Tài chính doanh nghiệp - Bài 7: Rủi ro và đòn bẩy của doanh nghiệp

Nội dung text: Tài chính doanh nghiệp - Bài 7: Rủi ro và đòn bẩy của doanh nghiệp

1. Bài 7: Ri ro và địn by ca doanh nghip BÀI 7: RI RO VÀ ðỊN BY CA DOANH NGHIP Ni dung • Ri ro kinh doanh và địn by kinh doanh. • Ri ro kinh doanh và địn by tài chính. • ðịn by tng hp. Hưng dn hc • ð hc tt bài này, hc viên cn nm vng khái nim, ni dung ca tng loi ri ro và địn by trong hot đng kinh doanh ca doanh nghip. • Cn liên h vi thc t đ thy rõ hơn mi quan h gia th trưng tiêu th vi quyt đnh đu tư vào các loi tài sn và ri ro kinh doanh ca doanh nghip, mi quan h và s Mc tiêu tác đng ca cơ cu ngun vn đn t sut li • Cung cp nhng kin thc ch yu v nhun vn ch s hu hay thu nhp trên 1 c cơ s s dng các địn by ca doanh phn và ri ro tài chính ca doanh nghip. nghip: địn by kinh doanh, địn by • Kt hp nghiên cu lý thuyt và vn dng tài chính và địn by tng hp. vào gii các bài tp. • Thy rõ mi quan h và s tác đng • ðc các tài liu tham kho: ca vic vic s dng các địn by đn o Chương 3, Giáo trình Tài chính doanh hiu qu kinh doanh và ri ro đi vi nghip – Hc vin Tài chính, ch biên doanh nghip. PGS. TS Nguyn ðình Kiêm & TS Bch • Nm đưc phương pháp xác đnh mc ðc Hin, NXB Tài chính; năm 2008. đ tác ca các địn by đn hiu qu o Chương 7, Tài chính doanh nghip hin kinh doanh ca doanh nghip. đi. Ch biên TS Trn Ngc Thơ, NXB Thng kê, năm 2007. Thi lưng hc • 8 tit. v1.0 147
2. Bài 7: Ri ro và địn by ca doanh nghip TÌNH HUNG D N NHP ðịn by tài chính – con dao hai lưi! Chúng ta, ai cũng đã tng hc vt lý và bit đn cơng c địn by. Trong vt lý, địn by là mt cơng c đ bin đi lc mà khi tác đng mt lc nh đu này s làm gia tăng lc đu kia. Bn chc khơng th quên câu nĩi ni ting ca Acsimet: Hãy cho tơi mt đim ta, tơi s nâng bng trái đt này lên. Cịn trong hot đng kinh doanh, Nhà qun tr tài chính doanh nghip cũng cĩ cơng c địn by – đĩ là địn by kinh doanh và địn by tài chính. Nu bn là giám đc tài chính mt doanh nghip mà mt khi phi hp s dng khơn ngoan, cĩ hiu qu hai cơng c này s làm gia tăng t sut li nhun trên vn ch s hu hay thu nhp trên mt c phn. Nhưng ch vi vàng, bn hãy coi chng. Vic s dng hai địn by này khơng hồn tồn thun túy đơn gin. Mi mt địn by khi s dng đu n cha ny sinh nhng ri ro cĩ th đưa li nhng tn tht cho cơng ty, cho c đơng. Bi vy, địn by kinh doanh cũng như địn by tài chính – nĩ là con dao hai lưi. Nu bn là nhà qun tr tài chính ca mt cơng ty c phn s dng khơng khéo nhng con dao đĩ thì coi chng bn s là ngưi b đt tay đu tiên: bn s b chính các c đơng lơi c ra khi chic gh ca bn; cũng như ngưi xưa đã nĩi hãy hc cách dùng dao trưc khi s s dng nĩ. 148 v1.0
3. Bài 7: Ri ro và địn by ca doanh nghip 7.1. Ri ro kinh doanh và địn by kinh doanh 7.1.1. Ri ro kinh doanh 7.1.1.1. Khái nim v ri ro kinh doanh Quá trình hot đng kinh doanh cũng là quá trình doanh nghip thưng xuyên phi đi mt vi nhng ri ro. S tim n ri ro luơn luơn đe da s tn ti và phát trin ca doanh nghip. Trên gĩc đ kinh t, ri ro là kh năng xy ra nhng s kin cĩ th đưa li tn tht hay đưa li kt qu khơng như mong đi. Mt doanh nghip cĩ li nhun tăng, gim tht thưng th hin doanh nghip cĩ mc đ ri ro cao. Xem xét ri ro ny sinh trong các mt hot đng ca doanh nghip, cĩ th phân chia ri ro ca doanh nghip thành hai loi: ri ro kinh doanh và ri ro tài chính. Ri ro kinh doanh ny sinh bt ngun t chính ngay các yu t trong hot đng kinh doanh ca doanh nghip hay nĩi cách khác ri ro kinh doanh tim n ngay trong các yu t hot đng sn xut kinh doanh ca doanh nghip mà chưa tính đn yu t tài chính. Ri ro kinh doanh là s dao đng hay s khơng chc chn v li nhun trưc lãi vay và thu (EBIT) hay t sut sinh li kinh t ca tài sn (ROAE). Hai yu t chính ca ri ro kinh doanh ca doanh nghip là s bin thiên ca doanh thu và chi phí sn xut kinh doanh. Thưc đo ch yu thưng đưc s dng đ đánh giá ri ro kinh doanh ca doanh nghip là đ lch chun và h s bin thiên ca li nhun trưc lãi vay và thu (EBIT). Ri ro kinh doanh cĩ th bin đng t ngành này sang ngành kia và thay đi theo thi gian. 7.1.1.2. Các yu t ch yu nh hưng đn ri ro kinh doanh ca doanh nghip Cĩ nhiu yu t nh hưng ti ri ro kinh doanh ca mt doanh nghip, trong đĩ bao hàm các yu t ch yu: • S bin đng ca cu v loi sn phm doanh nghip sn xut; • S bin đng giá ca sn phm đu ra; • S bin đng giá các yu t đu vào; • Kh năng điu chnh giá bán sn phm ca doanh nghip khi giá ca yu t đu vào cĩ s thay đi; • Mc đ đa dng hĩa sn phm; • Tc đ tăng trưng; • Cơ cu chi phí sn xut kinh doanh hay mc đ s dng địn by kinh doanh ca doanh nghip. Trong qun tr tài chính doanh nghip cn phi nhn bit, phân tích, đánh giá đ hn ch, phịng nga và qun lý ri ro kinh doanh ca doanh nghip. v1.0 149
4. Bài 7: Ri ro và địn by ca doanh nghip 7.1.2. ðịn by kinh doanh 7.1.2.1. Khái nim v địn by kinh doanh ðịn by kinh doanh là vic s dng các tài sn cĩ chi phí c đnh kinh doanh nhm hy vng gia tăng li nhun trưc lãi vay và thu (EBIT) hay t sut sinh li kinh t ca tài sn (ROAE). Nĩi cách khác, địn by kinh doanh là s dng chi phí c đnh kinh doanh ca doanh nghip trong hot đng sn xut kinh doanh nhm hy vng gia tăng li nhun trưc lãi vay và thu hay t sut li nhun kinh t ca tài sn. Mc đ s dng địn by kinh doanh ca doanh nghip đưc th hin t trng chi phí c đnh kinh doanh trong tng chi phí sn xut kinh doanh ca doanh nghip. Mt doanh nghip cĩ t trng chi phí c đnh kinh doanh mc cao th hin doanh nghip cĩ địn by kinh doanh ln và ngưc li. Doanh nghip cĩ địn by kinh doanh ln thì mt s thay đi nh v doanh thu s to ra s thay đi ln hơn v li nhun trưc lãi vay và thu. S dng địn by kinh doanh như s dng con dao hai lưi. Khi doanh nghip s dng địn by kinh doanh mc cao thì địi hi sn lưng hịa vn kinh t cũng ln. Tuy vy, khi vưt qua đưc đim hịa vn kinh t thì mi đng doanh thu tăng lên s thu đưc li nhun trưc lãi vay và thu nhiu hơn. Nhưng, nu doanh thu ca doanh nghip này gim sút s làm cho li nhun trưc lãi vay và thu st gim nhanh hơn và nu doanh nghip b l thì s b thua l nng n hơn so vi doanh nghip cĩ địn by kinh doanh thp hơn. 7.1.2.2. Mc đ tác đng ca địn by kinh doanh • Cơng thc xác đnh mc đ tác đng ca địn by kinh doanh ð đánh giá nh hưng ca địn by kinh doanh đn li nhun trưc lãi vay và thu hay t sut sinh li kinh t ca tài sn, ngưi ta s dng thưc đo mc đ tác đng ca địn by kinh doanh (DOL). Mc đ tác đng ca địn by kinh doanh đo lưng mc đ thay đi li nhun trưc lãi vay và thu do s thay đi ca doanh thu bán hàng và đưc xác đnh theo cơng thc: Mc đ tác đng ca địn T l thay đi ca li nhun trưc thu v à lãi v ay = by kinh doanh (DO L) T l thay đi ca doanh thu hay sn lưng bán hàng T cơng thc trên cĩ th bin đi như sau: Gi: F: Chi phí c đnh kinh doanh (khơng bao gm lãi vay). V: Chi phí bin đi 1 đơn v sn phm. P: Giá bán 1 đơn v sn phm. Q: S lưng sn phm bán ra. Q: S lưng sn phm bán ra tăng thêm. 150 v1.0
5. Bài 7: Ri ro và địn by ca doanh nghip EBIT: Li nhun trưc thu và lãi vay. EBIT: S li nhun trưc thu và lãi vay tăng thêm. Vy: EBIT = P × Q – (V × Q – F) = P × Q – V × Q – F = Q(P – V) – F Do F là chi phí c đnh kinh doanh nên khi tăng thêm đưc sn lưng sn phm sn xut và bán ra thì F vn khơng thay đi. Vì th: EBIT = Q(P – V). Như vy: EBIT Q(PG − V) = EBIT Q(P− V) − F Q(P − V) Q(P− V) − F Q(P− V) Khi đĩ: DOL = = Q Q(P− V) − F Q Q(P− V) DOL = Q(P− V) − F Cơng thc trên thích hp đ tính mc đ tác đng ca địn by kinh doanh theo sn lưng Q. ði vi doanh nghip sn xut nhiu loi sn phm cĩ th xác đnh mc đ tác đng ca địn by kinh doanh theo doanh thu và cĩ th xác đnh bng cách bin đi cơng thc trên đ tính như sau: Q(P− V) Q(P− V) + F − F DOL = = Q(P− V) − F EBIT EBIT+ F DOL = EBIT Ví d: Mt doanh nghip sn xut sn phm A, giá bán đơn v sn phm là 200.000đng. Chi phí c đnh kinh doanh là 600 triu đng; chi phí bin đi là 160.000đng/sn phm. Yêu cu xác đnh sn lưng hịa vn kinh t ca doanh nghip và mc đ địn by kinh doanh mc sn xut 25.000 sn phm A. Căn c s liu trên, cĩ th xác đnh đưc sn lưng hịa vn kinh t ca doanh nghip: 600.000.000 Qh = = 15.000 Sn phm A 200.000− 160.000 Mc đ tác đng ca địn by kinh doanh mc khi lưng sn xut 25.000 đơn v sn phm là: 25.000 (200.000− 160.000) DOL = = 2,5 25.000(200.000− 160.000) − 600.000.000 Mc đ tác đng ca địn by kinh doanh phn ánh mc sn xut 25.000 sn phm, nu doanh nghip tăng thêm đưc 1% sn lưng hàng bán s làm tăng thêm 2,5% li nhun trưc lãi vay và thu, nu sn lưng hàng bán gim đi 1% s làm li nhun trưc lãi vay và thu gim bt 2,5% li nhun trưc lãi vay và thu. v1.0 151
6. Bài 7: Ri ro và địn by ca doanh nghip Xem xét địn by kinh doanh ca doanh nghip cĩ th nhn thy: o nhng mc sn lưng tiêu th sn phm hay doanh thu khác nhau thì mc đ tác đng ca địn by kinh doanh cũng cĩ s khác nhau. o Mc đ tác đng địn by kinh doanh cũng là mt trong nhng thưc đo mc đ ri ro ca doanh nghip. • Ý nghĩa ca địn by kinh doanh Nghiên cu địn by kinh doanh cĩ ý nghĩa rt quan trng đi vi các nhà qun tr doanh nghip. Nĩ giúp cho các nhà qun tr thy đưc mi quan h gia th trưng yu t đu ra vi quyt đnh v quy mơ kinh doanh và quyt đnh đu tư vào các loi tài sn; t đĩ, đưa ra quyt đnh đu tư mt cách hp lý nhm gia tăng trc tip li nhun trưc lãi vay và thu đ ri gia tăng t sut li nhun vn ch s hu hay thu nhp trên mt c phn, đng thi phi tính đn ri ro kinh doanh cĩ th gp phi. 7.2. Ri ro tài chính và địn by tài chính 7.2.1. Ri ro tài chính Trong quá trình hot đng, doanh nghip s dng vn vay hay n vay, mt mt nhm bù đp s thiu ht vn, mt khác nhm hy vng gia tăng t sut li nhun ch s hu (ROE) hoc thu nhp trên mt c phn (EPS), nhưng đng thi cũng làm tăng thêm ri ro cho doanh nghip, đĩ là ri ro tài chính. Ri ro tài chính là s dao đng hay tính kh bin tăng thêm ca t sut li nhun vn ch s hu hoc thu nhp trên mt c phn và làm tăng thêm xác sut mt kh năng thanh tốn khi doanh nghip s dng vn vay và các ngun tài tr khác cĩ chi phí c đnh tài chính. Vic s dng vn vay to ra kh năng cho doanh nghip tăng đưc t sut li nhun vn ch s hu nhưng cũng làm cho t sut li nhun vn ch s hu cĩ th cĩ mc đ dao đng ln hơn. Khi t sut sinh li kinh t ca tài sn (ROAE ) mà doanh nghip to ra ln hơn chi phí s dng vn vay s làm gia t ăng t sut li nhun vn ch s hu, nhưng nu t sut sinh li ca tài sn thp hơn chi phí s dng vn vay thì càng làm gim sút nhanh hơn t sut sinh li vn ch s hu. Mt khác, doanh nghip s dng vn vay làm ny sinh nghĩa v tài chính phi thanh tốn lãi vay cho các ch n bt k doanh nghip đt đưc mc đ li nhun trưc lãi vay và thu là bao nhiêu, đng thi doanh nghip phi cĩ nghĩa v hồn tr vn gc cho các ch n đúng hn. Doanh nghip càng s dng nhiu vn vay thì nguy cơ mt kh năng thanh tốn càng ln. Như vy, vic s dng vn vay đã n cha ri ro tài chính mà doanh nghip cĩ th gp phi trong quá trình kinh doanh. 152 v1.0
7. Bài 7: Ri ro và địn by ca doanh nghip 7.2.2. ðịn by tài chính 7.2.2.1. Khái nim v địn by tài chính • Khái nim ðịn by tài chính là th hin mc đ s dng vn vay trong ngun vn ca doanh nghip vi hy vng gia tăng t sut li nhun vn ch s hu hay thu nhp trên mt c phn ca cơng ty. Mc đ s dng địn by tài chính doanh nghip đưc th hin h s n. Doanh nghip cĩ h s n cao th hin doanh nghip cĩ địn by tài chính mc đ cao và ngưc li. • ðịn by tài chính nh hưng ti: o T sut li nhun vn ch s hu: doanh nghip s dng n vay, mt mt nhm bù đp s thiu ht vn trong hot đng kinh doanh, mt khác hy vng gia tăng đưc t sut li nhun vn ch s hu. Bi l, khi s dng vn vay, doanh nghip phi tr lãi tin vay – đây là khon chi phí c đnh tài chính, nu doanh nghip to ra đưc khon li nhun trưc lãi vay và thu t vn vay ln thì sau khi tr lãi tin vay và np thu thu nhp, phn li nhun cịn li dơi ra là thuc ch s hu doanh nghip. Tuy nhiên, vic s dng địn by tài chính khơng phi lúc nào cũng đưa li kt qu tích cc cho ch s hu doanh nghip nĩ cũng cĩ th gây ra tác đng tiêu cc đi vi doanh nghip khi doanh nghip s dng khơng hiu qu s vn vay, nu s li nhun trưc lãi vay và thu đưc to ra t s dng vn vay nh hơn s lãi tin vay phi tr thì nĩ làm gim sút nhanh hơn t sut li nhun vn ch s hu và nu doanh nghip b thua l thì càng b l nng n hơn. Cĩ th nhn thy nhng điu nêu trên qua cơng thc dưi đây: T sut li nhun vn ch Li nhun sau thu (NI) = s hu (ROE) Vn ch s hu (E) Hay: NI ROE = E Nu gi: EBIT: Li nhun trưc lãi vay và thu; ROAE: T sut sinh li ca tài sn hay t sut li nhun trưc lãi vay và thu trên vn kinh doanh; D: Vn vay; VKD: Tng s vn kinh doanh; I: Lãi tin vay phi tr; i : Lãi sut vay vn; t: Thu sut thu thu nhp doanh nghip. v1.0 153
8. Bài 7: Ri ro và địn by ca doanh nghip Ta cĩ: (EBIT – I) × (1 – t) ROE = E [ROAE (D + E) – D × i] × (1 – t) ROE = E ROAE × D + ROA × E – D × i ROE = × (1 – t) E ROAE × E + D(ROAE – i) ROE = × (1 – t) E D  Vy: ROE= ROA + (ROA − i) × (1 − t)  E E E  Qua cơng thc trên cho thy: (1 – t) là mt hng s, do vy t sut li nhun vn ch s hu ph thuc vào t sut sinh li ca tài sn (ROA), lãi sut vay vn và mc đ h s n trên vn ch s hu. Cĩ 3 trưng hp đáng chú ý:
   Trưng hp 1: Nu ROAE > i thì doanh nghip càng s dng nhiu vn vay càng gia tăng nhanh đưc t sut li nhun vn ch s hu. Trong trưng hp này địn by tài chính khuych đi tăng t sut li nhun vn ch s hu. Tuy nhiên cũng n cha ri ro tài chính ln đi vi doanh nghip.
   Trưng hp th 2: Nu ROAE < i thì doanh nghip càng s dng nhiu vn vay t sut li nhun vn ch s hu càng b gim sút nhanh so vi khơng s dng n vay. Trong trưng hp này địn by tài chính khuych đi gim t sut li nhun vn ch s hu hay và ri ro tài chính càng ln.
   Trưng hp th 3: Nu ROAE = i thì t sut li nhun vn ch s hu trong tt c các trưng hp: khơng s dng vn vay, s dng nhiu vn vay hoc ít vn cũng s đu bng nhau và ch cĩ s khác nhau v mc đ ri ro. o Tác đng ca địn by tài chính đn thu nhp mt c phn Khi thay đi vic s dng vn vay s dn đn vic thay đi thu nhp trên mt c phn (EPS). Cĩ th hiu điu đĩ qua ví d sau: Ví d: Mt Cơng ty c phn chuyên sn xut kinh doanh sn phm A. Cơng ty d kin k hoch sn xut kinh doanh như sau: V doanh thu: D kin nu nn kinh t phát trin bình thưng cĩ th đt mc doanh thu thun 2.000 triu đng/năm; nn kinh t tăng trưng nhanh, doanh thu thun là 3.000 triu đng/năm; nn kinh t suy thối, doanh thu thun là 1.000 triu đng/năm. 154 v1.0
9. Bài 7: Ri ro và địn by ca doanh nghip V chi phí: Chi phí c đnh là 400 triu đng/năm. Tng chi phí bin đi là 60% doanh thu thun. Cơng ty phi np thu thu nhp vi thu sut 40%. ð thc hin k hoch trên, d kin s vn cho hot đng kinh doanh là 2.000 triu đng. Cơng ty xem xét hai phương án huy đng vn:
   Tài tr 100% bng vn c phn và nu như vy s phát hành 100.000 c phn ph thơng.
   Tài tr 50% bng vn c phn, 50% bng vn vay và như vy, phi phát hành 50.000 c phn ph thơng và vay vn 1.000 triu đng vi lãi sut vay vn là 12%/năm. Như vy, phương án 1 huy đng vn Cơng ty khơng s dng địn by tài chính; Phương án 2, Cơng ty s dng địn by tài chính. Tác đng ca địn by tài chính đn thu nhp mt c phn ca Cơng ty đưc th hin qua bng tính sau: ðơn v tính: Triu đng Nn kinh t Nn kinh t Nn kinh t tăng suy thối bình hưng trưng nhanh I. Li nhun trưc lãi vay và thu (EBIT) 1. Doanh thu thun 1.000 2.000 3.000 2. Tng chi phí c đnh kinh doanh 400 400 400 3. Tng chi phí bin đi 600 1200 1.800 4. Tng chi phí sn xut kinh doanh 1.000 1.600 2.200 5. Li nhun trưc lãi v ay v à thu 0 400 800 II. Trưng hp khơng s dng vn vay 1. Li nhun trưc lãi v ay v à thu 0 400 800 2. Lãi tin vay 0 0 0 3. Li nhun trưc thu 0 400 800 4. Thu thu nhp (40%) 0 160 320 5. Li nhun sau thu 0 240 480 6. Thu nhp mt c phn (EPS) 0 0,0024 0,0048 III. Trưng hp s dng vn vay 50% 1. Li nhun trưc lãi v ay v à thu 0 400 800 2. Lãi tin vay (12%) 120 120 120 3. Li nhun trưc thu (120) 280 680 4. Thu thu nhp (40%) (48) 112 272 5. Li nhun sau thu (72) 168 408 6. Thu nhp mt c phn (EPS) (0,00144) 0,00336 0,00816 Thu nhp mt c phn ca Cơng ty Qua bng trên cho thy, trong điu kin bình thưng Cơng ty đt đưc t sut sinh li kinh t ca tài sn (ROAE) ln hơn lãi sut tin vay thì vic s dng địn by tài chính đã làm gia tăng thu nhp mt c phn mc dù c 2 trưng hp: Khơng vay vn, vay vn đu cĩ li nhun trưc lãi vay và thu là ging nhau. Khi nn kinh t tăng trưng v1.0 155
10. Bài 7: Ri ro và địn by ca doanh nghip nhanh, Cơng ty đt đưc li nhun trưc lãi vay và thu cao hơn, vic s dng địn by tài chính đã làm cho thu nhp c phn ca Cơng ty cĩ tc đ tăng trưng cao hơn nhiu so vi trưng hp khơng vay vn. Nhưng ngưc li, nu li nhun thu lãi vay và thu gim sút, vic s dng địn by tài chính s làm cho thu nhp mt c phn gim sút nhanh hơn và nu Cơng ty b thua l thì c đơng phi gánh chu s thua l nng n hơn so vi trưng hp Cơng ty khơng s dng vn vay. o ðim cân bng vn li nhun trưc lãi vay và thu (ðim cân bng EBIT) Nhìn chung, vi cách thc tài tr hồn tồn bng vn c phn và cách thc tài tr cĩ s dng vn vay, mc dù li nhun trưc lãi vay và thu đt đưc mc như nhau, nhưng thu nhp mt c phn (hay t sut li nhun vn ch s hu) cĩ s khác nhau. Tuy vy, cĩ th tìm đưc mt mc li nhun trưc lãi vay và thu mà khi đt đưc mc li nhun này đu đưa đn thu nhp mt c phn là như nhau cho dù cĩ s khác nhau v cách tài tr nêu trên, đĩ là đim cân bng li nhun trưc lãi vay và thu. Vy, đim cân bng li nhun trưc lãi vay và thu (EBIT indifference point) là mt mc li nhun trưc lãi vay và thu mà vi mc li nhun đĩ đt đưc s đưa li thu nhp mt c phn là như nhau dù cho tài tr bng vn vay hay tài tr bng c phn thưng. Cĩ th tìm đưc đim cân bng EBIT bng cách gii phương trình sau: (EBITI – I1)(1 – t) (EBITI – I2)(1 – t) = SH1 SH2 Trong đĩ: EBITI: ðim cân bng li nhun trưc lãi vay và thu. I1: Lãi vay phi tr nu tài tr bng phương án th nht. I2: Lãi vay phi tr nu tài tr bng phương án th hai. t: Thu sut thu thu nhp doanh nghip. SH1: S c phn ph thơng lưu hành, nu tài tr bng phương án th nht. SH2: S c phn ph thơng lưu hành, nu tài tr bng phương án th hai. Vi thí d phn trên cĩ th tìm đưc đim cân bng li nhun trưc lãi vay và thu ca Cơng ty như sau: (EBITI – I1) (1 – 0,4) (EBITI – 120.000.000) (1 – 0,4) = 100.000 50.000 EBITI × 0,6 × 50.000 = (EBITI – 120.000.000) × 0,6 × 100.000 30.000 EBITI = 60.000 EBITI – 7.200.000.000 EBITI = 240.000.000 đng. Như vy, c 2 phương án tài tr đu đưa li EPS = 1.440đng/c phn, cĩ th thy đim cân bng EBIT qua đ th sau: 156 v1.0
11. Bài 7: Ri ro và địn by ca doanh nghip EPS (1.000đ) 4.000 50% v n vay 3.336 3.000 2.400 2.000 ðim cân bng EBIT 100% v n c phn 1.440 1.000 EBIT 100 200 240 300 400 (1 triu đng) 1.440 ðim cân bng EBIT Xem xét đim cân bng li nhun trưc lãi vay và thu cũng là mt trong nhng căn c giúp cho doanh nghip la chn phương án tài tr cĩ li hơn.
    Nu li nhun trưc lãi vay và thu đt đưc thp hơn đim cân bng EBIT thì phương thc tài tr bng c phiu ph thơng đưa li thu nhp 1 c phn cao hơn so vi phương án tài tr cĩ s dng vn vay.
    Nu EBIT đt đưc vưt qua đim cân bng EBIT thì s dng tài tr cĩ s dng vn vay s mang li thu nhp mt c phn cao hơn s dng tài tr cĩ s dng vn vay. Vic xem xét đim cân bng EBIT cĩ th m rng xem xét phương án tài tr bng vn vay vi mc đ s dng địn by khác nhau hay các phương án tài tr khác. o Tác đng ca địn by tài chính đn thu thu nhp doanh nghip – khon tit kim thu t s dng vn vay Khi doanh nghip s dng vn vay cũng cĩ nghĩa là doanh nghip đã s dng địn by tài chính. Vic s dng vn vay khơng ch giúp cho doanh nghip gii quyt vn đ thiu ht v vn mà nĩ cịn đưa li cho doanh nghip khon li v thu thu nhp. Bi l, nu doanh nghips dng vn vay thì lãi tin vay phi tr đưc coi là mt khon chi phí hp lý và đưc tr vào phn thu nhp chu thu ca doanh nghip. Như vy, doanh nghip phi np thu thu nhp ít hơn so vi trưng hp s dng tài tr bng vn ch s hu. ðây là mt li ích ch v1.0 157
12. Bài 7: Ri ro và địn by ca doanh nghip yu ca vic s dng vn vay. Khon thu thu nhp doanh nghip phi np ít hơn đĩ đưc các nhà kinh t gi là khon tit kim thu hay “lá chn thu ca lãi vay” và cĩ th xác đnh theo cơng thc sau: BI = I × t Trong đĩ: BI: Khon tit kim thu do s dng vn vay hay “lá chn thu ca lãi vay” tính cho 1 năm. I: Lãi vay vn phi tr trong năm. t: Thu sut thu thu nhp doanh nghip. o Tác đng ca địn by tài chính đn chi phí s dng vn và giá c phn Như các phn trên đã nêu, khi doanh nghip s dng vn vay tc là đã s dng địn by tài chính, lãi tin vay phi tr đưc coi là mt khon chi phí hp lý và đưc tr vào phn thu nhp chu thu ca doanh nghip. Khon tit kim thu đã khin cho chi phí s dng vn vay thp hơn so vi s dng các ngun tài tr khác. Nhìn nhn mt cách trc quan thun túy, dưng như vic s dng địn by tài chính s làm cho chi phí s dng vn bình quân ca doanh nghip gim đi. Tuy nhiên, tác đng ca địn by tài chính đn chi phí s dng vn bình quân ca doanh nghip khơng hồn tồn đơn gin như vy. Cĩ th thy rõ điu này hơn khi xem xét chi phí s dng vn ca cơng ty c phn.
    Tác đng ca địn by tài chính khi s dng vn: Khi bt đu s dng địn by tài chính, do tác đng ca vic tit kim thu t s dng vn vay đã làm cho chi phí s dng vn bình quân ca cơng ty gim. Nu các yu t khác như nhau, mt s gia tăng s dng địn by tài chính s kéo theo ri ro tài chính tăng thêm. Các nhà đu tư cung cp vn cho cơng ty s xem xét mc đ ri ro này đ n đnh t sut sinh li địi hi ca h. Khi doanh nghip gia tăng s dng n thì ri ro tài chính cũng gia tăng; do đĩ, các nhà đu tư s gia tăng t sut sinh li địi hi. Mc dù vy, trong giai đon đu gia tăng s dng n, hiu ng tit kim thu do s dng vn vay vn ln hơn s gia tăng t sut sinh li địi hi ca nhà đu tư, kt qu là chi phí s dng vn bình quân ca cơng ty vn tip tc gim xung. Tuy nhiên, khi s dng địn by tài chính vưt quá mt gii hn nào đĩ, nguy cơ mt kh năng thanh tốn ca cơng ty tăng cao, ri ro tài chính tăng mnh, các nhà cho vay s địi hi mt lãi sut cao hơn, các nhà đu tư khác cung cp vn dưi hình thc vn c phn ph thơng vn c phn ưu đãi cũng yêu cu mt t sut sinh li cao hơn và khi đĩ, chi phí s dng vn bình quân ca cơng ty s tăng lên.
    Tác dng ca địn by ti giá c phiu: ðịn by tài chính cũng tác đng rt ln ti giá c phiu ca cơng ty trên th trưng. Vic tác đng đĩ cũng khơng đơn gin, mt chiu. S dng địn by tài chính trong mt mc đ nht đnh s làm cho chi phí bình quân s dng vn ca cơng ty gim thp đng thi gia tăng đưc thu nhp trên mt c phn; vi các điu kin khác khơng thay đi, khi đĩ các nhà đu tư s 158 v1.0
13. Bài 7: Ri ro và địn by ca doanh nghip lc quan trưc trin vng ca cơng ty và xu hưng giá c phiu ca cơng ty s tăng lên. Tuy nhiên, nu s dng địn by quá mc vưt qua mt gii hn nht đnh s làm cho chi phí s dng vn bình quân ca cơng ty tăng lên đng thi ri ro tài chính cũng tăng cao, khi đĩ giá c phiu ca cơng ty s gim đi. Ngay c khi li nhun trưc lãi vay và thu (EBIT) ca cơng ty trưc trin vng lc quan vi EBIT d kin đt đưc vưt qua đim hịa vn EBIT nhưng nu vic s dng địn by quá mc, ri ro tài chính s tăng quá cao, khi đĩ các nhà đu tư trên th trưng s nhn bit đưc mc dù t sut sinh li ca cơng ty tăng lên nhưng khơng đ bù đp đưc ri ro tài chính tăng thêm và các nhà đu tư s phn ng li bng cách n đnh 1 h s P/E thp và s dn đn giá c phiu ca cơng ty s st gim dù cho thu nhp trên mt c phn ca cơng ty cĩ tăng lên. 7.2.2.2. Mc đ tác đng ca địn by tài chính Như đã xem xét các phn trên cho thy, địn by kinh doanh tác đng trc tip đn li nhun trưc lãi vay và thu, cịn địn by tài chính tác đng đn li nhun sau thu hay t sut li nhun vn ch s hu. Khi doanh nghip đã s dng n vay cũng cĩ nghĩa là doanh nghip đã s dng địn by tài chính và lãi vay là mt khon chi phí tài chính c đnh, khi đĩ mt s thay đi nh ca li nhun trưc lãi vay và thu cũng gây ra tác đng làm thay đi vi mt t l cao hơn v t sut li nhun vn ch hu (hay thu nhp trên mt c phn EPS đi vi cơng ty c phn). Như vy, đi vi doanh nghip s dng địn by tài chính thì t sut li nhun vn ch s hu nhy cm cao hơn trưc s bin đng ca li nhun trưc lãi vay và thu. ð đánh giá nh hưng ca địn by tài chính đn t sut li nhun vn ch hu (hay EPS) ngưi ta s dng thưc đo đưc gi là mc đ tác đng ca địn by tài chính (DFL). Mc đ tác đng ca địn by tài chính là t l thay đi ca t sut li nhun vn ch s hu (hay EPS) phát sinh do s thay đi ca li nhun trưc lãi vay và thu đưc xác đnh theo cơng thc sau: T l thay đi ca t sut li nhun v n Mc đ tác đng ca địn ch s hu (hay EPS) = (1) by tài chính (DF L) T l thay đi ca li nhun trưc lãi v ay và thu Mc đ tác đng ca địn by tài chính phn ánh khi li nhun trưc lãi vay và thu tăng lên hay gim đi 1% thì t sut li nhun vn ch s hu (hay PS) s tăng lên hay gim đi bao nhiêu phn trăm. T cơng thc (1) cĩ th bin đi: Gi EBIT: Li nhun trưc lãi vay và thu; I: Lãi tin vay phi tr; Q: Sn lưng sn phm tiêu th; P: Giá bán 1 sn phm; V: Chi phí bin đi cho mt đơn v sn phm; F: Tng chi phí c đnh kinh doanh; v1.0 159
14. Bài 7: Ri ro và địn by ca doanh nghip Tre: T l thay đi t sut li nhun vn ch s hu; TEBIT: T l thay đi li nhun trưc lãi vay và thu; NI : S tăng, gim li nhun sau thu; NI NI ( EBIT − I) × (1 − t) Ta cĩ: T = E = = re NI NI (EBIT− I) × (1 − t) E EBIT Do I = 0, nên T = re EBIT− I EBIT Mt khác ta cĩ: T = EBIT EBIT EBIT − EBIT × EBIT Vy: DFL =EBIT I = EBIT (EBIT− I) × EBIT EBIT EBIT DFL = EBIT− I Q(P− V) − F Hay: DFL = Q(P− V) − F − I Ví d: Mt doanh nghip chuyên sn xut kinh doanh loi sn phm A cĩ s vn kinh doanh là 100 triu đng, trong đĩ vn vay là 50 triu đng vi lãi sut vay vn là 10%/năm. Năm ti d kin cĩ kh năng tiêu th 10.000 sn phm vi giá 20.000 đng/sn phm, chi phí bin đi cho 1 sn phm là 14.000 đng và tng chi phí c đnh kinh doanh ca doanh nghip là 40 triu đng. Vi tình hình và s liu trên cĩ th xác đnh đưc mc đ nh hưng ca địn by tài chính: I = 50 triu đng × 10% = 5 triu đng EBIT = 10.000 (20.000 14.000) 40 triu = 20 triu đng 20 triu Vy: DFL = ≈ 1,33 20 triu – 5 triu Hoc cĩ th tính : 10.000 (20.000 – 14.000) – 40 DFL = ≈ 1,33 10.000 (20.000 – 14000) – 40 – 5 Như vy, ti mc li nhun trưc lãi vay và thu là 20 triu đng nu doanh nghip tăng thêm hoc gim bt 1% s li nhun này thì t sut li nhun vn ch s hu s tăng thêm hoc gim bt 1,33%. T nhng điu nêu trên cĩ th nhn thy: mi mc li nhun trưc lãi vay và thu khác nhau thì mc đ tác đng ca địn by tài chính cũng cĩ khác nhau. 160 v1.0
15. Bài 7: Ri ro và địn by ca doanh nghip Mc đ tác đng ca địn by tài chính cũng là mt trong nhng thưc đo cho phép đánh giá mc đ ri ro tài chính ca doanh nghip. Cĩ th s dng mc đ tác đng ca địn by tài chính đ xác đinh li t sut li nhun vn ch s hu (2) khi cĩ s thay đi li nhun trưc lãi vay và thu theo cơng thc sau: ROE1 = ROE0 + ROE0 (DFL × TEBIT) Trong đĩ: ROE0: T sut li nhun vn ch s hu gc hay ban đu. ROE 1: T sut li nhun vn ch s hu mi hay xác đnh li TEBIT: T l thay đi li nhun trưc lãi vay và thu. Tương t như vy, đi vi cơng ty c phn cĩ th xác đnh li EPS EPS1 = EPS0 + EPS0(DEL × TEBIT) 7.3. ðịn by tng hp Trong các phn trưc đã nghiên cu tng địn by ca doanh nghip: ðịn by kinh doanh và địn by tài chính. Trong thc t, các doanh nghip thưng s dng kt hp c hai địn by trong n lc gia tăng t sut li nhun vn ch s hu hay thu nhp cho c đơng. S kt hp c hai địn by như vy to ra địn by tng hp. Mc đ tác đng ca địn by tng hp (DTL) đưc xác đnh theo cơng thc sau: DTL = DOL × DFL T l thay đi li nhun trưc T l thay đi ca t sut li nhun v n lãi v ay và thu ch s hu (hoc EPS) DTL= × T l thay đi ca doanh thu tiêu th hoc T l thay đi ca li nhun trưc sn lưng tiêu th lãi v ay và thu T l thay đi ca t sut li nhun v n ch s hu (hoc EPS) Vy DTL = T l thay đi ca doanh thu tiêu th hay sn lưng tiêu th Do đĩ, mc đ tác đng ca địn by tng hp phn ánh t l thay đi ca t sut li nhun vn ch s hu (hoc EPS) khi doanh thu tiêu th hay sn lưng tiêu th cĩ s thay đi. ðây là kt qu tác đng kt hp ca địn by kinh doanh và địn by tài chính đn t sut li nhun vn ch s hu và ri ro ca doanh nghip. Qua mc đ tác đng ca địn by tng hp cho bit khi doanh thu tiêu th tăng lên hoc gim đi 1% thì t sut li nhun vn ch s hu (hoc EPS) tăng lên hoc gim đi bao nhiêu phn trăm. Mc đ tác đng ca địn by tng hp cịn cĩ th đưc xác đnh bng cơng thc. Q(P− V) DTL = Q(P− V) − F − I Vi ví d trên v cơng ty A cĩ th xác đnh đưc mc đ tác đng ca địn by tng hp mc 10.000 sn phm hay mc doanh thu 200 triu đng: v1.0 161
16. Bài 7: Ri ro và địn by ca doanh nghip 10.000(20.000− 14.000) DTL = = 4,0 10.000 (20.000− 14.000) − 40 − 5 Qua đĩ, cho thy mc doanh thu 200 triu đng nu doanh thu tăng thêm hoc gim bt 1% thì t sut li nhun vn ch s hu s tăng thêm hoc gim bt 4%. Như vy, mi mc doanh thu hay sn lưng tiêu th khác nhau thì mc đ tác đng ca địn by tng hp cũng cĩ s khác nhau. Mc đ tác đng ca địn by tng hp cũng là mt thưc đo cho phép đánh giá mc đ ri ro tng th ca doanh nghip bao hàm ri ro kinh doanh và ri ro tài chính. Vn đ quan trng khi xem xét địn by tng hp đi vi nhà qun tr tài chính doanh nghip là cn phi s dng phi hp hai loi địn by kinh doanh và địn by tài chính đ sao cho gia tăng đưc t sut li nhun vn ch s hu (hay EPS) đng thi phi đm bo s an tồn tài chính cho doanh nghip. 162 v1.0
17. Bài 7: Ri ro và địn by ca doanh nghip TĨM LƯC CUI BÀI • Ri ro kinh doanh và địn by kinh doanh: khái nim và các yu t nh hưng ti ri ro trong kinh doanh. ðịn by kinh doanh: khái nim, mc đ tác đng ca địn by kinh doanh và ý nghĩa ca vic nghiên cu địn by kinh doanh. • Ri ro tài chính và địn by tài chính: khái nim, nguyên nhân và tác đng ca ri ro tài chính ti hot đng kinh doanh. ðịn by tài chính: khái nim và các ch tiêu đo lưng mc đ địn by tài chính và tác đng ca địn by tài chính đn t sut sinh li và thu nhp ca mt c phn. • ðịn by tng hp: Khái nim, ch tiêu đo lưng mc đ địn by tng hp, mc đ tác đng ca địn by tng hp. v1.0 163
18. Bài 7: Ri ro và địn by ca doanh nghip CÂU HI ƠN TP 1. Hãy phân tích mi quan h gia vic s dng địn by kinh doanh và sn lưng hịa vn kinh t ca doanh nghip? 2. Ti sao cĩ th nĩi doanh nghip s dng địn by kinh doanh như s dng con dao hai lưi? 3. Hãy phân tích tác đng ca địn by tài chính ti t sut li nhun vn ch s hu và ri ro tài chính ca doanh nghip? 4. Ti sao hai doanh nghip cùng kinh doanh trong mt ngành vi quy mơ và điu kin kinh doanh ging nhau và đu đt đưc t sut sinh li kinh t ca tài sn (ROAE) như nhau nhưng t sut li nhun vn ch s hu (ROE) li cĩ th rt khác nhau? 5. Ti sao các nhà qun tr tài chính doanh nghip cn phi phi hp s dng địn by kinh doanh và địn by tài chính? BÀI TP Bài tp 1 Doanh nghip tư nhân Tin Thành chuyên sn xut kinh doanh mt loi sn phm, cĩ tài liu sau v năm N: • Sn lưng tiêu th trong năm là 3.000 sn phm, vi giá bán 200.000 đng/sn phm. • Tng chi phí c đnh kinh doanh: 80 triu đng. • Chi phí bin đi cho 1 sn phm bng 70% giá bán. Yêu cu: 1. Xác đnh li nhun trưc lãi vay và thu ca doanh nghip? 2. Xác đnh mc đ tác đng ca địn by kinh doanh ca doanh nghip ti mc sn lưng 3.000 sn phm? 3. Vn dng thưc đo mc đ tác đng ca địn by kinh doanh( DOL) hãy xác đnh nu sn lưng tiêu th tăng thêm đưc 10% thì li nhun trưc lãi vay và thu tăng đưc bao nhiêu phn trăm (%) và đt đưc bao nhiêu triu đng? Bài tp 2 Cơng ty c phn Lc Phát chuyên sn xut kinh doanh mt loi sn phm, cĩ tài liu năm N d kin như sau: • Doanh thu bán hàng: 3.000 triu đng. Tng chi phí c đnh kinh doanh là 400 triu đng. T l chi phí bin đi trên doanh thu là 60%. • Tng vn vay là 4.000 triu đng vi lãi sut 10%/năm. • C phn thưng đang lưu hành là 75.000 c phn. • Thu sut thu TNDN là 25%. Yêu cu: 1. Xác đnh thu nhp 1 c phn (EPS) ca cơng ty năm N? 2. Xác đnh địn by kinh doanh, địn by tài chính và địn by tơng hp ca cơng ty? 3. Da vào kt qu câu 2, hãy cho bit: 164 v1.0
19. Bài 7: Ri ro và địn by ca doanh nghip • Nu li nhun trưc lãi vay và thu tăng 10% thì thu nhp 1 c phn s tăng thêm đưc bao nhiêu đng? • Nu doanh thu bán hàng tăng 10% thì li nhun trưc lãi vay và thu tăng thêm bao nhiêu đng và thu nhp 1 c phn tăng thêm bao nhiêu đng? Bài tp 3 Mt cơng ty c phn chuyên sn xut kinh doanh loi sn phm A cĩ tài liu năm N như sau: • Tng sn phm d tính tiêu th trong năm là 20.000 sn phm, giá bán chưa cĩ thu giá tr gia tăng là 120.000 đng/sn phm. • Chi phí sn xut kinh doanh trong năm: o Chi phí bin đi cho 1sn phm bng 50% giá bán chưa cĩ thu giá tr GTGT. o Tng chi phí c đnh kinh doanh là 600 triu đng (khơng bao gm lãi tin vay). • Cơng ty phi np thu thu nhp vi thu sut 25%. • Tng s vn sn xut kinh doanh bình quân s dng là 2.500 triu đng, trong đĩ 40% là vn vay vi lãi sut vay vn 10%/năm. Yêu cu: 1. Xác đnh t sut li nhun vn ch s hu năm N ca cơng ty? 2. Xác đnh mc đ tác đng ca địn by kinh doanh (DOL), địn by tài chính (DFL) và địn by tng hp (DTL) ca cơng ty ti mc mc sn lưng 20.000 sn phm? 3. Nu cơng ty cĩ th tăng thêm đưc 10% sn lưng tiêu th, hãy vn dng mc đ địn by tng hp đ xác đnh t sut li nhun vn ch s hu là bao nhiêu? Bài tp 4 Mt Cơng ty c phn cĩ tình hình sau: • S c phiu thưng đang lưu hành là 160.000 c phiu (khơng cĩ c phn ưu đãi). Vi cơ s vt cht kinh doanh như năm trưc, Cơng ty d kin trong năm ti đt đưc li nhun trưc thu là 500 triu đng. • Hin Cơng ty đang cân nhc vic đu tư thêm sn xut sn phm A vi hai phương án sn xut đu cĩ kh năng sn xut tiêu th 2.000 sn phm/năm: ðơn v tính: triu đng Phương án 1 Phương án 2 1. Tng chi phí c đnh kinh doanh trong năm 280 175 2. C hi phí bin đi cho 1 sn phm 0,27 0,33 o Giá bán sn phm A chưa cĩ thu giá tr gia tăng là 480.000 đng/sn phm. o ð thc hin mt trong hai d án trên, cn s vn đu tư là 900 triu đng, cơng ty d kin s dng 40% bng vn vay vi lãi sut 10%/năm, s vn cịn li s dng vn ch s hu. o Cơng ty phi np thu thu nhp vi thu sut 25%. Yêu cu: 1. Hãy cho bit phương án sn xut nào s làm cho li nhun trưc lãi vay và thu (EBIT) s b gim sút nhiu hơn nu sn lưng tiêu th sn phm khơng đt đưc mc d kin là 2.000 sn phm? v1.0 165
20. Bài 7: Ri ro và địn by ca doanh nghip 2. Xác đnh mc đ tác đng ca địn by tài chính ca cơng ty đi vi mi phương án trên? 3. Xác đnh mc đ tác đng ca địn by tơng hp ca tng phương án và da vào đĩ hãy cho bit phương án nào cĩ ri ro tng th cao hơn? Bài tp 5 Hai doanh nghip A và doanh nghip B cĩ tài liu dưi đây: TT Ch tiêu ðV tính Doanh nghip A Doanh nghip B 1 Sn lưng tiêu th Chic 100.000 100.000 2 Giá bán 1 sn phm ðng 20.000 25.000 3 Chi phí bin đi cho 1 sn phm ðng 17.000 10.000 4 Tng chi phí c đnh kinh doanh ðng 60.000.000 625.00.000 5 Lãi tin v ay phi tr ðng 100.000.000 175.000.000 6 Thu sut thu thu nhp % 25 25 Yêu cu: 1. Hãy xác đnh mc đ tác đng ca địn by kinh doanh(DOL), địn by tài chính (DFL) và địn by tng hp(DTL) ca tng doanh nghip? 2. Da trên kt qu câu 1, hãy so sánh nhn xét v ri ro ca hai doanh nghip? 166 v1.0