch hiÓu cña hä. - §¸nh gi¸ mèi quan hÖ gi÷a c¸c tæ chøc theo s¬ ®å Venn: o Cắt giấy thành các vòng tròn to nhỏ khác nhau. o Xác đinh tầm quan trọng của các tổ chức: Dùng phương pháp so sánh để xác định và ghi tên các tổ chức vào các vòng tròn to hay nhỏ. Tổ chức nào càng quan trọng thì được ghi tên vào vòng tròn càng to. Dành riêng một vòng tròn lớn nhất để viết tên lĩnh vực đang quan tâm (Quản lý sử dụng đất lâm nghiệp). o Xác đinh mức độ ảnh hưởng và quan hệ giữa các tổ chức: Đặt vòng tròn lớn nhất ở trung tâm, đề nghị người dân sắp xếp vị trí các vòng tròn khác. Tổ chức nào đã và đang có ảnh hưởng nhiều đến chủ đề thì xếp gần hoặc chồng lên vòng tròn trung tâm, tổ chức nào càng ít ảnh hưởng thì đặt càng xa. Các tổ chức có quan hệ chặt chẻ với nhau thì xếp gần hoặc chông lên nhau một phần - Trong tiÕn tr×nh làm s¬ ®å, ®Æt c©u hái lµm râ vµ x¸c ®Þnh: VÊn ®Ò / Nguyªn nh©n / §Ò xuÊt gi¶i ph¸p tõ ng−êi d©n liªn quan ®Õn qu¶n lÝ tµi nguyªn. 38
40. KÕt qu¶ - S¬ ®å Venn quan hÖ c¸c tæ chøc - KÕt qu¶ ph©n tÝch t×nh h×nh tæ chøc qu¶n lÝ tài nguyªn rõng trong th«n lµng - C¸c vÊn ®Ò, nguyªn nh©n vµ gi¶i ph¸p ®−îc ®Ò xuÊt ®Ó ph¸t triÓn tæ chøc qu¶n lÝ rõng. Ví dụ: Sơ đồ Venn về các tổ chức liên quan đến quản lý sử dụng đất lâm nghiệp Đoàn Kiểm lâm thể Chính Lãnh đạo quyền xã thôn Hội già Quản lý sử làng dụng đất lâm nghiệp Tổ hòa Lâm giải trường Ngân hàng Trạm khuyến Phòng nông nông nghiệp 39
41. Công cụ 9: Phiếu thăm dò phương thức giao đất giao rừng cho hộ hay nhóm hộ hay cộng đồng dân cư thôn làng Môc ®Ých C©u hái ®Æt ra lµ: §Êt rõng sÏ giao cho cho hé, hay cho nhãm hé/dßng hä hay cho céng ®ång? vµ v× sao chän ph−¬ng thøc nµy? §iÒu nµy phô thuéc vµo ®iÒu kiÖn cô thÓ cña tõng ®Þa ph−¬ng, céng ®ång; phô thuéc vµo cÊu tróc x· héi truyÒn thèng ®ang tån t¹i vµ mèi liªn kÕt trong sö dông ®Êt, tµi nguyªn. Do ®ã kh«ng nªn ¸p ®Æt bÊt kú h×nh thøc nµo cho mét céng ®ång cô thÓ. §Ó lµm tèt ®iÒu nµy cÇn cã nghiªn cøu, ®iÒu tra kh¶o s¸t vµ lÊy ý kiÕn tõ ng−êi d©n, t¹o ra cho céng ®ång nhiÒu c¬ héi ®−îc th¶o luËn ®Ó lùa chän ph−¬ng thøc thÝch hîp cho m×nh. C«ng cô ®−îc sö dông lµ phiÕu th¨m dß nh»m tìm hiểu nhu cầu nhận đất lâm nghiệp và sở thích của người dân trong thôn làng về hình thức nhận đất lâm nghiệp. ChuÈn bÞ: In vµ photo phiÕu th¨m dß ®ñ cho tÊt c¶ c¸c hé trong th«n lµng TiÕn hµnh - Gi¶i thÝch c¸ch ®iÒn phiÕu cho l·nh ®¹o th«n, g×a lµng, n«ng d©n nßng cèt - Giao bé phiÕu cho ban tù qu¶n th«n, n«ng d©n nßng cèt ®Ó ph¸t cho tõng hé vµ gióp hä ®iÒn vµo phiÕu - Thu l¹i phiÕu vµ tæng hîp ®Ó x¸c ®Þnh nhu cÇu chung trong lµng - Th«ng b¸o kÕt qu¶ th¨m dß ph−¬ng thøc nhËn ®Êt l©m nghiÖp víi toµn lµng trong cuéc häp lÇn 2 vµ lÊy ý kiÕn thèng nhÊt KÕt qu¶ - Cã sù thèng nhÊt cao trong céng ®ång vÒ ph−¬ng thøc nhËn ®Êt nhËn rõng theo hé hay nhãm hé hay chung th«n lµng. - NÕu nhËn theo nhãm hé th× cã danh s¸ch cña mçi nhãm, diÖn tÝch vµ vÞ trÝ ®Ò nghÞ 40
42. PHIẾU THĂM DÒ Ý KIẾN CỦA DÂN VỀ PHƯƠNG THỨC NHẬN ĐẤT NHẬN RỪNG Thôn làng: Xã: Huyện: Họ và tên chủ hộ: Dân tộc: Số khẩu: Số lao động chính: Diện tích đất nông nghiệp hiện có: ha. Trong đó: Diện tích ruộng: ha Diện tích rẫy: ha Diện tích trồng các loại cây khác: ha Tên loài cây trồng chính: (Ông bà đánh dấu × vào ô mà ông bà mong muốn) Hộ gia đình có muốn nhận đất nhận rừng không: có không Nếu muốn nhận đất nhận rừng, ông bà muốn nhận theo hình thức nào: Hộ gia đình Nhóm hộ Chung cả thôn làng Nếu muốn nhận theo nhóm hộ, trong nhóm hộ của ông bà có những hộ nào: 1/ 2/ 3/ 4/ 5/ 6/ 7/ 8/ 9/ 10/ Lý do h×nh thµnh nhãm hé nµy: VÞ trÝ ®Ò xuÊt ®−îc nhËn: (GÇn suèi, nói, ®åi nµo): §Ò xuÊt diÖn tÝch ®−îc nhËn: Chủ hộ ký tên 41
43. Công cụ 10: Vẽ sơ đồ giao đất giao rừng cho hộ, nhóm hộ hay cộng đồng Môc ®Ých Thiết kế vùng, khu vực giao theo hộ, nhóm hộ, cộng đồng có sự tham gia đáp ứng được nhu cầu, nguyện vọng của người dân về quản lý đất lâm nghiệp. Chuẩn bị - Sơ đồ hiện trạng sử dụng đất lâm nghiệp thôn làng - Các phiếu thăm dò phương thức nhận đất lâm nghiệp - Nhóm nông dân nòng cốt: Đại diện ban tự quản, già làng, đại diện các nhóm hộ Tiến hành - Thúc đẩy nhóm nông dân nòng cốt thảo luận, thương thảo để phân hoạch ranh giới giao đất giao rừng cho từng hộ, nhóm hộ trên sơ đồ. - Thúc đẩy tiến trình này với các lưu ý sau: o Tận dụng các yếu tố tự nhiên như sông suối, đỉnh dông, đường để làm ranh Ví dụ một sơ đồ giao đất giao rừng cho nhóm hộ do cộng giới đồng thương thảo, thống nhất o Việc phân chia ranh giới giao cũng cần quan tâm đến sự phù hợp với vị trí đất canh tác nương rẫy của hộ, nhóm hộ, truyền thống quản lý đất của từng dòng họ - Sơ đồ phân chia rừng được trình bày trong cuộc họp thôn lần 2 để lấy í kiến thống nhất Kết quả: Có được một sơ đồ phân chia rừng cho hộ hoặc nhóm hộ, cộng đồng thể hiện đầy đủ ranh giói, địa hình, địa vật. Đây là cơ sở để chuyển lên bản đồ thành quả thiết kế giao đất giao rừng. 42
44. C«ng cụ 11: Vẽ sơ đồ quy hoạch sử dụng đất rừng Môc ®Ých Nh»m ph¸t huy kiÕn thøc sinh th¸i ®Þa ph−¬ng cña ng−êi d©n b¶n ®Þa trong qu¶n lÝ vµ kinh doanh rõng, ®ång thêi nã gióp cho viÖc x¸c ®Þnh gi¶i ph¸p kÜ thuËt l©m nghiÖp cho tõng tr¹ng th¸i lo¹i ®Êt l©m nghiÖp vµ kÕ ho¹ch phï hîp víi n¨ng lùc, kh¶ n¨ng cña ng−êi d©n. ChuÈn bÞ - S¬ ®å hiÖn tr¹ng ®Êt rõng - GiÊy, bót mµu, phÊn viÕt, - Thµnh lËp mét nhãm n«ng d©n nßng cèt 5 -7 ng−êi cã uy tÝn, am hiÓu s¶n xuÊt, cã ®¹i diÖn phô n÷ (kho¶ng 1/4 - 1/3) Tiến hành - Giải thích rõ cho mọi người hiểu mục đích của công cụ là xác định các giải pháp tổ chức kinh doanh rừng và đất lâm nghiệp được giao và kế hoạch cho việc thực hiên. - Cán bộ PRA thúc đẩy mọi người tích cực tham gia thảo luận và dùng phấn, bút vẽ lên sơ đồ các đường ranh giới mà họ muốn quy hoạch như: khu vực canh tác nông nghiệp, nương rẫy, khu vực nông lâm kết hợp, khu vực trồng rừng, khu vực nuôi dưỡng, làm giàu rừng, khu vực khai thác - Cán bộ PRA luôn đặt ra các câu hỏi và ghi chép lại các ý kiến của họ. - Sau khi có sơ đồ quy hoạch các giải pháp kỹ thuật cho từng đối tượng, thúc đẩy thảo luận để xác định các khu vực ưu tiên, tức là lập kế hoạch về thời gian. - Vẽ lại trên giấy khổ lớn để làm sơ đồ quy hoạch sử dụng đất lâm nghiệp bao gồm 2 nội dung chính cho mỗi loại đất: Giải pháp kỹ thuật, thời gian, khối lượng/diện tích tiến hành. - Sơ đồ quy hoạch cần được thống nhất trong cuộc họp làng lần 2 Kết quả: Một sơ đồ quy hoạch sản xuất nông lâm nghiệp thể hiện đầy đủ: Cơ cấu cây trồng vật nuôi, khối lượng/diện tích, thời gian dự kiến. Đây là cơ sở để chuyển lên bản đồ thành quả quy hoạch sử dụng đất lâm nghiệp 43
45. 4.2 Các công cụ điều tra quy hoạch rừng có sự tham gia của người dân Công cụ 12: Khoanh vẽ và đo đếm diện tích trạng thái rừng Môc ®Ých Mét b¶n ®å tr¹ng th¸i rõng ®−îc khoanh vÏ vµ ®o ®Õm diÖn tÝch theo tr¹ng th¸i khu vùc giao ®Êt giao rõng. B¶n ®å tr¹ng th¸i rõng phôc vô x©y dùng b¶n ®å giao rõng cho tõng ®èi t−îng cã thÓ hiÖn ®Çy ®ñ tr¹ng th¸i rõng khi giao. ChuÈn bÞ - B¶n ®å ®Þa h×nh khu vùc giao ®Êt giao rõng - S¬ ®å hiÖn tr¹ng sö dông ®Êt l©m nghiÖp do ng−êi d©n tham gia vÏ (C«ng cô 5) - KÕt qu¶ ph©n lo¹i rõng cña ng−êi d©n (C«ng cô 4) ®Ó sö dông c¸c tªn gäi kiÓu rõng cña d©n - C¸c dông cô ®iÒu tra ®o ®¹c: §Þa bµn cÇm tay, GPS (nÕu cã), th−íc d©y 30m – 50m, èng nhßm, bót ch×, th−íc kÎ, th−íc ®o ®é, - Thµnh lËp mét nhãm n«ng d©n nßng cèt 3 - 5 ng−êi am hiÓu ®Þa bµn rõng TiÕn hµnh - Lùa chän ph−¬ng ph¸p ®o vÏ tr¹ng th¸i rõng: Tuú theo ®iÒu kiÖn thiÕt bÞ, ®Þa h×nh, diÖn tÝch ®Ó chän lùa mét trong c¸c ph−¬ng ph¸p ®o vÏ tr¹ng th¸i sau: o Sö dông ¶nh m¸y bay hoÆc ¶nh vÖ tinh ®Ó kÕt hîp gi¶i ®o¸n (hoÆc sö dông ¶nh ®· gi¶i ®o¸n – nÕu cã) vµ ®o vÏ bæ sung trªn thùc ®Þa b»ng ®Þa bµn hoÆc GPS o Khoanh vÏ theo dèc ®èi diÖn, ®o vÏ bæ sung ranh giíi b»ng ®Þa bµn hoÆc GPS o Khoanh vÏ theo tuyÕn hÖ thèng. Cù ly tuyÕn tuú theo diÖn tÝch mµ chän cù ly tuyÕn, th«ng th−êng víi quy m« 1.000 ha th× cù ly tuyÕn tõ 200 – 300m, trªn 1.000ha th× cù ly tuyÕn cã thÓ lµ 500m - KÕ thõa kÕt qu¶ vÏ s¬ ®å hiÖn tr¹ng cña ng−êi d©n vµ khoanh vÏ kÜ thuËt trªn hiÖn tr−êng, vÏ ranh giãi c¸c tr¹ng th¸i rõng cho tõng l«, kho¶nh rõng trªn b¶n ®å ®Þa h×nh tû lÖ 1/10.000. Tªn gäi tr¹ng th¸i rõng nªn sö dông c¶ hai c¸ch: Tªn gäi theo kü thuËt vµ tªn gäi cña céng ®ång. VÝ dô: IIIA3 – Rõng giµ - NÕu khu vùc giao cã diÖn tÝch lín th× nªn ph©n chia thµnh c¸c khu nhá vµ ®Æt tªn ®Ó dÔ qu¶n lÝ vµ ph©n chia rõng cho tõng ®èi t−îng, tªn gäi cña tõng khu nªn lÊy theo tªn ®Þa ph−¬ng dùa vµ ®Þa danh s«ng suèi hoÆc nói ®åi hoÆc yÕu tè lÞch sö, - §o ®Õm diÖn tÝch: DiÖn tÝch tr¹ng th¸i ®−îc ®o ®Õm tõng m¶nh trong tõng kho¶nh, khu vùc b»ng mét trong c¸c ph−¬ng ph¸p sau: 44
46. o §o ®Õm b»ng l−íi « vu«ng trªn b¶n ®å o §o ®Õm b»ng m¸y ®o cÇu tÝch trªn b¶n ®å o §o ®Õm b»ng m¸y ®o diÖn tÝch kü thuËt sè trªn b¶n ®å o Sö dông phÇn mÒn qu¶n lÝ b¶n ®å nh− Mapinfo hoÆc ArcView: Sè ho¸ b¶n ®å tr¹ng th¸i vµ ®o tÝnh diÖn tÝch trªn m¸y vi tÝnh KÕt qu¶: - Mét b¶n ®å tr¹ng th¸i rõng khu vùc giao ®Êt giao rõng tû lÖ 1/10.000, trªn b¶n ®å thÓ hiÖn tªn tr¹ng th¸i (theo kü thuËt vµ ng−êi d©n), mµu s¾c vµ diÖn tÝch tr¹ng th¸i IIIA1− Rung gia t¹i trung t©m cña mét m¶nh tr¹ng th¸i rõng. VÝ dô: 55.5 - Thèng kª diÖn tÝch theo tr¹ng th¸i cho tõng kho¶nh, khu vùc vµ tæng hîp cho toµn khu giao 45
47. Công cụ 13: Khoanh vẽ ranh giới và đo đếm diện tích giao đất giao rừng cho hộ, nhóm hộ, cộng đồng Môc ®Ých X©y dùng ®−îc b¶n ®å khoanh vÏ diÖn tÝch giao cho tõng ®èi t−îng hé, nhãm hé hoÆc céng ®ång th«n lµng. Bao gåm mét b¶n ®å chung tû lÖ 1/10.000 vµ b¶n ®å cho tõng hé, nhãm hé. Trªn c¸c b¶n ®å nµy cÇn thÓ hiÖn râ tr¹ng th¸i rõng, ®©y lµ c¬ së ®Ó lËp b¶n ®å giao ®Êt giao rõng trong sè ®á cã thÓ hiÖn ®Çy ®ñ tr¹ng th¸i rõng. ChuÈn bÞ - B¶n ®å tr¹ng th¸i rõng (c«ng cô 12) - B¶n ®å ®Þa h×nh - S¬ ®å giao ®Êt giao rõng ®−îc x©y dùng bëi céng ®ång (c«ng cô 10) - C¸c dông cô ®iÒu tra ®o ®¹c: §Þa bµn cÇm tay, GPS (nÕu cã), th−íc d©y 30m – 50m, èng nhßm, bót ch×, th−íc kÎ, th−íc ®o ®é, - Thµnh lËp c¸c mét nhãm n«ng d©n ®¹i diÖn cho c¸c hé gia ®×nh, hoÆc ®¹i diÖn cho tõng nhãm hé nÕu giao cho tõng nhãm TiÕn hµnh - §èi chiÕu kÕt qu¶ ph©n chia ®Êt l©m nghiÖp cña ng−êi d©n trªn s¬ ®å ë c«ng cô 10 víi thùc ®Þa vµ b¶n ®å ®Þa h×nh. Sö dông c¸c ®Þa h×nh, ®Þa danh ®Ó nhËn biÕt cña ng−êi d©n ®Ó kiÓm tra - TiÕn hµnh ®i khoanh vÏ theo ®−êng ranh giíi ph©n chia diÖn tÝch gi÷a c¸c hé hoÆc nhãm hé b»ng ®Þa bµn cÇm tay, ®Þa bµn 3 ch©n hoÆc GPS. NÕu ranh giíi lµ s«ng suèi, ®−êng d«ng thÓ hiÖn râ trªn b¶n ®å th× chØ cÇn ®Õn x¸c minh lµ ®ñ. - ThÓ hiÖn ranh giãi gi÷a c¸c hé, nhãm hé trªn b¶n ®å tr¹ng th¸i rõng tû lÖ 1/10.000. - §o ®Õm diÖn tÝch: DiÖn tÝch tr¹ng th¸i rõng trong tõng l«, khu rõng giao cho hé, nhãm hé, céng ®ång ®−îc ®o ®Õm theo c¸c ph−¬ng ph¸p t−¬ng tù ®· tr×nh bµy trong c«ng cô 12. 46
48. KÕt qu¶ - Mét b¶n ®å khu vùc giao ®Êt giao rõng tû lÖ 1/10.000, trªn b¶n ®å thÓ hiÖn ranh giíi hé, nhãm hé, tr¹ng th¸i rõng, diÖn tÝch cña mçi hé, nhãm hé; t« mµu theo hé, N hom ho1 nhãm hé. T¹i trung t©m ghi râ tªn hé/nhãm hé, diÖn tÝch. VÝ dô: 25.5 - C¸c b¶n ®å giao ®Êt giao rõng cho tõng hé hoÆc nhãm hé thÓ hiÖn ranh giíi, tr¹ng th¸i rõng, diÖn tÝch cña hé hoÆc nhãm hé; t¹i trung t©m ghi râ tªn hé/nhãm hé, N hom ho2 − Rung TB tr¹ng th¸i rõng, diÖn tÝch. VÝ dô: 15.5 - Thèng kª diÖn tÝch giao cho tõng hé, nhãm hé. Trong tõng hé cÇn chi tiÕt diÖn tÝch theo tr¹ng th¸i rõng. Tæng hîp cho toµn khu vùc giao. VÝ dô: B¶n ®å giao ®Êt giao rõng cho nhãm hé VÝ dô: B¶n ®å khu vùc giao ®Êt l©m nghiÖp 47
49. Công cụ 14: Ước lượng các chỉ tiêu lâm học cho từng trạng thái rừng Môc ®Ých Uíc l−îng c¸c chØ tiªu l©m häc chñ yÕu cho tõng tr¹ng th¸i rõng khi giao vµ lµm c¬ së gi¸m s¸t qu¶n lÝ tµi nguyªn vµ ph©n chia lîi Ých cho ng−êi nhËn rõng. ChuÈn bÞ - B¶n ®å tr¹ng th¸i rõng vµ giao ®Êt giao rõng ®Õn hé, nhãm hé (kÕt qu¶ c«ng cô 12 vµ 13) - C¸c dông cô ®iÒu tra ®o ®¹c: §Þa bµn cÇm tay, GPS (nÕu cã), th−íc d©y 30m – 50m, th−íc ®o ®−ßng kÝnh, chiÒu cao, èng nhßm, bót ch×, th−íc kÎ, th−íc ®o ®é,. b¶ng biÓu ®iÒu tra « tiªu chuÈn - Thµnh lËp c¸c mét nhãm n«ng d©n ®¹i diÖn cho c¸c hé gia ®×nh, hoÆc ®¹i diÖn cho tõng nhãm hé nÕu giao cho tõng nhãm TiÕn hµnh - Chän lùa ph−¬ng ph¸p ®iÒu tra: Cã thÓ lµ ®iÓn h×nh hay hÖ thèng - Sö dông ®iÒu tra theo « tiªu chuÈn, diÖn tÝch 500m2 cã thÓ h×nh ch÷ nhËt hoÆc trßn - Mçi tr¹ng th¸i tiÕn hµnh rót mÉu tõ 3 – 6 « tiªu chuÈn cho 100ha. NÕu chän ph−¬ng ph¸p ®iÓn h×nh th× c¸c « tiªu chuÈn ®−îc ®Æt ë nh÷ng n¬i ®¹i diÖn cho tr¹ng th¸i rõng ®iÒu tra. NÕu theo ph−¬ng ph¸p hÖ thèng th× thiÕt kÕ c¸c tuyÕn song song c¸ch ®Òu, cù ly tuyÕn vµ « tiªu chuÈn trªn tuyÕn kho¶ng 200 - 300m. - Trong « tiªu chuÈn ®iÒu tra tªn loµi (Kinh vµ d©n téc), ®−êng kÝnh, c«ng dông trong céng ®ång - Tæng hîp c¸c « tiªu chuÈn theo tr¹ng th¸i ®Ó tÝnh loµi c©y chñ yÕu, mËt ®é trªn ha, ®−êng kÝnh b×nh qu©n theo tõng tr¹ng th¸i rõng. - LËp c¸c b¶ng biÓu thÓ hiÖn c¸c chØ tiªu l©m häc theo tr¹ng th¸i vµ tæng hîp cho tõng hé, nhãm hé KÕt qu¶ - B¶ng thèng kª c¸c chØ tiªu l©m häc theo tr¹ng th¸i rõng - B¶ng thèng kª diÖn tÝch vµ c¸c ®Æc ®iÓm tr¹ng th¸i rõng giao cho hé hoÆc nhãm hé 48
50. VÝ dô: B¶ng thèng kª −íc l−îng c¸c chØ tiªu l©m häc theo tr¹ng th¸i rõng Stt Tªn tr¹ng Tªn gäi cña céng Loµi c©y chñ MËt ®é Dbq (cm) th¸i, kÝ hiÖu ®ång yÕu (3-5 loµi) N/ha 1 Non - IIB Rõng non sau DÎ, Thµu t¸u, 600 12 n−¬ng rÉy d−íi 10 Lµnh ng¹nh n¨m 2 `NghÌo – Rõng xÊu DÎ, Tr¸m, Chß 350 15 IIIA1 xãt 3 Trung b×nh – Rõng giµ B»ng l¨ng, C¨m 550 22 IIIA2 xe, Géi 4 VÝ dô: B¶ng thèng kª diÖn tÝch c¸c ®Æc ®iÓm cña tr¹ng th¸i rõng giao cho hé, nhãm hé, céng ®ång Stt Tªn hé hoÆc Tr¹ng th¸i DiÖn Loµi c©y chñ yÕu MËt ®é Dbq (cm) Tæng sè c©y nhãm hé rõng tÝch (3-5 loµi) N/ha (ha) 1 Nhãm hé 1 IIIA1 - NghÌo 100 DÎ, Tr¸m, Chß xãt 350 15 35.000 IIIA2 – TB 50 B»ng l¨ng, C¨m 550 22 27.500 xe, Géi Tæng nhãm 150 62.500 hé 1 2 Nhãm hé 2 Tæng nhãm hé 2 Tæng theo IIB – Non tr¹ng th¸i IIIA1 – NghÌo IIIA2 – TB IIIA3 - Giµu Tæng chung 49
51. Công cụ 15: Lập bản đồ quy hoạch và kế hoạch sử dụng đất rừng Môc ®Ých X©y dùng ®−îc mét b¶n ®å quy ho¹ch vµ kÕ ho¹ch ®¬n gi¶n sö dông rõng vµ ®Êt rõng ®−îc giao ChuÈn bÞ - B¶n ®å ®Þa h×nh, tr¹ng th¸i rõng khu vùc giao ®Êt giao rõng - S¬ ®å quy ho¹ch sö dông ®Êt l©m nghiÖp do ng−êi d©n thùc hiÖn (C«ng cô 11) - C¸c dông cô ®iÒu tra ®o ®¹c: §Þa bµn cÇm tay, GPS (nÕu cã), th−íc d©y 30m – 50m, èng nhßm, bót ch×, th−íc kÎ, th−íc ®o ®é, - Thµnh lËp mét nhãm n«ng d©n nßng cèt 5 – 7 ng−êi am hiÓu s¶n xuÊt, rõng. TiÕn hµnh - KÕ thõa kÕt qu¶ vÏ s¬ ®å quy ho¹ch sö dông ®Êt l©m nghiÖp cña ng−êi d©n tiÕn hµnh kiÓm tra ngoµi thùc ®Þa ®Ó khoanh vÏ ranh giíi c¸c khu vùc ¸p dông c¸c gi¶i ph¸p kÜ thuËt kh¸c nhau. Sö dông ®Þa bµn cÇm tay, hoÆc ®Þa bµn 3 ch©n hoÆc GPS ®Ó khoanh vÏ - KiÓm chøng vµ thèng nhÊt c¸c ®Ò xuÊt cña ng−êi d©n vÒ gi¶i ph¸p kinh doanh ®Êt rõng trªn thùc ®Þa - Thèng kª diÖn tÝch ¸p dông c¸c gi¶i ph¸p kÜ thuËt kh¸c nhau ë c¸c tr¹ng th¸i. - Th¶o luËn nhãm ®Ó lËp mét kÕ ho¹ch ®¬n gi¶n vÒ sö dông ®Êt l©m nghiÖp ®−îc giao KÕt qu¶ - Mét b¶n ®å quy ho¹ch sö dông ®Êt l©m nghiÖp tû lÖ 1/10.000, thÓ hiÖn c¬ cÊu c©y trång vËt nu«i, diÖn tÝch ë tõng tr¹ng thaÝ ®Êt, rõng trong tõng l«, kho¶nh, khu vùc ®−îc giao. - Mét b¶n kÕ ho¹ch sö dông ®Êt l©m nghiÖp ®¬n gi¶n trong 5 n¨m 50
52. VÝ dô: B¶ng kÕ ho¹ch kinh doanh ®Êt l©m nghiÖp 5 n¨m Stt Tr¹ng VÞ trÝ DiÖn Gi¶i ph¸p kinh KÕ ho¹ch 5 n¨m th¸i rõng, tÝch doanh ®Êt (ha) 05 06 07 08 09 1 §Êt trèng §åi C− D¨m 120 N«ng L©m kÕt hîp: 10 15 20 25 25 QuÕ – S¾n 2 IIIA1 - GÇn suèi 250 Nu«i d−ìng rõng 250 250 250 250 250 NghÌo Dak To Trªn ®åi C− 175 Lµm giµu rõng b»ng 15 15 25 25 30 NÐ sao, dÇu Tæng 170 N«ng l©m kÕt hîp: 30 35 30 45 30 theo gi¶i QuÕ – S¾n phap kinh 500 Nu«i d−ìng rõng 500 500 500 500 500 doanh 230 Lµm giµu rõng 40 40 50 50 50 b»ng sao, dÇu 51
53. Công cụ 16: Tính toán tỷ lệ hưởng lợi sản phẩm gỗ của người nhận rừng Môc ®Ých: TÝnh to¸n cô thÓ ®−îc tû lÖ h−ëng lîi s¶n phÈm gç cho ng−êi nhËn rõng theo tõng tr¹ng th¸i vµ kiÓu rõng. Nguyªn t¾c: QuyÒn h−ëng lîi s¶n phÈm gç ®−îc x©y dùng dùa trªn nguyªn t¾c ng−êi nhËn rõng ®−îc thu phÇn t¨ng tr−ëng hµng n¨m cña rõng. Cã nghÜa lµ ng−êi nu«i rõng lu«n b¶o ®¶m phÇn vèn rõng cña quèc gia ®· giao cho hä vµ ®−îc h−ëng lîi nhê phÇn sinh tr−ëng tÝch luü. Nguyªn t¾c nµy b¶o ®¶m hai yªu cÇu: i) Hµi hoµ gi÷a b¶o ®¶m vèn rõng vµ h−ëng lîi cña ng−êi d©n, ii) KhuyÕn khÝch ®−îc ng−êi nhËn rõng tæ chøc kinh doanh, ®Çu t− vµo rõng, ®Çu t− cµng cao th× t¨ng tr−ëng cµng lín vµ h−áng lîi cµng nhiÒu. ChuÈn bÞ: - Sè liÖu ®iÒu tra c¸c chØ tiªu l©m häc ®· ®−îc thùc hiÖn trong c«ng cô 14 - C¸c ph−¬ng tr×nh quan hÖ gi÷a l−îng t¨ng tr−ëng hµng n¨m (Zm) víi tr÷ l−îng (M) cho hai kiÓu rõng: y = -0.0002x2 + 0.1137x - 1.9271 Quan he Zm - M rung khop y = -9E-08x4 + 3E-05x3 - 0.0034x2 + 0.1718x - 0.5647 Quan he Zm - M rung thuong xanh 2 R = 0.603 R2 = 0.6701 14 6 12 5 10 4 8 3 6 Zm (m3/ha/nam) Zm (m3/ha/nam) 4 2 2 1 0 0 0 50 100 150 200 250 300 350 400 450 0 20 40 60 80 100 120 140 160 180 M (m3/ha) M (m3) TiÕn hµnh tÝnh to¸n: Dùa vµo ®iÒu tra t¨ng tr−ëng ®Þnh kú cã thÓ tÝnh to¸n nhanh tû lÖ h−ëng lîi cho tõng tr¹ng th¸i rõng theo hai tr−êng hîp nh− sau 1. Tû lÖ h−ëng lîi s¶n phÈm gç khi rõng ®¹t tiªu chuÈn khai th¸c Cã nghÜa lµ ng−êi nhËn rõng ®· nu«i rõng ®¹t tiªu chuÈn rõng khai th¸c, tiªu chuÈn nµy ®−îc x¸c ®Þnh lµ tr÷ l−îng rõng cã l−îng t¨ng tr−ëng cao nhÊt (Mc). C¸ch tÝch to¸n nh− sau: - Tû lÖ % s¶n phÈm gç ng−êi nhËn rõng ®−îc h−ëng cho 01 n¨m nu«i rõng (d%): Pm.% d% = I% 52
54. Zm Víi: Pm%: SuÊt t¨ng tr−ëng vÒ tr÷ l−îng (%), Pm% = , trong ®ã Zm ®−îc x¸c ®Þnh M qua M1 (tr÷ l−îng hiÖn t¹i cña 01 tr¹ng th¸i rõng) th«ng qua m« h×nh quan hÖ Zm-M. I%: C−êng ®é khai th¸c (%), th«ng th−êng ®−îc x¸c ®Þnh biÕn ®éng tõ 30 – 40% bao Mkt gåm c¶ l−îng ®ç vì trong khai th¸c tõ 10-15%. I% cã thÓ tÝnh qua c«ng thøc I % = . Mc Trong ®ã Mkt: Tr÷ l−îng c©y ®øng dù kiÕn khai th¸c (m3/ha). Mc: Tr÷ l−îng rõng ®¹t tiªu chuÈn khai th¸c (m3/ha), ®−îc x¸c ®Þnh th«ng qua m« h×nh Zm – M, trong ®ã Mc x¸c ®Þnh trªn c¬ së Zm ®¹t max, cã nghÜa lµ khi khai th¸c rõng sÏ ®¹t ®−îc l−îng t¨ng tr−ëng tèi ®a ®Ó kh«ng ngõng n©ng cao s¶n l−îng rõng. Zm ®¹t max víi Mc tõ 200 – 350m3/ha ë rõng th−êng xanh vµ tõ 110 – 150m3/ha ë rõng khép vµ biÕn ®éng theo lËp ®Þa, tr¹ng th¸i xuÊt ph¸t. Mc − M1 - Sè n¨m nu«i d−ìng rõng (n): n = Zm 3 M1: Tr÷ l−îng rõng hiÖn t¹i, lóc giao (m /ha) Mc: Tr÷ l−îng rõng ®¹t tiªu chuÈn khai th¸c (m3/ha), ®· tr×nh bµy ë trªn. Zm: L−îng t¨ng tr−ëng hµng n¨m (m3/ha/n¨m) x¸c ®Þnh qua m« h×nh Zm – M - Tæng % h−ëng lîi s¶n phÈm gç cña ng−êi nhËn rõng (tæng d%): tæng %d = d% x n. Tû lÖ nµy thuyÕt minh % gi¸ trÞ s¶n phÈm gç khai th¸c ng−êi nhËn rõng ®−îc h−ëng t¹i thêi ®iÓm khai th¸c. Tû lÖ h−ëng lîi s¶n phÈm gç cña ng−êi nhËn rõng khu vùc rõng th−êng xanh vµ khép cña huyÖn Mang Yang, tØnh Gia Lai KiÓu rõng Tr¹ng th¸i Tû lÖ h−ëng Thêi gian nu«i Tæng % d©n lîi cña d©n d−ìng (n n¨m) ®−îc h−ëng (d%/n¨m) khi khai th¸c 18 25 IIA >100 19 12 IIB >100 14 8 Th−êng xanh IIIA1 >100 10 1 IIIA2 10 71 IIIA3 7 12 12 RIIB >100 Khép 13 14 RIIIA1 >100 53
55. Tû lÖ h−ëng lîi s¶n phÈm gç cña ng−êi nhËn rõng khu vùc rõng khép huyÖn A Jun pa, tØnh Gia Lai KiÓu rõng Tr¹ng th¸i Tû lÖ h−ëng Thêi gian nu«i Tæng % d©n lîi cña d©n d−ìng (n n¨m) ®−îc h−ëng (%d/n¨m) khi khai th¸c RIIA 30 66 >100 21 27 >100 Khép RIIB 16 19 >100 RIIIA1 2. Tû lÖ h−ëng lîi s¶n phÈm gç khi tiÕn hµnh gi¶i ph¸p chÆt chän c−êng ®é nhá, lu©n kú ng¾n §èi víi kinh doanh rõng céng ®ång, ®Ò nghÞ ¸p dông gi¶i ph¸p chÆt chän c−êng ®é nhá víi lu©n kú ng¾n: - ¸p dông cho mäi tr¹ng th¸i rõng, kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i chê ®¹t tiªu chuÈn rõng khai th¸c - Lu©n kú ng¾n: 5 – 10 n¨m - C−êng ®é nhá d−íi 30% bao gåm c¶ ®æ vì, víi c−êng ®é ®ç vì th−êng b»ng c−êng ®é lÊy ra. Do ®ã khi thiÕt kÕ c−êng ®é chÆt kh«ng qu¸ 15% - S¶n phÈm lÊy ra ®a d¹ng: gç lín, gç nhá, cñi, lµm c¸c vËt liÖu s¶n xuÊt phôc vô cho nhu cÇu thiÕt yÕu cña céng ®ång vµ cã thÓ b¸n ra thÞ tr−êng ®Ó t¹o ra thu nhËp. Víi gi¶i ph¸p nµy sÏ hç trî cho tiÕn tr×nh qu¶n lÝ kinh doanh rõng céng ®ång tèt h¬n: - Kh«ng chê ®îi rõng ®¹t tiªu chuÈn khai th¸c nh− hiÖn nay: §a sè rõng giao lµ rõng nghÌo, non, do ®ã nÕu ®Ó ng−êi d©n chê ®îi cho ®Õn khi rõng ®¹t tiªu chuÈn khai th¸c th× qu¸ l©u, th−êng h¬n 20 n¨m, ®iÒu nµy sÏ lµm cho rõng Ýt cã ®ãng gãp cho ®êi sèng vµ ph¸t triÓn céng ®ång. Do ®ã xem xÐt gi¶i ph¸p kinh doanh th«ng qua chÆt c−êng ®é nhá, lu©n kú ng¾n lµ cÇn thiÕt, kÌm theo ®ã lµ gi¶i ph¸p kü thuËt thÝch hîp ®Ó b¶o ®¶m cÊu tróc rõng vµ nu«i d−ìng rõng ph¸t triÓn (Kü thuËt ®iÒu chØnh cÊu tróc rõng trong khai th¸c c−êng ®é nhá, lu©n kú ng¾n ®−îc tr×nh bµy cô thÓ trong h−íng dÉn lËp kÕ ho¹ch qu¶n lÝ rõng dùa vµo céng ®ång cña nghiªn cøu nµy) - ChÆt theo ph−¬ng ph¸p nµy sÏ kh«ng g©y tæn h¹i ®Õn vèn rõng, vÝ dô chÆt ë tr¹ng th¸i rõng nghÌo IIIA1 nÕu chän lu©n kú L = 5 n¨m, suÊt t¨ng tr−ëng lµ Pm% = 6%, th× c−êng ®é chÆt lµ I% = LxPm% = 30%, khi ®ã c−êng ®é chÆt thùc tÕ chØ lµ 15% (®ç vì 15%) - Lu©n kú ng¾n sÏ thuËn lîi vµ ®¬n gi¶n cho viÖc lËp kÕ ho¹ch rõng céng ®ång, ®ång thêi ng−êi d©n cã kh¶ n¨ng thu nhËp liªn tôc víi quü rõng giao kh«ng lín 54
56. - C−êng ®é chÆt nhá phï hîp víi ®iÒu kiÖn céng ®ång: ChÆt, vËn xuÊt thñ c«ng. §ång thêi c−êng ®é nhá vµ víi lu©n kú ng¾n sÏ lµ ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho viÖc t¸c ®éng nu«i d−ìng rõng ngµy cµng tiÕp cËn rõng chuÈn. - ChÆt ë c¸c tr¹ng th¸i kh¸c nhau sÏ t¹o ra nguån l©m s¶n ®a d¹ng, liªn tôc, phï hîp víi nhu cÇu s¶n xuÊt vµ sinh ho¹t cña céng ®ång Tû lÖ h−ëng lîi s¶n phÈm gç: TÝnh cô thÓ cho tõng n¨m nu«i d−ìng rõng ë tÊt c¶ tr¹ng th¸i rõng: Pm.% - Trong tr−êng hîp nµy tû lÖ d% còng nh− ph−¬ng ph¸p trªn: d% = I% Trong ®ã Pm% x¸c ®Þnh nh− trªn, I% x¸c ®Þnh qua c«ng thøc: I% = LxPm% , víi L lµ lu©n kú ng¾n 5 – 10 n¨m. - Tæng d% = d% x n; víi n lµ sè n¨m nu«i d−ìng rõng tõ khi nhËn cho ®Õn khi chÆt, thêi gian nµy kh«ng ph¶i chê ®Õn khi rõng ®¹t tiªu chuÈn. VÝ dô rõng tr¹ng th¸i nghÌo IIIA1 sau n = 3 n¨m nu«i d−ìng kÓ tõ khi nhËn rõng ®−îc ®−a vµo chÆt, víi lu©n kú chÆt lµ L = 5 n¨m, Pm% = 6%, th× I% = 5x6% = 30%, c−êng ®é chÆt thùc tÕ kho¶ng 15% (trõ 15% ®ç vì) Pm.% 6% Tû lÖ h−ëng lîi cho 01 n¨m nu«i rõng: d% = = = 20% /n¨m I% 30% Tæng tû lÖ h−ëng lîi s¶n phÈm gç cña ng−êi nhËn rõng: Tæng d% = d% x n = 20% x 3n¨m = 60% KÕt qu¶ tÝnh to¸n tû lÖ h−ëng lîi gi¸ trÞ s¶n phÈm gç cho 01 n¨m nu«i rõng vµ tæng cho ®Õn thêi ®iÓm khai th¸c ë hai khu vùc ®· ®−îc nghiªn cøu cô thÓ. §©y lµ kÕt qu¶ nghiªn cøu, ph©n tÝch d÷ liÖu thùc tÕ vµ kiÕn nghÞ ®Ó xem xÐt, tÝnh to¸n bæ sung cho quyÕt ®Þnh 178 vÒ ph©n chia lîi Ých cña ng−êi nhËn rõng s¶n xuÊt. - TÝnh gi¸ trÞ h−ëng lîi cña ng−êi nhËn rõng: Gi¸ trÞ gç thu ®−îc tõ khai th¸c sÏ ®−îc ph©n chia theo nguyªn t¾c: o Tr−íc hÕt trõ ®i thuÕ tµi nguyªn cho nhµ n−íc o C¨n cø vµo tæng %d (tæng % gi¸ trÞ s¶n phÈm gç ng−êi nhËn rõng ®−îc h−ëng) ®Ó x¸c ®Þnh gi¸ trÞ s¶n phÈm cña ng−êi nu«i rõng, phÇn cßn l¹i ®−îc nép ng©n s¸ch x· VÝ dô: Mét nhãm hé ®−îc giao rõng th−êng xanh tù nhiªn lµ rõng s¶n xuÊt, thuéc tr¹ng th¸i trung b×nh (IIIA2). Nhãm hé ®· nu«i d−ìng rõng ®−îc 5 n¨m, nay rõng ®· ®¹t tiªu chuÈn khai th¸c, tiÕn hµnh khai th¸c vµ vËn xuÊt gç ra b·i giao víi khèi l−îng 100m3. Gi¸ b¸n gç t¹i b·i giao (Nhãm V) lµ 1.000.000®/m3. ThuÕ tµi nguyªn lµ 15%; sau khi trõ thuÕ, nhãm hé ®−îc h−ëng 7% gi¸ trÞ gç cho 01 n¨m nu«i d−ìng rõng, nh− vËy trong 5 n¨m sÏ ®−îc h−ëng 7% x 5 n¨m = 35% gi¸ trÞ s¶n phÈm khai th¸c; vµ phÇn nép ng©n s¸ch x· lµ 65%. Cô thÓ tÝnh thµnh tiÒn nh− sau: 55
57. - TiÒn b¸n gç t¹i b·i giao: 100m3 x 1.000.000® = 100.000.000® - ThuÕ tµi nguyªn: 100m3 x 1.000.000® x 15% = 15.000.000® - PhÇn thu ho¹ch sau khi trõ thuÕ: 100.000.000® - 15.000.000® = 85.0000.000® PhÇn nµy ®−îc ph©n chia cho ng−êi nu«i rõng vµ ng©n s¸ch x· theo tû lÖ h−ëng lîi o Nhãm hé ®−îc h−ëng: 85.000.000® x 35% = 29.750.000® o Nép ng©n s¸ch x·: 85.000.000® x 65% = 55.250.000® Trong tr−êng hîp ®èi víi c¸c tr¹ng th¸i rõng nghÌo, thêi gian nu«i d−ìng dµi vµ khi khai th¸c th× tæng % ng−êi nu«i rõng ®−îc h−ëng lµ 100% th× sÏ kh«ng cã phÇn nép ng©n s¸ch x·. C¸ch ph©n chia gi¸ trÞ s¶n phÈm gç nh− trªn còng dùa theo th«ng t− liªn tÞch 80/2003 h−íng dÉn ¸p dông quyÕt ®Þnh 178, tuy nhiªn cã ®Ò nghÞ thay ®æi trong c¸ch tÝnh phÇn nép ng©n s¸ch x·. Trong th«ng t− 80/2003, phÇn nép ng©n s¸ch x· ®−îc tÝnh: 100m3 x 650.000® (gi¸ c©y ®øng) x 65% = 42.250.000®; c¸ch tÝnh nµy ®−îc tÝnh tr−íc khi trõ thuÕ vµ cÇn x¸c ®Þnh gi¸ c©y ®øng t¹i tõng thêi ®iÓm. Do ®ã ®Ó ®¬n gi¶n víi ng−ßi d©n vµ phï hîp víi quyÕt ®Þnh 178, ®Ò nghÞ tÝnh to¸n theo vÝ dô trªn, tøc lµ sau khi trõ thuÕ sÏ ph©n chia gi¸ trÞ s¶n phÈm theo tû lÖ h−ëng lîi gi÷a d©n vµ nép ng©n s¸ch x·. - KiÓm tra, x¸c minh tû lÖ h−ëng lîi cña ng−êi nhËn rõng khi khai th¸c: Trong thùc tÕ, khi khai th¸c cÇn kiÓm tra gi¸ trÞ Pm% vµ c−êng ®é khai th¸c thùc tÕ I% (bao gåm c¶ l−îng ®ç vì trong chÆt h¹, vËn xuÊt) ®Ó x¸c ®Þnh chÝnh x¸c d% cho ng−êi nu«i rõng. Pm% ®−îc thÈm ®Þnh theo c«ng thøc cña Pressler: Mc − M1 2 Mkt Pm% = x vµ I% = Mc + M1 n Mc KÕt qu¶: ViÖc tÝnh to¸n tû lÖ h−ëng lîi s¶n phÈm gç cho ng−êi nu«i rõng cÇn ®¹t ®−îc: - T¹i thêi ®iÓm giao rõng: TÝnh to¸n ®−îc c¸c chØ tiªu ®Ó dù b¸o h−ëng lîi cña ng−êi nhËn rõng: d%: tû lÖ h−ëng lîi s¶n phÈm gç cho 01 n¨m nu«i d−ìng rõng; n: sè n¨m nu«i d−ìng rõng; tæng d%: tæng % gi¸ trÞ s¶n phÈm gç ng−êi d©n ®−îc h−ëng trong toµn bé thêi gian nu«i d−ìng rõng. - T¹i thêi ®iÓm khai th¸c: KiÓm tra, x¸c minh vµ tÝnh to¸n ®−îc gi¸ trÞ h−ëng lîi cña ng−êi nhËn rõng, phÇn nép ng©n s¸ch vµ thuÕ tµi nguyªn Ghi chó: C«ng thøc x¸c ®Þnh d% nh− trªn ch−a xÐt ®Õn yÕu tè khã kh¨n trong qu¶n lÝ b¶o vÖ vµ kinh doanh rõng. Mét khu rõng ë xa, ®Þa h×nh khã kh¨n sÏ lµm t¨ng chi phÝ cho b¶o vÖ còng nh− tæ chøc kinh doanh, khai th¸c, do ®ã cÇn cã nh©n mét hÖ sè thÝch hîp khi ®é khã kh¨n t¨ng lªn. HÖ sè nµy cÇn ®−îc tÝnh dùa vµo tû lÖ gi÷a chi phÝ thùc tÕ so víi cho ®Þnh møc chi phÝ b×nh th−êng trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn. VÝ dô tû lÖ nµy lµ 1,1 th× d% ®iÒu chØnh sÏ b»ng d% x 1,1. 56
58. PHÂN V: HƯỚNG DẪN XÂY DỰNG CÁC VĂN BẢN Bao gồm các hướng dẫn xây dựng các văn bản, tài liệu: - Hướng dẫn 1: Mẫu đơn xin nhận đất rừng - Hướng dẫn 2: Đề cương phương án giao đất giao rừng - Hướng dẫn 3: Mẫu xây dựng khế ước giao đất giao rừng - Hướng dẫn 4: Mẫu đơn xin đăng ký quyền sử dụng đất rừng - Hướng dẫn 5: Mẫu Quyết định của UBND huyện về việc giao đất giao rừng - Hướng dẫn 6: Tính toán định mức chi phí để tổ chức giao đất giao rừng 57
59. Hướng dẫn 1: Mẫu đơn xin nhận đất rừng Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam Độc lập - Tự do - Hạnh phúc ĐƠN XIN NHẬN ĐẤT RỪNG Kính gởi: Ủy ban nhân dân huyện 1. Chủ xin nhận đất: 1.1. Họ và tên chủ hộ gia đình, cá nhân: - Ngày tháng năm sinh: - Nghề nghiệp: - Số chứng minh nhân dân: cấp ngày tại - Họ và tên vợ (hoặc chồng) của chủ hộ: - Số nhân khẩu trong hộ: - Số lao động chính trong hộ: - Nơi thường trú: 1.2. Tên tổ chức: - Thành lập theo Quyết định số , ngày / / , của - Nơi thường trú: 2. Làm đơn xin nhận đất rừng như sau: 2.1. Tổng diện tích xin nhận là: ha, tại các địa điểm như sau: - Lô: , trạng thái rừng: ,khoảnh tiểu khu: , mục đích sử dụng Địa danh: 58
60. - Lô: , trạng thái rừng: ,khoảnh ,tiểu khu: , mục đích sử dụng Địa danh: 2.2. Hình thức xin giao nhận là: - Xin Nhà nước giao sử dụng ổn định lâu dài: - Xin Nhà nước cho thuê sử dụng: (Đánh dấu × vào ô mà ông bà mong muốn) Đề nghị Ủy ban nhân dân các cấp xã, huyện xem xét giao đất giao rừng cho chúng tôi được quản lý và sử dụng. Sau khi được nhận đất rừng, chúng tôi xin chấp hành đầy đủ mọi quy định của Nhà nước. Ngày tháng năm Ngày tháng năm Xác nhận của UBND xã Xác nhận của trưởng thôn làng Người làm đơn ký tên 59
61. Hướng dẫn 2: Đề cương phương án giao đất giao rừng Phần thứ nhất: GIỚI THIỆU CHUNG - Sự cần thiết của việc giao đất giao rừng trong khu vực. - Những căn cứ để xây dựng phương án. - Mô tả tóm tắt phương pháp tiến hành, tiếp cận trong xây dựng phương án. - Giới thiệu tổng quát phương án Phần thứ hai: ĐIỀU KIỆN TỰ NHIÊN, KINH TẾ XÃ HỘI KHU VỰC GIAO ĐẤT GIAO RỪNG 2.1. Điều kiện tự nhiên 2.1.1. Vị trí địa lý, khu vực hành chính 2.1.2. Địa hình đất đai. 2.1.3. Khí hậu thuỷ văn. 2.1.4. Tài nguyên và quá trình quản lí sử rừng và đất rừng: Phần này mô tả chi tiết kết quả điều tra, đánh giá tài nguyên rừng và đất rừng bao gồm: - Quá trình sử dụng đất lâm nghiệp: Sử dụng kết quả công cụ 3, 4, 5, 6 để trình bày kết quả và đánh giá quá trình cũng như những đề xuất liên quan đến giao đất rừng. - Tiềm năng về lâm sản ngoài gỗ dựa vào kinh nghiệm cộng đồng: Sử dụng kết quả công cụ 7 để phân tích đánh giá, đặc biệt vai trò của nó đối với cộng đồng nhận đất rừng - Thống kê diện tích các trạng thái rừng theo khu vực, địa điểm: Kết quả công cụ 12. - Các chỉ tiêu lâm học cho từng trạng thái rừng: Kết quả công cụ 14 2.2. Điều kiện kinh tế xã hội 2.2.1. Lịch sử phát triển thôn làng, cộng đồng: Sử dụng kết quả công cụ 1. 2.2.2. Dân số, lao động, thành phần dân tộc và sự phân bố dân cư: Kết quả thu thập số liệu thứ cấp 2.2.3. Phân loại kinh tế hộ và vấn đề giao đất giao rừng: Sử dụng kết quả công cụ 2, đánh giá phát triển kinh tế, nhu cầu về tài nguyên đất lâm nghiệp để phát triển kinh tế hộ, cộng đồng. Vấn đề quan tâm đến hộ đói nghèo trong giao đất giao rừng. 2.2.4. Tổ chức cộng đồng và quản lý rừng truyền thống: Sử dụng kết quả sơ đồ Venn – công cụ 8. 60
62. 2.2.5. Cơ cấu sản xuất: 2.2.6. Cơ cấu sử dụng đất thôn làng: Bao gồm diện tích, năng suất, sản lượng. Đánh giá thực trạng sử dụng đất. Sử dụng kết quả số liệu thứ cấp, công cụ 3, 5 và 6. 2.2.7. Chăn nuôi 2.2.8. Ngành nghề khác 2.2.9. Cơ sở hạ tầng: Kết quả số liệu thứ cấp 2.2.10. Tín dụng, thị trường phục vụ sản xuất: Kết quả số liệu thứ cấp và các kết quả PRA liên quan. Phần thứ ba: PHƯƠNG ÁN GIAO ĐẤT GIAO RỪNG 3.1. Mục tiêu của việc giao đất giao rừng - Mục tiêu lâu dài, tổng thể - Mục tiêu cụ thể 3.2. Quy mô, địa điểm, thời gian giao đất giao rừng - Quy mô, địa điểm giao đất giao rừng: Trình bày diện tích, diện tích theo trạng thái rừng, địa điểm giao - Thời hạn giao 3.3. Phương thức giao đất giao rừng: Trình bày toàn bộ kết quả đã thống nhất với thôn làng: - Giao đất giao rừng cho đối tượng nào: Hộ hay nhóm hộ (dòng họ) hay cộng đồng dân cư thôn làng. Giải trình lý do hình thành phương thức này và tính hợp lý, hiệu quả và nền vững của nó. - Phân chia đất rừng (diện tích, trạng thái rừng) đến từng đối tượng. Sử dụng kết quả công cụ 9, 10 và trình bày kết quả phân chia trong một bảng theo công cụ 13. Phần thứ tư: GIẢI PHÁP THỰC HIỆN 4.1. Chính sách hưởng lợi 4.1.1. Quyền lợi: Trích các điểm quan trọng trong nghi định 163 và quyết định 178, bao gồm - Quyền lợi về mặt luật đất đai bao gồm các quyền trong sử dụng đất rừng - Quyền hưởng lợi gỗ và lâm sản ngoài gỗ - Các quyền lợi khác. 4.1.2. Nghĩa vụ 61
63. - Tổ chức bảo vệ rừng - Tổ chức kinh doanh rừng - Thực hiện các nghĩa vụ đối với nhà nước như thuế, bảo vệ môi trường rừng. 4.2. Quy hoạch và kế hoạch đơn giản quản lý sử dụng đất lâm nghiệp được giao 4.2.1. Quy hoạch và kế hoạch quản lý sử dụng đất lâm nghiệp ở thôn làng: Sử dụng kết quả công cụ 11 và 15, trình bày bảng kế hoạch sử dụng đất lâm nghiệp trong 5 năm. 4.2.2. Các biện pháp kỹ thuật áp dụng cho từng loại đất, loại rừng: Căn cứ theo quy phạm để định hướng và giải pháp cụ thể được đề xuất từ cộng đồng ở công cụ 11. 4.3. Đầu tư và giải pháp kinh doanh rừng 4.3.1. Dự kiến vốn đầu tư (tổng số vốn đầu tư, các nguồn vốn từ dân, từ các chương trình phát triển nông thôn, kế hoạch của xã, huyện, ) 4.3.2. Biện pháp tổ chức kinh doanh 4.4. Tổ chức quản lý rừng ở cộng đồng Trình bày về phương hướng tổ chức cộng đồng để quản lí bảo vệ và kinh doanh diện tích đất lâm nghiệp được giao như: - Ban quản lý rừng cộng đồng: Thành phần, trách nhiệm, quyền lợi - Quy ước quản lí bảo vệ rừng cộng đồng - Phân chia lợi ích từ đất lâm nghiệp trong các nhóm hộ, cộng đồng 4.5. Hiệu quả của phương án Phân tích và dự báo hiệu quả của phương án về 03 mặt: Kinh tế, xã hội và môi trường. Phần thứ năm: KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ Phụ lục: Bao gồm toàn bộ các bảng biểu, số liệu, văn bản liên quan để xây dựng phương án 62