Giáo trình Quản lý ngân sách - Chương I: Những vấn đề cơ bản về quản lý ngân sách nhà nước

Nội dung text: Giáo trình Quản lý ngân sách - Chương I: Những vấn đề cơ bản về quản lý ngân sách nhà nước

1. Tr­êng Cao §¼ng NghÒ Nam §Þnh Bé m«n Kinh tÕ Lêi nãi ®Çu Qu¶n lý ng©n s¸ch lµ mét bé phËn quan träng cÊu thµnh cña hÖ thèng qu¶n lý kinh tÕ tµi chÝnh. Th«ng qua kiÕn thøc chuyªn m«n vÒ qu¶n lý ng©n s¸ch, ng­êi häc thùc hiÖn ®­îc c¸c néi dung vÒ nghiÖp vô qu¶n lý ng©n s¸ch . Víi môc tiªu trang bÞ cho häc sinh, sinh viªn c¸c kiÕn thøc c¬ b¶n vÒ qu¶n lý ng©n s¸ch vµ kü n¨ng gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò vÒ qu¶n lý ng©n s¸ch trong hÖ thèng qu¶n lý ng©n s¸ch vµ tµi chÝnh kÕ to¸n trong c¸c ®¬n vÞ sù nghiÖp Nhµ n­íc vµ nh»m ®¸p øng yªu cÇu vÒ gi¸o tr×nh gi¶ng d¹y häc tËp vµ nghiªn cøu cña häc sinh, sinh viªn, ®ång thêi ®¸p øng ®­îc ch­¬ng tr×nh khung cña Bé lao ®éng-TBXH, Bé m«n Kinh tÕ-Tr­êng Cao §¼ng NghÒ Nam §Þnh biªn so¹n Gi¸o tr×nh qu¶n lý ng©n s¸ch (Dïng cho tr×nh ®é cao ®¼ng nghÒ). Cuèn s¸ch gåm 05 ch­¬ng : - Ch­¬ng I : Nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n vÒ qu¶n lý ng©n s¸ch Nhµ n­íc - Ch­¬ng II : Thu chi ng©n s¸ch Nhµ n­íc - Ch­¬ng III : LËp dù to¸n ng©n s¸ch Nhµ n­íc - Ch­¬ng IV : ChÊp hµnh ng©n s¸ch vµ quyÕt to¸n ng©n s¸ch Nhµ n­íc - Ch­¬ng V : Qu¶n lý ng©n s¸ch x·, ph­êng, thÞ trÊn Néi dung biªn so¹n theo h×nh thøc tÝch hîp gi÷a lý thuyÕt vµ thùc hµnh. Trong qu¸ tr×nh biªn so¹n, t¸c gi¶ ®· tham kh¶o nhiÒu tµi liÖu liªn quan cña c¸c tr­êng §¹i häc, Cao ®¼ng, Trung cÊp chuyªn nghiÖp, d¹y nghÒ vµ cËp nhËt nh÷ng kiÕn thøc míi nhÊt. MÆc dï ®· cã nhiÒu cè g¾ng nh­ng kh«ng tr¸nh khái nh÷ng thiÕu sãt. T¸c gi¶ rÊt mong nhËn ®­îc sù ®ãng gãp ý kiÕn cña c¸c thÇy, c« gi¸o vµ c¸c b¹n häc sinh, sinh viªn cïng ®«ng ®¶o b¹n ®äc ®Ó gi¸o tr×nh ngµy cµng hoµn thiÖn h¬n. Xin tr©n träng c¶m ¬n ! Gi¸o tr×nh Qu¶n lý ng©n s¸ch 1 So¹n gi¶: NguyÔn TiÕn Th­
2. Tr­êng Cao §¼ng NghÒ Nam §Þnh Bé m«n Kinh tÕ Ch­¬ng I Nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n vÒ qu¶n lý ng©n s¸ch Nhµ n­íc 1. Tæng quan vÒ ng©n s¸ch Nhµ n­íc: 1.1. Kh¸i niÖm ng©n s¸ch Nhµ n­íc: LuËt ng©n s¸ch Nhµ n­íc ®­îc N­íc CHXHCN ViÖt Nam khãa IX kú häp thø 2 th«ng qua ngµy 16/12/2002 quy ®Þnh “Ng©n s¸ch Nhµ n­íc vµ toµn bé c¸c kho¶n thu, chi cña Nhµ n­íc ®· ®­îc c¬ quan cã thÈm quyÒn quyÕt ®Þnh vµ ®­îc thùc hiÖn trong mét n¨m ®Ó ®¶m b¶o thùc hiÖn c¸c chøc n¨ng, nhiÖm vô cña Nhµ n­íc”. 1.2. Mét sè quan ®iÓm vÒ ng©n s¸ch Nhµ n­íc: Trong hÖ thèng tµi chÝnh Nhµ n­íc, ng©n s¸ch Nhµ n­íc lµ kh©u tËp trung gi÷ vai trß chñ ®¹o, còng lµ kh©u tµi chÝnh ®­îc h×nh thµnh sím nhÊt, ra ®êi vµ tån t¹i g¾n víi hÖ thèng qu¶n lý Nhµ n­íc. Song ®Õn nay ch­a cã mét quan niÖm thèng nhÊt vÒ ng©n s¸ch Nhµ n­íc. Trªn thùc tÕ ng­êi ta ®· ®­a ra nhiÒu ®Þnh nghÜa vÒ ng©n s¸ch Nhµ n­íc kh«ng gièng nhau tïy theo quan ®iÓm ng­êi ®Þnh nghÜa thuéc tr­êng ph¶i kinh tÕ kh¸c nhau, hoÆc theo môc ®Ých nghiªn cøu. HiÖn nay cã hai quan niÖm phæ biÕn: Quan niÖm 1: “Ng©n s¸ch nhµ n­íc lµ b¶n dù to¸n thu chi tµi chÝnh cña Nhµ n­íc trong thêi gian nhÊt ®Þnh, th­êng lµ 1 n¨m” Quan niÖm 2: “Ng©n s¸ch nhµ n­íc lµ quü tiÒn tÖ cña Nhµ n­íc” C¸c quan niÖm trªn ®· lét t¶ ®­îc mÆt vËt chÊt, nh­ng ch­a thÓ hiÖn ®­îc néi dung kinh tÕ cña ng©n s¸ch nhµ n­íc, tøc ph¶i xem xÐt trªn c¸c mÆt h×nh thøc, thùc thÓ vµ quan hÖ kinh tÕ chøa trong ng©n s¸ch Nhµ n­íc. XÐt vÒ h×nh thøc ng©n s¸ch Nhµ n­íc lµ b¶n b¸o c¸o thu chi do ChÝnh phñ lËp ra, ®Ö tr×nh lªn Quèc héi phª duyÖt vµ giao cho ChÝnh phñ thùc hiÖn. XÐt vÒ thùc thÓ: Ng©n s¸ch Nhµ n­íc bao gåm c¸c kho¶n thu cô thÓ, nh÷ng kho¶n chi cô thÓ vµ ®Þnh l­îng. C¸c kho¶n thu ®­îc nép vµo quü vµ c¸c kho¶n chi rót tõ quü ®ã. XÐt vÒ quan hÖ kinh tÕ. Chøa ®ùng trong ng©n s¸ch Nhµ n­íc c¸c kho¶n thu, chi ®Òu ph¶n ¸nh quan hÖ nhÊt ®Þnh gi÷a Nhµ n­íc víi ng­êi nép; nhµ n­íc víi c¬ quan, ®¬n vÞ thô h­ëng. Gi¸o tr×nh Qu¶n lý ng©n s¸ch 2 So¹n gi¶: NguyÔn TiÕn Th­
3. Tr­êng Cao §¼ng NghÒ Nam §Þnh Bé m«n Kinh tÕ Tõ c¸c ph©n tÝch trªn chóng ta rót ra kÕt luËn: “Ng©n s¸ch nhµ n­íc ph¶n ¸nh quan hÖ kinh tÕ ph¸t sinh g¾n liÒn víi qu¸ tr×nh t¹o lËp, ph©n phèi vµ sö dông c¸c quü tiÒn tÖ tËp trung cña Nhµ n­íc khi Nhµ n­íc tham gia ph©n phèi c¸c nguån tµi chÝnh quèc gia nh»m thùc hiÖn c¸c chøc n¨ng cña Nhµ n­íc trªn c¬ së luËt ®Þnh. 1.3 §Æc ®iÓm cña ng©n s¸ch Nhµ n­íc Ng©n s¸ch nhµ n­íc bao gåm nh÷ng quan hÖ tµi chÝnh: - Quan hÖ tµi chÝnh Nhµ n­íc víi d©n c­. - Quan hÖ Nhµ n­íc víi c¸c doanh nghiÖp thuéc mäi thµnh phÇn kinh tÕ, ®Æc biÖt kinh tÕ Nhµ n­íc. - Quan hÖ tµi chÝnh Nhµ n­íc víi c¸c tæ chøc x· héi - C¸c quan hÖ tµi chÝnh trªn cã c¸c ®Æc ®iÓm sau: - ViÖc t¹o lËp vµ sö dông c¸c quü ng©n s¸ch nhµ n­íc lu«n g¾n víi quyÒn lùc Nhµ n­íc vµ thùc hiÖn c¸c chøc n¨ng nhµ n­íc, ®­îc Nhµ n­íc tiÒn hµnh trªn c¬ së luËt lÖ nhÊt ®Þnh. - Ng©n s¸ch Nhµ n­íc g¾n chÆt víi së h÷u nhµ n­íc, lu«n chøa ®ùng lîi Ých chung, lîi Ých c«ng céng. Ho¹t ®éng thu – chi ng©n s¸ch nhµ n­íc lµ sù thÓ hiÖn c¸c mÆt ho¹t ®éng kinh tÕ – x· héi Nhµ n­íc, lµ viÖc xö lý c¸c quan hÖ lîi Ých trong x· héi khi Nhµ n­íc tham gia ph©n phèi tµi chÝnh quèc gia thÓ hiÖn c¶ trong ph©n phèi thu nhËp cña c¸c doanh nghiÖp, d©n c­, ph©n bæ nguån lùc cho kinh tÕ – x· héi, an ninh, quèc phßng, ng©n s¸ch nhµ n­íc còng cã ®Æc ®iÓm nh­ quü tµi chÝnh kh¸c. NÐt riªng biÖt cña ng©n s¸ch nhµ n­íc víi t­ c¸ch lµ mét quü tiÒn tÖ tËp trung cña Nhµ n­íc lµ nã ®­îc chia thµnh nhiÒu quü nhá, cã t¸c dông riªng vµ chØ ng©n s¸ch nhµ n­íc míi ®­îc dïng cho nh÷ng môc ®Ých nhÊt ®Þnh. Ho¹t ®éng thu, chi ng©n s¸ch nhµ n­íc ®­îc thùc hiÖn theo nguyªn t¾c kh«ng hoµn tr¶ trùc tiÕp chñ yÕu. Nghiªn cøu nh÷ng ®Æc ®iÓm cña ng©n s¸ch nhµ n­íc kh«ng nh÷ng cho phÐp t×m ®­îc ph­¬ng ph¸p, ph­¬ng thøc qu¶n lý ng©n s¸ch nhµ n­íc cã hiÖu qu¶ h¬n, mµ cßn gióp chóng ta nhËn thøc, ph¸t huy tèt h¬n c¸c chøc n¨ng, vai trß cña ng©n s¸ch nhµ n­íc. Gi¸o tr×nh Qu¶n lý ng©n s¸ch 3 So¹n gi¶: NguyÔn TiÕn Th­
4. Tr­êng Cao §¼ng NghÒ Nam §Þnh Bé m«n Kinh tÕ 1.4 Chøc n¨ng cña ng©n s¸ch nhµ n­íc 1.4.1 Chøc n¨ng ph©n phèi Kh¸c víi chøc n¨ng ph©n phèi cña c¸c phôm trï gi¸ trÞ kh¸c, chøc n¨ng ph©n phèi cña ng©n s¸ch Nhµ n­íc mang ®Æc tr­ng riªng sau: - Chñ thÓ ph©n phèi: Ph©n phèi cña ng©n s¸ch Nhµ n­íc g¾n víi mét chñ thÓ duy nhÊt lµ Nhµ n­íc. Nhµ n­íc sö dông NSNN lµm c«ng cô ph©n phèi GDP, cïng c¸c nguån tµi chÝnh kh¸c nh»m h×nh thµnh quü tÝch lòy vµ quü tiªu dïng trong ph¹m vi toµn x· héi. - §èi t­îng ph©n phèi: Lµ toµn bé GDP ®­îc biÓu hiÖn d­íi h×nh thøc gi¸ trÞ. - §Æc ®iÓm ph©n phèi: Kh«ng mang tÝnh hoµn tr¶ trùc tiÕp vµ dùa trªn quyÒn lùc kinh tÕ, chÝnh trÞ cña Nhµ n­íc. Ph©n phèi cña ng©n s¸ch Nhµ n­íc võa cã thÓ g¾n víi viÖc sö dông trùc tiÕp liÒn ngay sau qu¸ tr×nh ph©n phèi, võa cã thÓ h×nh thµnh quü tiÒn tÖ víi nh÷ng môc ®Ých kh¸c nhau trong nÒn kinh tÕ. + Sù ph©n phèi cña ng©n s¸ch Nhµ n­íc vµo GDP ®­îc thùc hiÖn b»ng nh÷ng ph­¬ng ph¸p kh¸c nhau, cã thÓ thùc hiÖn b»ng ph­¬ng ph¸p c­ìng chÕ "thu b¾t buéc", cã thÓ thùc hiÖn b»ng ph­¬ng ph¸p tù nguyÖn "viÖn trî, biÓu t­îng". Dï sö dông ph­¬ng ph¸p nµo, ph©n phèi cña ng©n s¸ch Nhµ n­íc còng cã t¸c dông to lín ®èi víi qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi. + Ph©n phèi ng©n s¸ch Nhµ n­íc mang tÝnh hai mÆt râ rµng, nã phô thuéc vµo chÝnh s¸ch sö dông ng©n s¸ch Nhµ n­íc trong tõng giai ®o¹n. NÕu chÝnh s¸ch ph©n phèi ng©n s¸ch ®øng ®¾n, phï hîp quy luËt sÏ thôc ®Èy sù ph¸t triÓn, g©y rèi ren trong lÜnh vùc ph©n phèi vµ l­u th«ng, t¹o sù bÊt c«ng trong x· héi 1.4.2. Chøc n¨ng gi¸m ®èc. Còng nh­ chøc n¨ng cña tµi chÝnh nãi chung, chøc n¨ng gi¸m ®èc cña ng©n s¸ch Nhµ n­íc còng ®­îc thùc hiÖn b»ng tiÒn, nã kiÓm tra viÖc gi¸m s¸t ®«n ®èc qu¸ tr×nh t¹o lËp vµ sö dông quü ng©n s¸ch Nhµ n­íc trong ph¹m vi toµn bé nÒn kinh tÕ quèc d©n Trong thùc tiÔn, chøc n¨ng gi¸m ®èc cña ng©n s¸ch Nhµ n­íc ®­îc thùc hiÖn bëi c¬ quan tµi chÝnh, thuÕ, kho b¹c nhµ n­íc Néi dung kiÓm tra cña ng©n s¸ch Nhµ n­íc bao gåm: Gi¸o tr×nh Qu¶n lý ng©n s¸ch 4 So¹n gi¶: NguyÔn TiÕn Th­
5. Tr­êng Cao §¼ng NghÒ Nam §Þnh Bé m«n Kinh tÕ + KiÓm tra viÖc chÊp hµnh chÝnh s¸ch, chÕ ®é, thÓ lÖ cña Nhµ n­íc trong lÜnh vùc tµi chÝnh + KiÓm tra qu¸ tr×nh sö dông vèn cña ng©n s¸ch Nhµ n­íc. Môc ®Ých cña kiÓm tra ng©n s¸ch Nhµ n­íc gåm: + N©ng cao hiÖu qu¶ sö dông ng©n s¸ch Nhµ n­íc + Ph¸t huy vai trß tÝch cùc cña ng©n s¸ch Nhµ n­íc ®èi víi qu¸ tr×nh tæ chø, qu¶n lý vÜ m« nÒn kinh tÕ. + Bæ sung, hoµn thiÖn c¬ chÕ qu¶n lý ng©n s¸ch Nhµ n­íc, lµm cho ho¹t ®éng ng©n s¸ch Nhµ n­íc phï hîp c¬ chÕ qu¶n lý Nhµ n­íc. 1.5. Vai trß cña ng©n s¸ch Nhµ n­íc: Ng©n s¸ch Nhµ n­íc cã vai trß rÊt quan träng trong toµn bé ho¹t ®éng kinh tÕ-x· héi, quèc phßng vµ ®èi ngo¹i cña ®Êt n­íc, tuy nhiªn vai trß cña ng©n s¸ch bao giê còng g¾n liÒn víi vai trß cña ®Êt n­íc trong mét thêi kú nhÊt ®Þnh. Trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng, ng©n s¸ch Nhµ n­íc ®¶m nhËn vai trß qu¶n lý vÜ m« ®èi víi toµn bé nÒn kinh tÕ-x· héi . a. Ng©n s¸ch nhµ n­íc lµ c«ng cô chñ yÕu ph©n bæ trùc tiÕp hoÆc gi¸n tiÕp c¸c nguån tµi chÝnh quèc gia, ®Þnh h­íng ph¸t triÓn s¶n xuÊt, h×nh thµnh c¬ cÊu kinh tÕ míi, thóc ®Èy t¨ng tr­ëng kinh tÕ æn ®Þnh, bÒn v÷ng . Vèn ng©n s¸ch Nhµ n­íc lµ nguån tµi chÝnh cã tÝnh chÊt chñ ®¹o trong qu¸ tr×nh vËn ®éng cña toµn bé vèn x· héi. Bëi lÏ, qua thu, phÇn lín nguån tµi chÝnh quèc gia ®­îc tËp trung vµo ng©n s¸ch nh»m ®¸p øng nhu cÇu cña Nhµ n­íc, c¸c kho¶n chi cña ng©n s¸ch cã ý nghÜa quèc gia, cã ph¹m vi t¸c ®éng réng lín nh»m vµo c¸c môc tiªu cña chiÕn l­îc kinh tÕ vµ th«ng qua mäi ho¹t ®éng thu chi cña vèn ng©n s¸ch, Nhµ n­íc thùc hiÖn viÖc h­íng dÉn, chi phèi c¸c nguån tµi chÝnh ë c¸c chñ thÓ kh¸c trong x· héi. V× vËy, qua viÖc ph©n bæ nguån tµi chÝnh cña ng©n s¸ch Nhµ n­íc, Nhµ n­íc trùc tiÕp hoÆc gi¸n tiÕp t¸c ®éng ®Õn møc ®é, c¬ cÊu cña c¸c nguån tµi chÝnh ë c¸c chñ thÓ ®ã theo ®Þnh h­íng cña Nhµ n­íc . Th«ng qua c¸c kho¶n chi kinh tÕ vµ chi ®Çu t­ x©y dùng c¸c c«ng tr×nh kÕt cÊu h¹ tÇng kinh tÕ, ph¸t triÓn nh÷ng ngµnh, lÜnh vùc cã tû suÊt lîi nhuËn cao, thu håi vèn nhanh, ­u tiªn c¸c ngµnh mòi nhän cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh trªn thÞ tr­êng ®Èy m¹nh s¶n xuÊt c¸c mÆt hµng thuéc thÕ m¹nh xuÊt khÈu , ChÝnh phñ cã thÓ t¹o ®iÒu kiÖn vµ h­íng nguån vèn ®Çu t­ cña c¸c doanh nghiÖp vµo Gi¸o tr×nh Qu¶n lý ng©n s¸ch 5 So¹n gi¶: NguyÔn TiÕn Th­
6. Tr­êng Cao §¼ng NghÒ Nam §Þnh Bé m«n Kinh tÕ nh÷ng lÜnh vùc, nh÷ng vïng cÇn thiÕt ®Ó h×nh thµnh c¬ cÊu kinh tÕ míi còng nh­ t¹o ra m«i tr­êng thuËn lîi cho s¶n xuÊt kinh doanh. C¸c kho¶n chi nµy cña ng©n s¸ch Nhµ n­íc kh«ng thu håi trùc tiÕp, nh­ng hiÖu qu¶ cña nã l¹i ®­îc tÝnh b»ng sù t¨ng tr­ëng cña GDP, sù ph©n bè chung hîp lý cña nÒn kinh tÕ hoÆc b»ng c¸c chØ tiªu kh¸c nh­ t¹o ra kh¶ n¨ng tèc ®é l­u chuyÓn hµng hãa vµ dÞch vô Th«ng qua thu ng©n s¸ch, chñ yÕu lµ thuÕ còng gãp phÇn ®Þnh h­íng ph¸t triÓn s¶n xuÊt. ViÖc ®Æt ra c¸c lo¹i thuÕ víi thuÕ suÊt ­u ®·i, c¸c quy ®Þnh miÔn, gi¶m thuÕ cã t¸c dông kÝch thÝch m¹nh mÏ ®èi víi doanh nghiÖp bá vèn ®Çu t­ vµo n¬i cÇn thiÕt, ng­îc l¹i, mét chÝnh s¸ch thuÕ kh¾t khe sÏ gi¶m bít luång di chuyÓn vèn vµo n¬i cÇn h¹n chÕ s¶n xuÊt kinh doanh. Râ rµng lµ chÝnh s¸ch thu, chi ng©n s¸ch g¾n liÒn víi chÝnh s¸ch ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi vµ phôc vô trùc tiÕp cho chÝnh s¸ch nµy cña Nhµ n­íc. b. Ng©n s¸ch Nhµ n­íc lµ c«ng cô ®Ó ®iÒu tiÕt thÞ tr­êng, b×nh æn gi¸ c¶ vµ kiÓm chÕ l¹m ph¸t. Trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng, quy luËt cung cÇu chi phèi thÞ tr­êng rÊt m¹nh mÏ. Mäi sù biÕn ®éng cña gi¸ c¶ ®Òu cã nguyªn nh©n tù sù mÊt c©n ®èi cung cÇu. Ng­êi kinh doanh nãi chung rÊt nh¹y c¶m víi t×nh h×nh gi¸ c¶ ®Ó di chuyÓn nguån vèn tõ lÜnh vùc nµy sang lÜnh vùc kh¸c. Nh­ng ®èi víi ng­êi s¶n xuÊt, sù di chuyÓn nµy lµ rÊt khã kh¨n vµ ®èi víi nguån kinh tÕ, th× viÖc di chuyÓn vèn sÏ g©y ra nh÷ng ph¶n øng d©y chuyÒn dÉn tíi lµm mÊt sù æn ®Þnh cña c¬ cÊu. V× vËy, ChÝnh phñ cÇn cã sù t¸c ®éng tÝch cùc ®Õn thÞ tr­êng nh»m ®¶m b¶o lîi Ých cho c¶ ng­êi s¶n xuÊt vµ ng­êi tiªu dïng, còng nh­ ®Ó gi÷ v÷ng c¬ cÊu kinh tÕ ®· ®­îc ho¹ch ®Þnh. §èi víi thÞ tr­êng hµng hãa, ho¹t ®éng ®iÒu tiÕt cña ChÝnh phñ ®­îc thùc hiÖn th«ng qua viÖc sö dông c¸c quü dù tr÷ cña Nhµ n­íc (b»ng tiÒn, b»ng ngo¹i tÖ, c¸c lo¹i hµng hãa, vËt t­ chiÕn l­îc ) ®­îc h×nh thµnh tõ nguån thu cña ng©n s¸ch Nhµ n­íc. Mét c¸ch tæng qu¸t, c¬ chÕ ®iÒu tiÕt lµ khi gi¸ c¶ cña mét lo¹i hµng hãa nµo ®ã lªn cao, ®Ó k×m h·m vµ chèng ®Çu c¬, ChÝnh phñ ®­a dù tr÷ hµng hãa ®ã ra thÞ tr­êng ®Ó t¨ng cung, trªn c¬ së ®ã sÏ b×nh æn ®­îc gi¸ c¶. Cßn khi gi¸ c¶ mét lo¹i hµng hãa nµo ®ã bÞ gi¶m m¹nh, cã kh¶ n¨ng g©y thiÖt h¹i cho ng­êi s¶n xuÊt t¹o ra xu h­íng di chuyÓn vèn sang lÜnh vùc kh¸c, ChÝnh phñ sÏ bá tiÒn ®Ó mua c¸c hµng hãa ®ã theo mét gi¸ nhÊt ®Þnh nh»m ®¶m b¶o Gi¸o tr×nh Qu¶n lý ng©n s¸ch 6 So¹n gi¶: NguyÔn TiÕn Th­
7. Tr­êng Cao §¼ng NghÒ Nam §Þnh Bé m«n Kinh tÕ quyÒn lîi cho ng­êi s¶n xuÊt. B»ng c«ng cô thuÕ vµ chÝnh s¸ch chi tiªu ng©n s¸ch Nhµ n­íc, ChÝnh phñ cã thÓ t¸c ®éng vµo tæng cung hoÆc tæng cÇu ®Ó gãp phÇn æn ®Þnh gi¸ c¶ trªn thÞ tr­êng. §èi víi thÞ tr­êng tiÒn tÖ, thÞ tr­êng vèn, thÞ tr­êng søc lao ®éng, ho¹t ®éng ®iÒu tiÕt cña ChÝnh phñ th«ng qua viÖc thùc hiÖn mét c¸ch ®ång bé gi÷a c¸c c«ng cô tµi chÝnh, tiÒn tÖ, gi¸ c¶ trong ®ã c«ng cô ng©n s¸ch víi c¸c biÖn ph¸p nh­ ph¸t hµnh c«ng tr¸i, chi tr¶ nî, c¸c biÖn ph¸p tiªu dïng cña ChÝnh phñ cho toµn x· héi, ®µo t¹o Nh­ vËy thu, ®Æc biÖt lµ thuÕ, chi tiªu, dù tr÷ Nhµ n­íc cã t¸c ®éng rÊt lín ®Õn quan hÖ cung cÇu vµ b×nh æn gi¸ c¶ thÞ tr­êng. KiÒm chÕ l¹m ph¸t lu«n ®­îc coi lµ môc tiªu träng yÕu trong ®iÒu chØnh vÜ m« nÒn kinh tÕ-x· héi cña quèc gia. L¹m ph¸t, víi sù bïng næ c¸c c¬n sèt vÒ gi¸, g©y ra nh÷ng hËu qu¶ nÆng nÒ cho nÒn kinh tÕ, cho ng­êi s¶n xuÊt vµ ng­êi tiªu dïng. Gi÷a l¹m ph¸t vµ ho¹t ®éng thu-chi cña ng©n s¸ch Nhµ n­íc lu«n cã mèi quan hÖ chÆt chÏ víi nhau. V× vËy, cã thÓ kh¼ng ®Þnh, c¸c gi¶i ph¸p nh»m kiÒm chÕ l¹m ph¸t ®Òu liªn quan ®Õn ho¹t ®éng cña ng©n s¸ch Nhµ n­íc. Khi x¶y ra l¹m ph¸t, gi¸ c¶ t¨ng lªn do cung cÇu mÊt c©n ®èi (cung nhá h¬n cÇu), ChÝnh phñ cã thÓ sö dông biÖn ph¸p thuÕ nh­ t¨ng thuÕ tiªu dïng, gi¶m thuÕ ®èi víi ®Çu t­ vµ th¾t chÆt chi tiªu cña ng©n s¸ch Nhµ n­íc, nhÊt lµ c¸c kho¶n chi cho tiªu dïng ®Ó n©ng ®ì vµ gi¶m bít cÇu. c. Ng©n s¸ch Nhµ n­íc lµ c«ng cô cã hiÖu lùc cña Nhµ n­íc ®Ó ®iÒu chØnh trong lÜnh vùc thu nhËp, gãp phÇn gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò vÒ x· héi. Mét m©u thuÉn gay g¾t ®ang n¶y sinh ë n­íc ta hiÖn nay lµ mÉu thuÉn gi÷a tÝnh nh©n ®¹o cña chñ nghÜa x· héi vµ quy ®Þnh kh¾t khe cña nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng xung quanh vÊn ®Ò thu nhËp, viÖc lµm vµ phóc lîi x· héi. VÊn ®Ò ®Æt ra lµ ph¶i cã mét chÝnh s¸ch ph©n phèi hîp lý thu nhËp cña toµn x· héi, nhÊt lµ nh÷ng ng­êi nghÌo khæ. ViÖc sö dông ng©n s¸ch Nhµ n­íc nh­ mét c«ng cô ®Ó ®iÒu chØnh vÜ m« trong lÜnh vùc thu nhËp ®èi víi c¸c thµnh viªn cña x· héi nh»m thùc hiÖn c«ng b»ng x· héi vÒ thu nhËp, ®¶m b¶o vµ æn ®Þnh cuéc sèng cña c¸c tÇng líp d©n c­, ®¶m b¶o vai trß kÝch thÝch cña thu nhËp ®èi víi sù ph¸t triÓn ®êi sèng vËt chÊt vµ khèng chÕ møc tiªu dïng phï hîp víi tr×nh ®é, n¨ng lùc s¶n xuÊt cña nÒn s¶n xuÊt hµng hãa nhiÒu thµnh phÇn ®ang trong qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn. Gi¸o tr×nh Qu¶n lý ng©n s¸ch 7 So¹n gi¶: NguyÔn TiÕn Th­
8. Tr­êng Cao §¼ng NghÒ Nam §Þnh Bé m«n Kinh tÕ ChÝnh s¸ch ng©n s¸ch, cô thÓ lµ chÝnh s¸ch thuÕ vµ chÝnh s¸ch chi ng©n s¸ch, gãp phÇn lµm gi¶m bít sù chªnh lÖch qu¸ lín vÒ thu nhËp vµ tiÒn l­¬ng gi÷a nh÷ng ng­êi lµm viÖc trong khu vùc s¶n xuÊt kinh doanh, khu vùc hµnh chÝnh sù nghiÖp, an ninh quèc phßng, gi÷a nh÷ng ng­êi sèng ë thµnh thÞ, n«ng th«n, miÒn nói, h¶i ®¶o nh»m æn ®Þnh ®êi sèng cña c¸c tÇng líp d©n c­ trong ph¹m vi c¶ n­íc. d. Ng©n s¸ch Nhµ n­íc ®èi víi viÖc cñng cè, t¨ng c­êng søc m¹nh bé m¸y Nhµ n­íc, b¶o vÖ ®Êt n­íc vµ gi÷ g×n an ninh. Ng©n s¸ch Nhµ n­íc lµ c«ng cô tµi chÝnh quan träng nhÊt ®Ó cung øng nguån tµi chÝnh cho ho¹t ®éng cña bé m¸y Nhµ n­íc tõ trung ­¬ng ®Õn x·, ph­êng. ë n­íc ta, nguån ng©n s¸ch Nhµ n­íc hÇu nh­ lµ nguån duy nhÊt ®Ó phôc vô cho c¸c ho¹t ®éng cña bé m¸y Nhµ n­íc tõ c¸c c¬ quan quyÒn lùc, c¬ quan hµnh chÝnh Nhµ n­íc ®Õn c¸c c¬ quan t­ ph¸p, ng©n s¸ch Nhµ n­íc cßn cung øng nguån tµi chÝnh cho ®¶ng céng s¶n l·nh ®¹o ho¹t ®éng, tµi trî cho c¸c tæ chøc, x· héi mµ nguån tµi chÝnh cña c¸c tæ chøc nµy kh«ng ®¶m b¶o. Nh­ vËy, cã thÓ nãi c¶ hÖ thèng chÝnh trÞ cña n­íc ta ®Òu do ng©n s¸ch Nhµ n­íc cung øng nguån tµi chÝnh. e. Vai trß kiÓm tra cña ng©n s¸ch Nhµ n­íc: Ng©n s¸ch Nhµ n­íc cã mèi quan hÖ mËt thiÕt víi c¸c kh©u tµi chÝnh kh¸c trong hÖ thèng tµi chÝnh quèc gia. Nã thÓ hiÖn ë chç : c¸c kh©u tµi chÝnh kh¸c ®Òu ph¶i lµm nghÜa vô víi ng©n s¸ch Nhµ n­íc, mÆt kh¸c l¹i nhËn ®­îc sù tµi trî, hç trî cña ng©n s¸ch Nhµ n­íc d­íi nh÷ng h×nh thøc kh¸c nhau trùc tiÕp hoÆc gi¸n tiÕp. XuÊt ph¸t tõ lîi Ých chung, ng©n s¸ch Nhµ n­íc kiÓm tra c¸c ho¹t ®éng tµi chÝnh kh¸c kh«ng chØ trong viÖc lµm nghÜa vô nép thuÕ vµ c¸c kho¶n ph¶i nép, trong viÖc sö dông c¸c nguån tµi chÝnh Nhµ n­íc, sö dông c¸c tµi s¶n quèc gia, mµ cßn trong viÖc thùc hiÖn c¸c ph¸p luËt, chÝnh s¸ch vÒ ng©n s¸ch còng nh­ c¸c ph¸p luËt, chÝnh s¸ch cã liªn quan. KiÓm tra cña ng©n s¸ch Nhµ n­íc g¾n chÆt víi quyÒn lùc Nhµ n­íc, nhÊt lµ quyÒn lùc cña hÖ thèng hµnh chÝnh nhµ n­íc. Nã lµ mét lo¹i kiÓm tra ®¬n ph­¬ng theo hÖ thèng thø bËc c¬ quan quyÒn lùc vµ c¬ quan hµnh chÝnh nhµ n­íc c¸c cÊp vÒ nghÜa vô ph¶i thùc hiÖn ®èi víi ng©n s¸ch còng nh­ viÖc sö dông vèn, kinh phÝ, tµi s¶n nhµ n­íc. Nh­ vËy, kiÓm tra ng©n s¸ch Nhµ n­íc ®èi Gi¸o tr×nh Qu¶n lý ng©n s¸ch 8 So¹n gi¶: NguyÔn TiÕn Th­
9. Tr­êng Cao §¼ng NghÒ Nam §Þnh Bé m«n Kinh tÕ víi c¸c ho¹t ®éng tµi chÝnh kh¸c lµ mét mÆt trong ho¹t ®éng qu¶n lý vµ kiÓm tra cña Nhµn ­íc, cã t¸c ®éng s©u s¾c tíi c¸c ho¹t ®éng tµi chÝnh kh¸c cã vai trß quan träng gãp phÇn x©y dùng mét x· héi c«ng b»ng, v¨n minh vµ d©n chñ. 2. Tæ chøc vµ ph©n cÊp ng©n s¸ch Nhµ n­íc 2.1. Kh¸i niÖm c¨n cø vµ nguyªn t¾c tæ chøc hÖ thèng ng©n s¸ch nhµ n­íc: a. Kh¸i niÖm: HÖ thèng ng©n s¸ch Nhµ n­íc lµ tæng thÕ c¸c cÊp ng©n s¸ch Nhµ n­íc g¾n bã h÷u c¬ víi nhau trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn nhiÖm vô thu chi mçi cÊp ng©n s¸ch. b. C¨n cø: Sù h×nh thµnh hÖ thèng ng©n s¸ch Nhµ n­íc b¾t nguån tõ sù h×nh thµnh hÖ thèng chÝnh quyÒn Nhµ n­íc c¸c cÊp vµ qu¸ tr×nh thùc hiÖn ph©n cÊp qu¶n lý kinh tÕ x· héi gi÷a c¸c cÊp chÝnh quyÒn. Qu¸ tr×nh h×nh thµnh hÖ thèng chÝnh quyÒn Nhµ n­íc c¸c cÊp lµ mét tÊt yÕu kh¸ch quan cña mäi chñ thÓ chÝnh trÞ nh»m cho nh÷ng chøc n¨ng vèn cã cña Nhµ n­íc ®­îc thùc thi. Sù ra ®êi cña hÖ thèng chÝnh quyÒn Nhµ n­íc c¸c cÊp ®ßi hái nhu cÇu chi tiªu ë mçi cÊp chÝnh quyÒn lµ mét tiÒn ®Ò xuÊt hiÖn hÖ thèng ng©n s¸ch Nhµ n­íc c¸c cÊp. Song trªn thùc tÕ, viÖc tæ chøc hÖ thèng c¸c cÊp ng©n s¸ch kh«ng b¾t buéc theo nguyªn t¾c mçi cÊp chÝnh quyÒn ph¶i h×nh thµnh mét cÊp ng©n s¸ch t­¬ng ®­¬ng. ViÖc h×nh thµnh mçi cÊp ng©n s¸ch Nhµ n­íc t­¬ng ®èi hoµn chØnh trong thùc tiÔn phô thuéc phÇn lín vµo møc ®é ph©n cÊp qu¶n lý kinh tÕ x· héi cho chÝnh quyÒn c¸c cÊp vµ kh¶ n¨ng ®iÒu hµnh qu¶n lý ng©n s¸ch cña mçi cÊp chÝnh quyÒn. Møc ®é ph©n cÊp qu¶n lý kinh tÕ-x· héi cho chÝnh quyÒn Nhµ n­íc c¸c t¹o ra sù cÇn thiÕt vµ kh¶ n¨ng h×nh thµnh mét cÊp ng©n s¸ch t­¬ng øng víi mét cÊp chÝnh quyÒn. Nh­ vËy sù h×nh thµnh hÖ thèng ng©n s¸ch Nhµ n­íc gåm mét sè cÊp ng©n s¸ch hoµn chØnh xuÊt ph¸t tõ c¸ch tæ chøc bé m¸y chÝnh quyÒn Nhµ n­íc vµ møc ®é ph©n cÊp qu¶n lý kinh tÕ-x· héi cho c¸c cÊp chÝnh quyÒn. c. Tæ chøc hÖ thèng ng©n s¸ch Nhµ n­íc dùa trªn hai nguyªn t¾c sau: * Nguyªn t¾c thèng nhÊt vµ tËp trung d©n chñ: Trong ho¹t ®éng ng©n s¸ch ®iÒu nµy cã tÇm quan träng ®Æc biÖt. Mét mÆt ®¶m b¶o sù thèng nhÊt ý trÝ vµ lîi Ých qua ph©n bæ ng©n s¸ch ®Ó cã hµng hãa vµ dÞch vô c«ng céng cã tÝnh chÊt quèc gia. MÆt kh¸c nã ®¶m b¶o ph¸t huy tÝnh chñ ®éng vµ s¸ng t¹o cña c¸c ®Þa ph­¬ng, c¸c tæ chøc, c¸ nh©n trong gi¶i quyÕt Gi¸o tr×nh Qu¶n lý ng©n s¸ch 9 So¹n gi¶: NguyÔn TiÕn Th­
10. Tr­êng Cao §¼ng NghÒ Nam §Þnh Bé m«n Kinh tÕ tõng vÊn ®Ò cô thÓ. TËp trung kh«ng ph¶i ®éc ®o¸n chuyªn quyÒn mµ trªn c¬ së ph¸t huy d©n chñ. * Nguyªn t¾c ®¶m b¶o tÝnh phï hîp cÊp ng©n s¸ch víi cÊp chÝnh quyÒn nhµ n­íc. Nh»m ®¶m b¶o cho nguyªn t¾c thèng nhÊt vµ tËp trung d©n chñ. HiÖn nay theo LuËt ng©n s¸ch Nhµ n­íc, hÖ thèng ng©n s¸ch gåm ng©n s¸ch Trung ­¬ng vµ ng©n s¸ch ®Þa ph­¬ng. Ng©n s¸ch Trung ­¬ng Ng©n s¸ch Ng©n s¸ch cÊp tØnh cÊp Nhµ Ng©n n­íc s¸ch cÊp ®Þa Ng©n s¸ch cÊp huyÖn ph­¬ng Ng©n s¸ch cÊp x· Ng©n s¸ch Trung ­¬ng bao gåm c¸c ®¬n vÞ dù to¸n cña cÊp nµy. Mçi bé, mçi c¬ quan trung ­¬ng lµ mét ®¬n vÞ dù to¸n cña ng©n s¸ch trung ­¬ng. Ng©n s¸ch ®Þa ph­¬ng lµ tªn chung ®Ó chØ c¸c cÊp ng©n s¸ch chÝnh quyÒn bªn d­íi phï hîp víi ®Þa giíi hµnh chÝnh c¸c cÊp. Ng©n s¸ch x·, ph­êng, thÞ trÊn võa lµ mét cÊp ng©n s¸ch võa lµ bé phËn cÊu thµnh ng©n s¸ch huyÖn, quËn. Ng©n s¸ch huyÖn, quËn võa lµ mét cÊp ng©n s¸ch võa lµ bé phËn cÊu thµnh ng©n s¸ch tØnh, thµnh phè trùc thuéc trung ­¬ng. Ngoµi ng©n s¸ch x·, ph­êng, thÞ trÊn ch­a cã ®¬n vÞ dù to¸n ra, c¸c cÊp ng©n s¸ch kh¸c ®Òu bao gåm mét sè ®¬n vÞ dù to¸n cña cÊp ng©n s¸ch Êy hîp thµnh. Gi¸o tr×nh Qu¶n lý ng©n s¸ch 10 So¹n gi¶: NguyÔn TiÕn Th­
11. Tr­êng Cao §¼ng NghÒ Nam §Þnh Bé m«n Kinh tÕ Ng©n s¸ch trung ­¬ng cung øng nguån tµi chÝnh cho c¸c nhiÖm vô, môc tiªu chung c¶ n­íc trªn tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc : kinh tÕ, chÝnh trÞ, v¨n hãa, x· héi, quèc phßng, an ninh, ®èi ngo¹i vµ hç trî chuyÓn giao nguån tµi chÝnh cho ng©n s¸ch tØnh, thµnh phè trùc thuéc trung ­¬ng. Ng©n s¸ch ®Þa ph­¬ng cung øng tµi chÝnh cho nhiÖm vô cña chÝnh quyÒn nhµ n­íc ë ®Þa ph­¬ng vµ hç trî chuyÓn giao tµi chÝnh cho chÝnh quyÒn cÊp d­íi. 2.2. Ph©n cÊp ng©n s¸ch Nhµ n­íc: 2.2.1. Kh¸i niÖm ph©n cÊp ng©n s¸ch Nhµ n­íc: Ph©n cÊp qu¶n lý ng©n s¸ch lµ qu¸ tr×nh Nhµ n­íc trung ­¬ng ph©n giao nhiÖm vô, quyÒn h¹n, tr¸ch nhiÖm nhÊt ®Þnh cho chÝnh quyÒn ®Þa ph­¬ng trong ho¹t ®éng qu¶n lý ng©n s¸ch Nhµ n­íc . Khi nãi tíi ph©n cÊp qu¶n lý ng©n s¸ch Nhµ n­íc ng­êi ta th­êng hiÓu theo nghÜa trùc diÖn, dÔ c¶m nhËn ®ã lµ viÖc ph©n giao nhiÖm vô thu chi gi÷a c¸c cÊp chÝnh quyÒn. Thùc chÊt néi dung ph©n cÊp réng h¬n nhiÒu. Nã gi¶i quyÕt mèi quan hÖ gi÷a chÝnh quyÒn nhµ n­íc trung ­¬ng vµ c¸c cÊp chÝnh quyÒn ®Þa ph­¬ng trong viÖc xö lý c¸c vÊn ®Ò liªn quan ®Õn ho¹t ®éng ng©n s¸ch Nhµ n­íc. 2.2.2. Néi dung cña ph©n cÊp ng©n s¸ch Nhµ n­íc: Trong qu¸ tr×nh qu¶n lý, sö dông ng©n s¸ch Nhµ n­íc gi÷a c¸c cÊp chÝnh quyÒn th­êng n¶y sinh c¸c quan hÖ quyÒn lùc, quan hÖ vËt chÊt. Gi¶i quyÕt c¸c mèi quan hÖ ®ã ®­îc coi lµ néi dung c¬ b¶n cña ph©n cÊp qu¶n lý ng©n s¸ch Nhµ n­íc. Cô thÓ ph©n cÊp qu¶n lý ng©n s¸ch Nhµ n­íc bao gåm c¸c néi dung chñ yÕu sau: Gi¶i quyÕt mèi quan hÖ quyÒn lùc gi÷a c¸c cÊp chÝnh quyÒn trong viÖc ban hµnh c¸c chÝnh s¸ch, chÕ ®é thu chi, chÕ ®é qu¶n lý ng©n s¸ch Nhµ n­íc. §©y lµ mét trong nh÷ng néi dung tÊt yÕu cña ph©n cÊp qu¶n lý ng©n s¸ch Nhµ n­íc. Qua ph©n cÊp qu¶n lý ng©n s¸ch Nhµ n­íc ph¶i x¸c ®Þnh râ quyÒn h¹n ban hµnh c¸c chÝnh s¸ch, chÕ ®é, tiªu chuÈn ®Þnh møc, ph¹m vi møc ®é quyÒn h¹n cña mçi cÊp trong viÖc ban hµnh chÝnh s¸ch, chÕ ®é ng©n s¸ch Nhµ n­íc. VÒ c¬ b¶n, Nhµ n­íc trung ­¬ng vÉn gi÷ vai trß quyÕt ®Þnh c¸c lo¹i thu nh­ thuÕ, phÝ, lÖ phÝ, vay nî vµ c¸c chÕ ®é, tiªu chuÈn, ®Þnh møc chi tiªu thùc hiÖn thèng nhÊt trong c¶ n­íc. Gi¸o tr×nh Qu¶n lý ng©n s¸ch 11 So¹n gi¶: NguyÔn TiÕn Th­
12. Tr­êng Cao §¼ng NghÒ Nam §Þnh Bé m«n Kinh tÕ Ngoµi c¸c chÕ ®é, tiªu chuÈn, ®Þnh møc chi tiªu do ChÝnh phñ, Thñ t­íng ChÝnh phñ, Bé tr­ëng Bé Tµi chÝnh ban hµnh, ®èi víi mét sè nhiÖm vô chi cã tÝnh chÊt ®Æc thï ë ®Þa ph­¬ng, H®ND cÊp tØnh ®­îc quyÕt ®Þnh chÕ ®é chi ng©n s¸ch, phï hîp víi ®Æc ®iÓm thùc tÕ ë ®Þa ph­¬ng. Riªng nh÷ng chÕ ®é chi cã tÝnh chÊt tiÒn l­¬ng, tiÒn c«ng, phô cÊp, tr­íc khi quyÕt ®Þnh ph¶i cã ý kiÕn cña c¸c Bé qu¶n lý ngµnh, lÜnh vùc. UBND cÊp tØnh b¸o c¸o Bé Tµi chÝnh viÖc ban hµnh c¸c chÕ ®é chi ng©n s¸ch ë ®Þa ph­¬ng ®Ó tæng hîp vµ gi¸m s¸t viÖc thùc hiÖn. H§ND cÊp tØnh quyÕt ®Þnh mét sè chÕ ®é thu phÝ g¾n víi qu¶n lý ®Êt ®ai, tµi nguyªn thiªn nhiªn, g¾n víi chøc n¨ng qu¶n lý hµnh chÝnh nhµ n­íc cña chÝnh quyÒn ®Þa ph­¬ng vµ c¸c kho¶n ®ãng gãp cña nh©n d©n theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt. ViÖc huy ®éng vèn ®Ó ®Çu t­ x©y dùng c«ng tr×nh kÕt cÊu h¹ tÇng thuéc ph¹m vi ng©n s¸ch cÊp tØnh ®­îc quy ®Þnh theo nh÷ng ®iÒu kiÖn nghiªm ngÆt nh»m tr¸nh t×nh tr¹ng sö dông vèn phi hiÖu qu¶, chång chÊt nî nÇn lªn chÝnh quyÒn trung ­¬ng. vÝ dô : c«ng tr×nh ph¶i cã trong kÕ ho¹ch ®Çu t­ 5 n¨m thuéc nguån ng©n s¸ch cÊp tØnh b¶o ®¶m ®· ®­îc H§ND cÊp tØnh phª duyÖt; dù kiÕn nguån b¶o ®¶m tr¶ nî cña ng©n s¸ch cÊp tØnh; møc d­ nî tõ nguån vèn huy ®éng kh«ng v­ît qu¸ 30% vèn ®Çu t­ x©y dùng c¬ b¶n trong n­íc hµng n¨m cña ng©n s¸ch cÊp tØnh Gi¶i quyÕt mèi quan hÖ vËt chÊt trong qu¸ tr×nh ph©n giao nhiÖm vô chi, nguån thu vµ c©n dèi ng©n s¸ch nhµ n­íc. Trong ph©n cÊp qu¶n lý ng©n s¸ch, viÖc gi¶I quyÕt mèi quan hÖ vËt chÊt gi÷a c¸c cÊp chÝnh quyÒn th­êng phøc t¹p nhÊt, bëi lÏ mèi quan hÖ nµy lµ mèi quan hÖ lîi Ých. §Ó gi¶i quyÕt nã, cÇn x¸c ®Þnh râ nhiÖm vô kinh tÕ, chÝnh trÞ cña mçi cÊp chÝnh quyÒn, kh¶ n¨ng t¹o nguån thu trªn tõng ®Þa bµn mµ chÝnh quyÒn ®ã qu¶n lý, ®ång thêi nghiªn cøu, sö dông c¸c ph­¬ng ph¸p ®iÒu hßa thÝch h¬p. Trong LuËt ng©n s¸ch nhµ n­íc quy ®Þnh cô thÎ nguån thu, nhiÖm vô chi gi÷a ng©n s¸ch trung ­¬ng vµ ng©n s¸ch ®Þa ph­¬ng ®­îc æn ®Þnh tõ 3 ®Õn 5 n¨m. Bao gåm c¸c kho¶n thu mµ tõng cÊp ®­îc h­ëng 100%; c¸c kho¶n thu ph©n chia theo tû lÖ phÇn tr¨m (%) còng nh­ nhiÖm vô chi cña tøng cÊp trªn c¬ së qu¸n triÖt c¸c nguyªn t¾c ph©n cÊp trªn ®©y. Gi¸o tr×nh Qu¶n lý ng©n s¸ch 12 So¹n gi¶: NguyÔn TiÕn Th­
13. Tr­êng Cao §¼ng NghÒ Nam §Þnh Bé m«n Kinh tÕ Ng©n s¸ch trung ­¬ng h­ëng c¸c kho¶n thu tËp trung quan träng kh«ng g¾n trùc tiÕp víi céng t¸c qu¶n lý cña ®Þa ph­¬ng nh­: thuÕ xuÊt khÈu, thuÕ nhËp khÈu, thu tõ dÇu th« hoÆc kh«ng ®ñ c¨n cø chÝnh x¸c ®Ó ph©n chia nh­: thuÕ thu nhËp doanh nghiÖp cña c¸c ®¬n vÞ h¹ch to¸n toµn ngµnh. Ng©n s¸ch trung ­¬ng chi cho c¸c ho¹t ®éng cã tÝnh chÊt b¶o ®¶m thùc hiÖn c¸c nhiÖm vô chiÕn l­îc, quan träng cña quèc gia nh­: chØ ®Çu t­ c¬ së h¹ tÇng kinh tÕ – x· héi, chi quèc phßng, an ninh, chi gi¸o dôc, y tÕ, chi b¶o ®¶m x· héi do Trung ­¬ng qu¶n lý vµ hç trî c¸c ®Þa ph­¬ng ch­a c©n ®èi ®­îc thu, chi ng©n s¸ch. Ng©n s¸ch ®Þa ph­¬ng ®­îc ph©n cÊp nguån thu ®Ó ®¶m b¶o chñ ®éng thùc hiÖn nh÷ng nhiÖm vô ®­îc giao, g¾n trùc tiÕp víi c«ng t¸c qu¶n lý t¹i ®Þa ph­¬ng nh­: thuÕ nhµ ®Êt, thuÕ m«n bµi, thuÕ chuyÓn quyÒn sö dông ®Êt, thuÕ thu nhËp ®èi víi ng­êi cã thu nhËp cao Chi ng©n s¸ch ®Þa ph­¬ng chñ yÕu g¾n liÒn víi nhiÖm vô qu¶n lý kinh tÕ – x· héi. quèc phßng, an ninh do ®Þa ph­¬ng trùc tiÕp qu¶n lý. ViÖc ®Èy m¹nh ph©n cÊp qu¶n lý ng©n s¸ch trong ®iÒu kiÖn tù nhiªn, x· héi vµ tr×nh ®é qu¶n lý ë c¸c vïng, miÒn kh¸c nhau lµ ®éng lùc quan träng ®Ó kh¬i dËy c¸c kh¶ n¨ng cña ®Þa ph­¬ng, xö lý kÞp thêi c¸c nhiÖm vô cña Nhµ n­íc trªn ph¹m vi tõng ®Þa ph­¬ng. Ng©n s¸ch cÊp trªn thùc hiÖn nhiÖm vô bæ sung ng©n s¸ch cho cÊp d­íi d­íi hai h×nh thøc: bæ sung c©n ®èi vµ bæ sung cã môc tiªu. §¶m b¶o nguån lùc cho chÝnh quyÒn c¬ së còng ®­îc LuËt ng©n s¸ch hÕt søc quan t©m. LuËt ng©n s¸ch nhµ n­íc quy ®Þnh c¸c nguån thu vÒ nhµ ®Êt ph¶i ph©n cÊp kh«ng d­íi 70% cho ng©n s¸ch x·, ®èi víi lÖ phÝ tr­íc b¹ th× ph¶i ph©n cÊp kh«ng d­íi 50% cho ng©n s¸ch c¸c thÞ x·, thµnh phè thuéc tØnh. Gi¶i quyÕt mèi quan hÖ trong qu¸t tr×nh thùc hiÖn chu tr×nh ng©n s¸ch. MÆc dï ng©n s¸ch ViÖt Nam vÉn n»m trong t×nh tr¹ng ng©n s¸ch lång ghÐp gi÷a c¸c cÊp chÝnh quyÒn trong chu tr×nh ng©n s¸ch nh­ng quyÒn h¹n, tr¸ch nhiÖm cña Héi ®ång nh©n d©n c¸c cÊp trong viÖc quyÕt ®Þnh dù to¸n ng©n s¸ch, ph©n bæ ng©n s¸ch vµ phª chuÈn quyÕt to¸n ng©n s¸ch ®· ®­îc t¨ng lªn ®¸ng kÓ. Ngoµi c¸c quyÒn cã tÝnh chÊt truyÒn thèng nh­: quyÕt ®Þnh dù to¸n ng©n s¸ch ®Þa ph­¬ng; ph©n bæ ng©n s¸ch ®Þa ph­¬ng hoặc ph©n bæ dù to¸n chi ng©n s¸ch cho së, ban , ngµnh theo tõng lÜnh vùc cô thÓ, quyÕt ®Þnh sè bæ sung tõ Gi¸o tr×nh Qu¶n lý ng©n s¸ch 13 So¹n gi¶: NguyÔn TiÕn Th­
14. Tr­êng Cao §¼ng NghÒ Nam §Þnh Bé m«n Kinh tÕ ng©n s¸ch cÊp m×nh cho tõng ng©n s¸ch cÊp d­íi; trùc tiÕp phª chuÈn quyÕt to¸n ng©n s¸ch ®Þa ph­¬ng, héi ®ång nh©n d©n cÊp tØnh cßn cã nhiÖm vô: QuyÕt ®Þnh viÖc ph©n cÊp nguån thu, nhiÖm vô chi cho tõng cÊp ng©n s¸ch ë ®Þa ph­¬ng QuyÕt ®Þnh tû lÖ phÇn tr¨m ph©n chia gi÷a ng©n s¸ch c¸c cÊp chÝnh quyÒn ®Þa ph­¬ng ®èi víi phÇn ng©n s¸ch ®Þa ph­¬ng ®­îc h­ëng tõ c¸c kho¶n thu ng©n chia gi÷a ng©n s¸ch trung ­¬ng víi ng©n s¸ch ®Þa ph­¬ng vµ c¸c kho¶n thu cã ph©n chia gi÷a c¸c cÊp ng©n s¸ch ë ®Þa ph­¬ng. Ngoµi ra, viÖc tæ chøc lËp ng©n s¸ch ë c¸c ®Þa ph­¬ng ®­îc ph©n cÊp cho ñy ban nh©n d©n c¸c tØnh, thµnh phè trùc thuéc trung ­¬ng quy ®Þnh cô thÓ cho tõng cÊp ë ®Þa ph­¬ng. Th¶o luËn vÒ dù to¸n víi c¬ quan tµi chÝnh chØ thùc hiÖn vµo n¨m ®Çu cña thêi kú æn ®Þnh ng©n s¸ch,c¸c n¨m tiÕp theo chØ tiÕn hµnh khi ®Þa ph­¬ng cã ®Ò nghÞ. Gi¶i quyÕt c¸c mèi quan hÖ nãi trªn, trong ph©n cÊp qu¶n lý ng©n s¸ch nhµ n­íc vÇn ph¶i thùc hiÖn mét sè nguyªn t¾c nhÊt ®Þnh: - Ph©n cÊp qu¶n lý ng©n s¸ch ph¶i ®­îc tiÕn hµnh ®ång bé víi ph©n cÊp kinh tÕ vµ tæ chøc bé m¸y hµnh chÝnh. Tu©n thñ nguyªn t¸c nµy t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho viÖc gi¶i quyÕt mèi quan hÖ vËt chÊt gi÷a c¸c cÊp chÝnh quyÒn, x¸c ®Þnh râ nguån thu trªn dÞa bµn vµ quy ®Þnh nhiÖm vô chi cña c¸c c¸p chÝnh quyÒn mét c¸ch chÝnh x¸c. - Ph©n cÊp kinh tÕ lµ tiÒn ®Ò vµ ®iÒu kiÖn b¾t buéc ®Ó thùc hiÖn ph©n cÊp qu¶n lý ng©n s¸ch nhµ n­íc; tæ chøc bé m¸y nhµ n­íc lµ c¬ së ®Ó x¸c ®Þnh ph¹m vi, møc ®é cña ng©n s¸ch nhµ n­íc ë mçi cÊp chÝnh quyÒn. Trong t­¬ng lai kh«ng xa, víi viÖc hoµn hiÖn c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ vµ c¶i c¸ch bé m¸y hµnh chÝnh, c¸c cÊp chÝnh quyÒn ®Þa ph­¬ng sÏ kh«ng cßn ®­îc giao ch¾c n¨ng qu¶n lý kinh tÕ th× nguyªn t¾c nµy sÏ ®­îc thay ®æi mét c¸ch t­¬ng øng. - §¶m b¶o thÓ hiÖn vai trß chñ ®¹o cña ng©n s¸ch Trung ­¬ng vµ vÞ trÝ ®éc lËp cña ng©n s¸ch ®Þa ph­¬ng trong hÖ thèng ng©n s¸ch thèng nhÊt. - §¶m b¶o vai trß chñ ®¹o cña ng©n s¸ch trung ­¬ng lµ mét ®ßi hái kh¸ch quan, b¾t nguån tõ vÞ trÝ, vai trß cña chÝnh quyÒn trung ­¬ng ®· ®­îc HiÕn ph¸p quy ®Þnh ®èi víi viÖc thùc hiÖn c¸c nhiÖm vô kinh tÕ, chÝnh trÞ, x· héi cña ®Êt n­íc. Gi¸o tr×nh Qu¶n lý ng©n s¸ch 14 So¹n gi¶: NguyÔn TiÕn Th­
15. Tr­êng Cao §¼ng NghÒ Nam §Þnh Bé m«n Kinh tÕ - Ng©n s¸ch trung ­¬ng trªn thùc tÕ lµ ng©n s¸ch cña c¶ n­íc, tËp trung ®¹i bé phËn nguån thu cña quèc gia vµ thùc hiÖn c¸c kho¶n thu chñ yÕu cña quèc gia. - VÞ trÝ ®éc lËp cña ng©n s¸ch ®Þa ph­¬ng ®­îc thÓ hiÖn: c¸c cÊp chÝnh quyÒn cã quyÒn lËp, chÊp hµnh vµ quyÕt to¸n ng©n s¸ch cña m×nh trªn c¬ së chÝnh s¸ch, chÕ ®é ®· ban hµnh. MÆt kh¸c, c¸c cÊp chÝnh quyÒn ph¶i chñ ®éng, s¸ng t¹o trong viÖc ®éng viªn, khai kh¸c c¸c thÕ m¹nh cña ®Þa ph­¬ng ®Ó t¨ng nguån thu, ®¶m b¶o chi, thùc hiÖn c©n ®èi ng©n s¸ch cña cÊp m×nh. - §¶m b¶o nguyªn t¾c c«ng b»ng trong ph©n cÊp ng©n s¸ch. - §Ó gi¶i quyÕt ®óng ®¾n mèi quan hÖ vËt chÊt gi÷a c¸c cÊp chÝnh quyÒn, viÖc giao nhiÖm vô thu, chi cho ®Þa ph­¬ng ph¶i cè g¾ng h¹n chÕ ®Õn m¾c thÊp nhÊt sù chªnh lÖch vÒ kinh tÕ, v¨n hãa, x· héi do hËu qu¶ cña ph©n cÊp n¶y sinh gi÷a c¸c vïng l·nh thæ. 2.2.4. Ph©n ®Þnh nguån thu, nhiÖm vô chi gi÷a c¸c cÊp ng©n s¸ch 2.2.4.1. Nguån thu cña ng©n s¸ch trung ­¬ng gåm: a) C¸c kho¶n thu ng©n s¸ch trung ­¬ng h­ëng 100% ThuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng hµng hßa nhËp khÈu ThuÕ xuÊt khÈu, thuÕ nhËp khÈu. ThuÕ tiªu thô ®Æc biÖt hµng hãa nhËp khÈu ThuÕ thu nhËp doanh nghiÖp cña c¸c ®¬n vÞ h¹ch to¸n toµn ngµnh C¸c kho¶n thuÕ vµ thu kh¸c tõ dÇu, khÝ theo quy ®Þnh cña ChÝnh phñ. TiÒn thu håi vèn cña ng©n s¸ch trung ­¬ng t¹i c¸c tæ chøc kinh tÕ. thu håi tiÒn cho vay cña ng©n s¸ch trung ­¬ng ( c¶ gèc lÉn l·i), thu tõ quü dù tr÷ tµi chÝnh cña trung ­¬ng, thu nh©p tõ vèn gãp cña Nhµ n­íc. ViÖn trî kh«ng hoµn l¹i cña ChÝnh phñ c¸c n­íc, c¸c tæ chøc quèc tÕ, c¸c tæ chøc kh¸c,c¸c c¸ nh©n ë n­íc ngoµi cho ChÝnh phñ ViÖt Nam. C¸c kho¶n phÝ, lÖ phÝ nép vµo ng©n s¸ch trung ­¬ng. Thu kÕt d­ ng©n s¸ch trung ­¬ng C¸c kho¶n thu kh¸c theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt b. C¸c kho¶n thu ph©n chia theo tû lÖ phÇn tr¨m (%) gi÷a ng©n s¸ch trung ­¬ng vµ ng©n s¸ch ®Þa ph­¬ng. Gi¸o tr×nh Qu¶n lý ng©n s¸ch 15 So¹n gi¶: NguyÔn TiÕn Th­
16. Tr­êng Cao §¼ng NghÒ Nam §Þnh Bé m«n Kinh tÕ ThuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng, kh«ng kÓ thuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng hµng hãa nhËp ThuÕ thu nhËp doanh nghiÖp ThuÕ thu nhËp ®èi víi ng­êi cã thu nhËp cao. ThuÕ chuyÓn lîi nhuËn ra n­íc ngoµi, kh«ng kÓ thuÕ chuyÓn lîi nhuËn ra n­íc ngoµi tõ lÜnh vùc dÇu, khÝ. ThuÕ tiªu thô ®Æc biÖt thu tõ hµng hãa, dÞch vô trong n­íc. PhÝ x¨ng, dÇu 2.2.4.2. NhiÖm vô chi cña ng©n s¸ch trung ­¬ng gåm: a. Chi ®Çu t­ ph¸t triÓn: §Çu t­ x©y dùng c¸c c«ng tr×nh kÕt cÊu h¹ tÇng kinh tÕ - x· héi kh«ng cã kh¶ n¨ng thu håi vèn do trung ­¬ng qu¶n lý. §Çu t­ vµ hç trî cho c¸c doanh nghiÖp, c¸c tæ chøc kinh tÕ, c¸c tæ chøc tµi chÝnh cña Nhµ n­íc; gãp vèn cæ phÇn, liªn doanh vµo c¸c doanh nghiÖp thuéc lÜnh vùc cÇn thiÕt cã sù tham gia cña Nhµ n­íc. C¸c kho¶n chi kh¸c theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt. b. Chi th­êng xuyªn: C¸c ho¹t ®éng sù nghiÖp gi¸o dôc vµ ®µo t¹o, y tÕ, x· héi, v¨n hãa th«ng tin v¨n häc nghÖ thuËt, thÓ dôc thÓ thao, khoa häc vµ c«ng nghÖ, m«i tr­êng, c¸c ho¹t ®éng sù nghiÖp kh¸c do c¸c c¬ quan trung ­¬ng qu¶n lý. C¸c ho¹t ®éng sù nghiÖp kinh tÕ do c¸c c¬ quan trung ­¬ng qu¶n lý. Quèc phßng, an ninh vµ trËt tù, an toµn x· héi, kh«ng kÓ phÇn giao cho ®Þa ph­¬ng. Ho¹t ®éng cña c¸c c¬ quan trung ­¬ng cña Nhµ n­íc §¶ng céng s¶n ViÖt Nam vµ c¸c tæ chøc chÝnh trÞ - x· héi Trî gi¸ theo chÝnh s¸ch cña Nhµ n­íc. C¸c ch­¬ng tr×nh quèc gia do trung ­¬ng thùc hiÖn Hç trî quü b¶o hiÓm x· héi theo quy ®Þnh ChÝnh phñ Trî cÊp cho c¸c ®èi t­îng chÝnh s¸ch x· héi do trung ­¬ng ®¶m nhËn. Hç trî cho c¸c tæ chøc chÝnh trÞ x· héi - nghÒ nghiÖp, tæ chøc x· héi, tæ chøc x· héi - nghÒ nghiÖp ë trung ­¬ng theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt. C¸c kho¶n chi kh¸c theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt. Gi¸o tr×nh Qu¶n lý ng©n s¸ch 16 So¹n gi¶: NguyÔn TiÕn Th­
17. Tr­êng Cao §¼ng NghÒ Nam §Þnh Bé m«n Kinh tÕ c. Chi tr¶ gèc vµ l·i c¸c kho¶n tiÒn do ChÝnh phñ vay. d. Chi viÖn trî e. Chi cho vay theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt f. CHi bæ sung quü dù tr÷ tµi chÝnh cña trung ­¬ng; g. Chi bæ sung cho ng©n s¸ch ®Þa ph­¬ng 2.2.4.3. Nguån thu cña ng©n s¸ch ®Þa ph­¬ng gåm: a. C¸c kho¶n thu ng©n s¸ch ®Þa ph­¬ng h­ëng 100%. ThuÕ nhµ, ®Êt ThuÕ tµi nguyªn, kh«ng kÓ thuÕ tµi nguyªn thu tõ dÇu, khÝ. ThuÕ m«n bµi ThuÕ chuyÓn quyÒn sö dông ®Êt. ThuÕ sö dông ®Êt n«ng nghiÖp TiÒn sö dông ®Êt. TiÒn cho thuª ®Êt. TiÒn cho thuª vµ tiÒn b¸n nhµ ë thuéc së h÷u nhµ n­íc. LÖ phÝ tr­íc b¹ Thu tõ ho¹t ®éng xæ sè kiÕn thiÕt Thu håi vèn cña ng©n s¸ch ®Þa ph­¬ng t¹i c¸c tæ chøc kinh tÕ, thu tõ quü dù tr÷ tµi chÝnh cña ®Þa ph­¬ng, thu nhËp tõ vèn gãp cña ®Þa ph­¬ng. ViÖn trî kh«ng hoµn l¹i cña c¸c tá chøc quèc tÕ, c¸c tæ chøc kh¸c, c¸c c¸ nh©n ë n­íc ngoµi trùc tiÕp cho ®Þa ph­¬ng. C¸c kho¶n phÝ, lÖ phÝ, thu tõ c¸c ho¹t ®éng sù nghiÖp vµ c¸c kho¶n thu kh¸c nép vµo ng©n s¸ch ®Þa ph­¬ng theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt. Thu tõ quü ®Êt c«ng Ých vµ thu hoa lo¹i c«ng s¶n kh¸c. Huy ®éng tõ c¸c tæ chøc, c¸ nh©n theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt. §ãng gãp tù nguyÖn cña c¸c tæ chøc, c¸ nh©n ë trong n­íc vµ ngoµi n­íc. Thu kÕ d­ ng©n s¸ch ®Þa ph­¬ng theo quy ®Þnh C¸c kho¶n thu kh¸c theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt b. C¸c kho¶n thu ph©n chia theo tû lÖ phÇn tr¨m (%) gi÷a ng©n s¸ch trung ­¬ng vµ ng©n s¸ch ®Þa ph­¬ng Gi¸o tr×nh Qu¶n lý ng©n s¸ch 17 So¹n gi¶: NguyÔn TiÕn Th­
18. Tr­êng Cao §¼ng NghÒ Nam §Þnh Bé m«n Kinh tÕ c. Thu bæ sung tõ ng©n s¸ch trung ­¬ng. d. Thu tõ huy ®éng ®Çu t­ x©y dùng c¸c c«ng tr×nh kÕt cÊu h¹ tÇng theo quy ®Þnh. 2.2.4.4. NhiÖm vô chi cña ng©n s¸ch ®Þa ph­¬ng gåm: a. Chi ®Çu t­ ph¸t triÓn: §Çu t­ x©y dùng c¸ c«ng tr×nh kÕt cÊu h¹ tÇng kinh tÕ - x· héi do ®Þa ph­¬ng qu¶n lý. §Çu t­ vµ hç trî cho c¸c doanh nghiÖp, c¸c tæ chøc kinh tÕ, c¸c tæ chøc tµi chÝnh cña Nhµ n­íc theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt. C¸c kho¶n chi kh¸c theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt. b. Chi th­êng xuyªn: C¸c ho¹t ®éng sù nghiÖp kinh tÕ, gi¸o dôc vµ ®µo t¹o, y tÕ, x· héi, v¨n hãa th«ng tin v¨n häc nghÖ thuËt, thÓ dôc thÓ thao, khoa häc vµ c«ng nghÖ, m«i tr­êng, c¸c ho¹t ®éng sù nghiÖp kh¸c do ®Þa ph­¬ng qu¶n lý Quèc phßng, an ninh vµ trËt tù, an toµn x· héi (phÇn giao cho ®Þa ph­¬ng). Ho¹t ®éng cña cña c¸c c¬ quan Nhµ n­íc, c¬ quan §¶ng céng s¶n ViÖt Nam vµ c¸c tæ chøc chÝnh trÞ - x· héi ë ®Þa ph­¬ng. Hç trî cho c¸c tæ chøc chÝnh trÞ x· héi - nghÒ nghiÖp, tæ chøc x· héi, tæ chøc x· héi - nghÒ nghiÖp ë ®Þa ph­¬ng theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt. Thùc hiÖn c¸c chÝnh s¸ch x· héi ®èi víi c¸c ®èi t­îng do ®Þa ph­¬ng qu¶n lý. Ch­¬ng tr×nh quèc gia do ChÝnh phñ giao cho ®Þa ph­¬ng qu¶n lý. Trî gi¸ theo chÝnh s¸ch cña Nhµ n­íc. C¸c kho¶n chi kh¸c theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt. Chi tr¶ nî gèc vµ l·i c¸c kho¶n tiÒn huy ®éng cho ®Çu t­. d. Chi bæ sung quü dù tr÷ tµi chÝnh cña cÊp tØnh e. Chi bæ sung cho ng©n s¸ch cÊp d­íi. 2.3. NhiÖm vô, quyÒn h¹n cña Quèc héi, Chñ tÞch n­íc, ChÝnh phñ vµ c¸c c¬ quan kh¸c trong qu¶n lý ng©n s¸ch nhµ n­íc 2.3.1. NhiÖm vô, quyÒn h¹n cña Quèc héi - Lµm luËt vµ söa ®æi luËt trong lÜnh vùc tµi chÝnh - ng©n s¸ch Gi¸o tr×nh Qu¶n lý ng©n s¸ch 18 So¹n gi¶: NguyÔn TiÕn Th­
19. Tr­êng Cao §¼ng NghÒ Nam §Þnh Bé m«n Kinh tÕ - QuyÕt ®Þnh chÝnh s¸ch tµi chÝnh, tiÒn tÖ quèc gia ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi, b¶o ®¶m c©n ®èi thu, chi ng©n s¸ch nhµ n­íc. QuyÕt ®Þnh dù to¸n ng©n s¸ch nhµ n­íc. Tæng sè ng©n s¸ch nhµ n­íc, bao gåm thu néi ®Þa, thu tõ ho¹t ®éng xuÊt khÈu vµ nhËp khÈu, thu viÖn trî kh«ng hoµn l¹i; tæng sè chi ng©n s¸ch nhµ n­íc bao gåm chi ng©n s¸ch trung ­¬ng vµ chi ng©n s¸ch ®Þa ph­¬ng, chi tiÕt theo c¸c lÜnh vùc chi ®Çu t­ ph¸t triÓn, chi th­êng xuyªn, chi tr¶ nî vµ viÖn trî, chi bæ sung quü dù tr÷ tµi chÝnh, dù phßng ng©n s¸ch. Trong chi ®Çu t­ ph¸t triÓn vµ chi th­êng xuyªn cã møc chi cô thÓ cho c¸c lÜnh vùc gi¸o dôc vµ ®µo t¹o, khoa häc vµ c«ng nghÖ. - Møc béi chi ng©n s¸ch nhµ n­íc vµ nguån bï ®¾p - QuyÕt ®Þnh ph©n bè ng©n s¸ch trung ­¬ng. - Tæng sè vµ møc chi tõng lÜnh vùc: - Dù to¸n chi cña tõng Bé, c¬ quan ngang Bé, c¬ quan thuéc ChÝnh phñ vµ c¬ quan kh¸c ë trung ­¬ng theo tõng lÜnh vùc. - Møc bæ sông tõ ng©n s¸ch trung ­¬ng cho ng©n s¸ch tõng ®Þa ph­¬ng, bao gåm bæ sung c©n ®èi ng©n s¸ch vµ bæ sung cã môc tiªu. - QuyÕt ®Þnh c¸c dù ¸n, c¸c c«ng tr×nh quan träng quèc gia ®­îc ®Çu t­ tõ nguån ng©n s¸ch nhµ n­íc. - QuyÕt ®Þnh ®iÒu chØnh dù to¸n ng©n s¸ch nhµ n­íc trong tr­êng hîp cÇn thiÕt. - Gi¸m s¸t viÖc thùc hiÖn ng©n s¸ch nhµ n­íc, chÝnh s¸ch tµi chÝnh, tiÒn tÖ quèc gia, nghÞ quyÕt cña Quèc héi vÒ ng©n s¸ch nhµ n­íc, c¸c dù ¸n vµ c«ng tr×nh quan träng quèc gia, c¸c ch­¬ng tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi, c¸c dù ¸n vµ c«ng tr×nh x©y dùng c¬ b¶n quan träng kh¸c. - Phª chuÈn quyÕt to¸n ng©n s¸ch Nhµ n­íc. - B·i bá v¨n b¶n cña Chñ tÞch, ñy ban Th­êng vô Quèc héi, ChÝnh phñ, Thñ t­íng chÝnh phñ, Tßa ¸n nh©n d©n tèi cao, ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n tèi cao vÒ lÜnh vùc tµi chÝnh - ng©n s¸ch tr¸i víi HiÕn ph¸p, luËt vµ nghÞ quyÕt cña Quèc héi. 2.3.2. NhiÖm vô quyÒn h¹n cña Chñ tÞch n­íc - C«ng bè luËt, ph¸p lÖnh vÒ lÜnh vùc tµi chÝnh - ng©n hµng Gi¸o tr×nh Qu¶n lý ng©n s¸ch 19 So¹n gi¶: NguyÔn TiÕn Th­
20. Tr­êng Cao §¼ng NghÒ Nam §Þnh Bé m«n Kinh tÕ - Thùc hiÖn nhiÖm vô, quyÒn h¹n do HiÕn ph¸p vµ ph¸p luËt quy ®Þnh trong viÖc tiÕn hµnh ®µm ph¸n, ký kÕt ­íc quèc tÕ nh©n d©n Nhµ n­íc céng hßa x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam víi ng­êi ®øng ®Çu Nhµ n­íc kh¸c; tr×nh Quèc héi phª chuÈn ®iÒu ­íc quèc tÕ ®· trùc tiÕp ký; quyÕt ®Þnh phª chuÈn hoÆc gia nhËp ®iÒu ­íc quèc tÕ, trõ tr­êng hîp cÇn tr×nh Quèc héi quyÕt ®Þnh vÒ lÜnh vùc taifchinhs - ng©n s¸ch Yªu cÇu ChÝnh phñ b¸o c¸o vÒ c«ng t¸c tµi chÝnh - ng©n s¸ch khi cÇn thiÕt. 2.3.3. NhiÖm vô quyÒn h¹n cña ChÝnh phñ - Tr×nh Quèc héi, ñy ban th­êng vô Quèc héi c¸c dù ¸n luËt, ph¸p lÖnh vµ c¸c dù ¸n kh¸c vÒ lÜnh vùc tµi chÝnh - ng©n s¸ch; ban hµnh c¸c v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt vÒ lÜnh vùc tµi chÝnh - ng©n s¸ch theo thÈm quyÒn. - LËp vµ tr×nh Quèc héi dù to¸n ng©n s¸ch nhµ n­íc vµ ph­¬ng ph¸p ph©n bæ ng©n s¸ch trung ­¬ng hµng n¨m; dù to¸n ®iÒu chØnh ng©n s¸ch nhµ n­íc trong tr­êng hîp cÇn thiÕt; c¨n cø vµo nghÞ quyÕt cña Quèc héi vÒ dù to¸n ng©n s¸ch nhµ n­íc vµ ph©n bæ ng©n s¸ch trung ­¬ng, quyÕt ®Þnh giao nhiÖm vô thu, chi ng©n s¸ch cho tõng bé, c¬ quan ngang bé, c¬ quan thuéc ChÝnh phñ vµ c¬ quan kh¸c ë Trung ­¬ng theo quy ®Þnh; c¨n cø vµo nghÞ quyÕt cña ñy ban th­êng vô Quèc héi, giao tû lÖ phÇn tr¨m (%) ph©n chia gi÷a ng©n s¸ch trung ­¬ng vµ ng©n s¸ch tõng ®Þa ph­¬ng ®èivíi c¸c kho¶n thu ph©n chia; quy ®Þnh nguyªn t¾c bè trÝ vµ chØ ®¹o thùc hiÖn dù to¸n ng©n s¸ch ®Þa ph­¬ng ®èi víi mét sè lÜnh vùc chi ®­îc Quèc héi quyÕt ®Þnh. - Thèng nhÊt qu¶n lý ng©n s¸ch nhµ n­íc, b¶o ®¶m sù phèi hîp chÆt chÏ gi÷a c¬ quan qu¶n lý ngµnh vµ ®Þa ph­¬ng trong viÖc thùc hiÖn ng©n s¸ch nhµ n­íc. - Tæ chøc vµ ®iÒu hµnh thùc hiÖn ng©n s¸ch nhµ n­íc ®­îc Quèc héi quyÕt ®Þnh; kiÓm tra viÖc thùc hiÖn ng©n s¸ch nhµ n­íc, b¸o c¸o Quèc héi, ñy ban Th­êng vô Quèc héi vÒ t×nh h×nh thùc hiÖn ng©n s¸ch nhµ n­íc, c¸c dù ¸n vµ c«ng tr×nh quan träng quèc gia, c¸c ch­¬ng tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi, c¸c dù ¸n vµ c«ng tr×nh x©y dùng c¬ b¶n quan träng kh¸c. - QuyÕt ®Þnh viÖc sö dông dù phßng ng©n s¸ch; quy ®Þnh viÖc sö dông quỹ dự trữ tài chính và các nguồn dự trữ tài chính khác của Nhà nước theo quy định; phân cấp cho cơ quan nhà nước có thẩm quyền quy định các định mức phân bổ và các chế độ, tiêu chuẩn, định mức chi ngân sách nhà nước để làm căn cứ xây Gi¸o tr×nh Qu¶n lý ng©n s¸ch 20 So¹n gi¶: NguyÔn TiÕn Th­
21. Tr­êng Cao §¼ng NghÒ Nam §Þnh Bé m«n Kinh tÕ dựng, phân bổ và quản lý ngân sách nhà nước thực hiện thống nhất trong cả nước; đối với những định mức phân bổ và chế độ chi ngân sách quan trọng, phạm vi ảnh hưởng rộng, liên quan đến việc thực hiện nhiệm vụ kinh tế - xã hội, quốc phòng, an ninh của cả nước, báo cáo Ủy ban Thường vụ Quốc hội cho ý kiến bằng văn bản trước khi ban hành - Kiểm tra nghị quyết của Hội đồng nhân dân cấp tỉnh về dự toán ngân sách, quyết toán ngân sách và cá vấn đề khác thuộc lĩnh vực tài chính, ngân sách; trường hợp nghị quyết của Hội đồng nhân dân cấp tỉnh trái với quy định của Hiến pháp, luật, nghị quyết của Quốc hội và các văn bản của các cơ quan nhà nước cấp trên thì Thủ tướng chính phủ đình chỉ việc thực hiện và đề nghị Ủy ban thường vụ quốc hội bãi bỏ. - Lập và trình Quốc hội quyết toán ngân sách nhà nước, quyết toán các dự án và công trình quan trọng quốc gia do Quốc hội quyết định. - Ban hành Quy chế xem xét, quyết định dự toán và phân bổ ngân sách địa phương, phê chuẩn quyết toán ngân sách địa phương 2.3.4. Tổ chức, cá nhân có trách nhiệm và nghĩa vụ - Nộp đầy đủ, đúng hạn các khoản thuế, phí, lệ phí và các khoản phải nộp khác vào ngân sách theo quy định của pháp luật; trường hợp được Nhà nước trợ cấp, hỗ trợ vốn và kinh phí theo dự toán được giao thì phải quản lý, sử dụng các khoản vốn và kinh phí đó đúng mục đích, đúng chế độ, tiết kiệm, có hiệu quả và quyết toán với cơ quan tài chính. - Chấp hành đúng quy định của pháp luật về kế toán, thống kê và công khai ngân sách. 2.4. Mục lục ngân sách nhà nước: Mục lục ngân sách nhà nước là bảng phân loại các khoản thu, chi ngân sách theo những tiêu thức, phương pháp nhất định nhằm phục vụ cho công tác hạch toán, kế toán, quyết toán cũng như kiểm soát và phân tích các hoạt động tài chính của Nhà nước. Hệ thống mục lục ngân sách hiện tại của nước ta được thiết kế dựa trên 3 cách phân loại trên : phân loại theo tổ chức thể hiện qua chương; theo chức năng (ngành kinh tế quốc dân) thể hiện qua loại, khoản và theo nội dung kinh tế thể hiện qua nhóm, tiểu nhóm, mục, tiểu mục . Gi¸o tr×nh Qu¶n lý ng©n s¸ch 21 So¹n gi¶: NguyÔn TiÕn Th­
22. Tr­êng Cao §¼ng NghÒ Nam §Þnh Bé m«n Kinh tÕ 2.4.1. Chương Phân loại theo chương và cấp quản lý (viết tắt là chương) là phân loại dựa trên cơ sở hệ thống tổ chức của các cơ quan, tổ chức trực thuộc một cấp chính quyền (gọi chung là cơ quan chủ quản) được tổ chức quản lý ngân sách riêng nhằm xác định trách nhiệm quản lý của cơ quan, tổ chức đó đối với ngân sách nhà nước. Trong các chương có một số chương đặc biệt dùng để phản ánh nhóm tổ chức, nhóm cá nhân có cùng tính chất, nhưng không thuộc cơ quan chủ quản. Ví dụ : các HTX của các loại hình do cấp huyện quản lý đều được phản ánh vào Chương 756. Các nội dung phân loại được mã số hóa 3 ký tự - N1N2N3, quy định như sau: - N1N2N3 có giá trị từ 001 đến 399 dùng để mã số hóa các cơ quan, tổ chức thuộc Trung ương quản lý. - N1N2N3 có giá trị từ 400 đến 599 dùng để mã số hóa các cơ quan, tổ chức thuộc cấp tỉnh quản lý. - N1N2N3 có giá trị từ 600 đến 799 dùng để mã số hóa các cơ quan, tổ chức thuộc cấp huyện quản lý. - N1N2N3 có giá trị từ 800 đến 989 dùng để mã số hóa các cơ quan, tổ chức thuộc cấp xã quản lý. Ví dụ : Mã 018 dùng để chỉ các cơ quan, đơn vị thuộc Bộ Tài chính. Mã 418 dùng để chỉ đơn vị thuộc Sở Tài chính Mã 618 dùng để chỉ Phòng Tài chính-Kế hoạch Mã 818 dùng để chỉ Tài chính xã. 2.4.2. Loại, khoản: Phân loại theo ngành kinh tế (viết tắt là loại, khoản) là dựa vào tính chất hoạt động kinh tế (ngành kinh tế quốc dân) để hạch toán thu, chi ngân sách Nhà nước . Loại được xác định trên cơ sở tính chất hoạt động của ngành kinh tế cấp I . Khoản được xác định trên cơ sở tính chất hoạt động của ngành kinh tế cấp II hoặc cấp III theo phân ngành kinh tế quốc dân nhằm bảo đảm yêu cầu quản lý ngân sách Nhà nước. Do yêu cầu quản lý và theo dõi số chi của ngân sách nhà nước cho các chương trình, mục tiêu, Bộ Tài chính quy định một số khoản có Gi¸o tr×nh Qu¶n lý ng©n s¸ch 22 So¹n gi¶: NguyÔn TiÕn Th­
23. Tr­êng Cao §¼ng NghÒ Nam §Þnh Bé m«n Kinh tÕ tính chất đặc thù trong các loại để hạch toán và quyết toán số chi của ngân sách nhà nước cho các chương trình, mục tiêu, chương trình mục tiêu của loại nào thì mở khoản trong loại đó để hạch toán. Các nội dung phân loại (loại, khoản) được mã số hóa 3 ký tự - N1N2N3, quy định như sau: - Loại: được mã số hóa N1N2N3, trong đó ký tự N3 với giá trị chẵn không (0), khoảng cách giữa các loại là 30 giá trị (riêng loại công nghiệp chế biến, chế tạo là 60 giá trị) các giá trị liền sau mã số loại dùng để mã số các khoản thuộc loại đó. - Khoản của từng loại: được mã số hóa N1N2N3, trong đó ký tự N3 với giá trị từ 1 đến 9, riêng giá trị N3 là 9 dùng để mã hóa các hoạt động khác (chưa được phân loại vào các khoản có tên trong 01 loại ). Căn cứ tính chất của hoạt động phát sinh nguồn thu ngân sách hoặc khoản chi ngân sách cho hoạt động có tính chất gì để xác định mã số loại, khoản. khi hạch toán thu, chi ngân sách Nhà nước, chỉ hạch toán mã số khoản, căn cứ vào khoảng cách nằm trong khoảng sẽ xác định được khoản thu, chi ngân sách thuộc về loại nào. 2.4.3. Nhóm, tiểu nhóm, mục, tiểu mục: Phân loại theo nội dung kinh tế là dựa vào nội dung kinh tế (hay tính chất kinh tế) của khoản thu, chi ngân sách nhà nước để phân loại vào các mục, tiểu mục, nhóm, tiểu nhóm khác nhau . Các mục thu ngân sách Nhà nước quy định trên cơ sở chế độ, chính sách thu ngân sách Nhà nước; các mục chi ngân sách nhà nước quy định trên cơ sở chế độ, tiêu chuẩn, định mức chi tiêu ngân sách nhà nước. Trong từng mục thu, chi để phục vụ yêu cầu quản lý chi tiết, quy định các tiểu mục. Các mục thu, chi có nội dung gần giống nhau lập thành tiểu nhóm; các tiểu nhóm có tính chất gần giống nhau lập thành nhóm để phục vụ yêu cầu quản lý, đánh giá ngân sách nhà nước . Các nội dung phân loại được mã số hóa 4 ký tự - N2N2N3N4, quy định cụ thể như sau: - N1N2N3N4 có giá trị từ 0001 đến 0099 dùng để mã số hóa các Mục tạm thu, tạm chi (Mục III). - Các số có giá trị từ 0001 đến 0049 dùng để mã số hóa các mục tạm thu. Gi¸o tr×nh Qu¶n lý ng©n s¸ch 23 So¹n gi¶: NguyÔn TiÕn Th­
24. Tr­êng Cao §¼ng NghÒ Nam §Þnh Bé m«n Kinh tÕ - Các số có giá trị từ 0051 đến 0099 dùng để mã số hóa các mục tạm chi. - N1N2N3N4 có giá trị từ 0110 đến 0799 dùng để mã số hóa các nhóm, tiểu nhóm. - N1N2N3N4 có giá trị từ 0800 đến 0899 dùng để mã số hóa các mục vay và trả nợ gốc vay (Mục IV) : mỗi mục có 20 giá trị. Các số có N4 với giá trị chẵn không (0) dùng để chi các mục vay và trả nợ gốc vay. Khi hạch toán vay và trả nợ gốc vay hạch toán chung vào một mục, khi báo cáo phải rõ số phát sinh vay trong niên độ, số phát sinh trả nợ trong niên độ và số dư nợ vay. - N1N2N3N4 có giá trị từ 0900 đến 0999 dùng để mã số hóa mục theo dõi chuyển nguồn giữa các năm (Mục V). - Các giá trị từ 0900 đến 0949 dùng để mã số hóa nội dung nguồn năm trước chuyển sang năm nay; các giá trị từ 0950 đến 0999 dùng để mã số hóa nội dung nguồn năm nay chuyển sang năm sau. - N1N2N3N4 có giá trị từ 1000 đến 5999 chỉ mục, tiểu mục thu ngân sách nhàn ước (mục I). - N1N2N3N4 có giá trị từ 6000 đến 9989 chỉ mục, tiểu mục chi ngân sách nhà nước (Mục II). Các số có ký tự N4 với giá trị chẵn không (0) dùng để chỉ các Mục. Giữa các mục cách đều nhau 50 giá trị; các giá trị liền sau giá trị của mục để mã số hóa các tiểu mục của mục đó. Các số có ký tự N4 với các giá trị từ 1 đến 9 dùng để mã số hóa các tiểu mục; riêng ký tự N4 có giá trị là 9 chỉ tiểu mục "khác" và chỉ hạch toán vào tiểu mục "khác" khi có hướng dẫn cụ thể. Ví dụ : Tiểu mục 1099 là thuế thu nhập doanh nghiệp khác. Khi hạch toán thu, chi ngân sách Nhà nước chỉ hạch toán tiểu mục, trên cơ sở đó có các thông tin về mục, tiểu nhóm, nhóm. Các cơ quan, đơn vị trung ương và địa phương cơ quan tài chính, cơ quan kho bạc Nhà nước và cơ quan thu các cấp không được mở thêm chương, loại, khoản, nhóm, tiểu nhóm, mục và tiểu mục khi chưa có ý kiến của Bộ Tài chính. Gi¸o tr×nh Qu¶n lý ng©n s¸ch 24 So¹n gi¶: NguyÔn TiÕn Th­
25. Tr­êng Cao §¼ng NghÒ Nam §Þnh Bé m«n Kinh tÕ 3. Quá trình quản lý ngân sách Nhà nước: Một trong những điểm khác biệt của quản lý ngân sách so với quản lý của các khu vực khác như doanh nghiệp hay hộ gia đình là quản lý ngân sách theo năm. Năm ngân sách là giai đoạn mà trong đó dự toán thu, chi ngân sách được Quốc hội quyết định có hiệu lực thi hành. Năm ngân sách vủa Việt Nam giống đại đa số bộ phận ngân sách các nước khác như : Malaixia, Hàn Quốc, Trung Quốc trùng với năm dương lịch; một số nước như : Mỹ, Thái Lan từ ngày 1/10 năm trước đến ngày 30/9 năm sau. Năm ngân sách ở Anh, Canada, Nhật Bản từ ngày 1/4 năm trước đến 31/3 năm sau. Khi năm ngân sách kết thúc cũng là thời điểm bắt đầu một năm ngân sách mới. Quy định năm ngân sách là một trong những quy tắc của mô hình quản lý ngân sách kiểu truyền thống theo nguyên tắc niên độ. Theo đó mọi vấn đề liên quan đến ngân sách như thời hạn hiệu lực sử dụng các khoản kinh phí đã được Quốc hội quyết định, hạch toán, quyết toán, đều được thực hiện trong năm ngân sách. Tuy nhiên nếu theo mô hình quản lý ngân sách dựa trên kết quả gắn với tầm nhìn trung hạn thì khi năm tài khóa kết thúc kinh phí chưa sử dụng hết vẫn có thể chuyển sang năm sau. Hiện nay nước ta đang thực hiện giao quyền tự chủ đối với các đơn vị hành chính và đơn vị sự nghiệp công, phần kinh phí thường xuyên được giao tự chủ các đơn vị được phép chuyển sang năm sau nếu chưa sử dụng hết. Chu trình ngân sách gồm 3 khâu nối tiếp nhau, đó là: lập ngân sách nhà nước, chấp hành ngân sách nhà nước, quyết toán ngân sách nhà nước. Trong chu trình ngân sách, lập ngân sách là khâu khởi đầu có ý nghĩa quan trọng đối với các khâu của chu trình quản lý ngân sách. Lập ngân sách thực chất là dự toán các khoản thu chi ngân sách trong một năm ngân sách. Sau khi ngân sách được phê chuẩn và năm ngân sách bắt đầu, việc thực hiện ngân sách được triển khai. Nội dung quá trình này là tổ chức thu ngân sách Nhà nước và bố trí cấp kinh phí của ngân sách nhà nước cho các nhu cầu được phê chuẩn. Việc chấp hành ngân sách nhà nước thuộc về tất cả các pháp nhân và thể hiện dưới sự điều hành của Chính phủ, trong đó Bộ Tài chính có vị trí quan trọng. Gi¸o tr×nh Qu¶n lý ng©n s¸ch 25 So¹n gi¶: NguyÔn TiÕn Th­
26. Tr­êng Cao §¼ng NghÒ Nam §Þnh Bé m«n Kinh tÕ Quyết toán ngân sách Nhà nước là khâu cuối cùng trong chu kỳ quản lý ngân sách Nhà nước. Thông qua quyết toán ngân sách Nhàn ước sẽ thấy được kết quả toàn diện về hoạt động kinh tế-xã hội của Nhà nước, hoạt động ngân sách Nhà nước với tư cách là công cụ vĩ mô của Nhà nước trong thời gian qua, từ đó rút kinh nghiệm cần thiết trong điều hành ngân sách nhà nước. Chu trình ngân sách thường bắt đầu từ trước n¨m ngân sách và kết thúc sau năm ngân sách. Trong một năm ngân sách đồng thời diễn ra cả 3 khâu của chu trình ngân sách đó là : chấp hành ngân sách của chu trình ngân sách hiện tại; quyết toán ngân sách của chu trình ngân sách trước đó và lập ngân sách cho chu trình tiếp theo. Gi¸o tr×nh Qu¶n lý ng©n s¸ch 26 So¹n gi¶: NguyÔn TiÕn Th­
27. Tr­êng Cao §¼ng NghÒ Nam §Þnh Bé m«n Kinh tÕ C©u hái «n tËp ch­¬ng I 1. H·y trình bày khái niệm ngân sách Nhà nước? 2. H·y nªu chức năng và vai trò của công tác quản lý ngân sách? 3. H·y phân biệt các hoạt động thu chi ngân sách? 4. H·y phân tích các nội dung cơ bản của mục lục ngân sách? 5. H·y trình bày các quá trình quản lý ngân sách? Gi¸o tr×nh Qu¶n lý ng©n s¸ch 27 So¹n gi¶: NguyÔn TiÕn Th­
28. Tr­êng Cao §¼ng NghÒ Nam §Þnh Bé m«n Kinh tÕ Ch­¬ng II thu chi ng©n s¸ch nhµ n­íc 1. Nh÷ng vÊn ®Ò chung vÒ thu ng©n s¸ch Nhµ n­íc: 1.1. Kh¸i niÖm, ®Æc ®iÓm vµ vai trß cña thu ng©n s¸ch Nhµ n­íc: a. Kh¸i niÖm: Thu ng©n s¸ch Nhµ n­íc lµ viÖc Nhµ n­íc dïng quyÒn lùc cña m×nh ®Ó tËp trung mét phÇn nguån tµi chÝnh quèc gia h×nh thµnh quü ng©n s¸ch Nhµ n­íc nh»m tháa m·n c¸c nhu cÇu cña Nhµ n­íc. Khi Nhµ n­íc ra ®êi, ®Ó cã tiÒn chi tiªu cho ho¹t ®éng cña m×nh, Nhµ n­íc ®Æt ra chÕ ®é thuÕ khãa b¾t d©n ph¶i gãp ®Ó h×nh thµnh quü tiÒn tÖ, lóc ®Çu chØ lµ nu«i bé m¸y nhµ n­íc, sau ®ã ph¹m vi ®­îc më réng theo chøc n¨ng, nhiÖm vô cña Nhµ n­íc. Ngµy nay Nhµ n­íc cßn dïng quü tiÒn tÖ ng©n s¸ch nhµ n­íc ®Ó chi tiªu cho c¸c kho¶n phóc lîi x· héi vµ ph¸t triÓn kinh tÕ. Do vËy thu ng©n s¸ch ngµy cµng ph¸t triÓn. b. §Æc ®iÓm Nguån tµi chÝnh ®­îc tËp trung vµo ng©n s¸ch Nhµ n­íc lµ nh÷ng kho¶n thu nhËp cña Nhµ n­íc ®­îc h×nh thµnh trong qu¸ tr×nh nhµ n­íc tham gia ph©n phèi cña c¶i x· héi. Thu nhµ n­íc ph¶n ¸nh c¸c quan hÖ kinh tÕ n¶y sinh trong qu¸ tr×nh ph©n chia c¸c nguån tµi chÝnh quèc gia gi÷a nhµ n­íc vµ c¸c chñ thÓ x· héi. Thu ng©n s¸ch g¾n víi thùc tr¹ng kinh tÕ vµ sù vËn ®éng cña c¸c ph¹m trï gi¸ trÞ nh­ gi¸ c¶, l·i suÊt, thu nhËp Sù vËn ®éng cña c¸c ph¹m trï nµy võa t¸c ®éng ®Õn sù gi¶m møc thu, võa ®Æt ra yªu cÇu n©ng cao t¸c dông c«ng cô ®iÒu tiÕt cña c¸c c«ng cô thu ng©n s¸ch nhµ n­íc c. Vai trß cña thu ng©n s¸ch nhµ n­íc D­íi gãc ®é ®èi víi ng©n s¸ch nhµ n­íc. Thu ng©n s¸ch lµ c«ng cô ®éng viªn, huy ®éng c¸c nguån tµi chÝnh cÇn thiÕt nh»m t¹o lËp quü tiÒn tÖ tËp trung cña ng©n s¸ch nhµ n­íc D­íi gãc ®é thµnh phÇn tæ chøc qu¶n lý kinh tÕ: Gi¸o tr×nh Qu¶n lý ng©n s¸ch 28 So¹n gi¶: NguyÔn TiÕn Th­
29. Tr­êng Cao §¼ng NghÒ Nam §Þnh Bé m«n Kinh tÕ Thu ng©n s¸ch nhµ n­íc lµ mét trong nh÷ng c«ng cô quan träng cña Nhµ n­íc trong qu¸ tr×nh tæ chøc qu¶n lý kinh tÕ. Mçi thêi kú, vai trß can thiÖp cña Nhµ n­íc vµo qu¸ tr×nh kinh tÕ b»ng c¸c c¸ch kh¸c nhau. C¸c h×nh thøc thu, møc thu thÝch hîp víi chÕ ®é miÔn gi¶m c«ng b»ng thu ng©n s¸ch mét mÆt t¸c ®éng trùc tiÕp vµo qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh, mÆt kh¸c ¶nh h­ëng ®Õn c¸c ph¹m trï gi¸ trÞ kh¸c. V¬i sù t¸c ®éng nh­ vËy, thu ng©n s¸ch sÏ gãp phÇn t¹o nªn m«i tr­êng kinh tÕ thuËn lîi ®èi víi qu¸ trinh s¶n xuÊt kinh doanh Thu ng©n s¸ch lµ c«ng cô gãp phÇn h­íng dÉn vµ ®iÒu tiÕt ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh. Thu ng©n s¸ch cßn gãp phÇn thùc hiÖn chøc n¨ng kiÓm tra, kiÓm so¸t cña Nhµ n­íc ®èi víi toµn bé chøc n¨ng s¶n xuÊt kinh doanh cña x· héi. 1.2. Nguån thu, c¸c nh©n tè ¶nh h­ëng ®Õn nguån thu ng©n s¸ch nhµ n­íc 1.2.1. Nguån thu cña ng©n s¸ch nhµ n­íc Thu ng©n s¸ch nhµ n­íc bao gåm: a) ThuÕ ThuÕ lµ mét h×nh thøc huy ®éng nguån tµi chÝnh cho Nhµ n­íc ®· cã tõ l©u ®êi. Khi Nhµ n­íc ra ®êi, thuÕ trë thµnh c«ng cô ®Ó nhµ n­íc cã nguån thu nh»m trang tr¶i c¸c chi tiªu cña Nhµ n­íc. ThuÕ lµ h×nh thøc ®ãng gãp theo nghÜa vô ®èi víi Nhµ n­íc ®­îc quy ®Þnh bëi ph¸p luËt do c¸c ph¸p nh©n vµ thÓ nh©n thùc hiÖn nh»m ®¸p øng nhu cÇu chi tiªu cña Nhµ n­íc. * §Æc ®iÓm ThuÕ cã c¸c ®Æc ®iÓm c¬ b¶n sau ®©y: ThuÕ lµ h×nh thøc ®éng viªn mang tÝnh b¾t buéc trªn nguyªn t¾c luËt ®Þnh. Nhµ n­íc dùa vµo quyÒn lùc to lín cña m×nh ®Ó Ên ®Þnh c¸c thø thuÕ, b¾t buéc ng­êi nép thuÕ ph¶i thùc hiÖn ®Ó nhµ n­íc cã nguån thu æn ®Þnh, th­êng xuyªn, ®¶m b¶o trang tr¶i c¸c kho¶n chi trong ho¹t ®éng hµng ngµy cña Nhµ n­íc mµ vÉn æn ®Þnh ®­îc ng©n s¸ch Nhµ n­íc. Gi¸o tr×nh Qu¶n lý ng©n s¸ch 29 So¹n gi¶: NguyÔn TiÕn Th­
30. Tr­êng Cao §¼ng NghÒ Nam §Þnh Bé m«n Kinh tÕ - ThuÕ lµ kho¶n ®ãng gãp kh«ng hoµn tr¶ trùc tiÕp cho ng­êi nép, Nã vËn ®éng mét chiÒu kh«ng ph¶i lµ kho¶n thï lao mµ ng­êi nép thuÕ ph¶i tr¶ cho nhµ n­íc do ®­îc h­ëng c¸c dÞch vô Nhµ n­íc cung cÊp. - ThuÕ lµ h×nh thøc ®ãng gãp ®­îc quy ®Þnh tr­íc. ThuÕ mang tÝnh giai cÊp cña Nhµ n­íc ®· ban hµnh ra nã. Mçi nhµ n­íc l¹i mang tÝnh giai cÊp kh¸c nhau nªn khi vËn dông c¸c ®Æc ®iÓm vèn cã cña thuÕ ®Òu ph¶i t×m c¸ch b¶o vÖ lîi Ých cña giai cÊp mµ Nhµ n­íc ®¹i ®iÖn. C¸c yÕu tè cÊu thµnh cña mét s¾c thuÕ Mét luËt thuÕ th«ng th­êng cã c¸c yÕu tè cÊu thµnh sau: - Ng­êi nép thuÕ: Lµ chñ thÓ cña thuÕ, lµ mét ph¸p nh©n hay thÓ nh©n cã nghÜa vô ph¶i nép kho¶n thuÕ do LuËt thuÕ quy ®Þnh Ng­êi chÞu thuÕ: Lµ ng­êi trÝch mét phÇn thu nhËp cña m×nh ®Ó g¸nh chÞu kho¶n thuÕ cña Nhµ n­íc. Nãi c¸ch kh¸c, ®©y lµ ng­êi g¸nh v¸c sau cïng kho¶n thuÕ ph¶i nép vµo ng©n s¸ch nhµ n­íc. - §èi t­îng ®¸nh thuÕ: lµ c¸c kh¸ch thÓ cña thuÕ, lµ nh÷ng thu nhËp (cña c¶i) mµ mét luËt thuÕ nhÊt ®Þnh t¸c ®éng vµo, ®iÒu tiÕt nã. §èi t­îng ®¸nh thuÕ cã thÓ lµ lîi nhuËn thu ®­îc, lîi tøc nhËn ®­îc, thu nhËp nhËn ®­îc, mét tµi s¶n ®em b¸n trong nhiÒu tr­êng hîp, ng­êi ta th­êng thÊy ®èi t­îng cña thuÕ thu nhËp c¸ nh©n, thuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng - C¨n cø tÝnh thuÕ: Lµ nh÷ng yÕu tè mµ ng­êi thu thuÕ dùa vµo ®ã ®Ó tÝnh thuÕ ph¶i nép. C¸c lo¹i thuÕ kh¸c nhau th× c¨n cø tÝnh thuÕ còng kh¸c nhau. Ch¼ng h¹n, thuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng cã c¨n cø tÝnh thuÕ lµ gi¸ tÝnh thuÕ vµ thuÕ suÊt; c¨n cø tÝnh thuÕ thu nhËp doanh nghiÖp lµ thu nhËp chÞu thuÕ vµ thuÕ suÊt; c¨n cø tÝnh thuÕ xuÊt khÈu, thuÕ nhËp khÈu l¹i bao gåm sè l­îng, chñng lo¹i hµng hãa xuÊt nhËp khÈu, gi¸ tÝnh thuÕ vµ thuÕ suÊt - ThuÕ suÊt: Lµ phÇn thuÕ ph¶i nép trªn mçi ®¬n vÞ tÝnh cña ®èi t­îng ®¸nh thuÕ. Cã nhiÒu c¸ch quy ®Þnh thuÕ suÊt kh¸c nhau cho tõng ®èi t­îng ®¸nh thuÕ kh¸c nhau trong c¸c luËt thuÕ. ThuÕ suÊt tû lÖ lµ thuÕ suÊt ®­îc quy ®Þnh theo tû lÖ phÇn tr¨m trªn ®èi t­îng ®¸nh thuÕ. Gi¸o tr×nh Qu¶n lý ng©n s¸ch 30 So¹n gi¶: NguyÔn TiÕn Th­
31. Tr­êng Cao §¼ng NghÒ Nam §Þnh Bé m«n Kinh tÕ ThuÕ suÊt lòy tiÕn lµ thuÕ suÊt t¨ng dÇn lªn theo ®é lín cña ®èi t­îng ®¸nh thuÕ. ThuÕ suÊt lòy tiÕn cã hai lo¹i: ThuÕ suÊt lòy tiÕn tõng phÇn lµ thuÕ suÊt t¨ng dÇn lªn theo tõng nÊc cña ®èi t­îng ®¸nh thuÕ. ThuÕ suÊt lòy tiÕn toµn phÇn lµ thuÕ suÊt t¨ng lªn theo toµn bé møc t¨ng cña ®èi t­îng ®¸nh thuÕ. VÝ dô: §¬n vÞ tÝnh thuÕ cña thuÕ thu nhËp doanh nghiÖp lµ ®ång ViÖt Nam (VN§); ®¬n vÞ tÝnh thuÕ sö dông ®Êt n«ng nghiÖp lµ kg thãc tÝnh theo h¹ng ®Êt. - Gi¸ tÝnh thuÕ: lµ gi¸ trÞ cña ®èi t­îng ®¸nh thuÕ. VÝ dô: ThuÕ ®¸nh vµo tµi s¶n chuyÓn nh­îng nªn ph¶i ®Þnh gi¸ tµi s¶n theo mét gi¸ c¶ nµo ®ã ®Ó tÝnh thuÕ, nã cã thÓ lµ gi¸ thÞ tr­êng, cã thÓ lµ gi¸ do c¬ quan thuÕ Ên ®Þnh gi¸ tÝnh thuÕ liªn quan mËt thiÕt ®Õn møc ph¶i nép. Mét khèi l­îng hµng hãa nh­ nhau, gi¸ tÝnh thuÕ kh¸c nhau sÏ dÉn ®Õn møc thuÕ ph¶i nép kh¸c nhau. - MiÔn, gi¶m thuÕ: Lµ mét biÖn ph¸p Nhµ n­íc gióp ®ì nh÷ng ng­êi khã kh¨n, nh÷ng ng­êi ­u ®·i b»ng c¸ch cho phÐp hä kh«ng ph¶i nép kho¶n thuÕ ®¸ng lÏ ph¶i nép. §ã còng lµ h×nh thøc chi ngÇm cã møc ®é. - Th­ëng ph¹t: Th­ëng lµ h×nh thøc Nhµ n­íc khuyÕn khÝch ng­êi cã thµnh tÝch trong viÖc thùc hiÖn c¸c luËt thuÕ. Cßn ph¹t lµ h×nh thøc kû luËt ®èi víi ng­êi vi ph¹m luËt thuÕ . - Thñ tôc vÒ thuÕ : Lµ nh÷ng quy ®Þnh vÒ giÊy tê vµ tr×nh tù thu nép mang tÝnh hµnh chÝnh ®Ó thi hµnh luËt thuÕ (nh­ thñ tôc kª khai, tÝnh thuÕ vµ nép thuÕ) Ngoµi c¸c yÕu tè trªn ®©y, trong luËt thuÕ bao giê còng quy ®Þnh râ tr¸ch nhiÖm vµ quyÒn h¹n cña ChÝnh phñ, cña UBND c¸c cÊp, cña Bé Tµi chÝnh, c¬ quan thuÕ ë trung ­¬ng vµ ë c¸c ®Þa ph­¬ng, nghÜa vô cña ng­êi nép thuÕ. * Vai trß cña thuÕ trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng: Trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng, thuÕ ®­îc coi lµ c«ng cô quan träng ®Ó ®iÒu tiÕt vÜ m« nÒn kinh tÕ, thuÕ kh«ng nh÷ng lµ nguån thu quan träng chñ yÕu cña ng©n s¸ch nhµ n­íc mµ cßn ¶nh h­ëng to lín tíi c«ng cuéc ph¸t triÓn kinh tÕ. ThuÕ gãp phÇn ®iÒu chØnh nÒn kinh tÕ, kÝch thÝch tÝch lòy t­ b¶n ®Þnh h­íng s¶n xuÊt vµ tiªu dïng. ChÝnh s¸ch thuÕ cã ¶nh h­ëng trùc tiÕp tíi gi¸ c¶, quan hÖ cung cÇu, c¬ cÊu ®Çu t­ vµ sù ph¸t triÓn hay suy tho¸i cña nÒn kinh tÕ. Gi¸o tr×nh Qu¶n lý ng©n s¸ch 31 So¹n gi¶: NguyÔn TiÕn Th­
32. Tr­êng Cao §¼ng NghÒ Nam §Þnh Bé m«n Kinh tÕ ThuÕ lµ mét c«ng cô ph©n phèi l¹i lîi tøc, lµm gia t¨ng tiÕt kiÖm trong khu vùc t­ nh©n vµ ®¶m b¶o c«ng b»ng x· héi. ThuÕ lµ mét trong nh÷ng biÖn ph¸p chÕ ngù l¹m ph¸t. * C¸c lo¹i thuÕ: C¨n cø vµo møc ®é chuyÓn dÞch cña thuÕ, thuÕ ®­îc chia thµnh: ThuÕ trùc thu ®¸nh trùc tiÕp vµo thu nhËp cña ng­êi chÞu thuÕ. VÝ dô: thuÕ thu nhËp doanh nghiÖp. ThuÕ gi¸n thu lµ lo¹i thuÕ ®¸nh vµo ng­êi tiªu dïng th«ng qua gi¸ c¶ hµng hãa vµ dÞch vô. b. PhÝ vµ lÖ phÝ: PhÝ, lÖ phÝ lµ kho¶n thu mang tÝnh chÊt b¾t buéc nh­ng cã tÝnh chÊt ®èi gi¸, nghÜa lµ phÝ vµ lÖ phÝ thùc chÊt lµ kho¶n tiÒn mµ d©n chóng tr¶ cho Nhµ n­íc khi hä h­ëng thô c¸c dÞch vô do Nhµ n­íc cÊp. So víi thuÕ, tÝnh ph¸p lý cña phÝ vµ lÖ phÝ thÊp h¬n. PhÝ g¾n liÒn víi vÊn ®Ò thu håi mét phÇn hay toµn bé chi phÝ ®Çu t­ ®èi víi hµng hãa, dÞch vô c«ng céng h÷u h×nh. LÖ phÝ g¾n liÒn víi viÖc thô h­ëng nh÷ng lîi Ých do viÖc cung cÊp c¸c dÞch vô hµnh chÝnh, ph¸p lý cho c¸c thÓ nh©n vµ ph¸p nh©n. c. C¸c kho¶n thu tõ ho¹t ®éng kinh tÕ cña Nhµ n­íc: C¸c kho¶n thu tõ ho¹t ®éng kinh tÕ cña Nhµ n­íc bao gåm: Thu nhËp tõ vèn gãp cña Nhµ n­íc vµo c¸c c¬ së kinh tÕ: Bªn c¹nh viÖc gãp phÇn t¨ng thu cho ng©n s¸ch nhµ n­íc nã cßn cã t¸c dông quan träng trong viÖc gióp nhµ n­íc qu¶n lý cã hiÖu qu¶ c¸c kho¶n vèn ®· ®Çu t­ vµo nÒn kinh tÕ. Nhµ n­íc thùc hiÖn ®Çu t­ vèn vµo s¶n xuÊt kinh doanh b»ng h×nh thøc mua hoÆc gãp cæ phÇn. Kho¶n tiÒn mµ Nhµ n­íc gãp hoÆc mua cæ phÇn cña c¸c c«ng ty cæ phÈn sÏ sinh lîi. PhÇn lîi tøc cæ phÇn nµy ®­îc tËp trung vµo ng©n s¸ch nhµ n­íc gäi lµ thu lîi tøc cæ phÇn cña nhµ n­íc. TiÒn thu håi vèn cña Nhµ n­íc t¹i c¸c c¬ së kinh tÕ. Thu håi tiÒn cho vay cña Nhµ n­íc (c¶ gèc lÉn l·i). d. Thu tõ b¸n hoÆc cho thuª tµi s¶n thuéc së h÷u nhµ n­íc. Gi¸o tr×nh Qu¶n lý ng©n s¸ch 32 So¹n gi¶: NguyÔn TiÕn Th­
33. Tr­êng Cao §¼ng NghÒ Nam §Þnh Bé m«n Kinh tÕ Thùc chÊt kho¶n thu nµy lµ kho¶n thu mang tÝnh chÊt thu håi vèn vµ cã mét phÇn mang tÝnh chÊt ph©n phèi l¹i, nã võa cã t¸c dông n©ng cao hiÖu qu¶ sö dông tµi s¶n quèc gia võa t¨ng nguån thu cho ng©n s¸ch nhµ n­íc. Thu vÒ b¸n hoÆc cho thuª tµi nguyªn thiªn nhiªn : cho thuª mÆt n­íc, vïng trêi Thu vÒ b¸n tµi s¶n thuéc së h÷u nhµ n­íc nh­ng kh«ng thuéc tµi nguyªn thiªn nhiªn nh­ b¸n hoÆc cæ phÇn hãa doanh nghiÖp nhµ n­íc cho t­ nh©n hoÆc n­íc ngoµi. ®. Thu vÒ hîp t¸c lao ®éng víi n­íc ngoµi vµ thu kh¸c. Thùc chÊt cña kho¶n thu nµy lµ kho¶n tiÒn thu håi cña quèc gia ®· bá ra nh÷ng chi phÝ ban ®Çu ®Ó b¶o vÖ vµ nu«i d­ìng, ®µo t¹o, rÌn luyÖn ng­êi lao ®éng, ®ång thêi còng lµ kho¶n tiÒn mµ ng­êi lao ®éng trÝch ra tõ tiÒn c«ng cña m×nh ®ãng gãp cho Tæ quèc. Ngoµi c¸c kho¶n thu trªn cßn cã c¸c kho¶n thu kh¸c nh­ thu tõ b¸n tµi s¶n kh«ng cã ng­êi thõa nhËn, c¸c kho¶n tiÒn ph¹t, tÝch thu, c¸c kho¶n viÖn trî kh«ng hoµn l¹i cña chÝnh phñ c¸c n­íc, tæ chøc, c¸ nh©n ë n­íc ngoµi 1.2.2. C¸c nh©n tè ¶nh h­ëng ®Õn nguån thu ng©n s¸ch Nhµ n­íc: - Thu nhËp tõ GDP b×nh qu©n ®Çu ng­êi lµ mét chØ tiªu ph¶n ¸nh kh¶ n¨ng t¨ng tr­ëng vµ ph¸t triÓn cña mét quèc gia, ph¶n ¸nh kh¶ n¨ng tiÕt kiÖm, tiªu dïng vµ ®Çu t­ cña mét n­íc. GDP b×nh qu©n ®Çu ng­êi lµ mét nh©n tè kh¸ch quan quyÕt ®Þnh møc ®éng viªn cña ng©n s¸ch nhµ n­íc. V× vËy, khi Ên ®Þnh møc ®éng viªn vµo ng©n s¸ch nhµ n­íc cÇn c¨n cø vµo chØ tiªu nµy. NÕu kh«ng tÝnh ®Õn chØ tiªu nµy khi x¸c ®Þnh møc ®éng viªn vµo ng©n s¸ch nhµ n­íc sÏ ¶nh h­ëng tiªu cùc ®Õn c¸c vÊn ®Ò tiÕt kiÖm, tiªu dïng, ®Çu t­ cña c¸c tæ chøc kinh tÕ, cña c¸c tÇng líp d©n c­ . - Tû suÊt doanh lîi cña nÒn kinh tÕ: Tû suÊt doanh lîi cña nÒn kinh tÕ ph¶n ¸nh hiÖu qu¶ cña ®Çu t­ ph¸t triÓn kinh tÕ. Tû suÊt doanh lîi cµng lín th× nguån tµi chÝnh cµng lín. ®ã lµ nh©n tè quyÕt ®Þnh ®Õn viÖc n©ng cao tû suÊt thu ng©n s¸ch nhµ n­íc . Dùa vµo tû suÊt doanh lîi trong nÒn kinh tÕ ®Ó x¸c ®Þnh tû suÊt thu ng©n s¸ch nhµ n­íc sÏ tr¸nh ®­îc viÖc ®éng viªn vµo ng©n s¸ch nhµ n­íc g©y khã kh¨n vÒ tµi chÝnh cho ho¹t ®éng kinh tÕ. HiÖn nay, tû suÊt lîi nhuËn trong nÒn Gi¸o tr×nh Qu¶n lý ng©n s¸ch 33 So¹n gi¶: NguyÔn TiÕn Th­
34. Tr­êng Cao §¼ng NghÒ Nam §Þnh Bé m«n Kinh tÕ kinh tÕ n­íc ta ®¹t thÊp trong khi chi phÝ tiÒn l­¬ng ngµy cµng t¨ng nªn tû suÊt thu ng©n s¸ch kh«ng cao. - Kh¶ n¨ng xuÊt khÈu nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn (dÇu má, kho¸ng s¶n). §©y lµ mét nh©n tè ¶nh h­ëng rÊt lín ®Õn sè thu ng©n s¸ch nhµ n­íc. Kinh nghiÖm cña c¸c n­íc cho thÊy nÕu tû träng xuÊt khÈu dÇu má vµ kho¸ng s¶n chiÕm trªn 20% kim ng¹ch xuÊt khÈu th× tû suÊt ng©n s¸ch nhµ n­íc sÏ cao vµ cã kh¶ n¨ng t¨ng nhanh. ë n­íc ta trong t­¬ng lai, viÖc xuÊt khÈu dÇu má vµ kho¸ng s¶n chiÕm tû träng lín trong kim ng¹ch xuÊt khÈu. §ã lµ nh©n tè rÊt quan träng ¶nh h­ëng to lín ®Õn viÖc n©ng cao tû suÊt thu ng©n s¸ch Nhµ n­íc. Møc ®é trang tr¶i c¸c kho¶n chi phÝ cña Nhµ n­íc phô thuéc vµo c¸c yÕu tè: + Quy m« tæ chøc cña bé m¸y nhµ n­íc vµ hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña bé m¸y ®ã. + Nh÷ng nhiÖm vô kinh tÕ-x· héi mµ nhµ n­íc ®¶m nhËn trong tõng giai ®o¹n lÞch sö. + ChÝnh s¸ch sö dông kinh phÝ cña Nhµ n­íc. Trong ®iÒu kiÖn c¸c nguån tµi trî kh¸c cho chi phÝ nhµ n­íc kh«ng cã kh¶ n¨ng t¨ng lªn, viÖc t¨ng møc ®é chi phÝ cña Nhµ n­íc sÏ dÉn ®Õn tû suÊt thu ng©n s¸ch nhµ n­íc t¨ng lªn. ë hÇu hÕt c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn, Nhµ n­íc ®Òu cã tham väng ®Èy nhanh sù t¨ng tr­ëng kinh tÕ b»ng viÖc ®Çu t­ vµo c¸c c«ng tr×nh lín mµ ®Ó cã nguån vèn ®Çu t­ ph¶i t¨ng thu. Nh­ng trong thùc tÕ t¨ng thu qu¸ møc l¹i lµm cho tèc ®é t¨ng tr­ëng chËm l¹i. ®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò ®ã Nhµ n­íc ph¶i cã mét ch­¬ng tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi mét c¸ch thËn träng trªn c¬ së khoa häc thùc tiÔn ®Ó ®¹t hiÖu qu¶ cao, tõ ®ã x¸c lËp mét chÝnh s¸ch chi tiªu hiÖu qu¶ vµ tiÕt kiÖm. + Tæ chøc bé m¸y thu nép Tæ chøc bé m¸y thu nép gän nhÑ, ®¹t hiÖu qu¶ cao, chèng l¹i thÊt thu do trèn lËu thuÕ sÏ lµ nh©n tè tÝch cùc lµm gi¶m tû suÊt thu ng©n s¸ch Nhµ n­íc mµ vÉn tháa m·n ®­îc nhu cÇu chi tiªu cña ng©n s¸ch nhµ n­íc. Ngoµi c¸c nh©n tè trªn néi dung c¬ cÊu chi ng©n s¸ch nhµ n­íc cña mçi quèc gia trong tõng giai ®o¹n nhÊt ®Þnh chÞu ¶nh h­ëng cña c¸c nh©n tè: biÕn ®éng kinh tÕ chÝnh trÞ, x· héi, gi¸ c¶, l·i suÊt Gi¸o tr×nh Qu¶n lý ng©n s¸ch 34 So¹n gi¶: NguyÔn TiÕn Th­
35. Tr­êng Cao §¼ng NghÒ Nam §Þnh Bé m«n Kinh tÕ Tãm l¹i: §Ó cã ®­îc møc thu ®óng ®¾n cã t¸c dông thóc ®Èy t¨ng tr­ëng kinh tÕ cÇn ph¶i cã sù ph©n tÝch ®¸nh gi¸ tû mû, cô thÓ vµ ph¶i ®­îc xem xÐt mét c¸ch toµn diÖn. 1.3. Ph©n lo¹i thu ng©n s¸ch Nhµ n­íc - Thu trong c©n ®èi ng©n s¸ch nhµ n­íc: bao gåm c¸c kho¶n thu néi ®Þa nh­ c¸c lo¹i thuÕ, phÝ, lÖ phÝ, thu vÒ nhµ ®Êt thuéc së h÷u nhµ n­íc, thu huy ®éng quü dù tr÷ tµi chÝnh, thu kÕt d­ ng©n s¸ch n¨m tr­íc, thu viÖn trî kh«ng hoµn l¹i, thu huy ®éng ®Çu t­ cña cÊp tØnh x©y dùng kÕt cÊu h¹ tÇng theo quy ®Þnh cña LuËt ng©n s¸ch Nhµ n­íc. Thu vay ®Ó c©n ®èi ng©n s¸ch trung ­¬ng bao gåm vay trong n­íc d­íi h×nh thøc tr¸i phiÕu chÝnh phñ, c«ng tr¸i, vay n­íc ngoµi. Thu ®Ó l¹i ®¬n vÞ qu¶n lý qua ng©n s¸ch vÝ dô c¸c kho¶n phÝ, lÖ phÝ nh­ häc phÝ, viªn phÝ thu ph¹t an toµn giao th«ng, c¸c kho¶n huy ®éng ®ãng gãp x©y dùng c¬ së h¹ tÇng, c¸c kho¶n phô thu kh¸c. Thu chuyÓn giao gi÷a c¸c cÊp ng©n s¸ch bao gåm sè bæ sung c©n ®èi ng©n s¸ch vµ bæ sung cã môc tiªu tõ ng©n s¸ch cÊp trªn. C¸c kho¶n t¹m thu vµ vay kh¸c cña ng©n s¸ch nhµ n­íc nh­ vay n­íc ngoµi vÒ cho vay l¹i, thu nî gèc vµ l·i cho vay tõ nguån vay Nhµ n­íc vÒ cho vay l¹i. C¸c kho¶n vay kh¸c nh­ vay ng©n hµng nhµ n­íc, c¸c quü dù phßng tµi chÝnh. Thu ®Ó bï ®¾p thiÕu hôt ng©n s¸ch. 1.4. Quan ®iÓm thu ng©n s¸ch Nhµ n­íc: Thu ng©n s¸ch kh«ng chØ nh»m mét môc ®Ých duy nhÊt lµ ®¶m b¶o nguån thu tµi chÝnh cho nhµ n­íc mµ nã cßn chøa ®ùng c¸c môc tiªu kinh tÕ-x· héi kh¸c, do vËy khi tiÕn hµnh ho¹t ®éng thu chi tµi chÝnh Nhµ n­íc cÇn dùa trªn nh÷ng quan ®iÓm nhÊt ®Þnh, cô thÓ lµ c¸c quan ®iÓm sau: Khai th¸c mét c¸ch tèt nhÊt c¸c nguån lùc tµi chÝnh trong vµ ngoµi n­íc phôc vô viÖc thùc hiÖn chøc n¨ng, nhiÖm vô cña nhµ n­íc. Nhu cÇu chi tiªu bé m¸y Nhµ n­íc ®­îc ng©n s¸ch nhµ n­íc ®¶m b¶o, nhµ n­íc dïng quyÒn lùc cña m×nh ®Ó ph©n phèi cña c¶i x· héi nh»m ®¸p øng nhu cÇu duy tr× sù tån t¹i vµ ho¹t ®éng cña bé m¸y nhµ n­íc. C¸c nguån lùc tµi chÝnh ®éng viªn vµo tay Nhµn ­íc ë c¶ trong vµ ngoµi n­íc, nh­ng chñ yÕu lµ trong n­íc, tõ mäi lÜnh vùc ho¹t ®éng, mäi thµnh phÇn kinh tÕ, mäi chñ thÓ kinh tÕ x· héi d­íi nhiÒu Gi¸o tr×nh Qu¶n lý ng©n s¸ch 35 So¹n gi¶: NguyÔn TiÕn Th­
36. Tr­êng Cao §¼ng NghÒ Nam §Þnh Bé m«n Kinh tÕ h×nh thøc kh¸c nhau. C¸c nguån lùc trong tay Nhµ n­íc ®­îc sö dông mét c¸ch tèt nhÊt ®Ó thùc hiÖn c¸c chøc n¨ng nhiÖm vô cña Nhµ n­íc vÒ qu¶n lý kinh tÕ- x· héi. KÕt hîp hµi hßa c¸c lîi Ých, thùc hiÖn c«ng b»ng x· héi võa ®¶m b¶o møc ®éng viªn vµo ng©n s¸ch nhµ n­íc, võa thóc ®Èy s¶n xuÊt, kinh doanh ph¸t triÓn. Ng©n s¸ch Nhµ n­íc ®­îc huy ®éng tõ nhiÒu nguån kh¸c nhau, tõ mäi lÜnh vùc ho¹t ®éng, mäi chñ thÓ kh¸c nhau, tuy nhiªn cÇn chó ý khi ph¸t triÓn nguån thu ph¶i ®¶m b¶o thóc ®Èy s¶n xuÊt kinh doanh, bëi khi t¨ng nguån thu qu¸ lín sÏ kh«ng phï hîp víi thùc tr¹ng kinh tÕ-x· héi, lµm gi¶m ®éng lùc ph¸t triÓn kinh tÕ. MÆt kh¸c, qu¸ tr×nh ®éng viªn c¸c nguån lùc vµo ng©n s¸ch nhµ n­íc lu«n lu«n chøa ®ùng c¸c m©u thuÉn xung ®ét vÒ lîi Ých. NÕu qu¸ tr×nh ®éng viªn thiÕu sù kÕt hîp hµi hßa c¸c lîi Ých kinh tÕ n¶y sinh gi÷a nhµ n­íc vµ c¸c chñ thÓ kinh tÕ-x· héi lµm t¨ng sù m©u thuÉn ®ã. §ång thêi trong qu¸ tr×nh qu¶n lý thu ng©n s¸ch nhµ n­íc cßn ph¶i ®¶m b¶o thùc hiÖn c«ng b»ng x· héi, ®ßi hái viÖc tæ chøc ®éng viªn ph¶i s¸t víi kh¶ n¨ng ®ãng gãp cña ng­êi d©n theo nguyªn t¾c c«ng b»ng. T¨ng c­êng hiÖu lùc ph¸p lý trong viÖc chÊp hµnh chÝnh s¸ch, chÕ ®é cña Nhµ n­íc. Trong ho¹t ®éng thu ng©n s¸ch nhµ n­íc, tÊt c¶ c¸c chñ thÓ ph¶i tu©n theo c¸c quy ®Þnh ph¸p luËt vÒ thu chi ng©n s¸ch, còng nh­ chÝnh s¸ch chÕ ®é, tiªu chuÈn, ®Þnh møc chi. ViÖc thu ng©n s¸ch ph¶i ®¶m b¶o x¸c ®Þnh ®óng ®¾n ®èi t­îng nép, ®èi t­îng tÝnh kho¶n nép, møc thu, quyÒn vµ nghÜa vô cña ng­êi nép. ViÖc t¨ng c­êng hiÖu lùc ph¸p lý trong viÖc chÊp hµnh chÝnh s¸ch, chÕ ®é thu ng©n s¸ch nhµ n­íc sÏ cã t¸c dông gãp phÇn thóc ®Èy qu¸ tr×nh thu ng©n s¸ch cã hiÖu qu¶ h¬n. 2. Nh÷ng vÊn ®Ò chung vÒ chi ng©n s¸ch nhµ n­íc 2.1. Kh¸i niÖm, ®Æc ®iÓm, néi dung vµ ph©n lo¹i ng©n s¸ch nhµ n­íc: a. Kh¸i niÖm: lµ viÖc ph©n phèi vµ sö dông quü tiÒn tÖ tËp trung lín nhÊt cña nhµ n­íc, nh»m phôc vô cho viÖc thùc hiÖn chøc n¨ng nhµ n­íc vÒ mäi mÆt theo nh÷ng nguyªn t¾c nhÊt ®Þnh. Chi ng©n s¸ch nhµ n­íc lµ sù phèi hîp gi÷a hai qu¸ tr×nh ph©n phèi vµ sö dông quü ng©n s¸ch nhµ n­íc. Qu¸ tr×nh ph©n phèi lµ qu¸ tr×nh cÊp ph¸t kinh phÝ tõ ng©n s¸ch nhµ n­íc ®Ó h×nh thµnh c¸c lo¹i quü tr­íc khi ®em vµo sö dông. Gi¸o tr×nh Qu¶n lý ng©n s¸ch 36 So¹n gi¶: NguyÔn TiÕn Th­
37. Tr­êng Cao §¼ng NghÒ Nam §Þnh Bé m«n Kinh tÕ Qu¸ tr×nh sö dông : lµ trùc tiÕp chi dïng kho¶n tiÒn cÊp ph¸t tõ ng©n s¸ch nhµ n­íc mµ kh«ng tr¶i qua viÖc h×nh thµnh c¸c lo¹i quü tr­íc khi ®­a vµo sö dông. VD: chi cho ®Çu t­ x©y dùng c¬ b¶n, ch­¬ng tr×nh kinh tÕ. b. §Æc ®iÓm Chi ng©n s¸ch nhµ n­íc g¾n chÆt bé m¸y nhµ n­íc vµ nh÷ng nhiÖm vô kinh tÕ - chÝnh trÞ - x· héi mµ Nhµ n­íc ph¶i ®¶m ®­¬ng trong thêi kú. Chi ng©n s¸ch g¾n liÒn víi quyÒn lùc nhµ n­íc. C¸c kho¶n chi cña ng©n s¸ch nhµ n­íc ®­îc xem xÐt trªn hiÖu qu¶ tÇm vÜ m«, ®iÒu ®ã cã nghÜa lµ hiÖu qu¶ c¸c kho¶n chi ng©n s¸ch nhµ n­íc ph¶i ®­îc xem xÐt toµn diÖn. C¸c kho¶n chi cña ng©n s¸ch nhµ n­íc kh«ng mang tÝnh chÊt hoµn tr¶ trùc tiÕp. C¸c kho¶n cÊp ph¸t tõ ng©n s¸ch nhµ n­íc cho c¸c ngµnh, c¸c cÊp, cho ho¹t ®éng v¨n hãa x· héi, cho ng­êi nghÌo kh«ng ph¶i tr¶ l¹i cho Nhµ n­íc. C¸c kho¶n chi ng©n s¸ch nhµ n­íc g¾n chÆt víi c¸c ph¹m trï gi¸ trÞ kh¸c nh­: tiÒn l­¬ng, gi¸ c¶, l·i suÊt c¸c ph¹m trï thuéc lÜnh vùc tµi chÝnh tiÒn tÖ. c. Néi dung: Chi ng©n s¸ch nhµ n­íc rÊt ®· d¹ng, ®iÒu nµy xuÊt ph¸t tõ vai trß qu¶n lý vÜ m« cña Nhµ n­íc trong viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi. HÖ thèng c¸c kho¶n chi ng©n s¸ch nhµ n­íc bao gåm c¸c kho¶n chi vµ tû träng cña chóng, ®­îc hiÓu lµ c¬ cÊu chi ng©n s¸ch nhµ n­íc. Nh»m ph©n tÝch ®¸nh gi¸ viÖc qu¶n lý vµ ®Þnh h­íng c¸c kho¶n chi cÇn tiÕn hµnh ph©n lo¹i chi ng©n s¸ch nhµ n­íc. Ph©n lo¹i c¸c kho¶n chi ng©n s¸ch nhµ n­íc lµ viÖc s¾p xÕp c¸c kho¶n chi ng©n s¸ch nhµ n­íc cã cïng tÝnh chÊt, cïng môc ®Ých h×nh thµnh c¸c lo¹i chi. d. Ph©n lo¹i: Cã vai trß quan träng trong viÖc phôc vô qu¸ tr×nh ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch vµ ph©n bæ ng©n s¸ch gi÷a c¸c lÜnh vùc; ®¶m b¶o tr¸ch nhiÖm cña c¬ quan nhµ n­íc trong viÖc qu¶n lý ng©n s¸ch. Nã gióp cho qu¸ tr×nh ph©n tÝch kinh tÕ vµ qu¶n lý thùc hiÖn ng©n s¸ch hµng ngµy ®­îc thuËn lîi còng nh­ ®Þnh h­íng chi ng©n s¸ch trong t­¬ng lai. Tïy theo môc ®Ých nghiªn cøu mµ chi ng©n s¸ch cã nhiÒu c¸ch ph©n lo¹i. - C¨n cø vµo môc ®Ých chi tiªu, néi dung chi ng©n s¸ch nhµ n­íc ®­îc chia thµnh 2 nhãm lµ chi tÝch lòy vµ tiªu dïng. Gi¸o tr×nh Qu¶n lý ng©n s¸ch 37 So¹n gi¶: NguyÔn TiÕn Th­
38. Tr­êng Cao §¼ng NghÒ Nam §Þnh Bé m«n Kinh tÕ + Chi tÝch lòy cña ng©n s¸ch nhµ n­íc lµ nh÷ng kho¶n chi lµm t¨ng c¬ së vËt chÊt vµ tiÒm lùc cho nÒn kinh tÕ, gãp phÇn t¨ng tr­ëng kinh tÕ, lµ c¸c kho¶n chi ®Çu t­ ph¸t triÓn vµ c¸c kho¶n ®Çu t­ tÝch lòy kh¸c. + Chi tiªu dïng lµ nh÷ng kho¶n chi kh«ng t¹o ra s¶n phÈm vËt chÊt ®Ó tiªu dïng trong t­¬ng lai, bao gåm: chi cho c¸c ho¹t ®éng sù nghiÖp, chi qu¶n lý hµnh chÝnh nhµ n­íc, chi quèc phßng, an ninh, vµ tiªu dïng kh¸c. - C¨n cø vµo lÜnh vùc chi tiªu, néi dung chi ng©n s¸ch ®­îc h×nh thanh: + Chi ®Çu t­ kinh tÕ. + Chi cho y tÕ. + Chi cho gi¸o dôc, ®µo t¹o, khoa häc. + Chi cho v¨n hãa, thÓ dôc, thÓ thao. + Chi vÒ x· héi. + Chi qu¶n lý nhµ n­íc, §¶ng, ®oµn thÓ. + Chi cho an ninh, quèc phßng. + Chi kh¸c. C¸ch ph©n lo¹i nµy cã t¸c dông ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ c¸c mÆt ho¹t ®éng cña Nhµ n­íc. Th«ng qua tû träng cña c¸c lo¹i chi, c¨n cø vµo tõng thùc tr¹ng cña tõng lÜnh vùc vµ sù biÕn ®æi cña nã ®Ó ®¸nh gi¸ ®óng ®¾n cña viÖc sö dông ng©n s¸ch cña Nhµ n­íc - C¨n cø theo yÕu tè vµ ph­¬ng thøc qu¶n lý ng©n s¸ch nhµ n­íc, néi dung ng©n s¸ch ®­îc chia thµnh 3 nhãm sau: Nhãm chi th­êng xuyªn lµ nh÷ng kho¶n chi cã t¸c ®éng ng¾n th­êng d­íi mét n¨m. Nh×n chung ®©y lµ nh÷ng kho¶n chi chñ yÕu phôc vô chøc n¨ng qu¶n lý, ®iÒu hµnh x· héi mét c¸ch th­êng xuyªn cña Nhµ n­íc nh­: quèc phßng, an ninh, ®µo t¹o, y tÕ, v¨n hãa th«ng tin, thÓ dôc thÓ thao, khoa häc c«ng nghÖ gåm c¸c kho¶n chi th­êng xuyªn duy tr× ho¹t ®éng th­êng xuyªn cña Nhµ n­íc vÒ, tÝnh chÊt nã mang tÝnh chi tiªu dïng, chi th­êng xuyªn kh«ng ®­îc chøa hÕt kho¶n thu tõ phÝ, lÖ phÝ v× ng©n s¸ch nhµ n­íc hµng n¨m cßn ph¶i dµnh mét phÇn thu tõ thuÕ, vµ phÝ cho ®Çu t­ ph¸t triÓn. Thuéc vÒ chi th­êng xuyªn bao gåm c¸c nhãm môc: chi thanh to¸n tiÒn c«ng, tiÒn l­¬ng; chi sù nghiÖp chuyªn m«n; chi hµng hãa dÞch vô; chi mua s¾m söa ch÷a vµ c¸c kho¶n chi kh¸c. Gi¸o tr×nh Qu¶n lý ng©n s¸ch 38 So¹n gi¶: NguyÔn TiÕn Th­
39. Tr­êng Cao §¼ng NghÒ Nam §Þnh Bé m«n Kinh tÕ + Nhãm chi ®Çu t­ ph¸t triÓn lµ nh÷ng kho¶n chi cã h¹n t¸c ®éng dµi th­êng trªn mét n¨m, h×nh thµnh nªn nh÷ng tµi s¶n vËt chÊt cã kh¶ n¨ng t¹o nguån thu, trùc tiÕp lµm t¨ng c¬ së vËt chÊt cña ®Êt n­íc bao gåm c¸c kho¶n chi lµm t¨ng c¬ së vËt chÊt cña ®Êt n­íc vµ gãp phÇn t¨ng tr­ëng kinh tÕ. Nã lµ c¸c kho¶n mang tÝnh chÊt tÝch lòy nh­ chi ®Çu t­ c¬ së h¹ tÇng, chi hç trî doanh nghiÖp nhµ n­íc, chi c¸c dù ¸n, ch­¬ng tr×nh dù ¸n cña Nhµ n­íc. + Chi kh¸c bao gåm c¸c kho¶n chi cßn l¹i kh«ng ®­îc xÕp vµo nhãm trªn nh­ chi tr¶ nî gèc vµ l·i, chi viÖn trî, chi cho vay; chi bæ sung quü dù tr÷ tµi chÝnh; chi bæ sung ng©n s¸ch cÊp d­íi; chi chuyÓn nguån tõ ng©n s¸ch n¨m tr­íc sang n¨m sau. 2.2 Vai trß cña chi NSNN Chi ng©n s¸ch Nhµ n­íc lµ mét mÆt cña ho¹t ®éng ng©n s¸ch Nhµ n­íc, nã g¾n chÆt víi viÖc thùc hiÖn chøc n¨ng, vai trß cña Nhµ n­íc, nªn chi ng©n s¸ch Nhµ n­íc cã nh÷ng vai trß c¬ b¶n sau: Lµ ®iÒu kiÖn quyÕt ®Þnh ®Õn viÖc thùc hiÖn c¸c nhiÖm vô cña Nhµ n­íc. Sù tån t¹i cña Nhµ n­íc tÊt yÕu sÏ ph¸t sinh chi phÝ ®Ó duy tr× bé m¸y, ®Ó thùc hiÖn chøc n¨ng, nhiÖm vô vèn cã cña Nhµ n­íc. Kh«ng cã c¸c kho¶n chi cña ng©n s¸ch Nhµ n­íc, Nhµ n­íc kh«ng thÓ tån t¹i vµ ph¸t triÓn víi t­ c¸ch lµ bé m¸y qu¶n lý mäi hiÖu qu¶ kinh tÕ, chÝnh trÞ cña x· héi Lµ c«ng cô quan träng ®Ó thùc hiÖn vai trß cña ng©n s¸ch Nhµ n­íc. Trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng, vÊn ®Ò c«ng b»ng x· héi, « nhiÔm m«i tr­êng, æn ®Þnh chu kú kinh doanh lu«n diÔn ra bøc xóc. §Ó kh¾c phôc phÇn nµo vÊn ®Ò trªn ®ßi hái ph¶i cã sù can thiÖp cña Nhµ n­íc. Ngµy nay c¸c nhµ kinh tÕ cho r»ng chøc n¨ng can thiÖp cña Nhµ n­íc vµ c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ thÓ hiÖn trªn ba mÆt: hiÖu qu¶, c«ng b»ng vµ æn ®Þnh. - TÝnh hiÖu qu¶ lµ mét ®ßi hái kh¸ch quan cña mäi nÒn kinh tÕ. XÐt trªn tæng thÓ cã thÓ kh¼ng ®Þnh ho¹t ®éng kinh tÕ thÞ tr­êng lµ ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶, song kh«ng hoµn toµn lµ tuyÖt ®èi. §øng trªn lîi Ých tæng thÓ, chóng ta cã thÓ nh×n nhËn ho¹t ®éng kinh tÕ thÞ tr­êng cã nh÷ng khuyÕt tËt dÉn ®Õn hiÖu qu¶ nÒn kinh tÕ cÊp thÊp. V× vËy, kh«ng ai kh¸c buéc Nhµ n­íc ph¶i dïng c¸c c«ng cô ®Ó can thiÖp vµ trong nh÷ng c«ng cô mµ Nhµ n­íc sö dông lµ chi ng©n s¸ch ®Ó: Gi¸o tr×nh Qu¶n lý ng©n s¸ch 39 So¹n gi¶: NguyÔn TiÕn Th­
40. Tr­êng Cao §¼ng NghÒ Nam §Þnh Bé m«n Kinh tÕ T¹o m«i tr­êng kinh doanh thuËn lîi cho c¸c doanh nghiÖp b»ng c¸ch ®Çu t­ x©y dùng c¬ së h¹ tÇng, t¹o ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ tr­êng cã ®Þnh h­íng cña Nhµ n­íc. Ng¨n chÆn t×nh tr¹ng « nhiÔm m«i tr­êng, chèng ®éc quyÒn trong kinh doanh. §¶m b¶o nh÷ng c©n ®èi lín trong nÒn kinh tÕ, ®¶m b¶o viÖc sö dông tµi nguyªn thiªn nhiªn tiÕt kiÖm vµ hiÖu qu¶. Tuy nhiªn, cÇn nhËn thøc r»ng sù can thiÖp cña Nhµ n­íc kh«ng ph¶i bao giê còng ®em l¹i hiÖu qu¶ thùc sù cho nÒn kinh tÕ. §iÒu ®ã phô thuéc vµo nghÖ thuËt ph©n phèi vµ sö dông vèn cña ng©n s¸ch Nhµ n­íc. - KhÝa c¹nh thø hai bµn ®Õn ®èi víi vai trß kinh tÕ cña nhµ n­íc lµ khÝa c¹nh c«ng b¨ng. §¶m b¶o c«ng b»ng trong ph©n phèi kh«ng chØ cã ý nghÜa vÒ mÆt x· héi mµ cßn cã ý nghÜa vÒ mÆt kinh tÕ. §øng trªn gãc ®é x· héi mµ xÐt, trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng do nh÷ng khuyÕt tËt vèn cã cña nã, viÖc ph©n phèi hµng hãa ®Õn tay ng­êi tiªu dïng ®­îc quyÕt ®Þnh bëi khèi l­îng tiÒn, ý muèn cña ng­êi tiªu dïng vµ gi¸ c¶ cña hµng hãa ®ã. V× vËy, víi bµn tay v« h×nh viÖc ph©n phèi hµng hãa vµ cña c¶i khã ®¹t ®Õn yªu cÇu trong c«ng b»ng x· héi. ChÝnh v× thÕ cÇn ®Õn sù can thiÖp cña Nhµ n­íc. Nhµ n­íc cã thÓ th«ng qua c¸c chÝnh s¸ch ph©n phèi ®Ó thùc hiÖn lý t­ëng c«ng b»ng cña m×nh. XÐt trªn gãc ®é ng©n s¸ch Nhµ n­íc, chÝnh s¸ch ph©n phèi ®ã l¹i chøa ®ùng hai néi dung chñ yÕu thuÕ vµ chi ng©n s¸ch. - KhÝa c¹nh thø ba thÓ hiÖn vai trß kinh tÕ cña Nhµ n­íc lµ sù ®¶m b¶o æn ®Þnh kinh tÕ. Mét ®Æc ®iÓm cã tÝnh chÊt næi bËt cña nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng lµ sù biÕn ®éng cña chu kú kinh doanh. Sù biÕn ®éng ®ã thÓ hiÖn ë møc ®é l¹m ph¸t, thÊt nghiÖp, ph¸ s¶n. ViÖc kiÓm so¸t nh÷ng biÕn ®éng cña chu kú kinh doanh t¹o nªn thÕ æn ®Þnh cho nÒn kinh tÕ lµ mét ®ßi hái kh¸ch quan, cÇn cã sù can thiÖp cña Nhµ n­íc. §Ó thùc hiÖn vai trß nµy, nhµ n­íc sö dông mét c¸ch thËn träng quyÒn lùc, tiÒn tÖ, tµi chÝnh cña m×nh t¸c ®éng ®Õn s¶n l­îng, viÖc lµm, l¹m ph¸t. §èi víi c«ng cô tµi chÝnh, Nhµ n­íc th­êng sö dông ®Õn chi ng©n s¸ch vµ thuÕ Gi¸o tr×nh Qu¶n lý ng©n s¸ch 40 So¹n gi¶: NguyÔn TiÕn Th­
41. Tr­êng Cao §¼ng NghÒ Nam §Þnh Bé m«n Kinh tÕ Trong mét chõng mùc nhÊt ®Þnh, chi ng©n s¸ch ®­îc coi nh­ "c¸i van" tµi chÝnh cña Nhµ n­íc ®Ó gãp phÇn ®iÒu chØnh sù t¨ng tr­ëng, viÖc lµm, l¹m ph¸t. §Ó cho viÖc chi tiªu ng©n s¸ch Nhµ n­íc cã hiÖu qu¶, thùc sù trë thµnh "c¸i van" ®iÒu chØnh gãp phÇn æn ®Þnh nÒn kinh tÕ, ®iÒu cÇn thiÕt Nhµ n­íc ph¶i cã: + C¸c ch­¬ng tr×nh chi tiªu c«ng céng thùc tÕ phï hîp víi diÔn biÕn c¸c giai ®o¹n chu tr×nh kinh doanh. + §­a ra nh÷ng dù ¸n c«ng céng vÒ gi¶i quyÕt c«ng ¨n viÖc lµm thÝch øng víi tõng giai ®o¹n cña chu kú kinh doanh. + LËp ra c¸c ch­¬ng tr×nh chuyÓn kho¶n chi tiªu 2.3. Nh÷ng nguyªn t¾c vµ c«ng cô qu¶n lý ng©n s¸ch nhµ n­íc a) Nguyªn t¾c chi ng©n s¸ch nhµ n­íc Nguyªn t¾c 1: g¾n chÆt kh¶ n¨ng thu ®Ó bè trÝ c¸c kho¶n chi Nguyªn t¾c nµy ®ßi hái møc ®é chi chung vµ c¬ cÊu c¸c kho¶n chi ph¶i dùa vµo kh¶ n¨ng t¨ng tr­ëng GDP cña c¶ n­íc. NÕu vi ph¹m nguyªn t¾c nµy sÏ dÉn ®Õn t×nh tr¹ng béi chi, mét nguyªn nh©n dÉn ®Õn l¹m ph¸t, g©y mÊt æn ®Þnh ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi. Nguyªn t¾c 2: B¶o ®¶m yªu cÇu tiÕt kiÖm vµ hiÖu qu¶ trong viÖc bè trÝ c¸c kho¶n chi tiªu cña ng©n s¸ch nhµ n­íc. Nguyªn t¾c 3: Tu©n thñ nguyªn t¸c nhµ n­íc vµ nh©n d©n cïng lµm trong viÖc bè trÝ kho¶n chi cña ng©n s¸ch nhµ n­íc, nhÊt lµ c¸c kho¶n chi mang tÝnh chÊt phóc lîi. Nguyªn t¾c 4: TËp trung cã träng ®iÓm. Ph¶i c¨n cø vµo c¸c ch­¬ng tr×nh cã träng ®iÓm cña Nhµ n­íc, v× viÖc th¾ng lîi cña c¸c ch­¬ng tr×nh nµy cã t¸c dông ph¶n øng d©y chuyÒn thóc ®Èy c¸c ngµnh nghÒ lÜnh vùc lÜnh vùc ph¸t triÓn. Nguyªn t¾c 5: Ph©n biÖt râ nhiÖm vô ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi cña c¸c cÊp theo luËt ®Þnh ®Ó bè trÝ c¸c kho¶n chi cho phï hîp. Nguyªn t¾c 6: KÕt hîp chÆt chÏ c¸c kho¶n chi ng©n s¸ch nhµ n­íc víi khèi l­îng tiÒn tÖ, l·i suÊt, tû gi¸ hèi ®o¸i t¹o nªn c«ng cô tæng hîp cïng t¸c ®éng ®Õn c¸c vÊn ®Ò kinh tÕ vÜ m«. b. C«ng cô qu¶n lý cña ng©n s¸ch nhµ n­íc C«ng cô ph¸p luËt. Gi¸o tr×nh Qu¶n lý ng©n s¸ch 41 So¹n gi¶: NguyÔn TiÕn Th­
42. Tr­êng Cao §¼ng NghÒ Nam §Þnh Bé m«n Kinh tÕ §©y lµ c«ng cô cã sím nhÊt vµ chung nhÊt ®Ó phôc vô cho qu¶n lý nhµ n­íc ë mäi quèc gia. Nã lu«n g¾n liÒn víi sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña Nhµ n­íc. Theo xu h­íng chung, cïng víi qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ, n¨ng lùc qu¶n lý cña Nhµ n­íc còng ngµy cµng ®­îc n©ng cao ®· lµm cho hÖ thèng ph¸p luËt - víi t­ c¸ch lµ c«ng cô phôc vô cho qu¶n lý nhµ n­íc,còng ngµy cµng ®­îc ®Çy ®ñ h¬n, hoµn thiÖn h¬n. Ph¸p luËt ®· lu«n gi÷ vÞ trÝ quan träng hµng ®Çu trong sè c¸c c«ng cô mµ Nhµ n­íc ph¶i sö dông ®Ó qu¶n lý nÒn kinh tÕ; bëi: (i) nã ®iÒu chÝnh hµnh vi cho mäi tæ chøc, c¸ nh©n khi tham gia vµo c¸c ho¹t ®éng cña x· héi: (ii) lµ n­íc ®o chung møc ®é chÊp hµnh ph¸p luËt cña mäi chñ thÓ, kh«ng ph©n biÖt cao - thÊp, sang - hÌn. ChÝnh v× vËy, tõ xa x­a, khi nãi ®Õn ph¸p luËt mäi ng­êi ®Òu biÕt: "Ph¸p luËt bÊt vÞ th©n". Cßn ngµy nay, §¶ng vµ Nhµ n­íc ta lu«n khuyÕn c¸o mäi ng­êi r»ng: "Sèng vµ lµm viÖc theo HiÕn ph¸p vµ ph¸p luËt" vµ "Mäi ng­êi ®Òu cã quyÒn b×nh ®¼ng tr­íc ph¸p luËt". TÇm quan träng cña c«ng cô ph¸p luËt lín nh­ vËy, nh­ng hÖ thèng ph¸p luËt cã rÊt nhiÒu s¾c luËt, lµm sao c¸c ®¹i biÓu cña c¬ quan quyÒn lùc nhµ n­íc c¸c cÊp cã thÓ am t­êng ®­îc tÊt c¶. §©y thùc sù lµ th¸ch thøc lín cho c¸c ®¹i biÓu cña c¸c c¬ quan nµy. V× thÕ, cÇn ph¶i cã sù chän lùa c¸c phÇn s¾c luËt chñ yÕu cho mçi ho¹t ®éng mµ c¸c c¬ quan quyÒn lùc cÇn ph¶i thùc hiÖn. Cô thÓ lµ: muèn thøc hiÖn quyÒn gi¸m s¸t ng©n s¸ch nhµ n­íc, th× c¸c ®¹i biÓu cña c¬ quan quyÒn lùc nhµ n­íc c¸c cÊp tr­íc hÕt buéc ph¶i hiÓu t­êng tËn c¸c v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt cã liªn quan ®Õn thu, chi ng©n s¸ch nhµ n­íc (tõ LuËt ng©n s¸ch nhµ n­íc, LuËt thuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng, luËt thuÕ thu nhËp doanh nghiÖp ®Õn c¸c v¨n b¶n h­íng dÉn thi hµnh c¸c LuËt nµy); tiÕp ®Õn lµ c¸c s¾c luËt ®iÒu chØnh vµo c¸c ho¹t ®éng qu¶n lý tµi chÝnh - tiÒn tÖ ngoµi ph¹m vi ho¹t ®éng cña ng©n s¸ch nhµ n­íc vµ c¸c s¾c luËt ®iÒu chØnh c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ kh¸c. NÕu hiÓu kh«ng t­êng tËn c¸c s¾c luËt qu¶n lý ng©n s¸ch nhµ n­íc, th× sÏ g©y ra xung ®ét ngay trong hÖ thèng chÝnh s¸ch vµ lµm mÐo mã qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ quèc d©n. Thùc tÕ ®iÒu hµnh ng©n s¸ch nhµ n­íc cña n­íc ta nh÷ng th¸ng ®Çu n¨m 2008 ®· ph¶n ¸nh râ nÐt hËu qu¶ cña sù thiªn lÖch nµy vµ lµ b»ng chøng sinh ®éng ®Ó chøng minh r¨ng: Víi t­ c¸ch lµ c«ng cô - ph¸p luËt còng nh­ con dao hai l­ìi. - Môc lôc ng©n s¸ch nhµ n­íc Gi¸o tr×nh Qu¶n lý ng©n s¸ch 42 So¹n gi¶: NguyÔn TiÕn Th­
43. Tr­êng Cao §¼ng NghÒ Nam §Þnh Bé m«n Kinh tÕ Lµ b¶ng ph©n lo¹i thu, chi ng©n s¸ch nhµ n­íc theo nh÷ng tiªu thøc khoa häc gióp cho qu¸ tr×nh h¹ch to¸n kiÓm to¸n vµ thèng kª ng©n s¸ch nhµ n­íc ®­îc nhanh, chÝnh x¸c nªn môc lôc ng©n s¸ch nhµ n­íc ®· trë thµnh c«ng cô rÊt quan träng trong suèt qu¸ tr×nh qu¶n lý ng©n s¸ch nhµ n­íc. Thùc tiÔn qu¶n lý ng©n s¸ch nhµ n­íc ë tÊt c¶ c¸c quèc gia trªn thÕ giíi. N­íc nµo còng ph¶i thiÕt lËp hÖ thèng môc lôc ng©n s¸ch nhµ n­íc cho riªng m×nh. Khi thùc hiÖn quyÒn gi¸m s¸t ë mçi kh©u cña chu tr×nh ng©n s¸ch nhµ n­íc, c¸c ®¹i biÓu dùa vµo c¸c chØ tiªu, sè liÖu ®· thèng kª theo môc lôc ng©n s¸ch nhµ n­íc cã thÓ thÊy: Tr¸ch nhiÖm, quyÒn h¹n cña c¸c c¬ quan, tæ chøc cã liªn quan ®Õn thu, chi ng©n s¸ch nhµ n­íc th«ng qua m· sè "Ch­¬ng" cña môc lôc ng©n s¸ch nhµ n­íc. Tõ ®ã c¬ quan quyÒn lùc nhµ n­íc cã thÓ sö dông ®ßn bÈy ng©n s¸ch nhµ n­íc mµ khuyÕn khÝch hay b¾t buéc c¸c tæ chøc, c¸ nh©n tiÕp tôc ph¶i lµm tèt h¬n phËn sù cña m×nh. Th«ng qua sù ph©n lo¹i c¬ cÊu thu, chi ng©n s¸ch nhµ n­íc theo c¸c chØ tiªu " Lo¹i, kho¶n" cña môc lôc ng©n s¸ch nhµ n­íc c¸c ®¹i biÓu cña c¬ quan quyÒn lùc nhµ n­íc biÕt ®­îc thø tù ­u tiªn trong ph©n bæ ng©n s¸ch g¾n víi c¸c ngµnh kinh tÕ sÏ hoÆc ®ang vµ ®· diÔn ra nh­ thÕ nµo? Cã phï hîp víi c¬ cÊu ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi ®· ®­îc x¸c lËp trong nghÞ quyÕt cïng kú cña c¬ quan quyÒn lùc nhµ n­íc cã thÈm quyÒn hay kh«ng? HoÆc nÕu c¬ cÊu thu, chi ng©n s¸ch nhµ n­íc ®· cã sù phï hîp víi thø tù ­u tiªn theo c¬ cÊu cña ngµnh cña c¬ quan quyÒn lùc nhµ n­íc nh­ng kÕt qu¶ ho¹t ®éng cña c¸c ngµnh, lÜnh vùc ®­îc ­u tiªn kinh phÝ cña ng©n s¸ch nhµ n­íc nµy vÉn kh«ng cã c¶i thiÖn g× ®ang kÓ, th× nhÊt thiÕt ph¶i xem l¹i n¨ng lùc qu¶n lý ®iÒu hµnh ng©n s¸ch cña c¬ quan hµnh ph¸p; ®Æc biÖt lµ vai trß cña ng­êi ®øng ®Çu c¬ quan hµnh ph¸p nµy, Th«ng qua sù ph©n lo¹i thu, chi ng©n s¸ch nhµ n­íc theo nhãm, tiÓu nhãm mµ gi¸m s¸t møc ®é g¾n kÕt gi÷a c¸c nguån thu vµ c¬ chÕ sö dông c¸c nguån thu cña ng©n s¸ch nhµ n­íc mçi cÊp. Tr¸ch nhiÖm nµy thuéc vÒ ng­êi ®øng ®Çu c¸c c¬ quan hµnh ph¸p ë mçi cÊp ®­îc giao ®iÒu hµnh ng©n s¸ch nhµ n­íc ë cÊp ®ã. VÝ dô: NÕu ph¸t hiÖn cã hµnh vi sö dông quü ng©n s¸ch nhµ n­íc ®­îc h×nh thµnh tõ nguån vay bï ®¾p béi chi ®Ó sö dông cho nhu cÇu mua s¾m tµi s¶n cè ®Þnh cña c¸c c¬ quan quyÒn lùc nhµ n­íc ph¶i yªu cÇu ng­êi ®øng ®Çu c¬ quan hµnh ph¸p cïng cÊp dõng ngay hµnh ®éng nµy vµ thu håi sè vèn ®· cÊp. Gi¸o tr×nh Qu¶n lý ng©n s¸ch 43 So¹n gi¶: NguyÔn TiÕn Th­
44. Tr­êng Cao §¼ng NghÒ Nam §Þnh Bé m«n Kinh tÕ Th«ng qua sù ph©n lo¹i thu, chi ng©n s¸ch nhµ n­íc theo môc, tiÓu môc mµ gi¸m s¸t møc ®é phï hîp gi÷a thùc tiÔn qu¶n lý kinh tÕ, tµi chÝnh n¶y sinh vµ c¸c h×nh thøc thu, chi ®· ®­îc x¸c lËp trong môc lôc ng©n s¸ch nhµ n­íc. nÕu cã ph¸t sinh c¸c nguån tµi chÝnh míi, cã thÓ huy ®éng vµo ng©n s¸ch nhµ n­íc nh­ng ch­a cã h×nh thøc ®éng viªn th× ph¶i x©y dùng va ban hµnh chÝnh s¸ch thu míi vµ ng­îc l¹i. hay cã ph¸t sinh c¸c nhu cÇu chi míi vµ kh¶ n¨ng ng©n s¸ch nhµ n­íc cã thÓ ®¶m b¶o, th× ph¶i bæ sung c¸c h×nh thøc chi míi vµ ng­îc l¹i. MÆt kh¸c,còng th«ng qua c¸c h×nh thøc thu, chi nµy mµ gi¸m s¸t tr¸ch nhiÖm thùc thi cña nh÷ng tæ chøc, c¸ nh©n cã nhiÖm vô qu¶n lý ng©n s¸ch nahf n­íc vµ c¶ tr¸ch nhiÖm cña c¸c tæ chøc, c¸ nh©n cã nghÜa vô thùc thi c¸c h×nh thøc thu, chi ng©n s¸ch nhµ n­íc. - KÕ ho¹ch hãa KÕ ho¹ch hãa còng lµ c«ng cô quan träng mµ Nhµ n­íc ph¶i sö dông trong qu¶n lý ®iÒu hµnh nÒn kinh tÕ. Gi÷a c¸c n­íc kh¸c nhau chØ kh¸c nhau ë ph¹m vi vµ c¸ch thøc sö dông c«ng cô kÕ ho¹ch hãa nµy mµ th«i. HoÆc trong ph¹m vi mét quèc gia c¸ch thøc vµ ph¹m vi sö dông c«ng cô kÕ ho¹ch hãa còng cã sù thay ®æi qua c¸c thêi kú tïy thuéc vµo Nhµ n­íc ë quèc gia ®ã lùa chän c¬ chÕ qu¶n lý ®èi víi sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ quèc d©n. Thùc hiÖn quyÒn gi¸m s¸t ng©n s¸ch nhµ n­íc khi sö dông c«ng cô kÕ ho¹ch hãa, c¸c ®¹i biÓu cña c¬ quan quyÒn lùc nhµ n­íc cÇn ph¶i: C¨n cø vµo c¸c chØ tiªu cña kÕ ho¹ch ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi mµ thÈm tra, ®¸nh gi¸ tÝnh phï hîp cña c¸c chØ tiªu thu, chi trong dù ®o¸n ng©n s¸ch nhµ n­íc. §ång thêi còng ph¶i c¨n cø vµo møc ®é cña c¸c chØ tiªu thu, chi ®· ®­îc x¸c lËp trong dù to¸n ng©n s¸ch nhµ n­íc mµ ®iÒu chØnh l¹i møc ®é cña c¸c chØ tiªu cña kÕ ho¹ch ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi. ChØ cã nh­ vËy míi lµm cho 2 b¶n kÕ ho¹ch lín cña Nhµ n­íc cã sù phï hîp vµ cã tÝnh kh¶ thi. Thùc chÊt ®©y lµ mèi quan hÖ gi÷a kÕ ho¹ch hiÖn vËt vµ kÕ ho¹ch gi¸ trÞ cña toµn bé nÒn kinh tÕ quèc d©n (hoÆc cña mét ®Þa ph­¬ng) cho mét n¨m s¾p tíi mµ ChÝnh phñ (hoÆc ñy ban nh©n d©n) ph¶i cã tr¸ch nhiÖm x©y dùng tr×nh Quèc héi hoÆc Héi ®ång nh©n d©n th¶o luËn vµ quyÕt ®Þnh. Trong qu¸ tr×nh chÊp hµnh ng©n s¸ch nhµ n­íc còng ph¶i lu«n ®èi chiÕu so s¸nh gi÷a møc ®é chÊp hµnh thu, chi ng©n s¸ch nhµ n­íc víi møc ®é thùc hiÖn c¸c chØ tiªu cña kÕ ho¹ch ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi. Mçi ®ång tiÒn chi ra tõ Gi¸o tr×nh Qu¶n lý ng©n s¸ch 44 So¹n gi¶: NguyÔn TiÕn Th­
45. Tr­êng Cao §¼ng NghÒ Nam §Þnh Bé m«n Kinh tÕ ng©n s¸ch nhµ n­íc nhÊt thiÕt ph¶i g¾n víi viÖc thùc hiÖn c¸c nhiÖm vô kinh tÕ - xa héi mµ Nhµ n­íc ph¶i lµm vµ ®· ®­îc x¸c ®Þnh trong kÕ ho¹ch ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi. Mçi ®ång tiÒn thu vµo ng©n s¸ch nhµ n­íc ph¶i ®­îc h×nh thµnh tõ kÕt qu¶ cña c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ thùc thô cña c¸c tæ chøc, c¸ nh©n hay tõ c¸ch quyÒn së h÷u ®Ých thùc cña Nhµ n­íc. Khi phª chuÈn quyÕt to¸n ng©n s¸ch cho mét n¨m ®· qua nhÊt thiÕt ph¶i rµ so¸t l¹i c¸c kÕt qu¶ ®Ých thùc vÒ ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi cña n¨m ®ã. §©y míi chÝnh lµ nh÷ng kÕt qu¶ mµ x· héi mong ®îi. Nh÷ng thµnh tùu hay nh÷ng yÕu kÐm trong qu¶n lý cña Nhµ n­íc ®­îc béc lé mét c¸ch râ nÐt nhÊt th«ng qua sè liÖu quyÕt to¸n ng©n s¸ch nhµ n­íc vµ kÕt qu¶ thùc hiÖn kÕ ho¹ch ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi cïng kú quyÕt to¸n ®ã. - KiÓm to¸n Cïng víi triÓn khai thùc hiÖn qu¶n lý nÒn kinh tÕ theo c¬ chÕ thÞ tr­êng, th× vÊn ®Ò c«ng khai, minh b¹ch ng©n s¸ch nhµ n­íc ®· trë thµnh mét ®ßi hái tÊt yÕu. Qu¶n lý ng©n s¸ch nhµ n­íc chØ ®­îc coi lµ c«ng khai, minh b¹ch khi cã sù ®¸nh gi¸ cña c¸c tæ chøc, c¸ nh©n tõ bªn ngoµi (kh«ng trùc tiÕp tham gia qu¶n lý ®iÒu hµnh ng©n s¸ch nhµ n­íc). Mét trong nh÷ng chç dùa cho nh÷ng ng­êi cÇn th«ng tin vÒ t×nh h×nh qu¶n lý ng©n s¸ch nhµ n­íc lµ b¸o c¸o cña c¸c tæ chøc kiÓm to¸n; ®Æc biÖt lµ KiÓm to¸n nhµ n­íc. §èi víi n­íc ta, kiÓm to¸n ng©n s¸ch nhµ n­íc hµng n¨m lµ tr¸ch nhiÖm cña c¬ quan KiÓm to¸n nhµ n­íc ®· ®­îc chÝnh thøc thÓ chÕ hãa trong LuËt ng©n s¸ch nhµ n­íc. Do vËy, ng©n s¸ch nhµ n­íc n­íc c¸c cÊp, c¸c ®¬n vÞ sö dông ng©n s¸ch ®Òu thuéc ph¹m vi kÕ to¸n cña KiÓm to¸n nhµ n­íc. Víi mét ®éi ngò chuyªn nghiÖp, tr×nh ®é chuyªn m«n ®­îc trang bÞ tèt, KiÓm to¸n nhµ n­íc cã tr¸ch nhiÖm ph¶i ®¸nh gi¸, x¸c nhËn mét c¸ch chÝnh x¸c tÝnh hîp lÖ, hîp ph¸p; vµ ®Æc biÖt lµ tÝnh hiÖu lùc, hiÖu qu¶ cña qu¶n lý ng©n s¸ch nhµ n­íc. B¸o c¸o kÕt qu¶ tõ c¸c cuéc kÕ to¸n cña KiÓm to¸n nhµ n­íc lu«n lµ nguån th«ng tin tin cËy nhÊt ®Ó c¬ quan quyÒn lùc nhµ n­íc c¸c cÊp vµ nh÷ng tæ chøc, c¸ nh©n cã nhu cÇu th«ng tin vÒ ng©n s¸ch sö dông cho c¸c ho¹t ®éng cña m×nh. Khi thùc hiÖn quyÒn gi¸m s¸t c¬ quan quyÒn lùc nhµ n­íc võa co quyÒn sö dông c¸c th«ng tin ®· cã, võa cã quyÒn yªu cÇu c¬ quan KiÓm to¸n nhµ n­íc tiÕp tôc kiÓm to¸n, x¸c nhËn c¸c th«ng tin cÇn thiÕt, bæ sung thªm cho viÖc ®­a Gi¸o tr×nh Qu¶n lý ng©n s¸ch 45 So¹n gi¶: NguyÔn TiÕn Th­
46. Tr­êng Cao §¼ng NghÒ Nam §Þnh Bé m«n Kinh tÕ ra c¸c nhËn xÐt, ®¸nh gi¸ chuÈn x¸c h¬n vÒ kÕt qu¶ qu¶n lý ®iÒu hµnh ng©n s¸ch nhµ n­íc cña ChÝnh phñ vµ ñy ban nh©n d©n c¸c cÊp. - Th«ng tin Trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn nhiÖm vô gi¸m s¸t ng©n s¸ch nhµ n­íc, c¬ quan quyÒn lùc nhµ n­íc ph¶i thu thËp th«ng tin tõ nhiÒu nguån kh¸c nhau. Nªn th«ng tin võa ph­¬ng tiÖn, võa lµ c«ng cô phôc vô cho qu¸t tr×nh gi¸m s¸t cña c¬ quan quyÒn lùc nhµ n­íc c¸c cÊp. Trong ph¹m vi cuèn s¸ch chóng t«i chØ khai th¸c th«ng tin víi t­ c¸ch lµ c«ng cô ®Ó c¬ quan quyÒn lùc nhµ n­íc thùc hiÖn nhiÖm vô gi¸m s¸t cña m×nh. Th«ng tin sÏ trë thµnh c«ng cô cho gi¸m s¸t ng©n s¸ch nhµ n­íc khi: Th«ng tin cung cÊp cho c¸c ®¹i biÓu cña c¬ quan quyÒn lùc nhµ n­íc hiÓu râ h¬n vÒ t×nh h×nh qu¶n lý thu, chi ng©n s¸ch nhµ n­íc t¹i mét ngµnh, ®Þa ph­¬ng sau mét thêi gian nhÊt ®Þnh. Nh÷ng th«ng tin lo¹i nµy, c¸c ®¹i biÓu c¬ quan quyÒn lùc nhµ n­íc cã thÓ t×m thÊy vµ tæng hîp ®­îc tõ hÖ thèng sæ s¸ch, b¸o c¸o cña kÕ to¸n ng©n s¸ch nhµ n­íc vµ ho¹t ®éng nghiÖp vô kho b¹c nhµ n­íc hay b¸o c¸o t×nh h×nh kinh phÝ vµ quyÕt to¸n kinh phÝ cña c¸c ®¬n vÞ hµnh chÝnh sù nghiÖp vµ mét sè b¸o c¸o kÕ to¸n ë c¸c ®¬n vÞ ®Æc thï kh¸c. Th«ng tin ph¶n håi tõ phÝa ng­êi d©n hay cña c¸c c¬ quan ®¬n vÞ cã liªn quan ®Õn thu, chi ng©n s¸ch nhµ n­íc. Kªnh th«ng tin nµy rÊt ®a d¹ng, nh­ng ®é chuÈn x¸c kh«ng h¼n ®· cao. Song nã cã kh¶ n¨ng t¹o ra ¸p lùc m¹nh vµ buéc c¸c c¬ quan nhµ n­íc ph¶i cã tr¸ch nhiÖm ®Çy ®ñ h¬n trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn c«ng khai, minh b¹ch t×nh h×nh tµi chÝnh ng©n s¸ch hµng n¨m hay c¸c n¨m ®· qua. C¸c ph­¬ng tiÖn th«ng tin lu«n trë thµnh c¸c c«ng cô h÷u hiÖu phôc vô cho viÖc thu nhËp vµ xö lý c¸c th«ng tin, ®Ó ®­a ra c¸c nhËn xÐt, ®¸nh gi¸ vÒ t×nh h×nh qu¶n lý ng©n s¸ch nhµ n­íc cña mçi ngµnh, mçi ®Þa ph­¬ng, mçi ®¬n vÞ. ChØ khi c¸c nhËn xÐt, ®¸nh gi¸ ®­îc dÞnh l­îng b»ng mét sè chØ tiªu cô thÓ th× tÝnh thuyÕt phôc cña ho¹t ®éng gi¸m s¸t míi ®­îc n©ng cao. - Chuyªn gia Ph¹m vi t¸c ®éng cña ng©n s¸ch nhµ n­íc rÊt réng, cã liªn quan tíi ho¹t ®éng cña mäi ngµnh, mäi cÊp, mäi lÜnh vùc. Do vËy, ®ßi hái mét ®¹i biÓu c¬ quan quyÒn lùc nhµ n­íc cã thÓ am hiÓu t­êng tËn tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc qu¶ lµ kh«ng thÓ cã ®­îc Nh­ng hä l¹i cã tr¸ch nhiÖm khi biÓu quyÕt hay thùc hiÖn Gi¸o tr×nh Qu¶n lý ng©n s¸ch 46 So¹n gi¶: NguyÔn TiÕn Th­
47. Tr­êng Cao §¼ng NghÒ Nam §Þnh Bé m«n Kinh tÕ gi¸m s¸t bÊt cø vÊn ®Ò nµo cña ng©n s¸ch nhµ n­íc. ChÝnh ®ã lµ m©u thuÉn lu«n x¶y ra vµ lµm ®au ®Çu c¸c vÞ ®¹i biÓu cã tr¸ch nhiÖm cña c¸c c¬ quan quyÒn lùc nhµ n­íc c¸c cÊp. Muèn gi¶i quyÕt mÉu thuÉn nµy chØ cã mét c¸ch duy nhÊt lµ thuª chuyªn gia ë lÜnh vùc kh¸c nhau t­ vÊn cho c¸c ®¹i biÓu c¬ quan quyÒn lùc nhµ n­íc tr­íc mçi vÉn ®Ò mµ c¸c ®¹i biÓu nµy kh«ng ®ñ tù tin ®Ó nªu ra c¸c ý kiÕn nhËn xÐt ®¸nh gi¸ hay biÓu quyÕt. Khi ®ã c¸c chuyªn gia ®· trë thµnh mét trong nh÷ng c«ng cô trî gióp cho c¸c ®¹i biÓu cña c¬ quan quyÒn lùc nhµ n­íc. 3. Chi ng©n s¸ch nhµ n­íc cho ®Çu t­ ph¸t triÓn 3.1. Vai trß vµ ®Æc ®iÓm cña ng©n s¸ch nhµ n­íc cho ®Çu t­ vµ ph¸t triÓn Trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng, ®Çu t­ ®­îc hiÓu lµ viÖc bá vèn vµo ho¹t ®éng kinh tÕ - x· héi ®Ó mong cã ®­îc nh÷ng lîi Ých kinh tÕ, hoÆc lîi Ých x· héi trong t­¬ng lai. Chi ®Çu t­ ph¸t triÓn cña ng©n s¸ch nhµ n­íc lµ qu¸ tr×nh ph©n phèi sö dông mét phÇn vèn tiÒn tÖ tõ quü ng©n s¸ch nhµ n­íc ®Ó ®Çu t­ x©y dùng c¬ së h¹ tÇng kinh tÕ, dù tr÷ hµng hãa cña Nhµ n­íc nh»m thùc hiÖn môc tiªu æn ®Þnh, thóc ®Èy t¨ng tr­ëng kinh tÕ vµ ph¸t triÓn x· héi a) Vai trß Chi ®Çu t­ ph¸t triÓn cña ng©n s¸ch nhµ n­íc lµ qu¸ tr×nh ph©n phèi sö dông mét phÇn vèn tiÒn tÖ tõ quü s¸ch nhµ n­íc ®Ó ®Çu t­ x©y dùng c¬ së vËt chÊt. §Çu t­ ph¸t triÓn lµ lo¹i h×nh cã liªn quan ®Õn sù t¨ng tr­ëng quy m« vèn cña nhµ ®Çu t­ vµ quy m« vèn trªn toµn ph¹m vi x· héi. Th«ng qua ®Çu t­ ph¸t triÓn, c¬ së vËt chÊt vµ kü thuËt, n¨ng lùc s¶n xuÊt phôc vô cho nÒn kinh tÕ ®­îc t¨ng c­êng, ®æi míi, hoµn thiÖn, hiÖn ®¹i hãa, gãp phÇn trong viÖc h×nh thµnh vµ ®iÒu chØnh c¬ cÊu cña nÒn kinh tÕ ®­îc t¨ng c­êng, ®æi míi, hoµn thiÖn, hiÖn ®¹i hãa, gãp phÇn trong viÖc h×nh thµnh vµ ®iÒu chØnh c¬ cÊu cña nÒ kinh tÕ, thùc hiÖn môc tiªu æn ®Þnh vµ t¨ng tr­ëng cao, bÒn v÷ng cña nÒn kinh tÕ. Chi ®Çu t­ ng©n s¸ch nhµ n­íc cßn cã ý nghÜa måi vèn ®Ó t¹o m«i tr­êng thuËn lîi nh»m thu hót nguån vèn trong n­íc vµ ngoµi n­íc vµo ®Çu t­ ph¸t triÓn ho¹t ®éng kinh tÕ - x· héi theo ®Þnh h­íng nhµ n­íc trong tõng thêi kú b. §Æc ®iÓm Gi¸o tr×nh Qu¶n lý ng©n s¸ch 47 So¹n gi¶: NguyÔn TiÕn Th­
48. Tr­êng Cao §¼ng NghÒ Nam §Þnh Bé m«n Kinh tÕ Chi ®Çu t­ ph¸t triÓn lµ kho¶n chi lín cña ng©n s¸ch nhµ n­íc nh­ng kh«ng cã tÝnh æn ®Þnh. Tr­íc hÕt chi ®Çu t­ ph¸t triÓn tõ ng©n s¸ch nhµ n­íc lµ yªu cÇu tÊt yÕu ®¶m b¶o cho sù ph¸t triÓn cña quèc gia: nh»m t¹o c¬ së vËt chÊt kü thuËt, n¨ng lùc s¶n xuÊt phôc vô vµ vËt t­ hµng hãa dù tr÷ cÇn thiÕt lµ nÒn t¶ng ®¶m b¶o sù ph¸t triÓn cho quèc gia ®ång thêi cã t¸c dông thu hót vèng vµo ho¹t ®éng ®Çu t­ vèn theo ®Þnh h­íng cña Nhµ n­íc theo tõng thêi kú. Quy m« vµ tû träng chi ng©n s¸ch nhµ n­íc cho ®Çu t­ ph¸t triÓn trong tõng thêi kú phô thuéc chñ tr­¬ng, ®­êng lèi ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi cña Nhµ n­íc. ë ViÖt Nam dï kh¶ n¨ng ng©n s¸ch cßn h¹n chÕ nh­ng lu«n cã sù ­u tiªn ng©n s¸ch nhµ n­íc cho chi ®Çu t­ ph¸t triÓn. XÐt theo môc ®Ých kinh tÕ - x· héi th× chi ®Çu t­ ph¸t triÓn cña ng©n s¸ch nhµ n­íc mang tÝnh chÊt chi cho tÝch lòy. Chi ®Çu t­ ph¸t triÓn lµ nh÷ng kho¶n chi nh»m t¹o c¬ së vËt chÊt kü thuËt, n¨ng lùc s¶n xuÊt, t¨ng tÝch lòy tµi s¶n cho nÒn kinh tÕ quèc d©n. MÆt kh¸c th«ng qua c¸c kho¶n chi ph¸t triÓn cña ng©n s¸ch nhµ n­íc chÝnh lµ nÒn t¶ng vËt chÊt ®¶m b¶o cho t¨ng tr­ëng kinh tÕ vµ ph¸t triÓn x· héi lµm t¨ng tæng s¶n phÈm quèc héi. Víi tÝnh chÊt Êy, chØ ®Çu t­ vËt chÊt mang tÝnh chÊt tÝch lòy. Ph¹m vi vµ møc ®é chi ®Çu t­ ph¸t triÓn cña ng©n s¸ch nhµ n­íc lu«n g¾n liÒn viÖc thùc hiÖn môc tiªu kÕ ho¹ch ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi cña Nhµ n­íc trong tõng thêi kú. Chi ng©n s¸ch nhµ n­íc cho ph¸t triÓn lµ nh»m thùc hiÖn c¸c môc tiªu cô thÓ cña qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi cña Nhµ n­íc trong tõng thêi kú. KÕ ho¹ch ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi cña Nhµ n­íc trong tõng thêi kú. KÕ ho¹ch ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi lµ c¬ së nÒn t¶ng trong viÖc x©y dùng kÕ ho¹ch chi ®Çu t­ ph¸t triÓn. KÕ ho¹ch ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi trong tõng thêi kú cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh ®Õn møc ®é vµ thø tù chi ng©n s¸ch nhµ n­íc cho tõng thêi kú ph¸t triÓn. 3.2. Néi dung cña chi ng©n s¸ch nhµ n­íc cho ®Çu t­ ph¸t triÓn a) Chi ®Çu t­ x©y dùng c¸c c«ng tr×nh kÕt cËu h¹ tÇng, kinh tÕ - x· héi kh«ng cã kh¶ n¨ng thu håi vèn: Kho¶n chi nµy nh»m ph¸t triÓn kÕt cÊu h¹ tÇng kinh tÕ - x· héi cña nÒn kinh tÕ quèc d©n, ®¶m b¶o ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt cho c¸c nhiÖm vô ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi thùc hiÖn c¸c nhiÖm vô kinh tÕ - x· héi. Bao Gi¸o tr×nh Qu¶n lý ng©n s¸ch 48 So¹n gi¶: NguyÔn TiÕn Th­
49. Tr­êng Cao §¼ng NghÒ Nam §Þnh Bé m«n Kinh tÕ gåm: c¸c c«ng tr×nh giao th«ng (®­êng bé, ®­êng s¾t ), c¸c c«ng tr×nh ®ª ®iÒu, hå ®Ëp, kªnh m­¬ng, c¸c c«ng tr×nh b­u chÝnh, ®iÖn lùc, cÊp tho¸t n­íc, gi¸o dôc, khoa häc c«ng nghÖ, y tÕ, v¨n hãa, thÓ thao c«ng së cña c¸c c¬ quan hanhfchinhs, phóc lîi x· héi. b) Chi ®Çu t­ hç trî vèn cho c¸c doanh nghiÖp, c¸c tæ chøc kinh tÕ, tµi chÝnh cña Nhµ n­íc, gãp vèn cæ phÇn, liªn doanh vµo c¸c doanh nghiÖp thuéc lÜnh vùc cÇn thiÕt cã sù tham gia cña Nhµ n­íc theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt. Nh÷ng kho¶n chi nµy gãp phÇn quan träng ®Ó Nhµ n­íc thùc hiÖn vai trß dÉn d¾t, ®iÒu chØnh vµ ®Þnh h­íng cho sù ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ theo ®óng môc tiªu cña Nhµ n­íc trong tõng thêi kú, nh»m ®¹t ®­îc sù ph¸t triÓn æn ®Þnh vµ hiÖu qu¶ nÒn kinh tÕ quèc d©n c). Chi dù tr÷ nhµ n­íc lµ kho¶n chi ®Ó mua hµng hãa vËt t­ dù tr÷ nhµ n­íc cã tÝnh chÊt chiÕn l­îc cña quèc gia hoÆc hµng hãa, vËt t­ dù tr÷ nhµ n­íc mang tÝnh chÊt chuyªn ngµnh Chi dù tr÷ cã vai trß ®Æc biÖt quan träng ®Ó æn ®Þnh s¶n xuÊt kinh doanh vµ ®êi sèng cña nh©n d©n khi nÒn kinh tÕ gÆp ph¶i nh÷ng biÕn cè bÊt ngê nh­ thiªn tai, dÞch bÖnh, ®Þch häa. 3.3. LËp kÕ ho¹ch vµ tæ chøc thùc hiÖn kÕ ho¹ch chi ng©n s¸ch nhµ n­íc cho ®Çu t­ ph¸t triÓn 3.3.1. LËp kÕ ho¹ch vèn ®Çu t­ x©y dùng c¬ b¶n n¨m Quy tr×nh vµ thêi gian lËp, tr×nh, duyÖt, giao kÕ ho¹ch vèn ®Çu t­ x©y dùng c¬ b¶n hµng n¨m c¸c dù ¸n ®Çu t­ thuéc nguån vèn ng©n s¸ch nhµ n­íc thùc hiÖn theo quy ®Þnh cña LuËt ng©n s¸ch nhµ n­íc. B­íc 1- H­íng dÉn lËp vµ th«ng b¸o sè kiÕm tra: Hµng n¨m, c¨n cø vµo chØ thÞ cña Thñ t­íng ChÝnh phñ, th«ng t­ h­íng dÉn, th«ng b¸o sè kiÓm tra vÒ dù to¸n ng©n s¸ch cña Bé tµi chÝnh, Bé kÕ ho¹ch vµ ®Çu t­, c¬ quan ngang Bé, ñy ban nh©n d©n c¸c ®Þa ph­¬ng thùc hiÖn th«ng b¸o sè kiÓm tra vÒ dù to¸n ng©n s¸ch vµ tæ chøc h­íng dÉn c¸c ®¬n vÞ chñ ®Çu t­ trùc thuéc lËp kÕ ho¹ch vèn ®Çu t­ x©y dùng c¬ b¶n (kÕ ho¹ch vèn ®Çu t­ ®èi víi dù ¸n sö dông vèn ®Çu t­ ph¸t triÓn hoÆc kÕ ho¹ch chi ®Çu t­ b»ng vèn sù nghiÖp ®èi víi dù ¸n sö dông vèn sö dông cã tÝnh chÊt ®Çu t­) B­íc 2- LËp, tæng hîp vµ tr×nh phª duyÖt kÕ ho¹ch Gi¸o tr×nh Qu¶n lý ng©n s¸ch 49 So¹n gi¶: NguyÔn TiÕn Th­