Kinh tế phát triển - Chương 3: Tình hình phát triển khu vực dịch vụ ở Việt Nam trong 20 năm đổi mới và một số kiến nghị phát triển khu vực dịch vụ trong thời gian tới

Nội dung text: Kinh tế phát triển - Chương 3: Tình hình phát triển khu vực dịch vụ ở Việt Nam trong 20 năm đổi mới và một số kiến nghị phát triển khu vực dịch vụ trong thời gian tới

1. CH ƯƠ NG 3 TÌNH HÌNH PHÁT TRI N KHU V C D CH V VI T NAM TRONG 20 NM I M I VÀ M T S KI N NGH PHÁT TRI N KHU V C D CH V TRONG TH I GIAN T I I. Nh n th c v khu v c d ch v I.1. T m quan tr ng c a khu v c d ch v i v i công cu c phát tri n kinh t- xã h i Nh ng phân tích trong Ph n I ã cho th y vai trò to l n c a khu v c dch v trong phát tri n kinh t , xã h i c a các qu c gia. i v i Vi t Nam, nh ng thành t u trong 20 n m i m i v a qua có s óng góp quan tr ng ca khu v c d ch v . S óng góp này ã ưc ch ra trong nhi u báo cáo, ưc phân tích trong nhi u công trình nghiên c u nhi u khía c nh khác nhau. Ph n trình bày d ưi ây ánh giá t m quan tr ng c a khu v c d ch v thông qua vi c phân tích khái quát tác ng c a nó n các m c tiêu phát tri n kinh t , xã h i c th nh ư: t ng tr ưng kinh t , c i thi n i s ng nhân dân, công b ng xã h i, phát tri n v n hoá, b o v môi tr ưng Có th nói m t cách khái quát: D ch v là m t khu v c kinh t có kh n ng l n nh t trong vi c huy ng, liên k t và phát huy m i ngu n l c c a n n kinh t t o ra giá tr gia t ng m i; chính b n thân khu v c d ch v có kh n ng t o ra giá tr gia t ng l n. Vì lý do này, s phát tri n c a khu v c d ch v còn ưc xem là th ưc o s phát tri n c a m t n n kinh t .10 Gi a GDP và khu v c d ch v có m i quan h kh ng khít. Xét v t tr ng c a d ch v trong GDP thì có th th y rõ quy lu t chung là n n kinh t càng t ng tr ưng thì t tr ng c a d ch v trong GDP càng cao. Xét v t c tng tr ưng c a khu v c d ch v thì quy lu t chung là t ng tr ưng c a d ch v nhanh h ơn t ng tr ưng chung c a GDP. Xét c ơ c u GDP c a Vi t Nam trong 20 n m i m i v a qua, t tr ng d ch v ã có giai on t t i h ơn 40% (h i gi a nh ng n m 1990), sau ó gi m xu ng và hi n nay t g n 40% (B ng 3.1). iu này có ngh a là nh ng bi n ng c a khu v c d ch v có nh hưng tr c ti p n h ơn m t ph n ba GDP c a Vi t Nam. iu áng chú ý là sau kho ng 10 n m gi m liên t c, t 44,06% n m 1995 xu ng còn 37,98% nm 2004, t tr ng d ch v trong GDP trong n m 2005 ã t ng h ơn n m tr ưc, t 38,50%. Theo ánh giá c a các chuyên gia kinh t , s gia t ng này 10 Nguy n Trung - 2006 60
2. báo hi u à h i ph c c a khu v c d ch v khi n n kinh t t n ưc b ưc vào th i k k ho ch 5 n m 2006-2010. Bng 3.1. C ơ c u c a các khu v c kinh t trong GDP, 1990-2005 ơ n v : % Nông, lâm Công nghi p và Dch v Nm nghip và thu xây d ng sn 1990 38,74 22,67 38,59 1991 40,49 23,79 35,72 1992 33,94 27,26 38,80 1993 29,87 28,90 41,23 1994 27,43 28,87 43,70 1995 27,18 28,76 44,06 1996 27,76 29,73 42,51 1997 25,77 32,08 42,15 1998 25,78 32,49 41,73 1999 25,43 34,49 40,08 2000 24,53 36,73 38,74 2001 23,24 38,13 38,63 2002 22,99 38,55 38,46 2003 22,54 39,47 37,99 2004 21,81 40,21 37,98 2005 20,70 40,80 38,50 Ngu n: Niên giám Th ng kê, nhi u n m. Do t tr ng d ch v khá cao trong c ơ c u GDP, cho nên khu v c d ch v ã có óng góp quan tr ng cho t ng tr ưng GDP. M c dù trong nh ng nm qua, t c t ng tr ưng c a khu v c d ch v th p h ơn t c t ng tr ưng GDP (ngo i tr n m 2005), tuy nhiên t ng tr ưng c a khu v c này v n óng góp g n 40% vào t ng tr ưng chung c a n n kinh t (B ng 3.2). Tính chung trong giai on 2001-2005, t c t ng GDP bình quân t 7,51%/n m, t c tng c a khu v c d ch v t bình quân 6,97%, óng góp c a khu v c d ch v vào t ng tr ưng GDP tính theo im ph n tr m là 2,84 im ph n tr m và tính theo t l là 37,70%. Riêng n m 2005, t c t ng tr ưng d ch v t 8,48%, cao h ơn m c t ng tr ưng 8,43% c a GDP, và t l óng góp c a khu vc d ch v vào t ng tr ưng GDP v ưt qua 40%. Xét trong c ơ c u ba khu v c ca n n kinh t , có th nh n th y xu h ưng khu v c d ch v ngày càng gi v 61
3. trí quan tr ng so v i khu v c nông, lâm nghi p và thu s n c ng nh ư khu v c công nghi p và xây d ng. Bng 3.2. óng góp c a các khu v c kinh t vào t ng tr ưng GDP, 2001-2005 ơ n v % 2001 2002 2003 2004 2005 2001- 2005 Tc t ng tr ưng GDP 6,89 7,08 7,34 7,79 8,43 7,51 Nông, lâm nghi p và thu s n 2,98 4,17 3,62 4,36 4,04 3,84 Công nghi p và xây d ng 10,39 9,48 10,48 10,22 10,65 10,24 D ch v 6,10 6,45 6,45 7,26 8,48 6,97 óng góp vào t ng tr ưng GDP theo im ph n tr m GDP 6,89 7,08 7,34 7,79 8,43 7,51 Nông, lâm nghi p và thu s n 0,69 0,93 0,79 0,92 0,82 0,83 Công nghi p và xây d ng 3,68 3,47 3,92 3,93 4,19 3,84 D ch v 2,52 2,68 2,63 2,94 3,42 2,84 óng góp vào t ng tr ưng GDP theo t l % GDP 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 Nông, lâm nghi p và thu s n 10,37 13,20 10,76 11,80 9,78 11,12 Công nghi p và xây d ng 53,39 48,95 53,37 50,48 49,71 51,18 D ch v 36,54 37,85 35,86 37,72 40,52 37,70 Ngu n: Vi n Nghiên c u Qu n lý Kinh t Trung ươ ng (2006). Khu v c d ch v ưc xem là khu v c có nhi u ti m n ng phát tri n. Do v y, trong t ươ ng lai, n u các c ơ h i phát tri n ưc khai thác t t, s óng góp c a khu v c d ch v vào t ng tr ưng GDP có th t ng lên áng k . Thí d, có tính toán cho r ng, n u công tác xã h i hoá ho t ng giáo d c, y t , vn hoá ưc y m nh, thì các ngành này có th óng góp t i trên 10% vào t c t ng tr ưng GDP (con s này c a n m 2005 là 6,07%) 11 . 11 Vi n Nghiên c u Qu n lý Kinh t Trung ươ ng (2006), Kinh t Vi t Nam 2005 , NXB Lý lu n Chính tr , tr. 14, 15. 62
4. S phát tri n c a khu v c d ch v trong th i gian qua ã tác ng tích cc n vi c c i thi n i s ng c a nhân dân. T c t ng tr ưng kinh t khá cao và liên t c trong nhi u n m ã góp ph n làm t ng m c GDP bình quân u ng ưi t bình quân 5,8%/n m trong giai on 1990-2004, t 114 USD nm 1990 lên 397 USD n m 2000 và 640 USD n m 2005. iu này ã góp ph n làm gi m t l nghèo ói t 58,1% n m 1993 xu ng còn 22% n m 2005. Khu v c d ch v óng vai trò r t quan tr ng trong n n kinh t v t o vi c làm và h tr gi m nghèo. T l lao ng làm vi c trong khu v c d ch v Vi t Nam trong nh ng n m qua liên t c t ng do vi c làm trong khu v c nông, lâm nghi p và thu s n ngày càng gi m và có s d ch chuy n lao ng gi a hai khu v c này. Tính trung bình trong giai on 2001-2005, t tr ng ng ưi làm vi c chính khu v c nông, lâm nghi p và thu s n ã gi m 1,17 im ph n tr m/n m; khu v c công nghi p và xây d ng t ng 0,96 im ph n tr m/n m; và khu v c d ch v t ng 0,21 im ph n trm/n m. N m 2005, t tr ng lao ng trong ba khu v c nêu trên t ươ ng ng là: 56,8%- 17,9%- 25,3%. Ph n l n lao ng thi u vi c làm nông thôn ã chuy n sang tìm ki m vi c làm trong khu v c d ch v phi chính quy, ch y u là d ch v bán buôn và bán l . Khu v c d ch v c ng là khu v c r t thích h p cho s thành lp và ho t ng c a các doanh nghi p, nh t là các doanh nghi p nh và v a. Các doanh nghi p d ch v chi m t i h ơn m t n a t ng s doanh nghi p Vi t Nam, trong ó có t i ba ph n t ư s l ưng doanh nghi p d ch v có d ưi 5 lao ng và kho ng m t n a s doanh nghi p có s v n d ưi 1 t ng. S gia t ng m nh các doanh nghi p d ch v là nhân t quan tr ng trong vi c t o vi c làm và thu nh p cho ng ưi lao ng, góp ph n xoá ói gi m nghèo. Bên c nh vi c t o vi c làm và thu nh p, m t s ngành d ch v nh ư giáo dc, y t , v n hoá, an sinh xã hi, có tác d ng tr c ti p nâng cao ch t l ưng cu c s ng c a nhân dân. M t s ch tiêu xã h i ph n ánh ch t l ưng cu c sng ã gia t ng liên t c trong nh ng n m qua (B ng 3.3). 63
5. Bng 3.3. M t s ch tiêu v xã h i, 2001-2005 Ch tiêu ơ n v tính 2001 2002 2003 2004 2005 T l ng ưi l n bi t ch % 93,1 93,4 92,7 90,3 93 T l ng ưi i h c trong % 67 67 64 64 tu i 6-24 S t nh t ph c p trung Tnh - 12 19 25 32 hc c ơ s T l t vong c a tr em ‰ 35 33 32 26 21 dưi 1 tu i T l t vong c a tr em ‰ <42 <42 <40 35 <30 dưi 5 tu i T l suy dinh d ưng % 31,9 29,0 28,0 26,0 25,2 ca tr em d ưi 5 tu i Tu i th trung bình c a Tu i 67,8 68,2 68,6 69,0 71,3 ng ưi dân T l h ưc nghe ài % 92 93 93 94 95 ti ng nói Vi t Nam T l h ưc xem ài % 82 84 86 88 90 truy n hình Vi t Nam T l dân s nông thôn % 48 52 54 58 62 ưc cung c p n ưc s ch T l ng ưi tham gia b o % - - - 14 hi m xã h i trong dân s T l ng ưi tham gia b o % - - - 20 hi m y t trong dân s Ngu n: B K ho ch và u tư và Ch ươ ng trình Phát tri n Liên h p qu c (UNDP). V tác ng c a phát tri n d ch v n công b ng xã h i, tuy ch ưa có công trình nghiên c u nào nghiên c u k l ưng v v n này, song có nh ng bng ch ng cho th y r ng khu v c d ch v có tác ng tích c c n m b o công b ng xã h i. Tr ưc h t, nh ư phân tích trên ây, khu v c d ch v mang li nhi u c ơ h i vi c làm và t o thu nh p cho ng ưi nghèo; ây là iu ki n tiên quy t m b o gi m thi u s chênh l ch v thu nh p gi a các nhóm dân c ư trong xã h i. Th hai, trong các nhóm ngành d ch v , ngo i tr nhóm dch v kinh doanh có tính th tr ưng, thì nhóm d ch v s nghi p và nhóm dch v qu n lý hành chính công ít ch a ng các nhân t gây ra s b t bình ng trong xã h i v vi c ti p c n d ch v . Nhi u trong s nh ng d ch v này 64
6. do Nhà n ưc cung ng, do v y y u t công b ng xã h i ưc t lên hàng u. Ngay c khi Nhà n ưc th c hi n ch tr ươ ng xã h i hoá cung ng m t s dch v công, m c tiêu công b ng xã h i v n c bi t ưc chú tr ng. Ngh quy t s 05/2005/NQ-CP ngày 18/4/2005 c a Chính ph v y m nh xã h i hoá các ho t ng giáo d c, y t , v n hoá và th d c th thao kh ng nh rõ: “Th c hi n xã h i hoá nh m hai m c tiêu l n: th nh t là phát huy ti m n ng trí tu và v t ch t trong nhân dân, huy ng toàn xã h i ch m lo s nghi p giáo d c, y t , v n hoá, th d c th thao; th hai là t o iu ki n toàn xã hi, c bi t là các i t ưng chính sách, ng ưi nghèo ưc th h ưng thành qu giáo dc, y t , v n hoá, th d c th thao m c ngày càng cao” (Ph n II, M c 1). V trí quan tr ng c a nhóm d ch v s nghi p và nhóm d ch v qu n lý hành chính công trong khu v c d ch v nói chung có hàm ý r ng phát tri n dch v s góp ph n m b o công b ng xã h i. Xét trong c ơ c u ngành c a khu v c d ch v , trong nh ng n m v a qua, c ba nhóm ngành d ch v u có tc t ng tr ưng t ng d n theo th i gian; c bi t là n m 2005 t c t ng tr ưng c a c ba nhóm ngành u t khá cao. Tính trung bình trong giai on 2001- 2005, nhóm d ch v s nghi p có t c t ng tr ưng cao nh t, t 7,40%/n m- cao h ơn áng k so v i t c t ng tr ưng chung c a c khu v c dch v , ch t trung bình 6,97%/n m. Nhóm ngành có t c t ng tr ưng nhanh th hai là d ch v kinh doanh có tính th tr ưng (trung bình 7,02%/n m) và cu i cùng là d ch v qu n lý hành chính công (trung bình 5,49%/n m). Tính g p c nhóm d ch v s nghi p và nhóm d ch v qu n lý hành chính công thì trung bình trong nh ng n m v a qua, hai nhóm này óng góp kho ng 1,5 im ph n tr m và h ơn 20% t c t ng tr ưng ca c khu vc d ch v nói chung (B ng 3.4). Nhóm d ch v kinh doanh có tính th tr ưng có t c t ng tr ưng r t cao trong n m 2005 và ưc d báo s ti p t c t ng tr ưng m nh trong nh ng nm t i khi Vi t Nam gia nh p T ch c Th ươ ng m i Th gi i (WTO). S phát tri n c a nh ng d ch v này là ng l c m nh phát tri n kinh t - xã hi c a các a ph ươ ng không có iu ki n phát tri n thu n l i nh ư vùng sâu, vùng xa, mi n núi, h i o. Th c v y, s phát tri n c a các d ch v nh ư v n ti, vi n thông, th ươ ng m i, tài chính ngân hàng, ã giúp cho các a ph ươ ng này phát tri n kinh t , t ng b ưc gi m b t s chênh l ch v i các a ph ươ ng có iu ki n phát tri n thu n l i h ơn. H ơn n a, phát tri n d ch v cng giúp m t s a ph ươ ng khai thác ưc l i th v n có c a mình cho phát tri n kinh t nh ư v du l ch, vui ch ơi gi i trí, th ươ ng m i xuyên biên gi i, 65
7. ây là iu ki n t t m b o gi m thi u s chênh l ch v trình phát tri n gi a các vùng, mi n trong c n ưc. Bng 3.4. óng góp c a khu v c d ch v vào t ng tr ưng GDP, 2001-2005 ơ n v % 2001 2002 2003 2004 2005 2001- 2005 Tc t ng tr ưng Khu v c d ch v 6,10 6,54 6,45 7,26 8,48 6,97 DV kinh doanh có tính th 6,23 6,57 6,30 7,31 8,67 7,02 tr ưng 5,85 7,62 7,83 7,65 8,08 7,40 DV s nghi p 5,22 3,89 5,24 5,91 7,20 5,49 DV qu n lý hành chính công óng góp vào t ng tr ưng c a khu v c d ch v theo im ph n tr m Khu v c d ch v 6,10 6,54 6,45 7,26 8,48 6,97 DV kinh doanh có tính th 4,87 5,15 4,94 5,72 6,79 5,49 tr ưng 0,86 1,12 1,16 1,15 1,22 1,10 DV s nghi p 0,37 0,27 0,36 0,40 0,48 0,38 DV qu n lý hành chính công óng góp vào t ng tr ưng c a khu v c d ch v theo t l % Khu v c d ch v 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 DV kinh doanh có tính th 79,84 78,74 76,48 78,69 79,99 78,75 tr ưng 14,09 17,07 17,94 15,79 14,32 15,84 DV s nghi p 6,07 4,19 5,58 5,52 5,69 5,41 DV qu n lý hành chính công Ngu n: Vi n Nghiên c u Qu n lý Kinh t Trung ươ ng (2006) và tính toán ca các tác gi . Phát tri n khu v c d ch v có tác ng tích c c rõ r t n gìn gi môi tr ưng. B n thân nhi u ngành d ch v ã ưc coi là nh ng ngành công nghi p “s ch”, do ó giúp tránh gây hu ho i môi tr ưng và tránh ưc nh ng c n b nh do ô nhi m môi tr ưng gây ra. Nhi u ngành d ch v không ch không gây ô nhi m môi tr ưng mà còn có tác d ng h u hi u trong vi c 66
8. ci thi n môi tr ưng nh ư du l ch sinh thái hay b n thân d ch v v sinh môi tr ưng. Có th nh n th y Nhà n ưc ang ngày m t quan tâm n u t ư cho bo v môi tr ưng. N u nh ư trong vòng 10 n m tr ưc, Chính ph u t ư trên 2.000 t ng cho b o v môi tr ưng, chi m 0,25% GDP hàng n m, thì n m 2005 kho n ti n này t ng lên 1% GDP và d ki n n m 2006 là 2% GDP. Các ngành d ch v phát tri n c ng t o iu ki n thu n l i cho các doanh nghi p áp dng công ngh s ch vào s n xu t nh m nâng cao hi u qu ng th i gi m ô nhi m môi tr ưng. Công ngh s ch có c tr ưng là s d ng nguyên v t li u ti ưu, sinh ra ít ho c không sinh ra ch t th i, ng n ng a ô nhi m ngay u ngu n. Tuy nhiên, công ngh s ch th ưng òi hi u t ư l n và có th ph i thay i ph ươ ng pháp s n xu t trong quá trình áp d ng. Trong iu ki n y, s phát tri n c a các d ch v nh ư ngân hàng tài chính, vi n thông, t ư v n, ào to s giúp gi i quy t nh ng v n này. V tác ng n v n hoá, trong nh ng n m qua, khu v c d ch v ã có tác ng tích c c n vi c th c hi n ưng l i phát tri n n n v n hoá tiên ti n, m à b n s c dân t c c a n ưc ta. Ph n l n các d ch v v n hoá u phát tri n m nh nh ư xu t b n, phát hành, in nh, th ư vi n, ngh thu t bi u di n ã góp ph n làm a d ng hoá i s ng v n hoá c a ng ưi dân. Quá trình th c hi n xã h i hoá các ho t ng v n hoá ã thu hút s tham gia c a nhi u thành ph n kinh t vào phát tri n s n xu t, kinh doanh d ch v v n hoá. Theo s li u th ng kê ca B V n hoá- Thông tin, c n ưc hi n có 20 trung tâm s n xu t b ng, a nh c ngoài nhà n ưc; 25.020 c ơ s cho thuê b ng, a, karaoke, v tr ưng , trong ó có 2.102 c ơ s karaoke, v tr ưng và 4.000 c ơ s cà phê Internet. S phát tri n c a m t s d ch v nh ư nghe nhìn (truy n hình và truy n thanh), vi n thông, du l ch, c ng góp ph n áp ng t t h ơn nhu c u h ưng th v n hoá c a nhân dân trên kh p c n ưc, nh t là các c ng ng dân c ư s ng vùng sâu, vùng xa, vùng dân t c thi u s . I.2. Ph m vi r ng l n và tính ch t phong phú, a d ng c a khu v c d ch v Khu v c d ch v có ph m vi r t r ng l n, phong phú, a d ng v i nhi u lo i hình khác nhau, nhi u ngành và phân ngành. Nh ư ã trình bày trong Ph n I, theo H th ng phân ngành kinh t c a Vi t Nam ưc ban hành kèm theo Ngh nh s 75/CP ngày 27/10/1993 c a Chính ph , khu v c d ch v ưc phân lo i thành các ngành d ch v c p I, II, III và c p IV. So v i H th ng phân ngành kinh t qu c t và b i c nh kinh t m i hi n nay, H th ng c a Vi t Nam còn m t s iu ch ưa phù h p. Do v y, hi n nay T ng c c Th ng 67
9. kê ang nghiên c u xây d ng H th ng phân ngành kinh t m i phù h p vi tình hình m i. Tính ch t a d ng, phong phú c a khu v c d ch v th hi n rõ nét mi quan h ch t ch gi a các ngành/phân ngành d ch v v i nhau. M i quan h này th hi n ch m t ngành/phân ngành d ch v có th có u vào t nhi u ngành/phân ngành d ch v khác ng th i là u vào c a nhi u ngành/phân ngành d ch v khác n a. Thí d , các ngành d ch v nh ư vi n thông, giáo d c và ào t o, tài chính, kinh doanh, v n t i ưng b , hàng không, hàng h i, xây d ng, du l ch, v a thu hút u vào v a là u vào c a nhi u ngành/phân ngành d ch v khác (B ng 3.5). Bng 3.5. Các m i quan h gi a các ngành/phân ngành d ch v u vào t Ngành d ch v u vào n Giáo d c và ào t o Vi n thông Tt c các d ch v , bao g m Dch v kinh doanh: c an ninh qu c gia - D ch v CNTT - D ch v k thu t - R&D Dch v tài chính Vi n thông Giáo d c và ào t o Tt c các d ch v , bao g m GD và T (giáo viên) c an ninh qu c gia Dch v kinh doanh: - D ch v CNTT - T ư vn qu n lý - Ki n trúc (tr ưng h c) - K thu t (tr ưng h c) Xây d ng (tr ưng h c) Dch v tài chính Giáo d c và ào t o Dch v y t Tt c các d ch v Dch v kinh doanh: - D ch v CNTT - K thu t (b nh vi n) Xây d ng (b nh vi n) Bo hi m Cp n ưc và v sinh MT Dch v tài chính Vi n thông Dch v tài chính Tt c các d ch v Giáo d c và ào t o Dch v kinh doanh: - D ch v CNTT - Nghiên c u th tr ưng - T ư v n qu n lý 68
10. Vi n thông Dch v kinh doanh Tt c các d ch v , bao g m Giáo d c và ào t o c an ninh qu c gia Dch v kinh doanh: - D ch v CNTT - Nghiên c u th tr ưng - T ư v n qu n lý Dch v tài chính Vi n thông Dch v v n t i ưng b Dch v kinh doanh Giáo d c và ào t o Dch v b ưu chính và ư a Dch v kinh doanh: tin - D ch v CNTT Dch v phân ph i - Nghiên c u th tr ưng Gi i trí/th thao, v n hoá - T ư v n qu n lý Du l ch - Ki n trúc (c u) An ninh qu c gia Xây d ng (c u, ưng) Dch v tài chính Vi n thông Dch v v n t i hàng không Dch v kinh doanh Giáo d c và ào t o Dch v b ưu chính và ư a Dch v kinh doanh: tin - D ch v CNTT Dch v phân ph i - Nghiên c u th tr ưng Dch v y t (c p c u) - T ư v n qu n lý Gi i trí/th thao, v n hoá - Ki n trúc (sân bay) Du l ch - KT (sân bay, máy bay) An ninh qu c gia Xây d ng (sân bay) Dch v tài chính Vi n thông Dch v hàng h i Dch v phân ph i Giáo d c và ào t o An ninh qu c gia Dch v kinh doanh: - D ch v CNTT - Nghiên c u th tr ưng - T ư v n qu n lý - R&D ( óng tàu) - Ki n trúc (c ng) - KT (c ng, tàu thu ) Xây d ng (c ng) Dch v tài chính Vi n thông Dch v xây d ng Dch v giáo d c (tr ưng Giáo d c và ào t o hc) Dch v kinh doanh: Dch v y t (b nh vi n) - D ch v ki n trúc Du l ch - D ch v k thu t Dch v giao thông v n t i - D ch v CNTT (c u, ưng, c ng, sân 69
11. - Nghiên c u th tr ưng bay ) - T ư v n qu n lý - R&D Dch v tài chính Dch v môi tr ưng DV phân ph i (cung c p) DV giao thông (cung c p) Vi n thông Du l ch Khách s n và nhà hàng Giáo d c và ào t o Dch v phân ph i Dch v kinh doanh: Dch v y t - D ch v CNTT Gi i trí, v n hoá, th thao - Nghiên c u th tr ưng Dch v giao thông - T ư v n qu n lý - Thi t k và óng gói - Ki n trúc (s h p d n) - K thu t (s h p d n) Xây d ng (s h p d n) Dch v tài chính Dch v môi tr ưng Dch v giao thông v n t i Ngu n: B K ho ch và u t ư (2005). Ngành vi n thông là ngành cung ng u vào cho t t c các ngành d ch v. Các s n ph m truy n hình, truy n thanh, d ch v Internet, in tho i, ã to iu ki n phát tri n và hi n i hoá nhi u ngành d ch v khác nh ư y t , giáo d c, du l ch, ngân hàng, b o hi m, Nh ng d ng các s n ph m d ch v công ngh thông tin và b ưu chính vi n thông, h th ng qu n lý nhà n ưc cng t ng b ưc ưc c i thi n. Xây d ng Chính ph in t ã ưc ưa ra nh ư m t m c tiêu c i cách hành chính công Vi t Nam. Thanh toán in t ang ưc s d ng và phát tri n h u kh p trong n ưc và trong t t c các ngành. Th ươ ng m i in t ã t ng b ưc hình thành và phát tri n. Ngành vi n thông s d ng d ch v c a nhi u ngành, trong ó quan tr ng nh t là ngành công ngh thông tin, d ch v thi t k , nghiên c u và phát tri n (R&D), giáo dc và ào t o và tài chính. Ngành giáo d c và ào t o tr c ti p ho c gián ti p cung ng d ch v cho h u h t các ngành. Ngu n nhân l c- s n ph m c a d ch v giáo d c và ào t o- có nh h ưng t i ch t l ưng và s n l ưng d ch v c a t t c các ngành kinh t qu c dân, không tr ngành nào. Ch t l ưng ngu n nhân l c ngày càng tr nên quan tr ng trong n n kinh t th tr ưng và trong b i c nh hi nh p kinh t qu c t , quy t nh kh n ng c nh tranh c a qu c gia và ch t 70
12. lưng cu c s ng. ng th i, ngành d ch v và ào t o c ng s d ng d ch v ca nhi u ngành d ch v khác nh ư vi n thông, công ngh thông tin, xây d ng, tài chính, Cng gi ng nh ư ngành giáo d c và ào t o, s n ph m d ch v c a ngành y t ưc t t c các ngành kinh t s d ng. S c kho t t là iu ki n có th làm vi c t t. ng th i, ngành y t c ng s d ng u vào là s n ph m ca nhi u ngành d ch v khác nhau. Ch t l ưng c a i ng bác s , y tá ph thu c r t nhi u vào ch t l ưng d ch v giáo d c và ào t o. D ch v b o hi m phát tri n ã t o iu ki n thu n l i cho vi c phát tri n d ch v y t , nh ó nhi u ng ưi nghèo ưc h ưng d ch v y t . Phát tri n d ch v b o hi m a dng v i ch t l ưng cao không ch có l i cho ng ưi s d ng d ch v y t , mà cho c ng ưi cung ng d ch v y t , là n n t ng các c ơ s y t c a Nhà nưc chuy n sang ho t ng theo nguyên t c th tr ưng. Các c ơ s y t mu n phát tri n ph i có v n u t ư, và ph i s d ng s n ph m d ch v tài chính. Nn kinh t ngày càng phát tri n, ô nhi m môi tr ưng ngày càng tr thành mi e do i v i s c kho con ng ưi. S n ph m c a d ch v môi tr ưng ngày càng tr nên quan tr ng i v i ngành y t . Các lo i d ch v y t cao cp, s d ng các thi t b khám ch a b nh hi n i òi h i ph i có k t c u h tng t t (c n s áp ng u vào t d ch v xây d ng), s d ng u vào c a các ngành công ngh cao nh ư công ngh thông tin và vi n thông. Dch v tài chính óng vai trò huy t m ch trong vi c cung ng các ngu n l c tài chính và d ch v khác cho ho t ng c a toàn b n n kinh t cng nh ư cho các nhu c u c a i s ng xã h i. T t c các ngành kinh t u s d ng d ch v tài chính. V n, m t trong nh ng y u t s n xu t ch y u, ưc cung ng cho các nhà s n xu t- kinh doanh và ng ưi tiêu dùng thông qua các d ch v tài chính. D ch v tài chính phát tri n t o iu ki n cho các nhà doanh nghi p huy ng ưc ngu n v n cho ho t ng s n xu t, kinh doanh. D ch v tài chính c ng s d ng d ch v c a nhi u ngành khác nh ư giáo d c và ào t o, vi n thông, công ngh thông tin, nghiên c u th tr ưng, tư v n qu n lý, Thanh toán in t , m t lo i d ch v m i, ti n l i, nhanh chóng ch th c hi n ưc khi ngành vi n thông và công ngh thông tin phát tri n và có ưc i ng cán b - s n ph m c a d ch v giáo d c và ào t o- có trình chuyên môn áp ng yêu c u. Giao thông v n t i là m t ngành d ch v l n bao g m các phân ngành nh ư v n t i ưng b , v n t i hàng không, hàng h i T t c các ngành kinh t, k c an ninh và qu c phòng u s d ng d ch v giao thông v n t i. Giao 71
13. thông thu n ti n giúp gi m chi phí s n xu t, nâng cao ch t l ưng s n ph m ca nhi u ngành. Giao thông c ng là ngành góp ph n quan tr ng vào công cu c xoá ói gi m nghèo c a t n ưc. Giao thông v n t i c bi t góp ph n làm t ng tính h p d n c a các ho t ng du l ch trong n ưc, thu hút khách du lch vào Vi t Nam. M t s lo i hình du l ch nh ư du l ch sinh thái, du l ch l ch s v n hoá, du l ch m o hi m, du lch th thao ưc phát tri n nh giao thông phát tri n, t o iu ki n cho khách du l ch có th n nh ng vùng xa xôi, hi m tr v i n n v n hoá b n a sâu s c. Giao thông v n t i c ng s d ng dch v c a nhi u ngành d ch v khác. Ngành xây d ng, thi t k , t ư v n qu n lý, công ngh thông tin, vi n thông, tài chính có nh h ưng rõ r t nh t t i giao thông v n t i. Nh ng d án k t c u h t ng giao thông v n t i òi h i vn u t ư l n, trình k thu t thi t k , xây d ng cao; các ho t ng iu hành ho t ng c a h th ng giao thông v n t i òi h i công ngh hi n i, ngu n nhân l c có trình cao Nh ng yêu c u này s ưc áp ng b i các dch v nêu trên. Khác v i thông l qu c t , Vi t Nam xây d ng không ưc coi là m t ngành d ch v . Vì v y, n u tính xây d ng là m t ngành d ch v thì GDP và vi c làm do khu v c d ch v t o ra s cao h ơn. D ch v xây d ng là khách hàng c a nhi u ngành và cung ng u vào cho nhi u ngành. Không có ngành nào là không có ho t ng xây l p. T xây d ng c u, ưng, xây d ng tr ưng hc, b nh vi n n xây d ng v n phòng làm vi c, c a hàng, u c n n dch v xây d ng. S n ph m c a ngành xây d ng ngày càng ch a ng hàm lưng công ngh cao, òi h i l c l ưng lao ng ph i có trình cao h ơn. Dch v tài chính, giao thông v n t i, phân ph i, phát tri n s t o iu ki n cho ngành xây d ng phát tri n m nh h ơn. Dch v du l ch ch ưc s d ng nh ư u vào c a m t s ít ngành d ch v nh ư khách s n và nhà hàng, gi i trí, v n hoá, th thao, phân ph i , nh ưng ngành này thu hút u vào t nhi u ngành d ch v . Bn ch t s n ph m du l ch vn là s n ph m c a nhi u y u t . Các s n ph m cung ng cho khách du l ch nh ư các ch ươ ng trình du l ch, các c ơ s l ưu trú du l ch, d ch v n u ng, vui ch ơi gi i trí, ngh d ưng, các ph ươ ng ti n v n chuy n khách du l ch là s k t hp s n ph m d ch v c a nhi u ngành khác nhau nh ư giao thông v n t i, giáo d c và ào t o, y t , b o v môi tr ưng, vi n thông, tài chính Vì v y, phát tri n du l ch không ch òi h i phát tri n các ngành d ch v u vào này, mà còn òi h i k t h p có hi u qu các s n ph m d ch v trên t ư cách là u vào c a ngành du l ch. 72
14. Trong quá trình phát tri n kinh t th tr ưng và h i nh p kinh t qu c t Vi t Nam, s ngày càng có nhi u d ch v m i xu t hi n và phát tri n, c bit là nh ng ngành có công ngh cao nh ư d ch v Internet, giáo d c qua mng, khám, ch a b nh qua m ng, h i th o tr c tuy n Vì v y, có th nói rng quy mô c a khu v c d ch v trong n n kinh t s ngày càng l n. Cùng vi quá trình phát tri n c a khu v c d ch v thì m i liên k t gi a các ngành/phân ngành d ch v s ngày càng ch t ch do tính ch t a ngành c a chúng. iu này t ra yêu c u c p bách là c n có s ph i h p có hi u qu gi a các c p, các ngành trong vi c ho ch nh và th c thi chính sách phát trin c ng nh ư qu n lý các ngành d ch v . I.3. D ch v ph c p và d ch v cao c p Phân tích trên ây ã cho th y tính ch t phong phú, a d ng c a khu vc d ch v n ưc ta. Cùng v i quá trình phát tri n n n kinh t th tr ưng v i trình khoa h c và công ngh ngày càng hi n i, thì các ngành d ch v có hàm l ưng trí tu cao s càng phát tri n. Nh ng ngành d ch v này ưc nhi u h c gi g i là “trí tu c a n n kinh t ”; chúng c ng ưc g i là các ngành d ch v cao c p. S d ưc g i là d ch v cao c p phân bi t v i các dch v ph c p là hai im: th nh t, ây là nh ng ngành d ch v có hàm lưng trí tu cao (khoa h c- công ngh và ngu n l c con ng ưi), th hi n xu hưng phát tri n kinh t trong nh ng th p k t i; th hai, quan tr ng h ơn, chúng óng vai trò ngày càng l n trong quá trình phát tri n kinh t , xã h i c a t n ưc, c bi t là trong b i c nh n ưc ta ang y m nh phát tri n kinh t th tr ưng, h i nh p qu c t g n v i phát tri n kinh t tri th c. Có th k ra ây m t s d ch v cao c p g m: giáo d c và ào t o; khoa h c và công ngh ; vi n thông; tài chính; các d ch v kinh doanh nh ư k toán, t ư v n (pháp lý, công ngh , qu n tr , l p và th c hi n d án ), nghiên c u, ti p th , máy tính, thi t k , Trong ó, ngoài d ch v tài chính ưc coi là huy t m ch c a n n kinh t , thì ba ngành d ch v bao g m (1) vi n thông, (2) giáo d c và ào t o, và (3) các d ch v kinh doanh ưc coi là ba m i t phá nh m t o n n t ng và c ơ s v ng ch c cho s phát tri n c a toàn b khu v c d ch v c ng nh ư các khu v c khác c a n n kinh t trong th i gian t i. Theo d báo c a m t s chuyên gia thu c nhóm chuyên gia xây d ng án khung kh chung cho Chi n l ưc Qu c gia Phát tri n d ch v Vi t Nam n n m 2010, ba ngành trên s tr thành nh ng ngành then ch t, có tác ng lan to và óng vai trò là ch t xúc tác giúp nâng cao tính c nh tranh c a toàn n n kinh t Vi t Nam. 73
15. Là m t trong ba ngành m i nh n, d ch v vi n thông nói riêng c ng nh ư ngành công ngh thông tin nói chung ưc ánh giá s tr thành k t c u h t ng thi t y u chuy n giao d ch v trong b i c nh Vi t Nam h i nh p sâu r ng v i n n kinh t th gi i. S phát tri n d ch v vi n thông giúp cho: (1) có th th c hi n ưc các d ch v nh ư y t t xa, giáo d c t xa, giúp các dch v ch t l ưng cao và s d ng chuyên môn cao có kh n ng n v i các cng ng vùng sâu, vùng xa, qua ó giúp thu h p kho ng cách v ch t lưng cu c s ng gi a các vùng, mi n trong c n ưc (c ng nh ư thu h p kho ng cách v i các n ưc phát tri n), t o c ơ h i cho c ng ng nông thôn và vùng sâu, vùng xa có th ti p c n ưc các d ch v c ơ b n ch t l ưng cao; (2) có th tuy n và s d ng nhân viên các v trí a lý phân tán khác nhau, t o iu ki n cho ng ưi dân trong m t c ng ng nh có th tham gia làm vi c cho m t t ch c l n, nh ư v y gi m b t ưc áp l c gia t ng dân s và di dân n các khu v c ô th ; và (3) t o ra m t m ng l ưi ho t ng thu hút ng ưi lao ng có k n ng cao, thay th cho ph ươ ng án ph i g i ng ưi i bi t phái làm vi c a bàn khác. N ưc ta hi n nay có l i th là ã c ơ b n xây d ng ưc m t m ng l ưi s hoá khá r ng, h ơn n a t c t ng tr ưng c a ngành dch v vi n thông Vi t Nam thu c lo i nhanh trên th gi i. ây là nh ng iu ki n quan tr ng và tín hi u kh quan cho phát tri n d ch v vi n thông trong th i gian t i. Mi t phá th hai là d ch v giáo d c và ào t o, trong ó c bi t tp trung vào vi c cung ng các d ch v b i d ưng kh n ng ng d ng th c ti n các ki n th c ã ưc ào t o ng th i v i vi c ti p t c nâng cao k nng nh m b i p ngu n nhân l c áp ng yêu c u phát tri n trong t ươ ng lai. Trong nh ng n m qua, trình và k n ng th p c a ngu n nhân l c chính là m t trong nh ng y u t c n tr l n i v i ch t l ưng và trình t ng tr ưng c a n n kinh t Vi t Nam. có ưc m t b ưc chuy n c n b n v nng l c c nh tranh c a n n kinh t , ph i có m t ngu n cung ng lao ng di dào và có k n ng trong i m i, có kh n ng gi i quy t v n và ph c v khách hàng. Bên c nh ó, r t c n có m t i ng các nhà qu n lý và giám sát ưc ào t o bài b n th c hi n công vi c qu n lý v mô và qu n tr doanh nghi p m t cách chuyên nghi p, mang l i hi u qu cao cho ho t ng ca doanh nghi p. Ngành giáo d c và ào t o phát tri n s giúp áp ng ưc nh ng òi h i trên. Tr c t th ba là các d ch v kinh doanh v i k v ng t o ra b ưc ngo t v phát tri n nh ng ph ươ ng th c kinh doanh m i em l i hi u qu cao cho lnh v c này. Các ngành d ch v kinh doanh mang tính t phá là nh vai trò 74
16. quy t nh c a chúng trong m i ho t ng kinh t . Có th li t kê ra hàng lo t tác ng t các d ch v kinh doanh nh ư: gi m chi phí s n xu t, nâng cao ch t lưng s n ph m, gi m b t rào c n h n ch i v i các doanh nghi p có ý tưng m i b ng cách cho phép thuê chuyên gia, t o ra s linh ho t trong c ơ cu b ng cách bi n các chi phí c nh (t s n xu t) thành các chi phí kh bi n (thuê ngoài), h tr quá trình lan to công ngh , c i thi n công vi c qu n lý chu i cung ng, k t n i nhà cung ng v i ng ưi tiêu dùng gi a các qu c gia và mang l i thu nh p ngo i t mang l i nh ng hi u ng tác ng tích cc này, iu c t y u là m r ng các d ch v kinh doanh chuyên nghi p nh m phát tri n m t khu v c d ch v có kh n ng c nh tranh qu c t . Các d ch v khoa h c và công ngh nhìn chung còn kém phát tri n, nh ưng tri n v ng phát tri n là r t rõ ràng khi Vi t Nam y m nh quá trình công nghi p hoá, hi n i hoá và h i nh p kinh t qu c t . Nh ng d ch v òi hi k thu t cao nh ư h ưng d n l p t và v n hành dây chuy n công ngh , ph c h i, s a ch a, hi u ch nh máy móc, thi t b t ng là nhu c u hi n hu c a các doanh nghi p áp d ng công ngh hi n i. Khi Vi t Nam gia nh p WTO, các ho t ng chuy n giao công ngh s di n ra m nh m , t o iu ki n cho các d ch v liên quan n s h u trí tu , h tr chuy n giao công ngh , môi gi i, xúc ti n công ngh , phát tri n. Th tr ưng khoa h c và công ngh phát tri n h ơn v i s gia t ng c a các ho t ng nghiên c u sáng to công ngh và ng d ng khoa h c và công ngh vào th c ti n s t o iu ki n phát tri n cho các d ch v nh ư x lý s li u, tính toán, phân tích ph c v tr c ti p nghiên c u, tri n khai, ki m nh và th nghi m, l p các báo cáo nghiên c u kh thi và ti n kh thi Cùng v i các d ch v cao c p, các d ch v ph c p c ng phát tri n mnh m nh c u h ưng th d ch v c a ng ưi dân tng lên và u t ư cho phát tri n d ch v c ng t ng lên. Thu nh p c a ng ưi dân t ng là y u t then ch t m b o h tho mãn ưc nhu c u h ưng th các d ch v ph c p, nh t là i v i ng ưi dân nông thôn, mi n núi, vùng sâu, vùng xa. Nh ng dch v nh ư giao thông v n t i ưng b , c p in, c p n ưc, phân ph i bán l, d ch v nghe nhìn, d ch v v sinh, trong nh ng n m qua ã phát tri n mnh n kh p các vùng, mi n trong c n ưc. Cùng v i vi c gia t ng u t ư t ngân sách, Nhà n ưc c ng th c hi n các chính sách khuy n khích m i thành ph n kinh t tham gia u t ư phát tri n d ch v , xã h i hoá cung ng dch v , giúp cho các d ch v phát tri n a d ng. N m 2005, trong c n ưc có 98% s xã có ưng ô tô n trung tâm xã, trên 80% s h ưc s d ng in lưi qu c gia, 62% dân s nông thôn ưc c p n ưc s ch sinh ho t, 95% s 75
17. h ưc nghe ài ti ng nói Vi t Nam, 90% s h ưc xem ài truy n hình Vi t Nam, 100% các trung tâm c m xã các vùng dân t c thi u s có ưng ô tô, có im b ưu in v n hoá, trung tâm th ươ ng m i V i xu h ưng phát tri n này, nhi u lo i d ch v tr ưc ây ưc coi là d ch v cao c p thì hi n nay ã tr thành d ch v ph c p, thí d nh ư d ch v nghe nhìn. M t iu áng chú ý n a là vi c phát tri n các d ch v nh ư bán l , i lý bán hàng, v n ti nh l , ã t o k sinh nhai cho nhi u h gia ình c thành th và nông thôn. II. Tình hình phát tri n c a khu v c d ch v Vi t Nam trong 20 n m i m i v a qua ánh giá khái quát v tình hình phát tri n c a khu v c d ch v Vi t Nam trong 20 n m i m i v a qua, chúng ta th y n i lên m t s im mang tính “pha tr n” áng chú ý. Khu v c d ch v ngày càng a d ng hoá v i s xu t hi n c a nhi u ngành m i và có trình phát tri n cao h ơn, song t c tng tr ưng nhìn chung là ch ưa cao và ch ưa n nh, hay nói cách khác khu vc này còn kém n ng ng. S bi n ng t tr ng d ch v trong c ơ c u GDP ch ưa ph n ánh xu h ưng di n bi n c ơ c u kinh t c a m t n n kinh t th tr ưng ang phát tri n m nh m . M c dù chúng ta ã nh n th c khá rõ v t m quan tr ng và ti m n ng phát tri n c a các ngành d ch v cao c p nh ưng trình phát tri n c a nh ng ngành này còn th p và t c phát tri n còn ch m. Ph n này phân tích k h ơn v nh ng v n nêu trên. II.1. T ng tr ưng c a khu v c d ch v Trong th i k v n hành n n kinh t theo c ơ ch k ho ch hoá t p trung tr ưc ây, ho t ng d ch v ch y u ch bó h p trong khâu phân ph i, l ưu thông và do Nhà n ưc t ch c qu n lý. Các lo i d ch v khác h u nh ư không có ho c b c m. Quá trình chuy n i sang n n kinh t th tr ưng ã thúc y s phát tri n a d ng c a các ngành d ch v . Phân ph i, l ưu thông chuy n sang kinh doanh là b ưc t phá cho s hình thành h th ng d ch v “ u vào- u ra” ph c v quá trình s n xu t v t ch t. Trong giai on 1986-1996, tc t ng tr ưng c a khu v c d ch v gia t ng liên t c và cao h ơn t c tng tr ưng GDP. Tuy nhiên, k t n m 1996, t c t ng tr ưng c a khu v c dch v ã gi m xu ng th p h ơn t c t ng tr ưng c a GDP- iu này ng ưc li v i xu h ưng t ng tr ưng d ch v nói chung trên th gi i (Hình 3.1). 76
18. Hình 3.1. T c t ng tr ưng bình quân hàng n m c a GDP và c a khu v c d ch v , 1986- 2005 n v : % 10 9 8.6 8 8.2 7 7.5 7 6.97 6 5.7 5.7 5 4.4 4 3 Tèc Tèc ®é t¨ng tr−ëng (%) 2 1 0 1986-1990 1990-1995 1995-2000 2000-2005 T¨ng tr−ëng GDP T¨ng tr−ëng dÞch vô Ngu n: B K ho ch và u t ư- Ch ươ ng trình Phát tri n Liên h p qu c (2006) . S s t gi m t ng tr ưng c a khu v c d ch v k t n m 1996 ã khi n cho khu v c này không t m c tiêu v t ng tr ưng ưc ra t i các k ho ch phát tri n kinh t - xã h i 5 n m. K ho ch 1996-2000 t m c tiêu khu vc d ch v có t c t ng tr ưng bình quân 12-13%/n m và n n m 2000 chi m t tr ng 45-46% trong GDP, tuy nhiên các con s th c t t ưc tươ ng ng ch là 5,7% và 38,74%. Các m c tiêu c a K ho ch 2001-2005 tươ ng ng là trên 7% và 41-42%, nh ưng các con s th c t t ươ ng ng ch là 6,97% và 38,50%. M y n m g n ây t c t ng tr ưng c a khu v c d ch v ã có xu h ưng h i ph c, nh ưng v n th p h ơn t c t ng tr ưng GDP. Di n bi n t ng tr ưng c a các phân ngành d ch v trong 20 n m qua cng có nhi u im t ươ ng t nh ư di n bi n t ng tr ưng c a c khu v c d ch v nói chung. Ph n l n các phân ngành d ch v u có t c t ng tr ưng khá cao trong các giai on 1986-1990 và 1990-1995 (cao h ơn t c t ng tr ưng GDP), nh ưng trong giai on 1995-2000 t c t ng tr ưng gi m m nh (th p hơn t c t ng tr ưng GDP) và t d u hi u h i ph c trong giai on 2000- 2005 (B ng 3.6). 77
19. Bng 3.6. T c t ng tr ưng bình quân hàng n m c a các phân ngành d ch v , 1986-2005 n v : % TT Phân ngành d ch v Tc t ng tr ưng bình quân hàng n m 1986- 1990- 1995- 2000- 1990 1995 2000 2005 1 Khách s n và nhà hàng 6,2 9,8 5,6 8,7 2 Khoa h c và công ngh 9,6 7,5 5,5 8,6 3 Tài chính và tín d ng 6,2 16,4 7,5 7,7 4 Giáo d c và ào t o 9,5 11,2 5,6 7,5 5 Th ươ ng m i; s a ch a thi t b 4,2 7,4 5,9 7,5 6 Y t và các d ch v xã h i 11,1 5,8 5,0 7,4 7 Vn t i, kho ch a và vi n thông 3,4 7,2 6,5 7,4 8 Ho t ng v n hoá th thao 13,5 9,3 7,8 6,2 9 Dch v cá nhân và c ng ng 5,5 10,1 8,0 5,9 10 Ho t ng ng, oàn th và hi p 4,9 70,3 12,5 5,9 hi 11 Qu n lý nhà n ưc, an ninh, qu c 7,8 7,2 2,6 5,5 phòng và m b o XH b t bu c 12 Dch v kinh doanh và B S 6,7 9,6 4,7 3,9 Tng GDP 4,4 8,2 7,0 7,5 Ngu n: B K ho ch và u t ư- Ch ươ ng trình Phát tri n Liên h p qu c (2006) . th y rõ h ơn tác ng c a t ng phân ngành d ch v n di n bi n tng tr ưng c a c khu v c d ch v, chúng ta hãy xem xét s óng góp c a tng phân ngành d ch v cho GDP theo s li u c a B ng 3.7. 78
20. Bng 3.7. T tr ng óng góp c a các ngành kinh t cho GDP, 1995- 2005 (giá c nh) n v : % Ho t ng kinh t Ph n tr m trong GDP 1995 2000 2005 Nông nghi p, thu s n, lâm nghi p 26,2 23,3 19,6 Khai khoáng 5,3 6,7 5,8 Ch t o 15,5 18,8 22,8 Ti n ích 1,7 2,3 2,9 Xây d ng 7,5 7,5 8,6 Th ươ ng m i 17,2 16,3 16,3 Khách s n và nhà hàng 3,4 3,2 3,4 Vn t i, kho bãi, vi n thông 4,0 3,9 3,9 Dch v tài chính 2,0 2,1 2,1 Khoa h c và công ngh 0,6 0,6 0,6 Dch v kinh doanh, nhà t 5,0 4,5 3,8 Qu n lý hành chính 3,6 3,1 2,7 Giáo d c và ào t o 3,6 3,3 3,3 Dch v y t và xã h i 1,5 1,4 1,4 Vn hoá, gi i trí 0,6 0,6 0,6 Dch v cá nhân và c ng ng 2,3 2,4 2,2 Tng GDP 100 100 100 Dch v - phân lo i Vi t Nam 43,8 41,3 40,5 Ngu n: B K ho ch và u t ư- Ch ươ ng trình Phát tri n Liên h p qu c (2006) . S li u c a B ng 3.6 cho th y r ng, giai on 2000-2005, trong s 12 phân ngành d ch v thì ch có 5 phân ngành có t c t ng tr ưng trung bình hàng n m cao h ơn t c t ng tr ưng GDP. Trong s ó, tham kh o s li u Bng 3.7, áng chú ý là có m t s phân ngành chi m t tr ng cao trong GDP cng có t c t ng tr ưng cao, ch ng h n nh ư: phân ngành d ch v th ươ ng mi và s a ch a thi t b có t c t ng tr ưng bình quân 7,5%/n m trong th i gian 2000-2005 (ngang v i t c t ng tr ưng GDP) và chi m t i 16,3% 79
21. GDP n m 2005; phân ngành khách s n và nhà hàng có các con s t ươ ng ng là 8,7% (cao h ơn áng k t c t ng tr ưng GDP) và 3,4%. Tuy nhiên, c ng có nh ng phân ngành chi m t tr ng khá cao trong GDP nh ưng có t c t ng tr ưng th p h ơn t c t ng tr ưng GDP, ch ng h n nh ư: d ch v kinh doanh và b t ng s n chi m 3,8% GDP n m 2005 nh ưng ch t t c t ng tr ưng trung bình 3,9%/n m trong th i gian 2000-2005; phân ngành d ch v v n t i, kho ch a và vi n thông có các con s t ươ ng ng là 3,9% và 7,4%. Trong khi ó, m t s phân ngành d ch v có t c t ng tr ưng khá cao nh ưng chi m t tr ng nh trong GDP, ch ng h n nh ư d ch v khoa h c và công ngh có t c t ng tr ưng trung bình 8,6%/n m trong th i gian 2000-2005 nh ưng ch chi m 0,6% GDP n m 2005. D ch v tài chính tín d ng có t c t ng tr ưng khá cao trong su t 20 n m qua nh ưng c ng m i ch chi m 2,1% GDP n m 2005. Nh ng phân ngành d ch v chi m t tr ng l n trong GDP và có t c tng tr ưng cao có óng góp tích c c cho t ng tr ưng chung c a khu v c d ch v, trong khi ó nh ng phân ngành d ch v chi m t tr ng l n trong GDP và có t c t ng tr ưng thp thì góp ph n làm gi m t ng tr ưng chung c a khu vc d ch v . Bên c nh ó, nh ng phân ngành d ch v có t c t ng tr ưng cao trong nh ng n m qua nh ưng chi m t tr ng th p trong GDP thì ch ưa có óng góp gì nhi u cho t ng tr ưng c a khu v c d ch v nói chung và v n m i ch th hi n là nh ng ngành có ti m n ng phát tri n. Có nhi u nguyên nhân d n n s suy gi m t ng tr ưng c a khu v c dch v trong nh ng n m v a qua, trong ó c n ph i k n m t s nguyên nhân quan tr ng nh ư sau: - Th nh t, nhi u v n v d ch v còn ch ưa ưc hi u m t cách th u áo và s phát tri n c a khu v c này còn ch ưa th c s ưc quan tâm úng mc. iu này th hi n ch : + Vi t Nam ch ưa có chi n l ưc hay quy ho ch t ng th v phát tri n khu v c d ch v bao g m nh ng phân ngành d ch v ch ch t và cam k t t do hoá c a các phân ngành này. M c dù trong nh ng n m qua, m t s b ã xây d ng chi n l ưc/quy ho ch phát tri n cho m t s phân ngành d ch v c th nh ưng trên th c t các chi n l ưc/quy ho ch ó ã không theo k p th c ti n do s thay i nhanh chóng c a b i c nh kinh t , xã h i. Các chi n lưc/quy ho ch ó v n ch ưa tính n các cam k t h i nh p qu c t và ch ưa có s ph i h p liên ngành ch t ch v i nhau. + M c dù trong nhi u Ngh quy t c a ng, các v n b n pháp quy c a Nhà n ưc ã xác nh rõ: Trong th i gian t i ph i phát tri n m nh m và nâng 80
22. cao ch t l ưng các ngành d ch v (th ươ ng m i, hàng không, hàng h i, b ưu chính- vi n thông, du l ch, tài chính, ngân hàng, khoa h c và công ngh , ); song trên th c t hi u l c th c thi c a các ch tr ươ ng, chính sách này còn nhi u m t ch ưa t t, n u không mu n nói là y u kém. - Th hai, m c s d ng các lo i hình d ch v trong n n kinh t , nh t là c a khu v c doanh nghi p, còn h n ch ã làm gi m c ơ h i c a các nhà cung ng d ch v trong n ưc và làm cho các d ch v ch t l ưng cao khó có c ơ hi phát tri n. iu này th hi n nh ng im áng chú ý nh ư sau: + Ph n l n doanh nghi p s d ng d ch v ch y u h tr cho các ho t ng nh ư qu ng cáo, h i ch - tri n lãm, tìm ki m thông tin, thi t k s n ph m , còn l i m t s d ch v quan tr ng khác nh ư t ư v n qu n tr , t ư v n công ngh , ào t o k thu t ít ưc doanh nghi p quan tâm. + Ph n l n các doanh nghi p nh và v a, các h kinh doanh th ưng t ng ra cung ng các d ch v u vào, ch ng h n nh ư b n thân ng ưi ch s hu ho c h hàng làm công vi c s sách, v n t i hàng hoá hay t suy oán v chi u h ưng c a th tr ưng. Th m chí khi các doanh nghi p ã phát tri n n quy mô l n h ơn và ph c t p h ơn, h v n t cung ng d ch v , do các d ch v có ch t l ưng c nh tranh không s n có trên th tr ưng; ho c h nh p kh u dch v t n ưc ngoài. + M c dù thu nh p c a ng ưi dân trong nh ng n m qua ã gia t ng áng k nh ưng m t b ng thu nh p v n m c r t th p; m t t l l n thu nh p ưc chi dùng cho các hàng hoá thi t y u và hàng hoá ph thông ph c v nhu cu cu c s ng nên ph n l n ng ưi dân ít có kh n ng ti p c n các d ch v ít cp thi t h ơn, òi h i chi phí cao h ơn, nh t là các d ch v cao c p. - Th ba, tình tr ng c quy n c a các DNNN trong vic cung ng nhi u lo i d ch v quan tr ng còn khá ph bi n ã kìm hãm s phát tri n c a khu v c t ư nhân và làm gi m n ng l c c nh tranh c a khu v c d ch v . S c quy n c a DNNN ưc c ng c b i m t s y u t : th nh t, DNNN ưc coi là óng vai trò ch o, là x ươ ng s ng c a n n kinh t và do ó ti p t c nh n ưc i x ưu ãi, ch ng h n nh ư d ưc thuê hay c p t ho c vay vn và ưc b o h ; th hai, v trí c quy n c a các DNNN trong các ngành dch v nh ư vi n thông, v n t i hàng không và in l c là h qu t t y u c a s không bình ng trong ti p c n th tr ưng khi các doanh nghi p t ư nhân, k c các doanh nghi p có v n u t ư n ưc ngoài không ưc phép ho c v p ph i r t nhi u tr ng i khi ti p c n các l nh v c này. 81
23. i v i các l nh v c d ch v công nh ư giáo d c, y t , v n hoá, khoa h c và công ngh , t gi a nh ng n m 1990 Nhà n ưc ã th c hi n các ch tr ươ ng, chính sách xã h i hoá cung ng d ch v nh m huy ng s tham gia ca các ch th ngoài nhà n ưc vào vi c cung ng các d ch v này. Tuy nhiên, quá trình xã h i hoá di n ra ch m ch p và s tham gia c a các ch th ngoài nhà n ưc còn g p ph i r t nhi u v n . - Th t ư, hi u l c pháp lý và qu n lý nhà n ưc kém ã c n tr s phát tri n c a khu v c d ch v . Do tính ch t a d ng c a khu v c d ch v nên có nhi u B , cùng tham gia qu n lý, tuy nhiên s ph i h p liên ngành, phân công trách nhi m qu n lý gi a các b ch ưa ưc t t. H ơn n a, chính quy n a ph ươ ng có trách nhi m qu n lý nhà n ưc i v i khu v c d ch v trong ph m vi a ph ươ ng mình. K t qu là m t h th ng hành chính ph c t p v i các m i liên k t hàng d c và hàng ngang nh ưng l i thi u tính công khai, minh b ch, thi u quá trình giám sát và ánh giá t t, d n n tình tr ng m i m t c ơ quan theo ui nh ng l i ích c a riêng mình và ít chú ý n s phát tri n t ng th ca n n kinh t . Hi u l c pháp lý kém trong m t s l nh v c nh ư b o h quy n s h u, bo v các tiêu chu n k thu t, tiêu chu n ch t l ưng d ch v , c ng là tr ng i l n i v i s phát tri n c a khu v c d ch v . Trong khi nh ng vi ph m v b o h quy n s h u làm t ng r i ro kinh doanh và t ng chi phí giao d ch i v i các doanh nghi p t ư nhân trong l nh v c d ch v , thì nh ng vi ph m v tiêu chu n k thu t và tiêu chu n ch t l ưng làm t n h i quy n l i c a ng ưi tiêu dùng và không khuy n khích các doanh nghi p d ch v v ươ n lên trong c nh tranh, s n ph m d ch v ch t l ưng kém. Thí d , s thi u tiêu chu n và hi u l c thi hành pháp lu t kém là nguyên nhân quan tr ng d n n s gi m sút áng báo ng v ch t l ưng giáo d c. H qu là Vi t Nam không có kh n ng cung c p ngu n nhân l c có k n ng cho n n kinh t , cho khu vc t ư nhân ang t ng tr ưng nhanh chóng. Nh ng nguyên nhân nêu trên ây có th ch ưa toàn di n song chúng ã cho th y vì sao khu v c d ch v l i có chi u h ưng phát tri n ch m l i và dưi m c ti m n ng. kh i ng m t à phát tri n m i, nhanh và b n v ng ca khu v c d ch v trong th i gian t i, Nhà n ưc c n ph i xây d ng m t chi n l ưc phát tri n c th và kh thi, ng th i ph i có các chính sách h p lý. Hi n nay, các c ơ quan ch c n ng c a Vi t Nam ang ti n hành xây d ng mt chi n l ưc qu c gia v phát tri n khu v c d ch v n n m 2020, trong ó ch rõ các m c tiêu phát tri n, nh n m nh m i quan h ch t ch gi a các 82
24. phân ngành d ch v khác nhau c ng nh ư nh ng cam k t t do hoá c a các phân ngành trong quá trình h i nh p kinh t qu c t . ây là b ưc i úng n, bi vì vi c xây d ng m t chi n l ưc nh ư v y s giúp các nhà ho ch nh chính sách và các nhà qu n lý doanh nghi p chu n b n i l c i phó v i nh ng thách th c; t n d ng có hi u qu nh ng c ơ h i ti m tàng ưc t o ra thông qua c nh tranh t các th tr ưng m i c ng nh ư t các nhà u t ư n ưc ngoài, t o thêm ngu n l c và iu ki n b o m các m c tiêu và ưu tiên phát tri n kinh t , xã h i c a t n ưc. M c tiêu t ng tr ưng d ch v c n cao h ơn mc tiêu t ng tr ưng GDP và t tr ng d ch v trong GDP c n ph i l n h ơn. V các chính sách, c n t p trung vào nh ng nh h ưng chính sau ây: - T o l p môi tr ưng kinh doanh thu n l i cho các doanh nghi p d ch v thu c m i thành ph n kinh t , m r ng quy n thành l p doanh nghi p và quy n kinh doanh trong khu v c d ch v . nh k rà soát nh ng h n ch v iu ki n kinh doanh iu ch nh cho phù h p th c t , ng th i m b o s ng b gi a Lu t Doanh nghi p và các lut chuyên ngành liên quan t i thành l p, t ch c, qu n lý và ho t ng c a các doanh nghi p. - T o d ng môi tr ưng c nh tranh lành m nh, ch ng c quy n, t ng bưc xoá b nh ng b t bình ng trong khu v c d ch v . Khuy n khích các doanh nghi p t ư nhân và doanh nghi p có v n u t ư n ưc ngoài u t ư phát tri n các ngành d ch v . - y m nh t do hoá giao d ch d ch v qu c t . M t m t, c n th c hi n nghiêm ch nh các cam k t m c a th tr ưng d ch v trong các khung kh h i nh p song ph ươ ng, khu v c và toàn c u(Hi p nh Th ươ ng m i Vi t- M, ASEAN, WTO ); m t khác, có chính sách khuy n khích xu t kh u các dch v có th m nh, u t ư ra n ưc ngoài trong các l nh v c d ch v . - y m nh xã h i hoá cung ng m t s lo i d ch v công nh ư giáo dc, y t , v n hoá, th d c th thao, khoa h c và công ngh , s nghi p môi tr ưng, v n t i công c ng, nh m huy ng s tham gia c a toàn xã h i ng th i m b o s công b ng xã h i trong vi c ti p c n các d ch v công. - i m i phân c p qu n lý nhà n ưc các ngành d ch v ; t o ra s liên kt và ph i h p ch t ch , ng b gi a các c ơ quan qu n lý nhà n ưc (B , a ph ươ ng) v d ch v . 83
25. II.2. Th c tr ng phát tri n c a m t s d ch v cao c p S phát tri n m nh c a các d ch v cao c p là xu h ưng chung trong các n n kinh t hi n i ngày nay. Nh ư ã trình bày trong Ph n I.3 c a Ch ươ ng này, cùng v i s phát tri n c a kinh t th tr ưng n ưc ta, các d ch v cao c p óng vai trò ngày càng quan tr ng trong n n kinh t . Trong s ó, mt s d ch v có t c t ng tr ưng cao h ơn t c t ng tr ưng GDP nh ưng nhìn chung là không n nh; m t s d ch v khác có t c t ng tr ưng ch m hơn t c t ng tr ưng GDP (Hình 3.2). Hình 3.2. T c t ng tr ưng bình quân hàng n m c a m t s d ch v cao c p so v i t c t ng tr ưng GDP, 1986- 2005 n v : % 18 16 14 12 10 8 6 Tèc®ä t¨ng tr−ëng (%) 4 2 0 1986-1990 1990-1995 1995-2000 2000-2005 GDP DV khoa häc vµ c«ng nghÖ DV tµi chÝnh DV gi¸o dôc vµ ®µo t¹o DV vËn t¶i, kho chøa vµ viÔn th«ng DV kinh doanh vµ B§S Ngu n: B K ho ch và u t ư- Ch ươ ng trình Phát tri n Liên h p qu c (2006) . Hình 2 ch ra r ng, trong th i gian 1986-1990 t t c các d ch v cao c p ưc nói n u có t c t ng tr ưng cao h ơn t c t ng tr ưng GDP, tuy nhiên trong su t th i gian t ó n nay ch có d ch v tài chính duy trì ưc tc t ng tr ưng luôn m c cao h ơn t ng tr ưng GDP. Trong th i gian 1995-2000 n n kinh t suy gi m do nhi u nguyên nhân, trong ó áng k nh t là do nh h ưng tiêu c c c a cu c kh ng ho ng kinh t - tài chính châu Á, thì tt c các d ch v , tr d ch v tài chính, u có t c t ng tr ưng th p h ơn tc t ng tr ưng GDP. iu này cho th y r ng t ng tr ưng GDP khá nh y 84
26. cm v i t ng tr ưng c a các d ch v cao c p cho dù m t s d ch v cao c p chim t tr ng t ươ ng i nh trong GDP. Trong th i gian 2000-2005, t t c các d ch v u h i ph c và phát tri n, tr d ch v kinh doanh và b t ng s n ti p t c suy gi m, và GDP c ng b t u à h i ph c và phát tri n. Di n bi n t ng tr ưng c a các d ch v cao c p n ưc ta ưc ánh giá là d ưi m c ti m n ng và ch ưa t ươ ng x ng, b i l k t n m 1995 n nay cơ c u óng góp c a chúng cho GDP h u nh ư không i, th m chí còn gi m xu ng. Trong s n m d ch v cao c p ưc k trên, ch có d ch v tài chính gia t ng c ơ c u óng góp cho GDP, còn các d ch v khác ho c là không i ho c là gi m sút (B ng 3.8). Bng 3.8. T tr ng óng góp c a các d ch v cao c p cho GDP, 1995-2005 (giá c nh) n v : % Ho t ng kinh t Ph n tr m trong GDP 1995 2000 2005 Vn t i, kho bãi, vi n thông 4,0 3,9 3,9 Dch v tài chính 2,0 2,1 2,1 Khoa h c và công ngh 0,6 0,6 0,6 Dch v kinh doanh, nhà t 5,0 4,5 3,8 Giáo d c và ào t o 3,6 3,3 3,3 Ngu n: B K ho ch và u t ư- Ch ươ ng trình Phát tri n Liên h p qu c (2006) . Hi n c n ưc không có nhi u c ơ s giáo d c và ào t o, ngân hàng, c ơ s vi n thông t tiêu chu n qu c t . Trong ho t ng giáo d c i h c, v n ti ( ưng b , ưng sông, ưng bi n, hàng không), b t ng s n, t ư v n, công ngh thông tin, s doanh nghi p/d ch v t tiêu chu n qu c t h u nh ư ch ưa có. Trong khi ó, hi u qu c a các d ch v cao c p th ưng cao g p ít nh t 5 l n so v i d ch v thông th ưng cùng lo i, có tr ưng h p g p t i hàng tr m/nghìn l n. Do các d ch v cao c p c a Vi t Nam ch ưa phát tri n t ươ ng xng nên n ng su t lao ng c a d ch v ch b ng 50% m c bình quân c a các n ưc trong khu v c; t c t ng tr ưng d ch v trung bình hàng n m c a 85
27. Vi t Nam ch b ng 0,54 l n n , 0,42 l n In ônêsia, 0,93 l n Trung Qu c, 0,34 l n Hàn Qu c, 0,47 l n Hungary 12 Trong b i c nh phát tri n kinh t tri th c, các d ch v giáo d c và ào to, khoa h c và công ngh óng vai trò then ch t, b i vì chúng tác ng tr c ti p n ch t l ưng c a ngu n nhân l c và n ng l c sáng t o c a n n kinh t . Tuy nhiên, các d ch v này Vi t Nam còn kém phát tri n m c dù Nhà n ưc, các c p, các ngành ã có nh ng n l c nh m i m i giáo d c và ào t o, phát tri n các ho t ng nghiên c u khoa h c và công ngh . So v i m t s nưc trong khu v c, Vi t Nam b x p sau v n ng l c c nh tranh trong phát tri n ngu n nhân l c, trong ó áng chú ý là th h ng th p v ch t l ưng c a h th ng giáo d c, ch t l ưng các tr ưng qu n lý, ch t l ưng ào t o ngh cho nhân viên, và m c s d ng th p i v i các nhà qu n lý ưc ào t o bài b n (B ng 3.9). Bng 3.9. Th h ng n ng l c c nh tranh trong phát tri n ngu n nhân l c Nn kinh t Ch t Ch t Ch t M r ng tin c y lưng h lưng giáo lưng các ào t o vào qu n th ng giáo dc khoa tr ưng nhân viên lý chuyên dc hc và qu n lý nghi p toán h c Singapore 2 1 9 8 14 Malaysia 22 47 46 18 17 Hng Kông 31 16 30 28 34 n 36 14 8 45 48 Liên bang Nga 39 18 61 79 77 Thái Lan 41 42 36 34 51 Hàn Qu c 47 35 45 21 47 In ônêsia 49 62 71 47 89 Trung Qu c 50 46 72 55 54 Vi t Nam 62 57 85 64 80 Philippin 65 89 32 41 55 Ngu n: Báo cáo n ng l c c nh tranh toàn c u 2003-2004 (B ng 2.1, 6.04, 10.27, 11.05). 12 PTS. TS. Ngô Doãn V nh (ch biên), Hưng t i s phát tri n c a t n ưc: m t s v n lý thuy t và ng d ng , NXB Chính tr Qu c gia, tr. 516. 86
28. Trong nh ng n m qua, ng và Nhà n ưc luôn ch o ph i t nhi m v ào t o tri th c là nhi m v quan tr ng hàng u. Nh ưng trên th c t , có quá nhi u c i cách trong l nh v c giáo d c và ào t o b ch trích là ti n b “gi t lùi” nh ư: c i cách ch vi t; ch ươ ng trình c i cách giáo d c ti u h c và trung h c c ơ s ; c p i h c và cao ng, ch t l ưng là m t v n nan gi i. Tuy m t s tr ưng i h c th c s ã ào t o ưc nhi u nhân tài cho t n ưc, nh ưng v n ch ưa th so sánh v i các n ưc trong khu v c và trên th gi i. Chính vì v y, xu h ưng hi n nay là nhi u h c sinh mong mu n b n thân mình và nhi u ph huynh mong mu n con em mình ưc i du h c ti các nưc phát tri n hay th m chí c các n ưc trong khu v c. V d ch v khoa h c và công ngh , Vi t Nam ưc x p th h ng trên trung bình v n ng l c c nh tranh trong nghiên c u và phát tri n (R&D), trong ó áng chú ý là th h ng v ch t l ưng c a các t ch c nghiên c u khoa h c và m c s n có các nhà khoa h c và k s ư (B ng 3.10). Các ngu n l c này c ng v i s ưu tiên c a Chính ph dành cho l nh v c công ngh thông tin và vi n thông (ICT) có th t o ra m t sân ch ơi t t cho các ho t ng nghiên c u và phát tri n, c bi t khi mà l c l ưng lao ng ưc tr lươ ng trên c ơ s n ng su t lao ng. Tuy nhiên, có m t th c t là kh n ng ng d ng các k t qu nghiên c u khoa h c vào th c ti n cu c s ng Vi t Nam còn r t h n ch . Th tr ưng khoa h c và công ngh kém phát tri n ã không h tr cho các ho t ng d ch v khoa h c và công ngh . Bng 3.10. Th h ng n ng l c c nh tranh trong nghiên c u và phát tri n Nn kinh t Ch t l ưng Mc s n Ưu tiên c a Lươ ng g n ca các vi n có các nhà Chính ph i vi n ng su t nghiên c u khoa h c và vi phát tri n lao ng khoa h c k s ư ICT Singapore 10 16 1 3 n 20 3 12 73 Liên bang Nga 25 27 78 33 Hàn Qu c 26 40 8 35 Trung Qu c 28 68 32 17 Vi t Nam 35 32 34 8 Malaysia 36 65 2 6 Hng Kông 39 51 22 2 87
29. Thái Lan 43 63 16 15 In ônêsia 62 85 83 46 Philippin 89 72 61 88 Ngu n: Báo cáo n ng l c c nh tranh toàn c u 2003-2004 (B ng 3.05, 3.10, 3.14, 10.21). Trong kho ng m t th p k tr l i ây, cùng v i s phát tri n c a các lo i hình doanh nghi p Vi t Nam, các d ch v kinh doanh c ng t ng b ưc phát tri n, tuy nhiên trình phát tri n còn m c th p. M t s cu c iu tra v d ch v phát tri n kinh doanh Vi t Nam ã ch ra r ng h u h t các ch doanh nghi p Vi t Nam u nh n th c rõ t m quan tr ng c a các d ch v kinh doanh, nh ưng m c ti p c n và s d ng d ch v còn r t h n ch . M t s nguyên nhân ch y u nh ư sau: - Th nh t, ch doanh nghi p không có các thông tin toàn di n và áng tin c y v các d ch v và v nhà cung ng d ch v . H d ưng nh ư d a r t nhi u vào b n bè, ng nghi p tìm ki m thông tin, và iu này là m t h n ch i v i các thông tin mà h nh n ưc. - Th hai, v n hoá kinh doanh Vi t Nam khuy n khích các ch doanh nghi p t gi i quy t khó kh n trong n i b ch không khuy n khích vi c thuê bên ngoài v m t s ch c n ng c n thi t cho quá trình v n hành c a doanh nghi p. B i v y, nhi u doanh nghi p không coi d ch v kinh doanh là c n thi t i v i kh n ng c nh tranh c a h , và t ra mi n c ưng khi th s d ng mt d ch v m i. - Th ba, các d ch v kinh doanh hi n nay có m t trên th tr ưng có ch t l ưng th p và không phù h p v i doanh nghi p nh và v a. Các doanh nghi p mu n s d ng các d ch v có th mang l i cho h l i ích kinh t rõ ràng và nhanh chóng, c bi t là v gi m chi phí, t ng hi u qu , ti t ki m th i gian, t ng kh n ng c nh tranh và thu hút ưc nhi u khách hàng h ơn. D ch v cung ng b i các nhà cung ng d ch v trên th tr ưng hi n nay ch ưa áp ng ưc các yêu c u này. - Th t ư, các nhà cung ng d ch v còn thi u k n ng ti p th và không th chuy n t i m t cách có hi u qu nh ng l i ích ti m n ng các d ch v kinh doanh có th mang l i cho doanh nghi p. iu này c ng là m t lý do khi n khách hàng thi u các thông tin c n thi t v d ch v , và vì v y không ti p c n các d ch v . 88
30. - Th n m, m t s th tr ưng hi n v n do Chính ph qu n lý, do v y hn ch c nh tranh và d n n gi i h n s l a ch n c a khách hàng. H qu là chi phí gia nh p th tr ưng và chi phí kinh doanh Vi t Nam thu c lo i cao nh t trên th gi i. Trong s các d ch v cao c p ưc nêu trong Hình 2, d ch v tài chính luôn duy trì t c t ng tr ưng cao h ơn t c t ng tr ưng chung c a GDP, tuy nhiên t tr ng óng góp c a d ch v này cho GDP h u nh ư không t ng (ch t ng không áng k t 2,0% n m 1995 lên 2,1% n m 2005). Lý do ây là vì hi n t i, Nhà n ưc dành quá nhi u các ưu ãi v tài chính, tín d ng và thu cho các DNNN, và vì v y ph i i m t v i nhi u kho n n t n ng c a các DNNN ho t ng không hi u qu . M t khác, các ngân hàng c a Vi t Nam u có quy mô nh , thi u chi n l ưc kinh doanh hi u qu b n v ng trên cơ s ánh giá úng ngu n l c hi n có và phân tích d báo th tr ưng chính xác, h th ng k toán ngân hàng ch ưa phù h p v i tiêu chu n qu c t , b máy t ch c c ng k nh và trình qu n lý còn y u kém. Nhi u c i cách ngân hàng ã ưc t ra, nh ưng vi c th c hi n ch ưa mang l i k t qu nh ư mong mu n. Nh ư ã nêu, s phát tri n c a các d ch v cao c p là xu h ưng không th o ng ưc trong quá trình phát tri n n n kinh t th tr ưng n ưc ta. Cng gi ng nh ư các gi i pháp phát tri n d ch v nói chung, phát tri n các dch v cao c p, Nhà n ưc, các c p, các ngành c n th c hi n các chính sách t do hoá m nh h ơn, t ng c ưng c nh tranh, và t ng c ưng u t ư cho các dch v này. Vi c y m nh t do hoá các d ch v vi n thông, v n t i hàng không, tài chính, y m nh xã h i hoá d ch v giáo d c và ào t o, khuy n khích các doanh nghi p t ư nhân và doanh nghi p có v n u t ư n ưc ngoài u t ư vào các d ch v kinh doanh, d ch v khoa h c và công ngh là nh ng gi i pháp then ch t. III. M t s v n v h i nh p qu c t v d ch v c a Vi t Nam III.1. Nh ng cam k t ch y u v h i nh p qu c t v d ch v trong khuôn kh WTO Vi t Nam n p ơn xin gia nh p WTO vào u n m 1995 và chính th c gia nh p t ch c này vào ngày 7 tháng 11 n m 2006. Trong g n 12 n m àm phán gia nh p và chu n b các iu ki n th c hi n các ngh a v khi tr thành thành viên chính th c c a WTO, Vi t Nam ã cam k t và th c hi n cam k t t do hoá th ươ ng m i d ch v trong m t s khuôn kh h i nh p a ph ươ ng khu v c và song ph ươ ng, trong ó áng chú ý là vi c Vi t Nam tham 89
31. gia Hi p nh khung ASEAN v d ch v (AFAS) (12/2005) và ký k t Hi p nh Th ươ ng m i song ph ươ ng Vi t Nam- Hoa K (BTA) (10/2000). AFAS bao g m các cam k t m c a th tr ưng d ch v trên c ơ s các ch MFN và NT ưc áp d ng cho các nhà cung ng d ch v c a các n ưc thành viên ASEAN trong khuôn kh c a WTO/GATS. Phù h p v i GATS, AFAS b t bu c các n ưc thành viên ph i tuân th tri t ch MFN và các nguyên t c v tính minh b ch trong các chính sách v d ch v . Hi n nay, Vi t Nam ang th c hi n cam k t m c a th tr ưng cho các n ưc thành viên AFAS i v i m t s d ch v nh ư: d ch v kinh doanh (k toán và ki m toán, ki n trúc, k thu t); d ch v vi n thông (th ư in t , th ư tín, trao i d li u in t , telex, in tín); d ch v xây d ng; d ch v du l ch và l hành; d ch v hàng h i (hành khách, thuê tàu và thu th ); và d ch v hàng không (marketing và bán hàng, h th ng t mua qua máy tính, s a ch a và b o dưng máy bay, v n chuy n hành khách và hàng hoá). BTA gi a Vi t Nam và Hoa K c ng d a trên các nguyên t c m c a th tr ưng d ch v gi a hai n ưc theo úng các nguyên t c và các ngh a v ca WTO/GATS. ó là các nguyên t c MFN, NT, ti p c n th tr ưng, pháp lu t qu c gia, ngh a v liên quan n c quy n và cung ng d ch v c quy n, các cam k t ph tr và ngh a v c a m i bên ký k t theo các ph l c ca GATS. Theo Hi p nh, Vi t Nam và Hoa K ã tho thu n m c a t ng bưc i v i 8 ngành g m 65 phân ngành d ch v . c bi t, Vi t Nam ã cam kt m r ng áng k th tr ưng cho các nhà cung ng d ch v Hoa K trong hơn 20 phân ngành sau ây: - Các d ch v kinh doanh, bao g m: pháp lý, ki m toán/k toán, t ư v n thu , ki n trúc, k thu t, vi tính và các d ch v liên quan, qu ng cáo, nghiên cu th tr ưng, t ư v n qu n lý. - Các d ch v thông tin liên l c, bao g m: d ch v vi n thông (d ch v giá tr gia t ng, Internet, d ch v vi n thông c ơ b n và d ch v in tho i), dch v nghe nhìn. - Các d ch v xây d ng và các d ch v ng b có liên quan. - Các d ch v phân ph i, bao g m: bán buôn, bán l , các d ch v m ưn danh. - Các d ch v giáo d c. - Các d ch v tài chính, bao g m: b o hi m, ngân hàng và các d ch v tài chính liên quan. 90
32. - Các d ch v y t . - Các d ch v du l ch và d ch v l hành liên quan. AFAS và BTA ưc coi là nh ng b ưc chu n b quan tr ng Vi t Nam th c hi n các cam k t m c a th tr ưng d ch v trong khuôn kh WTO/GATS. Theo K ho ch v cam k t d ch v , Vi t Nam ã cam k t m ca 11/12 ngành d ch v , g m 110 phân ngành d ch v . So v i các n ưc m i gia nh p WTO, m c cam k t c a Vi t Nam ưc ánh giá là v a ph i. Tuy nhiên, n u so sánh v i AFAS và BTA, thì trong khuôn kh WTO/GATS Vi t Nam ã cam k t t do hoá m nh h ơn13 . Trên th c t , trong m t s tr ưng h p, nhng cam k t c a Vi t Nam trong WTO/GATS s thay th m t s iu kho n c a AFAS và BTA theo nguyên t c MFN (t do hoá m nh h ơn). M t s n i dung cam k t m c a th tr ưng d ch v ch y u c a Vi t Nam trong khu n kh WTO ưc tr nh bày trong Hp 1. V i vi c áp d ng nguyên t c i x MFN khi Vi t Nam tr thành thành viên c a WTO thì nh ng cam k t này c ng s ưc Vi t Nam áp d ng i v i các thành viên khác c a WTO. Hp 3.1. Nh ng cam k t m c a th tr ưng d ch v c a Vi t Nam trong khuôn kh WTO Cam k t chung cho t t c các ngành và phân ngành d ch v Tr khi có quy nh khác, doanh nghi p d ch v n ưc ngoài ưc phép hi n di n th ươ ng m i t i Vi t Nam d ưi các hình th c h p ng h p tác kinh doanh, doanh nghi p liên doanh và doanh nghi p 100% v n n ưc ngoài. Các nhà cung c p dch v n ưc ngoài ưc phép thành l p v n phòng i di n t i Vi t Nam nh ưng các v n phòng i di n không ưc tham gia vào các ho t ng sinh l i tr c ti p. Nhà cung c p d ch v n ưc ngoài ưc phép mua c ph n t i các doanh nghi p Vi t Nam v i s v n không v ưt quá 30% s v n iu l c a doanh nghi p ó. M t n m sau khi gia nh p WTO, h n ch 30% này s b bãi b , tr tr ưng h p có quy nh khác. Các d ch v kinh doanh 1. D ch v pháp lý Các t ch c, công ty lu t s ư n ưc ngoài ưc quy n thi t l p hi n di n th ươ ng m i t i Vi t Nam d ưi các hình th c: chi nhánh, công ty tr c thu c các t ch c lu t s ư n ưc ngoài; công ty lu t n ưc ngoài t i Vi t Nam; liên k t v i các i tác Vi t Nam. i di n công ty lu t n ưc ngoài ưc phép th c hi n d ch v t ư v n 13 iu này là không ph bi n, b i vì th ưng thì các n n kinh t t do hoá m nh h ơn trong các hi p nh th ươ ng m i khu v c và song ph ươ ng so v i trong các hi p nh toàn c u. 91
33. v lu t pháp Vi t Nam n u lu t s ư t ư v n t t nghi p m t tr ưng i h c lu t c a Vi t Nam và áp ng các iu ki n t ươ ng t nh ng ng ưi Vi t Nam làm cùng ngh . Ho t ng không ưc ưa vào cam k t: tham gia vào quá trình ki n trong t ư cách là lu t s ư bi n h ho c i di n cho thân ch tr ưc các toà án Vi t Nam; d ch v l ưu tr và ch ng nh n v n b n pháp lu t liên quan n lu t pháp Vi t Nam. 2. D ch v thu Mt n m sau khi Vi t Nam gia nh p WTO, gi y phép có th ưc c p và s lưng các nhà cung ng d ch v s do B Tài chính quy t nh tùy thu c vào nhu cu và s phát tri n c a th tr ưng Vi t Nam. Tiêu chu n chính c p phép bao gm s l ưng và ho t ng c a các doanh nghi p trong th tr ưng, tác ng c a chúng lên s n nh c a th tr ưng và n n kinh t . M t n m sau ngày Vi t Nam gia nh p WTO, các t ch c cung ng d ch v thu do n ưc ngoài u t ư ch ưc phép cung ng d ch v cho các công ty và d án n ưc ngoài t i Vi t Nam. 3. D ch v ki n trúc, d ch v t ư v n k thu t ng b , d ch v quy ho ch ô th và ki n trúc c nh quan ô th Trong vòng 2 n m k t ngày Vi t Nam gia nh p WTO, các doanh nghi p 100% v n n ưc ngoài ch ưc cung c p d ch v cho các doanh nghi p có v n u tư n ưc ngoài t i Vi t Nam. Doanh nghi p n ưc ngoài ph i là pháp nhân c a m t Thành viên WTO. 4. D ch v máy vi tính và các d ch v liên quan Sau 2 n m k t ngày Vi t Nam gia nh p WTO, công ty 100% v n n ưc ngoài có th ch ưc phép cung c p d ch v cho các doanh nghi p n ưc ngoài t i VN; sau 3 n m, có th m chi nhánh. 5. D ch v qu ng cáo Sau khi Vi t Nam gia nh p WTO, công ty n ưc ngoài ưc liên doanh ho c hp tác v i i tác Vi t Nam y t ư cách pháp nhân và có gi y phép ho t ng trong l nh v c này. Ph n v n n ưc ngoài không v ưt quá 51% v n pháp nh ca liên doanh. K t ngày 1/1/2009, gi i h n v v n n ưc ngoài trong liên doanh s ưc bãi b . 6. Nghiên c u th tr ưng, t ư v n qu n lý i v i nghiên c u th tr ưng, sau khi Vi t Nam gia nh p WTO, t ch c nưc ngoài có th liên doanh v i i tác VN v i ph n v n góp không quá 51% v n pháp nh c a liên doanh. T ngày 1/1/2009, doanh nghi p 100% v n n ưc ngoài ưc phép thành l p. i v i d ch v t ư v n qu n lý, sau 3 n m k t ngày Vi t Nam gia nh p WTO, t ch c n ưc ngoài ưc phép m chi nhánh. 92
34. 7. D ch v nông nghi p, s n b n và lâm nghi p Ch cho phép thành l p liên doanh ho c h p ng h p tác kinh doanh. Ph n vn góp c a phía n ưc ngoài không v ưt quá 51% v n pháp nh c a liên doanh. Dch v vi n thông 1. Công ty n ưc ngoài mu n ưc cung ng các d ch v qua biên gi i i vi các d ch v in tho i, truy n d li u, telex, in báo ph thu c vào ưng truy n b ng dây và di ng trên m t t thì ph i t ưc th a thu n th ươ ng m i vi m t i tác ưc thành l p t i Vi t Nam, ng th i ph i ưc c p phép cung ng d ch v vi n thông qu c t . Còn nh ng d ch v vi n thông trên mà d a vào v tinh thì ph i có th a thu n th ươ ng m i v i nhà cung c p d ch v v tinh qu c t c a Vi t Nam ưc Chính ph Vi t Nam c p phép, tr nh ng d ch v d a vào v tinh ưc cung ng cho: Nh ng i t ưng kinh doanh ngoài kh ơi/trên bi n, t ch c c a Nhà n ưc, nhà cung c p d ch v d a vào ti n ích h t ng, truy n thanh, truy n hình, t ch c qu c t chính th c, v n phòng i di n ngo i giao, lãnh s , công viên ph n m m, khu c ng ngh cao ưc c p phép s d ng tr m v tinh m t t. i v i nh ng d ch v không d a vào ti n ích h t ng m ng, ngay khi gia nh p, các công ty n ưc ngoài ưc liên doanh v i nhà cung ng d ch v vi n thông (ưc c p phép có th i im), ph n v n góp không ưc v ưt quá 51% v n pháp nh. Sau 3 n m gia nh p, các công ty n ưc ngoài ưc liên doanh v i b t k i tác Vi t Nam nào v i ph n v n góp không v ưt quá 65% v n pháp nh. i v i nh ng d ch v ph i d a vào ti n ích h t ng m ng, ngay khi gia nh p các công ty n ưc ngoài ưc liên doanh v i nhà cung ng d ch v vi n thông ( ưc cp phép có th i im), ph n v n góp không ưc v ưt quá 49% v n pháp nh. Bên nào gi 51% s iu hành liên doanh. i v i nh ng d ch v vi n thông c ơ b n, 3 n m sau khi Vi t Nam gia nh p, các công ty a qu c gia ưc c p phép s d ng tr m v tinh m t t. Ngay khi gia nh p, các công ty cung ng d ch v không d a vào ti n ích h t ng m ng ưc phép thành l p liên doanh v i b t k i tác nào, ph n v n góp không v ưt quá 70% v n pháp nh. Các công ty cung c p d ch v d a vào ti n ích h t ng m ng ưc phép thành l p liên doanh v i nhà cung ng d ch v vi n thông Vi t Nam ( ưc c p phép có th i im), ph n v n góp không v ưt quá 49% v n pháp nh. 2. Nh ng d ch v giá tr gia t ng như th ư in t , th ư tho i, thông tin m ng, ph c h i d li u, chuy n i d li u in t , d ch v fax giá tr gia t ng, l ưu tr , chuy n mã ưc cam k t th c hi n t ươ ng t nh ư m c 1, riêng ph n t l v n góp thay i tùy theo l nh v c. 93
35. Sn xu t, phát hành và chi u phim Dch v s n xu t và phát hành phim ch ưc hi n di n d ưi hình th c h p ng h p tác kinh doanh ho c liên doanh v i i tác h p pháp Vi t Nam. Ph n góp v n c a n ưc ngoài không v ưt quá 51% v n pháp nh c a liên doanh. B ng video không ưc ưa vào cam k t. i v i d ch v chi u phim, ch cho phép hình th c h p ng h p tác kinh doanh ho c liên doanh v i i tác h p pháp c a Vi t Nam. Ph n góp v n c a n ưc ngoài không v ưt quá 51% v n pháp nh. Các nhà v n hóa, im chi u phim, câu lc b và hi p h i phim, i chi u phim l ưu ng c a Vi t Nam không ưc tham gia vào các h p ng h p tác kinh doanh ho c liên doanh v i nhà cung ng n ưc ngoài. Dch v xây d ng và các d ch v k thu t liên quan Trong vòng 2 n m k t ngày Vi t Nam gia nh p WTO, các doanh nghi p 100% v n n ưc ngoài ch ưc cung c p d ch v cho các doanh nghi p có v n u tư n ưc ngoài và các d án có s tài tr c a n ưc ngoài t i Vi t Nam. Doanh nghi p nưc ngoài ph i là pháp nhân c a m t Thành viên WTO. Dch v phân ph i Các m t hàng sau không ưc ưa vào cam k t trong l nh v c phân ph i nh ư: thu c iu, xì gà, sách, báo và t p chí, b ng video, á quý, d ưc ph m, ch t n, thu c, d u ch bi n, d u thô, g o, ưng. Các công ty n ưc ngoài ưc phép liên doanh v i công ty Vi t Nam v i ph n v n góp không quá 49% cho n n m 2008. Quy nh này s bãi b vào ngày 1/1/2009. Các công ty n ưc ngoài ho t ng trong l nh v c phân ph i ưc phép tham gia làm i lý, kinh doanh bán l , bán s i v i nh ng hàng hóa nh p kh u ho c sn xut trong n ưc tr xi m ng, l p xe (tr l p máy bay), gi y, máy kéo, xe g n máy, xe h ơi, s t thép, thi t b nghe nhìn, r ưu và phân bón. Trong vòng 3 n m k t khi gia nh p, công ty n ưc ngoài ưc phép ho t ng d ưi hình th c làm i lý, kinh doanh l và s i v i t t c các s n ph m nh p kh u và hàng hóa s n xu t trong n ưc. Vi hình th c nh ưng quy n th ươ ng m i, công ty n ưc ngoài ưc phép liên doanh v i m c v n góp không quá 49% cho n ngày 1.1.2008, n n m 2009 quy nh này ưc bãi b . Sau 3 n m gia nh p, hình th c nh ưng quy n th ươ ng m i ưc cho phép. Dch v giáo d c Ch cam k t trong các l nh v c giáo d c k thu t, khoa h c t nhiên và công 94
36. ngh , qu n tr kinh doanh và khoa h c kinh doanh, kinh t h c, k toán, lu t qu c t và ào t o ngôn ng; và không áp d ng i v i giáo d c ph th ông. i v i giáo d c b c cao, giáo d c cho ng ưi l n và các d ch v giáo d c khác, ch cho phép thành l p liên doanh, cho phép n ưc ngoài s h u a s v n trong liên doanh. T ngày 1/1/2009, s cho phép thành l p c ơ s ào t o 100% v n nưc ngoài. Dch v môi tr ưng Trong vòng 4 n m k t ngày Vi t Nam gia nh p WTO, cho phép thành l p liên doanh trong ó t l v n góp c a phía n ưc ngoài không ưc v ưt quá 51%. Sau ó không h n ch . Dch v tài chính 1. B o hi m và các d ch v liên quan n b o hi m Các công ty b o hi m 100% v n n ưc ngoài không ưc phép cung ng d ch v b o hi m i v i nh ng th ươ ng v ưc ch nh nh ư trách nhi m pháp lý bên th 3 i v i xe g n máy, b o hi m trong xây d ng và l p t, b o him cho các d án d u và gas, b o hi m cho các d án xây d ng mang tính nguy hi m cao và liên quan n an ninh công c ng T t c nh ng gi i h n này s ưc d b t ngày 1/1/2008. Sau 5 n m k t ngày gia nh p, các công ty b o hi m n ưc ngoài ưc phép l p chi nhánh b o hi m phi nhân th . 2. Các t ch c tín d ng n ưc ngoài ch ưc phép thi t l p hi n di n th ư ng mi Vi t Nam d ưi hình th c: - i v i ngân hàng th ươ ng m i n ưc ngoài: v n phòng i di n, chi nhánh, ngân hàng th ươ ng m i liên doanh v i s v n u t ư chi m không quá 50%, công ty cho thuê tài chính, công ty liên doanh tài chính và công ty tài chính 100% v n n ưc ngoài. T ngày 1/4/2007 ngân hàng 100% v n u t ư n ưc ngoài ưc phép thành lp. - i v i công ty tài chính n ưc ngoài: ưc phép thành l p v n phòng i di n, công ty tài chính liên doanh và 100% v n n ưc ngoài, công ty cho thuê tài chính liên doanh và 100% v n n ưc ngoài. - Công ty cho thuê tài chính n ưc ngoài: ưc phép thành l p v n ph ng i di n n ưc ngoài, công ty liên doanh và 100% v n n ưc ngoài. 3. Trong vòng 5 n m sau khi gia nh p, Vi t Nam có th gi i h n quy n c a các chi nhánh ngân hàng n ưc ngoài trong vi c nh n ti n g i b ng ti n ng Vi t Nam t ng ưi tiêu dùng Vi t Nam. Trong ó, nh ng chi nhánh ngân hàng n ưc ngoài ch ưa có quan h tín d ng v i khách hàng là ng ưi Vi t Nam thì m c huy ng v n so v i v n pháp nh ưc th c hi n theo l trình sau: t ngày 1.1.2007 95
37. ưc huy ng g p 6,5 l n v i v n pháp nh ưc c p, t n m 2008 g p 8 l n, t nm 2009 g p 9 l n, t n m 2010 g p 10 l n. T n m 2011 ưc h ưng ch i x qu c gia. Dch v gi i trí, v n hoá và th thao Sau 5 n m k t ngày gia nh p, cho phép thành l p liên doanh trong ó t l vn góp c a phía n ưc ngoài không ưc v ưt quá 49%. Riêng i v i kinh doanh trò ch ơi in t , ch cho phép d ưi hình th c h p ng h p tác kinh doanh ho c liên doanh v i i tác Vi t Nam ã ưc phép cung c p d ch v này. Bnh vi n và d ch v y t V hi n di n th ươ ng m i, các nhà cung ng d ch v n ưc ngoài ưc phép cung ng d ưi hình th c thành l p b nh vi n 100% v n n ưc ngoài, công ty liên doanh ho c h p ng h p tác. V n u t ư t i thi u i v i m t b nh vi n th ươ ng mi là 20 tri u USD, i v i phòng khám a khoa là 2 tri u USD, c ơ s chuyên khoa là 200.000 USD. Dch v du l ch l hành Sau khi gia nh p 8 n m, các d ch v này s song hành v i vi c u t ư xây dng, ph c h i khách s n. Các hãng l hành, du l ch ưc phép cung c p d ch v dưi hình th c công ty liên doanh trong ó không gi i h n ph n góp v n c a phía nưc ngoài. Dch v v n t i Ngay sau khi gia nh p, các công ty v n t i bi n n ưc ngoài có th thành l p liên doanh trong ó v n góp c a phía n ưc ngoài không quá 51%. Sau 5 n m k t ngày gia nh p, các công ty v n t i bi n n ưc ngoài có th thành l p doanh nghip 100% v n u t ư n ưc ngoài. Các hãng hàng không n ưc ngoài ưc phép cung ng d ch v v n phòng ho c i lý bán vé t i Vi t Nam. Các công ty n ưc ngoài không ưc cung ng d ch v t ch qua m ng xuyên biên gi i tr phí s d ng m ng vi n thông công c ng do c ơ quan Vi t Nam qu n lý. Công ty liên doanh b o trì và s a ch a máy bay s ưc phép thành l p v i m c góp v n không quá 51%. Sau 5 n m gia nh p, công ty 100% v n n ưc ngoài cung ng d ch v b o trì và s a ch a máy bay ưc phép thành l p. Các công ty n ưc ngoài ch ưc phép cung ng d ch v v n chuy n hàng hóa b ng ưng s t v i iu ki n liên doanh v i công ty trong n ưc, trong ó v n góp không v ưt quá 49%. Các công ty n ưc ngoài ưc phép v n chuy n hành khách và hàng hóa b ng ưng b d ưi hình th c h p ng h p tác kinh doanh ho c thành l p công ty liên 96
38. doanh v i ph n v n góp không quá 49%. 3 n m sau khi gia nh p, theo nhu c u c a th tr ưng, công ty liên doanh cung c p d ch v v n chuy n hàng hóa phía n ưc ngoài ưc phép nâng m c góp v n lên 51%. Tài x ph i là ng ưi Vi t Nam. Ngu n: Trích t Working Party on the accession of Vietnam: Part II - Schedule of Specific Commitments in Services , có t i: Bên c nh AFAS, BTA và WTO/GATS, Vi t Nam c ng ã ký k t và ang ti n hành àm phán m t s hi p nh song ph ươ ng v i các n ưc v u tư và th ươ ng m i, trong ó có cam k t v m c a th tr ưng d ch v . Nh ng hi p nh ã ký k t bao g m hi p nh liên quan n u t ư qu c t v i Nh t Bn và v i Liên minh châu Âu (EU). ng th i, Vi t Nam ang trong quá trình àm phán v i Ôxtrâylia, Niu Dilân, Trung Qu c và Hàn Qu c v các hi p nh th ươ ng m i t do song ph ươ ng, ang có k ho ch b t u àm phán vi Nh t B n, n và có th c v i Hoa K sau khi Vi t Nam gia nh p WTO. Ph n l n nh ng hi p nh trên u d a trên nguyên t c c a WTO. Nhìn t ng th , Vi t Nam ã cam k t t do hoá t ươ ng i m nh m th ươ ng m i d ch v . Ph n l n các cam k t s ưc th c hi n ngay sau khi Vi t Nam gia nh p WTO. III.2. im m nh, im y u, c ơ h i và thách th c c a khu v c d ch v Vi t Nam trong h i nh p qu c t III.2.1. im m nh - im m nh r t quan tr ng c a khu v c d ch v Vi t Nam là vi c các doanh nghi p và nhân dân ta ngày càng có hi u bi t v d ch v và nhu c u v dch v ngày càng t ng. Nhà n ưc quan tâm n s phát tri n c a khu v c này, bao g m c h i nh p qu c t . nh h ưng chuy n d ch c ơ c u kinh t trong nh ng n m t i là ti p t c nâng cao t tr ng d ch v trong GDP. Nhi u ch tr ươ ng, chính sách c a Nhà n ưc d u kh ng nh t m quan tr ng c a khu vc d ch v và h i nh p qu c t v d ch v , ng th i ưa ra nh ng khuy n khích c th . Nhi u o lu t ưc ban hành ã góp ph n t o môi tr ưng pháp lý thu n l i cho phát tri n d ch v . Hi n nay, Chính ph Vi t Nam ang ti n hành xây d ng m t chi n l ưc t ng th v phát tri n d ch v c a t n ưc, trong ó có nh n m nh n nh ng cam k t h i nh p qu c t v d ch v ; iu này ti p t c th hi n cam k t m nh m c a Chính ph h tr phát tri n d ch v. - Qua 20 n m i m i, m t s ngành d ch v c a Vi t Nam ã t trình phát tri n t ươ ng i cao, có kh n ng c nh tranh v i các i tác n ưc 97
39. ngoài trên th tr ưng n i a và t ng b ưc v ươ n ra th tr ưng qu c t , nh ư vi n thông và du l ch. V vi n thông, Vi t Nam ã s h u m t k t c u h t ng vi n thông s hoá khá hi n i, t o c u n i quan tr ng cho th ươ ng m i d ch v. Là t n ưc có nhi u im du l ch h p d n, trong nh ng n m qua Vi t Nam ã tr thành n ơi n ưa thích c a nhi u khách du l ch qu c t . V m t s dch v khác như tài chính, phân ph i, v n t i ưng b , môi tr ưng , các doanh nghi p d ch v Vi t Nam ang c chi m th tr ưng nh ng vùng, mi n xa các trung tâm kinh t l n. Vi c chi m l nh r ng th tr ưng n i a t o nn t ng v ng ch c các doanh nghi p d ch v Vi t Nam ng v ng khi có s c nh tranh c a các i th n ưc ngoài. N u g p nhi u khó kh n trong c nh tranh nh ng trung tâm kinh t l n thì các doanh nghi p này c ng không d b phá s n, b i vì h s chuy n ho t ng n th tr ưng nh ng vùng, mi n xa h ơn. - Các doanh nghi p d ch v Vi t Nam có s hi u bi t v t p quán và th tr ưng n i a c ng nh ư các m i liên h v i các n n kinh t xung quanh h ơn so v i các i th c nh tranh n ưc ngoài. ây là nh ng ưu th rõ r t c a các doanh nghi p d ch v Vi t Nam. - Vi t Nam có l c l ưng lao ng c n cù, n ng ng, d ti p thu nh ng cái m i, là u vào quan tr ng phát tri n các ngành d ch v . S li u c a Bng 10 cho th y m c Vi t Nam s n có các nhà khoa h c và k s ư x p v trí trên trung bình, không ch có ý ngh a quan tr ng i v i vi c phát tri n các ho t ng nghiên c u và phát tri n mà còn i v i vi c phát tri n các d ch v khác. Vi t Nam ang n l c c i cách giáo d c và ào t o, n u ch t l ưng ca h th ng giáo d c ưc c i thi n thì th m nh v l c l ưng lao ng càng th hi n rõ nét. III.2.2. im y u - M c dù óng vai trò quan tr ng trong n n kinh t , khu v c d ch v là khu v c kém n ng ng, nh t là so v i khu v c công nghi p. T tr ng c a dch v trong GDP tuy không quá th p nh ưng không t ng trong su t giai on dài và xu h ưng này v n ch ưa thay i trong nh ng n m t i. T c t ng tr ưng hàng n m c a khu v c d ch v không cao h ơn t c t ng tr ưng GDP, th m chí còn th p h ơn. Khu v c d ch v ch ưa t o ra môi tr ưng t t cho toàn b n n kinh t phát tri n, c bi t ch ưa h tr t t cho các ngành s n xu t hàng hoá h ưng vào xu t kh u. - N ng l c c nh tranh c a khu v c d ch v Vi t Nam nhìn chung là th p (ch t l ưng d ch v th p nh ưng giá l i cao). Vi t Nam, doanh nghi p 98
40. dch v chi m h ơn m t n a s doanh nghi p nh ưng ph n l n là các doanh nghi p nh và v a và các doanh nghi p r t nh . Nh ng doanh nghi p này có ti m l c v v n, lao ng, công ngh th p nên r t khó có th c nh tranh v i các công ty d ch v xuyên qu c gia. Nh ng doanh nghi p d ch v có quy mô ln h ơn ph n l n là DNNN c quy n ho c ưc Nhà n ưc b o h , vì v y ít có ng l c nâng cao n ng l c c nh tranh. - Nh ng phân tích trong Ph n I.2 c a Ch ươ ng này ã ch rõ r ng các ngành/phân ngành d ch v là r t phong phú, a d ng và có quan h ch t ch vi nhau. c tính r ng có t i ít nh t 70% ngu n u vào c a các doanh nghi p d ch v là t các doanh nghi p d ch v khác, do v y s ph i h p ch t ch gi a các c p, các ngành v d ch v mang tính thi t y u. Tuy nhiên, th c t Vi t Nam ch ưa có s ph i h p ch t ch , quan h gi a các c ơ quan qu n lý còn nhi u im r t b t h p lý, th hi n c chi n l ưc, quy ho ch, chính sách phát tri n cho n ho t ng qu n lý nhà n ưc. Trong b i c nh hi n nay, cho dù Vi t Nam xây d ng ưc m t chi n l ưc qu c gia t ng th v phát tri n khu v c d ch v thì c ng ph i m t m t th i gian dài m i c i thi n ưc s ph i h p gi a các c p, các ngành trong phát tri n d ch v . - H th ng pháp lu t, chính sách c a Vi t Nam còn nhi u im ch ưa phù h p v i thông l qu c t , và iu này làm cho khu v c d ch v d b t n th ươ ng b i vì cùng v i quá trình h i nh p qu c t , áp l c c nh tranh t ng lên t các doanh nghi p d ch v n ưc ngoài. Trong nhi u tr ưng h p, ch ưa có s c l p gi a các ch c n ng ho t ng và giám sát lu t pháp và vi c th c thi các quy nh pháp lu t hi n còn ch ưa nh t quán. Các v n b n pháp lu t ưc so n th o ít có s tham gia ý ki n c a các bên có liên quan, c bi t là các doanh nghi p, do v y ch ưa áp ng ưc yêu c u c a khu v c t ư nhân. III.2.3. C h i - Trong nh ng n m qua, s t ng tr ưng và phát tri n c a khu v c d ch v Vi t Nam ưc ánh giá là d ưi m c ti m n ng. iu này có ngh a là ti m nng phát tri n c a khu v c này còn l n và n u ưc kh ơi d y thì khu v c dch v s tr thành ng l c r t quan trng cho s phát tri n kinh t trong nh ng n m t i. Nhà n ưc Vi t Nam ti p t c có nh ng ch tr ươ ng, chính sách nh m khuy n khích phát tri n d ch v , trong ó có nh n m nh n h i nh p qu c t và c nh ng iu ch nh chính sách nh m phù h p v i thông l qu c t; n u nh ng ch tr ươ ng, chính sách này ưc th c hi n có hi u qu , thì khu vc d ch v có iu ki n thu n l i nâng cao s c c nh tranh c a mình. 99
41. Chi n l ưc t ng th qu c gia v phát tri n khu v c d ch v mà Vi t Nam ang xây d ng c ng h a h n t o c ơ h i phát tri n t t cho khu v c này. - Khi Vi t Nam gia nh p WTO, h a h n s có m t làn sóng các nhà u tư n ưc ngoài m i vào Vi t Nam, ng th i Vi t Nam c ng là a im h p dn i v i các t ch c tài tr n ưc ngoài, do v y các nhà cung ng d ch v ca Vit Nam có c ơ h i xu t kh u d ch v t i các nhà u t ư n ưc ngoài ngay ti Vi t Nam, t o iu ki n thu n l i cho vi c m r ng các c ơ h i ra n ưc ngoài. S có m t c a các doanh nghi p có v n u t ư n ưc ngoài Vi t Nam không ch t o c ơ h i tìm hi u nh ng thông l và kinh nghi m ho t ng qu c t t t nh t, mà còn t o c ơ h i chuy n giao công ngh m m thông qua các doanh nghi p liên doanh ho c l c l ưng lao ng làm vi c trong nh ng doanh nghi p y. - S l ưng các hi p nh qu c t v i các cam k t t ư do hoá tip c n th tr ưng d ch v c a Vi t Nam ang ngày càng gia t ng. iu này ang di n ra t t c các c p : song ph ươ ng, khu v c và toàn c u. Các rào c n ti p c n th tr ưng mà các doanh nghi p d ch v Vi t Nam hi n v p ph i s d n d n ưc xoá b và iu ó s t o ra c ơ h i ti p c n các th tr ưng m i. Ngoài ti p c n th tr ưng, các doanh nghi p d ch v Vi t Nam còn có th ti p c n các ngu n l c khác t th tr ưng qu c t nh ư v n, nhân l c, công ngh , tri th c Thí d , vi c Vi t Nam gia nh p WTO s mang l i nh ng c ơ h i quan tr ng cho khu v c d ch v nh ư: + Vi t Nam có c ơ h i m r ng th tr ưng xu t kh u m t s d ch v không ch ra n ưc ngoài mà còn c xu t kh u d ch v t i ch thông qua vi c cung ng d ch v cho các nhà u t ư n ưc ngoài ho t ng t i Vit Nam. + Vi t Nam s d dàng h ơn trong vi c thu hút v n, công ngh và k nng qu n lý t n ưc ngoài m t khi các iu kho n và iu ki n c a WTO ưc tho mãn. + C nh tranh t các nhà cung ng d ch v n ưc ngoài s khi n cho các nhà cung ng d ch v c a Vit Nam ph i i m i, c i ti n công ngh , ào t o li i ng nhân viên và nâng cao ch t l ưng d ch v . + Vi t Nam s có c ơ h i t ng c ưng và m r ng h p tác v i các n ưc và các khu v c khác trên th gi i thông qua các hi p nh h p tác v i các Hi p h i ngành d ch v n ưc ngoài. 100
42. + Vi c iu ch nh các chu n m c trong n ưc cho phù h p v i các chu n m c qu c t theo nh ng cam k t v i WTO s t ng c ưng n ng l c cnh tranh c a khu v c d ch v Vi t Nam. III.2.3. Thách th c - Quá trình t do hoá th ươ ng m i d ch v s d n n s c nh tranh ngày càng gay g t trên th tr ưng. S c nh tranh n t các doanh nghi p n ưc ngoài t ng quá nhanh s gây nhi u khó kh n cho các doanh nghi p d ch v Vi t Nam. Do có l i th h ơn v v n, công ngh , ngu n nhân l c có k n ng cao và kinh nghi m ho t ng trong môi tr ưng toàn c u, nên các doanh nghi p d ch v n ưc ngoài s chi m nh ng ph n có l i nh t trên th tr ưng trong n ưc, khi n cho các doanh nghi p n i a có r i ro r ơi vào tình tr ng b thu h p ho c phá s n, c bi t là nh ng doanh nghi p nh và v a ho c nh ng doanh nghi p không có s chu n b k l ưng. - S iu ch nh pháp lu t, chính sách c a Nhà n ưc cho phù h p v i các thông l qu c t c ng gây ra thách th c i v i các doanh nghi p d ch v trong n ưc. S c quy n c a các DNNN s gi m thi u, s b o h c a Nhà nưc s t ng b ưc ưc xoá b , n u nh ng doanh nghi p này không i m i thích nghi v i s thay i chính sách thì r t khó có th ng v ng trên th tr ưng. N u s v x y ra m t s l nh v c d ch v nh y c m nh ư tài chính, giáo d c, thì h u qu i v i n n kinh t và xã h i là r t n ng n . - S ho t ng c a các doanh nghi p d ch v có v n u t ư n ưc ngoài Vi t Nam c ng có nguy c ơ gây ra m t s v n v xã h i n u không có nh ng bi n pháp iu ti t thích hp. Nh ng doanh nghi p này th ưng chi m lnh nh ng ph n có l i nh t trên th tr ưng t l i nhu n cao nh t, nên nh ng m c tiêu xã h i mà khu v c d ch v ph i m nh n có th không ưc áp ng. III.3. M t s gi i pháp nh m nâng cao hi u qu c a khu v c d ch v Vi t Nam trong h i nh p qu c t Ngoài nh ng gi i pháp ã ưc nêu trong Ph n II.1 và II.2 c a Ch ươ ng này, nâng cao hi u qu c a khu v c d ch v trong h i nh p qu c t , c n th c hi n m t s gi i pháp ch y u sau ây: - Vi t Nam c n xây d ng m t l trình h i nh p qu c t h p lý, c th là trong khuôn kh WTO, cho khu v c d ch v ; ng th i xây d ng m t khung kh iu ti t n i a v ng m nh. Khung kh này có tác d ng b o v ng ưi tiêu dùng và các doanh nghi p d ch v n i a nh m h p th ưc m c cao 101
43. nh t nh ng tác ng tích c c và gi m thi u t i m c th p nh t nh ng tác ng tiêu c c c a quá trình h i nh p. L trình h i nh p và khung kh iu ti t là nh ng c ơ s quan tr ng nh h ưng cho ho t ng c a các doanh nghi p d ch v c trong và ngoài n ưc. - Vi t Nam c n ti p t c y m nh quá trình iu ch nh pháp lu t, chính sách cho phù h p v i lu t l c a WTO nh m thúc y c nh tranh lành m nh trên th tr ưng. iu này òi h i các c ơ quan ch c n ng ti p t c rà soát các vn b n pháp lu t nh m bãi b nh ng v n b n ã l i th i, ng th i b sung, sa i và ban hành nh ng v n b n m i. Nghiên c u ban hành m t s o lu t chuyên ngành v d ch v theo h ưng ti p c n v i cách hi u c a WTO/GATS nh ư: Lu t Kinh doanh d ch v vi n thông; Lu t Cung ng các dch v phân ph i; Lu t Kinh doanh các d ch v môi tr ưng; Lu t Kinh doanh du l ch và l hành; Lu t Cung ng các d ch v v n hoá và gi i trí; Lu t Cung ng các d ch v xã h i, liên quan n s c kho - T ng c ưng thu hút v n FDI vào khu v c d ch v . Mu n v y, tr ưc ht c n t do hoá m nh m h ơn các d ch v tài chính, v n t i và vi n thông, vn hi n ang ưc n m gi b i các DNNN. Ti p t c ti n hành m nh m hơn, tri t h ơn công tác c i cách hành chính liên quan n FDI. Khuy n khích ph ươ ng th c giao d ch th ba, t c là hi n di n th ươ ng m i vì hi n di n th ươ ng m i g n li n v i FDI. Ngoài ra, c n th c hi n m t s bi n pháp khác thúc y FDI vào khu v c d ch v nh ư: thành l p c ơ quan chuyên trách xúc ti n u t ư; ư a ra các chính sách ưu ãi v thu , lãi su t, thuê m t b ng; phát tri n ngu n nhân l c áp ng nh ng òi h i c thù c a các ngành d ch v ; hình thành các khu công nghi p ng b nh m ón b t xu h ưng c a các nhà u t ư n ưc ngoài chuy n d ch v ra n ưc ngoài. - T ng c ưng xu t kh u d ch v . Chi n l ưc qu c gia v phát tri n khu vc d ch v c n chú tr ng tho áng n xu t kh u d ch v , coi ây là ho t ng có t m chi n l ưc nh m thu hút ngo i t và nâng cao n ng l c c nh tranh c a các ngành d ch v . Vi t Nam c n xây d ng m t chi n l ưc xúc ti n xu t khu d ch v qu c gia nh m qu ng bá các d ch v trên th tr ưng toàn cu và h tr xu t kh u. C n có chính sách h tr các doanh nghi p xu t kh u dch v có th c nh tranh thành công. C n phát huy ho t ng tích c c c a các Hi p h i ngành d ch v c a Vi t Nam qu ng bá các d ch v trên th tr ưng qu c t và k t n i v i các hi p h i cùng ngành trên th gi i nh m thúc y quan h i tác và i di n cho ngành t i các di n àn khu v c và toàn cu. 102