Bài giảng Kinh tế học công cộng - Bài 2: Kinh tế học phúc lợi: Hiệu quả và công bằng

Nội dung text: Bài giảng Kinh tế học công cộng - Bài 2: Kinh tế học phúc lợi: Hiệu quả và công bằng

1. 17-Sep-15 SLIDES BÀI GIẢNG 2 NỘI DUNG CHƯƠNG 1. Hiệu quả, hiệu quả Pareto, cải thiện Pareto; KINH TẾ HỌC PHÚC LỢI: 2. Sự công bằng và sự đánh đổi giữa hiệu quả HIỆU QUẢ VÀ CÔNG BẰNG và công bằng; 3. Phân phối thu nhập; 4. Những lựa chọn của xã hội; Le T. Nhan 5. Đánh giá các thay đổi chính sách. Khoa Kinh tế quốc tế - Trường Đại học Ngân hàng 17-Sep-15 2 MỤC TIÊU CHƯƠNG PHẦN I 1. Sau khi kết thúc chương, người học nắm được thế nào hiệu quả và công bằng cũng như sự đánh đổi giữa hai mục tiêu này; HIỆU QUẢ 2. Bên cạnh đó, người học sẽ hiểu về hiệu quả Pareto về phân phối thu nhập và những lựa chọn HIỆU QUẢ PARETO của XH dựa trên khái niệm hiệu quả này. CẢI THIỆN PARETO 3. Người học có thể đánh giá các thay đổi của chính sách cụ thể. 17-Sep-15 3 17-Sep-15 Kinh tế học công cộng - by Le Trung Nhan 4 1
2. 17-Sep-15 HIỆU QUẢ HIỆU QUẢ PARETO Khái niệm Hiệu Quả (Efficiency)? Khi thay đổi chính sách (phân bổ lại NL) thường dẫn đến kết quả:  Một số người được lợi;  Theo anh/chị thế nào là “hiệu quả”?  Một số người bị thiệt. Trên ý tưởng đó, chúng ta sẽ tìm hiểu về khái niệm hiệu quả Pareto (Pareto Efficiency = PE). 17-Sep-15 5 17-Sep-15 6 HIỆU QUẢ PARETO HIỆU QUẢ PARETO Khái niệm (Pareto Efficiency = PE): Khi đã ở trạng thái PE, người ta không thể cải Một sự phân bổ NL được gọi là PE nếu như thiện lợi ích của một nhóm người nào đó (làm không có cách phân bổ lại các NL để làm cho cho họ trở nên khá giả hơn) mà lại không làm ít nhất một người khác được lợi hơn mà thiệt hại đến những người còn lại. không làm thiệt hại đến bất kỳ ai khác. 17-Sep-15 7 17-Sep-15 8 2
3. 17-Sep-15 HIỆU QUẢ PARETO HIỆU QUẢ PARETO Hiệu quả Pareto và đường PPF Nền KT có 12 quả cam phân bổ cho Crusoe và Friday. Phân bổ nào là PE? CRUSOE FRIDAY Phân bổ 1 8 2 Phân bổ 2 4 8 Phân bổ 3 9 3 Phân bổ 4 8 3 Phân bổ 5 1 11 17-Sep-15 9 17-Sep-15 10 HIỆU QUẢ PARETO CẢI THIỆN PARETO Hiệu quả Pareto và đường PPF Khái niệm (Pareto Improvement = PI):  Phân bổ F có PE? Nếu còn tồn tại một cách phân bổ lại các nguồn lực làm cho ít nhất một người được lợi mà không làm thiệt hại cho bất kỳ ai khác thì cách phân bổ lại các nguồn lực đó là cải thiện Pareto so với cách phân bổ ban đầu. 17-Sep-15 11 17-Sep-15 12 3
4. 17-Sep-15 CẢI THIỆN PARETO CẢI THIỆN PARETO Nền KT có 12 quả cam phân bổ cho Crusoe và Friday. Phân bổ nào là PI? Một sự phân bổ NL chưa đạt PE có nghĩa là vẫn còn sự lãng phí; tức là vẫn có thể cải CRUSOE FRIDAY thiện lợi ích của một người nào đó mà không Phân bổ 1 8 2 làm ảnh hưởng đến lợi ích của người khác. Phân bổ 2 4 8 Phân bổ 3 9 3 Phân bổ 4 8 3 Phân bổ 5 1 11 17-Sep-15 13 17-Sep-15 14 CẢI THIỆN PARETO MỐI QUAN HỆ PE VÀ PI Đường PPF và cải thiện Pareto PE và PI có quan hệ chặt chẽ với nhau:  Phân bổ ban đầu F.  Một sự phân bổ NL chưa hiệu quả thì còn có thể  Vùng cải thiện? hoàn thiện nó bằng cách phân bổ lại.  Tuy nhiên, chưa chắc một cách phân bổ NL đạt PE sẽ tốt hơn một cách phân bổ chưa đạt PE. 17-Sep-15 15 17-Sep-15 16 4
5. 17-Sep-15 HIỆU QUẢ PARETO HIỆU QUẢ PARETO Ý nghĩa PE:  Nếu một hệ thống KT đạt được PE, không một cá nhân nào có cuộc sống tốt lên mà không khiến Chỉ trích PE? một người khác có cuộc sống xấu đi.  Nhìn chung, mọi người công nhận rằng cần tránh các tình trạng không đạt được PE, vì thế PE là một tiêu chí quan trọng trong việc đánh giá các hệ thống KT và các chính sách chính trị. 17-Sep-15 17 17-Sep-15 18 HIỆU QUẢ PARETO HIỆU QUẢ PARETO Đọc bài Pareto Efficiency của Megan Đọc bài Pareto Efficiency của Megan Martorana, Region Focus, Winter 2007; Martorana, Region Focus, Winter 2007; 1. Trình bày lại 2 ví dụ ở trong bài và chỉ ra hiệu quả 1. Trình bày lại 2 ví dụ ở trong bài và chỉ ra hiệu quả Pareto (PE) cho mỗi ví dụ? Pareto (PE) cho mỗi ví dụ? 2. Hãy chỉ ra những hạn chế của PE. 2. Hãy chỉ ra những hạn chế của PE. 3. Từ những thảo luận trong bài bạn hãy cho biết ý 3. Từ những thảo luận trong bài hãy cho biết ý kiến kiến cá nhân về việc khi một phân bổ NL đạt PE cá nhân về việc khi một phân bổ NL đạt PE nhưng lại gây ra sự mất công bằng trong XH. nhưng lại gây ra sự mất công bằng trong XH. 17-Sep-15 19 17-Sep-15 20 5
6. 17-Sep-15 HIỆU QUẢ PARETO PHẦN II Xem video về PE CÔNG BẰNG VÀ SỰ ĐÁNH ĐỔI 1. Cho biết phân bổ nào là PE? GIỮA CÔNG BẰNG VÀ HIỆU QUẢ 2. Phân bổ nào là không PE? 17-Sep-15 21 17-Sep-15 Kinh tế học công cộng - by Le Trung Nhan 22 CÔNG BẰNG CÔNG BẰNG Công bằng - Equality (công bằng XH)? Công bằng - Equality (công bằng XH)?  Khái niệm này mang tính chuẩn tắc.  Theo anh/chị thế nào là “công bằng”?  Công bằng ngang: đối xử như nhau đối với những người có điều kiện như nhau;  Công bằng dọc: đối xử có sự khác biệt với những người có điều kiện khác nhau để bù đắp hay khắc phục cho sự khác biệt đó. 17-Sep-15 23 17-Sep-15 24 6
7. 17-Sep-15 CÔNG BẰNG SỰ ĐÁNH ĐỔI GIỮA HQ VÀ CÔNG BẰNG Công bằng # Bình đẳng? Sự đánh đổi (Trade-off)  Theo anh/chị “công bằng” và “bình đẳng” khác  Theo anh/chị “sự đánh đổi” là gì? nhau ở điểm nào? 17-Sep-15 25 17-Sep-15 26 SỰ ĐÁNH ĐỔI GIỮA HQ VÀ CÔNG BẰNG SỰ ĐÁNH ĐỔI GIỮA HQ VÀ CÔNG BẰNG Thực tế luôn có sự đánh đổi giữa HQ và CB. Xét nền KT đơn giản gồm Crusoe và Friday Sự đánh đổi giữa CB và HQ là điểm chủ yếu với phân bổ ban đầu về cam như sau: của tranh luận về chính sách công. CRUSOE FRIDAY Ví dụ: Nên phân bổ nguồn lực nhiều hơn cho Số cam 10 2 người giàu hay người nghèo? Phân bổ ban đầu này có công bằng không? 17-Sep-15 27 17-Sep-15 28 7
8. 17-Sep-15 SỰ ĐÁNH ĐỔI GIỮA HQ VÀ CÔNG BẰNG SỰ ĐÁNH ĐỔI GIỮA HQ VÀ CÔNG BẰNG Giả sử chúng ta là Chính phủ và tiến hành Kết quả mới như thế nào? Công bằng hơn? phân phối lại cam như sau: CRUSOE FRIDAY Chuyển 4 quả từ Crusoe sang Friday và trong Số cam ban đầu 10 2 quá trình chuyển bị hao hụt 1 quả. Số cam sau phân phối 6 5 CRUSOE FRIDAY Số cam ban đầu 10 2 Số cam sau phân phối 6 5 17-Sep-15 29 17-Sep-15 30 SỰ ĐÁNH ĐỔI GIỮA HQ VÀ CÔNG BẰNG SỰ ĐÁNH ĐỔI GIỮA HQ VÀ CÔNG BẰNG Kết quả mới như thế nào? Hiệu quả hơn? Thế nào là HQ và CB cho trường hợp này? CRUSOE FRIDAY TỔNG CRUSOE FRIDAY Số cam ban đầu 10 2 12 Số cam ban đầu 10 2 Số cam sau PP 6 5 11 Số cam sau PP 6 5  Để đạt được CB nhiều hơn thì phải hy sinh một số lượng hiệu quả nào đó.  Hãy cho biết cách nào để đánh giá HQ và CB cho  Để công bằng hơn so với ban đầu thì phải phân bổ trường hợp này? lại; khi phân bổ lại thì sẽ có sự hao hụt, tức hiệu quả giảm. 17-Sep-15 31 17-Sep-15 32 8
9. 17-Sep-15 SỰ ĐÁNH ĐỔI GIỮA HQ VÀ CÔNG BẰNG SỰ ĐÁNH ĐỔI GIỮA HQ VÀ CÔNG BẰNG Sơ đồ đánh đổi giữa HQ và CB: Tranh luận: 1. Để tăng công bằng thì phải từ bỏ HQ đến mức nào? 2. CB là vấn đề quan trọng trong XH nên cần tăng CB mà không cần quan tâm đến HQ. 3. Bất công (hay không CB) là vấn đề tất yếu của XH nên làm sao cần gia tăng HQ cho XH và chấp nhận sự không CB. 17-Sep-15 33 17-Sep-15 34 SỰ ĐÁNH ĐỔI GIỮA HQ VÀ CÔNG BẰNG CÔNG BẰNG TRONG PHÂN PHỐI THU NHẬP THẢO LUẬN Thước đo mức độ bất bình đẳng trong phân Bạn ủng hộ ý kiến nào? Vì sao? phối thu nhập 1. CB là vấn đề quan trọng trong XH nên cần 1. Đường cong Lorenz (Lorenz curve) tăng CB mà không cần quan tâm đến HQ. 2. Hệ số Gini (Gini coefficient) 2. Bất công là vấn đề tất yếu của XH nên làm 3. Và các chỉ tiêu khác nữa sao cần gia tăng HQ cho XH và chấp nhận sự không CB. 17-Sep-15 35 17-Sep-15 36 9
10. 17-Sep-15 CÔNG BẰNG TRONG PHÂN PHỐI THU NHẬP CÔNG BẰNG TRONG PHÂN PHỐI THU NHẬP Thước đo mức độ bất bình đẳng trong phân phối thu nhập Thước đo mức độ bất bình đẳng trong phân – LORENZ CURVE phối thu nhập – LORENZ CURVE “Đường cong Lorenz cho biết tỷ lệ % cộng dồn của thu nhập (hay của cải) do một tỷ lệ % nhất định của dân số sở hữu” 17-Sep-15 37 17-Sep-15 38 CÔNG BẰNG TRONG PHÂN PHỐI THU NHẬP CÔNG BẰNG TRONG PHÂN PHỐI THU NHẬP Thước đo mức độ bất bình đẳng trong phân Cách vẽ LORENZ CURVE phối thu nhập – LORENZ CURVE 1. Tìm dữ liệu về thu nhập dân cư; 2. Sắp xếp thu nhập dân cư theo thứ tự tăng dần; • Đường màu xanh lục 3. Chia dân số thành các nhóm có dân số bằng nhau, mỗi nhóm (đường chéo): bình đẳng được gọi là một phân vị (ví dụ: ngũ vị phân, thập vị phân, bách tuyệt đối; vị phân); • Đường màu xanh 4. Tính các % cộng dồn thu nhập tương ứng với các % cộng dồn dương: bất bình đẳng dân số; tuyệt đối; 5. Biểu diễn % cộng dồn dân cư ở trục hoành; % cộng dồn thu • Đường màu đỏ: Lorenz nhập ở trục tung; curve thông thường. 6. Vẽ các điểm rồi nối chúng lại sẽ được đường Lorenz. 17-Sep-15 39 17-Sep-15 40 10
11. 17-Sep-15 CÔNG BẰNG TRONG PHÂN PHỐI THU NHẬP CÔNG BẰNG TRONG PHÂN PHỐI THU NHẬP Thước đo bất bình đẳng trong phân phối thu Thước đo bất bình đẳng trong phân phối thu nhập: Hệ số Gini nhập: Hệ số Gini Công thức: g = 0: bình đằng g = A/(A+B) tuyệt đối; g = A/0.5 g = 1: bất bình đẳng tuyệt đối; g = 2A g càng gần 0 càng bình đẳng. 17-Sep-15 41 17-Sep-15 42 CÔNG BẰNG TRONG PHÂN PHỐI THU NHẬP CÔNG BẰNG TRONG PHÂN PHỐI THU NHẬP THỰC HÀNH Hãy tìm hiểu và trình bày thêm những tiêu Giả sử có 2 quốc gia, mỗi quốc gia có 1000 dân. chí để để đánh giá bất công bằng trong Hãy tạo thu nhập ngẫu nhiên cho dân số 2 quốc gia. Vẽ đường Lorenz của mỗi quốc gia theo 2 cách sau: phân phối thu nhập ngoài các tiêu chí đã  Chia dân số thành ngũ vị phân (5 nhóm) học.  Chia dân số thành thập vị phân (10 nhóm) Tính GINI coefficient mỗi quốc gia; So sánh sự bất bình đẳng giữa 2 quốc gia. 17-Sep-15 43 17-Sep-15 44 11
12. 17-Sep-15 PHẦN III PHÂN PHỐI THU NHẬP Hạn chế lớn nhất của PE là nó không đưa ra PHÂN PHỐI THU NHẬP sự chỉ dẫn nào liên quan đến vấn đề phân phối thu nhập. 17-Sep-15 Kinh tế học công cộng - by Le Trung Nhan 45 17-Sep-15 46 PHÂN PHỐI THU NHẬP PHÂN PHỐI THU NHẬP Khi chính sách thay đổi thì các cá nhân có Giả sử ta có chính sách chuyển cam từ Crusoe liên quan đến chính sách sẽ có thể bị thay đổi sang cho Friday ( phân phối lại thu nhập) lợi ích. Chúng ta tìm hiểu những thay đổi đó dưới góc Vậy số cam của Friday ngày càng tăng. độ tác động lên phúc lợi cá nhân hay mức hữu Khi đó hữu dụng và hữu dụng biên của Friday dụng. sẽ như thế nào? 17-Sep-15 47 17-Sep-15 48 12
13. 17-Sep-15 PHÂN PHỐI THU NHẬP PHÂN PHỐI THU NHẬP TU và MU của Friday Tương tự, khi lấy bớt cam của Crusoe thì TU TU/ MU TU vaì MU 12 của Crusoe giảm và MU bị mất đi cho từng 10 10 10 quả cam sẽ tăng lên. 9 9 8 7 7 6 TUx 4 4 3 MUx Hình vẽ TU và MU cho Crusoe cũng giống như của Friday tuy nhiên khi phân tích 2 2 chúng ta sẽ phân tích từ phải (mức số lượng cam cao) sang trái (mức số lượng cam 1 thấp). 0 0 0 1 2 3 4 5 6 -1 7 8 -2 -2 17-Sep-15 49 17-Sep-15 50 -4 X PHÂN PHỐI THU NHẬP PHÂN PHỐI THU NHẬP Đường giới hạn khả năng hữu dụng (UPF) Vậy, khi phân phối lại cam theo cách trên thì hữu dụng (lợi ích) của Friday sẽ tăng, còn hữu Định nghĩa 1: “Đường giới hạn khả năng dụng (lợi ích) của Crusoe sẽ giảm. Điều này hữu dụng biểu thị tập hợp các phối hợp lợi sẽ được miêu tả bằng đường giới hạn khả ích lớn nhất mà những nhóm người trong XH năng hữu dụng (Utility Possibility Frontier nhận được”. - UPF). 17-Sep-15 51 17-Sep-15 52 13
14. 17-Sep-15 PHÂN PHỐI THU NHẬP PHÂN PHỐI THU NHẬP Đường giới hạn khả năng hữu dụng (UPF) Đường giới hạn khả năng hữu dụng (UPF) Crusoe’s Utility Định nghĩa 2: “Đường UPF biểu thị mức hữu = the dụng tối đa mà một cá nhân (hay một nhóm Rich’ s người) trong nền KT có thể đạt được trong utility điều kiện đã xác định được mức hữu dụng của Friday’s những người khác”. Utility = the Poor’s utility 17-Sep-15 53 17-Sep-15 54 PHÂN PHỐI THU NHẬP PHÂN PHỐI THU NHẬP Đường UPF và Hiệu quả Pareto Hiệu quả Pareto và nguyên tắc đền bù Crusoe’s Utility A Giá trị tính bằng tiền khi thay đổi chính sách B đối với người hưởng lợi > giá trị thiệt hại tính I’ bằng tiền của những người bị thiệt thòi? I Friday’s Trong trường hợp này, về nguyên tắc người Utility được lợi có thể đền bù cho người thua thiệt. Đây gọi là nguyên tắc đền bù. 17-Sep-15 55 17-Sep-15 56 14
15. 17-Sep-15 PHÂN PHỐI THU NHẬP PHÂN PHỐI THU NHẬP Đường bàng quan XH & phân phối thu nhập Đường bàng quan XH & phân phối thu nhập Đường bàng quan cá nhân (ôn lại vi mô) “Tập hợp các rổ hàng khác nhau cùng đưa lại Đường bàng quan XH (Social Indifference một mức lợi ích cho cá nhân” Curve – SIC) “Đường bàng quan XH biểu thị tập hợp các phối hợp lợi ích khác nhau của các nhóm người; và những phối hợp lợi ích đó cùng đưa lại một mức phúc lợi XH” 17-Sep-15 57 17-Sep-15 58 PHÂN PHỐI THU NHẬP PHÂN PHỐI THU NHẬP Đường bàng quan XH & phân phối thu nhập Hình dạng của đường bàng quan XH The Rich’s Group2’s Utility Utility W W2 3 W2 W1 W1 The Poor’s Group 1’s Utility Utility Hình dạng đường bàng quan XH thể hiện thái độ của Social Indifference Curve = Iso-welfare curve XH đối với các cá nhân hay nhóm người trong XH 17-Sep-15 59 17-Sep-15 60 15
16. 17-Sep-15 PHÂN PHỐI THU NHẬP PHÂN PHỐI THU NHẬP CÁC DẠNG KHÁC NHAU CỦA SIC CÁC DẠNG KHÁC NHAU CỦA SIC Các đường SIC cho biết thái độ của XH về hiệu Một số lý thuyết khác nhau phản ánh dạng của quả và công bằng. SIC: Có XH chỉ quan tâm đến CB, có XH chỉ quan tâm . Thuyết Jeremy Bentham (thuyết hữu dụng/lợi đến HQ và có XH sẽ quan tâm đến cả hai. ích); Do đó, hình dạng của SIC sẽ cho biết XH đó quan . Thuyết Rawls; tâm đến HQ và CB như thế nào. . 17-Sep-15 61 17-Sep-15 62 PHÂN PHỐI THU NHẬP PHÂN PHỐI THU NHẬP ĐƯỜNG SIC THEO THUYẾT Jeremy Bentham ĐƯỜNG SIC THEO THUYẾT Rawls Crusoe’s Crusoe’s Utility Utility Theo thuyết này tỉ Theo thuyết này lệ đánh đổi lợi PLXH phụ U2 * W ích giữa các thuộc vào nhóm W nhóm trong XH Friday’s nghèo nhất XH Friday’s là không đổi. Utility U1 * Utility 17-Sep-15 63 17-Sep-15 64 16
17. 17-Sep-15 PHẦN IV NHỮNG LỰA CHỌN CỦA XÃ HỘI Các phương pháp lựa chọn: NHỮNG LỰA CHỌN CỦA XÃ HỘI 1. Chỉ sử dụng đường bàng quan XH; 2. Phối hợp đường bàng quan XH với đường giới hạn khả năng lợi ích 17-Sep-15 Kinh tế học công cộng - by Le Trung Nhan 65 17-Sep-15 Kinh tế học công cộng - by Le Trung Nhan 66 NHỮNG LỰA CHỌN CỦA XÃ HỘI NHỮNG LỰA CHỌN CỦA XÃ HỘI 1. Sử dụng đường bàng quan XH 1. Sử dụng đường bàng quan XH (SIC) và Lựa chọn của XH trong thực tế Khởi đầu: Crusoe’s Thực tế hoàn toàn khác với lý thuyết vì khó xác Lựa chọn A Utility B A * W3 định đường bàng quan XH (SIC).  Đâu là lựa * C * Quy trình lựa chọn trong thực tế có thể là: chọn tốt nhất W2 * o Xác định hệ thống các cơ hội và phân tích đánh cho XH? W1 E* D Friday’s đổi giữa HQ và CB. Utility o Cân bằng HQ và CB ở một mức độ nào đó. 17-Sep-15 67 17-Sep-15 68 17
18. 17-Sep-15 NHỮNG LỰA CHỌN CỦA XÃ HỘI NHỮNG LỰA CHỌN CỦA XÃ HỘI 2. Phối hợp đường UPF và SIC 2. Phối hợp đường UPF và SIC 17-Sep-15 69 17-Sep-15 70 PHẦN V ĐÁNH GIÁ CÁC THAY ĐỔI CHÍNH SÁCH Các quyết định chính sách đều đòi hỏi phải cân nhắc xem xét 2 vấn đề: ĐÁNH GIÁ CÁC THAY ĐỔI  Công bằng (phân phối); CHÍNH SÁCH  Hiệu quả. Khi đánh giá các CS, các nhà KT quan tâm đến sự đánh đổi giữa HQ và CB của CS đó. 17-Sep-15 Kinh tế học công cộng - by Le Trung Nhan 71 17-Sep-15 72 18
19. 17-Sep-15 ĐÁNH GIÁ CÁC THAY ĐỔI CHÍNH SÁCH CẢI THIỆN PARETO VỚI THAY ĐỔI CHÍNH SÁCH Vấn đề 1: Chính sách hiện tại đang ở Nếu thay đổi chính sách (phân bổ lại NL) mà: đâu trên sơ đồ?  Một số người được lợi;  Không có ai bị thiệt Vấn đề 2: Nếu  Thay đổi chính sách đó (Phân bổ lại NL đó) chính sách hiện tại được gọi là Cải thiện Pareto. đang ở A thì liệu thay đổi chính sách sang B có tốt hơn? 17-Sep-15 73 17-Sep-15 74 CẢI THIỆN PARETO VÀ THAY ĐỔI CHÍNH SÁCH Utility Person B Set of Pareto improvements • Utility Possibility Curve • Corresponds to all possible combinations of utility for individuals A and B for given production Pareto-inefficient starting possiblity frontier point Utility Person A 17-Sep-15 75 19