Ôn thi cao học môn kinh tế chính trị

88 trang vanle 2790

Download

Bạn đang xem 20 trang mẫu của tài liệu "Ôn thi cao học môn kinh tế chính trị", để tải tài liệu gốc về máy bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên

Tài liệu đính kèm:

on_thi_cao_hoc_mon_kinh_te_chinh_tri.doc

Nội dung text: Ôn thi cao học môn kinh tế chính trị

 Ôn thi cao học môn kinh tế chính trị 1
MỤC LỤC Phân tích thực thể (chất giá trị) của hàng hoá 3 Trình bày tính chất 2 mặt của lao động sản xuất hàng hoá 3 CMR phân công lao động XH là cơ sở của kinh tế hàng hoá? 4 Vì sao khi nghiên cứu giá trị của hàng hoá, CacMac lại bắt đầu nghiên cứu từ giá trị trao đổi? 5 (Hỏi về phương pháp lý luận) 5 Trình bày mối quan hệ giữa giá trị hàng hoá với giá trị trao đổi, với giá cả hàng hoá, với giá cả sản xuất, với giá cả độc quyền, với giá cả thị trường: 5 CMR giá trị hàng hoá là một phạm trù lịch sử và biểu hiện quan hệ sản xuất XH: 6 Vì sao khi nghiên cứu phương thức sản xuất TBCN, Mac lại bắt đầu nghiên cứu từ hàng hoá 7 Nghiên cứu tính chất 2 mặt của lao động sản xuất hàng hoá là cơ sở hình thành các phạm trù và quy luật của kinh tế chính trị 7 Đo lượng giá trị hàng hoá bằng gì (Đơn vị đo lường lượng giá trị hàng hoá là gì)? (Thế nào là thời gian lao động XH cần thiết) 8 Phân tích/Trình bày những nhân tố ảnh hưởng đến lượng giá trị của hàng hoá 9 Phân biệt / So sánh tăng năng suất lao động với tăng cường độ lao động đối với lượng giá trị hàng hoá 10 Trình bày nguồn gốc và bản chất của tiền tệ (phân tích lịch sử ra đời và bản chất của tiền tệ) (phân tích các hình tháI phát triển của giá trị) 11 CMR tiền tệ là 1 hàng hoá đặc biệt 13 Phân tích các chức năng của tiền tệ 13 Quy luật lưu thông tiền tệ của William Petty 14 Nội dung của quy luật giá trị 14 Biểu hiện hoạt động của quy luật giá trị trong 2 giai đoạn của phương thức sản xuất TBCN (tự do cạnh tranh và độc quyền) 15 Trình bày sự chuyển hoá của tiền tệ thành TB? 16 Mâu thuẫn công thức chung của TB: mâu thuẫn đó được diễn đạt “TB ra đời từ trong lưu thông đồng thời ko phảI từ trong lưu thông” 17 Khi nào tiền tệ biến thành TB 17 Nhà TB trả đúng giá trị hàng hoá sức lao động có còn bóc lột ko? Vì sao? .19 Vai trò của lao động cụ thể và lao động trừu tượng trong quá trình sản xuất hàng hoá 21 Bản chất của TB 22 ĐN TB bất biến, TB khả biến, TB cố định, TB lưu động? Vai trò, căn cứ để phân chia chúng 22 2
Trình bày quy luật kinh tế cơ bản của phương thức sản xuất TBCN và biểu hiện của nó 23 Tỷ suất giá trị thặng dư và khối lượng giá trị thặng dư 25 Trình bày 2 phương pháp sản xuất giá trị thặng dư 25 CMR giá trị thặng dư siêu ngạch là 1 dạng biến tướng (đặc biệt) của giá trị thặng dư tương đối 26 Phân biệt / So sánh 2 phương pháp sản xuất giá trị thặng dư tuyệt đối và tương đối 27 ĐN: 27 CMR lý luận về tiền lương là sự bổ sung và phát triển lý luận giá trị thặng dư của Mac? 28 Tích tụ TB, tập trung TB là gì? Phân biệt chúng? Vai trò của tích tụ và tập trung TB đối với chuyển từ sản xuất nhỏ lên sản xuất lớn (đối với việc hình thành các tổ chức độc quyền) 29 CMR cấu tạo hữu cơ của TB tăng lên là 1 quy luật kinh tế 30 Tích luỹ TB là gì? Thực chất, động cơ, nhân tố ảnh hưởng đến quy mô của tích luỹ TB? (Bản chất của tích luỹ TB) 31 Chu chuyển của TB là gì. Làm thế nào để rút ngắn thời gian chu chuyển của TB 34 Chi phí sản xuất TBCN là gì? Phân biệt chi phí sản xuất TBCN, TB ứng trước, với giá trị hàng hoá 35 Phân biệt giá trị thặng dư với lợi nhuận? Tỷ suất giá trị thặng dư với tỷ suất lợi nhuận 36 Các nhà TB sản xuất kinh doanh phân chia lợi nhuận theo nguyên tắc nào? Lấy TB thương nghiệp và công nghiệp để chứng minh 42 Chi phí sản xuất TBCN, chi phí lưu thông có tạo thành giá trị hàng hóa ko? Vì sao? (Bản chất của chi phí sản xuất, chi phí lưu thông) 42 Phân biệt TB thương nghiệp, TB kinh doanh hàng hóa, TB hàng hóa 43 CMR TB cho vay là 1 hàng hóa đặc biệt 44 (Phương pháp luận: CM là hàng hóa, CM là hàng hóa đặc biệt) 44 Phân biệt TB cho vay, TB kinh doanh tiền tệ và TB tiền tệ 45 Lênin phát triển lý luận trên như thế nào 54 Vì sao Mac khi nghiên cứu lý luận táI sản xuất lại bắt đầu nghiên cứu từ táI sản xuất giản đơn? (hỏi về phương pháp lý luận) 54 TB tàI chính là gì? Lịch sử hình thành và vai trò của nó trong kinh tế, chính trị? (Đặc điểm kinh tế thứ 2) 57 Vì sao CNTB hiện đại (ĐQNN) phảI điều chỉnh và thích nghi về kinh tế và điều chỉnh và thích nghi như thế nào? 61 Phân tích cơ sở khoa học (cơ sở khách quan, cơ sở lý luận và thực tế, tính tất yếu, vì sao) trong thời kỳ quá độ tồn tại nhiều thành phần kinh tế 65 3
Phân tích bản chất các thành phần kinh tế ở nước ta hiện nay theo quan điểm ĐH 9 66 Phân biệt các thành phần kinh tế (1), (2), (3), (4), (5), (6) 72 Giống, khác nhau 72 Công nghiệp hoá - Hiện đại hoá 74 Kinh tế thị trường định hướng XHCN ở Vn 80 Trình bày sự cần thiết và vai trò kinh tế của nhà nước 85 4
Phân tích thực thể (chất giá trị) của hàng hoá - Trình bày 2 thuộc tính của hàng hoá o Hàng hoá là sản phẩm của lao động có thể thoả mãn nhu cầu nào đó của con người và dùng để trao đổi với nhau. Trong mỗi hình tháI kinh tế XH, sản xuất hàng hoá có bản chất khác nhau, nhưng hàng hoá đều có 2 thuộc tính: o Giá trị sử dụng: là công dụng của sản phẩm có thể thoả mãn nhu cầu nào đó của con người (cơm để ăn, xe đạp để đI lại). Vật phẩm nào cũng có 1 số công dụng nhất định. Công dụng của sản phẩm do thuộc tính tự nhiên của sản phẩm quyết định. KHKT ngày càng pt người ta càng phát hiện thêm những thuộc tính mới của sản phẩm và lợi dụng chúng để tạo ra những giá trị sử dụng mới. Giá trị sử dụng chỉ thể hiện ở việc sử dụng hay tiêu dùng. Nó là nội dung vật chất của của cải. Giá trị sử dụng là phạm trù vĩnh viễn. Giá trị sử dụng ở đây là thuộc tính của hàng hoá, nó ko phảI là giá trị sử dụng cho bản thân người sản xuất hàng hoá mà là giá trị sử dụng cho người khác, cho XH thông qua trao đổi mua bán. Trong kinh tế hàng hoá, giá trị sử dụng là vật mang giá trị trao đổi. o Giá trị hàng hoá: là lao động XH của người sản xuất hàng hoá kết tinh trong hàng hoá. Chất của giá trị là lao động, vì vậy sản phẩm nào ko có lao động của người sản xuất chứa đựng trong đó thì nó ko có giá trị. Sản phẩm nào lao động hao phí để sản xuất ra chúng càng nhiều thì giá trị càng cao. Giá trị là nội dung, là cơ sở của giá trị trao đổi, còn giá trị trao đổi là hình thức biểu hiện của giá trị ra bên ngoài. Khi trao đổi các sản phẩm cho nhau, những người sản xuất ngầm so sánh lao động ẩn giấu trong hàng hoá với nhau. Thực chất của quan hệ trao đổi là người ta trao đổi lao động hao phí của mình chứa đựng trong các hàng hoá. Vì vậy, giá trị là biểu hiện quan hệ giữa những người sản xuất hàng hoá. Giá trị là 1 phạm trù lịch sử, gắn liền với nền sản xuất hàng hoá. o Giá trị sử dụng là thuộc tính tự nhiên còn giá trị là thuộc tính XH của hàng hoá. o Như vậy, hàng hoá là sự thống nhất của 2 thuộc tính giá trị sử dụng và giá trị, nhưng là sự thống nhất của 2 mặt đối lập. Đối với người sản xuất, họ tạo ra giá trị sử dụng, nhưng mục đích của họ ko phảI là giá trị sử dụng mà là giá trị, họ quan tâm đến giá trị sử dụng là để đạt được mục đích giá trị. Ngược lại đối với người mua, cáI họ quan tâm là giá trị sử dụng để thoả mãn nhu cầu tiêu dùng của mình. Nhưng muốn có giá trị sử dụng thì phảI trả giá trị cho người sản xuất ra nó. Như vậy, trước khi thực hiện giá trị sử dụng phảI thực hiện giá trị của nó. Nếu ko thực hiện được giá trị sẽ ko thực hiện được giá trị sử dụng. Trình bày tính chất 2 mặt của lao động sản xuất hàng hoá Sở dĩ hàng hoá có 2 thuộc tính giá trị và giá trị sử dụng là vì lao động sản xuất hàng hoá có tính 2 mặt. Tính 2 mặt của lao động sản xuất hàng hoá quyết định tính 2 mặt của bản thân hàng hoá. Mac là người đầu tiên phát hiện ra tính 2 mặt của lao động sản xuất hàng hoá, đó là lao động cụ thể và lao động trừu tượng: o Lao động cụ thể: là lao động có ích dưới một hình thức cụ thể của những nghề nghiệp chuyên môn nhất định. Mỗi lao động cụ thể có mục đích riêng, đối tượng riêng, phương pháp riêng, phương tiện riêng và kết quả riêng. VD: lao động cụ thể của người thợ mộc, mục đích là sản xuất cáI bàn, cáI ghế, đối tượng lao động là gỗ, phương pháp của anh ta là các thao tác về bào, khoan, đục, phương tienẹ được sử dụng là cưa, đục, bào, khoan, kết quả lao động là tạo ra cáI bàn, cáI ghế. Mỗi lao động cụ thể tạo ra 1 loại giá trị sử dụng nhất định. Lao động cụ thể càng nhiều loại càng tạo ra nhiều loại giá trị sử dụng khác nhau. Các lao động cụ thể hợp thành hệ thống phân công lao động XH. 5
Cùng với sự phát triển của khoa học kỹ thuật, các hình thức lao động cụ thể ngày càng đa dạng phong phú, phản ánh trình độ phát triển của phân công lao động XH. Lao động cụ thể là 1 phạm trù vĩnh viễn, là một điều kiện ko thể thiếu trong bất kỳ hình tháI kinh tế XH nào. Hình thức của lao động cụ thể có thể thay đổi. o Lao động trừu tượng: lao động của người sản xuất hàng hoá nếu coi là sự hao phí sức lực nói chung của con người, ko kể đến hình thức cụ thể của nó như thế nào, thì gọi là lao động trừu tượng. VD: lao động của người thợ mộc và lao động của người thợ may xét về mặt lao động cụ thể thì hoàn toàn khác nhau, nhưng nếu gạt tất cả những sự khác nhau ấy sang 1 bên thì chúng chỉ còn có 1 cáI chung, đều phảI tiêu phí sức óc, sức bắp thịt và sức thần kinh của con người. Lao động trừu tượng chính là lao động hao phí đồng chất của con người. Lao động bao giờ cũng là sự hao phí sức lực của con người xét về mặt sinh lý. Nhưng ko phảI hao phí sức lao động nào về mặt sinh lý cũng là lao động trừu tượng. Lao động trừu tượng chỉ có trong nền sản xuất hàng hoá, do mục đích của sản xuất là để trao đổi. Vì vậy, xuất hiện sự cần thiết phảI quy các lao động cụ thể vốn rất khác nhau, ko thể so sánh được với nhau thành 1 thứ lao động đồng chất, tức là lao động trừu tượng. Lao động trừu tượng tạo ra giá trị làm cơ sở cho sự ngang bằng trong trao đổi. Nếu ko có sản xuất hàng hoá, ko có trao đổi thì cũng ko cần phảI quy các lao động cụ thể về lao động trừu tượng. Vì vậy, lao động trừu tượng là 1 phạm trù lịch sử riêng có của sản xuất hàng hoá. oở đây ko phảI có 2 thứ lao động khác nhau mà chỉ là lao động của người sản xuất hàng hoá, nhưng lao động đó mang tính 2 mặt: vừa là lao động cụ thể, vừa là lao động trừu tượng. o Việc phát hiện ra tính 2 mặt của lao động sản xuất hàng hoá có ý nghĩa rất to lớn về mặt lý luận, nó đem đến cho lý thuyết lao động sản xuất một cơ sở khoa học thực sự. Nó giúp ta giảI thích được hiện tượng phức tạp diễn ra trong thực tế, như sự vận động tráI ngược: khối lượng của của cảI vật chất ngày càng tăng lên, đI liền với khối lượng giá trị của nó giảm xuống hoặc ko thay đổi. o Tính 2 mặt của lao động sản xuất hàng hoá phản ánh tính chất tư nhân và XH của người sản xuất hàng hoá. Trong nền kinh tế hàng hoá, sản xuất ntn, sản xuất cáI gì là việc riêng của mỗi người. Họ là người sản xuất độc lập, lao động của nó vì vậy có tính tư nhân và lao động cụ thể của họ sẽ biểu hiện của lao động tư nhân. Đồng thời lao động của mỗi người sản xuất hàng hoá, nếu xét về mặt hao phí sức lực nói chung, tức là lao động trừu tượng, thì nó luôn là một bộ phận của lao động XH thống nhất, nằm trong hệ thống phân công lao động XH nên lao động trừu tượng là biểu hiện của lao động XH. CMR phân công lao động XH là cơ sở của kinh tế hàng hoá? - Phân công lao động XH là sự phân chia lao động XH ra thành các ngành, nghề khác nhau của nền sản xuất XH. - Do phân công lao động XH tạo ra sự chuyên môn hoá lao động, do đó là chuyên môn hoá sản xuất thành những ngành nghề khác nhau. Nên mỗi 1 người lao động chỉ sản xuất 1 hoặc 1 vàI loại sản phẩm hay chi tiết. Nhưng nhu cầu vật chất và tinh thần của người lao động ngày càng phát triển. Vì vậy, để thoả mãn nhu cầu, những người sản xuất phảI trao đổi sản phẩm cho nhau, và sản phẩm mang hình tháI hàng hoá. - Một người sản xuất bị giới hạn về nhiều phương diện: sức khoẻ, thời gian, tiền vốn, v v Vì vậy, họ ko thể sản xuất những sản phẩm để thoả mãn nhu cầu ngày càng tăng. Nên trong nền sản xuất xã hội, họ buộc phảI trao đổi hàng hoá cho nhau, nên sản phẩm mang hình tháI hàng hoá. KL: kinh tế hàng hoá chỉ có được dựa trên cơ sở của phân công lao động XH. (tuy nhiên phân công lao động XH mới chỉ là điều kiện cần. Để có kinh tế hàng hoá phảI có sự tách biệt tương đối về mặt kinh tế của những người sản xuất. Sự tách biệt này do các quan hệ sở hữu khác nhau về tư liệu sản xuất. Quan hệ sở hữu khác nhau về tư liệu sản xuất làm cho những người sản xuất 6
độc lập, đối lập với nhau, nhưng họ lại nằm trong hệ thống phân công lao động XH nên họ phụ thuộc lẫn nhau về sản xuất và tiêu dùng. Do đó người này muốn tiêu dùng sản phẩm của người khác phảI trao đổi hàng hoá với nhau và ra đời kinh tế hàng hoá) Vì sao khi nghiên cứu giá trị của hàng hoá, CacMac lại bắt đầu nghiên cứu từ giá trị trao đổi? (Hỏi về phương pháp lý luận) - Sở dĩ khi nghiên cứu giá trị của hàng hoá, Các Mac lại bắt đầu nghiên cứu từ giá trị trao đổi vì CácMac đã đI từ cáI đơn giản nhất đến cáI phức tạp, từ cáI cụ thể đến cáI trừu tượng, từ bề ngoàI đến bên trong. Xét theo nghĩa đó thì giá trị trao đổi là hình thức biểu hiện bề ngoàI của giá trị còn giá trị là nội dung bên trong, là cáI trừu tượng, là cơ sở của giá trị trao đổi. Khi giá trị thay đổi thì giá trị trao đổi cũng thay đổi tương ứng (nội dung quyết định hình thức, hình thức làm thay đổi nội dung). Do vậy Mac đã đI từ cáI biểu hiện bên ngoàI để tìm ra cáI bản chất bên trong. Nêu những hình thức biểu hiện của giá trị hàng hoá và những hình thức chuyển hoá của giá trị hàng hoá - Những hình thức biểu hiện của giá trị hàng hoá: + giá trị trao đổi là hình thức biểu hiện của giá trị ra bên ngoài + giá cả hàng hoá: là sự biểu hiện bằng tiền của giá trị hàng hoá - Những hình thức chuyển hoá (tên gọi khác) của giá trị hàng hoá: + trong thời kỳ tự do cạnh tranh: giá trị hàng hoá chuyển thành giá cả sản xuất (giá cả sản xuất = chi phí sản xuất + lợi nhuận bình quân) + trong giai đoạn độc quyền: giá trị hàng hoá chuyển thành giá cả độc quyền ++ giá cả độc quyền cao: khi các tổ chức độc quyền bán hàng hoá của mình ++ giá cả độc quyền thấp: khi các tổ chức độc quyền mua nguyên vật liệu, hàng hoá của những người ko độc quyền Trình bày mối quan hệ giữa giá trị hàng hoá với giá trị trao đổi, với giá cả hàng hoá, với giá cả sản xuất, với giá cả độc quyền, với giá cả thị trường: Quan hệ giữa giá trị hàng hoá: - Với giá trị trao đổi: + giá trị hàng hoá là lao động XH của người sản xuất hàng hoá kết tinh trong hàng hoá. + giá trị trao đổi: là hình thức biểu hiện bề ngoàI của giá trị + khi giá trị thay đổi thì giá trị trao đổi thay đổi theo. Giá trị là nội dung, là cơ sở của giá trị trao đổi, còn giá trị trao đổi là hình thức biểu hiện của giá trị ra bên ngoài. - Với giá cả hàng hoá (giá cả thị trường): là biểu hiện bằng tiền của giá trị. Do đó giá trị là cơ sở để quyết định giá cả. Hàng hoá nào nhiều giá trị thì có giá cả cao. Tuy nhiên giá cả còn phụ thuộc vào nhiều nhân tố khác như cạnh tranh, cung cầu, sức mua của đồng tiền . Vì vậy giá cả hàng hoá lên xuống xoay quanh trục giá trị. - Với giá cả sản xuất, giá cả độc quyền: giá cả sản xuất = chi phí sản xuất + lợi nhuận bình quân 7
giá cả độc quyền = chi phí sản xuất + lợi nhuận độc quyền Giá cả sản xuất và giá cả độc quyền là những tên gọi khác trong những điều kiện cụ thể Giá cả sản xuất: là tên gọi khác của giá trị trong điều kiện tự do cạnh tranh Giá cả độc quyền: là tên gọi khác của giá trị trong điều kiện độc quyền Vì thế: tổng giá cả sản xuất = tổng giá trị tổng giá cả độc quyền = tổng giá trị CMR giá trị hàng hoá là một phạm trù lịch sử và biểu hiện quan hệ sản xuất XH: - Là một phạm trù lịch sử (lịch sử nghĩa là ko tồn tại vĩnh viễn) + giá trị hàng hoá chỉ tồn tại ở những XH mà có sản xuất và trao đổi hàng hoá VD: cộng sản dã man: ko có trao đổi hàng hoá + trong nền kinh tế hàng hoá: giá trị hàng hoá là mẫu số chung, tổng thể đồng chất để quy đổi những giá trị sử dụng khác nhau trong trao đổi, trong sản xuất. - Biểu hiện quan hệ sản xuất XH: + quan hệ sản xuất là hệ thống quan hệ kinh tế giữa người với người + biểu hiện quan hệ sản xuất XH nghĩa là biểu hiện hệ thống quan hệ kinh tế giữa người với người VD: 1 rìu = 20 kg thóc (giá trị sử dụng khác nhau, lượng khác nhau trao đổi với nhau) thực chất 2 chủ thể kinh tế trao đổi hoạt động lao động cho nhau biểu hiện quan hệ kinh tế giữa người với người + trong nền kinh tế hàng hoá dựa trên chế độ tư hữu về tư liệu sản xuất quan hệ kinh tế người – người lại biểu hiện thành quan hệ giữa vật – vật Mac gọi là vật thống trị người tạo nên sự sùng báI hàng hoá. Sau này có tiền thành sùng báI tiền tệ (đỉnh cao của sùng báI hàng hoá là sùng báI tiền tệ). CM tính thống nhất biện chứng (thống nhất mâu thuẫn) giữa giá trị và giá trị sử dụng - Hàng hoá có 2 thuộc tính: giá trị sử dụng và giá trị, 2 thuộc tính này thống nhất với nhau. Thống nhất vì: + Cùng 1 lao động sản xuất ra cả giá trị và giá trị sử dụng, vì lao động sản xuất gồm 2 phần có tính chất khác nhau, lao động cụ thể và lao động trừu tượng. lao động cụ thể tạo ra giá trị sử dụng lao động trừu tượng tạo ra giá trị hàng hoá Nêu giá trị sử dụng và giá trị cùng tồn tại thống nhất trong hàng hoá - Tính chất biện chứng thể hiện ở các khía cạnh: + trong kinh tế hàng hoá: Đối với người sản xuất, họ tạo ra giá trị sử dụng, nhưng mục đích của họ ko phảI là giá trị sử dụng mà là giá trị, họ quan tâm đến giá trị sử dụng là để đạt được mục đích giá trị. Ngược lại đối với người mua, cáI họ quan tâm là giá trị sử dụng để thoả mãn nhu cầu tiêu dùng của mình. người bán cần giá trị nhưng lại có giá trị sử dụng người mua cần giá trị sử dụng nhưng lại có giá trị mâu thuẫn 8
Người mua muốn có giá trị sử dụng thì phảI trả giá trị cho người sản xuất ra nó. Như vậy, trước khi thực hiện giá trị sử dụng phảI thực hiện giá trị của nó. Nếu ko thực hiện được giá trị sẽ ko thực hiện được giá trị sử dụng. + Trong kinh tế hàng hoá, 1 chủ thể kinh tế đồng thời là người bán và người mua sinh ra cạnh tranh giữa những người bán với nhau, người những người mua với nhau, giữa người bán với người mua. lựa chọn lẫn nhau (toàn bộ nền kinh tế lựa chọn lẫn nhau) toàn bộ những nội dung của nền kinh tế vận hành (đổi mới công nghệ, kỹ thuật, liên doanh) Khi hàng hoá bán được mâu thuẫn này được giảI quyết + trong kinh tế hàng hoá: từ sản xuất đến tiêu dùng ko đồng nhất với nhau về thời gian (giữa việc sản xuất ra giá trị sử dụng và giá trị ko đồng nhất về thời gian) ++ đối với người sản xuất: hàng hoá chưa bán được, ko thu được tiền ko táI sản xuất được, phảI trả lãI ngân hàng, nguy cơ khủng hoảng vì kỹ thuật công nghệ phát triển ++ đối với người tiêu dùng: chưa thoả mãn được nhu cầu để rút ngắn khoảng cách, phảI liên doanh liên kết, hợp đồng thương mại + 1 hàng hoá sản xuất ra có thể bán được (mâu thuẫn 2 thuộc tính hàng hoá được giảI quyết) hoặc ko bán được Mâu thuẫn 2 thuộc tính hàng hoá là cơ sở vận hành toàn bộ nền kinh tế. Vì sao khi nghiên cứu phương thức sản xuất TBCN, Mac lại bắt đầu nghiên cứu từ hàng hoá - Đến Mac (thế kỷ 19), Mac thấy hàng hoá là đống của cảI vật chất khổng lồ chồng chất lại. Từ đó ông coi hàng hoá là tế bào kinh tế của nền kinh tế TB. Vì thế, phảI bắt đầu nghiên cứu từ tế bào để thấy cơ thể khổng lồ với bộ xương khổng lồ lớn lên như thế nào từ tế bào - Về phương pháp luận: ông dùng phương pháp truy nguyên nghĩa là hàng hoá và sản xuất hàng hoá có trước phương thức sản xuất TBCN. Nó là tiền đề cho sự ra đời của phương thức sản xuất TBCN - Trong hàng hoá đã chứa đựng những mâu thuẫn nội tại vốn có của nó: o Mâu thuẫn giữa giá trị sử dụng và giá trị của hàng hoá. Từ mâu thuẫn này kéo theo 1 hệ những mâu thuẫn của phương thức sản xuất TBCN. Mâu thuẫn là động lực của sự phát triển. - Hàng hoá gồm cả mặt hiện vật và mặt giá trị, do đó nó là cơ sở để nghiên cứu lý thuyết táI sản xuất Nghiên cứu tính chất 2 mặt của lao động sản xuất hàng hoá là cơ sở hình thành các phạm trù và quy luật của kinh tế chính trị (Nêu khái quát vai trò tính chất 2 mặt của lao động sản xuất hàng hoá đối với việc hình thành các phạm trù và quy luật của kinh tế chính trị) - (phát hiện ra tính 2 mặt của lao động sản xuất hàng hoá có ý nghĩa rất to lớn về mặt lý luận, nó đem đến cho lý thuyết lao động sản xuất một cơ sở khoa học thực sự. Nó giúp ta giảI thích được hiện tượng phức tạp diễn ra trong thực tế, như sự vận động tráI ngược: khối lượng của 9
của cảI vật chất ngày càng tăng lên, đI liền với khối lượng giá trị của nó giảm xuống hoặc ko thay đổi.) - Trong bộ TB, Mac đã phát hiện tính chất 2 mặt của lao động sản xuất hàng hoá là lao động cụ thể và lao động trừu tượng. Tính 2 mặt này góp phần hình thành các phạm trù và quy luật của kinh tế chính trị như sau: o Nhờ phát hiện tính 2 mặt, nên Mac đã hoàn thiện, phát triển lý luận giá trị lao động của các nhà kinh tế tư sản cổ điển Anh (William Betty, Adam Smith, David Ricardo ) o Nhờ phát hiện tính 2 mặt, Mac chia TB thành TB bất biến và TB khả biến. Trên cơ sở này xây dựng lý luận giá trị thặng dư, nền tảng trong học thuyết kinh tế của Mac. Xây dựng lý luận giá trị thặng dư vạch rõ nguồn gốc và bản chất của giá trị thặng dư o Trên cơ sở giá trị thặng dư, nghiên cứu lý luận về tiền lương là sự bổ sung, phát triển lý luận giá trị thặng dư (quy luật, xu hướng tiền lương) o Trên cơ sở những lý luận này Mac nghiên cứu lý luận tích tụ TB, tập trung TB, cấu tạo hữu cơ của TB, tích luỹ TB và quy luật chung của tích luỹ TB o Trên cơ sở tất cả những lý thuyết này Mac nghiên cứu lý thuyết tuần hoàn chu chuyển TB, táI sản xuất TB XH, học thuyết về các hình tháI chuyển hoá của giá trị thặng dư, tóm lại là những vấn đề nội tại bên trong của táI sản xuất. o Từ đó ông dự đoán, báo trước, phác thảo 1 XH mới phát triển cao hơn. Đo lượng giá trị hàng hoá bằng gì (Đơn vị đo lường lượng giá trị hàng hoá là gì)? (Thế nào là thời gian lao động XH cần thiết) - Giá trị hàng hoá là lao động XH của người sản xuất hàng hoá kết tinh trong hàng hoá. Chất của giá trị là lao động trừu tượng của người sản xuất ra hàng hoá đó quyết định. Lượng lao động được đo bằng thời gian, vì vậy lượng giá trị của hàng hoá do thời gian lao động quyết định. + cùng làm ra 1 hàng hoá có rất nhiều người sản xuất. Do những điều kiện sản xuất khác nhau, trình độ sản xuất khác nhau nên thời gian lao động cá biệt khác nhau, do đó tạo ra giá trị cá biệt của hàng hoá. + Nhưng lượng giá trị XH của hàng hoá ko phảI được tính bằng thời gian lao động cá biệt mà bằng thời gian lao động XH cần thiết (thời gian lao động XH cần thiết là thời gian lao động cần thiết để sản xuất ra 1 hàng hoá trong điều kiện sản xuất bình thường của XH tức là trình độ kỹ thuật trung bình, trình độ khéo léo trung bình, cường độ lao động trung bình) Thực tế, thời gian lao động XH cần thiết là thời gian lao động cá biệt của những chủ thể kinh tế (người sản xuất) cung cấp đại bộ phận hàng hoá trên thị trường ở thời điểm đó quyết định. Cấu thành lượng giá trị hàng hoá Lượng giá trị hàng hoá được cấu thành bởi cá giá trị của những tư liệu sản xuất đã sử dụng để sản xuất hàng hoá (giá trị cũ - c) và hao phí lao động sống của người sản xuất trong quá trình tạo ra hàng hoá, tức là giá trị mới (v + m). Giá trị hàng hoá W = C + v + m 10
Phân tích/Trình bày những nhân tố ảnh hưởng đến lượng giá trị của hàng hoá Do thời gian lao động XH cần thiết luôn thay đổi nền lượng giá trị của hàng hoá cũng là đại lượng ko cố định, tuỳ thuộc vào năng suất lao động, cường độ lao động và mức độ phức tạp hay giản đơn của lao động. - Tăng năng suất lao động (W) W = Q/T + ĐN: là năng lực sản xuất của người lao động, được tính bằng số lượng sản phẩm được sản xuất ra trong 1 đơn vị thời gian hoặc số lượng thời gian cần thiết để sản xuất ra 1 đơn vị sản phẩm. Năng suất lao động XH càng tăng thời gian cần thiết để sản xuất ra hàng hoá càng giảm, lượng giá trị của 1 đơn vị sản phẩm càng ít. Năng suất lao động XH càng giảm thì thời gian cần thiết để sản xuất ra hàng hoá càng tăng và lượng giá trị của 1 đơn vị sản phẩm càng nhiều. Như vậy muốn giảm giá trị của mỗi đơn vị hàng hoá xuống thì ta phảI tăng năng suất lao động. + Năng suất lao động phụ thuộc vào 5 cụm nhân tố: ++ trình độ khéo léo cả người lao động: trình độ, tay nghề, sức khoẻ ++ hiệu quả của tư liệu sản xuất: tính đồng bộ, tính cần dùng, tính tiên tiến hiện đại của tư liệu sản xuất, hệ số sử dụng nó VN: 78% nền kinh tế là lạc hậu Theo Mac đánh giá nền kinh tế là sản xuất như thế nào chứ ko phảI là sản xuất cáI gì ++ sự phát triển của khoa học kỹ thuật và trình độ ứng dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật vào sản xuất kinh doanh (khoa học là lực lượng sản xuất trực tiếp) ++ sự kết hợp XH của sản xuất: bố trí nhân lực, chọn người, tư liệu sản xuất ++ điều kiện tự nhiên KL: lượng giá trị của hàng hoá tỷ lệ thuận với thời gian lao động sản xuất ra hàng hoá (thời gian tăng giá trị cá biệt tăng) và tỷ lệ nghịch với năng suất lao động. - Tăng cường độ lao động: o ĐN: là tăng mức độ khẩn trương, căng thẳng của lao động. Khi cường độ lao động tăng thì lượng lao động hao phí trong cùng 1 đơn vị thời gian tăng và lượng sản phẩm được tạo ra tăng tương ứng còn lượng giá trị của 1 đơn vị sản phẩm ko đổi. Tức là nó làm tổng chi phí về lao động mà tạo thành tổng giá trị của hàng hoá tăng lên, nhưng giá trị của 1 hàng hoá không đổi, trong những điều kiện khác ko đổi. tăng cường độ lao động thực chất là kéo dàI thời gian lao động. - Các loại lao động: Lao động giảm đơn, lao động phức tạp o Cùng làm ra 1 loại hàng hoá có nhiều người sản xuất, trình độ khác nhau lao động giản đơn, lao động phức tạp. o Lao động giản đơn: . Về mặt lao động cụ thể: là lao động chỉ cần có sức khoẻ mà ko được đào tạo, ko được huấn luyện , ko có trình độ chuyên môn nghiệp vụ . Về mặt lao động trừu tượng: trong 1 đơn vị thời gian lao động giản đơn tạo ra 1 lượng hàng hoá giá trị thấp o Lao động phức tạp: . Về mặt lao động cụ thể: ngoàI sức khoẻ còn được đào tạo, huấn luyện, có trình độ chuyên môn nghiệp vụ . Về mặt lao động trừu tượng: trong 1 đơn vị thời gian tạo ra 1 lượng giá trị hàng hoá lớn hơn lao động giản đơn o Lao động phức tạp chỉ là bội số của lao động giản đơn vì vậy trong quá trình trao đổi, người ta quy mọi lao động phức tạp thành lao động giản đơn trung bình và lượng giá trị của hàng hoá được đo bằng thời gian lao động XH cần thiết, giản đơn trung bình. 11
Năng suất lao động Khi tăng năng suất lao động giá trị của hàng hoá thay đổi như thế nào? (lừa về phương pháp lý luận)? - Khi tăng năng suất lao động thì số sản phẩm được sản xuất ra trong một đơn vị thời gian tăng lên, do đó giá trị của 1 hàng hoá giảm xuống trong những điều kiện khác ko đổi Khi tăng năng suất lao động, cơ cấu (hay các bộ phận) giá trị 1 hàng hoá biến động như thế nào? Giá trị 1 hàng hoá = c + (v+ m) c1: khấu hao tư liệu sản xuất, tiêu dùng c2: giá trị nguyên nhiên vật liệu c: giá trị tư liệu sản xuất, tư liệu tiêu dùng v: tiền lương m: lợi nhuận năng suất lao động tăng thì (c + (v + m)) giảm trong đó c tăng hoặc giữ nguyên (v + m): giảm tương ứng với thay đổi của c Phân biệt / So sánh tăng năng suất lao động với tăng cường độ lao động đối với lượng giá trị hàng hoá - ĐN: o tăng năng suất lao động: là tăng năng lực sản xuất của người lao động. Năng lực sản xuất của người lao động được tính bằng số lượng sản phẩm được sản xuất ra trong 1 đơn vị thời gian hoặc số lượng thời gian cần thiết để sản xuất ra 1 đơn vị sản phẩm. Năng suất lao động XH càng tăng thời gian cần thiết để sản xuất ra hàng hoá càng giảm, lượng giá trị của 1 đơn vị sản phẩm càng ít. Năng suất lao động XH càng giảm thì thời gian cần thiết để sản xuất ra hàng hoá càng tăng và lượng giá trị của 1 đơn vị sản phẩm càng nhiều. Như vậy muốn giảm giá trị của mỗi đơn vị hàng hoá xuống thì ta phảI tăng năng suất lao động. KL: lượng giá trị của hàng hoá tỷ lệ thuận với thời gian lao động sản xuất ra hàng hoá (thời gian tăng giá trị cá biệt tăng) và tỷ lệ nghịch với năng suất lao động. o tăng cường độ lao động: là tăng mức độ khẩn trương, căng thẳng của lao động. Khi cường độ lao động tăng thì lượng lao động hao phí trong cùng 1 đơn vị thời gian tăng và lượng sản phẩm được tạo ra tăng tương ứng còn lượng giá trị của 1 đơn vị sản phẩm ko đổi. Tức là nó làm tổng chi phí về lao động mà tạo thành tổng giá trị của hàng hoá tăng lên, nhưng giá trị của 1 hàng hoá không đổi, trong những điều kiện khác ko đổi. tăng cường độ lao động thực chất là kéo dàI thời gian lao động. - Những điểm giống nhau: o đều là 2 phạm trù kinh tế, 2 phương pháp quản lý kinh tế o làm tăng khối lượng sản phẩm tăng lợi nhuận, tăng giá trị thặng dư - Khác nhau: Tăng cường độ Tăng năng suất lao động 12
+ tổng giá trị của toàn bộ hàng hoá tăng + tổng giá trị của toàn bộ hàng hoá ko đổi nhưng giá trị của 1 hàng hoá ko đổi (điểm còn giá trị của 1 hàng hoá giảm xuống khác nhau cốt lõi nhất) + thường có sau so với tăng cường độ lao + về mặt lịch sử: thường thì tăng cường độ động, gắn với tiến bộ khoa học kỹ thuật lao động có trước (gắn liền với nền sản + cơ bản, chủ yếu và quyết định xuất thủ công, lạc hậu) + bình thường so với tăng cường độ lao + vai trò: cần thiết và quan trọng động + về mặt táI sản xuất sức lao động: đòi hỏi + được thực hiện 1 cách tự phát cao hơn + tính chất XH: được thực hiện bằng tự giác hoặc cưỡng bức hành chính (Lênin – “năng suất lao động là cơ sở quyết định chế độ mới thay thế lao động cũ”) Tiền tệ Trình bày nguồn gốc và bản chất của tiền tệ (phân tích lịch sử ra đời và bản chất của tiền tệ) (phân tích các hình tháI phát triển của giá trị) - Hàng hoá là sự thống nhất 2 thuộc tính giá trị sử dụng và giá trị. Giá trị sử dụng của hàng hoá có thể nhận biết trực tiếp được bằng các giác quan. Giá trị tức hình tháI XH của hàng hoá thì ko thể cảm nhận trực tiếp được, nó chỉ bộc lộ trong quá trình trao đổi thông qua các hình tháI biểu hiện của nó. Tiền tệ ra đời là kết quả phát triển tất yếu và lâu dàI của sản xuất và trao đổi hàng hoá. Lịch sử của tiền tệ chính là lịch sử phát triển các hình tháI giá trị từ thấp đến cao, từ hình tháI giản đơn đến hình tháI đầy đủ nhất là tiền tệ. - Do đó, phân tích nguồn gốc ra đời của tiền tệ thực chất là phân tích các hình tháI phát triển của giá trị o Hình tháI giản đơn (ngẫu nhiên) VD: 1 rìu = 20 kg thóc Là hình tháI phôI thai của giá trị, xuất hiện trong giai đoạn đầu của trao đổi hàng hoá trao đổi mang tính ngẫu nhiên (hàng hoá ngẫu nhiên, lượng bất kỳ miễn là 2 chủ thể đồng ý trao đổi với nhau) 1 rìu = 20 kg thóc 1 rìu: là hình tháI giá trị tương đối: hàng hoá nếu đứng riêng 1 mình tự nó ko nói lên giá trị của nó mà phảI nhờ hàng hoá đứng ở vế đối diện nói lên giá trị của nó mang tính tương đối. Giá trị của rìu được biểu hiện ở thóc 20 kg thóc: hình tháI vật ngang giá: dùng để đo giá trị hàng hoá đứng đối diện với nó, đây là mầm mống phôI thai của tiền tệ (Hình tháI vật ngang giá có 3 đặc điểm: giá trị sử dụng của nó trở thành hình thức biểu hiện giá trị, lao động cụ thể trở thành hình thức biêuẻ hiện lao động trừu tượng, lao động tư nhân trở thành hình thức biểu hiện lao động XH) Nhược điểm: trao đổi vật – vật, vật ngang giá chung chưa cố định, tỷ lệ trao đổi ko cố định o Hình tháI giá trị toàn bộ hay đầy đủ (mở rộng) . Có hình tháI này vì sản xuất trao đổi hàng hoá ngày càng phát triển phảI có hình tháI này để khắc phục nhược điểm của hình tháI trước đó . Xuất hiện đại phân công lao động XH lần 1: chăn nuôI tách khỏi trồng trọt. Thực tiễn này trong XH dẫn đến chuyên môn hoá chăn nuôI, chuyên môn hoá trồng trọt, trao đổi trở nên thường xuyên hơn. 13
Chuyên môn hoá làm nâng cao năng suất lao động tăng khối lượng sản phẩm đòi hỏi lưu thông (trao đổi) diễn ra trên thị trường phát triển và mở rộng đòi hỏi phảI có vật ngang giá chung . Nội dung: VD: 1 rìu = 20 kg thóc hoặc = 1 con cừu hoặc = gọi là hình tháI mở rộng vì: có nhiều hàng hoá đóng vai trò là vật ngang giá chung trong trao đổi . Nhược điểm: trao đổi vật – vật, vật ngang giá chung chưa cố định, tỷ lệ trao đổi chưa cố định o Hình tháI chung của giá trị: . để khắc phục nhược điểm của những hình tháI trước nó ra đời hình tháI này . vì có đại phân công lao động XH lần 2: tiểu thủ công nghiệp tách khỏi nông nghiệp. Do có tiểu thủ công nghiệp, có phân công lao động XH, phát triển nhiều ngành nghề. Tạo ra công cụ lao động (đánh giá nền sản xuất bằng cáI gì chứ ko phảI sản xuất ra cáI gì) làm tăng năng suất lao động, tăng khối lượng sản phẩm. Do nhu cầu của lưu thông, đòi hỏi phảI có vật ngang giá chung, có 1 hàng hoá đóng vai trò là vật ngang giá chung 1 rìu hoặc 20 kg thóc = 1 con cừu . Nhược điểm: ko có vật ngang giá chung cố định, trao đổi vật – vật, mang tính chất cát cứ phong kiến o Hình tháI tiền tệ: . Vì sao có: vì nó khắc phục nhược điểm của những hình tháI trước. Khi lực lượng sản xuất và phân công lao động XH phát triển hơn nữa, sản xuất hàng hoá và thị trường ngày càng mở rộng đòi hỏi phảI có vật ngang giá chung cố định, do đó tiền tệ ra đời . Nội dung: 1 rìu = 1 phân vàng 20 kg thóc . Đầu tiên là vỏ sò, mai rùa, sau đó là kim loại trở thành tiền tệ (đồng, kẽm). Dần dần: chọn vàng, bạc là tiền tệ (vì thuần nhất về chất, dễ chia nhỏ, trọng lượng rất nhỏ nhưng giá trị lớn, ít bị hao mòn trong lưu thông). Tuy nhiên vàng bạc vẫn ko tiện trong lưu thông, do đó người ta phát minh ra tiền giấy. Tiền giấy là đại biểu cho tiền vàng, là quy ước của XH, ko có giá trị (chi phí sản xuất ra tiền giấy so với lượng vàng nó đảm bảo = 0). Sau đó ra đời những loại giấy tờ có giá trị như tiền (séc, cổ phiếu, chuyển khoản ) . Tiền tệ ra đời là kết quả phát triển lâu dàI của sản xuất và trao đổi hàng hoá. Khi tiền tệ ra đời, thế giới hàng hoá được phân thành 2 cực: hàng hoá thông thường và hàng hoá đóng vai trò tiền tệ. Giá trị các hàng hoá đã có 1 phương tiện biểu hiện thống nhất, tỷ lệ trao đổi được cố định lại. -ĐN tiền tệ (nói lên bản chất của tiền tệ): o tiền tệ là 1 hàng hoá đặc biệt, tách ra khỏi thế giới hàng hoá, đóng vai trò là vật ngang giá chung thống nhất trong trao đổi. o tiền tệ đại biểu của của cảI vật chất trong XH o tiền tệ thể hiện lao động XH o tiền tệ biểu hiện quan hệ giữa những người sản xuất hàng hoá 14
CMR tiền tệ là 1 hàng hoá đặc biệt - Tiền tệ là hàng hoá vì: o Tiền tệ có 2 thuộc tính: . Thuộc tính giá trị: giá trị của tiền được đo bằng thời gian lao động XH cần thiết để sản xuất ra vàng/bạc . Thuộc tính giá trị sử dụng: tiền tệ ko kể bản chất XH có 2 công dụng: MôI giới trong trao đổi theo công thức H – T – H Làm chức năng TB: đưa vào sản xuất kinh doanh lớn lên o có người mua, người bán và giá cả (lãI suất nếu xét trong nước và là tỷ giá nếu xét với nước ngoài) o giả cả (lãI suất) tăng giảm theo nhu cầu - Là hàng hoá đặc biệt vì: nó là vật ngang giá chung trong trao đổi. Tiền tệ có thể đổi được mọi hàng hoá và mọi hàng hoá có thể quy ra nó Phân tích các chức năng của tiền tệ - Có 5 chức năng: o Là thước đo giá trị hàng hoá (chức năng cơ bản của tiền tệ) . Tiền tệ dùng để biểu hiện và đo lường giá trị hàng hoá thông qua giá cả (giá cả là sự biểu hiện bằng tiền của giá trị hàng hoá). Giá trị hàng hoá được đo bằng 1 lượng vàng tưởng tượng, tức là so sánh thời gian lao động XH cần thiết hao phí để sản xuất ra hàng hoá đó với thời gian lao động XH cần thiết hao phí để sản xuất ra lượng vàng danh nghĩa. Giá cả hàng hoá đó 3 yếu tố quyết định: giá trị hàng hoá, giá trị của tiền và cung-cầu hàng hoá. Đơn vị đo lường tiền tệ là 1 trọng lượng vàng nhất định. Đơn vị tiền tệ và các phần chia nhỏ của nó là tiêu chuẩn giá cả. Khi là thước đo giá trị, tiền tệ đo lường giá trị của các hàng hoá khác, khi là tiêu chuẩn giá cả, tiền tệ đo lường bản thân kim loại dùng làm tiền tệ. Tiêu chuẩn giá cả do nhà nước quy định nên mang tính chủ quan. . đo giá trị hàng hoá theo 1 tỷ lệ có sẵn ở từng thời điểm cụ thể o là phương tiện lưu thông theo công thức: H – T – H . tiền tệ làm môI giới trong quá trình trao đổi hàng hoá. Tiền làm môI giới trong trao đổi hàng hoá đã làm cho hành vi bán và hành vi mua có thể tách rời nhau cả về thời gian và ko gian. Trong lưu thông, lúc đầu tiền tệ dưới dạng vàng thoi, bạc nén, sau đó thay thế bằng tiền đúc, tiền giấy. Giá trị thực của tiền tách rời giá trị danh nghĩa của nó. Bản thân tiền giấy ko có giá trị mà chỉ là dấu hiệu của giá trị và được công nhận trong phạm vi quốc gia. . lưu thông bằng tiền mặt hoặc ko bằng tiền mặt . lưu thông trong nước và quốc tế o là phương tiện thanh toán . được dùng để trả nợ, nộp thuế, trả tiền mua chịu hàng . trong kinh tế hàng hoá có mua bán chịu (tín dụng) do đó có phạm trù: chủ nợ (bị chiếm dụng vốn) và con nợ (chiếm dụng vốn). Tiền được dùng để thanh toán tiền nợ o tiền tệ thế giới: khi trao đổi hàng hoá vượt khỏi biên giới quốc gia thì tiền làm chức năng tiền tệ thế giới. Với chức năng này, tiền phảI có đủ giá trị, phảI trở lại hình tháI ban đầu là vàng. Vàng được dùng làm phương tiện mua bán hàng, phương tiện thanh toán quốc tế và biểu hiện của cảI chung của XH 15
o phương tiện cất trữ, để dành: tiền là đại biểu cho của cảI XH dưới hình tháI giá trị, nên tiền có thể được rút khỏi lư thông đI vào cất trữ, cất trữ tiền là 1 hình thức cất trữ của cải. Để làm chức năng phương tiện cất trữ, tiền phảI có đủ giá trị, tức là tiền vàng, bạc. Chức năng cất trữ làm cho tiền trong lưu thông thích ứng một cách tự phát với nhu cầu tiền cần thiết cho lưu thông. Nếu sản xuất tăng, lượng hàng hoá nhiều thì tiền cất trữ được đưa vào lưu thông. Ngược lại nếu sản xuất giảm lượng hàng hoá ít thì một phần tiền vàng rút khỏi lưu thông đI vào cất trữ. Quy luật lưu thông tiền tệ của William Petty Lưu thông hàng hoá và lưu thông tiền tệ là 2 mặt của quá trình thống nhất với nhau. Lưu thông tiền tệ xuất hiện và dựa trên cơ sở của lưu thông hàng hoá. ở mỗi thời kỳ nhất định, lưu thông hàng hoá bao giờ cũng đòi hỏi 1 lượng tiền cần thiết cho lưu thông. Số lượng tiền tệ cần thiết trong lưu thông: M = P.Q / V P: giá cả 1 đơn vị hàng hoá Q: khối lượng hàng hoá dịch vụ đưa vào lưu thông V: số vòng lưu thông của đơn vị tiền tệ (tốc độ vòng quay đồng tiền) Khi tiền vừa làm chức năng phương tiện lưu thông, vừa làm chức năng phương tiện thanh toán thì: M = (PQ – (PQb - PQk) + PQd)/V PQ: tổng giá trị hàng hoá và dịch vụ đem lưu thông PQb: tổng giá cả hàng hoá bán chịu PQk: tổng giá cả hàng hoá khấu trừ nhau PQd: tổng giá cả hàng hoá đến kỳ thanh toán Quy luật lưu thông tiền tệ này là phổ biến đôí với mọi nền kinh tế hàng hoá. Nội dung của quy luật giá trị Quy luật giá trị là quy luật căn bản của sản xuất và trao đổi hàng hoá. ở đâu có sản xuất và trao đổi hàng hoá thì ở đó có sự tồn tại và phát huy tác dụng của quy luật giá trị. Nội dung: Sản xuất và trao đổi hàng hoá phảI dựa trên cơ sở hao phí lao động XH cần thiết. Trong kinh tế hàng hoá, mỗi người sản xuất tự quyết định hao phí lao động cá biệt của mình, nhưng giá trị của hàng hoá ko phảI được quyết định bởi hao phí lao động cá biệt của từng người sản xuất hàng hoá, mà bởi hao phí lao động XH cần thiết. Vì vậy, để bán được hàng hoá bù đắp được chi phí và có lãI, người sản xuất phảI làm cho hao phí lao động cá biệt của mình bằng hoặc thấp hơn hao phí lao động XH cần thiết. Trao đổi hàng hoá dựa trên cơ sở hao phí lao động XH cần thiết, nghĩa là trao đổi theo nguyên tắc ngang giá. Sự vận động của quy luật giá trị thông qua sự vận động của giá cả hàng hoá. Vì giá trị là cơ sở của giá cả, nên giá cả phụ thuộc vào giá trị. Hàng hoá nào nhiều giá trị thì giá cả cao và ngược lại. NgoàI ra giá cả còn phụ thuộc vào các nhân tố cạnh tranh, cung cầu, sức mua của đồng tiền, làm giá cả hàng hoá trên thị trường lên xuống xoay quanh giá trị. Sự vận động giá cả thị trường của hàng hoá xoay quanh trục giá trị của nó là cơ chế hoạt động của quy luật giá trị. Thông qua sự vận động của giá cả mà quy luật giá trị phát huy tác dụng. Ba tác dụng của quy luật giá trị - Tự phát điều tiết sản xuất và lưu thông hàng hoá thông qua sự biến động của giá cả hàng hoá trên thị trường dưới tác động của cơ chế cung cầu. 16
o Thông qua cơ chế cung cầu: Nếu cung ở ngành đó > cầu giá cả hàng hoá giá trị, hàng hoá bán chạy, lãI cao, người sản xuất đổ xô vào ngành ấy. Tư liệu sản xuất và sức lao động được chuyển dịch vào ngành ấy tăng lên cung tăng lên và cầu giảm xuống Nếu cung = cầu giá cả hàng hoá cân bằng với giá trị cung, cầu ko biến động o Thông qua sự biến động của giá cả: Sự biến động giá cả trên thị trường có tác dụng thu hút luồng hàng từ nơI giá cả thấp đến nơI giá cả cao, làm cho lưu thông hàng hoá được thông suốt. Do đó, biến động giá cả trên thị trường ko những chỉ rõ sự biến động về kinh tế mà còn có tác động điều tiết nền kinh tế hàng hoá. Quy luật giá trị góp phần điều hoà phân bổ các yếu tố sản xuất giữa các ngành, các lĩnh vực của nền kinh tế. - Tự phát kích thích lực lượng sản xuất phát triển: kích thích cảI tiến kỹ thuật, hợp lý hoá sản xuất, tăng năng suất lao động, lực lượng sản xuất XH phát triển nhanh: Cơ cấu lực lượng sản xuất: gồm người lao động, tư liệu sản xuất và khoa học quy luật giá trị làm 3 yếu tố trên phát triển Trong nền kinh tế hàng hoá, mỗi người sản xuất hàng hoá là 1 chủ thể kinh tế độc lập, tự quyết định hoạt động sản xuất kinh doanh của mình. Nhưng do điều kiện sản xuất khác nhau nên hao phí lao động cá biệt khác nhau. Người sản xuất nào có hao phí lao động cá biệt nhỏ hơn hao phí lao động XH của hàng hoá thì sẽ có lợi thế, thu được lãI cao. Ngược lại sẽ bị bất lợi, bị lỗ. Để dành lợi thế trong cạnh tranh và tránh bị vỡ nợ, phá sản, họ phảI hạ thấp hao phí lao động cá biệt của mình cho bằng hoặc thấp hơn hao phí lao động XH cần thiết. Muốn vậy, họ phảI luôn tìm cách cảI tiến kỹ thuật, cảI tiến tổ chức quản lý, tăng năng suất lao động. Khi tăng năng suất lao động khối lượng sản phẩm tăng giá trị hàng hoá (c + v + m) giảm xuống giả cả giảm cầu tăng lãI trên 1 hàng hoá giảm nhưng tổng lượng hàng bán lại tăng nên tổng lợi nhuận tăng Do đó lực lượng sản xuất XH được thúc đẩy phát triển. - Tự phát bình tuyển/sàng lọc/lựa chọn/đào thảI yếu tố người và yếu tố vật và phân hoá giàu nghèo phát sinh quan hệ o Bình tuyển nền kinh tế nói chung, quan hệ sản xuất (bình tuyển người lao động, người lãnh đạo, bạn hàng, đối tác) (yếu tố người) o Bình tuyển công nghệ, máy móc thiết bị, loại hàng hoá, loại thị trường, nguyên nhiên vật liệu (yếu tố vật) o Cạnh tranh dẫn đến người thắng thì giàu, người thua thì nghèo phân hoá giàu nghèo (tất yếu của kinh tế) Theo Mac: bất bình đẳng là nguồn gốc của phát triển điều này là hợp quy luật Biểu hiện hoạt động của quy luật giá trị trong 2 giai đoạn của phương thức sản xuất TBCN (tự do cạnh tranh và độc quyền) - Phương thức sản xuất TBCN ra đời trước trong lịch sử, là nền kinh tế hàng hoá phát triển rực rỡ nhất. Nó phát triển qua 2 giai đoạn o (1): giữa thế kỷ 15: tự do cạnh tranh (sản xuất TB thắng phương thức sản xuất phong kiến) o (2) thế kỷ 19: độc quyền Trong (1): giá trị chuyển hoá thành giá cả sản xuất Trong (2): giá trị chuyển hoá thành giá cả độc quyền 17
(giá cả độc quyền cao khi tổ chức độc quyền bán hàng hoá và giá cả độc quyền thấp khi tổ chức độc quyền mua hàng hoá, nguyên vật liệu) - Giá trị thặng dư: Trong (1) giá trị thặng dư chuyển hoá thành lợi nhuận bình quân Trong (2) giá trị thặng dư chuyển hoá thành lợi nhuận độc quyền cao Trong (1) quy luật giá trị gọi là quy luật giá cả sản xuất (giá trị hàng hoá xoay quanh giá cả sản xuất) Trong (2) quy luật giá trị biểu hiện thành quy luật giá cả độc quyền Trong (1) quy luật sản xuất giá trị thặng dư biểu hiện là quy luật lợi nhuận Trong (2) quy luật sản xuất giá trị thặng dư biểu hiện là quy luật lợi nhuận độc quyền cao TB và giá trị thặng dư Trình bày sự chuyển hoá của tiền tệ thành TB? - Tiền là sản vật cuối cùng của lưu thông hàng hoá, đồng thời cũng là hình thức biểu hiện đầu tiên của TB. Mọi TB lúc đầu đều biểu hiện dưới hình tháI 1 số tiền nhất định. Nhưng bản thân tiền ko phảI là TB. Tiền chỉ biến thành TB trong những điều kiện nhất định, khi chúng được sử dụng để bóc lột lao động của người khác. - Tiền được coi là tiền thông thường thì vận động theo công thức: H – T – H (hàng – tiền – hàng), nghĩa là sự chuyển hoá của hàng hoá thành tiền, rồi tiền lại chuyển hoá thành hàng hoá. Còn tiền được coi là TB thì vận động theo công thức T – H – T’ (tiền – hàng – tiền), tức là sự chuyển hoá của tiền thành hàng hoá, rồi hàng hoá lại chuyển hoá ngược lại thành tiền. Bất cứ tiền nào vận động theo công thức T – H – T’ đều chuyển hoá thành TB. Mac gọi công thức T – H – T’ là công thức chung của TB vì sự vận động của mọi TB đều biểu hiện trong lưu thông dưới dạng kháI quát đó, dù là TB thương nghiệp, TB công nghiệp hay TB cho vay. Phân tích/So sánh tiền tệ với tư cách là tiền tệ thông thường và tiền tệ với tư cách là TB (tức là so sánh công thức H – T – H’ (1) (công thức vận động của tiền thông thường) với T - H - T’(2) (tiền với tư cách là TB)) o Giống nhau: . đều gồm 2 nhân tố: người (người bán, người mua) và vật (hàng và tiền) . đều gồm 2 giai đoạn: mua và bán đối lập nhau hợp thành o Khác nhau: . điểm xuất phát và điểm kết thúc mà tiền tệ vận động ở (1) và (2) trong (1): điểm xuất phát và kết thúc là hàng hoá. Hàng hoá đó bằng nhau về lượng hay bằng nhau về giá trị nhưng khác nhau về chất (giá trị sử dụng). Tiền tệ ở giữa chỉ là môI giới chốc lát trong trao đổi trong (2): điểm xuất phát và kết thúc đều là tiền tệ. Tiền đó giống nhau về chất (giá trị sử dụng) nhưng khác nhau về lượng (giá trị). Hàng hoá ở giữa là môI giới làm cho tiền tệ lớn lên . trình tự của 2 giai đoạn mua bán (1): bán trước, mua sau (2): mua trước, bán sau . mục đích của sự vận động của tiền tệ nằm trong 2 công thức đó (1): mục đích của sự vận động của tiền tệ là nhằm vào giá trị sử dụng để thoả mãn 1 nhu cầu nào đó của con người. Khi hành vi lưu thông chấm dứt thì việc thoả mãn nhu cầu được thực hiện 18
(2): mục đích của sự vận động của tiền tệ là nhằm vào giá trị (tiền tệ) và làm chúng lớn lên ko ngừng (T’ = T + △T), việc lớn lên nằm trong lưu thông . giới hạn của sự vận động (1) sự vận động là có giới hạn (2) sự vận động là vô hạn: T - H - T’ - H’ - T’’ - H’’ Mâu thuẫn công thức chung của TB: mâu thuẫn đó được diễn đạt “TB ra đời từ trong lưu thông đồng thời ko phảI từ trong lưu thông” Tiền ứng trước bỏ vào lưu thông, khi quay trở về tay người chủ của nó thì có thêm 1 lượng nhất định. Vậy có phảI do bản chất của lưu thông đã làm cho tiền tăng thêm và do đó hình thành giá trị thặng dư? o TB ra đời từ trong lưu thông (lưu thông là mua bán diễn ra trên thị trường). Thực tế thì trong lưu thông dù trao đổi ngang giá hay ko ngang giá cũng ko tạo ra giá trị mới, do đó cũng ko tạo ra giá trị thặng dư Vì khi mua bán: + trường hợp trao đổi ngang giá: chỉ có sự thay đổi hình tháI của giá trị, từ tiền thành hàng và từ hàng thành tiền, còn tổng giá trị cũng như phần giá trị nằm trong tay mỗi bên tham gia trao đổi thì ko thay đổi các chủ thể chỉ được lợi về giá trị sử dụng + trường hợp trao đổi ko ngang giá xảy ra 2 trường hợp: ++ chuyên bán đắt so với giá trị hàng hoá: số lời nhận được khi bán cũng chính là số tiền mất đI khi là người mua, do đó ko được lợi gì thêm ++ chuyên mua rẻ: số lời nhận được khi là người mua sẽ mất đI khi là người bán tổng giá trị ko lớn lên, TB ko ra đời ++ nếu nhờ mánh khoé mà chuyên mua rẻ bán đắt thì sự giàu lên này cũng chỉ là đối với 1 số thương nhân cá biệt chứ ko thể giảI thích được cho sự làm giàu của toàn bộ giai cấp các nhà TB. Vì tổng số giá trị trước, trong và sau khi trao đổi không thay đổi, chỉ có phần giá trị nằm trong tay mỗi bên trao đổi là thay đổi o TB ra đời ngoàI lưu thông Nếu người có tiền ko tiếp xúc gì với lưu thông, tức là đứng ngoàI lưu thông thì cũng ko thể làm cho tiền của mình lớn lên được. Vì ngoàI lưu thông là tiêu dùng (tiêu dùng cho cá nhân và cho sản xuất – mua máy móc thiết bị, nguyên nhiên vật liệu) Khi tiêu dùng cho cá nhân giá trị và giá trị sử dụng mất đi Khi tiêu dùng cho sản xuất, thì giá trị vẫn ko đổi mà chỉ từ hình tháI tiền sang máy móc thiết bị, nguyên vật liệu. trong cả 2 trường hợp, TB ko lớn lên và giá trị ko lớn lên Vậy TB ko thể xuất hiện từ trong lưu thông, do đó nó phảI xuất hiện ngoàI lưu thông. Nhưng TB cũng ko xuất hiện ngoàI lưu thông chứng tó nó phảI ra đời từ trong lưu thông. Đây là mâu thuẫn của công thức chung của TB. Khi nào tiền tệ biến thành TB Sự chuyển hoá của tiền thành TB ko thể phát sinh từ bản thân số tiền đó. Trong mua bán hàng hoá, tiền chỉ là phương tiện lưu thông để thực hiện giá cả hàng hoá, trước sau giá trị của nó đều ko thay đổi. Sự chuyển hoá đó phảI phảI xảy ra trong quá trình vận động của TB. Nhưng sự chuyển hóa đó ko xảy ra ở giá trị trao đổi của hàng hoá vì trong trao đổi, người ta trao đổi những vật ngang giá, vì vậy chỉ có thể là ở giá trị sử dụng của hàng hoá. Do đó hàng hoá đó ko phảI là hàng hoá thông thường mà phảI là hàng hoá đặc biệt, mà giá trị sử dụng của nó là nguồn gốc sinh ra giá trị lớn hơn giá trị của bản thân 19
nó. Đó là hàng hoá sức lao động. Sức lao động biến thành hàng hoá chính là điều kiện quyết định để tiền biến thành TB. Công thức chung của TB mâu thuẫn thế nào với lý luận về hàng hoá, lý luận về giá trị, lý luận về lưu thông, lý luận về tiền tệ - Mâu thuẫn với lý luận về hàng hoá: o Theo Lenin: hàng hoá là 1 vật phẩm của lao động, được sản xuất ra để thoả mãn 1 nhu cầu nào đó của con người, để trao đổi, để mua bán o Trong công thức chung của TB, hàng hoá là môI giới, là phương tiện để tiền tệ lớn lên, vì thế nó mâu thuân với lý luận về hàng hoá - Mâu thuẫn với lý luận về giá trị: giá trị là lao động của người sản xuất kết tinh trong hàng hoá. Trong công thức chung của TB giá trị lớn lên khi tiền tệ lớn lên, do đó ko phảI lao động mà là lưu thông làm giá trị lớn lên, nằm trong dòng chảy của lưu thông - Mâu thuẫn với lý thuyết về lưu thông: trong lưu thông, mua bán hàng hoá diễn ra trên thị trường, lấy tiền tệ làm môI giới, nhằm vào giá trị sử dụng để thoả mãn nhu cầu. Trong công thức chung của TB: lưu thông nhằm vào giá trị, làm tăng lượng tiền - Mâu thuẫn với lý thuyết về tiền tệ: tiền tệ là vật ngang giá chung trong trao đổi, tách khỏi thế giới chung của hàng hoá thông thường. Trong công thức chung của TB, tiền tệ là mục đích trong lưu thông Sức lao động là gì Mac - Sức lao động (năng lực lao động) là toàn bộ những năng lực thể chất và tinh thần tồn tại trong cơ thể trong 1 con người đang sống và được người đó đem ra vận dụng mỗi khi sản xuất ra một giá trị sử dụng nào đó. PHân tích điều kiện để sức lao động biến thành hàng hoá? Trong bất cứ XH nào, sức lao động cũng là điều kiện cơ bản của sản xuất. Nhưng ko phảI bao giờ sức lao động cũng là hàng hoá. Nó chỉ biến thành sức lao động với 2 điều kiện sau: - Người lao động được tự do về thân thể, làm chủ sức lao động của mình, tuỳ ý sử dụng nó thì mới đem bán nó được. Trong các XH nô lệ và phong kiến, người nô lệ và nông nô ko thể bán sức lao động vì bản thân họ thuộc sở hữu của chủ nô hay chúa phong kiến. Do đó việc biến sức lao động thành hàng hoá đòi hỏi phảI thủ tiêu chế độ nông nô - Người lao động bị tước đoạt hết tư liệu sản xuất: quá trình sản xuất là sự kết hợp sức lao động và tư liệu sản xuất. Nếu có tư liệu sản xuất, người lao động sẽ tự sản xuất ra hàng hoá và bán hàng hoá chứ ko bán sức lao động của minh. Nhưng nếu ko có tư liệu sản xuất, người lao động phảI biến sức lao động thành hàng hoá. Khi sức lao động biến thành hàng hoá, 1 thời đại sản xuất mới ra đời (sản xuất hàng hoá TBCN quy mô lớn, xoá bỏ sản xuất nhỏ lẻ cá thể). Khi lao động biến thành hàng hoá và lưu thông hàng hoá và lưu thông tiền tệ phát triển tới 1 mức độ nhất định thì tiền biến thành TB. Phân tích 2 thuộc tính của hàng hoá sức lao động Hàng hoá sức lao động có 2 thuộc tính: giá trị và giá trị sử dụng - Giá trị hàng hoá sức lao động (chuyển hoá thành tiền lương) cũng do thời gian lao động XH cần thiết để sản xuất và táI sản xuất sức lao động quyết định. Thực tế thì giá trị hàng hoá sức lao động được đo gián tiếp bằng thời gian lao động XH cần thiết để sản xuất ra những tư liệu sinh hoạt để táI sản xuất sức lao động. Giá trị hàng hoá sức lao động chịu sự tác động của 2 yếu tố: sự tăng nhu cầu trung bình của XH về hàng hoá và dịch vụ, về học tập và trình độ lành nghề làm tăng giá trị hàng hoá sức lao động, còn sự tăng năng suất lao động XH làm giảm giá trị sức lao động. o Phân biệt giá trị hàng hoá sức lao động với giá trị hàng hoá thông thường: 20
. Giống với giá trị hàng hoá thông thường: cũng được đo bằng thời gian lao động XH cần thiết để táI sản xuất ra hàng hoá sức lao động . Khác với giá trị hàng hoá thông thường: Sức lao động tồn tại trong con người sống. Nhưng đo giá trị của hàng hoá sức lao động thì đo gián tiếp thông qua giá trị tư liệu sinh hoạt/tư liệu tiêu dùng (tiền lương thực tế). Giá trị hàng hoá thông thường thì đo trực tiếp Cơ cấu giá trị hàng hoá sức lao động (cơ cấu tiền lương) gồm o Giá trị những tư liệu sinh hoạt về vật chất và tinh thần cần thiết để táI sản xuất sức lao động, duy trì đời sống công nhân o Phí tổn đào tạo công nhân o Giá trị những tư liệu sinh hoạt vật chất và tinh thần cần thiết cho gia đình người công nhân giá trị hàng hoá sức lao động còn bao gồm yếu tố tinh thần và yếu tố lịch sử (ngoàI nhu cầu về vật chất, người công nhân còn có những nhu cầu về tinh thần, văn hoá, những nhu cầu đó phụ thuộc vào hoàn cảnh lịch sử của mỗi nước ở từng thời kỳ, vào điều kiện địa lý, khí hậu, trình độ văn minh của nước đó. - Giá trị sử dụng của hàng hoá sức lao động o Giống giá trị hàng hoá thông thường: chỉ thể hiện khi tiêu dùng o Khác giá trị hàng hoá thông thường: . Khi tiêu dùng sức lao động là bắt người lao động làm việc. Làm việc phảI đạt đến trình độ năng suất lao động nhất định thì mới tạo ra 1 giá trị mới (v + m) > giá trị của bản thân hàng hoá sức lao động (giá trị ban đầu (v)). PHần lớn hơn đó là giá trị thặng dư bị nhà TB chiếm đoạt. Giá trị sử dụng của hàng hoá sức lao động là nguồn gốc sinh ra giá trị. - Mối quan hệ giữa giá trị và giá trị sử dụng của hàng hoá sức lao động o Nói đến giá trị hàng hoá sức lao động là nói tiền lương (thu nhập). Thu nhập đó để ăn, để sống. Xét theo nghĩa này giá trị hàng hoá sức lao động là cơ sở của giá trị sử dụng (làm việc) o Lao động (giá trị sử dụng của sức lao động) đến trình độ năng suất nhất định mới có thu nhập giá trị sử dụng sức lao động quyết định giá trị hàng hoá sức lao động Nhà TB trả đúng giá trị hàng hoá sức lao động có còn bóc lột ko? Vì sao? Chia 2 trường hợp - Khi người lao động làm việc mà ko đạt đến 1 trình độ năng suất nhất định (VD: thời gian lao động trong ngày tiền lương v) c gồm c1: khấu hao máy móc thiết bị c2: nguyên nhiên vật liệu Trình bày quá trình sản xuất giá trị thặng dư và những kết luận rút ra từ những nghiên cứu đó 21
- ĐN: Quá trình sản xuất TBCN là sự kết hợp sức lao động với tư liệu sản xuất. Mục đích ko phảI là giá trị sử dụng mà là giá trị, hơn nữa ko phảI là giá trị đơn thuần mà là giá trị thặng dư. Nhưng để sản xuất ra giá trị thặng dư, nhà TB phảI sản xuất ra 1 giá trị sử dụng nào đó mang giá trị và giá trj thặng dư. Vậy quá trình sản xuất TBCN là sự thống nhất giữa quá trình sản xuất ra giá trị sử dụng và quá trình sản xuất ra giá trị thặng dư. (Mac: với tư cách là sự thống nhất giữa quá trình lao động và quá trình tạo ra giá trị thì quá trình sản xuất là quá trình sản xuất hàng hoá, với tư cách là sự thống nhất giữa quá trình lao động với quá trình làm tăng giá trị thì quá trình sản xuất là quá trình sản xuất TBCN, là hình tháI TBCN của nền sản xuất hàng hoá) - Đặc điểm của quá trình sản xuất TBCN: o người lao động làm việc dưới sự kiểm soát của nhà TB o sản phẩm sản xuất ra thuộc về nhà TB VD: kéo bông sợi Giả định để nghiên cứu VD này: + để sản xuất 10 kg sợi cần 10 kg bông, giá 10 kg bông là 10$ + người lao động phảI lao động trong 6h để kéo 10 kg bông thành 10 kg sợi + khấu hao máy móc thiết bị để kéo 10 kg bông thành sợi là 2$ + giá trị sức lao động (lương/ngày): 3$ + 1h lao động, người lao động tạo ra 1 giá trị mới là 1/2 $ + điều kiện sản xuất bình thường (trong quá trình sản xuất sợi đã hao phí theo thời gian lao động XH cần thiết) (1) giả sử người lao động làm việc 6h/ngày Nhà TB ứng ra 1 khoản tiền: K1 (gọi là TB ứng trước, ứng trước để mua các yếu tố lao động) = 15$ để mua: ++ nguyên vật liệu ( = đối tượng lao động = 10 kg bông = 10$) ++ máy móc thiết bị (= tư liệu lao động) dưới dạng khấu hao: 2$ ++ sức lao động/ngày: 3$ Sau 6h lao động, người lao động làm được 10kg sợi Giá trị của 10kg sợi này = 15$ gồm: ++ giá trị nguyên nhiên vật liệu (= đối tượng lao động, bông) = lao động cụ thể bảo tồn và di chuyển vào giá trị của sản phẩm mới biểu hiện bằng tiền là 10$ ++ giá trị của máy móc thiết bị (cọc sợi) dưới dạng khấu hao = lao động cụ thể bảo tồn và di chuyển vào giá trị của sản phẩm mới biểu hiện bằng tiền là: 2$ ++ giá trị mới = lao động trừu tượng tạo ra trong 6h, biểu hiện bằng tiền là 0.5x6 = 3$ NX: + K1 = giá trị của hàng hoá (= 15$) + nếu quá trình sản xuất cứ liên tục như thế này gọi là táI sản xuất giản đơn + chưa có sản xuất ra giá trị thặng dư, tiền chưa biến thành TB, mục đích của sản xuất chưa đạt được + người lao động chưa bị bóc lột (2) giả sử nhà TB bắt người lao động làm việc 12h/ngày. Tương tự như trên: K1 = 27$ gồm: ++ 20$ mua bông ++ 4$ hao mòn máy móc ++ 3$ thuê lao động Sau 12h làm việc người lao động tạo ra: 30$ gồm ++ 20$ giá trị của bông được chuyển vào sợi 22
++ 4$ giá trị của máy móc được chuyển vào sợi ++ 0,5x12 = 6$ giá trị mới do lao động của công nhân tạo ra trong 12h NX: + K1 < giá trị hàng hoá (27$ < 30$) phần dôI ra là 3$ + táI sản xuất mở rộng (quá trình sản xuất sau lớn hơn trước) + tiền tệ lớn lên, TB ra đời + người lao động bị bóc lột Những KL rút ra từ sự nghiên cứu này: - Giá trị 1 hàng hoá gồm 3 bộ phận: c + v + m o c gồm: . c1: khấu hao máy móc thiết bị . c2: giá trị nguyên nhiên vật liệu đã tiêu dùng o còn gọi c là: giá trị tư liệu sản xuất đã tiêu dùng, hoặc giá trị cũ, hoặc lao động quá khứ, hoặc lao động chết, hoặc lao động vật hoá o v: tiền lương o m: giá trị thặng dư Hoặc giá trị hàng hoá gồm 2 phần: giá trị cũ (c: là giá trị những tư liệu sản xuất nhờ lao động cụ thể của công nhân mà được bảo toàn và di chuyển vào sản phẩm mới) và giá trị mới của sản phẩm (v + m) (giá trị do lao động trừu tượng của công nhân tạo ra trong quá trình sản xuất, phần giá trị mới này lớn hơn giá trị sức lao động, nó bằng giá trị sức lao đôngj cộng với giá trị thặng dư) - Thời gian lao động trong ngày khi đạt đến trình độ năng suất nhất định thì chia 2 phần: o Thời gian lao động cần thiết: là thời gian người lao động tạo ra một lượng giá trị ngang bằng với giá trị sức lao động của mình. Đây là thời gian người lao động làm cho mình. Lao động làm trong thời gian này là lao động cần thiết, sản phẩm tạo ra trong thời gian này là sản phẩm cần thiết o Thời gian lao động thặng dư là thời gian người lao động làm cho XH, cho ông chủ, lao động trong thời gian này là lao động thặng dư, sản phẩm tạo ra trong thời gian này là sản phẩm thặng dư - ĐN: giá trị thặng dư là 1 phần giá trị dôI ra ngoàI giá trị sức lao động (tiền lương) do công nhân làm thuê tạo ra và bị nhà TB chiếm ko. Quá trình sản xuất ra giá trị thặng dư là quá trình tạo ra giá trị kéo dàI quá cáI điểm mà ở đó giá trị sức lao động do nhà TB trả được hoàn lại bằng 1 vật ngang giá mới. - Quá trình sản xuất giá trị thặng dư: là quá trình sản xuất ra giá trị. Nếu quá trình sản xuất chỉ dừng lại ở 1 điểm nhất định mà ở điểm đó đủ bù đắp giá trị sức lao động là táI sản xuất giản đơn. Nếu quá trình sản xuất kéo dàI quá điểm nhất định đó là quá trình sản xuất giá trị thặng dư - Nghiên cứu quá trình sản xuất giá trị thặng dư là cơ sở để giảI đáp mâu thuẫn công thức chung của TB. Việc chuyển hoá của tiền thành TB diễn ra trong lưu thông, mà đồng thời cũng ko diễn ra trong lưu thông. Chỉ trong lưu thông, nhà TB mới mua được 1 thứ hàng hoá đặc biệt là hàng hoá sức lao động. Sau đó nhà TB sử dụng hàng hoá đặc biệt đó trong sản xuất, tức là ngoàI lĩnh vực lưu thông để sản xuất ra giá trị thặng dư cho nhà TB. Do đó tiền mới chuyển thành TB. (“TB ra đời từ trong lưu thông ở đó sức lao động được đem bán đI từ đó bị bóc lột trong sản xuất (ngoàI lưu thông)”) Vai trò của lao động cụ thể và lao động trừu tượng trong quá trình sản xuất hàng hoá - Lao động cụ thể bảo tồn và di chuyển giá trị cũ vào giá trị của sản phẩm mới (c) biểu hiện bằng tiền 23
- Lao động trừu tượng tạo ra giá trị mới (v + m) - Lao động cụ thể và lao động trừu tượng tạo ra giá trị hàng hoá (c + v + m) Khi nào m = 0? Khi nào thời gian lao động trong ngày ko vượt quá thời gian lao động cần thiết tức là khi và chỉ khi chưa vượt đến trình độ năng suất nhất định. Bản chất của TB Bản thân tư liệu sản xuất ko phảI là TB, nó chỉ là yếu tố cơ bản của sản xuất trong bất cứ XH nào. Tư liệu sản xuất chỉ trở thành TB khi nó trở thành tàI sản của các nhà TB và được dùng để bóc lột lao động làm thuê. Khi chế độ TB bị xoá bỏ thì tư liệu sản xuất ko còn là TB nữa. Như vậy TB là giá trị mang lại giá trị thặng dư bằng cách bóc lột công nhân làm thuê. Như vậy bản chất của TB là thể hiện quan hệ sản xuất XH mà trong đó giai cấp tư sản chiếm đoạt giá trị thặng dư do giai cấp công nhân sáng tạo ra. ĐN TB bất biến, TB khả biến, TB cố định, TB lưu động? Vai trò, căn cứ để phân chia chúng - TB bất biến: là 1 bộ phận của TB sản xuất tham gia vào quá trình sản xuất nhưng lượng giá trị ko thay đổi. Kí hiệu: c: giá trị tư liệu sản xuất (gồm đối tượng lao động và tư liệu lao động) - TB khả biến: là 1 bộ phận của TB sản xuất tham gia vào quá trình sản xuất nhưng lượng giá trị thay đổi. Kí hiệu: v: tiền lương (giá trị sức lao động) - Cơ sở/Căn cứ để phân chia TB thành bất biến và khả biến: Vai trò của từng bộ phận TB trong quá trình sản xuất giá trị thặng dư . Bộ phận TB bất biến (c) dùng để mua tư liệu sản xuất. Tư liệu sản xuất khi bị tiêu dùng tức là ta tiêu dùng giá trị sử dụng của nó, kết quả là tạo ra một giá trị sử dụng mới. Giá trị tư liệu sản xuất do lao động cụ thể của người lao động bảo toàn và di chuyển vào sản phẩm, được bảo toàn dưới dạng giá trị sử dụng mới chứ ko phảI là được sản xuất ra. vai trò: là điều kiện vật chất ko thể thiếu được trong quá trình sản xuất giá trị thặng dư. Tư liệu sản xuất chỉ góp phần làm tốc độ sản xuất giá trị thặng dư và khối lượng giá trị thặng dư nhanh hơn và nhiều hơn chứ nó ko phảI là nguồn gốc trực tiếp tạo ra giá trị thặng dư . Bộ phận TB khả biến (v) dùng để mua sức lao động khi lao động đạt đến 1 trình độ năng suất nhất định thì mới tạo ra giá trị mới > giá trị bản thân nó bằng giá trị sức lao động cộng với giá trị thặng dư (v + m > v). Nghĩa là nó đã tưang lên về lượng trong quá trình sản xuất, nó là nguồn gốc trực tiếp tạo ra giá trị thặng dư, có vai trò quyết định trong quá trình tạo ra giá trị thặng dư. (VD: phê phán quan điểm: máy móc thiết bị càng hiện đại thì giá trị thặng dư càng lớn) Việc chia TB thành bất biến và khả biến đã vạch rõ bản chất bóc lột của CNTB, chỉ có lao động của công nhân làm thuê mới tạo ra giá trị thặng dư cho nhà TB. - TB cố định: o Là 1 bộ phận của TB sản xuất tham gia vào quá trình sản xuất nhưng giá trị của nó chỉ chuyển dần từng phần 1 vào giá trị của sản phẩm mới dưới hình tháI khấu hao. TB cố định trong nền kinh tế là máy móc thiết bị. Mức khấu hao = gtrị ban đầu của TSCĐ/số năm sdụng theo thiết kế 24
o đặc điểm: . về hiện vật nó luôn luôn cố định trong quá trình sản xuất, chỉ có giá trị của nó là tham gia vào quá trình lưu thông cùng sản phẩm, hơn nữa nó chỉ lưu thông từng phần, còn 1 phần vẫn bị cố định trong tư liệu lao động, phần này ko ngừng giảm xuống cho tới khi nó chuyển hết giá trị vào sản phẩm. . giá trị rất lớn . hao mòn phảI tính khấu hao . gồm hao mòn hữu hình (hao mòn về giá trị sử dụng do làm việc hoặc do thuộc tính lý hoá của nó) và hao mòn vô hình (là hao mòn do ảnh hưởng của sự tiến bộ khoa học công nghệ) . tái sản xuất liên tục hoặc táI sản xuất theo định kỳ - TB lưu động: o Là 1 bộ phận của TB sản xuất tham gia vào quá trình sản xuất, giá trị của nó chuyển 1 lần vào giá trị của sản phẩm mới. o Tạo thành vật chất của sản phẩm mới - Cơ sở để phân chia TB thành cố định và lưu động: o Căn cứ vào phương thức chu chuyển giá trị . Chuyển dần TB cố định . Chuyển 1 lần TB lưu động o TB cố định bị hao mòn dần o định tính, định lượng - Bề mặt nền kinh tế chia thành: máy móc thiết bị (1), nguyên vật liệu (2) và tiền lương (3) Trên góc độ TB bất biến và khả biến: (1) + (2) c; (3) v Trên góc độ TB cố định và lưu động: (1) TB cố định, (2)+(3) TB lưu động Trình bày quy luật kinh tế cơ bản của phương thức sản xuất TBCN và biểu hiện của nó - Quy luật kinh tế cơ bản của phương thức sản xuất TBCN: + ĐN: Quy luật kinh tế cơ bản của 1 phương thức sản xuất là 1 quy luật kinh tế nằm trong nhóm hệ thống kinh tế riêng có (đặc thù) của 1 phương thức sản xuất. Nó phản ánh cái bản chất nhất của phương thức sản xuất đó. Nó quyết định sự phát sinh, phát triển, diệt vong của 1 phương thức sản xuất + Vì sao sản xuất ra giá trị thặng dư là quy luật kinh tế căn bản của phương thức sản xuất TBCN: ++ sản xuất giá trị thặng dư phản ánh cái bản chất nhất của quan hệ sản xuất TBCN, đó là quan hệ TB bóc lột lao động làm thuê. Giá trị thặng dư do lao động ko công của công nhân tạo ra là nguồn gốc làm giàu của nhà TB ++ sản xuất giá trị thặng dư chi phối hệ thống quy luật kinh tế tác động trong phương thức sản xuất TBCN, quy luật giá trị thặng dư quyết định các mặt chủ yếu, các quá trình kinh tế chủ yếu của CNTB. ++ quy luật giá trị thặng dư ra đời và tồn tại cùng với sự ra đời và tồn tại của CNTB, nó quyết định sự ra đời, phát triển và chuyển hóa của phương thức sản xuất TBCN + Nội dung kinh tế cơ bản của sản xuất TBCN: ++ mục đích của sản xuất TBCN (nói riêng và nền sản xuất hàng hóa nói chung): không phảI là giá trị sử dụng mà là sản xuất tối đa giá trị thặng dư cho các nhà TB. 25
Theo đuổi giá trị thặng dư tối đa là mục đích và động cơ thúc đẩy sự hoạt động của mỗi nhà TB cũng như toàn bộ XH TB. Nhà TB có cố gắng sản xuất ra hàng hoá với chất lượng tốt đI chăng nữa thì cũng chỉ vì nhà TB muốn thu được nhiều giá trị thặng dư ++ phương tiện để đạt mục đích: nâng cao trình độ bóc lột, tăng cường bóc lột công nhân làm thuê bằng cách tăng cường độ lao động và kéo dài ngày lao động, tăng năng suất lao động và mở rộng sản xuất + Đặc điểm của chế độ sản xuất TBCN: ++ các XH trước nó (phong kiến, chiếm hữu nô lệ) dựa trên cưỡng bức phi kinh tế. Còn trong chế độ sản xuất TBCN dựa trên cưỡng bức kinh tế. Vì thế đây là 1 quy luật ++ hết sức tinh vi: người lao động ko biết là bị bóc lột + CNTB ngày nay có những điều chỉnh nhất định về hình thức sở hữu, quản lý và phân phối để thích nghi ở mức độ nào đó với điều kiện mới nhưng sự thống trị của CNTB tư nhân vẫn tồn tại nguyên vẹn, bản chất bóc lột của CNTB vẫn ko thay đổi. Nhà nước tư sản hiện nay tuy có tăng cường can thiệp vào đời sống kinh tế và XH nhưng về cơ bản nó vẫn là bộ máy thống trị của giai cấp TS. Hiện nay do tiến bộ của văn minh nhân loại và cuộc đấu tranh của giai cấp công nhân, 1 bộ phận ko nhỏ công nhân ở các nước TB phát triển có mức sống tương đối sung túc, nhưng về cơ bản họ vẫn phảI bán sức lao động và vẫn bị nhà TB bóc lột giá trị thặng dư. + Sản xuất giá trị thặng dư trong điều kiện hiện nay có những đặc điểm mới: ++ do kỹ thuật và công nghệ hiện đại được áp dụng rộng rãI nên khối lượng giá trị thặng dư được tạo ra chủ yếu nhờ tăng năng suất lao động. Chi phí lao động sống trong 1 đơn vị sản phẩm giảm nhanh. ++ cơ cấu lao động XH ở các nước TB phát triển có sự biến đổi lớn. Lao động phức tạp, lao động trí tuệ tăng lên và có vai trò quyết định trong việc sản xuất ra giá trị thặng dư, thay thế lao động giản đơn, lao động cơ bắp. Nhờ đó tỷ suất và khối lượng giá trị thặng dư tăng lên rất nhiều. ++ sự bóc lột của các nước TB phát triển trên phạm vi quốc tế ngày càng được mở rộng dưới nhiều hình thức: xuất khẩu TB và hàng hoá, trao đôie ko ngang giá , lợi nhuận siêu ngạch lấy từ các nước kém phát triển tăng lên nhiều lần. Sự cách biệt giữa nước giàu và nghèo ngày càng tăng và trở thành mâu thuẫn nổi bật trong thời đại ngày nay.Các nước TB phát triển đã bòn rút chất xám, huỷ hoại môI sinh cũng như cội rễ đời sống văn hoá của các nước lạc hậu chậm phát triển - Biểu hiện hoạt động của quy luật kinh tế cơ bản trong 2 giai đoạn của phương thức sản xuất TBCN: Phương thức sản xuất TBCN chia làm 2 giai đoạn: Giai đoạn tự do cạnh tranh (1) Giai đoạn độc quyền (2) + giá trị của hàng hóa: biểu hiện ở: trong (1): giá cả sản xuất = chi phí sản xuất + lợi nhuận bình quân trong (2): giá cả độc quyền: gồm giá cả độc quyền cao (khi độc quyền bán) và giá cả độc quyền thấp (khi các tổ chức độc quyền mua bán hàng hóa của các tổ chức ko độc quyền) + quy luật giá trị: trong (1): biểu hiện là quy luật giá cả sản xuất. Giá cả hàng hóa lên xuống xoay quanh giá cả sản xuất trong (2): biểu hiện là quy luật giá cả độc quyền + giá trị thặng dư: trong (1): là lợi nhuận bình quân trong (2): là lợi nhuận độc quyền cao + quy luật giá trị thặng dư: 26
trong (1): là quy luật lợi nhuận bình quân trong (2): là quy luật lợi nhuận độc quyền cao Tỷ suất giá trị thặng dư và khối lượng giá trị thặng dư - Tỷ suất giá trị thặng dư là tỷ lệ theo % giữa giá trị thặng dư và TB khả biến cần thiết để sản xuất ra giá trị thặng dư đó m’ = giá trị thặng dư/TB khả biến = tgian lđộng thặng dư/tgian lđộng cần thiết = lao động thặng dư/lao động cần thiết = sản phẩm thặng dư/sphẩm cần thiết Tỷ suất giá trị thặng dư chỉ rõ trong tổng số giá trị mới do sức lao động tạo ra thì công nhân được hưởng bao nhiêu, nhà TB chiếm đoạt bao nhiêu. Tỷ suất giá trị thặng dư còn chỉ rõ trong một ngày lao động, phần thời gian lao động thặng dư mà người công nhân làm cho nhà TB chiếm bao nhiêu phần trăm so với thời gian lao động tất yếu làm cho mình. Tỷ suất giá trị thặng dư nói lên trình độ bóc lột của nhà TB đối với công nhân làm thuê, nó chưa nói rõ quy mô bóc lột. - Khối lượng giá trị thặng dư (M) = m’ . V = m/v . V m/v: giá trị thặng dư bóc lột 1 người lao động V: số người lao động Là tích số giữa tỷ suất giá trị thặng dư và tổng TB khả biến đã được sử dụng. CNTB càng phát triển thì khối lượng giá trị thặng dư càng tăng, vì trình độ bóc lột sức lao động càng tăng. Trình bày 2 phương pháp sản xuất giá trị thặng dư - Phương pháp 1: phương pháp sản xuất giá trị thặng dư tuyệt đối (có trước) + ĐN: phương pháp sản xuất giá trị thặng dư tuyệt đối là phương pháp thu được giá trị thặng dư do: ++ kéo dài tuyệt đối ngày lao động ++ trong điều kiện thời gian lao động cần thiết ko thay đổi (năng suất lao động và giá trị năng suất lao động) ko đổi + Nội dung: Trong giai đoạn phát triển đầu tiên của sản xuất TBCN, khi kỹ thuật còn thấp, tiến bộ chậm chạp thì phương pháp chủ yếu để tăng giá trị thặng dư là kéo dàI ngày lao động của công nhân. VD: Ban đầu ngày lao động 8h, trong đó 4h đầu là thời gianlao động cần thiết, 4h sau là thời gian lao động thặng dư, tỷ suất giá trị thặng dư m’ = 100%. Giả sử nhà TB kéo dàI ngày lao động thêm 2h trong khi thời gian lao động cần thiết vẫn là 4h. Khi đó ngày lao động sẽ là 10h, trong đó có 6h là thời gian lao động thặng dư. Tỷ suất giá trị thặng dư m’ = 150%. Như vậy khi kéo dàI tuyệt đối ngày lao động trong điều kiện thời gian lao động cần thiết ko thay đổi thì thời gian lao động thặng dư tăng lên, nên tỷ suất giá trị thặng dư tăng lên. + Nhận xét: ++ phương pháp này phản ánh trình độ sản xuất kinh tế lạc hậu thủ công ++ kéo dài ngày lao động đến đâu, về mặt lý thuyết là 24h, nhưng thực tế thì vấp phải giới hạn về thể chất tinh thần của người lao động. Do đó ko thể kéo dài mãI được. Với tư cách là nhà TB, muốn kéo dài ngày lao động, còn người lao động muốn rút ngắn ngày lao động. Do đó có sự mâu thuẫn nhau, phần thắng thuộc về phe mạnh. Độ dàI cụ 27
thể của ngày lao động do cuộc đấu tranh giữa giai cấp công nhân và giai cấp TS trên cơ sở tương quan lực lượng quyết định ++ giới hạn tối thiểu của ngày lao động là thời gian lao động cần thiết - Phương pháp 2: phương pháp sản xuất giá trị thặng dư tương đối + ĐN: phương pháp sản xuất giá trị thặng dư tương đối là phương pháp thu được giá trị thặng dư do rút ngắn thời gian lao động cần thiết do đó kéo dài tương ứng thời gian lao động thặng dư trong điều kiện độ dài ngày lao động ko đổi còn năng suất lao động (giá trị sức lao động, tiền lương, thời gian lao động cần thiết) thay đổi + Nội dung: Giả sử ngày lao động là 8h và được chia thành 4h là thời gian lao động cần thiết và 4h là thời gian lao động thặng dư, tỷ suất giá trị thặng dư m’ = 100%. Giả định rằng ngày lao động ko thay đổi, nhưng do kỹ thuật tiến bộ làm năng suất lao động tăng lên, công nhân chỉ cần 3h đã tạo ra được 1 lượng giá trị mới bằng với giá trị sức lao động của mình. Do đó ngày lao động bây giờ sẽ là 3h lao động cần thiết và 5h lao động thặng dư. Tỷ suất giá trị thặng dư m’ bây giờ sẽ là 5/3=166%. + Nhận xét: ++ rút ngắn thời gian lao động cần thiết bằng cách: Thời gian lao động cần thiết biểu hiện là tiền lương (thước đo giá trị sức lao động) có thể rút ngắn bằng cách: +++ tăng năng suất lao động ở những ngành sản xuất ra tư liệu tiêu dùng Khi nâng cao năng suất lao động khối lượng hàng hóa tăng, giá trị 1 hàng hóa giảm và giá cả giảm tiền lương danh nghĩa giảm xuống hoặc ko đổi thì tiền lương thực tế vẫn giữ nguyên hoặc tăng (vì giá trị vật phẩm tiêu dùng giảm) +++ nâng cao năng suất lao động ở những ngành sản xuất tư liệu sản xuất để sản xuất tư liệu tiêu dùng ++ rút ngắn thời gian lao động cần thiết tiến tới 0 Trong giai đoạn đầu của CNTB sản xuất giá trị thặng dư tuyệt đối là phương pháp chủ yếu, ở giai đoạn sau khi kỹ thuật phát triển sản xuất giá trị thặng dư tương đối là phương pháp chủ yếu. Hai phương pháp sản xuất giá trị thặng dư được nhà TB sử dụng kết hợp với nhau để nâng cao trình độ bóc lột công nhân làm thuê trong quá trình phát triển của CNTB. Dưới CNTB, việc áp dụng máy móc ko phảI là để giảm nhẹ cường độ lao động của công nhân mà tráI lại tạo điều kiện để tăng cường độ lao động. NGày nay, việc tự động hoá sản xuất làm cho cường độ lao động tăng lên, nhưng dưới hình thức mới, sự căng thẳng của thần kinh thay thế cho cường độ lao động cơ bắp. CMR giá trị thặng dư siêu ngạch là 1 dạng biến tướng (đặc biệt) của giá trị thặng dư tương đối - ĐN: giá trị thặng dư siêu ngạch: trong công nghiệp: là phần giá trị thặng dư thu nhiều hơn mức bình thường nhờ nâng cao năng suất lao động cá biệt so với năng suất lao động của ngành do đó giảm được giá trị cá biệt so với giá trị hàng hóa của ngành giá trị thặng dư chỉ là 1 dạng đặc biệt vì: + dựa trên cùng 1 tiền đề là trong điều kiện năng suất lao động thay đổi + giá trị thặng dư siêu ngạch trong công nghiệp có mặt thường xuyên trong XH nhưng ko cố định ở 1 nhà TB nào mà chỉ có ở những nhà TB có năng suất lao động cá biệt cao. Quan trọng là đến 1 lúc nào đó năng suất lao động cá biệt biến thành năng suất lao động của ngành và từ đó lại nảy ra 1 năng suất lao động cá biệt khác cao hơn 28
- Giá trị thặng dư siêu ngạch là động lực trực tiếp, mạnh nhất thúc đẩy các nhà TB cảI tiến kỹ thuật, áp dụng công nghệ mới vào sản xuất, hợp lý hoá sản xuất, hoàn thiện tổ chức lao động và tổ chức sản xuất để tăng năng suất lao động giảm giá trị của hàng hoá. - So sánh giá trị thặng dư siêu ngạch và giá trị thặng dư tương đối: o Giống nhau: đều dựa trên cơ sở tăng năng suất lao động (một bên là dựa vào tăng năng suất lao động cá biệt, 1 bên là dựa vào tăng năng suất lao động XH) o Khác nhau: Giá trị thặng dư tương đối do toàn bộ giai cấp các nhà TB thu được do đó nó thể hiện quan hệ bóc lột của toàn bộ giai cấp các nhà TB đối với toàn bộ giai cấp công nhân làm thuê. Giá trị thặng dư siêu ngạch chỉ do 1 số các nhà TB có kỹ thuật tiên tiến thu được. Do đó nó ko chỉ biểu hiện mối quan hệ giữa TB và lao động làm thuê, mà còn trực tiếp biểu hiện mối quan hệ cạnh tranh giữa các nhà TB. - Cạnh tranh giữa các nhà TB buộc họ phảI áp dụng phương pháp sản xuất tốt nhất để tăng năng suất lao động trong xí nghiệp của mình nhằm giảm giá trị cá biệt của hàng hoá thấp hơn giá trị XH của hàng hoá - Xét từng trường hợp thì giá trị thặng dư siêu ngạch là hiện tượng tạm thời, xuất hiện và mất đi. Nhưng xét toàn bộ XH TB thì giá trị thặng dư siêu ngạch là hiện tượng tồn tại thường xuyên. Phân biệt / So sánh 2 phương pháp sản xuất giá trị thặng dư tuyệt đối và tương đối ĐN: o phương pháp sản xuất giá trị thặng dư tuyệt đối là là phương pháp thu được giá trị thặng dư do: ++ kéo dài tuyệt đối ngày lao động ++ trong điều kiện thời gian lao động cần thiết ko thay đổi (năng suất lao động và giá trị năng suất lao động) ko đổi o phương pháp sản xuất giá trị thặng dư tương đối là là phương pháp thu được giá trị thặng dư do rút ngắn thời gian lao động cần thiết do đó kéo dài tương ứng thời gian lao động thặng dư trong điều kiện độ dài ngày lao động ko đổi còn năng suất lao động (giá trị sức lao động, tiền lương, thời gian lao động cần thiết) thay đổi - Giống nhau: o Là 2 phạm trù kinh tế, là 2 phương pháp quản lý kinh tế o Cả sản xuất giá trị thặng dư tuyệt đối và tương đối đều làm tăng khối lượng sản phẩm tăng giá trị thặng dư o Cùng dựa trên tiền đề là năng suất lao động đạt 1 trình độ nhất định (chia thời gian lao động theo ngày thành cần thiết và thặng dư) - Khác nhau: Phương pháp sx gtrị thặng dư tuyệt đối Phương pháp sx gtrị thặng dư tương đối + thu được giá trị thặng dư do kéo dàI tuyệt + thu được giá trị thặng dư do rút ngắn thời đối ngày lao động trong điều kiện năng gian lao động cần thiết từ đó kéo dàI tương suất lao động và thời gian lao động cần ứng thời gian lao động thặng dư trong điều thiết không đổi kiện thời gian ngày lao động ko đổi + có sau + có trước + có vị trí, vai trò cơ bản, chủ yếu + có vị trí, vai trò quan trọng, cần thiết + táI sản xuất sức lao động: táI sản xuất sức + táI sản xuất sức lao động: táI sản xuất sức lao động bình thường lao động tăng + tổ chức và quản lý sản xuất: thực hiện tự + tổ chức và quản lý sản xuất: được thực giác 29
hiện bằng cưỡng bức CMR lý luận về tiền lương là sự bổ sung và phát triển lý luận giá trị thặng dư của Mac? - Lý luận về tiền lương của Mac dựa trên tiền đề phân biệt sức lao động với lao động o Trong lý luận về giá trị thặng dư để tập trung phản ánh bản chất, nguồn gốc của giá trị thặng dư mặc dù thừa nhận có tiền lương nhưng chưa phân tích o Nguồn gốc bản chất của tiền lương: giá trị thặng dư là 1 phần của tiền lương ko được trả công o Trong lý luận về tiền lương: Mac nghiên cứu bản chất của tiền lương hoặc nghiên cứu tiền lương về mặt định tính và định lượng - Về mặt định tính: o Mac bổ sung và phát triển: . Tập trung nghiên cứu bản chất tiền lương o Sức lao động, lao động là gì, phân biệt 2 phạm trù này, trình bày bản chất của tiền lương: . Bản chất của tiền lương: dựa trên tiền đề phân biệt sức lao động và lao động Người lao động sau 1 thời gian lao động nhận 1 số tiền gọi là tiền lương (tiền công) tạo ra bề ngoàI tiền lương như là giá cả của lao động để làm rõ bản chất của tiền lương, cần CM lao động ko phảI là hàng hoá: CM: + giả sử lao động là hàng hoá hàng hoá là 1 sản phẩm của lao động được sản xuất ra nhằm thoả mãn 1 nhu cầu nào đó để trao đổi, để mua bán. Do đó, nó phảI tồn tại trước khi đem bán Nhưng lao động lại là hoạt động đang diễn ra chứ ko phảI tồn tại trước khi đem bán lao động ko phảI là hàng hoá + giả sử lao động là hàng hoá đo giá trị của hàng hoá lao động bằng gì Lý luận về giá trị chỉ rõ: giá trị là lao động của người sản xuất hàng hoá kết tinh trong hàng hoá đo giá trị của hàng hoá bằng lao động Nếu lấy lao động đo giá trị hàng hoá lao động là vô nghĩa lao động ko phảI là hàng hoá + giả sử lao động là hàng hoá theo quy luật giá trị, trao đổi phảI theo nguyên tắc ngang giá nhà TB ko được gì tiền tệ ko lớn lên tráI với mục đích của sản xuất TBCN lao động ko phảI là hàng hoá tiền lương: là giá trị hay giá cả của sức lao động biểu hiện ra bên ngoàI như là giá trị hay giá cả của lao động ĐN này nói lên bản chất của tiền lương - Về mặt định lượng: Mac nghiên cứu o Tiền lương tính theo thời gian: số lượng của nó ít hay nhiều tuỳ theo thời gian lao động của người công nhân dàI hay ngắn. Giá cả của 1 h lao động là thước đo chính xác mức tiền công tính theo thời gian o Tiền lương tính theo sản phẩm, bản chất là 1 dạng của tiền lương tính theo thời gian: số lượng của nó phụ thuộc vào số lượng sản phẩm hay số lượng những bộ phận của sản phẩm mà công nhân sản xuất ra hoặc số lượng công việc đã hoàn thành. Đơn giá tiền công được xác định bằng thương số giữa tiền công trung bình của công nhân trong 1 ngày với số lượng sản phẩm trung bình mà 1 công nhân sản xuất ra trong 1 ngày o 2 hình thức tiền lương: gồm tiền lương danh nghĩa (là số tiền mà người công nhân nhận được do bán sức lao động của mình cho nhà TB, là thu nhập bằng tiền của người công 30
nhân) và tiền lương thực tế (= tiền lương danh nghĩa – tỷ lệ lạm phát = biểu hiện bằng số lượng những tư liệu tiêu dùng và dịch vụ đổi được bằng tiền lương danh nghĩa) - Những nhân tố ảnh hưởng đến tiền lương: tăng hoặc giảm tiền lương o Tiền công danh nghĩa lên xuống tuỳ theo sự biến động của quan hệ cung cầu về hàng hoá sức lao động trên thị trường. o Tiền lương là giá cả của sức lao động nên sự vấn động của nó gắn liền với sự biến đổi giá trị sức lao động. Giá trị sức lao động chịu tác động của những nhân tố ngược chiều nhau (nhân tố làm tăng: nâng cao trình độ chuyên môn của người lao động, tăng cường độ lao động, sự tăng lên của nhu cầu, sự phát triển của XH, nhân tố làm giảm: tăng năng suất lao động làm giá cả tư liệu tiêu dùng rẻ đI) do đó tiền công thực tế cũng biến đổi phức tạp o Nhìn trong giai đoạn dàI, tiền lương danh nghĩa có xu hướng giảm Tích luỹ Tích tụ TB, tập trung TB là gì? Phân biệt chúng? Vai trò của tích tụ và tập trung TB đối với chuyển từ sản xuất nhỏ lên sản xuất lớn (đối với việc hình thành các tổ chức độc quyền) - Tích tụ TB (1): là sự tăng lên quy mô của TB cá biệt bằng cách TB hoá giá trị thặng dư trong 1 xí nghiệp nào đó, nó là kết quả trực tiếp của tích lũy TB. Tích tụ TB một mặt là yêu cầu của tái sản xuất mở rộng của ứng dụng tiến bộ kỹ thuật, mặt khác sự tăng lên của khối lượng giá trị thặng dư trong quá trình phát triển của sản xuất TBCN tạo khả năng hiện thực cho tích tụ TB. - Tập trung TB (2): là sự tăng thêm quy mô của TB cá biệt bằng cách hợp nhất và liên kết những TB cá biệt sẵn có trong XH thành 1 TB cá biệt khác lớn hơn. Hợp nhất và liên kết bằng 3 con đường: o Liên kết dọc: những DN hoặc nhà TB ở những ngành khác nhau, sản xuất những hàng hoá khác nhau hợp nhất lại cùng sản xuất những hàng hoá cuối cùng VD: TB khai thác quặng, TB chế biến thép, TB sản xuất ôtô cùng sản xuất ôtô o Liên kết ngang: những DN hoặc nhà TB cùng sản xuất 1 loại hàng hoá hợp nhất với nhau o Liên kết ngang và dọc: nhiều ngành liên kết với nhau đây là sản phẩm tất yếu của cạnh tranh Cạnh tranh và tín dụng là những đòn bẩy mạnh nhất thúc đẩy tập trung TB. Do cạnh tranh mà dẫn tới sự liên kết tự nguyện hay sáp nhập các TB cá biệt. Tín dụng TBCN là phương tiện để tập trung các khoản tiền nhàn rỗi trong XH vào tay các nhà TB. - Phân biệt: o Giống nhau: đều làm tăng quy mô của TB cá biệt o Khác nhau: về mặt logic (1) Nguồn gốc của tích tụ TB là giá trị thặng dư, do đó tích tụ TB làm tăng quy mô của TB cá biệt, đồng thời làm tăng quy mô của TBXH (2) nguồn để tập trung TB là những TB cá biệt có sẵn trong XH, do đó tập trung TB chỉ làm TB cá biệt lớn lên nhưng tổng TB XH ko đổi + nguồn để tích tụ TB là giá trị thặng dư nền nó phản ánh trực tiếp mối quan hệ giữa TB và lao động, nhà TB tăng cường bóc lột lao động làm thuê để tăng quy mô của tích tụ TB. Còn nguồn để tập trung TB là những TB cá biệt có sẵn trong XH, do cạnh tranh mà dẫn đến sự liên kết sáp nhập này, do đó nó phản ánh trực tiếp quan hệ cạnh tranh 31
trong nội bộ giai cấp các nhà TB, đồng thời nó cũng tác động đến mối quan hệ giữa TB và lao động - Mối quan hệ: quan hệ mật thiết với nhau o (1) là quá trình thứ nhất còn (2) là quá trình thứ 2 (tích tụ TB làm tăng thêm quy mô và sức mạnh của TB cá biệt, do đó cạnh tranh sẽ gay gắt hơn, dẫn đến tập trung nhanh hơn. Ngược lại tập trung TB tạo điều kiện thuận lợi để tăng cường độ bóc lột giá trị thặng dư nên đẩy nhanh tích tụ TB chỉ tập trung khi có tích tụ, nhưng tập trung sẽ làm tích tụ tăng lên), cứ liên tục như vậy thì tích luỹ TB tăng. Do đó tất yếu hình thành các tổ chức độc quyền (điều này là hợp quy luật) o (2) có vai trò rất lớn đối với sự phát triển của sản xuất TBCN. Nhờ tập trung TB mà xây dựng được những xí nghiệp lớn, sử dụng được kỹ thuật và công nghệ hiện đại. o Như vậy quá trình tích lũy TB là quá trình tích tụ và tập trung TB ngày càng tăng, do đó nền sản xuất TBCN trở thành nền sản xuất XH hóa cao độ, làm cho mâu thuẫn kinh tế cơ bản của CNTB ngày càng sâu sắc thêm. CMR cấu tạo hữu cơ của TB tăng lên là 1 quy luật kinh tế - Quá trình sản xuất là sự kết hợp tư liệu sản xuất (yếu tố vật) với sức lao động (yếu tố người) Cùng với sự phát triển của khoa học công nghệ, trong quá trình phát triển của CNTB, TB ko những tăng lên về quy mô mà còn ko ngừng biến đổi về cấu tạo của nó, thay đổi tỷ lệ kết hợp tư liệu sản xuất và sức lao động. Sự biến đổi này được diễn đạt = các phạm trù: + cấu tạo kỹ thuật của TB: về mặt hiện vật, mỗi TB đều bao gồm tư liệu sản xuất và sức lao động, do đó cấu tạo kỹ thuật của TB là mối quan hệ tỷ lệ giữa tư liệu sản xuất với sức lao động để sử dụng tư liệu sản xuất đó. Quan hệ này có tính tất yếu về mặt kỹ thuật, do trình độ phát triển của lực lượng sản xuất quyết định. Cấu tạo kỹ thuật của TB ngày càng tăng lên cùng với sự phát triển của CNTB, thể hiện ở số lượng tư liệu sản xuất mà 1 công nhân sử dụng ngày càng tăng lên. VD: bề mặt của nền kinh tế được phản ánh =: số xe/công nhân Chỉ phản ánh bề mặt hiện vật thiếu sót, cần bổ sung bằng + cấu tạo giá trị của TB (mặt tiền tệ): về mặt giá trị mỗi TB đều chia thành TB bất biến và TB khả biến, do đó cấu tạo giá trị của TB là tỷ lệ giữa TB bất biến với TB khả biến (c/v) Cấu tạo kỹ thuật và cấu tạo giá trị của TB có quan hệ với nhau, phản ánh bằng: thay đổi trong cấu tạo kỹ thuật của TB sẽ dẫn đến thay đổi trong cấu tạo giá trị của TB. + Cấu tạo hữu cơ của TB: là cấu tạo giá trị của TB phản ánh những biến đối của cấu tạo kỹ thuật của TB và do cấu tạo kỹ thuật quyết định. Trong quá trình phát triển của CNTB, cấu tạo kỹ thuật của TB ngày càng tăng, do đó cấu tạo giá trị của TB phản ánh cấu tạo kỹ thuật của TB cũng tăng lên, nên cấu tạo hữu cơ của TB ngày càng tăng lên. Biểu hiện c tăng tuyệt đối và tương đối, còn v có thể tăng tuyệt đối nhưng cũng có thể giảm tương đối. Ký hiệu: c/v - CM là 1 quy luật kinh tế: Trong quá trình tiến hoá của loàI người, c/v luôn tăng lên, nghĩa là: + c tăng tuyệt đối và tương đối (vốn, TB để mua máy móc thiết bị) + v tăng tuyệt đối (vốn, TB để thuê lao động) do: ++ dân số tăng ++ bản chất của nền kinh tế là táI sản xuất mở rộng (theo chiều rộng và sâu) nhưng v giảm tương đối do khoa học công nghệ phát triển (Mở rộng: về mặt XH, sử dụng máy móc thiết bị để giảI phóng con người, 32
về mặt kinh tế sử dụng máy móc thiết bị khi giá trị mà máy móc thiết bị thay thế =< giá trị mà lao động sống cùng làm 1 công việc) (Kiểu sử dụng máy móc thiết bị theo phương thức sản xuất TBCN nghĩa là người lao động tạo ra máy móc thiết bị (sản phẩm là công cụ để thảI loại chính mình)) cấu tạo hữu cơ của TB tăng là nguyên nhân trực tiếp sinh ra thất nghiệp trong xã hội TB Tích luỹ TB là gì? Thực chất, động cơ, nhân tố ảnh hưởng đến quy mô của tích luỹ TB? (Bản chất của tích luỹ TB) - ĐN: tích luỹ TB là TB hoá giá trị thặng dư hay biến 1 phần giá trị thặng dư (lợi nhuận) thành TB phụ thêm để táI sản xuất mở rộng K (vốn) sinh ra m (p), m lại làm tăng K Hình tháI điển hình của CNTB ko phảI là táI sản xuất giản đơn mà là táI sản xuất mở rộng. TáI sản xuất mở rộng CNTB là quá trình lặp lại quá trình sản xuất với quy mô lớn hơn trước bằng cách biến 1 bộ phận giá trị thặng dư thành TB phụ thêm - Thực chất của tích luỹ TB là táI sản xuất ra TB với quy mô ngày càng mở rộng, suy đến cùng nhằm tăng m’ để thu thêm nhiều giá trị thặng dư và lợi nhuận. (thực chất của tích luỹ TB là TB hoá giá trị thặng dư, cụ thể là táI sản xuất TB với quy mô ngày càng mở rộng. Sở dĩ giá trị thặng dư có thể chuyển hoá thành TB là vì giá trị thặng dư đã mang sẵn những yếu tố vật chất của TB mới) - Động cơ của tích luỹ TB: + do quy luật kinh tế cơ bản của phương thức sản xuất TBCN cho phép và đòi hỏi: quy luật giá trị thặng dư: “Mục đích sản xuất của nhà TB là giá trị và sự tăng thêm giá trị, tối đa giá trị thặng dư và lợi nhuận cho nhà TB”. Do đó nhà TB ko ngừng tích luỹ để mở rộng sản xuất, xem đó là phương tiện căn bản để tăng cường bóc lột công nhân làm thuê. + cạnh tranh: để đứng vững và đánh thắng trong cạnh tranh cần phảI đầu tư, tăng nhanh tích luỹ TB - Bản chất bóc lột của quan hệ sản xuất TBCN: o Nguồn gốc duy nhất của TB tích luỹ là giá trị thặng dư và tb tích luỹ chiếm tỷ lệ ngày càng lớn trong toàn bộ tb. Trong quá trình sản xuất, lãI m cứ đập vào vốn, vốn càng lớn thì lãI càng lớn, do đó lao động của công nhân trong quá khứ lại trở thành phương tiện để bóc lột chính người công nhân. o Quá trình tích luỹ đã làm quyền sở hữu trong nền kinh tế hàng hoá biến thành quyền chiếm đoạt TBCN. Trong sản xuất hàng hoá giản đơn, sự trao đổi giữa những người sản xuất hàng hoá theo nguyên tắc ngang giá về cơ bản ko dẫn tới người này chiếm đoạt lao động ko công của người kia. Nhưng trong nền sản xuất TBCN, nhà TB ko những chiếm đoạt 1 phần lao động của công nhân mà còn là người sở hữu hợp pháp lao động ko công đó, nhưng điều đó ko vi phạm quy luật giá trị. - Những nhân tố ảnh hưởng đến quy mô tích luỹ TB: chính là những nhân tố ảnh hưởng tới khối lượng giá trị thặng dư. + nâng cao năng suất lao động (nhân tố chủ yếu nhất) biểu hiện là tăng khối lượng sản phẩm. Thực chất là làm giá trị hàng hoá (c+v+m) giảm, từ đó làm cho giá cả giảm (vì giá cả là sự biểu hiện bằng tiền của giá trị). Do đó, cầu tăng và tỷ lệ lãI trên một đơn vị hàng hoá giảm. Khối lượng hàng hoá bán được sẽ tăng, khối lượng giá trị thặng dư m hoặc lợi nhuận tăng. Kết quả là tích luỹ tăng. + nâng cao năng suất lao động XH: năng suất lao động XH tăng lên thì giá cả tư liệu sản xuất và tư liệu tiêu dùng giảm xuống. Do đó phần dành cho tích luỹ tăng lên nhưng tiêu dùng của nhà TB thì ko bị giảm, thậm chí có thể cao hơn trước. NgoàI ra lượng giá trị thặng dư nhất định dành cho tích luỹ có thể chuyển hoá thành 1 khối lượng tư liệu sản xuất và sức lao động phụ thêm lớn hơn trước. Quy mô của tích luỹ ko chỉ phụ thuộc vào khối lượng giá trị thặng dư 33
được tích luỹ mà còn phụ thuộc vào khối lượng hiện vật do khối lượng giá trị thặng dư đó có thể chuyển hoá thành. Như vậy năng suất lao động XH tăng lên sẽ có thêm những yếu tố vật chất để biến giá trị thặng dư thành TB mới, làm tăng quy mô của tích luỹ. + trình độ bóc lột sức lao động: thể hiện ở việc cắt xén tiền công (nhà TB ko những chiếm đoạt lao động thặng dư của công nhân mà còn chiếm đoạt 1 phần lao động tất yếu của họ bằng việc cắt xén tiền công để tăng tích luỹ TB), tăng cường độ lao động và kéo dàI ngày lao động từ đó nâng cao m’ m’ = m/v.100% v: vốn để thuê sức lao động Để tăng m’ cần giảm tiền lương (giảm định mức, đơn giá, tiết kiệm những điều kiện lao động ) + sự chênh lệch giữa TB được sử dụng và TB đã tiêu dùng TB được sử dụng: là giá trị sử dụng của máy móc thiết bị TB đã tiêu dùng: giá trị/quỹ khấu hao Trong quá trình sản xuất, tư liệu lao động (máy móc thiết bị) tham gia vào toàn bộ quá trình sản xuất nhưng chúng chỉ hao mòn dần nên giá trị được chuyển dần từng phần vào sản phẩm và được khấu hao dần. Mặc dù đã mất dần giá trị nhưng trong suốt thời gian hoạt động, máy móc vẫn có tác dụng như khi có đủ giá trị. Do đó, ko kể đến phần giá trị máy móc chuyển vào sản phẩm theo từng thời gian thì máy móc phục vụ ko công. Máy móc thiết bị càng hiện đại thì sự chênh lệch giữa TB sử dụng và TB tiêu dùng càng lớn, nên sự phục vụ ko công của máy móc càng lớn, TB lợi dụng được thành tựu của lao động quá khứ càng nhiều. Chúng được tích luỹ lại cùng với quy mô ngày càng tăng của tích luỹ TB. + quy mô của TB ứng trước: trong những điều kiện khác ko đổi (trình độ bóc lột ko thay đổi) khối lượng giá trị thặng dư do khối lượng TB khả biến quyết định. Do đó quy mô của TB ứng trước nhất là bộ phận TB khả biến càng lớn thì khối lượng giá trị thặng dư bóc lột được càng lớn, tạo điều kiện tăng thêm quy mô của tích luỹ TB. KL: để tăng quy mô tích luỹ TB, cần khai thác tốt nhất lực lượng lao động XH, tăng năng suất lao động, sử dụng triệt để công suất máy móc, thiết bị và tăng quy mô vốn đầu tư ban đầu. CMR nghiên cứu tích luỹ TB đã biến quyền sở hữu của sản xuất hàng hoá giản đơn thành quyền chiếm hữu TBCN mà ko vi phạm luật - Trong sản xuất hàng hoá giản đơn (sản xuất nhỏ), đặc trưng là người có sức lao động đồng thời là người sử dụng tư liệu sản xuất Quá trình sản xuất tạo ra sản phẩm thuộc sở hữu của người sản xuất (người chủ hàng hoá giản đơn). Trao đổi giữa những người sản xuất hàng hoá theo nguyên tắc ngang giá về cơ bản ko dẫn tới người này chiếm đoạt lao động ko công của người kia. - Khi nghiên cứu tích luỹ TB tức là nghiên cứu phương thức sản xuất TBCN Sức lao động tách rời tư liệu sản xuất, vì thế sản phẩm sản xuất ra thuộc nhà TB, tức là thuộc về chủ xí nghiệp (trên cơ sở đã thoả thuận về tiền lương với người lao động). Lao động thặng dư của người lao động tạo ra 1 giá trị thặng dư nhất định thuộc sở hữu của nhà TB. Giá trị thặng dư đó được đầu tư vào để táI sản xuất mở rộng nên nó là cơ sỏ của tích luỹ TB. Trong nền sản xuất TBCN, nhà TB ko những chiếm đoạt 1 phần lao động của công nhân mà còn là người sở hữu hợp pháp lao động ko công đó, nhưng điều đó ko vi phạm quy luật giá trị (vì sức lao động của người lao động được trao đổi ngang giá). Trình bày vai trò lịch sử của tích luỹ TB 34
- Theo Lenin, trong lịch sử tiến hoá của loàI người, tích luỹ TB thúc đẩy sự phát triển tiến hoá nhờ: + XH hoá nền kinh tế: tạo ra nền kinh tế mà cả thế giới trong mối quan hệ ngày càng chặt chẽ và phát triển (cơ sở của toàn cầu hoá) + nâng cao năng suất lao động: Mac: CNTB xuất hiện vào thế kỷ 15, sau 100 năm đã tạo ra lượng hàng hoá bằng tổng khối lượng hàng hoá trước đó gộp lại. Do đó CNTB đã thúc đẩy làm kinh tế, văn hoá, chính trị, XH phát triển, từ đó thúc đẩy sự tiến hoá của lịch sử văn minh. - NgoàI ra, tích luỹ TB và phương thức sản xuất TBCN tạo ra: + mâu thuẫn cơ bản (mâu thuẫn giữa chiếm hữu tư nhân TBCN về tư liệu sản xuất và sản phẩm lao động với bóc lột lao động) ngày càng tăng Mâu thuẫn biểu hiện ra: ++ mâu thuẫn giữa các nước TB với nhau ++ mâu thuẫn giữa các nước TB với các nước đang phát triển ++ các mâu thuẫn về kinh tế, môI trường DO đó, CNTB vừa thúc đẩy phát triển, vừa tự phủ định mình. Vì vậy cần ra đời 1 XH mới văn minh hơn + bần cùng hoá tuyệt đối: nghĩa là mức sống tỷ lệ nghịch với văn minh (tỷ lệ nghèo = 2118 lần so với người giàu) + bần cùng hoá tương đối tăng: khoảng cách phần người lao động làm ra với phần họ được hưởng ngày càng ít. v/(v+m) giảm + thất nghiệp + lạm phát Tuần hoàn (chu chuyển) của TB Trình bày bản chất (Phân tích) tuần hoàn của TB công nghiệp TB công nghiệp (với nghĩa là ngành sản xuất vật chất) trong quá trình tuần hoàn đều vận động theo công thức T – H – T’ Sức lao động T – H sản xuất H’ – T’ Tư liệu sản xuất Giai đoạn 1: TB tiền tệ giai đoạn 2: TB sản xuất giai đoạn 3: TB hàng hoá Sự vận động này trải qua 3 giai đoạn: 2 giai đoạn lưu thông và 1 giai đoạn sản xuất - Giai đoạn 1: giai đoạn lưu thông Sức lao động T – H Tư liệu sản xuất + chức năng và nhiệm vụ của giai đoạn 1: ứng vốn, tiền, TB để mua các yếu tố sản xuất (sức lao động, tư liệu sản xuất) theo mục tiêu định trước ở thị trường yếu tố sản xuất (thị trường đầu vào). 35
+ khi hoàn thành nhiệm vụ chức năng này, TB tiền tệ thành TB sản xuất - Giai đoạn 2: giai đoạn sản xuất - TB tồn tại dưới hình tháI TB sản xuất + là hệ quả và sự phát triển tiếp tục của giai đoạn 1 + chức năng, nhiệm vụ: tiến hành sản xuất bằng việc kết hợp tư liệu sản xuất và sức lao động để tạo ra hàng hoá có giá trị và giá trị thặng dư. Giai đoạn này có ý nghĩa quyết định nhất vì nó gắn trực tiếp với mục đích của nền sản xuất TBCN + khi hoàn thành nhiệm vụ chức năng trên thì nó trút bỏ hình tháI TB sản xuất và khoác vào hình tháI TB hàng hoá - Giai đoạn 3: giai đoạn lưu thông H’ – T’: TB hàng hoá + là hệ quả và sự phát triển tiếp tục của 2 giai đoạn trước + chức năng: biến H’ thành T’, được thực hiện trên thị trường (trong lưu thông) là thị trường đầu ra hàng hoá dịch vụ. Hàng hoá trong nền sản xuất TBCN tạo ra màng hình tháI TB hàng hoá, trong đó chứa đựng ko chỉ giá trị TB ứng trước mà cả giá trị thặng dư. Trong giai đoạn này, TB hàng hoá chuyển thành TB tiền tệ + khi hoàn thành chức năng, nhiệm vụ này thì quay trở về hình tháI TB tiền tệ ban đầu Sự vận động qua 3 giai đoạn nói trên là sự vận động có tính tuần hoàn, lặp đI lặp lại. - ĐN: tuần hoàn của TB là sự vận động của TB, lần lượt khoác vào và trút bỏ các hình tháI qua 3 giai đoạn để quay về giai đoạn xuất phát với mục đích tăng giá trị thặng dư (lợi nhuận) - Tuần hoàn của TB qua 3 giai đoạn. Trong giai đoạn 1 và 3, TB nằm trong lưu thông (trên thị trường đầu vào và đầu ra). Trong giai đoạn 2, TB nằm trong sản xuất (tạo ra giá trị và giá trị thặng dư). TB đã chuyển từ TB tiền tệ thành TB sản xuất rồi TB hàng hoá cho thấy TB ko phảI là vật ở trạng tháI tĩnh mà nó lấy vật làm hình tháI tồn tại trong quá trình vận động. - Điều kiện để TB tuần hoàn 1 cách liên tục: + phảI có đủ lượng TB (vốn) rảI ra cả 3 giai đoạn + các giai đoạn diễn ra liên tục, TB ở mỗi giai đoạn phảI lần lượt trút bỏ giai đoạn đó và khoác vào giai đoạn tiếp theo, nghĩa là ko có ứ đọng. ách tắc hay gián đoạn ở 1 giai đoạn nào đó đều gây rối loạn hay đình trệ cho sự tuần hoàn của TB. Thời gian TB nằm trong mỗi giai đoạn sẽ ảnh hưởng đến hiệu quả hoạt động của TB. Trong các loại TB chỉ có TB công nghiệp (với nghĩa là các ngành sản xuất vật chất) mới có hình tháI tuần hoàn đầy đủ gồm 3 giai đoạn và mới lần lượt mang vào và trút bỏ 3 hình tháI TB. Các hình tháI tuần hoàn của TB công nghiệp - Tuần hoàn của TB tiền tệ: Chu chuyển của TB là gì. Làm thế nào để rút ngắn thời gian chu chuyển của TB - ĐN: chu chuyển của TB là tuần hoàn của TB nhưng xét về thời gian mà TB vận động từ giai đoạn xuất phát và quay trở về chính nó có thu thêm giá trị thặng dư. Vì thế, xét về chu chuyển của TB là xét thời gian chu chuyển - Thời gian chủ chuyển TB là thời gian tính từ khi TB ứng ra dưới 1 hình tháI nhất định cho đến khi thu về cũng dưới hình tháI ban đầu có kèm thêm giá trị thặng dư. Thời gian chu chuyển = thời gian sản xuất + thời gian lưu thông (1) Thời gian sản xuất là thời gian TB nằm trong lĩnh vực sản xuất, về mặt lý thuyết gồm: + thời gian lao động: là thời gian người lao động tác động vào đối tượng lao động để tạo ra sản phẩm. Đây là thời kỳ hữu ích nhất vì nó tạo ra giá trị hàng hoá. 36
+ thời gian gián đoạn lao động: là thời gian đối tượng lao động tồn tại dưới dạng bán thành phẩm nằm trong lĩnhv ực sản xuất nhưng ko chịu sự tác động trực tiếp của lao động mà chịu sự tác động của tự nhiên như thời gian để cây lúa lớn lên, rượu ủ men Thời kỳ này có thể tách ra thành một thời kỳ riêng biệt hoặc xen kẽ với thời kỳ lao động, dàI ngắn tuỳ thuộc vào các ngành sản xuất, sp chế tạo và công nghệ sản xuất. + thời gian dự trữ sản xuất: là bắt buộc, là thời gian các yếu tố sản xuất đã được mua về, sẵn sàng tham gia vào quá trình sản xuất nhưng chưa thực sự được sử dụng vào quá trình sản xuất, còn ở dạng dự trữ tạo điều kiện cho sản xuất diễn ra liên tục. Nếu các điều kiện thị trường ổn định, thì thời gian này = 5% vốn lưu động Cả thời gian gián đoạn lao động và thời gian dự trữ sản xuất đều ko tạo ra giá trị sản phẩm. Sự tồn tại của 2 thời gian này là ko tránh khỏi nhưng 2 thời gian này càng dàI thì hiệu quả hoạt động của TB càng thấp. Rút ngắn thời gian này có tác dụng quan trọng để nâng cao hiệu quả sử dụng TB. (2) Thời gian lưu thông: là thời kỳ TB nằm trong lĩnh vực lưu thông. Bao gồm thời gian mua và thời gian bán, kể cả thời gian vận chuyển. Muốn giảm thì phảI giảm thời gian mua và thời gian bán Vì thế, lợi nhuận thương nghiệp phụ thuộc chủ yếu vào vòng quay của vốn Phân biệt tuần hoàn với chu chuyển của TB - Tuần hoàn của TB là sự vận động của TB, lần lượt khoác vào và trút bỏ các hình tháI qua 3 giai đoạn để quay về giai đoạn xuất phát với mục đích tăng giá trị thặng dư (lợi nhuận) - Chu chuyển của TB là tuần hoàn của TB nhưng xét về thời gian mà TB vận động từ giai đoạn xuất phát và quay trở về chính nó có thu thêm giá trị thặng dư. - Vì thế, xét về chu chuyển của TB là xét thời gian chu chuyển - Giống nhau: o Cùng mục đích làm tăng giá trị thặng dư hoặc lợi nhuận - Khác nhau o (1) nghiên cứu mặt chất của sự vận động của TB o (2) nghiên cứu mặt lượng của sự vận động của TB Các hình thức chuyển hoá của giá trị thặng dư Giá trị thặng dư là phạm trù nói lên bản chất của nền sản xuất TBCN. Giá trị thặng dư chuyển hoá và biểu hiện thành lợi nhuận công nghiệp, lợi nhuận thương nghiệp, lợi nhuận ngân hàng, lợi tức cho vay, địa tô TBCN. Chi phí sản xuất TBCN là gì? Phân biệt chi phí sản xuất TBCN, TB ứng trước, với giá trị hàng hoá - Để tạo ra giá trị hàng hoá, cần chi phí 1 số lao động nhất định gọi là chi phí lao động, bao gồm lao động quá khứ (lao động vật hoá, giá trị của tư liệu sản xuất c) và lao động hiện tại (lao động sống, lao động tạo ra giá trị mới v+m). - Đứng trên quan điểm XH, chi phí lao động đó là chi phí thực tế của XH để tạo ra giá trị hàng hoá W = c + v + m - Đối với nhà TB, nhà TB phảI ứng tiền để mua lao động sống và lao động vật hoá (mua tư liệu sản xuất và sức lao động) c+v. Nhà TB chỉ quan tâm xem hao phí hết bao nhiêu TB, chứ ko tính đến hao phí hết bao nhiêu lao động XH. Chi phí đó là chi phí sản xuất TBCN: k = c + v 37