Quản trị tài chính doanh nghiệp - Chương IV: Quản lý vốn lưu động

Nội dung text: Quản trị tài chính doanh nghiệp - Chương IV: Quản lý vốn lưu động

1. Quaûn trò taøi chính doanh nghieäp, taäp 1 - 76 - CHÖÔNG IV: QUAÛN LYÙ VOÁN LÖU ÑOÄNG I. Khaùi nieäm vaø phaân loaïi voán löu ñoäng 1. Khaùi nieäm voán löu ñoäng (taøi saûn löu ñoäng) Coù nhieàu quan ñieåm khaùc nhau veà khaùi nieäm veà taøi saûn löu ñoäng. Tuy nhieân, moät caùch ñôn giaûn nhaát, ñeå phaân bieät vôùi taøi saûn coá ñònh, thì taøi saûn löu ñoäng bao goàm tieàn maët vaø taát caû nhöõng taøi saûn coù theå chuyeån ñoåi thaønh tieàn maët trong thôøi haïn moät naêm. Hình thaùi giaù trò cuûa caùc taøi saûn naøy ñöôïc goïi laø voán löu ñoäng 26. Töông töï nhö vaäy, caùc khoaûn nôï phaûi traû trong thôøi haïn moät naêm ñöôïc coi laø nôï ngaén haïn vaø caùc khoaûn nôï coù thôøi gian ñaùo haïn lôùn hôn moät naêm ñöôïc coi laø nôï trung vaø/hoaëc daøi haïn. Dó nhieân, voán löu ñoäng thuaàn (hay taøi saûn löu ñoäng roøng) chính laø phaàn cheânh leäch giöõa taøi saûn löu ñoäng vaø nôï ngaén haïn. Treân goùc ñoä toång theå, vieäc quaûn lyù caùc loaïi taøi saûn löu ñoäng coù lieân quan chaët cheõ ñeán vieäc quaûn lyù caùc khoaûn nôï ngaén haïn, neân thuaät ngöõ “quaûn lyù voán löu ñoäng” (hay quaûn trò ngaân quyõ luaân chuyeån – Working capital management) thöôøng ñöôïc söû duïng ñeå ñeà caäp ñeán söï quaûn lyù taát caû caùc taøi saûn löu ñoäng vaø nôï ngaén haïn cuûa doanh nghieäp. 2. Phaân loaïi voán löu ñoäng Theo vai troø cuûa voán löu ñoäng trong quaù trình saûn xuaát kinh doanh, ngöôøi ta chia voán löu ñoäng cuûa doanh nghieäp ra laøm ba nhoùm lôùn, trong moãi nhoùm, vì coâng duïng khaùc nhau, laïi bao goàm nhieàu khoaûn voán cuï theå. a) Voán löu ñoäng naèm trong quaù trình döï tröõ saûn xuaát -Voán nguyeân vaät lieäu chính : Laø soá tieàn bieåu hieän giaù trò caùc loaïi vaät tö döï tröõ cho saûn xuaát, khi tham gia saûn xuaát hôïp thaønh thöïc theå chuû yeáu cuûa saûn phaåm. -Baùn thaønh phaåm mua ngoaøi tính chaát gioáng nhö nguyeân vaät lieäu chính. -Voán vaät lieäu phuï : Laø giaù trò nhöõng vaät tö döï tröõ cho saûn xuaát. Caùc vaät tö naøy khoâng caáu thaønh thöïc theå chính cuûa saûn phaåm maø noù keát hôïp vôùi nguyeân vaät lieäu chính ñeå giuùp cho vieäc hình thaønh saûn phaåm ñöôïc thuaän lôïi hôn, hoaëc laøm cho saûn phaåm beàn vaø ñeïp hôn. -Voán nhieân lieäu laø giaù trò nhöõng loaïi nhieân lieäu döï tröõ duøng trong saûn xuaát. -Voán phuï tuøng thay theá bao goàm giaù trò nhöõng phuï tuøng, linh kieän döï tröõ ñeå thay theá moãi khi söûa chöõa taøi saûn coá ñònh. 26 Nhö vaäy, veà caên baûn, voán löu ñoäng laø bieåu hieän baèng tieàn cuûa taát caû caùc taøi saûn löu ñoäng trong doanh nghieäp. Coù leõ neân hieåu khaùi nieäm naøy moät caùch töông ñoái ñeå traùnh caûm giaùc thieáu nhaát quaùn khi ñaõ thöøa nhaän raèng baûn thaân tieàn maët cuõng laø moät loaïi taøi saûn löu ñoäng ! Nguyeãn Vaên Tuaán Khoa QTKD
2. Quaûn trò taøi chính doanh nghieäp, taäp 1 - 77 - -Voán vaät lieäu ñoùng goùi. -Voán veà caùc vaät reû tieàn mau hoûng khaùc : Thöïc chaát laø giaù trò nhöõng coâng cuï duïng cuï nhoû, coù giaù trò thaáp, thôøi gian söû duïng ngaén b) Voán löu ñoäng naèm trong quaù trình tröïc tieáp saûn xuaát -Voán saûn phaåm ñang cheá taïo : Laø giaù trò nhöõng saûn phaåm dôû dang, ñang trong quaù trình cheá taïo hoaëc naèm treân caùc ñiaï ñieåm laøm vieäc chôø cheá bieán tieáp. -Voán baùn thaønh phaåm töï cheá laø giaù trò nhöõng saûn phaåm dôõ dang, nhöng khaùc saûn phaåm ñang cheá taïo ôû choã noù ñaõ hoaøn thaønh moät giai ñoaïn cheá bieán nhaát ñònh. Moät soá baùn thaønh phaåm töï cheá coøn coù giaù trò kinh teá ñoäc laäp ví duï nhö: sôïi cuûa nhaø maùy deät, caùc linh kieän phuï tuøng trong nhaø maùy cô khí coù theå ñem cheá bieán tieáp, hoaëc cuõng coù theå ñem baùn cho nhöõng doanh nghieäp khaùc -Voán veà phí toån ñôïi phaân boå laø nhöõng chi phí chi ra trong kyø nhöng chöa tính vaøo giaù thaønh saûn phaåm trong kyø maø seõ phaân boå daàn vaøo giaù thaønh cuûa caùc kyø tieáp sau. c) Voán löu ñoäng naèm trong quaù trình löu thoâng -Voán thaønh phaåm laø giaù trò soá saûn phaåm ñaõ hoaøn thaønh nhaäp kho chuaån bò tieâu thuï -Voán haøng hoaù mua ngoaøi laø giaù trò nhöõng saûn phaåm doanh nghieäp mua ngoaøi, nhaäp kho ñeå baùn. -Voán haøng hoaù ñaõ xuaát baùn nhöng chöa thu ñöôïc tieàn. -Voán tieàn teä goàm tieàn maët toàn quyõ, tieàn gôûi ngaân haøng, tieàn ñang chuyeån vaø ñaàu tö chöùng khoaùn ngaén haïn khaùc -Voán thanh toaùn goàm nhöõng khoaûn phaûi thu, phaûi traû, taïm öùng phaùt sinh trong quaù trình mua baùn haøng hoaù hoaëc thanh toaùn noäi boä. Beân caïnh ñoù, coøn coù nhieàu caùch phaân loaïi voán löu ñoäng döïa treân nhöõng tieâu thöùc khaùc nhau, nhaèm phuïc vuï cho caùc muïc tieâu quaûn lyù khaùc nhau ôû töøng doanh nghieäp. Nhöng moät caùch toång quaùt vaø treân goùc ñoä quaûn trò, coù theå xem thaønh phaàn cô baûn cuûa voán löu ñoäng laø haøng toàn kho, caùc khoaûn phaûi thu vaø tieàn maët. Do vaäy vieäc quaûn lyù voán löu ñoäng thöïc chaát chính laø vieäc quaûn lyù haøng toàn kho, quaûn lyù caùc khoaûn phaûi thu vaø quaûn lyù tieàn maët. II. Quaûn lyù haøng toàn kho 1. Haøng toàn kho vaø chi phí toàn kho a) Haøng hoaù toàn kho Laø nhöõng taøi saûn maø doanh nghieäp döï tröõ ñeå phuïc vuï cho nhu caàu saûn xuaát hoaëc tieâu thuï. Moät caùch cuï theå, ñaây laø nhöõng taøi saûn : -Ñöôïc doanh nghieäp giöõ ñeå baùn trong kyø saûn xuaát, kinh doanh bình thöôøng ; Nguyeãn Vaên Tuaán Khoa QTKD
3. Quaûn trò taøi chính doanh nghieäp, taäp 1 - 78 - -Ñang trong quaù trình saûn xuaát kinh doanh dôû dang ; -Nguyeân lieäu, vaät lieäu, coâng cuï, duïng cuï ñeå söû duïng trong quaù trình saûn xuaát kinh doanh hoaëc cung öùng dòch vuï. Ñoái vôùi caùc doanh nghieäp saûn xuaát thì haøng toàn kho chuû yeáu bao goàm nguyeân vaät lieäu, coâng cuï duïng cuï (ñang toàn kho, göûi ñi gia coâng cheá bieán, hoaëc ñaõ mua vaø ñang vaän chuyeån treân ñöôøng) ; saûn phaåm dôû dang (goàm saûn phaåm chöa hoaøn thaønh vaø saûn phaåm ñaõ hoaøn thaønh nhöng chöa laøm thuû tuïc nhaäp kho thaønh phaåm) ; vaø thaønh phaåm (thaønh phaåm ñang toàn kho vaø thaønh phaåm gôûi ñi baùn). Ñoái vôùi caùc doanh nghieäp kinh doanh thöông maïi thì haøng toàn kho chuû yeáu laø haøng hoaù mua veà ñeå baùn (goàm haøng ñang toàn trong kho, haøng ñaõ mua nhöng ñang ñi treân ñöôøng, haøng gôûi ñi baùn, haøng gôûi ñi gia coâng cheá bieán). b) Chi phí toàn kho (Total Inventory cost) Ñeå döï tröõ haøng toàn kho, doanh nghieäp phaûi chòu toán keùm chi phí. Coù ba loaïi chi phí chuû yeáu coù lieân quan ñeán vieäc döï tröõ haøng toàn kho ñoù laø : Chi phí ñaët haøng (ordering cost hay cost per order) ; chi phí löu giöõ haøng toàn kho (hay chi phí toàn tröõ – holding cost) ; vaø chi phí cô hoäi lieân quan ñeán haøng toàn kho (opportunity cost). -Chi phí löu giöõ haøng trong kho (chi phí toàn tröõ) bao goàm chi phí cho caùc khoaûn boác dôõ, xeáp ñaët haøng hoaù ; chi phí baûo hieåm haøng hoaù ; chi phí do hao huït, maát maùt, hö hoûng haøng hoaù ; chi phí veà baûo quaûn haøng hoaù ; chi phí thueâ möôùn kho baõi (hoaëc tieàn khaáu hao kho) ; chi phí traû laõi cho nguoàn voán vay nôï ñeå mua haøng hoaù döï tröõ ; caùc chi phí khaùc coù lieân quan -Chi phí ñaët haøng : Thöôøng laø nhöõng chi phí coá ñònh (ít thay ñoåi) cho moãi laàn ñaët mua haøng hoaù, chuû yeáu goàm : chi phí hoa hoàng moâi giôùi mua haøng ; chi phí cho vieäc thieát laäp vaø gôûi ñôn haøng ; chi phí vaän chuyeån haøng hoaù -Chi phí cô hoäi lieân quan ñeán haøng toàn kho : Neáu moät doanh nghieäp khoâng coù ñuû nguyeân vaät lieäu döï tröõ trong kho ñeå ñaùp öùng kòp thôøi nhu caàu saûn xuaát thì coù theå gaây ra nhöõng toån thaát do ñình ñoán saûn xuaát ; Hoaëc do khoâng coù ñuû haøng hoaù döï tröõ ñeå giao theo ñôn ñaët haøng ñuùng haïn neân bò phaït vi phaïm hôïp ñoàng, daãn tôùi laøm toån haïi uy tín thöông maïi, laøm giaûm suùt tieàm naêng baùn haøng trong töông lai cuûa doanh nghieäp, hoaëc thaäm chí do khoâng coù saün haøng hoaù döï tröõ ñeå baùn neân bò maát ñi cô hoäi baùn haøng hieän taïi, maát ñi khoaûn lôïi nhuaän kyø voïng maø ñaùng leõ ra doanh nghieäp ñöôïc höôûng Taát caû nhöõng toån thaát noùi treân ñöôïc xem laø chi phí cô hoäi lieân quan ñeán vieäc toàn tröõ haøng hoaù. 2. Caùc yeáu toá aûnh höôûng ñeán möùc toàn kho Nhìn chung, möùc döï tröõ toàn kho cuûa doanh nghieäp chòu söï taùc ñoäng cuûa nhieàu nhaân toá. Chaúng haïn nhö : -Hoaït ñoäng cuûa doanh nghieäp : Ñoái vôùi caùc doanh nghieäp thöông maïi thì haøng hoaù toàn kho ñeå baùn chieám tyû troïng lôùn hôn so vôùi toàn kho veà nguyeân vaät lieäu. Ngöôïc laïi, ñoái vôùi caùc doanh nghieäp saûn xuaát thì toàn kho veà nguyeân vaät lieäu, saûn Nguyeãn Vaên Tuaán Khoa QTKD
4. Quaûn trò taøi chính doanh nghieäp, taäp 1 - 79 - phaåm dôû dang vaø thaønh phaåm chieám tyû troïng lôùn, trong khi toàn kho veà haøng hoaù mua ngoaøi ñeå baùn chieám tyû troïng nhoû hôn. -Tính chaát cuûa quy trình saûn xuaát : Toàn kho nguyeân vaät lieäu vaø saûn phaåm dôû dang thöôøng seõ gia taêng khi möùc ñoä saûn xuaát gia taêng. Ngoaøi ra, chu kyø saûn xuaát caøng daøi thì löôïng saûn phaåm dôû dang toàn kho seõ caøng lôùn, hoaëc nguyeân vaät lieäu toàn kho cuõng coù theå seõ taêng cao neáu moãi coâng ñoaïn saûn xuaát cuûa quy trình coâng ngheä ñeàu caàn ñeán nguyeân vaät lieäu. -Caùc ruûi ro trong quan heä cung öùng vaø tieâu thuï : Caùc doanh nghieäp raát khoù ñeå tính toaùn chính xaùc nhu caàu haøng hoaù tieâu thuï trong kyø, hoaëc döï baùo ñöôïc moät caùch chaén chaén nhöõng ruûi ro coù theå xaåy ra ñoái vôùi vieäc cung öùng haøng hoaù cuûa nhaø cung caáp. Do vaäy caàn thieát phaûi duy trì moät löôïng toàn kho an toaøn naøo ñoù ñeå phoøng ngöøa baát traéc. Löôïng toàn kho an toaøn naøy nhieàu hay ít laïi phuï thuoäc vaøo möùc ñoä tin caäy cuûa nhöõng döï baùo veà nhu caàu tieâu thuï haøng hoaù, hoaëc möùc ñoä chaéc chaén vaø chính xaùc cuûa vieäc cung öùng haøng cuûa nhaø cung caáp, cuõng nhö nhöõng caân nhaéc giöõa moät beân laø chi phí maø doanh nghieäp phaûi boû ra ñeå duy trì löôïng toàn kho an toaøn, vaø beân kia laø nhöõng toån thaát cô hoäi coù theå xaåy ra do doanh nghieäp khoâng ñuû haøng ñeå thoûa maõn nhu caàu tieâu thuï. -Caùc cô hoäi baát thöôøng : Chaúng haïn nhö khi doanh nghieäp phaûi mua nguyeân vaät lieäu hoaëc haøng hoaù nhaäp kho vôùi moät möùc lôùn hôn nhu caàu caàn thieát ñeå ; hoaëc ñöôïc höôûng chieát khaáu mua haøng ; hoaëc vì moät möùc giaù ñaëc bieät öu ñaõi naøo ñoù ; hoaëc vì muïc ñích ñaàu cô tích tröõ chôø giaù leân ñeå höôûng cheânh leäch Ñieàu naøy keùo theo löôïng haøng hoaù toàn kho coù theå cao hôn bình thöôøng moät caùch ñaùng keå trong moät thôøi gian nhaát ñònh. -Möùc haøng hoaù toàn kho cuõng coù theå taêng cao hoaëc giaûm thaáp coù tính giai ñoaïn do taùc ñoäng cuûa yeáu toá thôøi vuï trong quaù trình saûn xuaát kinh doanh. -Möùc döï tröõ haøng toàn kho cuûa doanh nghieäp cuõng chòu taùc ñoäng cuûa moái lieân heä giöõa chi phí ñaët haøng vaø chi phí löu giöõ haøng hoaù trong kho. Quan heä giöõa hai loaïi chi phí naøy laø töông quan nghòch bieán. Khi soá laàn ñaët haøng nhieàu, möùc haøng hoaù toàn kho bình quaân thaáp, daãn tôùi chi phí toàn tröõ thaáp, nhöng do ñaët haøng nhieàu laàn neân toång chi phí ñaët haøng laïi cao. Ngöôïc laïi, khi soá laàn ñaët haøng giaûm ñi, toång chi phí ñaët haøng giaûm xuoáng, nhöng khoái löôïng haøng trong moãi laàn ñaët laïi phaûi cao hôn, laøm cho löôïng haøng toàn kho bình quaân cuõng phaûi lôùn hôn, keùo theo chi phí toàn tröõ haøng hoaù cuõng cao hôn. Muïc tieâu cuûa quaûn trò toàn kho laø laøm sao xaùc ñònh ñöôïc saûn löôïng cho moãi laàn ñaët haøng ñeå toång chi phí ñaët haøng vaø chi phí toàn tröõ laø thaáp nhaát. Ñieàu naøy coù nghóa laø phaûi xaùc ñònh ñöôïc moät möùc saûn löôïng ñaët haøng toái öu naøo ñoù ñeå toái thieåu hoaù chi phí toàn kho. Coù nhieàu phöông phaùp ñònh löôïng giuùp nhaø quaûn trò taøi chính giaûi quyeát vaán ñeà naøy, ñöôïc trình baøy caën keõ trong giaùo trình quaûn trò saûn xuaát vaø dòch vuï. Döôùi ñaây chæ neâu leân moät phöông phaùp thoâng duïng nhaát trong soá ñoù. Nguyeãn Vaên Tuaán Khoa QTKD
5. Quaûn trò taøi chính doanh nghieäp, taäp 1 - 80 - 3. Moâ hình saûn löôïng ñaët haøng hieäu quaû (EOQ) Moâ hình EOQ laø moät moâ hình ñònh löôïng ñöôïc söû duïng ñeå xaùc ñònh möùc toàn kho toái öu cho doanh nghieäp. Yeáu toá coù taàm quan troïng ñaëc bieät trong moâ hình naøy laø nhaø quaûn lyù phaûi döï baùo chính xaùc toång nhu caàu haøng hoaù tieâu thuï (hoaëc toång nhu caàu nguyeân vaät lieäu caàn duøng) trong kyø phaân tích (thöôøng laø naêm27), ñeå treân cô sôû ñoù xaùc ñònh soá laàn ñaët haøng trong naêm vaø khoâí löôïng haøng hoaù cho moãi laàn ñaët haøng. Trình töï tính toaùn cuï theå nhö sau : Goïi Q laø soá löôïng haøng cuûa moãi laàn ñaët haøng ; C laø chi phí löu giöõ cho moãi ñôn vò haøng toàn kho ; S laø toång khoái löôïng haøng hoaù maø doanh nghieäp döï kieán seõ tieâu thuï ñöôïc hoaëc seõ söû duïng trong kyø28 ; K laø chi phí cho moãi laàn ñaët haøng ; T laø toång chi phí veà haøng toàn kho cuûa moät kyø, ta coù : Q S T = × C + × K 2 Q Muïc tieâu cuûa moâ hình EOQ, nhö treân ñaõ noùi, laø laøm sao xaùc ñònh ñöôïc moät saûn löôïng ñaët haøng toái öu naøo ñoù (kyù hieäu laø Q*) ñeå toång chi phí T laø nhoû nhaát. Baèng phöông phaùp toaùn hoïc, ngöôøi ta xaùc ñònh coâng thöùc tìm Q* ñeå toái thieåu hoaù toång phí T nhö sau : 2.S.K Q* = C Ví duï 1. Doanh nghieäp A döï kieán saûn löôïng tieâu thuï trong naêm keá hoaïch laø 20.000 ñôn vò saûn phaåm. Taøi lieäu naêm thöïc hieän cho bieát chi phí cho moãi laàn ñaët haøng laø 1000.000 ñoàng ; chi phí toàn tröõ haèng naêm tính treân moãi ñôn vò saûn phaåm löu kho laø 10.000 ñoàng. Haõy xaùc ñònh saûn löôïng toái öu cho moãi laàn ñaët haøng ; Soá laàn ñaët haøng naêm keá hoaïch ; vaø toång chi phí toàn kho naêm keá hoaïch. Ta coù : S = 20.000 ÑVSP Q* = ? K = 1000.000 ñoàng/laàn Soá laàn ñaët haøng ? C = 10.000 ñoàng/ñvsp/naêm T = ? Saûn löôïng toái öu cho moãi laàn ñaët haøng trong naêm keá hoaïch laø : 2.K .S 2 ×1000 .000 × 20.000 Q* = = = 2000 ñvsp C 10.000 27 Nhöõng doanh nghieäp coù nhu caàu haøng hoaù mang tính muøa vuï coù theå choïn kyø döï baùo khaùc phuø hôïp vôùi ñaëc ñieåm kinh doanh cuûa mình. 28 Giaù trò S phaûi ñöôïc doanh nghieäp döï baùo baèng caùch söû duïng, chaúng haïn nhö, nhöõng phöông phaùp döï baùo ñònh löôïng ñaõ ñöôïc trình baøy trong giaùo trình Lyù thuyeát thoáng keâ doanh nghieäp. Nguyeãn Vaên Tuaán Khoa QTKD
6. Quaûn trò taøi chính doanh nghieäp, taäp 1 - 81 - Soá laàn ñaët haøng naêm keá hoaïch = 20.000 : 2000 = 10 laàn T = (2000 : 2 x 10.000) + (20.000 : 2000 x 1000.000) = 20.000.000 ñoàng Ví duï treân cho thaáy vôùi saûn löôïng ñaët haøng toái öu, chi phí ñaët haøng ñuùng baèng chí phí toàn tröõ. Vì vaäy, muïc ñích cuûa moâ hình EOQ laø caân baèng hai loaïi chi phí naøy ñeå sao cho toång chi phí toàn kho laø nhoû nhaát. Moâ hình EOQ cho chuùng ta yù töôûng veà vaán ñeà quaûn lyù toàn kho. Tuy nhieân, noù coù moät soá nhöôïc ñieåm vì phaûi döïa treân nhöõng giaû ñònh quaù chaët cheõ vaø ñoâi khi phi thöïc teá, chaúng haïn nhö : -Toång nhu caàu veà haøng hoaù toàn kho trong kyø keá hoaïch ñaõ ñöôïc bieát tröôùc moät caùch chaéc chaén. -Haøng hoaù löu kho phaûi ñöôïc söû duïng heát roài môùi ñaët mua chuyeán tieáp theo, nhöng laïi phaûi ñaûm baûo laø khoâng xuaát hieän vieäc thieáu haøng trong kho. -Nhu caàu veà haøng hoaù hoaëc nguyeân vaät lieäu laø ñeàu ñaën cho töøng thôøi ñoaïn trong kyø nghieân cöùu. 4. Ñieåm ñaët haøng laïi (ROP) Trong phaàn treân chuùng ta ñaõ giaû ñònh laø chæ khi naøo haøng löu kho nhaäp kyø tröôùc heát saïch (baèng 0) thì doanh nghieäp môùi tieán haønh ñaët haøng laïi vaø nhaäp kho löôïng haøng hoaù môùi. Tuy nhieân, trong thöïc teá khoâng coù doanh nghieäp naøo ñôïi ñeán khi trong kho heát haøng môùi tieán haønh ñaët haøng laïi. Nhöng neáu ñaët haøng quaù sôùm seõ laøm taêng löôïng haøng hoaù toàn kho, keùo theo taêng chi phí toàn tröõ khoâng caàn thieát. Do ñoù, caàn phaûi laøm sao xaùc ñònh ñöôïc vaøo thôøi ñieåm naøo thì doanh nghieäp neân ñaët haøng laïi ñeå ñaït ñöôïc hieäu quûa toái öu ? Ñieåm ñaët = Soá löôïng haøng hoaù x Ñoä daøi cuûa thôøi haøng laïi söû duïng moãi ngaøy gian giao haøng 5.Löôïng döï tröõ an toaøn Nhaèm neù traùnh nhöõng toån thaát coù theå xaåy ra do thieáu haøng vaø ñaûm baûo cho quaù trình saûn xuaát kinh doanh ñöôïc duy trì moät caùch oån ñònh, treân thöïc teá, caùc doanh nghieäp thöôøng coäng theâm vaøo haøng hoaù löu kho moät löôïng döï tröõ an toaøn nöõa. Dó nhieân vieäc taêng theâm löôïng haøng hoaù döï tröõ trong kyø seõ keùo theo söï taêng leân cuûa chi phí löu giöõ haøng hoaù toàn kho. Löôïng döï tröõ an toaøn phuø hôïp seõ ñöôïc doanh nghieäp xaùc ñònh treân cô sôû caân nhaéc giöõa moät beân laø chi phí phaûi boû ra ñeå löu giöõ haøng hoaù taêng theâm, vaø beân kia laø caùi giaù maø doanh nghieäp phaûi traû cho nhöõng toån thaát gaây ra töø vieäc thieáu haøng. Nguyeãn Vaên Tuaán Khoa QTKD
7. Quaûn trò taøi chính doanh nghieäp, taäp 1 - 82 - Thöïc teá cho thaáy khoâng coù moät moâ hình ñònh löôïng naøo thaät söï coù hieäu quaû giuùp cho vieäc xaùc ñònh ñaâu laø löôïng döï tröõ an toaøn phuø hôïp nhaát cho doanh nghieäp, ngoaïi tröø kinh nghieäm vaø söï nhaïy caûm cuûa baûn thaân nhaø quaûn lyù 29. Q* Möùc toàn kho trung bình = + Löôïng döï tröõ an toaøn 2 ÔÛ goùc ñoä quaûn lyù, chi phí taêng theâm ñeå toàn tröõ löôïng haøng hoaù döï tröõ an toaøn laø caùi giaù maø doanh nghieäp phaûi traû ñeå giaûm thieåu toån thaát gaây ra bôûi nhöõng ruûi ro lieân quan ñeán vieäc thieáu haøng. Ñieàu naøy ñöôïc xaùc ñònh laø söï ñaùnh ñoåi (trade-off) giöõa lôïi nhuaän vaø ruûi ro trong quaù trình saûn xuaát kinh doanh. 6. Thieát laäp heä thoáng kieåm soaùt toàn kho vaø moâ hình JIT Vieäc söû duïng moâ hình EOQ hay baát cöù moät moâ hình ñònh löôïng phöùc taïp naøo khaùc ñeå xaùc ñònh saûn löôïng ñaët haøng toái öu vaø möùc toàn kho bình quaân seõ laø chöa ñuû, vaø chæ môùi laø böôùc ñaàu. Yeâu caàu cuûa coâng taùc quaûn lyù toàn kho coøn ñoøi hoûi nhaø quaûn trò phaûi thieát laäp ñöôïc moät heä thoáng kieåm soaùt toàn kho hieäu quaû. Heä thoáng kieåm soaùt toàn kho coù theå ñôn giaûn hoaëc phöùc taïp tuøy thuoäc vaøo tính chaát hoaït ñoäng vaø quy moâ cuûa töøng loaïi hình toå chöùc saûn xuaát kinh doanh, cuõng nhö nhöõng ñaëc tính cuûa haøng toàn kho30. Moät trong nhöõng kyõ thuaät ñôn giaûn ñeå kieåm soaùt haøng toàn kho baèng tröïc giaùc ñöôïc söû duïng phoå bieán laø phöông phaùp ñöôøng keû ñoû. Phöông phaùp ñöôøng keû ñoû laø phöông phaùp kieåm tra löôïng haøng hoaù löu kho baèng caùch söû duïng moät ñöôøng keû maøu ñoû, ñöôïc veõ beân trong choã ñeå haøng ñeå chæ daãn ñieåm taùi ñaët haøng. Khi naøo thaáy haøng hoaù döï tröõ xuoáng tôùi ñöôøng keû ñoû thì ngöôøi quaûn lyù kho bieát raèng ñaõ ñeán luùc caàn phaûi baùo caùo ñeå coâng ty tieán haønh ñaët loâ haøng môùi. Vaø hieäu quaû cuûa coâng taùc quaûn lyù toàn kho seõ ñaït möùc hoaøn haûo neáu nhö doanh nghieäp coù theå thieát laäp ñöôïc moät cô cheá maø theo ñoù cho pheùp ñieàu ñoä hieäu quûa giöõa cung vaø caàu haøng toàn kho. Moâ hình JIT (Just-In-Time Inventory model) maø ngöôøi Nhaät khai trieån ñaõ thöïc hieän ñöôïc ñieàu vöøa trình baøy ôû treân.YÙù töôûng caên baûn cuûa moâ hình JIT laø : -Keát hôïp chaët cheõ vaø khoa hoïc giöõa vieäc cung caáp nguyeân vaät lieäu, haøng hoaù vôùi quaù trình saûn xuaát vaø tieâu thuï. Vieäc cung caáp nguyeân vaät lieäu hoaëc haøng hoaù ñuùng soá löôïng caàn thieát vaø ñuùng luùc seõ laøm cho löôïng haøng hoaù löu kho gaàn nhö baèng khoâng, do ñoù cöïc tieåu hoaù chi phí toàn tröõ. 29 Coù theå söû duïng coâng cuï thoáng keâ ñeå öôùc tính löôïng döï tröõ an toaøn phuø hôïp, nhöng keát quaû cuûa coâng cuï naøy cuõng ñoøi hoûi phaûi xaùc ñònh ñöôïc thaùi ñoä chaáp nhaän ruûi ro cuûa nhaø quaûn trò ! 30 Xin xem theâm giaùo trình quaûn trò saûn xuaát vaø dòch vuï-veà heä thoáng phaân loaïi haøng toàn kho ABC Nguyeãn Vaên Tuaán Khoa QTKD
8. Quaûn trò taøi chính doanh nghieäp, taäp 1 - 83 - -Ñoàng thôøi keát hôïp moät caùch chaët cheõ vaø laâu daøi baèng caùc hôïp ñoàng daøi haïn vôùi nhaø cung caáp nhaèm toái thieåu hoaù chi phí ñaët haøng, vaø quan troïng hôn laø ñaûm baûo cho nguyeân vaät lieäu, haøng hoaù ñöôïc cung caáp moät caùch ñaày ñuû vaø ñuùng luùc. Nhöõng yù töôûng cô baûn cuûa moâ hình JIT thoaït nghe coù veû ñôn giaûn, nhöng ñeå trieån khai thöïc hieän noù moät caùch hieäu quaû thì khoâng phaûi laø coâng vieäc deã daøng. Moâ hình JIT ñöôïc ngöôøi ta ví nhö con dao hao löôõi, neáu laøm ñöôïc hoaøn haûo nhö ngöôøi Nhaät thì thaät laø lyù töôûng. Nhöng neáu thöïc hieän khoâng toát (chaúng haïn nhö khoâng keát hôïp ñöôïc chaët cheõ vaø chính xaùc vôùi nhaø cung caáp ) thì coù theå seõ daãn ñeán nhöõng toån haïi to lôùn cho ñôn vò. Do vaäy, moâ hình JIT chæ ñaït ñöôïc hieäu quaû cao khi maø chaát löôïng cuûa heä thoáng quaûn trò noäi boä ñôn vò, cuõng nhö chaát löôïng cuûa maët baèng quaûn lyù noùi chung trong moâi tröôøng kinh doanh ñaõ ñaït ñeán moät trình ñoä nhaát ñònh naøo ñoù. III. Quaûn lyù tieàn maët vaø chöùng khoaùn ngaén haïn 1. Quaûn lyù tieàn maët Quaûn lyù tieàn maët ñeà caäp tôùi vieäc quaûn lyù tieàn giaáy vaø tieàn gôûi ngaân haøng. Söï quaûn lyù naøy coù lieân quan chaët cheõ ñeán vieäc quaûn lyù caùc loaïi tích saûn taøi chính gaàn nhö tieàn maët nhö caùc loaïi chöùng khoaùn coù tính thanh khoaûn cao 31. Treân thöïc teá, quaûn trò tieàn maët laø moät coâng vieäc khaù phöùc taïp vaø tieâu toán nhieàu thôøi gian cuõng nhö coâng söùc cuûa nhaø quaûn lyù. Tuy vaäy, nguyeân taéc chung cuûa coâng taùc quaûn lyù tieàn maët ñoù laø : Taêng toác ñoä thu hoài vaø giaûm toác ñoä chi tieâu tieàn maët. Nguyeân taéc naøy cho pheùp doanh nghieäp duy trì möùc chi tieâu tieàn maët trong caùc giao dòch kinh doanh ôû moät möùc thaáp hôn, do ñoù coù nhieàu tieàn hôn daønh cho ñaàu tö sinh lôïi. Taêng toác ñoä thu hoài vaø giaûm toác ñoä chi tieâu laø hai coâng taùc coù lieân quan chaët cheõ vôùi nhau trong quaù trình quaûn lyù tieàn maët, beân caïnh nhöõng hoaït ñoäng quan troïng khaùc nhö döï baùo chính xaùc nhu caàu tieàn maët vaø ñaàu tö moät caùch thích hôïp nhöõng khoaûn tieàn nhaøn roãi. Vieäc löu giöõ tieàn maët trong quyõ roõ raøng laø khoâng coù lôïi, nhöng doanh nghieäp vaãn buoäc phaûi löu giöõ moät löôïng tieàn maët nhaát ñònh naøo ñoù vì nhöõng ñoäng löïc sau ñaây -Ñoäng löïc kinh doanh : Ñeå ñaûm baûo thoûa maõn caùc nhu caàu thanh toaùn, giao dòch haèng ngaøy nhö : thanh toaùn tieàn haøng, traû löông cho caùn boä coâng nhaân vieân, noäp thueá -Ñoäng löïc döï phoøng : Trong quaù trình saûn xuaát kinh doanh, tieàn maët luaân chuyeån khoâng theo moät quy luaät naøo caû, noù bieán ñoäng moät caùch khoù döï ñoaùn. Do vaäy, doanh nghieäp caàn thieát phaûi duy trì moät löôïng tieàn maët nhaát ñònh ñeå ñaùp öùng nhöõng nhu caàu ñoät xuaát. 31 Seõ ñeå caäp ôû muïc quaûn trò caùc loaïi chöùng khoaùn Nguyeãn Vaên Tuaán Khoa QTKD
9. Quaûn trò taøi chính doanh nghieäp, taäp 1 - 84 - -Ñoäng löïc ñaàu cô : Ngoaøi muïc ñích thoaû maõn caùc nhu caàu thanh toaùn trong giao dòch kinh doanh, caùc doanh nghieäp coøn löu giöõ tieàn maët nhaèm muïc ñích taän duïng caùc cô hoäi ñaàu cô. Chaúng haïn nhö khi coù söï tuït giaù töùc thôøi cuûa haøng hoaù nguyeân vaät lieäu , doanh nghieäp caàn moät löôïng lôùn tieàn maët ñeå thu mua tích tröõ chôø giaù leân, nhaèm höôûng cheânh leäch veà giaù. Tuy nhieân, cho duø löu giöõ tieàn maët vôùi ñoäng löïc naøo ñi chaêng nöõa, thì vieäc quaûn lyù tieàn maët moät caùch hieäu quûa vaãn luoân luoân laø moät vaán ñeà quan troïng ñoái vôùi moïi doanh nghieäp saûn xuaát kinh doanh. Caâu hoûi ñöôïc ñaët ra laø doanh nghieäp caàn phaûi löu giöõ moät löôïng tieàn maët bao nhieâu laø hôïp lyù? a) Xaùc ñònh möùc toàn quyõ tieàn maët toái öu a1) Moâ hình Baumol Xeùt veà baûn chaát, moâ hình quaûn lyù tieàn maët Baumol (do William Baumol-Hoa Kyø- ñeà xuaát naêm 1952) gioáng vôùi moâ hình quaûn lyù toàn kho toái öu EOQ. Moâ hình Baumol döïa treân söï keát hôïp giöõa chi phí cô hoäi cuûa tieàn maët vaø chi phí giao dòch chöùng khoaùn, vôùi ñieàu kieän ñaõ bieát tröôùc toång nhu caàu tieàn maët trong kyø phaân tích. Muïc ñích cuûa moâ hình Baumol laø laøm sao xaùc ñònh ñöôïc moät löôïng döï tröõ (toàn quyõ) tieàn maët toái öu ñeå toái thieåu hoaù chi phí cô hoäi vaø chi phí giao dòch chöùng khoaùn lieân quan ñeán vieäc löu giöõ tieàn maët. Neáu goïi Q* laø löôïng tieàn maët toàn quyõ toái öu thì: 2 × Toång nhu caàu tieàn maët trong naêm × Chi phí cho moät laàn giao dòch Q* = Chi phí cô hoäi cho vieäc löu giöõ moät ñôn vò tieàn maët trong naêm (%) Ví duï 2. Doanh nghieäp thöông maïi B, baèng phöông phaùp döï baùo tuyeán tính, döï kieán toång nhu caàu tieàn maët trong naêm tôùi laø 1260.000 USD. Taøi lieäu naêm nay cho bieát: chi phí trung bình cho moät laàn giao dòch chöùng khoaùn ñeå taêng hoaëc giaûm löôïng tieàn maët laø: 20 USD; Chi phí cô hoäi cho vieäc löu giöõ tieàn maët ñöôïc laáy baèng laõi suaát traùi phieáu kho baïc: 8% naêm. Haõy xaùc ñònh löôïng tieàn maët toàn quyõ toái öu cho doanh nghieäp. Ta coù : 2×1260.000× 20 Q* = = 25.100 USD 0,08 Nhö vaäy theo moâ hình naøy, trong naêm keá hoaïch coâng ty neân löu giöõ moät löôïng tieàn maët toái öu laø 25.100 USD. Khi naøo duøng heát soá tieàn naøy, coâng ty laïi tieán haønh moät ñôït huy ñoäng môùi baèng caùch baùn ra moät löôïng chöùng khoaùn ñuû ñeå naâng löôïng tieàn maët toàn quyõ leân möùc toái öu mong ñôïi. Soá laàn huy ñoäng tieàn maët trong naêm keá hoaïch = 1260.000 : 25.100 = 50 laàn Chi phí giao dòch chöùng khoaùn trong naêm keá hoaïch Nguyeãn Vaên Tuaán Khoa QTKD
10. Quaûn trò taøi chính doanh nghieäp, taäp 1 - 85 - = 20 x (1260.000 : 25.100) = 1004 USD Chi phí cô hoäi löu giöõ tieàn maët trong naêm keá hoaïch = Tieàn maët toàn quyõ bình quaân x 0,08 = 25.100 : 2 x 0,08 = 1004 USD Toång chi phí lieân quan ñeán vieäc löu giöõ tieàn maët trong naêm keá hoaïch = 1004 + 1004 = 2008 USD Moâ hình Baumol cho ta yù töôûng veà vieäc quaûn lyù tieàn maët cuûa moät doanh nghieäp. Tuy vaäy, vieäc öùng duïng moâ hình naøy trong thöïc teá khoâng heà ñôn giaûn bôûi vì noù ñöôïc xaây döïng döïa treân nhöõng giaû ñònh phi thöïc teá. Chaúng haïn nhö: -Giaû ñònh raèng caùc doanh nghieäp coù möùc chi tieâu (möùc nhu caàu tieàn maët) oån ñònh cho moãi kyø trong naêm. Song, treân thöïc teá thì nhu caàu tieàn maët cuûa doanh nghieäp bieán ñoäng khoâng ngöøng vaø khoâng theå tieân ñoaùn moät caùch chaéc chaén. -Moâ hình cho raèng doanh nghieäp coù theå döï tröõ chöùng khoaùn thanh khoaûn cao, nhö laø moät hình thöùc ñaàu tö sinh lôïi taïm thôøi, ñeå saün saøng buø ñaép nhöõng thieáu huït veà tieàn maët. Tuy nhieân, trong nhieàu tröôøng hôïp, vieäc baùn moät löôïng lôùn chöùng khoaùn khoâng phaûi laø moät coâng vieäc ñôn giaûn vaø nhanh choùng neáu doanh nghieäp khoâng chaáp nhaän nhöõng nhöôïng boä ñaùng keå veà giaù. Vì nhöõng haïn cheá ñoù, hai nhaø kinh teá hoïc Merton Miller vaø Daniel Orr ñaõ caûi tieán phöông phaùp cuûa Baumol vaø phaùt trieån moät moâ hình quaûn lyù tieàn maët thöïc teá hôn, ñeå ñoái phoù vôùi nhöõng bieán ñoäng ngaãu nhieân cuûa caùc khoaûn chi tieâu vaø thu nhaäp haèng ngaøy cuûa doanh nghieäp. Ñeå ghi nhaän coâng lao cuûa hai oâng, ngöôøi ta goïi moâ hình aáy laø moâ hình Miller-Orr. a2) Moâ hình Miller-Orr Xuaát phaùt töø quan ñieåm cho raèng caùc khoaûn löu kim roøng haèng ngaøy (thu vaøo - chi ra) cuûa doanh nghieäp bieán ñoäng moät caùch ngaãu nhieân, khoâng theo moät quy luaät naøo caû. Ñieàu naøy laøm cho löôïng tieàn maët toàn quõy cuûa doanh nghieäp cuõng bieán ñoäng ngaãu nhieân, coù theå baèng, cao hôn hoaëc thaáp hôn moät giaù trò döï kieán naøo ñoù, theå hieän qua ñoà thò ôû trang beân Ñoà thò cho thaáy löôïng tieàn maët toàn quyõ bieán ñoäng moät caùch ngoaèn ngheøo khoù döï ñoaùn cho ñeán khi ñaït moät giôùi haïn treân hoaëc moät giôùi haïn döôùi. Doanh nghieäp seõ khoâng coù baát cöù moät haønh ñoäng can thieäp naøo khi löôïng tieàn maët toàn quyõ dao ñoäng ngaãu nhieân giöõa hai möùc giôùi haïn naøy. -Taïi thôøi ñieåm X, khi löôïng tieàn maët toàn quyõ ñaït ñeán giôùi haïn treân (U ñoàng) thì doanh nghieäp seõ can thieäp baèng caùch söû duïng moät löôïng tieàn maët laø (U - R) ñoàng ñeå ñaàu tö vaøo chöùng khoaùn ngaén haïn nhaèm keùo giaûm löôïng tieàn maët veà ñieåm oån ñònh (R ñoàng). -Töông töï nhö vaäy, vaøo thôøi ñieåm Y, khi löôïng tieàn maët toàn quyõ ñaõ giaûm ñeán giôùi haïn döôùi (coøn L ñoàng), thì doanh nghieäp seõ can thieäp baèng caùch baùn bôùt moät Nguyeãn Vaên Tuaán Khoa QTKD
11. Quaûn trò taøi chính doanh nghieäp, taäp 1 - 86 - löôïng chöùng khoaùn coù giaù trò laø (R - L) ñoàng ñeå thu hoài tieàn maët, keùo taêng löôïng tieàn maët toàn quyõ leân ñieåm oån ñònh R ñoàng. Tieàn maët (Cash ) Upper limit (Giôùi haïn treân) Return point R (Ñieåm oån ñònh) L Lower limit (Giôùi haïn döôùi) 0 X Y Thôøi gian (Time) Nhö theá, moâ hình Miller-Orr cho pheùp löôïng tieàn maët toàn quyõ cuûa doanh nghieäp dao ñoäng moät caùch töï do cho ñeán khi ñaït moät giôùi haïn treân hoaëc moät giôùi haïn döôùi. Khi ñoù doanh nghieäp seõ can thieäp baèng caùch mua vaøo hoaëc baùn ra moät löôïng chöùng khoaùn ñuû ñeå taùi laäp möùc tieàn maët toàn quyõ oån ñònh mong muoán (R ñoàng). Vaán ñeà laø ôû choã doanh nghieäp neân ñeå löôïng tieàn maët trong quyõ dao ñoäng ñeán möùc naøo? Vaø löôïng tieàn maët toàn quyõ oån ñònh maø doanh nghieäp mong muoán laø bao nhieâu?. Hai nhaø kinh teá hoïc Merton Miller vaø Daniel Orr ñaõ chöùng minh ñöôïc coâng thöùc ñeå xaùc ñònh ñieåm oån ñònh (Return point) cuûa löôïng tieàn maët toàn quyõ nhaèm cöïc tieåu hoaù caùc chi phí coù lieân quan ñeán vieäc löu giöõ tieàn maët nhö sau : 0,75× Chi phí 1 laàn giao dòch × Phöông sai cuûa LKR Ñieåm oån ñònh = giôí haïn döôùi + 3 Chi phí cô hoäi moät ngaøy 0,75× Chi phí 1 laàn giao dòch × Phöông sai cuûa LKR Giôùi haïn treân = giôí haïn döôùi + 3 3 Chi phí cô hoäi moät ngaøy Vieäc vaän duïng moâ hình Miller-Orr khoâng ñeán noãi quaù khoù khaên. Tröôùc heát doanh nghieäp caàn döïa vaøo kinh nghieäm, söï nhaïy caûm, cuõng nhö thaùi ñoä chaáp nhaän ruûi ro cuûa nhaø quaûn lyù ñeå töï xaùc ñònh giôùi haïn döôùi cuûa löôïng tieàn maët toàn quyõ, töùc löôïng Nguyeãn Vaên Tuaán Khoa QTKD
12. Quaûn trò taøi chính doanh nghieäp, taäp 1 - 87 - tieàn maët toàn quyõ toái thieåu nhaèm ñaûm baûo an toaøn cho hoaït ñoäng cuûa mình. Möùc giôùi haïn naøy coù theå laø zero, treân zero, hoaëc moät möùc naøo ñoù, chaúng haïn, ñuû ñeå laøm cho caùc ngaân haøng haøi loøng!. Böôùc tieáp theo laø xaùc ñònh phöông sai cuûa löu kim roøng haèng ngaøy thoâng qua caùc soá lieäu thoáng keâ. Thoâng thöôøng baïn phaûi thu thaäp ñöôïc toái thieåu laø 100 soá lieäu veà löu kim chi ra vaø 100 soá lieäu veà löu kim thu vaøo cuûa 100 ngaøy gaàn nhaát. Nhö theá baïn coù theå tính phöông sai treân maãu quan saùt 100 soá lieäu veà löu kim roøng haèng ngaøy. Böôùc thöù ba laø quan saùt vaø xaùc ñònh chi phí cho moãi laàn giao dòch chöùng khoaùn vaø chi phí cô hoäi cho vieäc löu giöõ tieàn maët trong moät ngaøy. Cuoái cuøng moâ hình Miller-Orr seõ cho doanh nghieäp bieát neân ñeå löôïng tieàn maët trong quyõ dao ñoäng ñeán möùc naøo? vaø löôïng tieàn maët toàn quyõ oån ñònh maø doanh nghieäp mong muoán laø bao nhieâu?. Ví duï 3. Giaû söû doanh nghieäp C ñaõ xaùc ñònh ñöôïc caùc taøi lieäu sau ñaây cho naêm keá hoaïch : Löôïng tieàn maët toàn quyõ toái thieåu laø 10.000 USD ; phöông sai cuûa löu kim roøng haèng ngaøy laø 6250.000 (töông ñöông ñoä leäch chuaån laø 2500 USD moät ngaøy) ; chi phí cô hoäi cho vieäc löu giöõ tieàn maët laø 0,025% moät ngaøy ; chi phí cho moãi laàn giao dòch chöùng khoaùn laø 20 USD. Ta coù : 0,75 × 20 × 6250.000 Ñieåm oån ñònh = 10.000 + 3 = 17211 USD 0,00025 0,75 × 20 × 6250.000 Giôùi haïn treân = 10.000 + 3 × 3 = 31.634 USD 0,00025 Phöông aùn quaûn lyù tieàn maët naêm keá hoaïch cuûa doanh nghieäp C caên baûn nhö sau : -Löôïng tieàn maët toàn quyõ ñöôïc pheùp dao ñoäng töï do töø 10.000 USD ñeán 31.634 USD, vaø doanh nghieäp khoâng caàn coù baát cöù haønh ñoäng can thieäp naøo khi tieàn maët dao ñoäng trong giôùi haïn naøy. -Khi löôïng tieàn maët toàn quyõ quaù nhieàu, ñaït giôùi haïn treân 31.634 USD, doanh nghieäp duøng moät löôïng tieàn laø : (31.634 – 17.211) = 14.423 USD ñeå mua vaøo caùc chöùng khoaùn thanh khoaûn cao nhö laø moät hình thöùc ñaàu tö sinh lôïi taïm thôøi -Khi löôïng tieàn maët toàn quyõ xuoáng quaù thaáp, ñeán giôùi haïn döôùi laø 10.000 USD, doanh nghieäp baùn ra moät löôïng chöùng khoaùn coù giaù trò laø : (17.211 - 10.000) = 7211 USD ñeå thu hoài tieàn maët, keùo löôïng tieàn maët toàn quyõ veà ñieåm oån ñònh R. Nhö vaäy moâ hình Miller-Orr cho pheùp quaûn lyù tieàn maët moät caùch heát söùc linh hoaït, vôùi ñieàu kieän laø ñaõ toàn taïi moät thò tröôøng taøi chính troâi chaõy, vieäc giao dòch chöùng khoaùn ñöôïc thöïc hieän moät caùch deã daøng vaø nhanh choùng 32. 32 Thaät ra, moâ hình Miller-Orr chæ ra cho chuùng ta thaáy yù töôûng veà caân ñoái tieàn maët nhieàu hôn laø cho pheùp taïo ra moät caùch thöùc quaûn lyù tieàn maët toái öu. Baïn ñoïc coù theå xem theâm trong taøi lieäu Principles Nguyeãn Vaên Tuaán Khoa QTKD
13. Quaûn trò taøi chính doanh nghieäp, taäp 1 - 88 - Trong ñieàu kieän Vieät Nam hieän nay, vieäc khai trieån moâ hình Miller-Orr seõ töông ñoái khoù khaên vaø coù theå gaëp phaûi moät soá trôû ngaïi nhaát ñònh do thò tröôøng taøi chính noùi chung vaø thò tröôøng chöùng khoaùn cuûa nöôùc ta noùi rieâng coøn ñang trong giai ñoaïn ñònh hình vaø hoaøn thieän daàn töøng böôùc. Tính thanh khoaûn cuûa thò tröôøng coøn thaáp, laøm cho vieäc mua baùn giao dòch caùc tích saûn taøi chính coøn chöa ñöôïc troâi chaûy nhö mong ñôïi. Song chuùng ta coù quyeàn hy voïng trong moät töông lai khoâng xa nöõa, thò tröôøng taøi chính Vieät Nam seõ phaùt trieån ñeán moät trình ñoä nhaát ñònh, maø khi ñoù coù theå khai trieån nhöõng moâ hình quaûn lyù tieàn maët hieän ñaïi moät caùch thuuaän lôïi hôn, goùp phaàn vaøo vieäc naâng cao hieäu quaû söû duïng voán löu ñoäng cuûa caùc doanh nghieäp. b) Hoaïch ñònh ngaân saùch tieàn maët Ngaân saùch tieàn maët laø moät keá hoïach ngaén haïn ñöôïc söû duïng ñeå xaùc ñònh nhu caàu chi tieâu vaø nguoàn thu tieàn maët. Keá hoïach naøy thöôøng ñöôïc xaây döïng cho töøng thaùng, töøng tuaàn, thaäm chí töøng ngaøy. Veà thöïc chaát, ngaân saùch tieàn maët chæ laø moät boä phaän trong toøan boä heä thoáng ngaân saùch cuûa doanh nghieäp (the budgeting system), vaø dieãn trình hoïach ñònh ngaân saùch noùi chung seõ ñöôïc ñeà caäp moät caùch chi tieát hôn trong giaùo trình keá toùan quaûn trò, moät phaân moân raát gaàn guõi vôùi quaûn trò taøi chính. Moät trong nhöõng yeáu toá quan troïng nhaát ñeå thieát laäp ñöôïc moät ngaân saùch tieàn maët coù yù nghóa ñoù laø tính xaùc thöïc cuûa nhöõng döï baùo veà doanh soá baùn trong kyø keá hoïach. Coù nhieàu phöông phaùp khaùc nhau ñeå döï baùo doanh soá baùn, nhöng thoâng duïng nhaát vaãn laø caùc phöông phaùp döï baùo thoáng keâ nhö phöông phaùp döï baùo döïa vaøo toác ñoä phaùt trieån trung bình, phöông phaùp ngoïai suy haøm xu theá, phöông phaùp döï baùo baèng moâ hình nhaân Treân cô sôû soá lieäu döï ñoaùn veà doanh thu baùn haøng kyø keá hoaïch, doanh nghieäp tieán haønh xaây döïng baûng döï thaûo nguoàn thu tieàn maët vaø baûng döï thaûo chi tieâu tieàn maët baèng caùch öôùc tính thôøi ñieåm cuï theå seõ thu hoài tieàn baùn haøng vaø caùc khoaûn chi tieâu coù lieân quan ñeán saûn xuaát kinh doanh nhö mua nguyeân vaät lieäu, traû löông nhaân vieân 33. Döïa vaøo nhöõng soá lieäu veà thu chi tieàn maët ñaõ öôùc tính ñöôïc töø hai baûng noùi treân, vaø löôïng tieàn maët toàn quyõ toái öu, doanh nghieäp seõ coù theå thieát laäp ñöôïc baûng döï thaûo ngaân saùch tieàn maët (cho 3 thaùng hoaëc 6 thaùng). Bieåu maãu veà baûng döï thaûo nguoàn thu tieàn maët, baûng döï thaûo chi tieâu tieàn maët, vaø baûng döï thaûo ngaân saùch tieàn maët ñöôïc ñeà nghò nhö sau : of corporate finance, fifth edition, Richard.A. Brealey and Stewart C.Myers, The McGraw-Hill companies, Inc, 1996 ñeå hieåu roõ hôn veà moâ hình naøy. 33 Coù theå caên cöù vaøo thôøi ñieåm thanh toùan ghi trong hôïp ñoàng mua haøng hoaëc hôïp ñoàng baùn haøng, lòch trình saûn xuaát, cuõng nhö caùc thoâng leä thanh toùan khaùc ñeå xaùc ñònh caùc noäi dung naøy moät caùch phuø hôïp vaø saùt voái tình hình thöïc teá cuûa töøng ñôn vò. Nguyeãn Vaên Tuaán Khoa QTKD
14. Quaûn trò taøi chính doanh nghieäp, taäp 1 - 89 - BAÛNG DÖÏ THAÛO NGUOÀN THU TIEÀN MAËT ÑVT : TT Khoaûn muïc Thaùng 11 12 1 2 3 4 5 6 1 Toång doanh soá baùn 2 Thu tieàn maët 3 Baùn thieáu 4 Thu tieàn baùn thieáu trong thaùng 5 Thu sau moät thaùng 6 Thu sau hai thaùng 7 Toång thu tieàn maët trong thaùng BAÛNG DÖÏ THAÛO CHI TIEÂU TIEÀN MAËT ÑVT : TT Khoaûn muïc Thaùng 11 12 1 2 3 4 5 6 1 Toång doanh soá baùn 2 Mua nguyeân vaät lieäu 3 Traû tieàn mua nguyeân vaät lieäu 4 Traû löông, thöôûng 5 Traû thueá 6 Caùc khoûan chi khaùc 7 Ñaàu tö vaøo TSCÑ 8 Chia coå töùc 9 Toång chi tieàn maët trong thaùng BAÛNG DÖÏ THAÛO NGAÂN SAÙCH TIEÀN MAËT ÑVT : TT Khoaûn muïc Thaùng 1 2 3 4 5 6 1 Toång thu tieàn maët 2 Toång chi tieàn maët 3 Cheânh leäch thu- chi 4 Toàn quyõ tieàn maët ñaàu thaùng (trong tröôøng hôïp chöa ñöôïc taøi trôï) 5 Toàn quyõ tieàn maët muïc tieâu 6 Sai bieät so vôùi muïc tieâu Nguyeãn Vaên Tuaán Khoa QTKD
15. Quaûn trò taøi chính doanh nghieäp, taäp 1 - 90 - Caên cöù vaøo möùc sai bieät giöõa löôïng tieàn maët toàn quyõ döï kieán cuûa töøng thaùng so vôùi löôïng tieàn maët toàn quyõ toái öu ñaõ ñöôïc xaùc ñònh, doanh nghieäp coù theå hình dung ñöôïc nhöõng döï truø veà vieäc ñaàu tö caùc khoaûn tieàn coøn taïm thôøi nhaøn roãi, hoaëc huy ñoäng nguoàn taøi trôï cho löôïng thieáu huït so vôùi muïc tieâu cuûa töøng thaùng trong kyø keá hoïach, nhaèm phaùt huy toái ña hieäu quaû söû duïng voán, cuõng nhö ñaûm baûo söï an toøan cuûa caùn caân thanh toùan cuûa doanh nghieäp. 2. Quaûn lyù caùc loaïi chöùng khoaùn mua baùn ñöôïc Bôûi caùc chöùng khoaùn coù tính thanh khoaûn cao ñöôïc xem laø nhöõng tích saûn taøi chính gaàn nhö tieàn maët, neân vieäc quaûn lyù tieàn maët coù lieân quan chaët cheõ ñeán vieäc quaõn lyù caùc chöùng khoaùn coù tính thanh khoaûn cao. Caùc loaïi tích saûn taøi chính gaàn nhö tieàn maët naøy giöõ vai troø nhö moät "mieáng ñeäm" cho ngaân quyõ tieàn maët cuûa doanh nghieäp : Khi coù moät löôïng tieàn maët coøn taïm thôøi nhaøn roãi, doanh nghieäp coù theå ñem chuùng ñaàu tö vaøo caùc loaïi chöùng khoaùn thanh khoaûn cao ñeå sinh lôïi. Ñoàng thôøi, doanh nghieäp cuõng coù theå baùn chuùng ñi moät caùch nhanh choùng ñeå thoaû maõn nhöõng nhu caàu caáp baùch veà tieàn maët. Taát caû caùc loaïi chöùng khoaùn do doanh nghieäp sôõ höõu taïi moät thôøi ñieåm naøo ñoù taïo thaønh moät "danh muïc ñaàu tö chöùng khoaùn". Do vaäy, vieäc quaûn lyù caùc loaïi chöùng khoaùn cuõng ñoàng nghóa vôùi vieäc quaûn lyù danh muïc ñaàu tö chöùng khoaùn cuûa doanh nghieäp. Maëc duø vieäc quaûn lyù danh muïc ñaàu tö chöùng khoaùn laø moät noäi dung raát phöùc taïp, nhöng nhìn chung, khi mua baùn chöùng khoaùn thanh khoaûn cao nhö coâng traùi, traùi phieáu kho baïc, traùi phieáu coâng ty , nhaø quaûn trò taøi chính doanh nghieäp caàn xem xeùt moät soá ñaëc ñieåm quan troïng cuûa chuùng : -Tính thanh khoaûn (liquidity) : Tính thanh khoaûn cuûa moät chöùng khoaùn theå hieän söï deã daøng trong quaù trình chuyeån ñoåi chöùng khoaùn ñoù sang tieàn maët trong moät thôøi gian ngaén vaø khoâng coù söï suït giaûm veà giaù baùn. Giaù baùn vaø ñoä daøi thôøi gian caàn thieát ñeå baùn ñöôïc moät chöùng khoaùn laø hai maët coù quan heä maät thieát vôùi nhau vaø khoâng theå taùch rôøi khi ñaùnh giaù tính thanh khoaûn cuûa chöùng khoaùn ñoù. Ñieàu naøy cho thaáy raèng moät chöùng khoaùn ñöôïc coi laø coù tính thanh khoaûn cao neáu noù coù theå ñöôïc chuyeån nhöôïng nhanh choùng maø ngöôøi baùn khoâng phaûi chaáp nhaän nhöõng nhöôïng boä quan troïng veà giaù baùn. -Tính ruûi ro (risk), bao goàm : • Ruûi ro thanh toaùn hay ruûi ro phaù saûn (default risk) laø ruûi ro xuaát phaùt töø söï phaù saûn cuûa coâng ty phaùt haønh ra chöùng khoaùn. Tröø nhöõng loaïi chöùng khoaùn do chính phuû phaùt haønh, taát caû nhöõng loaïi chöùng khoaùn coâng ty ñeàu coù ruûi ro phaù saûn ôû moät möùc ñoä naøo ñoù. • Ruûi ro thò tröôøng (market risk) laø loaïi ruûi ro coù lieân quan ñeán söï taêng giaûm giaù trò thò tröôøng cuûa chöùng khoaùn, maø chuû yeáu laø nhöõng bieán ñoäng veà laõi suaát ñònh giaù. Nguyeãn Vaên Tuaán Khoa QTKD
16. Quaûn trò taøi chính doanh nghieäp, taäp 1 - 91 - • Ruûi ro veà söùc mua (purchasing power risk) laø loaïi ruûi ro gaây ra do söï bieán ñoäng cuûa chæ soá giaù caû (thöôøng laø do chæ soá giaù caû taêng leân). -Tính sinh lôïi (yield) • Ñoái vôùi caùc chöùng khoaùn ngaén haïn , laõi suaát ñöôïc tính baèng caùch laáy soá tieàn laõi kieám ñöôïc töø chöùng khoaùn ñoù (treân cô sôû haèng naêm) chia cho trò giaù voán ban ñaàu cuûa noù, goïi laø tyû leä sinh lôïi hieän haønh (current yield). • Ñoái vôùi caùc chöùng khoaùn daøi haïn, ngöôøi ta aùp duïng moät khaùi nieäm sinh lôøi khaùc goïi laø tyû leä sinh lôøi cho ñeán khi ñaùo haïn (YTM-yield to maturity). Khaùi nieäm naøy löu yù ñeán caùc khoaûn laõi hay loã treân voán ñöôïc thöïc hieän vaøo luùc chöùng khoaùn ñaùo haïn. Caùc tính chaát treân coù moái quan heä töông hoã laãn nhau, chaúng haïn nhö doanh nghieäp thöôøng phaûi chaáp nhaän moät tyû leä sinh lôøi thaáp ñeå ñoåi laáy tính thanh khoaûn cao. Moät chöùng khoaùn daøi haïn caøng coù nhieàu ruûi ro thì tính thanh khoaûn caøng keùm vaø do ñoù möùc lôøi traû cho chöùng khoaùn ñoù seõ cao hôn. Ngöôïc laïi, caùc traùi phieáu kho baïc ngaén haïn coù tính thanh khoaûn cao hôn, ít ruûi ro hôn neân möùc lôøi cuõng thaáp hôn Tuyø theo nhu caàu, muïc ñích ñaàu tö vaø thaùi ñoä chaáp nhaän ruûi ro maø moãi doanh nghieäp seõ coù khuynh höôùng löïa choïn ñaàu tö vaøo nhöõng chöùng khoaùn naøo ñoù phuø hôïp nhaát vôùi doanh nghieäp mình. Döôùi ñaây giôí thieäu moät soá chöùng khoaùn thanh khoaûn cao ñöôïc löu haønh vôùi tö caùch laø nhöõng coâng cuï chuû yeáu treân thò tröôøng tieàn teä. -Traùi phieáu kho baïc (treasury bills) vaø tín phieáu kho baïc (treasury notes): Ñaây laø nhöõng coâng cuï taøi chính ngaén haïn do chính phuû phaùt haønh (vôùi thôøi haïn laø 3, 6, 9, 12 thaùng). Loaïi coâng cuï naøy gaàn gioáng tieàn, ôû choã raát deã mua baùn laïi vaø haàu nhö khoâng coù ruûi ro thanh toaùn. Bôûi do tính thanh khoaûn raát cao vaø ít ruûi ro cuûa chuùng neân maëc duø tyû leä sinh lôïi thaáp, nhöng chuùng vaãn ñöôïc xem laø nhöõng coâng cuï taøi chính an toaøn vaø coù öu theá nhaát so vôùi caùc tích saûn taøi chính khaùc treân thò tröôøng taøi chính. Laõi suaát cuûa loaïi coâng cuï naøy thöôøng ñöôïc xem laø laõi suaát chuaån, laøm cô sôû tham chieáu cho vieäc aán ñònh laõi suaát cuûa caùc coâng cuï taøi chính khaùc coù cuøng kyø haïn. -Thöông phieáu (commercial paper) : Laø moät giaáy heïn nôï khoâng coù baûo ñaûm, coù thôøi haïn ñaùo haïn coá ñònh vaø ñöôïc baùn vôùi giaù chieát khaáu. Loaïi coâng cuï naøy thöôøng do caùc coâng ty taøi chính hay caùc taäp ñoaøn kinh teá lôùn phaùt haønh ñeå taøi trôï cho caùc khoaûn toàn kho hoaëc khoaûn nôï phaûi thu Trong nhöõng naêm gaàn ñaây hình thöùc vay möôïn naøy ñaõ phaùt trieån raát maïnh meõ ôû caùc quoác gia phaùt trieån bôûi noù coù taùc duïng thay theá cho caùc khoaûn vay ngaén haïn töø ngaân haøng. Thôøi haïn cuûa thöông phieáu thöôøng trong khoaûn 20 ñeán 45 ngaøy. Do tính thanh khoaûn keùm hôn vaø ruûi ro thanh toaùn cuõng cao hôn, neân laõi suaát cuûa thöông phieáu cao hôn ñaùng keå so vôùi laõi suaát cuûa thò tröôøng tieàn teä noùi chung 34. 34 ÔÛ Vieät Nam : theo Phaùp leänh thöông phieáu (17/1999/PL-UBTVQH10) vaø theo ñieàu 219 Luaät Thöông maïi thì thuaät ngöõ thöông phieáu ñöôïc hieåu laø chöùng chæ coù giaù ghi nhaän leänh yeâu caàu thanh Nguyeãn Vaên Tuaán Khoa QTKD
17. Quaûn trò taøi chính doanh nghieäp, taäp 1 - 92 - -Chöùng chæ tieàn gôûi coù theå giao dòch ñöôïc (NCD- negotiable certificates of deposit) : Laø moät loaïi chöùng chæ do ngaân haøng phaùt haønh neâu roõ ngöôøi gôûi tieàn ñaõ gôûi moät khoaûn tieàn trong moät khoaûn thôøi gian nhaát ñònh vôùi laõi suaát cuï theå taïi ngaân haøng, vaø ñöôïc ngaân haøng söû duïng nhö laø moät coâng cuï huy ñoäng voán. Caùc doanh nghieäp mua NCD laø nhöõng doanh nghieäp coù nguoàn voán taïm thôøi nhaøn roãi, muoán ñaàu tö sinh lôïi trong khi vaãn muoán duy trì tính thanh khoaûn cao vaø ñoä an toaøn cuûa voán goác. Noùi khaùc ñi, haønh vi mua NCD khaùc vôùi haønh vi gôûi tieàn vaøo ngaân haøng ôû choã : Tieàn gôûi ngaân haøng thì coù tính thanh khoaûn keùm, coøn khi caàm giöõ NCD trong tay thì caùc doanh nghieäp coù theå ñem noù giao dòch treân thò tröôøng taøi chính. Laõi suaát cuûa NCD cao hôn laõi suaát cuûa tín phieáu kho baïc cuøng kyø haïn nhöng ruûi ro thanh toaùn laïi cao hôn, tính thanh khoaûn cuõng keùm hôn. -Giaáy chaáp nhaän thanh toaùn cuûa ngaân haøng (thuaän nhaän ngaân haøng- banker's acceptances - BA) : Laø moät loaïi giaáy baûo ñaûm raèng moät ngaân haøng seõ thanh toaùn voâ ñieàu kieän soá tieàn maø nhaø nhaäp khaåu coøn thieáu nhaø xuaát khaåu, vaøo moät ngaøy xaùc ñònh. Nhaø nhaäp khaåu coù theå duøng giaáy naøy thanh toaùn cho nhaø xuaát khaåu. Ñeán ngaøy ñaùo haïn nhaø nhaäp khaåu phaûi traû cho ngaân haøng thuaän nhaän soá tieàn ghi treân giaáy coäng vôùi moät khoaûn phí (ñaõ ñöôïc thoûa thuaän tröôùc). Coøn nhaø xuaát khaåu khoâng nhaát thieát phaûi giöõ BA ñeán khi ñaùo haïn maø coù theå baùn noù ñi vôùi moät giaù chieát khaáu ñeå thu hoài tieàn maët sôùm35. Luùc naøy BA tham gia löu thoâng vôùi tö caùch laø moät coâng cuï taøi chính treân thò tröoøng tieàn teä. Laõi suaát cuûa coâng cuï naøy töông ñoái thaáp nhöng buø laïi noù coù tính thanh khoaûn cao. toaùn hoaëc cam keát thanh toaùn voâ ñieàu kieän moät soá tieàn xaùc ñònh trong moät thôøi gian nhaát ñònh. Thöông phieáu goàm coù hoái phieáu vaø leänh phieáu. 35 Moät caùch toång quaùt, theo theå thöùc tín duïng thöông maïi trong hoaït ñoäng mua baùn ngoaïi thöông ( vaø trong moät soá tröôøng hôïp ñaëc bieät- keå caû noäi thöông) thì sau khi giao haøng cho ngöôøi vaän taûi, ngöôøi baùn (nhaø xuaát khaåu) coù theå kyù phaùt moät hoái phieáu (laø moät leänh ñoøi tieàn voâ ñieàu kieän) ñeå yeâu caàu thanh toaùn vaø gôûi ñeán ngaân haøng ñaïi dieän cuûa ngöôøi mua cuøng vôùi boä chöùng töø (goàm coù hoaù ñôn giao haøng, vaän ñôn, caùc chöùng nhaän kieåm dòch ). Tuyø theo loaïi hoái phieáu maø ngöôøi mua coù theå : hoaëc laø traû tieàn qua ngaân haøng hoaëc coâng nhaän khoaûn nôï baèng caùch ghi chöõ "chaáp nhaän- Accepted" leân goùc hoái phieáu vaø kyù teân roài gôûi ñeán ngaân haøng ñaïi dieän cuûa mình. Sau ñoù, tuøy theo phöông thöùc thanh toaùn, nhöng thoâng thöôøng thì ngaân haøng ñaïi dieän seõ gôûi boä chöùng töø cho ngöôøi mua ñeå hoï coù theå nhaän ñöôïc haøng töø ngöôøi vaän taûi, ñoàng thôøi xuùc tieán vieäc thanh toaùn tieàn qua ngaân haøng hoaëc giao "thuaän nhaän thöông maïi" (töùc hoái phieáu ñaõ qua thuû tuïc chaáp nhaän thanh toaùn cuûa ngöôøi mua-trade acceptance-noùi treân) cho ngöôøi baùn. Trong tröôøng hôïp ngöôøi baùn cho raèng moät thuaän nhaän thöông maïi laø chöa ñuû ñaûm baûo an toaøn cho khoaûn tín duïng thöông maïi maø hoï ñaõ caáp cho ngöôøi mua, thì coù theå yeâu caàu ngaân haøng ñaïi dieän cuûa ngöôøi mua cam keát thanh toaùn. Vaên baûn cam keát thanh toaùn cuûa ngaân haøng goïi laø "thuaän nhaän ngaân haøng" (banker's acceptance). Luùc naøy, ngöôøi baùn coù theå söû duïng BA ñeå : hoaëc ñôïi ñeán khi ñaùo haïn nhaän thanh toaùn; hoaëc ñem chieát khaáu ôû ngaân haøng; hoaëc ñem baùn ñi vôùi giaù chieát khaáu cho nhöõng ñoái töôïng coù nhu caàu mua treân thò tröôøng taøi chính Nguyeãn Vaên Tuaán Khoa QTKD
18. Quaûn trò taøi chính doanh nghieäp, taäp 1 - 93 - IV.Quaûn lyù khoaûn phaûi thu 1. Chính saùch baùn chòu Chính saùch baùn chòu (hay caùc ñieàu kieän cuûa tín duïng thöông maïi) laø moät trong nhöõng yeáu toá coù aûnh höôûng quan troïng ñeán möùc ñoä, chaát löôïng vaø ruûi ro cuûa doanh thu baùn haøng. Moät chính saùch baùn chòu phuø hôïp seõ khoâng nhöõng ñaûm baûo cho möùc ñoä taêng tröôûng cuûa doanh soá baùn (töùc kích thích khaùch haøng hieän taïi mua nhieàu hôn, thanh toaùn sôùm hôn vaø/hoaëc thu huùt theâm caùc khaùch haøng tieàm naêng khaùc), maø coøn coù theå duy trì moät caùch hôïp lyù chaát löôïng cuõng nhö ñoä an toaøn cuûa caùc khoaûn phaûi thu cuûa doanh nghieäp. Thoâng thöôøng moät chính saùch baùn chòu bao goàm ba yeáu toá caên baûn sau ñaây : -Thôøi haïn baùn chòu -Tyû leä chieát khaáu baùn haøng -Hình thöùc baùn chòu Caùc noäi dung döôùi ñaây seõ chæ ra caùch thöùc caên baûn ñeå taïo laäp töøng ñieàu kieän cuûa moät chính saùch baùn chòu. a) Thôøi haïn baùn chòu Laø khoaûn thôøi gian töø luùc giao haøng ñeán khi thu tieàn. Noùi khaùc ñi, ñaây laø ñoä daøi thôøi gian maø caùc khoaûn tín duïng thöông maïi ñöôïc pheùp keùo daøi. Coâng vieäc aán ñònh moät thôøi haïn baùn chòu phuø hôïp ñoøi hoûi nhaø quaûn lyù phaûi xem xeùt vaø caân nhaéc ñoàng thôøi caùc yeáu toá nhö : Ñaêëc tröng cuûa haøng hoaù ; möùc ñoä cuûa thöông vuï ; tình traïng cuûa ngöôøi mua ; giaù baùn ; khaû naêng taøi chính cuûa ngöôøi baùn ; thôøi haïn baùn chòu cuûa doanh nghieäp baïn cuøng ngaønh b) Tyû leä chieát khaáu baùn haøng. Vieäc ngöôøi baùn aùp duïng moät tyû leä chieát khaáu baùn haøng naøo ñoù laø nhaèm taïo ra söï töôûng thöôûng veà lôïi ích vaät chaát ñeå khuyeán khích khaùch haøng haøng thanh toaùn tieàn sôùm, cuõng nhö thu huùt theâm nhöõng khaùch haøng môùi. Kyû thuaät naøy cho pheùp ñaày nhanh toác ñoä thu hoài tieàn maët cuûa doanh nghieäp ñeå phuïc vuï cho caùc muïc ñích ñaàu tö sinh lôïi khaùc. Tuy vaäy, beân caïnh nhöõng taùc ñoäng tích cöïc ñeán quaù trình quaûn trò tín duïng, moät tyû leä chieát khaáu quaù cao cuõng coù theå gaây ra söï suït giaûm moät caùch ñaùng keå lôïi nhuaän cuûa doanh nghieäp baùn. Noùi chung, moät tyû leä chieát khaáu phuø hôïp seõ ñöôïc aán ñònh treân cô sôû xem xeùt nhieàu phöông dieän nhö : Thôøi ñieåm baùn haøng, nhu caàu voán löu ñoäng cuûa doanh nghieäp, möùc ñoä caïnh tranh, tyû leä chieát khaáu cuûa doanh nghieäp baïn Nguyeãn Vaên Tuaán Khoa QTKD
19. Quaûn trò taøi chính doanh nghieäp, taäp 1 - 94 - c) Caùc hình thöùc baùn chòu Cuøng vôùi söï phaùt trieån cuûa neàn kinh doanh hieän ñaïi, nhöõng phöông thöùc baùn haøng cuõng ngaøy caøng ñöôïc ña daïng hoaù vaø phong phuù hôn, aùp duïng caû trong mua baùn noäi vaø ngoaïi thöông. Vieäc tìm hieàu caën keõ nhöõng phöông thöùc naøy naèm trong phaïm vi nghieân cöùu cuûa caùc moân hoïc Nghieäp vuï ngaân haøng, Thanh toaùn quoác teá vaø taøi trôï ngoaïi thöông Döôùi ñaây chæ neâu leân moät caùch sô löôïc veà moät soá phöông thöùc caáp tín duïng thöông maïi (baùn thieáu chòu) thoâng duïng. -Ñoái vôùi caùc khaùch haøng noäi ñòa, coù quan heä laâu daøi vaø uy tín thì doanh nghieäp thöôøng aùp duïng hình thöùc baùn haøng ghi soå. Giöõa caùc beân khoâng kyù hôïp ñoàng maø ngöôøi baùn chæ caàn ghi cheùp thöông vuï vaøo soå vaø ngöôøi mua kyù nhaän. -Ñoái vôùi nhöõng ñôn ñaët haøng lôùn hôn, ngöôøi baùn coù theå yeâu caàu ngöôøi mua kyù phaùt leänh phieáu (promissory note). Thöïc chaát leänh phieáu laø moät vaên baûn höùa traû tieàn, treân ñoù ngöôøi mua (töùc ngöôøi phaùt haønh leänh phieáu) cam keát seõ traû moät soá tieàn nhaát ñònh vaøo moät ngaøy nhaát ñònh cho ngöôøi höôûng lôïi coù teân treân tôø phieáu hoaëc traû theo leänh cuûa ngöôøi naøy. Dó nhieân, ngöôøi baùn coù theå söû duïng tôø leänh phieáu nhö baát cöù giaáy tôø coù giaù naøo khaùc, nghóa laø coù theå ñem ñi chieát khaáu ñeå thu hoài tieàn maët sôùm hôn neáu muoán. -Ngöôøi baùn cuõng coù theå kyù phaùt moät hoái phieáu thöông maïi (bill of exchange) ñeå ñoøi tieàn ngöôøi mua. Ñaây laø moät vaên baûn theå hieän moät meänh leänh ñoøi tieàn voâ ñieàu kieän do ngöôøi baùn kyù phaùt ñeå ñoøi tieàn ngöôøi mua, yeâu caàu ngöôøi mua phaûi traû moät soá tieàn nhaát ñònh trong moät thôøi gian nhaát ñònh cho nguôøi höôûng lôïi coù teân treân hoái phieáu (thöôøng laø ngöôøi baùn), hoaëc theo leänh cuûa ngöôøi naøy traû cho ngöôøi khaùc, hoaëc traû tieàn cho ngöôøi caàm phieáu. Thöïc teá, hoái phieáu thöông maïi laø moät chöùng töø quan troïng thöôøng ñöôïc söû duïng trong nhöõng phöông thöùc mua baùn ngoaïi thöông nhö phöông thöùc nhôø thu (collection payment), phöông thöùc tín duïng chöùng töø (bao goàm caû vieäc ngöôøi baùn yeâu caàu ngöôøi mua môû tín duïng thö - letter of credit), hôïp ñoàng mua baùn ngoaïi thöông nghieäp vuï cuûa caùc phöông thöùc naøy khaù phöùc taïp vaø vöôït ra ngoaøi khuoân khoå cuûa moät giaùo trình caên baûn veà quaûn trò taøi chính. d) Lôïi ích vaø haïn cheá cuûa tín duïng thöông maïi (mua-baùn chòu) Mua baùn theo theå thöùc tín duïng thöông maïi laø moät con dao hai löôõi ñoái vôùi doanh nghieäp. Moät maët noù laø nguoàn tín duïng ñeå taøi trôï cho vieäc mua haøng (mua chòu), maët khaùc noù laø moät phöông thöùc taøi trôï voán cho ngöôøi mua (baùn chòu). Ví duï, neáu moät doanh nghieäp baùn trung bình 3 trieäu ñoàng haøng hoaù moãi ngaøy vôùi thôøi gian baùn chòu bình quaân laø 40 ngaøy, thì doanh nghieäp seõ coù caùc khoaûn phaûi thu cuûa khaùch haøng treân baûng caân ñoái keá toaùn khoaûng 3 trieäu x 40 = 120 trieäu ñoàng. Neáu doanh nghieäp mua chòu bình quaân moãi ngaøy 2 trieäu ñoàng nguyeân vaät lieäu vôùi thôøi haïn thieáu chòu laø 20 ngaøy thì khoaûn phaûi traû cho ngöôøi baùn trung bình laø 40 trieäu ñoàng. Nhö theá doanh nghieäp ñaõ caáp tín duïng nhieàu hôn nhaän tín duïng moät khoaûn laø 80 trieäu (sai bieät giöõa caùc khoaûn phaûi thu cuûa ngöôøi mua vaø phaûi traû cho ngöôøi baùn). Nguyeãn Vaên Tuaán Khoa QTKD
20. Quaûn trò taøi chính doanh nghieäp, taäp 1 - 95 - Do ñoù, vôùi tö caùch laø moät chuû theå tham gia hoaït ñoäng saûn xuaát kinh doanh, vöøa ñoùng vai troø laø ngöôøi baùn nhöng ñoàng thôøi cuõng laø ngöôøi mua, ñieàu quan troïng laø doanh nghieäp coù theå taän duïng vieäc mua chòu nhö laø moät nguoàn taøi trôï, nhöng ñoàng thôøi cuõng giaûm ñeán möùc toái thieåu vieäc voán cuûa mình bò keït trong caùc khoaûn phaûi thu. Ñoái vôùi ngöôøi baùn, maëc duø vieäc baùn chòu gaây ra nhöõng khoù khaên cho coâng taùc quaûn trò voán löu ñoäng, nhöng phöông thöùc naøy vaãn ñöôïc söû duïng phoå bieán nhö laø moät coâng cuï khuyeán maïi ñeå taêng söùc caïnh tranh trong caùc giao dòch. Treân goùc ñoä khaùc, ngöôøi mua thöôøng söû duïng vieäc mua chòu nhö laø moät hình thöùc taøi trôï voán ngaén haïn thoâng duïng vaø tieän lôïi nhaát maëc duø bieát raèng phí toån mua chòu36 thöôøng cao hôn so vôùi caùc hình thöùc taøi trôï töø ngaân haøng. Nhaän thöùc ñöôïc nhöõng lôïi ích vaø haïn cheá cuûa vieäc mua baùn chòu, nhaø quaûn trò taøi chính doanh nghieäp coù theå vaän duïng phöông thöùc naøy moät caùch phuø hôïp hôn trong nhöõng tình huoáng cuï theå cuûa doanh nghieäp mình. e) Ñaùnh giaù nhöõng thay ñoåi cuûa chính saùch baùn chòu Treân nguyeân taéc, khi quyeát ñònh thay ñoåi nhöõng yeáu toá cuûa chính saùch baùn chòu, doanh nghieäp caàn phaûi caân nhaéc lôïi nhuaän vaø chi phí tröôùc vaø sau khi thay ñoåi. Neáu vieäc thay ñoåi naøy mang laïi lôïi nhuaän cao hôn thì doanh nghieäp neân thay ñoåi , tröôøng hôïp ngöôïc laïi thì neân giöõ nguyeân nhö cuõ. -Giaû söû tyû leä soá dö ñaûm phí cuûa moät doanh nghieäp laø 30% vaø doanh nghieäp naøy ñang ôû treân ñieåm hoaø voán (nghóa laø toaøn boä chi phí baát bieán ñaõ ñöôïc trang traûi heát). Khi ñoù, neáu doanh soá cuûa doanh nghieäp noùi treân taêng theâm 100.000USD nhôø aùp duïng chính saùch baùn chòu thì möùc soá dö ñaûm phí cuõng taêng theâm 100.000 x 30% = 30.000 USD vaø keùo theo lôïi nhuaän tröôùc thueá vaø laõi cuõng taêng leân moät löôïng töông öùng. Noùi khaùc ñi, lôïi ích mang laïi do aùp duïng chính saùch baùn chòu trong tröôøng hôïp naøy laø 30.000 USD. Vaäy ñaâu laø caùc chi phí phaùt sinh khi doanh nghieäp aùp duïng moät chính saùch baùn chòu?. -Tröôùc tieân ñoù laø chi phí cô hoäi cuûa nhöõng khoûan voán bò khaùch haøng chieám duïng (döôùi hình thöùc khoûan phaûi thu) trong thôøi gian baùn chòu, hoaëc nhöõng toån thaát cô hoäi phaùt sinh khi khaùch haøng daây döa coá tình trì hoaõn thanh toaùn ñeå chieám duïng voán cuûa doanh nghieäp theâm moät thôøi gian nöõa ngoaøi thôøi haïn tín duïng quy ñònh 37 Ñôn giaûn laø vì neáu doanh nghieäp baùn haøng thu tieàn ngay thì soá tieàn ñoù coù theå ñöôïc söû duïng cho nhöõng muïc ñích ñaàu tö sinh lôïi khaùc. -Thöù ñeán laø chi phí chieát khaáu maø doanh nghieäp baùn phaûi gaùnh chòu khi khaùch haøng chaáp nhaän thanh toaùn sôùm trong haïn ñònh ñeå ñöôïc höôûng chieát khaáu. 36 Ñaây laø phí toån cô hoäi cho vieäc töø boû chieát khaáu vaø söû duïng tín duïng thöông maïi nhö moät nguoàn taøi trôï ngaén haïn. Noù ñöôïc hieåu laø tyû leä chi phí maø ngöôøi mua phaûi traû cho vieäc söû duïng soá tieàn mua haøng theâm moät khoaûn thôøi gian nöõa ngoaøi thôøi haïn ñöôïc höôûng chieát khaáu. 37 Vieäc khai trieån roäng raõi chính saùch baùn chòu coù theå phaûi bao haøm moät söï chaáp nhaän ruûi ro khoâng thu hoài ñöôïc nôï. Trong nhöõng tröôøng hôïp nhö vaäy, coù theå coi söï maát maùt naøy nhö laø moät chi phí ñöôïc coäng theâm vaøo quaù trình tính toaùn. Thoâng thöôøng khoaûn maát maùt naøy ñöôïc löôïng tính baèng tyû leä % so vôùi doanh thu. Nguyeãn Vaên Tuaán Khoa QTKD
21. Quaûn trò taøi chính doanh nghieäp, taäp 1 - 96 - -Tieáp theo laø nhöõng chi phí coù lieân quan ñeán vieäc aùp duïng chính saùch baùn chòu -goïi taét laø chi phí quaûn lyù khoaûn phaûi thu. Chaúng haïn nhö nhöõng chi phí cho vieäc phaân tích tín duïng, thu thaäp thoâng tin veà khaùch haøng, chi phí quaûn lyù soå saùch -Thöù nöõa laø nhöõng chi phí gaây ra do nhöõng moùn nôï khoù ñoøi (chaúng haïn nhöõng chi phí cho vieäc thueâ moät ñaïi dieän ñoøi nôï hoä ñeå thu hoài nhöõng moùn nôï khoù ñoøi, chi phí thueâ möôùn luaät sö baøo chöõa trong tröôøng hôïp phaûi tieán haønh nhöõng thuû tuïc phaùp lyù ñeå ñoøi nôï, toån thaát nôï khoù ñoøi ) Sau khi ñaõ löôïng tính ñöôïc haàu heát nhöõng lôïi ích vaø chi phí coù theå phaùt sinh khi aùp duïng moät chính saùch baùn chòu môùi, nhaø quaûn trò taøi chính doanh nghieäp tieán haønh so saùnh giöõa hai yeáu toá naøy ñeå xem coù neân thöïc hieän hay khoâng?. Nguyeân taéc chung laø cho ñeán khi naøo lôïi nhuaän gia taêng theâm nhôø doanh soá taêng theâm coøn vöôït toång caùc khoûan chi phí phaùt sinh töø vieäc aùp duïng moät chính saùch baùn chòu môùi, thì coâng ty ñöôïc khuyeân neân aùp duïng chính saùch tín duïng côûi môû naøy. 2. Phaân tích tín duïng Thuû tuïc phaân tích tín duïng laø moät dieãn trình goàm ba böôùc coù lieân quan chaët cheõ vôùi nhau -Thu thaäp thoâng tin veà khaùch haøng. -Phaân tích thoâng tin ñeå xaùc ñònh vò theá tín duïng cuûa khaùch haøng -Ra quyeát ñònh veà vieäc coù chaáp nhaän baùn chòu cho khaùch haøng hay khoâng? vaø giaù trò toái ña cuõa khoaûn tín duïng laø bao nhieâu? a) Thu thaäp thoâng tin veà khaùch haøng Nhöõng thoâng tin veà khaùch haøng xin mua chòu ñöôïc cung caáp töø nhieàu nguoàn khaùc nhau nhö töø kinh nghieäm cuûa doanh nghieäp ñoái vôùi khaùch haøng trong quaù khöù; thoâng tin do khaùch haøng cung caáp ; thoâng tin töø caùc ngaân haøng vaø toå chöùc tín duïng ; vaø thoâng tin töø nhöõng nguoàn khaùc b) Phaân tích vò theá tín duïng cuûa khaùch haøng Sau khi thu thaäp ñöôïc nhöõng thoâng tin veà khaùch haøng muoán mua chòu, nhaø quaûn trò taøi chính doanh nghieäp caàn tieán haønh phaân tích nhöõng thoâng tin naøy ñeå laøm cô sôû cho vieäc ra quyeát ñònh coù chaáp thuaän baùn chòu cho khaùch haøng ñoù hay khoâng?. Noùi chung, muïc ñích cuûa coâng vieäc naøy laø xaùc minh phaåm chaát tín duïng cuûa khaùch haøng vaø so saùnh chuùng vôùi nhöõng tieâu chuaån tín duïng toái thieåu maø doanh nghieäp coù theå chaáp nhaän ñöôïc. Möùc ñoä cuûa nhöõng ñònh chuaån tín duïng laø cao hay thaáp, khaét khe hay deã daõi, ñôn giaûn hay phöùc taïp phuï thuoäc vaøo hoaøn caûnh cuûa töøng doanh nghieäp, boái caûnh cuûa ngaønh kinh doanh, thaùi ñoä chaáp nhaän ruûi ro cuûa nhaø quaûn lyù .vaø nhieàu yeáu toá khaùc nöõa. Do vaäy, thöïc teá chöa coù moät moâ hình ñònh löôïng naøo thaät söï coù hieäu quaû ñeå giuùp xaùc ñònh ñaâu laø nhöõng tieâu chuaån tín duïng phuø hôïp cho töøng doanh nghieäp, Nguyeãn Vaên Tuaán Khoa QTKD
22. Quaûn trò taøi chính doanh nghieäp, taäp 1 - 97 - ngoaïi tröø khaû naêng vaø söï nhaïy beùn cuûa nhaø quaûn lyù kinh doanh, ñöôïc vaän duïng cho töøng tình huoáng cuï theå. Tuy vaäy, moät trong nhöõng phöông phaùp ñaùnh giaù, phaân tích vò theá tín duïng cuûa khaùch haøng ñöôïc aùp duïng phoå bieán vaø toû ra khaù thuyeát phuïc ñoù laø "phöông phaùp phaùn ñoaùn 5Cs", bao goàm : Tö caùch tín duïng (character) ; naêng löïc traû nôï (capacity) ; voán (capital) ; theá chaáp (collacterall) ; vaø ñieàu kieän cuûa moâi tröôøng kinh doanh (conditions). -Tö caùch tín duïng : Ñöôïc hieåu laø thaùi ñoä töï nguyeän cuûa khaùch haøng ñoái vôùi caùc nghóa vuï raû nôï. Maëc duø thaät khoù coù theå ño löôøng moät caùch chính xaùc veà tö caùch tín duïng cuûa khaùch haøng, nhöng chuùng ta cuõng coù theå ñaùnh giaù ñieàu naøy döïa treân nhöõng döõ lieäu thoáng keâ veà nhöõng laàn mua chòu tröôùc ñoù cuûa hoï. Qua ñoù seõ coù theå löôïng tính ñöôïc möùc ñoä tieâu cöïc hoaëc tích cöïc veà tö caùch tín duïng cuûa khaùch haøng trong quaù khöù ñeå roài xeùt ñoaùn cho töông lai. Tuy nhieân, vieäc xeùt ñoaùn naøy caàn ñöôïc tieán haønh moät caùch thaän troïng vaø coù cöùu xeùt ñeán nhöõng tình tieát khaùc, khoâng neân quaù voäi vaõ. -Theá chaáp : Xem xeùt ñeán nhöõng taøi saûn maø khaùch haøng coù theå söû duïng ñeå ñaûm baûo cho caùc moùn nôï. -Naêng löïc traû nôï : Ñeà caäp ñeán khaû naêng thanh toaùn nhanh caùc moùn nôï cuûa khaùch haøng. -Voán : Xem xeùt ñeán söùc maïnh veà maët taøi chính cuûa khaùch haøng Caû hai yeáu toá naêng löïc traû nôï vaø voán noùi treân ñöôïc xem xeùt vaø ñaùnh giaù troâng qua quaù trình phaân tích caùc baùo caùo taøi chính do khaùch haøng cung caáp, ñaët trong boái caûnh nhöõng ñieàu kieän cuûa moâi truôøng kinh doanh cuûa ngaønh vaø moâi tröôøng kinh teá noùi chung 38. -Ñieàu kieän moâi tröôøng kinh doanh : Xem xeùt ñeán tieàm naêng vaø xu theá phaùt trieån cuûa ngaønh kinh doanh. Khaû naêng thích öùng toát cuûa khaùch haøng tröôùc nhöõng dieãn bieán xaáu cuûa neàn kinh teá seõ laø caên cöù quan troïng ñeå xeùt ñoaùn naêng löïc taøi chính vaø khaû naêng quaûn lyù cuûa hoï. Bôûi vì thoâng thöôøng chæ nhöõng khaùch haøng naøo coù naêng löïc taøi chính laønh maïnh vaø khaû naêng quaûn lyù cao thì môùi coù theå vöôït qua ñöôïc nhöõng giai ñoaïn neàn kinh teá coù nhöõng dieãn bieán khoâng thuaän lôïi. Thöïc teá thì phöông phaùp phaùn ñoaùn 5Cs cuõng chuû yeáu döïa vaøo khaû naêng phaùn ñoaùn cuûa nhaø quaûn lyù, do ñoù caàn coá gaéng khaéc phuïc tính chuû quan khi thu thaäp vaø phaân tích thoâng tin . c) Ra quyeát ñònh tín duïng Vieäc doanh nghieäp chaáp thuaän hay töø choái baùn haøng theo hình thöùc tín duïng thuông maïi ñoái vôùi moät khaùch haøng tieàm naêng phuï thuoäc vaøo möùc ñoä maø khaùch haøng ñoù thoûa maõn caùc tieâu chuaån tín duïng do doanh nghieäp ñaët ra. Sau ñoù, neáu chaáp thuaän 38Noäi dung naøy seõ ñöôïc ñeà caäp moät caùch heä thoáng trong Chöông VIII : Phaân tích taøi chính doanh nghieäp. Nguyeãn Vaên Tuaán Khoa QTKD
23. Quaûn trò taøi chính doanh nghieäp, taäp 1 - 98 - thì caàn xaùc ñònh löôïng haøng baùn chòu cuõng nhö chính saùch baùn chòu maø coâng ty seõ cung caáp cho khaùch haøng. Tuy nhieân, caàn nhôù raèng muïc ñích cuûa moät nhaø quaûn trò taøi chính, xeùt cho cuøng, khoâng phaûi laø toái thieåu hoaù caùc khoaûn tín duïng toài, maø laø toái ña hoaù lôïi nhuaän. Do vaäy, trong nhieàu tröôøng hôïp, nhaø quaûn trò taøi chính caàn caân nhaéc chaáp nhaän moät möùc ñoä ruûi ro nhaát ñònh naøo ñoù ñeå coù cô hoäi khai thaùc nhieàu lôïi nhuaän hôn. Ñoàng thôøi, cuõng khoâng nhaát thieát phaûi toán quaù nhieàu söùc löïc nhö nhau vaøo vieäc phaân tích taát caû caùc quyeát ñònh tín duïng. Phaàn lôùn caùc nhaø quaûn trò taøi chính khoâng ra quyeát ñònh treân cô sôû töøng ñôn haøng moät (order by order). Thay vaøo ñoù, hoï ñaët ra moät giôùi haïn tín duïng cho moãi khaùch haøng trong moät khoaûn thôøi gian nhaát ñònh, vaø vaán ñeà chæ ñöôïc ñöa ra xem xeùt laïi khi khoaûn tín duïng khaùch haøng yeâu caàu vöôït quaù giôùi haïn maø doanh nghieäp ñaõ aán ñònh cho hoï. 3. Chính saùch thu hoài nôï Sau khi ñaõ chaáp thuaän baùn chòu cho khaùch haøng, coâng vieäc tieáp theo cuûa nhaø quaûn trò taøi chính doanh nghieäp laø thöïc hieän vieäc kieåm soaùt caùc khoaûn phaûi thu naøy nhaèm xaùc ñònh thöïc traïng cuûa chuùng, cuõng nhö ñaùnh giaù tính höõu hieäu cuûa chính saùch tín duïng maø doanh nghieäp khai trieån, qua ñoù nhaän dieän nhöõng khoaûn phaûi thu coù vaán ñeà vaø tieán haønh xöû lyù baèng caùc thuû tuïc thu hoài nôï. Toaøn boä caùc coâng vieäc naøy hình thaønh neân chính saùch thu hoài nôï cuûa doanh nghieäp. Chính saùch thu hoài nôï coù muïc ñích laø söû duïng caùc nguoàn löïc cuûa doanh nghieäp ñeå thöïc hieän vieäc thu tieàn ñoái vôùi caùc hoaù ñôn quaù haïn. Noù cuõng lieân quan ñeán vieäc xaùc ñònh thôøi haïn thích hôïp cho vieäc chi tieâu caùc nguoàn löïc ñoù. Hai trong soá caùc coâng cuï ño löôøng coù theå hoã thôï cho nhaø quaûn trò theo doõi caùc khoaûn phaûi thu laø kyø thu tieàn bình quaân (ACP-the average collection period) vaø bieåu theo doõi khoaûn phaûi thu. a) Kyø thu tieàn bình quaân Kyø thu tieàn bình quaân ñöôïc hieåu laø thôøi gian trung bình caàn thieát ñeå thu hoài caùc khoaûn baùn chòu. Caùc khoaûn phaûi thu cuûa ngöôøi mua Kyø thu tieàn bình quaân = Doanh thu baùn chòu bình quaân moãi ngaøy trong kyø Kyø thu tieàn bình quaân daøi hay ngaén coøn tuyø thuoäc vaøo chính saùch baùn chòu cuûa doanh nghieäp, cuõng nhö ñaëc thuø cuûa ngaønh kinh doanh. Tuy nhieân, theo thoáng keâ kinh nghieäm thì kyø thu tieàn bình quaân khoâng neân vöôït quaù (1 +1/3) laàn thôøi haïn baùn chòu maø doanh nghieäp aùp duïng cho khaùch haøng cuûa mình. Ví duï moät coâng ty aùp duïng thôøi haïn baùn chòu laø 30 ngaøy thì kyø thu tieàn bình quaân trong tröôøng hôïp naøy khoâng neân vöôït quaù 30 x (1 + 1/3) = 40 ngaøy. Neáu vöôït quaù giôùi haïn naøy, coâng ty neân taäp trung xem xeùt caùc khoaûn phaûi thu vaø tieán haønh nhöõng thuû tuïc caàn thieát ñeå thu hoài nôï. Nguyeãn Vaên Tuaán Khoa QTKD
24. Quaûn trò taøi chính doanh nghieäp, taäp 1 - 99 - b) Bieåu theo doõi khoaûn phaûi thu Treân cô sôû ghi cheùp vaø thoáng keâ soá lieäu töø caùc hoaù ñôn baùn haøng, nhaø quaûn trò taøi chính doanh nghieäp coù theå thieát laäp ñöôïc bieåu theo doõi caùc khoaûn phaûi thu theo maãu ñeà nghò döôùi ñaây. Bieåu naøy giuùp cho nhaø quaûn trò coù theå theo doõi moät caùch chi tieát doanh soá baùn chòu cho töøng khaùch haøng. BIEÅU THEO DOÕI CAÙC KHOAÛN PHAÛI THU ÑVT : Trieäu ñoàng T Thôøi haïn Teân khaùch A B C D Toång T thanh toaùn haøng coäng 1 Chöa quaù haïn 30 20 30 10 90 2 Quaù haïn töø 1 ñeán 15 ngaøy 10 5 3 2 20 3 Quaù haïn töø 16 ñeán 45 ngaøy 2 1 1 0 4 4 Quaù haïn töø 46 ñeán 75 ngaøy 2 2 0 0 4 5 Quaù haïn treân 75 ngaøy 1 1 0 0 2 Toång coäng 45 29 34 12 120 Baïn ñoïc coù theå ruùt ra ñöôïc nhöõng thoâng tin gì töø bieåu theo doõi caùc khoaûn phaûi thu naøy? Haõy thöû ñaùnh giaù sô boä chaát löôïng khoaûn phaûi thu cuûa coâng ty treân, vaø cho bieát möùc ñoä toân troïng kyû luaät thanh toaùn cuûa töøng khaùch haøng cuûa coâng ty. c) Thuû tuïc thu hoài nôï quaù haïn Doanh nghieäp caàn aùp duïng thuû tuïc thu hoài ñoái vôùi caùc khoaûn nôï quaù haïn, ñoù laø ñieàu ñöông nhieân. Vaán ñeà laø ôû choã, neáu aùp duïng caùc thuû tuïc naøy quaù sôùm vaø khoâng hôïp lyù seõ coù theå laøm phaät loøng nhöõng khaùch haøng toát coù lyù do chính ñaùng cho söï chaäm treã thanh toaùn cuûa hoï. Ngöôïc laïi, doanh nghieäp cuõng khoâng theå chôø ñôïi quaù laâu ñoái vôùi caùc hoaù ñôn quaù haïn tröôùc khi khôûi söï thuû tuïc thu tieàn. Noùi chung, thuû tuïc thu hoài nôï thöôøng bao goàm moät trình töï hôïp lyù caùc bieän phaùp, chaúng haïn nhö : MÖÙC ÑOÄ HAØNH ÑOÄNG CAÀN THIEÁT Quaù haïn 15 ngaøy -Gôûi thö thoâng baùo keøm theo soá hoaù ñôn ñeán khaùch haøng ñeå nhaéc nhôû thanh toaùn ñuùng haïn Quaù haïn töø 16 ngaøy -Gôûi thö thuùc giuïc thanh toaùn, keøm theo nhöõng khuyeán caùo ñeán 45 ngaøy veà tình traïng trì hoaõn thanh toaùn cuûa khaùch haøng Quaù haïn töø 46 ngaøy -Lieân heä ñieän thoaïi tröïc tieáp vôùi nhöõng ngöôøi coù traùch ñeán 75 ngaøy nhieäm ñeå hoái thuùc traû nôï, keøm theo nhöõng khuyeán caùo nghieâm khaéc raèng neáu khoâng thanh toaùn trong haïn 05 ngaøy keå töø ngaøy nhaän thö, thì doanh nghieäp seõ huyû boû caùc giaù trò tín duïng ñaõ thieát laäp Quaù haïn töø 80 ñeán -Goïi ñieän thoaïi , gôûi fax, ñeå thoâng baùo nhöõng khaúng ñònh 105 ngaøy cuoái cuøng. Quaù haïn treân 106 -Thoâng baùo veà vieäc doanh nghieäp seõ huyû boû nhöõng giaù trò ngaøy tín duïng cuûa khaùch haøng ngay caû khi ñaõ traû ñuû tieàn, keøm Nguyeãn Vaên Tuaán Khoa QTKD
25. Quaûn trò taøi chính doanh nghieäp, taäp 1 - 100 - theo khuyeán caùo nghieâm khaéc veà vieäc doanh nghieäp seõ tieán haønh caùc thuû tuïc phaùp lyù ñeå ñoøi nôï. Quaù haïn treân 135 Coù ít nhaát ba giaûi phaùp cho doanh nghieäp choïn löïa : ngaøy -Ñöa vaøo nôï khoù ñoøi -Thueâ ñaïi dieän ñoøi nôï thay. -Tieán haønh caùc thuû tuïc phaùp lyù ñeå kieän con nôï ra toaø. Thuû tuïc thu hoài nôï neâu treân chæ coù tính caùch höôùng daãn. Doanh nghieäp caàn caên cöù vaøo tình hình thöïc teá taïi ñôn vò, chính saùch tín duïng thöông maïi ñang ñöôïc khai trieån, taäp quaùn thanh toaùn cuûa khaùch haøng, möùc ñoä quan troïng cuûa töøng thöông vuï, cuõng nhö ñaëc thuø cuûa ngaønh kinh doanh, ñeå xaây döïng moät thuû tuïc thu hoài nôï phuø hôïp cho doanh nghieäp mình. Ñieàu caàn löu yù laø thuû tuïc naøy phaûi coù tính heä thoáng cao, ñeå ñaûm baûo raèng caùc haønh ñoäng caàn thieát maø doanh nghieäp thöïc hieän öùng vôùi töøng möùc ñoä quaù haïn seõ ñi töø ít nghieâm troïng tôùi nghieâm troïng hôn. Nguyeãn Vaên Tuaán Khoa QTKD
26. Quaûn trò taøi chính doanh nghieäp, taäp 1 - 101 - CHÖÔNG V: LÖÔÏNG GIAÙ CHÖÙNG KHOAÙN Chöùng khoaùn ñöôïc hieåu laø tôø giaáy laøm baèng chöùng, chöùng nhaän cho ngöôøi caàm giöõ noù coù nhöõng quyeàn nhaát ñònh ñoái vôùi moät loaïi taøi saûn naøo ñoù. Theo caùch hieåu roäng raõi nhaát thì chöùng khoaùn laø moïi saûn phaåm haøng hoaù treân thò tröôøng taøi chính nhö coå phieáu, traùi phieáu, tín phieáu, hoái phieáu, leänh phieáu vaø caùc chöùng töø coù giaù khaùc. Giaù trò cuûa caùc loaïi chöùng khoaùn naøy phuï thuoäc vaøo nhöõng khoaûn thu nhaäp kyø voïng do chuùng mang laïi cho chuû sôõ höõu trong töông lai. Noäi dung cuûa chöông naøy ñeà caäp ñeán nhöõng phöông thöùc caên baûn ñeå öôùc ñònh giaù trò cuûa chöùng khoaùn 39 baèng caùch chieát khaáu nhöõng khoaûn thu nhaäp kyø voïng trong töông lai cuûa chuùng theo moät laõi suaát chieát khaáu ñöôïc goïi laø tyû leä sinh lôøi caàn thieát. I. Nhöõng vaán ñeà caên baûn 1.Veà traùi phieáu Traùi phieáu (bond) laø chöùng chæ vay nôï cuûa chính phuû hoaëc doanh nghieäp, theå hieän nghóa vuï cuûa ngöôøi phaùt haønh cam keát traû nôï cho ngöôøi sôû höõu traùi phieáu moät soá tieàn nhaát ñònh (caû goác vaø laõi) vaøo moät thôøi ñieåm nhaát ñònh. Theo khaùi nieäm treân, ngöôøi phaùt haønh traùi phieáu trong tröôøng hôïp naøy ñoùng vai troø laø ngöôøi ñi vay (con nôï-debtor), vaø ngöôøi mua traùi phieáu laø ngöôøi cho vay (chuû nôï-coøn goïi laø traùi chuû-bondholder). Treân thò tröôøng taøi chính coù raát nhieàu loaïi traùi phieáu khaùc nhau, vôùi nhöõng ñaëc ñieåm vaø tính chaát khaùc nhau, nhöng nhìn chung chuùng coù moät vaøi ñaëc ñieåm cô baûn sau ñaây : a) Meänh giaù traùi phieáu (par value hoaëc face value), coøn goïi laø giaù trò danh nghóa hay giaù trò beà maët cuûa traùi phieáu, laø giaù trò ñöôïc ghi treân tôø traùi phieáu. Giaù trò naøy laø caên cöù ñeå xaùc ñònh soá lôïi töùc tieàn vay, vaø ñoàng thôøi laø soá voán goác maø ngöôøi phaùt haønh phaûi thanh toaùn khi ñaùo haïn. b) Laõi suaát traùi phieáu (interest rate) : Do ngöôøi phaùt haønh coâng boá hoaëc ñöôïc ghi treân traùi phieáu. Laõi suaát naøy ñöôïc xaùc ñònh theo tyû leä phaàn traêm so vôùi meänh giaù cuûa traùi phieáu trong moät kyø haïn nhaát ñònh (thöôøng laø naêm). c) Ngaøy ñaùo haïn (maturity date) : Laø ngaøy maø ngöôøi phaùt haønh cam keát thanh toaùn cho traùi chuû, ñöôïc ghi treân beà maët cuûa tôø traùi phieáu. d) Phieáu laõnh laõi (coupon) : Coù hai loaïi traùi phieáu thoâng duïng laø traùi phieáu khoâng coù phieáu laõnh laõi, vaø traùi phieáu coù phieáu laõnh laõi. 39 Thaät ra, giaù trò cuûa chöùng khoaùn ñöôïc öôùc ñònh töø caùc moâ hình ñöôïc giôùi thieäu trong chöông naøy coù tính caùch lyù thuyeát nhieàu hôn laø thöïc tieãn. Giaù trò thöïc teá treân thò tröôøng cuûa chöùng khoaùn (thò giaù chöùng khoaùn) seõ coù theå giao ñoäng xung quanh giaù trò lyù thuyeát naøy, bôûi söï taùc ñoäng cuûa quy luaät cung caàu, tyû leä laïm phaùt, chính saùch laõi suaát cuûa chính phuû, taâm lyù cuûa nhaø ñaàu tö ,vaø nhieàu yeáu toá khaùc nöõa. Nguyeãn Vaên Tuaán Khoa QTKD
27. Quaûn trò taøi chính doanh nghieäp, taäp 1 - 102 - -Traùi phieáu khoâng coù phieáu laõnh laõi (zero coupon bonds) : Loaïi traùi phieáu naøy khoâng ñöôïc thanh toaùn laõi haèng naêm, goàm hai phaân loaïi : • Giaù phaùt haønh (giaù baùn ra cuûa traùi phieáu taïi thôøi ñieåm phaùt haønh) ñuùng baèng meänh giaù, vôùi laõi suaát ñònh tröôùc. Khi ñaùo haïn ngöôøi mua seõ ñöôïc thanh toaùn moät laàn caû laõi vaø voán goác • Giaù phaùt haønh thaáp hôn meänh giaù (töùc giaù baùn ñaõ ñöôïc chieát khaáu baèng moät laõi suaát naøo ñoù). Khi ñaùo haïn ngöôøi mua ñöôïc thanh toaùn soá tieàn ñuùng baèng meänh giaù traùi phieáu -Traùi phieáu coù phieáu laõnh laõi (coupon bond) : Loaïi traùi phieáu naøy ñöôïc traû laõi haèng kyø (thöôøng laø nöõa naêm moät laàn - semiannual interest). Cuoáng cuûa loaïi traùi phieáu naøy coù ñính nhöõng tem thanh toaùn (hay phieáu laõnh laõi - coupons), khi ñeán thôøi haïn thanh toaùn laõi, ngöôøi chuû traùi phieáu chæ vieäc döùt caùc coupons naøy ñem ñeán ngöôøi phaùt haønh ñeå laõnh laõi. Laõi suaát ghi treân tôø traùi phieáu loaïi naøy ñöôïc goïi laø laõi suaát coupon (coupon rate). 2. Veà coå phieáu Coå phieáu (share, stock) laø moät chöùng thö chöùng minh quyeàn sôû höõu cuûa moät coå ñoâng ñoái vôùi moät coâng ty coå phaàn. Moät soá ñaëc tröng quan troïng cuûa coå phieáu coù theå keå ra laø : a) Khaùc vôùi traùi phieáu, coå phieáu khoâng coù ngaøy ñaùo haïn, noù toàn taïi cuøng vôùi söï toàn taïi cuûa coâng ty phaùt haønh ra noù. b) Meänh giaù coå phieáu : Laø giaù trò danh nghóa maø coâng ty phaùt haønh quy ñònh cho moät coå phaàn vaø ñöôïc ghi treân tôø coå phieáu. Meänh giaù coå phieáu khoâng lieân quan ñeán giaù trò thò tröôøng cuûa coå phieáu ñoù vaø thöôøng ñöôïc söû duïng ñeå tính giaù trò keá toaùn cuûa coå phieáu trong baûng caân ñoái keá toaùn cuûa coâng ty coå phaàn. c) Giaù trò soå saùch (book value) cuûa coå phieáu : Laø giaù trò ñöôïc xaùc ñònh döïa treân soå saùch cuûa coâng ty. d) Giaù trò thò tröôøng (hay thò giaù-market value) : Laø giaù trò cuûa coå phieáu do thò tröôøng xaùc laäp ôû thôøi ñieåm hieän taïi, ñöôïc theå hieän trong giao dòch cuoái cuøng ñöôïc ghi nhaän. Giaù trò thò tröôøng cuûa coå phieáu phuï thuoäc vaøo raát nhieàu nhaân toá, ñöôïc xaùc ñònh bôûi quan heä cung-caàu, laø möùc giaù maø taïi ñoù ngöôøi mua thì saün loøng mua coøn ngöôøi baùn cuõng saün saøng baùn. Do vaäy giaù trò thò tröôøng cuûa coå phieáu coù theå thay ñoåi thöôøng xuyeân vaø söï truøng khôùp vôùi giaùtrò keá toaùn chæ laø ngaãu nhieân. e) Coå phieáu phoå thoâng (hay thoâng thöôøng-common stock) : Laø moät chöùng thö chöùng minh quyeàn sôû höõu cuûa moät coå ñoâng ñoái vôùi moät coâng ty coå phaàn, vaø cho pheùp Nguyeãn Vaên Tuaán Khoa QTKD
28. Quaûn trò taøi chính doanh nghieäp, taäp 1 - 103 - coå ñoâng aáy ñöôïc höôûng nhöõng quyeàn lôïi thoâng thöôøng trong coâng ty. Ngöôøi sôû höõu coå phieáu phoå thoâng laø coå ñoâng phoå thoâng, vaø laø caùc ñoàng sôû höõu cuûa coâng ty coå phaàn 40. f) Coå phieáu öu ñaõi (preferred stock) : Laø moät chöùng thö chöùng minh quyeàn sôû höõu cuûa moät coå ñoâng ñoái vôùi moät coâng ty coå phaàn, vaø cho pheùp coå ñoâng aáy ñöôïc höôûng nhöõng quyeàn lôïi öu ñaõi hôn so vôùi caùc coå ñoâng phoå thoâng trong coâng ty. Ngöôøi sôû höõu coå phieáu öu ñaõi ñöôïc goïi laø coå ñoâng öu ñaõi, vaø cuõng laø caùc ñoàng sôû höõu chuû cuûa coâng ty coå phaàn. 3. Tyû suaát sinh lôøi caàn thieát Tyû suaát sinh lôøi caàn thieát laø moät trong nhöõng caên cöù quan troïng trong vieäc xaùc laäp giaù trò chöùng khoaùn. Vaán ñeà ñöôïc ñaët ra laø : Cô cheá naøo ñeå hình thaønh moät tyû suaát sinh lôøi caàn thieát treân thò tröôøng? 41 a) Treân phöông dieän töøng nhaø ñaàu tö Baûn thaân moãi moät nhaø ñaàu thöôøng töï xaùc laäp cho mình moät tyû suaát hoaøn voán haáp daãn toái thieåu (MARR - Minimum Attractive Rate of Return) hay coøn goïi laø tyû suaát hoaøn voán yeâu caàu toái thieåu (MRRR-Minimum Required Rate of Return), vaø söû duïng tyû suaát hoaøn voán naøy nhö laø moät chuaån möïc coù tính caùch caù nhaân ñeå ñaùnh giaù caùc tích saûn taøi chính vaø keå caû nhöõng döï aùn ñaàu tö cuûa mình. Nhö theá ôû goùc ñoä caù bieät töøng nhaø ñaàu tö hay töøng doanh nghieäp thì tyû suaát sinh lôøi caàn thieát ñöôïc hieåu laø tyû leä sinh lôøi toái thieåu cuûa chöùng khoaùn hay moät döï aùn ñaàu tö naøo ñoù maø nhaø ñaàu tö coù theå chaáp nhaän hoaëc kyø voïng. Moät trong caùc nguyeân taéc ñeå xaùc ñònh MARR hay MRRR laø quyeát ñònh ñaàu tö caøng mang tính ruûi ro nhieàu (töùc laø möùc ñoä khoâng chaéc chaén cuûa caùc doøng löu kim trong töông lai caøng lôùn) thì laõi suaát ñoøi hoûi toái thieåu cuûa nhaø ñaàu tö phaûi caøng cao. Xeùt veà baûn chaát thì MRRR bao goàm hai boä phaän : MRRR = Giaù phaûi traû cho + Giaù phaûi traû cho nhöõng ruûi ro voán ñaàu tö maø nhaø ñaàu tö phaûi gaùnh chòu -Boä phaän giaù phaûi traû cho voán ñaàu tö ñöôïc hieåu laø laõi suaát ñeå buø tröø cho thôøi giaù cuûa ñoàng tieàn (compensation for the time value of money). Ñaây laø thaønh phaàn ñöông nhieân phaûi coù trong MRRR. Noù coù theå laø laõi suaát vay voán cuûa ngaân haøng hay laõi suaát traùi phieáu kho baïc Nhaø nöôùc (trong tröôøng hôïp laø voán vay thuaàn tuyù) hoaëc cuõng coù theå laø chi phí söû duïng voán bình quaân gia quyeàn ñöôïc tính töø giaù cuûa nhieàu nguoàn voán khaùc nhau trong cô caáu nguoàn voán ñaàu tö (WACC-Weighted Average Cost of Capital) 42 40 Luaät doanh nghieäp ngaøy 12/06/1999 quy ñònh khaù cuï theå veà quyeàn lôïi vaø nghóa vuï cuûa coå ñoâng phoå thoâng vaø coå ñoâng öu ñaõi, nghóa laø ñaõ xaùc laäp caùc ñaëc tính khaùc bieät vaø töông ñoàng giöõa hai loaïi coå phieáu neâu treân. Baïn ñoïc coù theå xem theâm luaät naøy ñeå hieåu roõ hôn. 41 Coù taøi lieäu goïi laø Tyû suaát voán hoaù thò tröôøng – The market capitalization rate 42 Vaán ñeà xaùc ñònh WACC laø khaù phöùc taïp, seõ ñöôïc khai trieån trong Chöông VII cuûa taøi lieäu naøy. Nguyeãn Vaên Tuaán Khoa QTKD
29. Quaûn trò taøi chính doanh nghieäp, taäp 1 - 104 - -Boä phaän giaù phaûi traû cho nhöõng ruûi ro maø nhaø ñaàu tö phaûi gaùnh chòu ñöôïc hieåu laø laõi suaát ñeå buø tröø cho nhöõng ruûi ro ñoù (compensation for risk). Ruûi ro caøng cao thì laõi suaát ñeå buø tröø phaûi caøng lôùn. Vaán ñeà laø ôû choã laõi suaát naøy laø bao nhieâu thì ñuû ñeå buø tröø cho nhöõng ruûi ro maø nhaø ñaàu tö phaûi gaùnh chòu? 2%, 5%, hay 10% ? Taát caû phuï thuoäc vaøo vieäc ñaùnh giaù möùc ñoä ruûi ro vaø quan troïng hôn laø thaùi ñoä chaáp nhaän nhöõng ruûi ro ñoù cuûa nhaø ñaàu tö. b) Treân phöông dieän toång theå Tyû suaát sinh lôøi caàn thieát ñöôïc xaùc laäp treân thò tröôøng ñaõ phaûn aùnh taâm traïng chung cuûa haøng ngaøn nhaø ñaàu tö, vaø chòu söï taùc ñoäng cuûa raát nhieàu yeáu toá nhö : tình hình cung caàu voán, laïm phaùt, laõi suaát cô baûn cuûa ngaân haøng Nhaø nöôùc, möùc ñoä ruûi ro vaø nhieàu yeáu toá khaùc nöõa. Song yeáu toá quan troïng nhaát , coù söï taùc ñoäng mang tính quyeát ñònh nhaát ñoái vôùi tyû leä sinh lôøi caàn thieát cuûa moät tích saûn taøi chính naøo ñoù chính laø yeáu toá ruûi ro. Bôûi vaäy, nhöõng tích saûn taøi chính naøo coù möùc ñoä ruûi ro cao thì cuõng seõ coù tyû leä sinh lôøi caàn thieát ñöôïc xaùc laäp treân thò truôøng cao hôn nhöõng tích saûn taøi chính khaùc. 4. Quy trình caên baûn ñeå löôïng giaù chöùng khoaùn -Döïa vaøo ñaëc ñieåm cuûa chöùng khoaùn vaø tình hình taøi chính cuûa coâng ty phaùt haønh chöùng khoaùn ñeå ñöa ra döï baùo veà doøng löu kim töông lai cuûa chöùng khoaùn ñoù. -Nghieân cöùu tình hình thò tröôøng taøi chính, laõi suaát phi ruûi ro cuõng nhö ruûi ro cuûa caùc chöùng khoaùn ñeå öôùc ñònh moät tyû suaát chieát khaáu phuø hôïp. -Hieän giaù doøng löu kim cuûa chöùng khoaùn theo tyû suaát chieát khaáu ñaõ choïn. Ñoù chính laø giaù trò cuûa chöùng khoaùn taïi thôøi ñieåm tieán haønh löôïng giaù. Giaù trò thò tröôøng cuûa chöùng khoaùn phuï thuoäc vaøo nhieàu yeáu toá, nhöng veà caên baûn seõ dao ñoäng xung quanh giaù trò vöøa tìm ñöôïc noùi treân. II. Löôïng giaù traùi phieáu 1. Löôïng giaù traùi phieáu khoâng traû laõi haèng kyø Vieäc xaùc ñònh giaù trò cuûa caùc traùi phieáu khoâng traû laõi haèng kyø (zero coupon bonds), loaïi coù giaù phaùt haønh thaáp hôn meänh giaù, ñöôïc thöïc hieän thoâng qua vieäc söû duïng coâng thöùc caên baûn veà lôïi töùc keùp nhö ñaõ trình baøy trong Chöông II cuûa taøi lieäu . Goïi : PV laø giaù trò cuûa traùi phieáu taïi thôøi ñieåm tieán haønh löôïng giaù FV laø meänh giaù traùi phieáu k laø laõi suaát chieát khaáu (k coù theå laø tyû suaát sinh lôøi caàn thieát treân thò tröôøng hoaëc laõi suaát hoaøn voán toái thieåu maø nhaø ñaàu tö ñoøi hoûi) n laø soá kyø haïn Ta coù : FV PV = n (1 + k) Nguyeãn Vaên Tuaán Khoa QTKD
30. Quaûn trò taøi chính doanh nghieäp, taäp 1 - 105 - 2. Löôïng giaù traùi phieáu traû laõi haèng kyø Haàu heát caùc traùi phieáu coupon thöôøng ñöôïc traû laõi hai laàn moät naêm, nhöng soá khaùc coù theå ñöôïc traû laõi moãi naêm moät laàn. Tyû leä laõi suaát ghi treân tôø traùi phieáu (laõi suaát coupon) xaùc ñònh phaàn tieàn laõi maø ñôn vò phaùt haønh cam keát thanh toaùn cho traùi chuû khi ñeán haïn, baát keå giaù trò thò tröôøng cuûa tôø traùi phieáu laø cao hôn hay thaáp hôn meänh giaù cuûa noù. Moät caùch toång quaùt, goïi : PV laø giaù trò cuûa traùi phieáu taïi thôøi ñieåm tieán haønh löôïng giaù FV laø meänh giaù traùi phieáu k laø laõi suaát chieát khaáu (k coù theå laø tyû suaát sinh lôøi caàn thieát treân thò tröôøng hoaëc laõi suaát hoaøn voán toái thieåu maø nhaø ñaàu tö ñoøi hoûi) I laø tieàn laõi ôû moãi kyø traû laõi (tieàn laõi coupon) n laø soá kyø traû laõi Ta coù coâng thöùc löôïng giaù traùi phieáu nhö sau : I I I FV n I FV PV = + + + + = + 2 n n ∑ t n (1+ k) (1+ k) (1+ k) (1+ k) t=1 (1+ k) (1+ k) Moâ hình xaùc ñònh giaù trò traùi phieáu (hoaëc keå caû caùc tích saûn taøi chính khaùc) baèng caùch chieát khaáu caùc khoaûn thu nhaäp kyø voïng trong töông lai cuûa chuùng nhö treân ñöôïc goïi laø moâ hình doøng löu kim chieát khaáu (The Discounted Cash Flow Model – DCF model). 3. Xaùc ñònh tyû leä sinh lôøi cho tôùi khi ñaùo haïn cuûa traùi phieáu (YTM) YTM chính laø laõi suaát hoaøn voán trung bình cuûa traùi phieáu neáu traùi phieáu ñöôïc mua ôû thôøi ñieåm hieän taïi vaø ñöôïc giöõ cho ñeán ngaøy ñaùo haïn. Coù theå xaùc ñònh YTM baèng phöông phaùp daây cung ñaõ giôùi thieäu trong Chöông II cuûa taøi lieäu naøy. Ví duï 1. Ñeå huy ñoäng voán phuïc vuï saûn xuaát kinh doanh, ngaøy 01.01.2002 coâng ty M phaùt haønh ñôït traùi phieáu coupon coù meänh giaù 2000 USD, laõi suaát coupon laø 8%, laõi traû moãi saùu thaùng, ñaùo haïn vaøo 31.12.2005. Sau kyø traû laõi thöù 4 moät nhaø ñaàu tö mua laïi traùi phieáu treân vôùi giaù 1950 USD vaø döï ñònh seõ giöõ cho ñeán ngaøy ñaùo haïn. Haõy xaùc ñònh YTM (%/6 thaùng) cuûa traùi phieáu trong tröôøng hôïp naøy. Giaûi Ta thaáy laõi suaát coupon laø 8% naêm, meänh giaù 2000 USD, neân tieàn laõi phaùt sinh töø traùi phieáu naøy haèng naêm laø 2000 x 8% = 160 USD. Do laõi traû moãi naêm 2 laàn neân trò giaù cuûa moãi coupon thanh toaùn laø 80 USD. Ta bieåu dieãn doøng löu kim naøy treân truïc thôøi gian nhö sau : Nguyeãn Vaên Tuaán Khoa QTKD
31. Quaûn trò taøi chính doanh nghieäp, taäp 1 - 106 - 80 80 80 80 80 80 80 80 + 2000 I I I I I I I I I > 0 1 2 3 4 5 6 7 8 01.01.02 31.12.02 31.12.03 31.12.04 31.12.05 Chi 1950 80 80 80 80 + 2000 I I I I I > 0 1 2 3 4 Goïi k laø YTM cuûa traùi phieáu noùi treân, k laø nghieäm cuûa phöông trình : ⇔ 1950 (1 + k) 4 = 80(1 + k) 3 + 80(1 + k) 2 + 80(1 + k) + 80 + 2000 4 4 ⎡(1 + k) − 1⎤ ⇔ 1950 (1 + k) = 80⎢ ⎥ + 2000 k ⎣ ⎦ AÙp duïng phöông phaùp daây cung ñeå xaùc ñònh k nhö sau : 4 4 ⎡(1 + k) − 1⎤ Xeùt haøm soá y = f(k) = -1950(1 + k) + 80⎢ ⎥ + 2000 ⎣ k ⎦ Ñi qua hai ñieåm M1 vaø M2 laàn löôït coù toïa ñoä laø: M1 (k1 = 4% ; f1 = 58,5) M2 (k2 = 5% ; f2 = -25,4) Goïi y = ak + b laø phöông trình ñöôøng thaúng cuûa daây cung M1M2, ta coù : a = (58,5 + 25,4) : (0,04 – 0,05) = - 8390 Luùc naøy phöông trình daây cung M1M2 coù daïng y = -8390k + b. Thay toaï ñoä cuûa M1 (hoaëc M2) vaøo ta tìm ñöôïc tham soá b b = 58,5 + 8390 x 0,04 = 394 Cho daây cung M1M2 caét truïc hoaønh, töùc laø giaûi phöông trình : y = ak + b = -8390k + 394 = 0 => k = -b/a = 4,7% nöõa naêm Vaäy tyû leä sinh lôøi cho tôùi khi ñaùo haïn (YTM) cuûa traùi phieáu treân laø 4,7%/6 thaùng III. Löôïng giaù coå phieáu 1. Löôïng giaù coå phieáu phoå thoâng Vieäc öôùc ñònh giaù trò coå phieáu cho pheùp nhaø ñaàu tö coù theå so saùnh vôùi giaù coå phieáu treân thò tröôøng ñeå xem xeùt coå phieáu aáy ñang ñöôïc thò tröôøng ñaùnh giaù laø cao hay thaáp, töø ñoù coù theå giuùp nhaø ñaàu tö ra quyeát ñònh ñaàu tö ñuùng ñaén hôn. Tuy nhieân coâng vieäc naøy khoâng heà ñôn giaûn bôûi giaù cuûa coå phieáu treân thò tröôøng bieán ñoäng khoâng ngöøng vaø chòu söï taùc ñoäng cuûa raát nhieàu yeáu toá. Nguyeãn Vaên Tuaán Khoa QTKD
32. Quaûn trò taøi chính doanh nghieäp, taäp 1 - 107 - Noäi dung döôùi ñaây chæ ra caùch thöùc caên baûn ñeå öôùc ñònh giaù trò coå phieáu thoâng qua vieäc chieát khaáu doøng löu kim coå töùc döï tính cuûa chuùng 43. Caàn löu yù raèng möùc ñoä chính xaùc cuûa giaù coå phieáu ñöôïc löôïng tính töø caùc phöông phaùp naøy hoaøn toaøn chòu söï chi phoái cuûa nhöõng phaùn ñoaùn, ñaùnh giaù, vaø giaû ñònh cuûa nhaø ñaàu tö veà trieån voïng cuûa coâng ty phaùt haønh coå phieáu trong töông lai. a) Tröôøng hôïp nhaø ñaàu tö döï tính baùn laïi coå phieáu vaøo moät thôøi ñieåm naøo ñoù trong töông lai Treân lyù thuyeát caùc coå ñoâng ñöôïc chia coå töùc (dividend), coøn goïi laø lôïi nhuaän coå phaàn, tuyø thuoäc vaøo tình hình kinh doanh cuûa coâng ty. Trong nhöõng naêm kinh doanh thaønh coâng, coå töùc chia cho coå ñoâng cuõng seõ cao vaø ngöôïc laïi. Tuy vaäy, caùc coâng ty thöôøng aán ñònh möùc chia coå töùc haèng naêm töông ñoái oån ñònh vaø coá gaéng chia theo möùc ñoù nhaèm taïo ra söï an taâm cho caùc coå ñoâng vaø traùnh gaây ra söï bieán ñoäng veà giaù trò thò tröôøng cuûa coå phieáu moät caùch khoâng caàn thieát. Vì lyù do treân, trong muïc naøy, chuùng ta giaû ñònh raèng caùc khoaûn coå töùc ñöôïc chia haèng naêm laø khoâng ñoåi (ñieàu naøy coù nghóa laø doøng caùc coå töùc döï tính seõ laø moät doøng löu kim thuaàn nhaát), vaø nhaø ñaàu tö seõ baùn laïi coå phieáu cuûa mình vaøo moät thôøi ñieåm (n) naøo ñoù trong töông lai vôùi giaù baùn (Pn) naøo ñoù coù theå ñöôïc döï tính tröôùc. Luùc naøy giaù trò cuûa coå phieáu ôû thôøi ñieåm hieän nay chính laø hieän giaù cuûa taát caû caùc khoaûn thu nhaäp trong töông lai cuûa noù tính ñeán thôøi ñieåm ñöôïc nhöôïng baùn, bao goàm caùc khoaûn coå töùc döï tính seõ nhaän ñöôïc haèng naêm vaø khoaûn tieàn döï tính thu ñöôïc khi nhöôïng baùn coå phieáu. Goïi : P0 laø giaù trò cuûa coå phieáu ôû thôøi ñieåm hieän nay (thôøi ñieåm löôïng giaù) Pn laø giaù baùn döï tính ôû thôøi ñieåm n (thôøi ñieåm nhöôïng baùn coå phieáu) D laø khoaûn coå töùc coá ñònh cho caùc naêm k laø laõi suaát chieát khaáu Luùc naøy doøng löu kim coå töùc ñöôïc bieãu dieãn nhö sau : D D D D + Pn I I I I I I I > 0 1 2 n-1 n D D D P n D P P = + + + + n = t + n 0 2 n n ∑ t n (1+ k) (1+ k) (1+ k) (1+ k) t=1 (1+ k) (1+ k) 43 Thaät ra ñaây chæ laø phöông phaùp thoâng duïng vaø toû ra thuyeát phuïc hôn caû trong soá nhieàu phöông phaùp löôïng giaù coå phieáu khaùc nhau. Caùc phöông phaùp löôïng giaù khaùc nhau, bôûi döïa treân nhöõng neàn taûng giaû ñònh khaùc nhau, neân seõ cho ra nhöõng keát quaû, coù theå, khoâng hoaøn toaøn gioáng nhau. Baïn ñoïc coù theå nghieân cöùu saâu hôn noäi dung naøy trong caùc taøi lieäu tham khaûo ñaõ daãn. Nguyeãn Vaên Tuaán Khoa QTKD
33. Quaûn trò taøi chính doanh nghieäp, taäp 1 - 108 - Nhö vaäy trong tröôøng hôïp naøy moâ hình löôïng giaù coå phieáu cuõng töông töï nhö moâ hình doøng löu kim chieát khaáu maø taøi lieäu ñaõ ñeà caäp trong muïc löôïng giaù traùi phieáu. Chæ khaùc laø traùi phieáu thì coù thôøi ñieåm ñaùo haïn vaø ñöôïc hoaøn traû meänh giaù, trong khi ñoù ñaõ goùp voán coå phaàn roài thì khoâng ñöôïc ruùt ra (tröø khi coâng ty bò phaùsaûn) neân tröôøng hôïp naøy moâ hình ñaõ giaû ñònh raèng nhaø ñaàu tö seõ baùn coå phieáu cuûa mình vaøo thôøi ñieåm n naøo ñoù vôùi giaù Pn ñöôïc döï kieán tröôùc. b) Tröôøng hôïp coå phieáu ñöôïc giöõ vónh vieãn Thoâng thöôøng vieäc ñaàu tö vaøo coå phieáu ñöôïc xem laø ñaàu tö daøi haïn neân neáu ñöùng treân quan ñieåm naøy thì roõ raøng vieäc nhaø ñaàu tö mua coå phieáu cuûa moät coâng ty naøo ñoù ñaõ theå hieän khaû naêng gaén boù laâu daøi cuûa oâng ta vôùi söï nghieäp cuûa coâng ty, vaø nieàm kyø voïng ñöôïc höôûng lôïi töø söï kinh doanh thaønh coâng cuûa coâng ty, thoâng qua soá coå töùc ñöôïc chia haèng naêm vaø söï gia taêng cuûa giaù trò thò tröôøng cuûa voán coå phaàn. Treân lyù thuyeát thì chöøng naøo coâng ty coøn toàn taïi, chöøng ñoù caùc coå ñoâng vaãn tieáp tuïc ñöôïc höôûng coå töùc. Bôûi vaäy cho neân neáu xeùt trong hoaøn caûnh coâng ty khoâng bò phaù saûn thì caùc khoaûn coå töùc coá ñònh haèng naêm ñaõ taïo thaønh moät doøng löu kim thuaàn nhaát voâ haïn (a perpetuity). Nhö theá theo quan ñieåm naøy, giaù trò cuûa coå phieáu ôû thôøi ñieåm hieän nay chính laø hieän giaù cuûa taát caû caùc khoaûn coå töùc kyø voïng trong töông lai cuûa noù. Baøi toaùn löôïng giaù coå phieáu trong tröôøng hôïp naøy ñaõ trôû thaønh baøi toaùn xaùc ñònh giaù trò hieän taïi cuûa moät doøng löu kim thuaàn nhaát voâ haïn (the present value of a perpetuity). Goïi : P0 laø giaù trò cuûa coå phieáu ôû thôøi ñieåm hieän nay (thôøi ñieåm löôïng giaù) D laø khoaûn coå töùc coá ñònh haèng naêm k laø laõi suaát chieát khaáu Luùc naøy P0 laø hieän giaù cuûa doøng löu kim thuaàn nhaát voâ haïn ñöôïc bieãu dieãn nhö sau D D D D∞ I I I I I I > 0 1 2 n . + ∞ Nguyeãn Vaên Tuaán Khoa QTKD
34. Quaûn trò taøi chính doanh nghieäp, taäp 1 - 109 - D D D D ∞ D P = + + + + ∞ = t 0 2 3 ∞ ∑ t (1 + k) (1 + k) (1 + k) (1 + k) t=1 (1 + k) ⎡ ⎤ 1 1 1 1 ⇔ P0 = D⎢ + 2 + 3 + + ∞ ⎥ ⎣(1 + k) (1 + k) (1 + k) (1 + k) ⎦ 1 1 Ñeå yù raèng daõy soá , laø moät caáp soá nhaân luøi voâ haïn coù soá (1 + k) (1 + k) 2 1 1 haïng ñaàu tieân laø a = vaø coâng boäi q = . Luùc naøy toång caùc soá 1 (1 + k) (1 + k) haïng trong daáu ngoaëc [] chính laø toång cuûa moät caáp soá nhaân luøi voâ haïn. Do ñoù : ⎡ 1 ⎤ ⎡ 1 ⎤ ∞ D ⎢ (1 + k) ⎥ ⎢ (1 + k) ⎥ D P = t = D⎢ ⎥ = D⎢ ⎥ = 0 ∑ (1 + k) t 1 k k t=1 ⎢1 − ⎥ ⎢ ⎥ ⎣⎢ (1 + k) ⎦⎥ ⎣⎢ (1 + k) ⎦⎥ c) Tröôøng hôïp coå phieáu coù coå töùc gia taêng ñeàu ñaën haèng naêm Trong muïc III.1.a vaø III.1.b chuùng ta ñaõ khaûo saùt hai moâ hình löôïng giaù coå phieáu trong ñieàu kieän giaû ñònh raèng caùc khoaûn coå töùc haèng naêm laø khoâng ñoåi (töùc möùc taêng tröôûng coå töùc baèng khoâng). Tuy nhieân treân thöïc teá ñieàu naøy raát khoù thöïc hieän bôûi theo thôøi gian thì hoaït ñoäng saûn xuaát kinh doanh cuûa coâng ty seõ coù theå taêng tröôûng (hoaëc suy thoaùi) keùo theo söï taêng leân (hoaëc giaûm ñi) cuûa lôïi nhuaän roøng sau thueá. Ñieàu naøy laøm cho yù muoán duy trì moät möùc chi traû coå töùc oån ñònh haèng naêm cho caùc coå ñoâng trôû neân khoù ñöôïc chaáp nhaän. Xeùt veà nguoàn goác, söï gia taêng coå töùc haèng naêm xuaát phaùt töø vieäc moät phaàn lôïi nhuaän cuûa naêm tröôùc ñöôïc giöõ laïi vaø taùi ñaàu tö ñeå taïo ra nhieàu lôïi nhuaän hôn cho naêm sau. Goïi : ROE laø tyû suaát lôïi nhuaän treân voán coå phaàn 44 (Return on Equity) ROE = Lôïi nhuaän thuaàn Giaù trò keá toaùn cuûa toaøn boä voán coå phaàn phoå thoâng 44 Neáu goïi EPS (Earning per share) laø thu nhaäp treân moät ñôn vò coå phaàn thì EPS = Lôïi nhuaän thuaàn chia cho (:) Soá ñôn vò coå phaàn phoå thoâng ñaõ phaùt haønh. Luùc naøy ROE coøn ñöôïc vieát nhö sau : Lôïi nhuaän thuaàn Thu nhaäp treân moät ñôn vò coå phaàn ROE = = Soá ÑVCP x Giaù trò keá toaùn cuûa 1 ÑVCP Giaù trò keá toaùn cuûa 1 ÑVCP Nguyeãn Vaên Tuaán Khoa QTKD
35. Quaûn trò taøi chính doanh nghieäp, taäp 1 - 110 - Rp laø tyû leä chi traû coå töùc (Payout ratio) => (1 – Rp) laø tyû leä (lôïi nhuaän) giöõ laïi ñeå taùi ñaàu tö (plowback ratio) g tyû suaát taêng tröôûng coå töùc (Dividend growth rate) Ta coù : g = ROE(1 – Rp) (Dividend growth rate = ROE x Plowback ratio) Nhö ñaõ noùi ôû treân, coå töùc chia cho caùc coå ñoâng coù xu höôùng taêng leân (hoaëc giaûm xuoáng) tuyø thuoäc vaøo hoaït ñoäng saûn xuaát kinh doanh cuûa coâng ty. Haõy giaû söû coå töùc cuûa moät coâng ty taêng leân haèng naêm vôùi moät tyû suaát taêng tröôûng (g) oån ñònh naøo ñoù. Luùc naøy moâ hình löôïng giaù coå phieáu ñöôïc xaùc laäp nhö sau : D0 laø coå töùc ôû thôøi ñieåm hieän taïi D1 laø coå töùc nhaän ñöôïc sau moät naêm. Do coå töùc taêng tröôûng theo moät tyû suaát taêng tröôûng coá ñònh laø (g) neân : D1 = D0(1 + g) 2 Töông töï : D2 = D1(1 + g) = D0(1 + g) 3 D3 = D2(1 + g) = D0(1 + g) ∞ D∞ = D0(1 + g) Ta bieåu dieãn doøng löu kim caùc coå töùc kyø voïng naøy treân truïc thôøi gian nhö sau D1 D2 Dn D∞ I I I I I I > 0 1 2 n . + ∞ Nguyeãn Vaên Tuaán Khoa QTKD
36. Quaûn trò taøi chính doanh nghieäp, taäp 1 - 111 - D (1+ g) D (1+ g)2 D (1+ g)∞ P = 0 + 0 + + 0 0 (1+ k) (1+ k)2 (1+ k)∞ 2 ∞ ⎡⎛1+ g ⎞ ⎛1+ g ⎞ ⎛1+ g ⎞ ⎤ ⇔ P0 = D0 ⎢⎜ ⎟ + ⎜ ⎟ + + ⎜ ⎟ ⎥ ⎣⎢⎝1+ k ⎠ ⎝1+ k ⎠ ⎝1+ k ⎠ ⎦⎥ 1+ g Ñeå yù raèng neáu g < k thì < 1, vaø luùc ñoù bieåu thöùc trong daáu ngoaëc [] chính laø 1+ k 1+ g 1+ g toång cuûa moät caáp soá nhaân luøi voâ haïn coù a1 = vaø q = 1+ k 1+ k Do ñoù : ⎡ (1+ g) ⎤ ⎡ (1+ g) ⎤ ⎢ (1+ k) ⎥ ⎢ (1+ k) ⎥ D (1+ g) D P = D ⎢ ⎥ = D ⎢ ⎥ = 0 = 1 0 0 (1+ g) 0 (k − g) k − g k − g ⎢1− ⎥ ⎢ ⎥ ⎣⎢ (1+ k) ⎦⎥ ⎣⎢ (1+ k) ⎦⎥ Bieåu thöùc treân ñöôïc goïi laø “moâ hình taêng tröôûng oån ñònh Gordon” d) Tröôøng hôïp coå phieáu coù coå töùc taêng giaûm khoâng oån ñònh Maëc duø thöïc teá toàn taïi nhöõng doanh nghieäp lôùn coù tyû leä taêng tröôûng khoâng ngöønng, nhöng vaãn coù nhöõng doanh nghieäp khaùc phaûi traõi qua nhöõng giai ñoaïn thaêng traàm cuûa voøng ñôøi phaùt trieån. Vaø leõ dó nhieân seõ khoâng coù moät cô sôû vöõng chaéc naøo ñeå kyø voïng raèng moät coâng ty naøo ñoù seõ tieáp tuïc phaùt trieån maõi maõi maø khoâng phaûi traûi qua thôøi kyø phaùt trieån giaûm daàn. Do vaäy veà nguyeân taéc, moâ hình taêng tröôûng oån ñònh Gordon vaãn coù theå ñöôïc aùp duïng, nhöng do tyû suaát taêng tröôûng lôïi nhuaän khoâng oån ñònh neân ñoøi hoûi phaûi coù nhöõng ñieàu chænh thích hôïp. Moät caùch toång quaùt , giaû söû coå phieáu cuûa moät coâng ty coù tyû suaát taêng tröôûng coå töùc trong (n) naêm ñaàu laø g1% moãi naêm. Trong nhöõng naêm tieáp theo, töùc töø naêm (n + 1) trôû ñi, coå töùc taêng tröôûng theo moät tyû suaát oån ñònh laø g2% moãi naêm. Moâ hình löôïng giaù coå phieáu coù coå töùc taêng tröôûng theo giai ñoaïn ñöôïc xaùc laäp nhö sau : D D D P n D P P = 1 + 2 + + n + n = t + n 0 2 n n ∑ t n (1+ k) (1+ k) (1+ k) (1+ k) t=1 (1+ k) (1+ k) Dn (1+ g 2 ) vôùi Pn = k − g 2 Nguyeãn Vaên Tuaán Khoa QTKD
37. Quaûn trò taøi chính doanh nghieäp, taäp 1 - 112 - 2. Löôïng giaù coå phieáu öu ñaõi Coå phieáu öu ñaõi, nhö treân ñaõ noùi, laø moät chöùng khoaùn lai, bôûi noù vöøa coù nhöõng ñaëc tính gioáng traùi phieáu, laïi vöøa coù nhöõng ñaëc ñieåm gioáng coå phieáu phoå thoâng. Noù gioáng coå phieáu phoå thoâng ôû choã noù cuõng laø voán goùp, vaø vì vaäy noù khoâng coù ngaøy ñaùo haïn, nghóa laø khoâng theå ruùt ra. Maët khaùc, coå phieáu öu ñaõi gioáng nhö traùi phieáu ôû choã ña soá caùc coå phieáu öu ñaõi cho pheùp caùc coå ñoâng ñöôïc höôûng moät khoaûn coå töùc coá ñònh vaø ñeàu ñaën haèng naêm, töông töï nhö lôïi nhuaän cuûa traùi phieáu coupon. Do tính chaát neâu treân neân moâ hình löôïng giaù coå phieáu öu ñaõi cuõng töông töï nhö moâ hình löôïng giaù coå phieáu phoå thoâng ñöôïc löu giöõ vónh vieãn vaø coù coå töùc khoâng ñoåi (ñaõ giôùi thieäu ôû muïc III.1.b cuûa chöông naøy). Goïi : P0 laø giaù trò cuûa coå phieáu öu ñaõi ôû thôøi ñieåm löôïng giaù Dp laø khoaûn coå töùc coá ñònh haèng naêm cuûa coå phaàn öu ñaõi k laø laõi suaát chieát khaáu Ta coù D p P0 = k Nguyeãn Vaên Tuaán Khoa QTKD
38. Quaûn trò taøi chính doanh nghieäp, taäp 1 - 113 - CHÖÔNG VI: CHO THUEÂ TAØI CHÍNH Cho thueâ taøi chính laø moät phöông thöùc giao dòch laâu ñôøi vaø ñöôïc phaùt trieån maïnh meõ vaøo ñaàu theá kyû thöù XIX ôû nhieàu quoác gia tö baûn. Ngaøy nay cho thueâ taøi chính ñaõ trôû thaønh moät trong nhöõng phöông thöùc taøi trôï phoå bieán treân theá giôùi bôûi tính an toaøn, tieän lôïi, vaø hieäu quaû cuûa noù ñoái vôùi caùc beân tham gia. ÔÛ Vieät Nam, ñònh cheá cho thueâ taøi chính ñöôïc thaønh laäp vaøo thaùng 10/1995 khi Thuû töôùng chính phuû ra quy cheá taïm thôøi veà toå chöùc vaø hoaït ñoäng cuûa coâng ty cho thueâ taøi chính. Tuy coøn non treû, ñònh cheá cho thueâ taøi chính ôû nöôùc ta ñaõ khoâng ngöøng ñöôïc cuûng coá vaø hoaøn thieän. Gaàn ñaây, vieäc Chính phuû ban haønh Nghò ñònh 16/2001/NÑ-CP ngaøy 02/05/2001 “veà toå chöùc vaø hoaït ñoäng cuûa coâng ty cho thueâ taøi chính” laø moät söïï kieän noåi baät, ñaùnh daáu böôùc phaùt trieån môùi cuûa ñònh cheá naøy. Cuøng vôùi söï ra ñôøi vaø phaùt trieån cuûa ñònh cheá cho thueâ taøi chính ôû Vieät Nam, vieäc tìm hieåu lyù luaän vaø nghieäp vuï veà cho thueâ taøi chính ñaõ chính thöùc trôû thaønh noäi dung nghieân cöùu cuûa nhieàu moân hoïc coù lieân quan trong laõnh vöïc kinh teá xaõ hoäi, ñaëc bieät laø laõnh vöïc taøi chính-ngaân haøng ôû caùc tröôøng ñaïi hoïc nöôùc ta. Tuy nhieân, nhö ñaõ töøng coù dòp ñeà caäp, trong phaïm vi nghieân cöùu cuûa taøi chính doanh nghieäp, chöông naøy seõ khoâng ñaët naëng vieäc xem xeùt caùc khía caïnh nghieäp vuï cuûa hình thöùc cho thueâ taøi chính cuõng nhö cuûa toaøn boä coâng nghieäp thueâ, maø chuû yeáu taäp trung vaøo hai noäi dung cô baûn sau ñaây: -Khaùi nieäm vaø caùc hình thöùc cho thueâ taøi chính -ÖÙng duïng cuûa lyù thuyeát giaù trò tieàn teä theo thôøi gian trong caùc kyõ thuaät tính toaùn tieàn thueâ. Thöïc chaát, ñaây laø phaàn noäi dung noái tieáp cuûa chöông II. I. Thoûa thuaän cho thueâ, cho thueâ vaän haønh (cho thueâ hoaït ñoäng) vaø cho thueâ taøi chính 1. Thoûa thuaän cho thueâ Thoûa thuaän cho thueâ (leasing agreement) laø moät hôïp ñoàng giöõa hai hay nhieàu beân lieân quan ñeán moät hay nhieàu taøi saûn. Beân cho thueâ chuyeån giao taøi saûn cho beân thueâ ñoäc quyeàn söû duïng vaø höôûng duïng nhöõng lôïi ích kinh teá trong moät khoaûng thôøi gian nhaát ñònh. Ñoåi laïi, beân thueâ phaûi traû moät soá tieàn cho beân cho thueâ töông xöùng vôùi quyeàn söû duïng vaø quyeàn höôûng duïng ñoù. Nhö vaäy, ñaëc tröng noåi baät cuûa moät giao dòch cho thueâ ñoù laø vieäc taùch rôøi giöõa quyeàn sôû höõu vaø quyeàn söû duïng ñoái vôùi taøi saûn. Beân cho thueâ vaãn giöõ laïi cho mình quyeàn sôû höõu taøi saûn (trong ñoù coù quyeàn ñònh ñoaït), vaø chuyeån giao quyeàn söû duïng vaø phaàn lôùn quyeàn chieám höõu cho beân ñi thueâ. Ñaëc tröng naøy laøm cho giao dòch cho thueâ khaùc haún vôùi caùc giao dòch mua baùn maùy moùc thieát bò khaùc. Nhìn chung, thoûa thuaän cho thueâ thöôøng coù hai hình thöùc chuû yeáu laø : -Cho thueâ vaän haønh (operating lease) : Chæ ñeå söû duïng Nguyeãn Vaên Tuaán Khoa QTKD