Kinh tế học - Bài 8: Kinh tế vĩ mô của nền kinh tế mở

Nội dung text: Kinh tế học - Bài 8: Kinh tế vĩ mô của nền kinh tế mở

1. Bài 8: Kinh tế vĩ mô của nền kinh tế mở BÀI 8: KINH TẾ VĨ MÔ CỦA NỀN KINH TẾ MỞ Nội dung • Phân tích lý thuyết về lợi thế so sánh và lợi thế tuyệt đối, các xu hướng hạn chế thương mại quốc tế • Phân tích cán cân thanh toán quốc tế, tỷ giá hối đoái • Phân tích tác động của chính sách vĩ mô dưới các hệ thống tỷ giá hối đoái khác nhau và vốn luân chuyển hoàn hảo Mục tiêu Hướng dẫn học • Giúp học viên hiểu được vai trò của • Học viên nên đọc kỹ nguồn tài liệu tham khảo thương mại quốc tế để chọn ra những tài liệu tham khảo hữu ích • Phân tích được về cán cân thanh toán nhất và cần xem các nguồn tài liệu và thứ tự quốc tế, tỷ giá hối đoái tài liệu được cung cấp cho bài này để học tập tốt hơn • Phân tích và hiểu được cơ chế tác động của chính sách vĩ mô dưới các hệ thống • Học viên phải hiểu được kiến thức nền tảng tỷ giá hối đoái khác nhau và dòng vốn đã được học ở các bài trước thì mới có thể luân chuyển tự do hiểu sâu được bài 8 này. Bài 8 nghiên cứu về các chính sách kinh tế vĩ mô trong nền kinh tế mở, do đó, học viên phải biết được nền kinh tế mở có những đặc trưng gì. Học viên cần phải đọc và hiểu được các khái niệm liên quan trong việc phân tích nền kinh tế mở Thời lượng học • 10 tiết học 211
2. Bài 8: Kinh tế vĩ mô của nền kinh tế mở Quá trình phát triển nền kinh tế thị trường với đặc tính là luôn có xu hướng mở rộng thị trường ra bên ngoài, cùng với sự phát triển của lực lượng sản xuất trước sự tác động mạnh mẽ của cuộc cách mạng khoa học – kỹ thuật trong giai đoạn cuối thế kỷ XIX – đầu XX, đã cho phép thương mại quốc tế tăng nhanh và phát triển. Đến giữa thế kỷ XX nền kinh tế thế giới phát triển mạnh mẽ đến độ xuất hiện quá trình quốc tế hoá lực lượng sản xuất, quốc tế hoá đời sống kinh tế. Hy vọng và niềm tin về mậu dịch thuộc địa bất bình đẳng đã tiêu tan, giờ đây các dân tộc, quốc gia đã thấy cần thiết phải làm gì để tham gia vào thương mại quốc tế có lợi nhất. 8.1. Lý thuyết về lợi thế tuyệt đối và lợi thế so sánh 8.1.1. Lý thuyết về lợi thế tuyệt đối Adam Smith (1723 – 1790), nhà triết học người Xcốt–len, là người đầu tiên khám phá ra khoa học kinh tế học hiện đại. A.Smith (1776) là người đầu tiên đưa ra lý thuyết về lợi thế tuyệt đối của thương mại quốc tế. Khi nhu cầu lương thực tăng lên, phải tiếp tục sản xuất trên những đất đai cằn cỗi, không đảm bảo được lợi nhuận cho các nhà tư bản thì họ sẽ không sản xuất nữa. Trong điều kiện đó A.Smith cho rằng có thể giải quyết bằng cách phát triển sản xuất công nghiệp và sử dụng sản phẩm của ngành này xuất khẩu để nhập lương thực từ nước ngoài về. Như vậy, thông qua việc mua bán trao đổi sản phẩm đã giải quyết được Adam Smith (1723 − 1790) mặt hạn chế của tăng trưởng. Do đhó, lợi t ế tuyệt đối là lợi thế có được trong điều kiện so sánh chi phí để sản xuất ra cùng một loại sản phẩm, và khi một nước sản xuất sản phẩm có chi phí cao hơn sẽ nhập sản phẩm đó từ nước khác có chi phí sản xuất thấp hơn. Lợi thế này được xem xét từ hai phía, đối với nước sản xuất sản phẩm có chi phí thấp sẽ thu được luợậi nh n nhiều hơn khi bán sản phẩm trên thị trường quốc tế. Còn đối với nước sản xuất sản phẩm với chi phí cao sẽ có được sản phẩm mà trong nước không có khả năng sản xuất hoặc sản xuất không đem lại lợi nhuận, người ta gọi là bù đắp được sự yếu kém về khả năng sản xuất trong nước. Ngày nay, đối với các nước đang phát triển việc khai thác lợi thế tuyệt đối vẫn có ý nghĩa quan trọng khi chưa có khả năng sản xuất một số loại sản phẩm, đặc biệt là tư liệu sản xuất có chi phí có thể chấp nhận được. Ví dụ, việc không đủ khả năng sản xuất ra máy móc thiết bị là khó khăn lớn đối với các nước đang phát triển, đã là nguyên nhân dẫn đến đầu tư thấp. Như chúng ta đã biết, các khoản tiết kiệm chưa thể trở thành vốn đầu tư chừng nào tư liệu sản xuất các doanh nghiệp cần đến chưa có. Bởi vì, đó là tư liệu sản xuất chưa Sự khác biệt công nghệ sản xuất được ở trong nước mà phải nhập từ nước ngoài. Khi tiến hành nhập những tư liệu sản xuất này công nhân trong nước bắt đầu học cách sử dụng các máy móc thiết bị mà trước đây họ chưa biết và sau đó họ học cách sản xuất ra chúng. Về mặt này vai trò đóng góp của ngoại thương giữa các nước công nghiệp phát triển và các nước đang phát triển thông qua việc bù đắp sự yếu kém về khả năng sản xuất tư liệu 212
3. Bài 8: Kinh tế vĩ mô của nền kinh tế mở sản xuất và yếu kém về kiến thức công nghệ của các nước đang phát triển cũng được đánh giá là lợi thế tuyệt đối. Như vậy, một nước có lợi thế tuyệt đối nếu nước đó có chi phí sản xuất thấp hơn so với nước khác (sự khác biệt về công nghệ giữa các nước). Những nguyên nhân làm cho một nước có lợi thế tuyệt đối là do iđiều k ện tự nhiên thuận lợi, điều kiện về vốn, về trang thiết bị kỹ thuật và do trình độ quản lý, v.v Ví dụ về lợi thế tuyệt đối: Mỹ và Nhật Bản sản xuất thức ăn và ôtô theo các giả định: Sản xuất hai loại hàng hóa thức ăn và hóa chất, đầu vào sử dụng là lao động, có sự khác biệt về công nghệ, sản xuấ t cố định theo quy mô, lao động được lưu động giữa các nhân tố, không phải giữa các quốc gia, không có chi phí vận tải. Bảng số liệu dưới mô tả các tiêu chí đã nêu ra: Lao động được yêu cầu để sản xuất 1 đơn vị sản phẩm. Bảng 8.1: Hao phí sức lao động của Mỹ và Nhật Bản để sản xuất thức ăn và ôtô Hao phí lao động Sản phẩm Mỹ Nhật X (Thức ăn) 3 4 Y (Ôtô) 9 6 Mỹ trở nên hiệu quả hơn trong sản xuất thức ăn (đòi hỏi 3 < 4 lao động), Nhật Bản có hiệu quả hơn trong sản xuất ôtô (đòi hỏi 6 < 9 lao động). Trong nền kinh tế khép kín, cả 2 nước sẽ sản xuất cả 2 loại hàng hóa, nếu người tiêu dùng mong muốn có cả 2. Theo Adam Smith, cả 2 nước có thể đạt được từ thương mại quốc tế thông qua chuyên môn hóa (Mỹ sẽ sản xuất nhiều thức ăn, còn Nhật Bản sản xuất nhiều ôtô hơn). Bảng 8.2: Lợi ích đạt được từ thương mại quốc tế qua lợi thế tuyệt đối Kết luận Mỹ Nhật Thay đổi của thế giới Qô tô -1 +1 0 Qthức ăn +3 -1,5 1,5 Bây giờ, giả sử Mỹ giảm sản xuất một đơn vị ôtô, do đó dư thừa 9 lao động. 9 lao động này có thể sản xuất 9 : 3 = 3 đơn vị thức ăn. Để giữ mức sản xuất ôtô cố định, Nhật Bản nên sản xuất thêm 1 ôtô, điều này đòi hỏi 6 lao động. 6 lao động này có thể đã sản xuất được 6 : 4 = 1,5 đơn vị thức ăn. Sản lượng tăng thêm thể hiện sự đạt được từ thương mại. 8.1.2. Lợi thế tương đối (Lợi thế so sánh) Lợi thế so sánh là một nguyên tắc trong kinh tế học, phát biểu rằng mỗi quốc gia sẽ được lợi khi nó chuyên môn hóa sản xuất và xuất khẩu những hàng hóa mà mình có thể sản xuất với chi phí tương đối thấp (hay tương đối có hiệu quả hơn các nước khác); ngược lại, mỗi quốc gia sẽ được lợi nếu nó nhập khẩu những hàng hóa mà mình có thể sản xuất với chi phí tương đố i cao (hay tương đối không hiệu quả bằng các nước khác). Nguyên tắc lợi thế so sánh cho rằng một nước có thể thu được lợi từ thương mại bất kể nó tuyệt đối có hiệu quả hơn hay tuyệt đối không hiệu quả bằng các nước khác trong việc sản xuất mọi hàng hóa. Nguyên tắc này do David Ricardo David Ricardo (1772 − 1823) đưa ra. (1772 −1823) 213
4. Bài 8: Kinh tế vĩ mô của nền kinh tế mở Theo Ricardo, các sự khác biệt đều mang tính tương đối, không phải tuyệt đối. Nếu EU và Việt Nam sản xuất hai loại hàng hóa thức ăn và hóa chất, đầu vào sử dụng là lao động, có sự khác biệt về công nghệ, sản xuất cố định theo quy mô, lao động được lưu động giữa các nhân tố không phải giữa các quốc gia, không có chi phí vận tải. Bảng số liệu dưới chỉ ra số lượng lao động để sảun x ất ra 1 đơn vị sản phẩm: Bảng 8.3: Hao phí sức lao động của EU và Việt Nam trong sản xuất thức ăn và hóa chất Quốc gia / Hàng hóa Thức ăn Hóa chất EU 4 8 Việt Nam 6 30 EU có hiệu quả cao trong sản xuất cả hai hàng hóa, được sử dụng 4 < 6 lao động cho thức ăn và 8 < 30 lao động cho hóa chất. Tại sao EU vẫn buôn bán với Việt Nam? EU có hiệu quả gấp gần 4 lần Việt Nam trong sản xuất hóa chất. Theo Ricardo, cả hai nước có thể đạt được thương mại quốc tế thông qua chuyên môn hóa (EU sẽ sản xuất nhiều hóa chất, còn Việt Nam sẽ sản xuất nhiều thức ăn). Giả sử Việt Nam sản xuất ít đi 1 hóa chất, khi đó họ sẽ có 30 lao động tự do. Ba mươi lao động này sẽ sản xuất 30 : 6 = 5 đơn vị thức ăn. Để giữ cho mức sản xuất cố định, EU nên sản xuất thêm 1 đơn vị hóa chất, điều này đòi hỏi cần 8 lao động. Tám lao động này có thể sẽ sản xuất được 8 : 4 = 2 đơn vị lương thực. Chúng ta có bảng số liệu tổng hợp thương mại như sau: Bảng 8.4: Lợi ích đạt được từ thương mại quốc tế đối với hóa chất và thức ăn qua lợi thế so sánh Kết luận EU Việt Nam Thay đổi của thế giới Hóa chất +1 -1 0 Thức ăn -2 +5 +3 Sự tăng lên của sản xuất ở trên đại diện đạt được của thương mại quốc tế. Như vậy, nhờ thương mại quốc tế mà cả hai nước đều cùng có lợi. Thương mại quốc tế dựa trên lý thuyết về lợi thế so sánh sẽ góp phần thúc đẩy sự phân công lao động xã hội và quá trình hợp tác cả hai bên cùng có lợi trên phạm vi quốc tế, đồng thời làm tăng khả năng sản xuất và tăng khả năng tiêu dùng của mọi quốc gia. 8.2. Xu hướng hạn chế thương mại quốc tế 8.2.1. Những quan điểm hạn chế thương mại quốc tế Bên cạnh những ưu điểm, thương mại quốc tế còn tồn tại một số hạn chế sau: • Khi tiến hành hoạt động thương mại quốc tế sẽ không khuyến khích được sản xuất trong nước phát triển. • Khi có thương mại quốc tế sẽ không đảm bảo được quốc phòng và an ninh. • Có thể tạo điều kiện gây nên độc quyền trong nước. • Có thể làm mai một mất nền văn hoá bản sắc dân tộc. Với những hạn chế đó, đã xuất hiện quan điểm bảo hộ mậu dịch, v.v 214
5. Bài 8: Kinh tế vĩ mô của nền kinh tế mở Thương mại quốc tế Mỗi quốc gia cần áp dụng các chính sách cần thiết để điều chỉnh dòng vận động hàng hoá trong nước với hàng hoá nước ngoài nhằm bảo vệ hàng hoá nội địa trước sự xâm nhập ngày càng mạnh mẽ của hàng hoá nước ngoài. Cần phải bảo hộ sản xuất trong nước, bảo hộ nền công nghiệp non trẻ của nước nhà và tạo nhiều công ăn việc làm cho người lao động. 8.2.2. Những công cụ để hạn chế thương mại quốc tế 8.2.2.1. Thuế quan • Thuế quan là một thứ thuế đánh vào hàng hoá nhập khẩu. Cần phân biệt thuế quan có tính chất cấm đoán với mức thuế quan cao đến mức hoàn toàn làm cho người ta nản lòng việc nhập khẩu, đóng cửa, cấm đoán việc buôn bán mặt hàng đó. Mức thuế quan không có tính chất cấm đoán là mức thuế quan vừa phải, sẽ làm giảm sút nhập khẩu nhưng không xoá bỏ thương mại. • Tác dụng của thuế quan Thuế quan làm tăng giá cả hàng hoá, giảm khối lượng tiêu thụ hàng hóa, giảm khối lượng hàng nhập khẩu và tăng khả năng sản xuất trong nước, tăng thu nhập cho Chính phủ. Giả sử một nước nhỏ cần nhập khẩu quần áo đề phục vụ cho nhu cầu tiêu dùng trong nước. Nếu không có thương Thuế quan mại quốc tế, giá bán sản phẩm trong nướ c là 8 USD và các doanh nghiệp sản xuất trong nước sẽ cung cấp một lượng sản phẩm là 200. Khi có thương mại quốc tế, nếu không có thuế quan, với mức của thế giới theo giá cả 4 USD, nhu cầu tiêu thụ quần áo là 300. Sản xuất trong nước là 100 đơn vị sản phẩm và phải nhập khẩu một lượng là EF = 200. Để khuyến khích sản xuất trong nước, Chính phủ áp đặt một mức thuế quan là 2 USD trên một đơn vị quần áo nhập khẩu, sẽ làm giá tăng lên tới 6 USD một đơn vị quần áo. Lượng hàng trong nước sản xuất thêm là 50 đơn vị, mức nhập khẩu giảm xuống còn 100 ( HI ), tiêu dùng trong nước giảm đi LF= 50 đơn vị. Thuế thu về cho chính phủ trong 215
6. Bài 8: Kinh tế vĩ mô của nền kinh tế mở trường hợp này là 200 USD. Từ đó, thuế quan sẽ làm tăng chi phí sản xuất trong nước thiệt hại trong việc thỏa mãn nhu cầu tiêu dùng và làm tăng thu nhập Chính phủ. Đ thị 8 Hình 8.1. Ví dụ về tác động của thuế quan đối với nước nhỏ Vì vậy, cần phải tính toán giữa cái lợi qua thuế quan mang lại cho Chính phủ, các doanh nghiệp và các thiệt hại cho người tiêu dùng. Thuế quan có thể làm thay đổi điều kiện thương mại theo hướng có lợi cho một nước lớn và làm thiệt hại bạn hàng của nước đó. Điều kiện thương mại là tỷ lệ giữa giá tối ưu làm cho giá cả hàng hoá tăng lên so với giá cả hàng hoá đó ở nước ngoài nên mức cầu trong nước về hàng hoá đó giảm xuống. Nếu mức cầu trong nước là một bộ phận đáng kể của mức cầu thế giới thì giá cả hàng hoá đó ở thế giới cũng bị giảm xuống. Do vậy, phần thuế quan sẽ rơi vào người nước ngoài. Điều này thực hiện được với một nước có sức mạnh độc quyền trên thế giới. Với một mức thuế quan làm giảm mức cầu nhập khẩu, nâng mức cung trong nước có thể góp phần làm giảm thất nghiệp, làm tăng GNP trong nước. Thuế quan là biện pháp tạm thời để bảo vệ sản xuất của ngành công nghiệp non trẻ. Với các tác dụng theo nhiều chiều như vậy, việc áp dụng nguyên tắc thuế quan bảo hộ phải được cân nhắc cẩn thận trong điều kiện cụ thể của từng nước, từng thời kỳ, từng loại hàng hoá. 8.2.2.2. Hạn ngạch Hạn ngạch: Là mức giới hạn mà Chính phủ quy định đối với khối lượng hàng hoá nhập khẩu. Nếu với hình thức thuế quan, lượng hàng nhập khẩu phụ thuộc vào mức độ linh hoạt của cung cầu trên thị trường thì bảo hộ bằng hạn ngạch là hình thức Nhà nước xác định trước khối lượng hàng nhập khẩu và cấp giấy phép cho một số tổ chứ c có đủ tiêu chuẩn được nhập khẩu khối lượng này. Tác động của hạn ngạch cũng gần giống như thuế quan. Trên đồ thị mô tả thị trường một loại hàng hoá sản xuất trong nước. Giả sử Chính phủ quyết định lượng quần áo nhập khẩu trong năm là ∆Q2. Nếu các tổ chức nhập khẩu bán với giá mua hàng trên thị trường quốc tế là P2, khi đó Q2 phản ánh khả năng sản xuất trong nước và Q2’ phản ánh nhu cầu quần áo trong nước. ∆Q2 = Q2’ – Q2 phản ánh lượng quần áo cần nhập. 216
7. Bài 8: Kinh tế vĩ mô của nền kinh tế mở Đồ thHình 8.2. Tác động của hạn ngạch đối với nước nhỏ Với mức giá P2 thì lượng cần phải nhập là đoạn AB . Chính phủ chỉ cho phép nhập khẩu một lượng là đoạn HK=∆Q1 cho nên lượng sản xuất trong nước tăng lên từ Q2 → Q1. Nhưng trong thực tế, Chính phủ chỉ quyết định nhập lượng quần áo là ∆Q1 (∆Q1 < ∆Q2). Để giải quyết lượng quần áo thiếu hụt Chính phủ chủ trương tăng sản xuất trong nước bằng cách nâng giá bán đến mức P1 (P1 = P2 + chênh lệch giá). Với mức giá P1 sẽ có: Q1 là khả năng sản xuất trong nước, Q1’ nhu cầu quần áo Hạn ngạch trong nước, ∆Q1 = Q1’ – Q1 là lượng quần áo nhập khẩu. Như vậy, với mức giá P1 nhu cầu nhập khẩu quần áo vừa bằng với lượng quần áo Nhà nước quyết định nhập. Hiệu quả của bảo hộ hạn ngạch gần giống như hiệu quả bằng thuế quan: Khả năng sản xuất trong nước tăng lên (từ Q2 → Q1), lượng hàng hóa nhập khẩu giảm đi (từ ∆Q2 → ∆Q1). Lợi ích người tiêu dùng bị giảm (diện tích P1KBP2) do nhu cầu tiêu dùng giảm từ Q2’ → Q1’. 8.3. Cán cân thanh toán quốc tế Quan hệ kinh tế tài chính 217
8. Bài 8: Kinh tế vĩ mô của nền kinh tế mở Do việc xúc tiến những quan hệ với các nước về các lĩnh vực từ thương mại, dịch vụ, đầu tư, tín dụng cho đến ngoại giao, xã hội, văn hoá, khoa học công nghệ cho nên nảy sinh ra quan hệ thu chi tiền tệ đối ngoại của mỗi nước, việc nảy sinh này được phản ánh tập trung trong cán cân thanh toán quốc tế của nước đó. Cán cân thanh toán quốc tế là một bản đối chiếu giữa các khoản tiền thu được từ nước ngoài với các khoản tiền trả cho nước ngoài của một quốc gia trong một thời kỳ nhất định. Thực chất, cán cân thanh toán quốc tế là một tài liệu thống kê, có mục đích cung cấp sự kê khai đầy đủ dưới hình thức phù hợp với yêu cầu phân tích những quan hệ kinh tế tài chính của một nước với nước ngoài trong một thời gian xác định. Cán cân thanh toán quốc tế ghi chép những giao dịch kinh tế của một quốc gia với phần còn lại của thế giới trong một thời kỳ nhất định. Những giao dịch này có thể được tiến hành bởi các cá nhân, các doanh nghiệp cư trú trong nước hay Chính phủ của quốc gia đó. Đối tượng giao dịch bao gồm các loại hàng hóa, dịch vụ, tài sản thực, tài sản tài chính, và một số chuyển khoản. Thời kỳ xem xét có thể là một tháng, một quý, song thường là một năm. Những giao dịch đòi hỏi sự thanh toán từ phía người cư trú trong nước tới người cư trú ngoài nước được ghi vào bên tài sản nợ. Các giao dịch đòi hỏi sự thanh toán từ phía người cư trú ở ngoài nước cho người cư trú ở trong nước được ghi vào bên tài sản có. Cán cân thanh toán = Cán cân vãng lai + Cán cân vốn + Sai số thống kê Cán cân thanh toán quốc tế phản ánh kết quả của hoạt động trao đổi đối ngoại của nước đó với các nước khác. Cho biết một cách trực quan tình trạng công nợ của một quốc gia tại một thời điểm nhất định. Cán cân bội thu hay bội chi cho biết nước đó là chủ nợ hay đang mắc nợ nước ngoài. Cán cân thanh toán quốc tế phản ánh địa vị kinh tế của một quốc gia trên trường quốc t ế. Địa vị này là kết quả tổng hợp của các hoạt động thương mại, dịch vụ và các chính sách rút vốn ra khỏi nước khác. Như vậy cán cân thanh toán quốc tế là một tài liệu quan trọng nhất đối với các nhà hoạch định chính sách ở tầm vĩ mô. Một hệ thống số liệu tốt hay xấu trên cán cân có thể ảnh hưởng đến tỷ giá từ đó sẽ tạo ra những biến động trong phát triển kinh tế − xã hội. Thực trạng của cán cân làm cho nhà hoạch định chính sách thay đổi nội dung chính sách kinh tế. Chẳng hạn, thâm hụt cán cân thanh toán có thể làm Chính phủ nâng lãi suất lên hoặc giảm bớt chi tiêu công cộng để giảm chi về nhập khẩu. Do đó Chính phủ dựa vào cán cân để thiết kế chiến lược phát triển kinh tế − xã hội và có những đối sách thích hợp cho từng thời kỳ. Ví dụ về xác định cán cân thanh toán 1của nền kinh tế Mỹ năm 1999: Bảng 8.5: Cán cân thanh toán của Mỹ, 1999 (tỷ USD) TÀI KHOẢN VÃNG LAI (1) Xuất khẩu ròng về hàng hóa –347,2 (2) Xuất khẩu ròng dịch vụ 79,6 (3) Thu nhập đầu tư ròng –24,7 (4) Thanh toán chuyển nhượng ròng –46,6 (5) Cán cân tài khoản vãng lai (1+2+3+4) –338,9 TÀI KHOẢN VỐN (6) Thay đổi về tài sản của cư dân Mỹ ở nước ngoài –381,0 (7) Thay đổi về tài sản cư dân nước ngoài ở Mỹ 706,2 (8) Thay đổi về tài sản của Chính phủ Mỹ ở nước ngoài 8,3 (9) Thay đổi về tài sản của Chính phủ nước ngoài ở Mỹ 44,5 (10) Cán cân tài khoản vốn (6+7+8+9) 378,0 (11) SAI SỐ THỐNG KÊ –39,1 CÁN CÂN THANH TOÁN (5+10+11) 0 218
9. Bài 8: Kinh tế vĩ mô của nền kinh tế mở 8.3.1. Tài khoản vãng lai Tài khoản vãng lai (còn gọi là cán cân vãng lai) trong cán cân thanh toán của một quốc gia ghi chép những giao dịch về hàng hóa và dịch vụ giữa người cư trú trong nước với người cư trú ngoài nước. Những giao dịch dẫn tới sự thanh toán của người cư trú trong nước cho người cư trú ngoài nước được ghi vào bên "nợ" (theo truyền thống kế toán sẽ được ghi bằng mực đỏ). Còn những giao dịch dẫn tới sự thanh toán của người cư trú ngoài n ước cho người cư trú trong nước được ghi vào bên "có" (ghi bằng mực đen). Thặng dư tài khoản vãng lai xảy ra khi bên có lớn hơn bên nợ. Tài khoản vãng lai thặng dư khi quốc gia xuất khẩu nhiều hơn nhập khẩu, hay khi tiết kiệm nhiều hơn đầu tư. Ngược lại, tài khoản vãng lai Giao dịch tài khoản vãng lai thâm hụt khi quốc gia nhập nhiều hơn hay đầu tư nhiều hơn. Mức thâm hụt tài khoản vãng lai lớn hàm ý quốc gia gặp hạn chế trong tìm nguồn tài chính để thực hiện nhập khẩu và đầu tư một cách bền vững. Theo cách đánh giá của IMF, nếu mức thâm hụt tài khoản vãng lai tính bằng phần trăm của GDP lớn hơn 5%, thì quốc gia bị coi là có mức thâm hụt tài khoản vãng lai không lành mạnh. Khoản mục cán cân vãng lai được chia thành 4 nhóm nhỏ: Thương mại hàng hoá, dịch vụ, yếu tố thu nhập, chuyển tiền thuần. • Cán cân xuất nhập khẩu hàng hóa Cán cân này phản ánh những khoản thu chi về xuất nhập khẩu hàng hoá trong một thời kỳ nhất định. Khi cán cân thương mại thặng dư điều này có nghĩa là nước đó đã thu được từ xuất khẩu nhiều hơn phải trả cho nhập khẩu. Ngược lại, cán cân bội chi phản ánh nước đó nhập khẩu nhiều hơn xuất khẩu. Khi xuất khẩu, trị giá hàng xuất khẩu được phản ánh vào bên Có. Khi nhập Xuất nhập khẩu hàng hóa khẩu, trị giá hàng nhập khẩu được phản ánh vào bên Nợ. Vì xuất khẩu làm phát sinh cung ngoại tệ và cầu nội tệ trên thị trường ngoại hối. Nhập khẩu làm phát sinh cầu ngoại tệ. Cán cân xuất nhập khẩu dịch vụ (Cán cân thương mại vô hình). Cán cân này phản ánh các khoản thu chi từ các hoạt động dịch vụ về vận tải (cước phí vận chuyển thuê tàu, bến bãi, ) du lịch, bưu chính, cố vấn pháp luật, dịch vụ kỹ thuật, bản quyền, bằng phát minh, Thực chất của cán cân dịch vụ là cán cân thương mại nhưng gắn với việc xuất nhập khẩu dịch vụ. Khi ghi chép sổ sách: Xuất khẩu dịch vụ phản ánh bên Có; Nhập khẩu dịch vụ phản ánh bên Nợ. • Cán cân thu nhập (Yếu tố thu nhập) o Phản ánh các dòng tiền về thu nhập chuyển vào và chuyển ra. Bao gồm: o Thu nhập của người lao động (tiền lương, tiền thưởng, thu nhập khác ) do người không cư trú trả cho người cư trú và ngược lại. 219
10. Bài 8: Kinh tế vĩ mô của nền kinh tế mở o Thu nhập từ hoạt động đầu tư như: FDI, ODA, Các khoản thanh toán và được thanh toán từ tiền lãi, cổ tức đến những khoản thu nhập từ đầu tư ở nước ngoài từ trước. o Thu nhập chảy vào phản ánh bên Có (làm tăng cung ngoại tệ). Khi chuyển thu nhập ra được phản ánh bên Nợ (làm giảm cung ngoại tệ). • Chuyển tiền đơn phương Bao gồm các khoản chuyển giao một chiều không được hoàn lại như: Viện trợ không hoàn lại; khoản bồi thường, quà tặng, quà biếu; trợ cấp tư nhân, trợ cấp Chính phủ. Các khoản thu đơn phương được xem như tăng thu nhập nội địa do thu được từ nước ngoài, làm Tài khoản vốn tăng cung ngoại tệ (phản ánh vào bên có). Các khoản phải trả đơn phương do phải thanh toán cho người nước ngoài phát sinh cầu ngoại tệ (phản ánh vào bên Nợ). 8.3.2. Tài khoản vốn Tài khoản vốn (còn gọi là cán cân vốn) là một bộ phận của cán cân thanh toán của một quốc gia. Nó ghi lại tất cả những giao dịch về tài sản (gồm tài sản thực như bất động sản hay tài sản tài chính như cổ phiếu, trái phiếu, tiền tệ) giữa người cư trú trong nước với người cư trú ở quốc gia khác. Khi những tuyên bố về tài sản nước ngoài của người sống trong nước lớn hơn tuyên b ố về tài sản trong nước của người sống ở nước ngoài, thì quốc gia đó có thặng dư tài khoản vốn (hay dòng vốn vào ròng). Theo quy ước, dòng vốn vào ròng phải bằng thâm hụt tài khoản vãng lai. Tài khoản tài chính (hay tài khoản đầu tư) là một bộ phận của tài khoản vốn ghi lại những giao dịch về tài sản tài chính. Tài khoản vốn phản ánh sự chuyển dịch tư bản của một nước vớ i các nước khác (luồng vốn được đầu tư vào hay đầu tư ra của một quốc gia). Các luồng vốn gồm hai loại: Luồng vốn ngắn hạn và luồng vốn dài hạn. • Cán cân vốn ngắn hạn: Bao gồm các khoản vốn ngắn hạn chảy vào (Có) và chảy ra (Nợ). Nó bao gồm: Tín dụng thương mại, tín dụng ngắn hạn ngân hàng và các khoản tiền gửi ngắn hạn. • Cán cân vốn dài hạn: Phản ánh các khoản vốn dài hạn bao gồm: FDI (Khi FDI chảy vào phản ánh Có, khi FDI chảy ra phản ánh Nợ); các khoản tín dụng quốc tế dài hạn: Tín dụng thương mại dài hạn (khoản vay hoặc cho vay của các tổ chức tín dụng nước ngoài theo điều kiện thực tế: Khi đi vay phản ánh bên Có, khi cho vay hoặc trả nợ thì phản ánh bên Nợ); tín dụng ưu đãi dài hạn (Các khoản vay ODA: Khi đi vay phản ánh bên Có, khi cho vay phản ánh bên Nợ); các khoản đầu tư gián tiếp khác bao gồm các khoản mua, bán cổ phiếu, trái phiếu quốc tế nhưng chưa đạt đến số lượng kiểm soát công ty (Nếu bán cổ phiếu, trái phiếu tức là vốn vào thì phản ánh bên Có. Còn nếu mua thì vốn ra tức là phản ánh bên Nợ); các khoản vốn chuyển giao không hoàn lại (khoản viện trợ không hoàn lại cho mục đích đầu tư, các khoản nợ được xoá. Tài sản của người di cư: Vào ghi bên Có, ra ghi bên Nợ). 220
11. Bài 8: Kinh tế vĩ mô của nền kinh tế mở Mối quan hệ giữa tài khoản vốn và lãi suất Cân đối tài khoản vốn có quan hệ mật thiết với lãi suất. Khi lãi suất trong nước tăng lên, đầu tư vào trở nên hấp dẫn hơn, vì thế dòng vốn vào sẽ gia tăng, trong khi đó dòng vốn ra giảm bớt. Cán cân tài khoản vốn, nhờ đó, được cải thiện. Ngược lại, nếu lãi suất trong nước hạ xuống, cán cân vốn sẽ bị xấu đi. Khi lãi suất ở nước ngoài tăng lên, cán cân tài khoản vốn sẽ bị xấu đi. Và, khi lãi suất ở n ước ngoài hạ xuống, cán cân vốn sẽ được cải thiện. Mối quan hệ giữa tài khoản vốn và tỷ giá hối đoái Khi đồng tiền trong nước lên giá so với ngoại tệ, có nghĩa là tỷ giá hối đoái danh nghĩa giảm đi, dòng vốn vào sẽ giảm trong khi dòng vốn ra tăng lên. Hậu quả là tài khoản vốn xấu đi. Ngược lại, khi đồng tiền trong nước mất giá (tỷ giá tăng), tài khoản vốn sẽ được cải thiện. 8.3.3. Lỗi và sai số thống kê Khoản mục này nếu có là do sự sai lệch về thống kê do nhầm lẫn, bỏ sót hoặc không thu thập được số liệu. Nguyên nhân là những ghi chép của những khoản thanh toán hoặc hoá đơn quốc tế được thực hiện vào những thời gian khác nhau, địa điểm khác nhau và có thể bằng những phương pháp khác nhau. Do vậy, những ghi chép này là cơ sở để xây dựng những thống kê của cán cân thanh toán quốc tế chắc chắn không hoàn hảo. Từ đó, dẫn đến những sai số thống kê. 8.3.4. Các yếu tố ảnh hưởng đến cán cân thanh toán quốc tế Cán cân thanh toán quốc tế có thể rơi vào tình trạng bội thu hoặc bội chi. Tình trạng này không cố định theo thời gian mà luôn luôn thay đổi vị trí. Các yếu tố ảnh hưởng đến cán cân thanh toán quốc tế đó là: Cán cân thương mại, lạm phát, thu nhập quốc dân, tỷ giá hối đoái, sự ổn định chính trị của đất nước, khả năng quản lý kinh tế của Chính phủ. 8.3.4.1. Cán cân thương mại Cán cân thương mại là yếu tố quan trọng quyết định đến vị trí của cán cân thanh toán mà cán cân thương mại lại phụ thuộc yếu tố tác động trực tiếp đến nó. Ví dụ như: • Thương mại hữu hình: Là một trong những hạng mục thường xuyên của cán cân thanh toán. Tùy theo trình độ phát triển khoa học kỹ thuật, độ phong phú của tài nguyên thiên nhiên mà có một số quốc gia khác lại ở vào vị trí nhập siêu. • Thương mại vô hình: Chủ yếu là dịch vụ và du lịch. Có một số quốc gia được thiên nhiên ưu đãi về vị trí địa lý, cảnh quan và khí hậu đã trở thành nơi thu hút khách du lịch của thế giới. Cán cân thương mại 221
12. Bài 8: Kinh tế vĩ mô của nền kinh tế mở 8.3.4.2. Lạm phát Với điều kiện các nhân tố khác không đổi, nếu tỷ lệ lạm phát của một quốc gia cao hơn so với các nước khác có quan hệ mậu dịch, làm giảm sức cạnh tranh của hàng hóa của nước này trên thị trường quốc tế do đó làm cho khối lượng xuất khẩu giảm. 8.3.4.3. Ảnh hưởng của thu nhập quốc dân Tỷ giá hối đoái Nếu mức thu nhập của một quốc gia tăng theo một tỷ lệ cao hơn tỷ lệ tăng của quốc gia khác, tài khoản vãng lai của quốc gia đó sẽ giảm nếu các yếu tố khác bằng nhau. Do mức thu nhập thực tế (đã điều chỉnh do lạm phát) tăng, mức tiêu thụ hàng hóa cũng tăng. 8.3.4.4. Ảnh hưởng của tỷ giá hối đoái Nếu tiền của một nước bắt đầu tăng giá so với tiền của quốc gia khác, tài khoản vãng lai của nước đó sẽ giảm, nếu các yếu tố khác bằng nhau. Khi đó, hàng hóa xuất khẩu từ nước này sẽ trở nên đắt hơn đối với các nước nhập khẩu nếu đồng tiền của họ mạnh. Kết quả là nhu cầu hàng hóa đó giảm. 8.3.4.5. Sự ổn định chính trị của một đất nước, chính sách đối ngoại của quốc gia Sự ổn định chính trị của một đất nước là cơ sở vững chắc để phát triển kinh tế, và là điều kiện tiên quyết để các quốc gia khác tăng cường quan hệ kinh tế. Bên cạnh đó, chính sách đối ngoại trở thành điều kiện đủ cho mọi quan hệ kinh tế trực tiếp. Trong điều kiện mở cửa kinh tế và hội nhập, chính sách đối ngoại phù hợp sẽ là yếu tố mở đường cho mọi yếu tố khác phát triển. 8.3.4.6. Khả năng và trình độ quản lý kinh tế của Chính phủ Đây là yếu tố tạo sự phát triển bền vững và tăng trưởng liên tục của nền kinh tế. Yếu tố này vừa mang tính thử nghiệm vừa đánh giá sự năng động trong điều hành nền kinh tế của Chính phủ trong đó có quan hệ kinh tế đối ngoại cũng sẽ đạt được. Do đó, cán cân thanh toán quốc tế sẽ được cải thiện theo chiều thuận. 8.3.5. Một số giải pháp duy trì cân bằng cán cân thanh toán Mục tiêu quan trọng trong chính sách kinh tế của mỗi quốc gia là đảm bảo cho cán cân thanh toán được cân bằng. Khi cán cân thanh toán bội thu hay bội chi thì các nước thường sử dụng các biện pháp để điều chỉnh. 222
13. Bài 8: Kinh tế vĩ mô của nền kinh tế mở Khi cán cân bội thu, các nước thường sử dụng số bội thu đó để tăng cường đầu tư ra nước ngoài và bổ sung quỹ dự trữ ngoại hối quốc gia. Bội chi cán cân sẽ có tác động tiêu cực đến việc phát triển kinh tế của các quốc gia, quan hệ kinh tế đối ngoại và quan hệ kinh tế − xã hội khác. Chúng ta có thể xem xét một số biện pháp nhằm điều chỉnh cán cân thanh toán khi bội chi như sau: • Giảm chi tiêu ngân sách nhà nước sẽ tác động đến tổng cầu do đó góp phần cải thiện cán cân thanh toán ngắn hạn. Giảm chi tiêu ngân sách nhà nước thường đi đôi với chính sách thắt chặt tiền tệ, thuế khóa như: Tăng lãi suất cho vay để giảm đầu tư, dùng công cụ thuế để hạn chế tiêu Cán cân thanh toán dùng nhất là hạn chế nhập khẩu hàng tiêu dùng. • Tăng cường thu hút vốn đầu tư nước ngoài. Để tăng cường thu hút vốn đầu tư nước ngoài có thể áp dụng các biện pháp sau: Nâng lãi suất tiền gửi nhằm thu hút ngoại tệ từ nước ngoài vào; vay của nước ngoài và tìm kiếm nguồn viện trợ nhà nước; tạo môi trường đầu tư thuận lợi, thủ tục dễ dàng, ưu đãi về thuế, chuyển lợi nhuận ra nước ngoài. • Điều chỉnh tỷ giá hối đoái nhằm khuyến khích xuất khẩu tăng thu ngoại tệ đồng thời hạn chế nhập khẩu tiết kiệm ngoại tệ. NHTƯ dùng cách thay đổi lãi suất tái chiết khấu của ngân hàng để điều chỉnh cán cân thanh toán quốc tế. Nếu lãi suất tái chiết khấu tăng trong khi lãi suất của các nước trong khu vực vẫn giữ nguyên thì sẽ thu hút được lượng ngoại tệ lớn ở trong nước và ngoài nước vào ngân hàng, như vậy cung cầu ngoại tệ sẽ được cải thiện. Khi cần thiết NHTƯ hạ lãi suất tái chiết khấu sẽ mở rộng quan hệ tín dụng giữa ngân hàng với doanh nghiệp, khuyến khích doanh nghiệp mở rộng đầu Chính sách hối đoái tư, phát triển sản xuất đẩy mạnh xuất khẩu hàng hóa và dịch vụ ra nước ngoài tăng thu ngoại tệ. Chính sách hối đoái là biện pháp tác động trực tiếp vào tỷ giá hối đoái nghĩa là NHTƯ hay cơ quan ngoại hối của nhà nước dùng các nghiệp vụ trực tiếp mua, bán ngoại hối để điều chỉnh tỷ giá phù hợp với điều kiện của mình trong từng giai đoạn, phù hợp mục tiêu chính sách kinh tế đối ngoại. • Áp dụng chính sách bảo hộ mậu dịch nhằm kích thích xuất khẩu hàng hóa ra nước ngoài, tăng thu ngoại tệ bù đắp sự thiếu hụt, sử dụng hàng rào thuế quan hạn chế nhập khẩu. • Sử dụng quyền rút vốn đặc biệt SDR tại IMF. Khi một quốc gia là thành viên chính thức tại IMF thì quốc gia đó có thể sử dụng quyền rút vốn đặc biệt hoặc thực hiện xuất vàng để trang trải các khoản nợ nước ngoài. Một số giải pháp mang tính chiến lược: • Tăng khả năng xuất khẩu hàng hóa, dịch vụ tùy thuộc vào điều kiện tài nguyên, trình độ phát triển khoa học công nghệ của quốc gia trong đó trình độ khoa học công nghệ giữ vị trí quyết định. 223
14. Bài 8: Kinh tế vĩ mô của nền kinh tế mở • Có chính sách hợp lý và năng động để thu hút khách du lịch, kiều hối, xuất khẩu lao động, xuất khẩu công nghệ nhằm tăng thu ngoại tệ. • Quản lý thu chi ngoại tệ theo nguyên tắc tăng thu giảm chi ngoại tệ. • Đổi mới chính sách quản lý kinh tế đối ngoại để thu hút vốn đầu tư. • Nâng cao trình độ quản lý và điều hành kinh tế của Chính phủ và các cấp chính quyền. 8.4. Tỷ giá hối đoái 8.4.1. Tỷ giá hối đoái và các yếu tố tác động đến tỷ giá hối đoái Tỷ giá hối đoái là số lượng đơn vị tiền nội tệ cần thiết để mua một đơn vị ngoại tệ. Nói cách khác là tỷ giá mua bán (trao đổi) giữa đồng nội tệ và đồng ngoại tệ. Tỷ giá hối đoái được coi là một công cụ tài chính, tiền tệ, tín dụng hết sức quan trọng phục vụ cho chính sách thương mại của mỗi quốc gia sao cho có lợi nhất trong điều kiện thương mại quốc tế. Tỷ giá hối đoái là một vấn đề kinh tế, từ thế kỷ XV – XVII đã được các nhà tư tưởng trọng thương chủ nghĩa quan tâm bàn đến. Tuy nhiên, nó được nghiên cứu một cách có hệ thống đầy đủ và chi tiết trong các học thuyết hiện đại. Tỷ giá hối đoái được sử dụng như công cụ quản lý các hoạt động thương mại quốc tế của một nước, để đảm bảo cho nước đó tham gia thương mại một cách có lợi nhất. Thông thường có 2 xu hướng thay đổi tỷ giá hối đoái: • Một là, xu hướng phá giá tỷ giá hối đoái (nghĩa là làm giảm giá đồng tiền bản tệ). Xu hướng này thường được áp dụng để khuyến khích đầu tư sản xuất kinh doanh và khuyến khích xuất khẩu. Thực hiện được hướng này, thì các nước phải nắm rõ tình hình diễn biến thương mại quốc tế, • Hai là, xu hướng tăng tỷ giá hối đoái nghĩa là tăng giá đồng bản tệ. Xu hướng này thường được áp dụng để khuyến khích nhập khẩu và tăng điều kiện cạnh tranh trong nước, hạn chế việc đầu tư sản xuất kinh doanh. Thông thường kèm theo chính sách này là chính sách thay đổi lãi suất theo hướng tăng lãi suất. Cách xác định tỷ giá hối đoái: Để tránh nhầm lẫn khi phân tích, chúng ta thường quy ước sử dụng ký hiệu sau: • Ký hiệu e là tỷ giá hối đoái của đồng nội tệ tính theo đồng tiền nước ngoài. (Hay tỷ giá hối đoái của đồng tiền ở thị trường ngoại hối của đồng tiền đó). • Ký hiệu E là tỷ giá hối đoái của đồng ngoại tệ tính theo đồng nội tệ. (Hay tỷ giá hối đoái của đồng tiền có liên quan trong thị trường ngoại hối đang xem xét). Ví dụ: Ở Việt Nam nếu ta coi đồng nội tệ là VND, đồng ngoại tệ thường sử dụng là USD thì tỷ giá hối đoái của Tỷ giá hối đoái đồng ngoại tệ so với đồng nội tệ năm đầu năm 2009 là: USD 1 e == VND 17500 Và tỷ giá hối đoái của đồng ngoại tệ so với đồng nội tệ đầu năm 2009 là: 224
15. Bài 8: Kinh tế vĩ mô của nền kinh tế mở VND 17500 E == =17500 USD 1 Những nhân tố ảnh hưởng đến tỷ giá hối đoái: • Cán cân thương mại: Trong các điều kiện khác không đổi nếu nhập khẩu của một nước tăng thì đường cung về tiền của nước đó sẽ dịch chuyển sang phía phải, và ngược lại nếu xuất khẩu của một nước tăng thì đường cầu tiền sẽ dịch chuyển sang phía phải (e tăng). • Tỷ lệ lạm phát tương đối: Nếu tỷ lệ lạm phát của một nước cao hơn tỷ lệ lạm phát của một nước khác thì nước đó sẽ Nhân tố ảnh hưởng đến cần nhiều tiền hơn để mua một lượng tiền nhất định của tỷ giá hối đoái nước kia. Điều này làm cho đường cung tiền dịch chuyển sang phải và tỷ giá hối đoái giảm xuống. • Sự vận động của tư bản: Khi người nước ngoài mua tài sản tài chính, lãi suất có ảnh hưởng mạnh. Khi lãi suất của một nước tăng lên một cách tương đối so với nước khác thì các tài sản của nó tạo ra tỷ lệ tiền lời cao hơn và có nhiều người dân nước ngoài muốn mua các tài sản đó. Điều này làm cho đường cầu về tiền của nước đó dịch chuyển sang phải và làm tăng tỷ giá hối đoái của nó. Đây là một trong những ảnh hưởng quan trọng nhất tới tỷ giá hối đoái ở các nước phát triển cao. • Dự trữ và đầu cơ ngoại tệ: Tất cả đều có thể làm dịch chuyển các đường cung và cầu tiền tệ. Đầu cơ có thể gây ra những thay đổi lớn về tiền, đặc biệt trong điều kiện thông tin liên lạc hiện đại và công nghệ máy tính hiện đại có thể trao đổi hàng tỷ đôla giá trị tiền tệ mỗi ngày. Trên đây là 4 nguyên nhân cơ bản gây nên sự dịch chuyển các đường cung cầu trên thị trường ngoạ i hối. Sự dịch chuyển này đến lượt nó sẽ gây ra những dao động của tỷ giá hối đoái. Và như một phản ứng dây chuyền, những biến động của tỷ giá hối đoái lại tác động đến nền kinh tế trong nước. 8.4.2. Thị trường ngoại hối • Thị trường ngoại hối là nơi đồng tiền của quốc gia này được trao đổi với đồng tiền của quốc gia khác. Những chủ thể kinh tế tham gia thị trường này thường là các thể chế tài chính, các ngân hàng trung ương và các Chính phủ, những công ty, những nhà đầu cơ tiền tệ, v.v • Cầu về tiền: Là khối lượng tiền mà người nước ngoài muốn mua và có khả năng mua (chuyển đổi) đồng tiền trong nước ở các mức giá khác nhau trên thị trường ngoại hối. Có cầu về tiền của nước A trên thị trường Dự trữ và đầu cơ ngoại tệ ngoại hối khi dân cư từ các nước khác mua hàng hóa và dịch vụ được sản xuất ra tại nước A. Các hãng sản xuất và những người làm công sản xuất ra hàng hóa phải chi trả bằng tiền mặt của nước A, điều này đòi hỏi những người mua là người nước ngoài phải mua 225
16. Bài 8: Kinh tế vĩ mô của nền kinh tế mở tiền trong thị trường ngoại hối. Một nước xuất khẩu càng nhiều thì cầu đối với đồng tiền nước đó càng lớn trên thị trường ngoại hối. Đường cầu về một loại tiền là một hàm số của tỷ giá hối đoái, đường này dốc xuống về phía phải. Tỷ giá hối đoái càng cao thì hàng hoá của nước đó càng trở nên đắt hơn đối hvới n ững người nước ngoài và càng ít hàng hoá được xuất khẩu hơn. • Cung về tiền: Là khối lượng tiền mà người dân trong nước muốn và có khả năng chuyển đổi đồng tiền nước ngoài ở các mức giá khác nhau trên thị trường ngoại hối.Đường cung về tiền là một hàm của tỷ giá hối đoái của nó, đường này dốc lên trên về phía phải. Tỷ giá hối đoái càng cao thì hàng hoá nước ngoài càng rẻ và hàng hoá ngoại được nhập khẩu vào thị trường quốc tế càng nhiều. Hình 8.3 mô tả, khi cung tiền bằ ng cầu tiền (đường cung tiền cắt đường cầu tiền) ta xác định được trạng thái cân bằng trên thị trường ngoại hối. Tại trạng thái cân bằng E0, chúng ta xác định được tỷ giá hối đoái là E0. Nếu xuất khẩu tăng lên, cầu tiền trên thị trường ngoại hối tăng lên, đường cầu tiền dịch chuyển sang phải, tỷ giá hối đoái sẽ tăng lên. Nếu nhập khẩu tăng lên, cung tiền trên thị trường ngoại hối tăng, đường cung tiền dịch chuyển sang phải, tỷ giá hối đoái sẽ giảm xuống. M 0 Hình 8.3. Cân bằng cung tiền và cầu tiền trên thị trường ngoại hối 8.4.3. Các hệ thống tỷ giá hối đoái Có nhiều kiểu hệ thống đã được thiết lập các tỷ giá hối đoái như: Các hệ thống tỷ giá cố định, các hệ thống tỷ giá thả nổi (các tỷ giá thị trường linh hoạt) và các tỷ giá thả nổi có quản lý. • Hệ thống tỷ giá cố định: Bretton Woods (1944 – 1971) Tỷ giá hối đoái cố định, còn được gọi là tỷ giá hối đoái neo, là một kiểu chế độ tỷ giá hối đoái trong đó giá trị của một đồng tiền được gắn với giá trị của một đồng tiền khác hay với một sổ các đồng tiền khác, hay với một thước đo giá trị khác, như vàng chẳng hạn. Khi giá trị tham khảo tăng hoặ c giảm, giá trị của đồng tiền neo vào cũng tăng hoặc giảm. Đồng tiền sử dụng chế độ tỷ giá Quỹ tiền tệ thế giới 226
17. Bài 8: Kinh tế vĩ mô của nền kinh tế mở hối đoái cố định gọi là đồng tiền cố định. Tỷ giá hối đoái cố định là một lựa chọn chế độ tỷ giá ngược hoàn toàn với tỷ giá hối đoái thả nổi. Gần cuối thế chiến thứ II một hội nghị đa quốc gia đã được tổ chức ở Bretton Woods New Hampshise (Mỹ) để hoạch định “một hệ thống các tỷ giá hối đoái có trật tự thuận lợi cho luồng thương mại tự do”. Hệ thống này có các yếu tố sau: o Giá của vàng được cố định là 35 đôla Mỹ một Ounce. Nghĩa là giá trị của đồng đô la Mỹ được cố định theo vàng. o Tiền của các nước tham gia hệ thống được cố định theo đồng đôla Mỹ, các NHTƯ của những nước này có trách nhiệm duy trì các tỷ giá hối đoái của họ bằng việc mua và bán đôla trên thị trường ngoại tệ. o Quỹ tiền tệ (IMF) đã được tạo ra để quản lý hệ thống này và làm một số chức năng của NHTƯ quốc tế. Các chức năng của quỹ tiền tệ thế giới IMF trong hệ thống này là: Đảm bảo rằng các nước duy trì các tỷ giá hối đoái như đã thoả thuận cho các NHTƯ tham gia quỹ này vay tiền, khi dự trữ của họ không còn đủ để mua ho ặc bán đủ lượng tiền đôla để hỗ trợ các tỷ giá hối đoái của họ nữa; bàn bạc với các nước tham gia về những thay đổi trong các tỷ giá hối đoái của họ. Hệ thống này đã gặp một số khó khăn: o Dự trữ không tương xứng: Quy mô thương mại quốc tế tăng nhanh chóng trong những năm 1950 − 1960 gây nên những vận động tiền tệ lớn. Điều này đòi hỏi các NHTƯ phải mua và bán đôla nhiều lên nhằm duy trì các tỷ giá hối đoái đã thoả thuận. Một số ngân hàng nhận thấy rằng dự trữ về đôla và vàng hiện tại là không tương xứng để duy trì tỷ giá cố định. o Các điều chỉnh tỷ giá hối đoái theo xu hướng lâu dài: Các tỷ lệ tăng trưởng về xuất khẩu và nhập khẩu cũng như tỷ lệ lạm phát rất khác nhau giữa các nước gây nên những thay đổi dài hạn về giá trị tương đối của tiền tệ. Nhiều nước đã đề nghị IMF thay đổi các tỷ giá hối đoái của họ. o Các cuộc khủng hoảng mang tính đầu cơ: Khi đã rõ ràng rằng một đồng tiền được đánh giá quá cao hoặc quá thấp so với tỷ giá hiện tại của nó thì các nhà đầu cơ sẽ mua hoặc bán những lượng tiền lớn theo dự đoán của họ về sự thay đổi tỷ giá hối đoái. NHTƯ sẽ phải chi tiêu những lượng tiền ngoại tệ lớn nhằm cố gắng duy trì tỷ giá cố định cho tới khi nó được thay đổi. Vào năm 1971 các nước không còn khả năng đảm bảo rằng những đồng đôla Mỹ có thể được chuyển đổi thành vàng và tháng 8 năm 1971, Chính phủ Mỹ đã buộc phải xoá bỏ chế độ bản vị vàng của đồng USD. Trong xu hướng mở cửa và hội nhập kinh tế, việc theo đuổi chế độ tỷ giá cố định có thể dẫn đến một số vấn đề sau: o Nếu tỷ lệ lạm phát trong nước cao hơn thế giới, nước đó sẽ mất dần khả năng cạnh tranh trên các thị trường quốc tế, gây tổn thất cho cán cân thanh toán quốc tế và ảnh hưởng xấu đến sản xuất trong nước. o Để đảm bảo tỷ giá hối đoái cố định, Chính phủ thường phải sử dụng các công cụ hạn chế nhập khẩu như thuế quan, hạn ngạch,.v.v. và hạn chế luồng vốn luân chuyển quốc tế 227
18. Bài 8: Kinh tế vĩ mô của nền kinh tế mở nhằm kiềm chế thâm hụt cán cân thanh toán. Điều này mâu thuẫn với yêu cầu của tiến trình hội nhập kinh tế quốc tế. o Hệ thống tỷ giá hối đoái cố định không cho phép sử dụng chính sách tiền tệ vào các mục tiêu như ổn định giá cả hoặc tạo thêm công ăn việc làm, mà chỉ sử dụng vào một mục tiêu duy nhất là duy trì giá cả cố định ở mức đã công bố. • Các hệ thống tỷ giá hối đoái thả nổi (linh hoạt) Tỷ giá hối đoái thả nổi được xác định hoàn toàn bởi các lực lượng cung và cầu của thị trường, không có sự can thiệp nào của Chính phủ. Về mặt lý thuyết, các tỷ giá cần điều chỉnh một cách tự động theo những thay đổi trong lạm phát, trong cán cân thương mại và các luồng vốn và duy trì “sự ngang bằng của sức mua” sao cho có thể mua được một lượng hàng nhất định từ cùng một lượng tiền của một trong hai nước. Từ 1971, Mỹ và một số nước khác đã cho phép tiền của họ thả nổi hoàn toàn hoặc phần lớn. Tỷ giá hối đoái linh hoạt Mặc dù vậy hệ thống tỷ giá hối đoái thả nổi vẫn gặp phải những khó khăn: Trước năm 1971 nhiều nhà kinh tế đã ủng hộ việc để các tỷ giá hối đoái thả nổi t ự do và dự tính rằng các tỷ giá sẽ tương đối ổn định vì đầu cơ sẽ giữ chúng sát với sự ngang bằng của sức mua. Trong thực tế các tỷ giá đã chao đảo mạnh và đã tách rời khỏi sự ngang bằng của sức mua trong những thời kỳ dài. Lý do là: o Có những sự vận động về vốn do những khác biệt về lãi suất trong các nước gây ra. Các mục tiêu của chính sách trong nước đã làm cho các nước theo đuổi những chính sách tiền tệ khác nhau, chúng làm lãi suất thực tế khác nhau và làm cho những luồng vốn lớn chảy vào các nước có lãi suất cao, đẩy tỷ giá hối đoái của nước này lên bất kể các điều kiện thương mại. o Đầu cơ tiền tệ quốc tế cũng dẫn tới việc tăng và giảm khá lớn các tỷ giá hối đoái và những thay đổi này không liên quan tới các điều kiện thương mại. o Sự thay đổi về cơ cấu trong và giữa các nền kinh tế. Các giá trị tương đối của nhiều hàng hoá đã thay đổi cùng với sự phát triển của ngành công nghiệp mới và sự suy giảm của những ngành cũ làm cho giá trị trao đổi thực tế thay đổi so với các giá trị dự kiến thông qua sự ngang bằng sức mua. • Các hệ thống tỷ giá thả nổi có quản lý Một hệ thống tỷ giá thả nổi có quản lý (hay không thuần nhất) là một hệ thống trong đó tỷ giá hối đoái được phép thay đổi phù hợp với điều kiện thị trường, nhưng đôi khi Chính phủ can thiệp vào để ngăn ngừa không cho nó vận động ra ngoài các giới hạn nhất định. Không để cho tỷ giá hoàn toàn thả nổi theo các lực lượng cung và cầu như trong hệ thống tỷ giá thả nổi, các ngân hàng trung ương đều có những can thiệp nhất định vào thị trường ngoại hối. Tỷ giá hối đoái thả nổi có quản lý 228
19. Bài 8: Kinh tế vĩ mô của nền kinh tế mở Khác với hệ thống tỷ giá hối đoái cố định, mục đích của sự can thiệp của ngân hàng trung ương trong hệ thống tỷ giá thả nổi có quản lý là hạn chế hoặc thu hẹp biên độ giao động của tỷ giá hối đoái. Như vậy, hệ thống tỷ giá hối đoái thả nổi có quản lý là sự kết hợp hệ thống tỷ giá hối đoái thả nổi với sự can thiệp của ngân hàng trung ương. Sử dụng hệ thống này có thể phát huy được những điểm mạnh và hạn chế được những yếu điểm của hai hệ thống tỷ giá hối đoái thả nổi và cố định. • Tỷ giá hối đoái danh nghĩa và Tỷ giá hối đoái thực tế Tỷ giá hối đoái danh nghĩa là tỷ giá hối đoái mà không xét đến tương quan giá cả hay tương quan lạm phát giữa hai nước. Tỷ giá hối đoái thực là tỷ giá hối đoái có xét đến tương quan giá cả giữa hai nước hoặc tương quan tỷ lệ lạm phát giữa hai nước. Quan hệ giữa hai loại tỷ giá này được thể hiện qua cách tính sau: Tỷ giá hối đoái thực tế = Tỷ giá hối đoái danh nghĩa x Giá nước ngoài / Giá nội địa = Tỷ giá hối đoái danh nghĩa x Tỷ lệ lạm phát nước ngoài / Tỷ lệ lạm phát trong nước. 8.5. Tác động của chính sách vĩ mô dưới các hệ thống tỷ giá hối đoái khác nhau tư bản vận động tự do Một nền kinh tế nhỏ khi tham gia vào thị trường chung của thế giới, thì chính sách lãi suất của nước đó không ảnh hưởng được đến mức lãi suất chung của thế giới. Trong một đất nước như vậy, lãi suất trong nước có xu hướng dao động xung quanh mức lãi suất của thế giới. Nói cách khác, chúng ta giả sử rằng, mức lãi suất của thế giới là cho trước, kí hiệu là r*. Giả sử khi lãi su ất trong nước tăng lên trên mức lãi suất của thế giới (r > r*), sẽ có nhiều công dân và các nhà đầu tư nước ngoài muốn đầu tư vào nước ta để có thể thu được một khoản tiền lãi cao hơn. Một luồng vốn sẽ “chảy” vào nước ta cho đến khi lãi suất trong nước cân bằng với mức lãi suất của thế giới (r = r*). Trường hợp ngược lại, khi lãi suất trong nước thấp hơn lãi suấ t thế giới (r < r*), một số vốn trong nước sẽ “khoác áo ra đi”, cho tới khi cân bằng về lãi suất được lặp lại. Hình 8.4. Cán cân thanh toán cân bằng và luồng tư bản vận động hoàn toàn tự do Để mô tả tình huống trên chúng ta hãy sử dụng đường cán cân thanh toán cân bằng trong điều kiện luồng vốn vận động hoàn toàn tự do, một đường song song với trục hoành ở mức lãi suất r = r*, bổ sung vào mô hình IS–LM. Sau đây, chúng ta sẽ xem xét cơ chế tác động của chính sách tài khóa và chính sách tiền tệ trong nền kinh tế mở dưới các hệ thống tỷ giá hối đoái khác nhau, tư bản vận động hoàn toàn tự do trong mô hình IS–LM với hệ trục tọa độ (r, Y). 229
20. Bài 8: Kinh tế vĩ mô của nền kinh tế mở 8.5.1. Hoạt động của chính sách tài khóa dưới các hệ thống tỷ giá hối đoái khác nhau 8.5.1.1. Tác động của chính sách tài khoá trong nền kinh tế mở với hệ thống tỷ giá cố định, tư bản vận động hoàn toàn tự do Giả sử một nền kinh tế đang đạt mức sản lượng thấp, tiêu dùng giảm, đầu tư giảm, thất nghiệp gia tăng. Trạng thái cân bằng của nền kinh tế đang ở điểm E0. Bây giờ Nhà nước quyết định sử dụng chính sách tài khóa mở rộng bằng việc tăng chi tiêu của Chính phủ. Trong thời hạn ngắn, giá cả chưa kịp thay đổi, tổng cầu sẽ tăng lên. Đường IS0 dịch chuyển sang bên phải đến vị trí IS1, nếu nền kinh tế là đóng, cân bằng mới thiết lập tại E1. Hình 8.5. Tác động của chính sách tài khóa trong một nền kinh tế mở với hệ thống tỷ giá cố định, tư bản vận động hoàn toàn tự do Tuy nhiên, trong nền kinh tế mở, tại E1 lãi suất đã tăng trên mức lãi suất thế giới r1 > r*. Tư bản đổ dồn vào trong nước, tỷ giá hối đoái (e) tăng lên. NHTƯ can thiệp bằng cách mua dự trữ ngoại hối, đẩy nội tệ vào lưu thông. Dân chúng cũng chuyển từ tài sản nước ngoài sang tài sản trong nước. Cung tiền tệ thực tế tăng lên. Đường LM0 dịch chuyển sang LM1. Cân bằng mới được thiết lập tại E2 với sản lượng tăng lên, mức lãi suất cân bằng trên đường cán cân thanh toán cân bằng. Như vậy, Chính sách tài khóa trong trường hợp này có thể hạn chế tháo lui đầu tư, như là điều phải xảy ra trong nền kinh tế đóng, nhằm khuyến khích tăng sản lượng. Tác động của chính sách tài khoá trong nền kinh tế mở mạnh hơn tác động của nó trong nền kinh tế đóng, ít ra là về mặt ngắn hạn. Trong thờ i kỳ hạn dài, sự tăng lên của tổng cầu sẽ dẫn đến tăng mức giá chung, giảm khả năng cạnh tranh của các hàng hoá trong nước, giảm xuất khẩu ròng, sản lượng giảm. Quá trình sẽ tiếp tục cho đến khi trạng thái cân bằng cũ (E0) được thiết lập lại. Tuy vậy, lúc này cán cân thương mại bị thâm hụt. Thực tế là trong điều kiện tỷ giá hối đoái cố định, với mức lãi suất của thế giới đã cho, chính sách tài khoá không thể đạt được cùng lúc hai mục tiêu: Cân bằng trong nước và cân bằng ngoài nước. 8.5.1.2. Tác động của chính sách tài khoá trong nền kinh tế mở với hệ thống tỷ giá thả nổi và tư bản vận động hoàn toàn tự do Giả sử nền kinh tế đang cân bằng tại E0 (hình 8.6). Trong nền kinh tế đóng: Khi Chính phủ thực hiện chính sách tài khoá mở rộng, tổng cầu sẽ tăng lên, lãi suất tăng và tỷ giá hối đoái cũng tăng (e tăng, E giảm), xuất khẩu giảm đi. Như vậy, có sự tháo lui hoàn toàn, không chỉ do đầu tư trong nước mà còn do lãi suất giảm từ r1 → r*. 230
21. Bài 8: Kinh tế vĩ mô của nền kinh tế mở Chính sách tài khoá mở rộng làm cho đường IS0 dịch chuyển đến vị trí IS1. Trong nền kinh tế mở, ở điểm cân bằng mới (E1) lãi suất cao hơn lãi suất thị trường thế giới. Tư bản tràn vào trong nước. Cán cân thanh toán thặng dư. Đồng tiền nội địa tăng giá, xuất khẩu giảm. Kết quả là đường IS1 dịch chuyển về vị trí ban đầu: Cân bằng được thiết lập ở vị trí ban đầu E0, sản lượng không tăng lên và cán cân thương mại xấu đi. Hình 8.6. Tác động của chính sách tài khóa trong một nền kinh tế mở với hệ thống tỷ giá linh hoạt, tư bản vận động hoàn toàn tự do Như vậy, tác động của chính sách tài khoá trong nền kinh tế mở với hệ thống tỷ giá hối đoái thả nổi và tư bản vận động tự do, kém hiệu lực hơn so với chính sách tài khoá trong nền kinh tế đóng. 8.5.2. Hoạt động của chính sách tiền tệ dưới những tỷ giá hối đoái khác nhau 8.5.2.1. Tác động của chính sách tiền tệ trong nền kinh tế mở với hệ thống tỷ giá cố định, tư bản vận động hoàn toàn tự do. Giả sử nền kinh tế đang ở trạng thái cân bằng E0 (hình 8.7). Trong nền kinh tế đóng, NHTƯ quyết định thực hiện chính sách tiền tệ mở rộng, với việc tăng cung tiền danh nghĩa. Với mức giá đã cho, cung tiền thực tế tăng lên, đường LM0 dịch phải đến LM1. Lãi suất giảm xuống mức lãi suất thế giới r1 < r*. Các nhà đầu tư trong nước sẽ tìm kiếm cơ hội đầu tư ở nước ngoài. Một luồng vốn sẽ chạy ra nước ngoài. NHTƯ phải bán dự trữ ngoại tệ để giữ tỷ giá hối đoái không đổi. Quá trình này kéo dài cho đến khi mức cung tiền và lãi suất trở lại mức ban đầu. Sản lượng cân bằng không đổi Y0, lãi suất cố định là r*. Tác động của chính sách tài khóa 231
22. Bài 8: Kinh tế vĩ mô của nền kinh tế mở Hình 8.7. Tác động của chính sách tiền tệ trong một nền kinh tế mở với hệ thống tỷ giá cố định, tư bản vận động hoàn toàn tự do Như vậy, chính sách tiền tệ trong nền kinh tế mở tỏ ra kém hiệu lực hơn so với nền kinh tế đóng. Ở đây tác động của sự mở rộng tiền tệ đã bị triệt tiêu bởi luồng vận động của tư bản nước ngoài do lãi suất giảm đi, mặc dù đầu tư tư nhân trong nước có tăng lên. 8.5.2.2. Tác động của chính sách tiền tệ trong nền kinh tế mở với hệ thống tỷ giá thả nổi và tư bản vận động hoàn toàn tự do Trên đồ thị mô tả tác động của việc tăng cung về tiền của NHTƯ trong nền kinh tế đóng. Mở rộng tiền tệ làm tăng cung tiền thực tế (hình 8.8), đường LM0 chuyển đến LM1. Lãi suất giảm làm giá hối đoái của đồng nội địa giảm (e giảm, E tăng). Hình 8.8. Tác động của chính sách tài tiền tệ trong một nền kinh tế mở với hệ thống tỷ giá linh hoạt, tư bản vận động hoàn toàn tự do Trong nền kinh tế mở: Với tác động của chính sách tài khoá, đồng tiền nội địa giảm giá làm tăng khả năng cạnh tranh. Xuất khẩu ròng tăng lên, làm đường IS0 dịch chuyển sang bên phải đến IS1. Lãi suất trở về mức lãi suất của thị trường thế giới. Cân bằng mới được thiết lập tại E2. Chính sách tiền tệ mở rộng làm sản lượng tăng lên từ Y0 → Y2. Tuy nhiên về mặt dài hạn, sản lượng tăng làm giá cả và tiền lương tăng. Cân bằng tiền tệ thực tế giảm. Đường LM1 chuyển về vị trí ban đầu LM0. Lãi suất tăng dần, đồng tiền nội địa lại tăng giá đường IS1 dần trở lại vị trí ban đầu IS0. Cân bằng được thiết lập ở vị trí cũ. Như vậy chính sách tiền tệ có tác động lớn hơn trong nền kinh tế mở, tỷ giá linh hoạt, tư bản chuyển động hoàn toàn tự do. Nhưng trong tác động đó bị hạn chế trong thời kì dài hạn, lúc mà giá cả tăng lên, sản lượng lại trở lại mức bình thường song tiền công thực tế và tỷ giá hối đoái đã tvăngớ cùng i tốc độ tăng của giá cả. 232
23. Bài 8: Kinh tế vĩ mô của nền kinh tế mở TÓM LƯỢC CUỐI BÀI Sau khi nghiên cứu xong bài 8, chúng ta có thể tóm lược một số nội dung nổi bật như sau: • Lợi thế tuyệt đối có được trong điều kiện so sánh chi phí để sản xuất ra cùng một loại sản phẩm, và khi một nước sản xuất sản phẩm có chi phí cao hơn sẽ nhập sản phẩm đó từ nước khác có chi phí sản xuất thấp hơn. Lợi thế này được xem xét từ hai phía, đối với nước sản xuất sản phẩm có chi phí thấp sẽ thu được lợi nhuận nhiều hơn khi bán sản phẩm trên thị trường quốc tế. Lợi thế so sánh xảy ra khi mỗi quốc gia sẽ được lợi nếu nó chuyên môn hóa sản xuất và xuất khẩu những hàng hóa mà mình có thể sản xuất với chi phí tương đối thấp (hay có hiệu quả hơn các nước khác). • Thuế quan là một thứ thuế đánh vào hàng hoá nhập khẩu. Thuế quan làm tăng giá cả hàng hoá, giảm khối lượng tiêu thụ, giảm khối lượng hàng và nhập khẩu và tăng khả năng sản xuất trong nước, tăng thu nhập cho Chính phủ. Thuế quan là biện pháp tạm thời để bảo vệ sản xuất của ngành công nghiệp non trẻ. Hạn ngạch là mức giới hạn mà Chính phủ quy định đối với khối lượng hàng hoá nhập khẩu. Tác động của hạn ngạch cũng gần giống như thuế quan. • Cán cân thanh toán quốc tế là một bản đối chiếu giữa các khoán tiền thu được từ nước ngoài với các khoản tiền trả cho nước ngoài của một quốc gia trong một thời kỳ nhất định. Cán cân thanh toán = Cán cân vãng lai + Cán cân vốn + Sai số thống kê. Cán cân bội thu hay bội chi cho biết nước đó là chủ nợ hay đang mắc nợ nước ngoài. Các yếu tố ảnh hưởng đến cán cân thanh toán quốc tế là: Cán cân thương mại, lạm phát, thu nhập quốc dân, tỷ giá hối đoái, sự ổn định chính trị, khả năng trình độ quản lý kinh tế của Chính phủ. • Tài khoản vãng lai trong cán cân thanh toán của một quốc gia ghi chép những giao dịch về hàng hóa và dịch vụ giữa người cư trú trong nước với người cư trú ngoài nước. Thặng dư tài khoản vãng lai xảy ra khi bên có lớn hơn bên nợ. Tài khoản vãng lai thặng dư khi quốc gia xuất khẩu nhiều hơn nhập khẩu, hay khi tiết kiệm nhiều hơn đầu tư. Tài khoản vốn là ghi lại tất cả những giao dịch về tài sản (gồm tài sản thực như bất động sản hay tài sản tài chính như cổ phiếu, trái phiếu, tiền tệ) giữa người cư trú trong nước với người cư trú ở quốc gia khác. Theo quy ước, dòng vốn vào ròng phải bằng thâm hụt tài khoản vãng lai. • Mục tiêu quan trọng trong chính sách kinh tế của mỗi quốc gia là đảm bảo cán cân thanh toán được cân bằng. Khi cán cân bội thu, các nước thường sử dụng số bội thu đó để tăng cường đầu tư ra nước ngoài và bổ sung quỹ dự trữ ngoại hối quốc gia. Bội chi cán cân sẽ có tác động tiêu cực đến việc phát triển kinh tế của quốc gia, quan hệ kinh tế đối ngoại và quan hệ kinh tế − xã hội khác, do dó Chính phủ phải có biện pháp để giảm thiểu bội chi. • Cầu về tiền trên thị trường ngoại hối là khối lượng tiền mà người dân nước ngoài muốn mua và có khả năng mua (chuyển đổi) đồng tiền trong nước ở các mức giá khác nhau trên thị trường ngoại hối. Cung về tiền trên thị trường ngoại hối là khối lượng tiền mà người dân trong nước muốn và có khả năng chuyển đổi đồng tiền nước ngoài ở các mức giá khác nhau trên thị trường ngoại hối. Nếu xuất khẩu tăng lên, cầu tiền trên thị trường ngoại hối tăng lên, đường cầu tiền dịch chuyển sang phải, tỷ giá hối đoái sẽ tăng lên. Nếu nhập khẩu tăng lên, cung tiền trên thị trường ngoạ i hối tăng, đường cung tiền dịch chuyển sang phải, tỷ giá hối đoái sẽ giảm xuống. • Một nền kinh tế nhỏ khi tham gia vào thị trường chung của thế giới, thì chính sách lãi suất của nước đó không ảnh hưởng được đến mức lãi suất chung của thế giới. • Tác động của chính sách tài khoá trong nền kinh tế mở với hệ thống tỷ giá cố định, việc tư bản vận động hoàn toàn tự do có thể hạn chế tháo lui đầu tư, khuyến khích tăng sản lượng. 233
24. Bài 8: Kinh tế vĩ mô của nền kinh tế mở Tác động của chính sách tài khoá trong nền kinh tế mở mạnh hơn tác động của nó trong nền kinh tế đóng, ít ra là về mặt ngắn hạn. Thực tế là trong điều kiện tỷ giá hối đoái cố định, với mức lãi suất của thế giới đã cho, chính sách tài khoá không thể đạt được cùng lúc hai mục tiêu: Cân bằng trong nước và cân bằng ngoài nước. • Tác động của chính sách tài khoá mở rộng trong nền kinh tế mở với hệ thống tỷ giá thả nổi và tư bản vận động hoàn toàn tự do làm tổng cầu sẽ tăng lên, lãi suất tăng và tỷ giá hối đoái cũng tăng (e tăng), xuất khẩu giảm đi. Trường hợp này tỏ ra kém hiệu lực hơn so với trường hợp trong nền kinh tế đóng. • Tác động của chính sách tiền tệ trong nền kinh tế mở với hệ thống tỷ giá cố định, tư bản vận động hoàn toàn tự do tỏ ra kém hiệu lực hơn so với nền kinh tế đóng. Ở đây tác động của sự mở rộng tiền tệ đã bị triệt tiêu bởi luồng vận động của tư bản nước ngoài do lãi suất giảm đi, mặc dù đầu tư tư nhân trong nước có tăng lên. • Tác động của chính sách tiền tệ trong nền kinh tế mở với hệ thống tỷ giá thả nổi và tư bản vận động tự do có tác động lớn hơn trong nền kinh tế mở. Nhưng trong tác động đó bị hạn chế trong thời kỳ dài hạn, lúc mà giá cả tăng lên, sản lượng lại trở lại mức bình thường song tiền công thực tế và tỷ giá hối đoái đ ã tăng cùng với tốc độ tăng của giá cả. Trong nền kinh tế mở, với tác động của các chính sách tài khoá, đồng tiền nội địa giảm giá làm tăng khả năng cạnh tranh và xuất khẩu ròng tăng lên. 234
25. Bài 8: Kinh tế vĩ mô của nền kinh tế mở CÂU HỎI ÔN TẬP 1. Lý thuyết lợi thế tuyệt đối là gì? Lấy ví dụ minh họa? 2. Lý thuyêt lợi thế so sánh là gì? Lấy ví dụ minh họa? 3. Nêu một số quan điểm hạn chế thương mại quốc tế? 4. Thuế quan là gì? Chỉ rõ một số tác dụng của nó? 5. Cán cân thanh toán quốc tế là gì? Lấy một ví dụ để xác định cán cân thanh toán của một quốc gia? 6. Nêu và phân tích một số yếu tố ảnh hưởng đến cán cân thanh toán quốc tế? 7. Phân tích tác động của chính sách tài khóa trong nền kinh tế mở với hệ thống tỷ giá cố định, tư bản vận động hoàn toàn tự do? 235
26. Bài 8: Kinh tế vĩ mô của nền kinh tế mở CÂU HỎI ĐÚNG SAI VÀ GIẢI THÍCH TẠI SAO? 1. Cán cân thanh toán là một cơ sở quan trọng để phân tích những biến đổi Kinh tế Vĩ mô trong một nền kinh tế mở. Sự thâm hụt hay thặng dư của cán cân thanh toán sẽ ảnh hưởng đến sự thay đổi của tỷ giá hối đoái. 2. Công cụ thuế quan là công cụ duy nhất để hạn chế thương mại quốc tế. 3. Thuế quan là mức thuế đánh vào mỗi đơn vị hàng hóa nhập khẩu. 4. Đồng tiền nội tệ càng mất giá thì càng khuyến khích xuất khẩu của quốc gia đó. 5. Đồng tiền nội tệ càng có giá thì càng khuyến khích xuất khẩu hàng hóa và dịch vụ của quốc gia đó ra nước ngoài. 6. Lạm phát tương đối là nhân tố duy nhất tác động đến tỷ giá hối đoái. 7. Tỷ giá hối đoái là số lượng đơn vị tiền nội tệ cần thiết để mua một đơn vị ngoại tệ. Nói cách khác là tỷ giá mua bán (trao đổi) giữa đồng nội tệ và đồng ngoại tệ. 8. Khi nhập khẩu của một nước tăng thì tỷ giá hối đoái giữa đồng nội tệ so với đồng ngoại tệ tăng. 9. Tác động của chính sách tài khoá trong nền kinh tế mở với hệ thống tỷ giá hối đoái thả nổi, tư bản vận động tự do kém hiệu lực hơn so với chính sách tài khoá trong nền kinh tế đóng. 10. Tác động của chính sách tiền tệ trong nền kinh tế mở với hệ thống tỷ giá cố định, tư bản vận động hoàn toàn tự do thì chính sách tiền tệ trong nền kinh tế mở tỏ ra kém hiệu lực hơn so với trong nền kinh tế đóng. 236
27. Bài 8: Kinh tế vĩ mô của nền kinh tế mở BÀI TẬP THỰC HÀNH 1. Giả sử các phương trình sau đây mô tả hoạt động của thị trường hàng hóa và tiền tệ trong một nền kinh tế đóng có giá cả cố định: Thị trường hàng hóa: Tiêu dùng: CCMPC.(YT)=+ − , đầu tư: IIbr= − , chi tiêu của Chính phủ: GG= , thuế: TtY= . Trạng thái cân bằng: YCIG=++(tức AS= AD ). Thị trường tiền tệ: M Cung ứng tiền tệ: MS = , nhu cầu tiền tệ: MDkYhr= − , trạng thái cân bằng: MS= MD P a. Giả sử C= 700; I=380; MPC=0,8; G=450; t=0,2 , b = 9, k= 0, M = 800, h = 7, P = 1. Hãy viết phương trình của đường IS, LM và xác định mức thu nhập, lãi suất cân bằng. b. Hãy tính mức tiêu dùng, tiết kiệm, đầu tư và mức thâm hụt (hoặc thặng dư) ngân sách của Chính phủ tại mức thu nhập cân bằng. c. Hãy sử dụng phương pháp ngắn nhất để kiểm tra lại các kết quả tính toán. 2. Giả sử hàm tiêu dùng là C=+ 100 0,75YD , hàm đầu tư là I= 150− 10r , hàm chi tiêu của Chính phủ là G50= , hàm thuế của Chính phủ là T100,1Y= + và hàm xuất khẩu ròng là NX=− 40 0,2Y . a. Hãy viết phương trình và vẽ đồ thị của đường IS. b. Theo bạn, nếu chi tiêu của Chính phủ tăng lên 60, đường IS có còn ở vị trí cũ không? c. Nếu Chính phủ không thay đổi chi tiêu mà giảm thuế và hàm thuế trở thành T=+ 10 0,05Y , đường IS sẽ thay đổi như thế nào? d. Bây giờ nhu cầu đầu tư ít nhạy cảm hơn đối với lãi suất và hàm đầu tư trở thành Ir=−150 20 . e. Bạn có nhận xét gì về độ dốc của đường IS mới? f. Theo bạn, với giả định nào đường IS trong câu a sẽ thẳng đứng? Với giả định nào nó nằm ngang? 3. Giả sử hàm cầu tiền là MD=− 0,2Y 5r , khối lượng tiền tệ danh nghĩa là 200 và mức giá P = 1. a. Hãy viết phương trình và vẽ đồ thị đường LM. b. Nếu cung ứng tiền tệ tăng lên 220 đường LM sẽ thay đổi như thế nào? c. Nếu khối lượng tiền tệ danh nghĩa vẫn như cũ trong khi mức tăng lên 120% (P = 1,2) đường LM sẽ thay đổi như thế nào? Bây giờ nhu cầu về tiền nhạy cảm hơn đối với lãi suất và hàm cầu tiền trở thành: MD=− 0,2Y 10r d. Hãy viết phương trình của đường LM mới. e. Bạn có nhận xét gì về độ dốc của đường LM mới? Cuối cùng, chúng ta hãy xem xét độ nhạy cảm nhu cầu về tiền đối với thu nhập và hàm cầu tiền trở thành MDYr=−0, 4 5 . f. Hãy viết phương trình của đường LM mới. g. Bạn có nhận xét gì về độ dốc của đường LM mới? h. Theo bạn, với giả định nào đường LM vẽ trong câu a sẽ thẳng đứng? Với giả định nào nó nằm ngang? 237
28. Bài 8: Kinh tế vĩ mô của nền kinh tế mở 4. Hình dưới đây vẽ đường cung (S) và đường cầu (D) về một hàng hóa trong trường hợp không có và có thuế quan. Mức giá quốc tế bằng OB. a. Hãy xác định giá trong nước và lượng nhập khẩu khi có tự do thương mại. Bây giờ, Chính phủ đánh thuế nhập khẩu vào hàng hóa này. b. Hãy xác định giá trong nước và lượng nhập khẩu trong tình huống mới này. c. Mức sản xuất trong nước về hàng hóa này thay đổi bao nhiêu? d. Hãy xác định phần diện tích biểu thị số tiền người tiêu dùng phải trả thêm cho số hàng hóa đã mua. e. Chính phủ nhận được bao nhiêu dưới dạng thuế và tiền tô tăng thêm mà các nhà sản xuất trong nước được hưởng. f. Hãy giải thích phần còn lại của số tiền người tiêu dùng phải trả thêm. g. Hãy xác định phần thặng dư ích lợi của người tiêu dùng so với chi phí xã hội cận biên mà xã hội phải bỏ qua khi cắt giảm mức tiêu dùng của mình về hàng hóa này. h. Tổng mức tổn thất về phúc lợi do khoản thuế này gây ra là bao nhiêu? 5. Hình sau vẽ đường cung (S) và đường cầu (D) trong nước về một hàng hóa mà Chính phủ muốn khuyến khích xuất khẩu. Mức giá quốc tế bằng OA. a. Hãy xác định giá trong nước và lượng xuất khẩu khi có tự do thương mại. b. Hãy xác định giá trong nước và lượng xuất khẩu trong tình huống mới này. c. Mức sản xuất trong nước tăng bao nhiêu? d. Mức tiêu dùng trong nước giảm bao nhiêu? e. Hãy xác định mức giảm thặng dư của người tiêu dùng. 238
29. Bài 8: Kinh tế vĩ mô của nền kinh tế mở f. Chi phí (hay tổn thất) xã hội của phần sản xuất tăng thêm là bao nhiêu? g. Tại sao Chính phủ lại muốn áp dụng chính sách này? h. Có thể đạt được mục tiêu như vậy bằng cách khác không? 6. Một nước có thặng dư trong tài khoản vãng lai là 10 tỷ đô la, nhưng lại có thâm hụt trong tài khoản vốn là 6 tỷ đô la. a. Cán cân thanh toán của nước đó có thặng dư hay thâm hụt? b. Dự trữ ngoại tệ của nước này tăng lên hay giảm đi? c. Ngân hàng trung ương đang mua vào hay bán ra đồng nội tệ? Hãy giải thích? 7. Giả sử rằng sau khi Mỹ bỏ lệnh cấm vận thương mại với Việt Nam, xuất khẩu của Việt Nam sang Mỹ tăng nhanh hơn nhập khẩu của Việt Nam từ Mỹ. a. Tỷ giá hối đoái của đồng Việt Nam tính theo số đồng đô la Mỹ sẽ thay đổi như thế nào? Hãy minh họa bằng đồ thị. b. Tỷ giá hối đoái của đồng đô la tính theo số đồng Việt Nam sẽ thay đổi như thế nào? Hãy minh họa bằng đồ thị. c. Sự thay đổi trong thương mại như vậy sẽ tác động như thế nào tới sản lượng và mức giá của Việt Nam. Hãy minh họa bằng đồ thị AD–AS. 8. Giả sử giá máy tính xách tay IBM giá US$2300 tại Mỹ và C$2600 tại Canada. a. Bạn sẽ mua máy tính ở đâu nếu tỷ giá hối đoái giữa đô la Canada và đô la Mỹ là 0,8 đô la Mỹ ăn một đô la Canada? Bạn sẽ bán máy tính ở đâu nếu bạn muốn kiếm lời? (Bỏ qua mọi loại thuế, chi phí vận tải và sự khác nhau về chất lượng). b. Nếu nhiều nhà đầu cơ hành động như bạn, và nếu tỷ giá hối đoái là cố định, điều gì xảy ra với máy tính ở mỗi nước? c. Nếu nhiều nhà đầu cơ hành động như bạn và nếu tỷ giá hối đoái là thả nổi, điều gì xảy ra với tỷ giá hối đoái? Xác định mức tỷ giá hối đoái cân bằng mới để đảm bảo sự ngang bằng sức mua đối với máy tính xách tay, nếu giá cả tính bằng đô la Mỹ và giá cả tính bằng đô la Canada không thay đổi? 9. Thị trường hàng hóa và tiền tệ của một nền kinh tế đóng được mô tả như sau: Tiêu dùng: C = 200 + 0,75(Y – T); Đầu tư: I = 245 – 25r; Chi tiêu của Chính phủ: G = 75; Thuế tự định: T = 90; Cung tiền danh nghĩa: MS = 1200; Cầu tiền thực tế: MD = Y – 100r; Mức giá: P = 3 a. Xây dựng phương trình và biểu diễn các đường IS và LM. b. Xác định mức thu nhập và lãi suất tại trạng thái cân bằng. c. Giả sử chi tiêu Chính phủ tăng thêm 50. Đường IS hay LM dịch chuyển, vì sao? Mức lãi suất và thu nhập cân bằng mới là bao nhiêu? d. Giả sử thay vì tăng chi tiêu, cung ứng tiền tệ tăng từ 1200 lên 1290. Đường IS hay LM dịch chuyển, vì sao? Lãi suất và thu nhập cân bằng mới là bao nhiêu? e. Với giá trị ban đầu của chính sách tài khóa và tiền tệ, giả sử rằng mức giá tăng lên từ 3 đến 6. Điều gì sẽ xảy ra và thu nhập cân bằng mới là bao nhiêu? f. Viết phương trình và vẽ đồ thị đường tổng cầu. Điều gì sẽ xảy ra đối với đường tổng cầu này nếu chính sách tài khóa hoặc tiền tệ thay đổi như các câu (d) và (e). 239
30. Bài 8: Kinh tế vĩ mô của nền kinh tế mở 10. Xét một nền kinh tế được mô tả bằng các phương trình sau: Y = C + I + G + NX C = 245 + 0,75(Y − T) Y = 5000 I = 1000 − 50r G = 1010 NX = 450 − 500ε T = 1010 r = r* = 4 a. Tính tiết kiệm quốc dân, đầu tư, cán cân thương mại và tỷ giá hối đoái cân bằng. b. Nếu bây giờ G tăng lên 1200, hãy tính tiết kiệm quốc dân, đầu tư, cán cân thương mại và tỷ giá hối đoái cân bằng. Hãy giải thích kết quả tính được. c. Bây giờ giả thiết lãi suất thế giới tăng lên từ 4% đến 10% (G vẫn là 1010). d. Hãy tính tiết kiệm quốc dân, đầu tư, cán cân thương mại và tỷ giá hối đoái cân bằng. Giải thích kết quả mà bạn vừa tính được. 11. Giả sử một nền kinh tế có đường Phillips π =π−1 −0,45(u − 0,07) . a. Tỷ lệ thất nghiệp tự nhiên sẽ là bao nhiêu? b. Hãy vẽ đồ thị mô tả mối quan hệ ngắn hạn và dài hạn giữa lạm phát và thất nghiệp. 240