Giáo trình Tài chính tín dụng

Nội dung text: Giáo trình Tài chính tín dụng

1. BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG CAO ĐẲNG CÔNG NGHỆ THÔNG TIN TP.HỒ CHÍ MINH KHOA QUẢN TRỊ KINH DOANH GIÁO TRÌNH TTAAØØII CCHHÍÍNNHH TTÍÍNN DDUUÏÏNNGG MÃ SỐ : 440 006 – 441 006 – 442 006 Biên soạn : ThS. HUỲNH KIM THẢO LƯU HÀNH NỘI BỘ TP.HCM, tháng 06 năm 2013 1
2. Lời mở đầu Trong nền kinh tế thị trường hiện đại, thị trường tài chính đóng vai trò cực kỳ quan trọng : chuyển đổi thời gian đáo hạn của các sản phẩm tài chính, đa dạng hóa danh mục đầu tư nhờ đó giảm đến mức thấp nhất các rủi ro. Thị trường tài chính có thể được xem như là nhân tố khởi đầu của nền kinh tế thị trường. Các hoạt động của thị trường tài chính tác động trực tiếp và gián tiếp đến lợi ích của mỗi cá nhân, tốc độ phát triển của doanh nghiệp và đến hiệu quả chung của nền kinh tế. Cùng vận hành trong thị trường tài chính là các định chế tài chính trung gian như hệ thống ngân hàng, tổ chức tín dụng, nhà đầu tư, doanh nghiệp và các cơ quan chính phủ. Đây là những nhịp cầu nối quan trọng dẫn vốn từ nơi tạm thời thừa vốn đến nơi tạm thời thiếu vốn, từ đó đầu tư phát triển nền kinh tế . Thị trường tài chính trong nền kinh tế là nơi phân bổ vốn tiết kiệm một cách hiệu quả cho người sử dụng cuối cùng. Tính hiệu quả là yếu tố đưa người đầu tư cuối cùng và người tiết kiệm cuối cùng gặp nhau với chi phí thấp nhất và sự thuận lợi nhất có thể. Nghiên cứu môn học Tài chính - Tín dụng sẽ bổ sung cho sinh viên những kiến thức quản trị tài chính hữu ích. Nội dung chính của học phần gồm có : Chương 1 : TỔNG QUAN VỀ TÀI CHÍNH I - Sự ra đời và phát triển của tài chính 1. Sự ra đời 2. Quá trình phát triển II - Bản chất của tài chính 1. Các đặc trưng cơ bản của tài chính 2. Các quan hệ tài chính III - Chức năng của tài chính 1. Chức năng hy động vốn (tạo lập nguổn tài chính) 2. Chức năng phân phối (sử dụng nguồn tài chính) IV - Vai trò của tài chính 1. Tài chính – công cụ phân phối sản phẩm quốc dân 2
3. 2. Tài chính – công cụ quản lý và điều tiết vĩ mô nền kinh tế V - Hệ thống tài chính 1. Khái niệm và cơ cấu hệ thống tài chính 2. Đặc điểm các bộ phận của hệ thống tài chính VI - Thị trường tài chính 1. Đối tượng của thị trường tài chính 2. Công cụ của thị trường tài chính 3. Chủ thể của thị trường tài chính Chương 2 : TÀI CHÍNH CÔNG VÀ NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC I - Khái niệm, đặc điểm, vai trò của tài chính công 1. Khái niệm 2. Đặc điểm của tài chính công 3. Vai trò của tài chính công II - Ngân sách nhà nước 1. Khái niệm 2. Tổ chức hệ thống ngân sách nhà nước 2.1. Heä thoáng ngaân saùch nhaø nöôùc 2.2. Nguyeân taéc quaûn lyù heä thoáng NSNN 2.3. Cân đối thu chi ngân sách nhà n 2.4. Caân ñoái thu, chi ngaân saùch trung öông 2.5. Caân ñoái thu, chi ngaân saùch ñòa phöông III - Thu ngân sách nhà nước 1. Thu thuế 2. Thu phí và lệ phí 3. Thu từ hoạt động kinh tế 3
4. 4. Thu từ viện trợ và vay nợ của chính phủ IV - Chi ngân sách nhà nước 1. Chi thường xuyên 2. Chi đầu tư phát triển 3. Chi trả nợ của chính phủ V - Các quỹ tài chính khác của nhà nước 1. Các quỹ dự trữ 2. Quỹ bảo hiểm 3. Các quỹ hổ trợ tài chính Chương 3 : TÀI CHÍNH DOANH NGHIỆP I - Bản chất và vai trò của tài chính doanh nghiệp 1. Doanh nghiệp và các đặc trưng của doanh nghiệp 2. Bản chất của tài chính doanh nghiệp 3. Vai trò của tài chính doanh nghiệp II - Cấu trúc tài chính doanh nghiệp 1. Khái niệm và các đặc trưng tài sản kinh doanh 2. Tài sản cố định – Vốn cố định 3. Tài sản lưu động – Vốn lưu động III - Cơ chế tài trợ của tài chính doanh nghiệp 1. Tài trợ trực tiếp 2. Tài trợ gián tiếp IV - Thu nhập và phân phối thu nhập Chương 4 : THỊ TRƯỜNG TÀI CHÍNH I - Khái niệm về thị trường tài chính II - Phân loại thị trường tài chính 4
5. 1. Căn cứ vào thời gian vận động của nguồn vốn 2. Căn cứ vào cách thức huy động 3. Căn cứ vào cơ cấu tổ chức III - Thị trường tiền tệ 1. Khái niệm 2. Phân loại 3. Đặc điểm thị trường tiền tệ 4. Nhiệm vụ thị trường tiền tệ 5. Công cụ trên thị trường tiền tệ 6. Các chủ thể tham gia thị trường tiền tệ 7. Khả năng thị trường tiền tệ 8. Chức năng thị trường tiền tệ IV - Thị trường vốn 1. Phân loại 2. Công cụ trên thị trường vốn 3. Chủ thể tham gia thị trường 4. Chức năng, vai trò của thị trường vốn 5. Hành vi tiêu cực trên thị trường V - Một số phương thức giao dịch trên thị trường chứng khoán Chương 5 : NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI I - Bản chất ngân hàng thương mại 1. Khái niệm 2. Bản chất II - Chức năng ngân hàng thương mại 1. Chức năng trung gian tín dụng 2. Chức năng trung gian thanh toán và cung ứng phương tiện thanh toán 5
6. 3. Cung ứng dịch vụ ngân hàng III - Phân loại ngân hàng thương mại 1. Dựa vào hình thức sở hữu 2. Dựa vào chiến lược kinh doanh IV - Hệ thống ngân hàng thương mại Việt Nam 1. NHTM nhà nước (NHTM quốc doanh) 2. Ngân hàng thưuơng mại cổ phần 3. Ngân hàng liên doanh 4. Chi nhánh ngân hàng nước ngoài 5. Ngân hàng thương mại 100% vốn nước ngoài V - Các nghiệp vụ cơ bản của ngân hàng thương mại 1. Nghiệp vụ nguồn vốn (nghiệp vụ Nợ) 2. Nghiệp vụ tín dụng và đầu tư (nghiệp vụ thuộc tài sản có sinh lời) 3. Nghiệp vụ kinh doanh dịch vụ ngân hàng Chương 6 : TÍN DỤNG VÀ LÃI SUẤT I - Khái niệm và đặc điểm 1. Khái niệm 2. Đặc điểm II - Bản chất, chức năng, vai trò của tín dụng 1. Bản chất 2. Chức năng 3. Vai trò III - Các hình thức tín dụng 1. Tín dụng thương mại 2. Tín dụng ngân hàng 3. Tín dụng nhà nước 6
7. IV - Lãi suất tín dụng 1. Khái niệm 2. Các loại lãi suất 3. Các yếu tố ảnh hưởng đến lãi suất 4. Vai trò của lãi suất Chương 7 : NGÂN HÀNG TRUNG ƯƠNG VÀ CHÍNH SÁCH TIỀN TỆ QUỐC GIA I - Ngân hàng Trung ương 1. Khái niệm 2. Hệ thống ngân hàng của một quốc gia 3. Ngân hàng Trung ương Việt Nam II - Bản chất, chức năng của ngân hàng Trung ương 1. Bản chất 2. Chức năng 3. Mô hình tổ chức Ngân hàng Trung ương III - Chính sách tiền tệ quốc gia 1. Khái niệm 2. Đặc trưng chủ yếu 3. Các loại chính sách tiền tệ 4. Công cụ thực thi chính sách tiền tệ 7
8. Chương 1 : TỔNG QUAN VỀ TÀI CHÍNH I - SỰ RA ĐỜI VÀ PHÁT TRIỂN CỦA TÀI CHÍNH Khái niệm tài chính : Tài chính là hệ thống các quan hệ kinh tế phát sinh trong quá trình hình thành (tạo lập) và phân phối (sử dụng) các nguồn tài chính để thực hiện các mục tiêu kinh tế - xã hội của các chủ thể trong nền kinh tế toàn cầu. 1. Sự ra đời : Hoạt động tài chính : • Là những hoạt động liên quan đền việc tạo lập, phân phối và sử dụng các nguồn lực tài chính thường được lượng hóa bằng tiền tệ . • Tuân thủ những nguyên tắc nhất định của chu trình tái sản xuất xã hội . - Nền sản xuất hàng hóa và sự phân công lao động xã hội. - Chế độ tư hữu và Nhà nước xuất hiện nên cần có sự trao đổi hàng hóa và phân phối bằng hiện vật. - Chuyển sang trao đổi bằng tiền và tạo thu nhập cho người sản xuất hàng hoá - Các khoản thu nhập bằng tiền tạo thành nguồn tài chính - Các nguồn tài chính mới tạo lập và sử dụng làm nảy sinh các quan hệ phân phối tài chính. 2. Quá trình phát triển : a) Söï ra ñôøi vaø phaùt trieån cuûa taøi chíùnh gaén lieàn vôùi söï ra ñôøi vaø phaùt trieån cuûa neàn kinh teá haøng hoaù – tieàn teä : - Sự phát triển của nền kinh tế sản xuất hàng hóa : . Sự ra đời của nền sản xuất hàng hóa và sự phát triển của các hình thái giá trị dẫn đến sự ra đời của tiền tệ. . Sự xuất hiện của tiền tệ đã làm nên cuộc cách mạng trong công nghệ 8
9. phân phối, từ phân phối bằng hiện vật (phi tài chính) sang phân phối bằng giá trị (phân phối tài chính). - Sự phát triển tiền tệ thông qua quá trình phân phối tài chính: . Khi những hình thức tài chính đầu tiên xuất hiện theo sự xuất hiện của Nhà nước (thuế) thì đã có sự xuất hiện và tồn tại của sản xuất hàng hoá - tiền tệ. . Hình thức tiền tệ đã được sử dụng trong lĩnh vực của các quan hệ tài chính như một tất yếu. . Ngân sách Nhà nước - một loại quỹ tiền tệ tập trung đã được hình thành và ngày càng có tính hệ thống chặt chẽ, ngày càng đóng vai trò quan trọng phân phối của cải xã hội dưới hình thức giá trị. . Hình thức giá trị tiền tệ càng trở thành hình thức chủ yếu của thu nhập và chi tiêu của Nhà nước.  Thu nhập bằng tiền qua thuế và công trái đã trở thành nguồn thu chủ yếu của Nhà nước.  Chi tiêu bằng tiền đã làm phong phú các hình thức chi tiêu và linh hoạt trong khi sử dụng vốn. Như vậy, sự tồn tại và phát triển của kinh tế hàng hoá - tiền tệ là một tiền đề khách quan quyết định sự ra đời và phát triển của tài chính. b) Sự ra đời và tồn tại của Nhà nước: - Sự phát triển của Nhà nước: + Khi Nhà nước ra đời, để duy trì hoạt động của mình, Nhà nước đã dùng quyền lực chính trị để quy định sự đóng góp của cải của các tổ chức, đơn vị kinh tế và của cá nhân dân cư cho Nhà nước.  Sự ra đời của Nhà nước đã làm nảy sinh trong xã hội những quan hệ kinh tế mà trước đó chưa có.  Những quan hệ kinh tế này lúc đầu được biểu hiện dưới dạng hình thái hiện vật. Đó chính là hình thái phôi thai của tài chính. + Trong quá trình phát sinh, phát triển của nền kinh tế hàng hoá tiền tệ, để tồn tại và phát triển cũng như để thực hiện chức năng quản lý toàn diện xã hội của Nhà nước ở các quốc gia và ở mọi thời kỳ, cần thiết phải sử 9
10. dụng tài chính.  Tài chính tồn tại với tư cách là một công cụ trong tay Nhà nước để phân phối sản phẩm xã hội và thu nhập quốc dân, đảm bảo cho sự tồn tại và hoạt động của Nhà nước.  Hình thức sớm của tài chính như thuế bắt đầu xuất hiện + Nhà nước ở các quốc gia và ở mọi thời kỳ phải sử dụng công cụ tài chính vì: . Thông qua các quan hệ tài chính, để thực hiện phân phối của cải xã hội theo yêu cầu phát triển quốc gia. . Sử dụng công cụ tài chính điều tiết một phần thu nhập cuả các thành phần kinh tế, phục vụ các mục tiêu kinh tế xã hội trong các giai đoạn phát triển. . Thông qua phân phối tài chính, đảm bảo tái sản xuất xã hội và thực hiện đầu tư phát triển kinh tế. . Sử dụng các công cụ tài chính, thực hiện giám sát toàn bộ các hoạt động của quốc gia, đảm bảo sử dụng các nguồn tài chính có hiệu quả. - Sự phát triển của hội nhập kinh tế quốc tế: đáp ứng nhu cầu quan hệ thương mại, quan hệ kinh tế quốc tế thông qua hoạt động xuất, nhập khẩu hàng hoá giữa các quốc gia trên thế giới.  Như vậy, có thể nói rằng trong điều kiện lịch sử nhất định khi có sự xuất hiện, tồn tại và hoạt động của Nhà nước thì có sự xuất hiện, tồn tại và hoạt động của tài chính. Sự cần thiết khách quan của tài chính là do sự tồn tại khách quan của các tiền đề tài chính. Trong đó, để đáp ứng yêu cầu phát triển của nền kinh tế và quản lý xã hội, Nhà nước của các quốc gia cần thiết phải nắm lấy tài chính như một công cụ sắc bén để quản lý quốc gia. II - BẢN CHẤT CỦA TÀI CHÍNH 1. Các đặc trưng cơ bản của tài chính: • Tài chính là những quan hệ kinh tế trong phân phối, phản ánh quan hệ về lợi ích kinh tế giữa người với người trong quá trình phân phối của cải quốc dân do họ sáng tạo ra. 10
11. • Tài chính là môn khoa học về sự lựa chọn trong đầu tư, sự lựa chọn giữa nhu cầu của thị trường, của xã hội, của con người và khả năng cho phép để quyết định sản xuất cái gì, bằng cách nào và bán cho ai. Sao cho đạt hiệu quả cao nhất với chi phí thấp nhất. • Tài chính luôn gắn liền với Nhà nước, là công cụ quan trọng được Nhà nước sử dụng để quản lý vĩ mô và vi mô nền kinh tế, thực hiện các nhiệm vụ và chức năng của Nhà nước. • Tài chính là những quan hệ kinh tế, quan hệ tiền tệ, nhưng tài chính thể hiện sự thống nhất tương đối giữa hiện vật và giá trị. 2. Các quan hệ tài chính: Bản chất của tài chính thể hiện qua việc hình thành các mối quan hệ kinh tế được biểu hiện bằng tiền sau đây: - Quan hệ giữa Chính phủ với các tổ chức kinh tế-xã hội như doanh nghiệp, cá nhân, các cơ quan Nhà nước và nước ngoài. - Quan hệ giữa doanh nghiệp với các cơ quan Nhà nước, với các doanh nghiệp với nhau, trong nội bộ các doanh nghiệp, với cá nhân và với cả nước ngoài. - Quan hệ giữa cá nhân (gia đình) với các cơ quan Nhà nước, với các DN và với nước ngoài. - Quan hệ giữa nước ngoài với các chủ thể trong nước . Bản chất của tài chính phản ảnh các mối quan hệ kinh tế tất yếu khách quan được biểu hiện bằng tiền giữa các chủ thể với nhau trong quá trình tạo lập và phân phối nguồn tài chính. + Mối quan hệ tài chính giữa doanh nghiệp với ngân sách Nhà nước  Nhà nước cấp phát, hỗ trợ vốn và góp vốn cổ phần theo những nguyên tắc và phương thức nhất định để tiến hành sản xuất kinh doanh và phân chia lợi nhuận.  Phân phối và phân phối lại tổng sản phẩm xã hội và thu nhập quốc dân giữa ngân sách Nhà nước với các DN được thể hiện thông qua các khoản thuế mà doanh nghiệp phải nộp vào ngân sách Nhà nước theo luật định. + Mối quan hệ tài chính giữa các doanh nghiệp với thị trường tài chính 11
12.  Mục tiêu chính: Tài trợ và đáp ứng các nhu cầu vốn của DN.  Với thị trường tiền tệ thông qua hệ thống ngân hàng, các DN nhận được các khoản tiền vay để tài trợ cho các nhu cầu vốn ngắn hạn và ngược lại, các doanh nghiệp phải hoàn trả vốn vay và tiền lãi trong thời hạn nhất định.  Với thị trường vốn, thông qua hệ thống các tổ chức tài chính trung gian khác, doanh nghiệp tìm kiếm các nguồn tài trợ khác để đáp ứng nhu cầu vốn dài hạn bằng cách phát hành các chứng khoán. Ngược lại, các doanh nghiệp phải hoàn trả mọi khoản lãi cho các chủ thể tham gia đầu tư vào doanh nghiệp bằng một khoản tiền cố định hay phụ thuộc vào khả năng kinh doanh của doanh nghiệp (Thị trường chứng khoán).  Thông qua thị trường tài chính, các doanh nghiệp cũng có thể đầu tư vốn nhàn rỗi của mình bằng cách ký gửi vào hệ thống ngân hàng hoặc đầu tư vào chứng khoán của các doanh nghiệp khác. + Mối quan hệ tài chính giữa doanh nghiệp với các thị trường khác:  Các thị trường khác như thị trường hàng hóa, dịch vụ, thị trường sức lao động, Là chủ thể hoạt động sản xuất kinh doanh, các doanh nghiệp phải sử dụng vốn để mua sắm các yếu tố sản xuất như vật tư, máy móc thiết bị, trả công lao động, chi trả các dịch vụ  Thông qua các thị trường, doanh nghiệp xác định nhu cầu sản phẩm và dịch vụ mà DN cung ứng, để làm cơ sở hoạch định ngân sách đầu tư, kế hoạch sản xuất, tiếp thị nhằm làm cho sản phẩm, dịch vụ của DN luôn thỏa mãn nhu cầu của thị trường. + Mối quan hệ tài chính trong nội bộ doanh nghiệp Đây là mối quan hệ tài chính khá phức tạp, phản ánh quan hệ tài chính giữa các bộ phận sản xuất kinh doanh, giữa các bộ phận quản lý, giữa các thành viên trong doanh nghiệp, giữa quyền sở hữu vốn và quyền sử dụng vốn.  Có thể nói tài chính là một phạm trù trừu tượng được khái quát từ sự vận động của tiền tệ gắn liền với hoạt động của con người. III - CHỨC NĂNG CỦA TÀI CHÍNH 1. Chức năng huy động vốn (Tạo lập nguồn tài chính) - Nguồn tài chính là biểu hiện bằng tiền (giá trị) của toàn bộ của cải, tài sản xã hội của một quốc gia đạt được trong một thời kỳ nhất định. 12
13. - Căn cứ vào giá trị: Nguồn tài chính bao gồm: . GDP do các ngành saûn xuaát và dòch vuï tạo ra trong 01 năm. . Tài sản tích lũy trong quá khứ. . Tài nguyên thiên nhiên có thể mua bán, chuyển nhượng, cho thuê . Tài sản từ nước ngoài chuyển vào lớn hơn tài sản trong nước chuyển ra. - Căn cứ vào hình thái vật chất: Nguồn tài chính hữu hình và nguồn tài chính vô hình. - Căn cứ vào nguồn gốc phát sinh: Nguồn tài chính trong nước và nguồn tài chính nước ngoài. • Huy động nguồn vốn với chi phí thấp: Đây là chức năng thể hiện khả năng tổ chức khai thác các nguồn tài chính nhằm đáp ứng nhu cầu phát triển của nền kinh tế. • Chính sách huy động vốn cần đáp ứng các yêu cầu về thời gian, kinh tế và pháp lý. 2. Chức năng phân phối (Sử dụng nguồn tài chính) Là chức năng mà nhờ đó, các nguồn tài lực đại diện cho những bộ phận của cải xã hội được đưa vào các quỹ tiền tệ khác nhau sử dụng cho những mục đích khác nhau, đảm bảo nhu cầu, những lợi ích khác nhau của đời sống xã hội.  Các chủ thể cần có chính sách sử dụng nguồn tài chính có hiệu quả cao nhất Quá trình phân phối a) Phân phối lần đầu: Là sự phân phối được tiến hành trong lĩnh vực sản xuất cho những chủ thể tham gia vào quá trình sáng tạo ra của cải vật chất hay thực hiện các dịch vụ. b) Phân phối lại: Là quá trình sử dụng các quỹ tiền tệ hình thành từ quá trình phân phối lần đầu và có thể dẫn đến việc tạo lập các quỹ tiền tệ khác 3. Chức năng giám đốc tài chính : - Là hoạt động kiểm tra quá trình huy động và phân phối nguồn tài chính 13
14. nhằm: . Đảm bảo tính khả thi, tính hợp pháp, tính hiệu quả. . Tìm ra những nguyên nhân sai sót và đề ra các biện pháp để huy động và phân phối nguồn tài chính tốt hơn trong tương lai. - Các hình thức giám đốc tài chính : thanh tra tài chính, kiểm toán nội bộ, kiểm toán độc lập, kiểm toán nhà nước. - Các hoạt động giám đốc tài chính: a) Kieåm tra, giaùm saùt quaù trình thöïc hieän: - Thöïc hieän thoâng qua söï vaän ñoäng cuûa tieàn voán, bằng việc söû duïng chöùc naêng thöôùc ño giaù trò vaø phöông tieän thanh toaùn của tiền tệ. - Thöïc hieän thoâng qua vieäc phaân tích caùc chæ tieâu tài chính. - Thöïc hieän ñoái vôùi quaù trình hình thaønh, phaân phoái vaø söû duïng caùc quyõ tieàn teä. - Thöïc hieän ôû taát caû caùc giai ñoaïn tröôùc, trong vaø sau khi thöïc hieän. b) Quaûn trò ruûi ro taøi chính - Laøm giôùi haïn nhöõng ruûi ro trong giôùi haïn mong muoán, traùnh caùc ruûi ro ngoaøi yù muoán. - Chaáp nhaän nhöõng ruûi ro phuø hôïp vôùi nhöõng hoaït ñoäng ñaàu tö cuûa caùc doanh nghieäp.  Laø vieäc löïa choïn caùc hoaït ñoäng taøi chíùnh phuïc vuï saûn xuaát kinh doanh vôùi ruûi ro thaáp nhaát. c) Tö vaán taøi chíùnh : Tö vaán taøi chíùnh laø sử dụng caùc soá lieäu nhö : - Laõi suaát - Voán - Đieàu kieän cung öùng voán  Đeå taïo ra nhöõng thoâng tin vaø lôøi khuyeân, giuùp khaùch haøng ñöa ra nhöõng quyeát ñònh toát hôn cho vieäc kinh doanh cuûa hoï. IV - VAI TRÒ CỦA TÀI CHÍNH 14
15. 1, Tài chính - công cụ phân phối sản phẩm quốc dân  Taøi chíùnh tieán haønh phaân phoái saûn phaåm quoác daân ñeå hình thaønh caùc nguoàn voán tích luõy vaø tieâu duøng.  Chính phuû thoâng qua caùc chính saùch vaø coâng cuï taøi chính thöïc hieän phaân phoái tổng sản phẩm quốc dân (GNP) theo höôùng öu tieân cho tích luõy ñeå oån ñònh vaø phaùt trieån kinh teá.  Vieäc phaân phoái cuûa taøi chíùnh cuõng phaûi baûo ñaûm cung caáp caùc nguoàn voán ñeå thoaû maõn caùc yêu caàu veà haøng hoaù coâng coäng maø khu vöïc tö nhaân khoâng theå ñaûm nhaän, ñoàng thôøi ñaûm baûo söï hoaït ñoäng cuûa chính phuû.  Ñoái vôùi thu nhaäp caù nhaân, thoâng qua caùc coâng cuï taøi chính Chính phuû thöïc hieän vieäc phaân phoái vaø phaân phoái lại moät caùch coù hieäu quaû vaø coâng baèng xaõ hoäi.  Mục tiêu cơ bản khi thực hiện vai trò phân phối: - Phân phối lần đầu và phân phối lại - Tiêu dùng, tiết kiệm và đầu tư - Nâng cao đời sống nhân dân - Góp phần thúc đẩy tăng trưởng kinh tế bền vững - Điều tiết thu nhập, bảo đảm công bằng xã hội.  GDP (Gross Domestic Product) là tổng sản phẩm quốc nội, là toàn bộ giá trị được sản xuất trong một năm của quốc gia. Giá trị này có thể được tạo ra bởi các công ty nước ngoài hay trong nước, miễn là trong lãnh thổ của quốc gia đó.  GNP (Gross National Product) là tổng sản phẩm quốc dân, là toàn bộ giá trị được sản xuất trong một năm bởi những công dân, pháp nhân của nước đó. Những người này có thể nằm ở trên nhiều lãnh thổ khác nhau. 2, Tài chính - công cụ quản lý và điều tiết vĩ mô nền kinh tế : - Vieäc can thieäp cuûa nhaø nöôùc vaøo neàn kinh teá laø caàn thieát nhaèm chöõa nhöõng “caên beänh” maø töï thaân neàn kinh teá khoâng theå chöõa noåi vaø ñònh 15
16. höôùng söï phaùt trieån beàn vöõng. - Muïc tieâu vieäc ñieàu tieát vó moâ cuûa chính phuû: • Phaân phoái thu nhaäp, thöïc hieän coâng baèng xaõ hoäi. • Taïo vieäc laøm, haïn cheá thaát nghieäp • Kieàm cheá laïm phaùt • Caûi thieän caùn caân thanh toaùn quoác teá, oån ñònh tyû giaù hoái ñoaùi. - Thông qua các công cụ tài chính như : ngân sách nhà nước, thuế, tài trợ, đầu tư - Các hoạt động quản lý và điều tiết vĩ mô nền kinh tế:  Tham gia vào quá trình thực hiện các định hướng kinh tế.  Hướng dẫn các hoạt động kinh doanh: khuyến khích, hạn chế, xóa bỏ  Điều chỉnh các quan hệ kinh tế theo đúng chính sách phát triển kinh tế xã hội. - Điều kiện thöïc hieän toát vai troø ñieàu chænh vó moâ neàn kinh teá, heä thoáng taøi chính caàn phaûi co ù: • Cô cheá quaûn lyù taøi chiùnh hôïp lyù • Taøi chiùnh coâng hoaït ñoäng höõu hieäu • Luaät phaùp hoaøn thieän • Caùn boä quaûn lyù taøi chiùnh coù naêng löïc. V- HỆ THỐNG TÀI CHÍNH 1, Khái niệm và cơ cấu hệ thống tài chính : - Hệ thống tài chính là tổng thể các quan hệ tài chính trong các lãnh vực hoạt động khác nhau, nhưng thống nhất và liên hệ hữu cơ với nhau về sự hình thành và sử dụng các quỹ tiền tệ, bao gồm thị trường tài chính và các chủ thể tài chính 16
17. - Hệ thống tài chính của nước ta hiện nay có 4 bộ phận cơ bản sau:  Tài chính nhà nước (chủ yếu là NSNN).  Tài chính doanh nghiệp .  Tài chính trung gian (các tổ chức bảo hiểm, tín dụng ).  Tài chính các tổ chức xã hội và tài chính các hộ gia đình, dân cư. 2, Đặc điểm các bộ phận của hệ thống tài chính: a. Tài chính nhà nước (chủ yếu là NSNN): - Luôn gắn liền với nhà nước, phản ánh các quan hệ kinh tế phát sinh gắn liền với quá trình tạo lập, phân phối và sử dụng quỹ tiền tệ tập trung của nhà nước nhằm thực hiện chức năng quản lý nhà nước trên cơ sở pháp luật qui định. Trong neàn kinh teá thò tröôøng, Taøi chính nhaø nöôùc coù caùc vai troø: + Huy ñoäng nguoàn taøi chính ñeå ñaûm baûo caùc nhu caàu chi tieâu cuûa Chính phuû. + Ñieàu tieát neàn kinh teá vó moâ, ñònh höôùng phaùt trieån saûn xuaát, ñieàu tieát thò tröôøng, bình oån giaù caû, ñieàu chænh ñôøi soáng xaõ hoäi. - Ngân sách nhà nước là chủ thể thống nhất, trong đó có phân cấp giữa ngân sách trung ương và ngân sách địa phương. - Hệ thống ngân sách nhà nước là hệ thống thống nhất, hoạt động theo nguyên tắc tập trung, dân chủ, công khai, có phân công trách nhiệm gắn với quyền hạn, phân cấp quản lý giữa các ngành các cấp. b. Tài chính doanh nghiệp : - Là khâu cơ sở của cả hệ thống tài chính vì đây là khâu sáng tạo ra thu nhập cho xã hội, tạo nguồn thu thuế cho nhà nước. - Tài chính doanh nghiệp hoạt động có hiệu quả thì hệ thống tài chính quốc gia mới có nền móng vững chắc để phát triển. - Gắn liền với các chủ thể của nó là các DN (pháp nhân hoặc thể nhân) c. Các trung gian tài chính : 17
18. Các tổ chức nhận tiền gửi :  Ngân hàng thương mại.  Các hiệp hội cho vay và tiết kiệm.  Các ngân hàng tiết kiệm tương trợ.  Các liên hiệp tín dụng. Các tổ chức nhận gửi tiết kiệm theo hợp đồng :  Các Công ty bảo hiểm sinh mạng.  Các Công ty bảo hiểm cháy và tai nạn.  Quỹ trợ cấp (tư nhân) và các quỹ hưu trí. Những trung gian đầu tư :  Các Công ty y tài chính.  Quỹ tương trợ.  Các quỹ tương trợ thị trường tiền tệ. Các trung gian tài chính tại Việt Nam hiện nay : a) Bảo hiểm: - Là một dịch vụ tài chính, có thể có nhiều hình thức và nhiều quỹ tiền tệ khác nhau. - Nguồn quỹ bảo hiểm tạm thời nhàn rỗi có thể được sử dụng tạm thời như các quỹ tín dụng, do đó bảo hiểm cũng có quan hệ với các bộ phận tài chính khác thông qua thị trường tài chính . Bảo hiểm như một trung gian tài chính trong hệ thống tài chính quốc gia. - Quỹ bảo hiểm được tạo lập và sử dụng để bồi thường tổn thất nhiều dạng cho những chủ thể tham gia bảo hiểm tùy theo mục đích của quỹ. - Xét theo tính chất của hoạt động bảo hiểm có bảo hiểm kinh doanh và bảo hiểm xã hội. + Bảo hiểm kinh doanh bao gồm : bảo hiểm nhân thọ (các sản phẩm bảo hiểm con người) và bảo hiểm phi nhân thọ (bảo hiểm tài sản, bảo hiểm con người và các nghiệp vụ bảo hiểm khác). Được tạo lập và sử dụng có 18
19. tính chất thương mại, vì mục đích kinh doanh lấy lợi nhuận. + Bảo hiểm xã hội bao gồm : bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế, bảo hiểm thất nghiệp. Được hình thành và sử dụng không vì mục đích kinh doanh lấy lãi, mà mang tính chất tương hỗ, góp phần ổn định đời sống cho người lao động và gia đình trong các trường hợp tạm thời hoặc vĩnh viễn mất sức lao động. b) Tín dụng: - Được tạo lập bằng việc thu hút các nguồn tài chính tạm thời nhàn rỗi theo nguyên tắc hoàn trả có thời hạn và có lợi tức, sau đó nguồn quỹ này được sử dụng để cho vay theo nhu cầu SXKD hoặc đời sống theo nguyên tắc hoàn trả có thời hạn và có lợi tức - Hoạt động tín dụng mang tính chất thương mại, vì mục đích kinh doanh lấy lợi nhuận. - Tổ chức tín dụng gồm: các NH thương mại, Cty tài chính, Cty cho thuê tài chính, quỹ tín dụng nhân dân . c. Tài chính các tổ chức xã hội và tài chính hộ gia đình : Tài chính các tổ chức xã hội : - Quỹ tiền tệ riêng của các tổ chức chính trị, chính trị-xã hội, đoàn thể xã hội, các hội nghề nghiệp - Nguồn quỹ của các tổ chức xã hội chưa được sử dụng có thể tham gia thị trường tài chính thông qua các quỹ tín dụng hoặc các hình thứ khác (mua tín phiếu, trái phiếu ) Tài chính hộ gia đình : - Nguồn tài chính này được hình thành từ tiền lương, tiền công, thu nhập của các thành viên trong gia đình do lao động hay SXKD ; từ nguồn thừa kế tài sản ; từ các nguồn khác như lãi tiền gửi NH, lợi tức từ những khoản góp vốn, mua cổ phiếu - Nguồn tài chính tạm thời nhàn rỗi của các hộ gia đình có thể được sử dụng để đầu tư vào SXKD trong phạm vi kinh tế hộ gia đình, hoặc tham gia vào thị trường tài chính qua việc góp cổ phần, mua cổ phiếu, trái phiếu, tín phiếu VI – THỊ TRƯỜNG TÀI CHÍNH : 19
20. Laø nơi diễn ra caùc hoạt động cung vaø cầu veà vốn (mua bán các tài sản tài chính). • Đối tượng của thị trường tài chính: là những nguồn cung cầu về vốn trong xã hội của các chủ thể kinh tế như Nhà nước, DN, các tổ chức xã hội, các định chế tài chính trung gian và công chúng. • Công cụ của thị trường tài chính: đây là nguồn sống cho hoạt động của thị trường, bao gồm: công trái nhà nước, chứng khoán do DN phát hành, trái phiếu công ty, trái phiếu của các định chế tài chính trung gian và các loại giấy tờ có giá khác: séc, kỳ phiếu, • Chủ thể của thị trường tài chính: đây là những pháp nhân và thể nhân đại diện cho những nguồn cung và cầu về vốn tham gia trên thị trường tài chính. Như vậy, hệ thống tài chính trong nền kinh tế thị trường là : - Quan hệ của các thực thể tài chính trong quá trình tạo lập, phân phối và sử dụng các nguồn lực tài chính . - Các thực thể tài chính này có qua n hệ hữu cơ với nhau tạo nên thị trường tài chính đa dạng và phong phú trong nền kinh tế thị trường . Câu hỏi ôn tập : 1/ Khái niệm thị trường tài chính là gì? Cấu trúc của thị trường tài chính? 2/ Vai trò của thị trường tài chính là gì? 3/ Chức năng và vai trò của tài chính ? 4/ Tóm tắt các đặc diểm của hệ thống tài chính ở nước ta hiện nay . 5/ Tại sao nói thị Chính phủ đã sử dụng tài chính như một công cụ hữu hiệu để điều tiết vĩ mô nền kinh tế ? 20
21. Chương 2 TAØI CHÍNH COÂNG & NGAÂN SAÙCH NHAØ NÖÔÙC I - KHÁI NIỆM, ĐẶC ĐIỂM VÀ VAI TRÒ CỦA TÀI CHÍNH CÔNG 1. Khái niệm : a. Tài chính công : Taøi chính coâng laø nhöõng hoaït ñoäng thu, chi taøi chính cuûa Nhaø nöôùc nhaèm thöïc hieän chöùc naêng, nhieäm vuï cuûa mình trong vieäc cung caáp dòch vuï coâng cho xaõ hoäi. Khu vực công Chính quyền Các doanh nghiệp/tổ chức công trung ương Các DN/tổ chức Các DN/tổ chức công tài chính công phi tài chính Chính quyền địa Các DN/tổ chức phương công tài chính - tiền tệ , gồm NHTW Các DN/tổ chức công phi tiền tệ Sơ đồ 8.1 Khu vực công b. Tài chính nhà nước : - Taøi chính nhaø nöôùc bao goàm taøi chính coâng vaø taøi chính caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc. - Taøi chính coâng bao goàm quyõ ngaân saùch nhaø nöôùc (quan troïng nhaát), quyõ BHXH, caùc quyõ hoã trôï taøi chính . - Caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc (DN hoạt động công ích và DN hoạt động kinh doanh).Vốn các DN này do nhà nước cấp và tổ chức quản lý. Sau mỗi chu kỳ tái saûn xuaát, DN phải nộp thuế vào ngân sách nhà nước, phần lợi nhuận còn lại được sử dụng theo chính sách chung của nhà nước. 21
22. 2. Đặc điểm của tài chính công - Thuộc sở hữu nhà nước - Quyền quyết định thu, chi do nhà nước quy định và áp đặt - Tài chính công phục vụ cho những hoạt động không vì lợi nhuận - Tài chính công tạo ra dịch vụ công, mọi người dân đều được phục vụ mà không phải trả tiền - Quản lý tài chính công phải tôn trọng nguyên tắc công khai, minh bạch, công bằng. 3. Vai trò của tài chính công - Huy động nguồn tài chính đảm bảo nhu cầu chi tiêu của nhà nước - Thúc đẩy sự chuyển dịch cơ cấu kinh tế, đảm bảo nền kinh tế tăng trưởng ổn định và bền vững - Góp phần ổn định thị trường và giá cả hàng hóa - Tái phân phối thu nhập xã hội giữa các tầng lớp dân cư, thực hiện công bằng xã hội. II. NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC 1. Khái niệm Ngân sách nhà nước, hay ngân sách chính phủ, là một phạm trù kinh tế và là phạm trù lịch sử; là một thành phần trong hệ thống tài chính. Thuật ngữ "Ngân sách nhà nước" được sử dụng rộng rãi trong đời sống kinh tế, xã hội ở mọi quốc gia. Song quan niệm về ngân sách nhà nước lại chưa thống nhất, người ta đã đưa ra nhiều định nghĩa về ngân sách nhà nước tùy theo các trường phái và các lĩnh vực nghiên cứu. Thực chất, Ngân sách nhà nước phản ánh các quan hệ kinh tế phát sinh gắn liền với quá trình tạo lập, phân phối, sử dụng quỹ tiền tệ tập trung của Nhà nước khi Nhà nước tham gia phân phối các nguồn tài chính quốc gia nhằm thực hiện các chức năng của Nhà nước trên cơ sở luật định. Luật Ngân sách Nhà nước của Việt Nam đã được Quốc hội Việt Nam thông qua ngày 16/12/2002 định nghĩa: Ngân sách Nhà nước là toàn bộ các khoản thu, chi của Nhà nước trong dự toán đã được cơ quan nhà nước có thẩm quyền quyết định và được thực hiện trong một năm để đảm bảo thực hiện các chức năng và nhiệm vụ của nhà nước. 2. Tổ chức hệ thống ngân sách nhà nước 2.1. Heä thoáng ngaân saùch nhaø nöôùc 22
23. a. Ngaân saùch trung öông b. Ngaân saùch ñòa phöông - Ngaân saùch caáp tænh vaø thaønh phoá tröïc thuoäc trung öông - Ngaân saùch caáp huyeän vaø töông ñöông caáp huyeän - Ngaân saùch caáp xaõ vaø töông ñöông caáp xaõ. Sô ñoà cô caáu heä thoáng Ngaân saùch Nhaø nöôùc H E Ä T H O ÁN G N G A ÂN S A ÙC H N H A Ø N Ö Ô ÙC N g a ân s a ùch Trung öông N g a ân s a ùc h ñ òa p h ö ô n g N g a ân s a ùc h c a áp t æn h ( N g a ân s a ùc h t h a øn h p h o á t h u o äc t r u n g ö ô n g ) N g a ân s a ùc h t h a øn h p h o á N g a ân s a ùc h N g a ân s a ùc h t h u o äc t æn h t h ò x aõ c a áp h u y e än N g a ân s a ùc h N g a ân s a ùc h t h ò t r a án c a áp x a õ (p h ö ô øn g ) - NSTW tập trung đại bộ phận những nguồn thu lớn, qua đó đảm nhận khoản chi gắn liền với việc thực hiện các dự án có tầm chiến lược phát triển của quốc gia. - NSTW đảm trách vai trò điều phối nguồnlực tài chính giữa các cấp ngân sách trong hệ thống ngân sách và cân đối NSNN. - NSĐP phản ánh nhiệm vụ thu chi theo địa phận hành chính, đảm bảo thực hiện các nhiệm vụ tổ chức, quản lý kinh tế xã hội của các cấp chính quyền địa phương. 2.2. Nguyeân taéc quaûn lyù heä thoáng NSNN Ngaân saùch nhaø nöôùc ñöôïc quaûn lyù thoáng nhaát theo nguyeân taéc: - Taäp trung daân chuû, coâng khai, minh baïch . - Coù phaân coâng, phaân caáp quaûn lyù . - Gaén quyeàn haïn vôùi traùch nhieäm . - Quoác hoäi quyeát ñònh döï toaùn ngaân saùch nhaø nöôùc, phaân boá ngaân saùch, pheâ chuaån quyeát toaùn ngaân saùch. 23
24. 2.3. Cân đối thu chi ngân sách nhà nước * Toång quaùt : - Toång thu ngaân saùch = Toång chi ngaân saùch  Ngaân saùch caân ñoái - Toång thu ngaân saùch Toång chi ngaân saùch  Thaëng dö ngaân saùch 2.4 Caân ñoái thu, chi ngaân saùch trung öông : - Cân ñoái theo nguyên taéc toång thu veà thueá, phí vaø leä phí phaûi lôùn hôn toång soá chi thöôøng xuyeân nhaèm giaønh moät phaàn tích luõy cho ñaàu tö phát trieån kinh teá xaõ hoäi - Tröôøng hôïp boäi chi ngaân saùch : Soá boäi chi phaûi nhoû hôn chi ñaàu tö phaùt trieån - Coù raát nhieàu nguyeân nhaân laøm boäi chi ngaân saùch, nhöng moät nguyeân nhaân thoâng thöôøng laø nhu caàu chi cuûa nhaø nöôùc ngaøy caøng taêng trong khi vieäc taêng nguoàn thu baèng thueá seõ taùc ñoäng maïnh ñeán moïi maët trong ñôøi soáng kinh teá xaõ hoäi do ñoù khoâng theå taêng tuyø yù. • Thöïc teá cho thaáy, neáu boäi chi ngaân saùch khoâng coù nguoàn buø ñaép hôïp lyù seõ daãn ñeán laïm phaùt, gaây taùc haïi xaáu ñeán ñôøi soáng kinh teá. • Tuy nhieân, boäi chi ngaân saùch khoâng phaûi hoaøn toaøn tieâu cöïc. Neáu boäi chi döôùi moät möùc ñoä nhaát ñònh (5%), noù seõ kích thích saûn xuaát phaùt trieån, do ñoù phaûi kieåm soaùt ñöôïc boäi chi ngaân saùch. - Coù hai bieän phaùp buø ñaép boäi chi ngaân saùch : phaùt haønh theâm tieàn vaø ñi vay. - Vay buø ñaép boäi chi phaûi baûo ñaûm nguyeân taéc khoâng söû duïng cho tieâu duøng, chæ ñöôïc söû duïng cho ñaàu tö phaùt trieån kinh teá xaõ hoäi. - Vay trong nöôùc ñöôïc thöïc hieän döôùi hình thöùc phaùt haønh traùi phieáu chính phuû. 2.5 Caân ñoái thu, chi ngaân saùch ñòa phöông - Caân ñoái theo nguyeân taéc toång soá chi khoâng vöôït quaù toång soá thu 24
25. - Tröôøng hôïp xaây döïng keát caáu haï taàng vöôït quaù khaû naêng caân ñoái ngaân saùch tænh thì chæ ñöôïc huy ñoäng voán ñaàu tö trong nöôùc theo quyeát ñònh cuûa Thuû töôùng chính phuû theo töøng coâng trình. - Ñòa phöông huy ñoäng voán ñaàu tö trong nöôùc thoâng qua phaùt haønh traùi phieáu coâng trình, huy ñoäng söï ñoùng goùp töï nguyeän cuûa caùc toå chöùc caù nhaân III - THU NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC 1. Thu thueá : a. Khaùi nieäm: Thueá laø moät khoaûn ñoùng goùp baét buoäc cuûa caùc theå nhaân vaø phaùp nhaân ñöôïc nhaø nöôùc quy ñònh thoâng qua heä thoáng luaät phaùp, nhaèm ñaùp öùng nhu caàu chi tieâu cuûa nhaø nöôùc. * Các đặc điểm cơ bản của thuế: - Là hình thức động viên mang tính bắt buộc trên nguyên tắc luật định. - Là khoản đóng góp không hoàn trả trực tiếp cho người nộp. - Là hình thức đóng góp được quy định trước. b. Phaân loaïi : * Theo tính chaát kinh teá : - Thueá tröïc thu: Nhaø nöôùc tröïc tieáp thu thueá cuûa ngöôøi chòu thueá. Ngöôøi noäp thueá chính laø ngöôøi chòu thueá. - Thueá giaùn thu: Ngöôøi noäp thueá thu vaø noäp thueá hoä cho ngöôøi chòu thueá * Theo ñoái töôïng ñaùnh thueá : - Thueá thu töø hoaït ñoäng saûn xuaát kinh doanh vaø dòch vuï - Thueá thu töø haøng hoùa - Thueá thu töø thu nhaäp - Thueá thu töø taøi saûn * Heä thoáng thueá hieän haønh ôû Vieät Nam: - Thueá moân baøi: Laø khoaûn thu coù tính chaát leä phí, thu haøng naêm, vaøo caùc cô sôû saûn xuaát, kinh doanh, dòch vuï. - Thueá tieâu thuï ñaëc bieät: laø loaïi thueá giaùn thu, thu vaøo caùc toå chöùc, caù nhaân thuoäc caùc thaønh phaàn kinh teá coù saûn xuaát, nhaäp khaåu, kinh doanh 25
26. dòch vuï caùc maët haøng thuoäc dieän chòu thueá tieâu thuï ñaëc bieät. Ñaây laø moät nguoàn thu quan troïng cuûa ngaân saùch. - Thueá xuaát nhaäp khaåu: Laø loaïi thueá giaùn thu, thu vaøo caùc maët haøng ñöôïc pheùp xuaát nhaäp khaåu. Ñaây laø moät nguoàn thu quan troïng cuûa ngaân saùch. - Thueá trò giaù gia taêng (VAT): laø loaïi thueá giaùn thu, thu treân khoaûn giaù trò taêng theâm cuûa haøng hoaù, dòch vuï phaùt sinh trong quaù trình saûn xuaát, löu thoâng, tieâu duøng. Ñaây laø nguoàn thu quan troïng cuûa nhaø nöôùc. - Thueá thu nhaäp doanh nghieäp: laø loaïi thueá tröïc thu, ñaùnh vaøo thu nhaäp chòu thueá cuûa caùc hoaït ñoäng saûn xuaát kinh doanh, dòch vuï. Ñaây laø khoaûn thu quan troïng cuûa ngaân saùch. - Thueá söû duïng ñaát noâng nghieäp: laø loaïi thueá ñaùnh treân vieäc söû duïng ñaát ñai noâng nghieäp cho saûn xuaát. Ñaây laø nguoàn thu quan troïng cuûa ngaân saùch. Ñeå tính thueá, ngöôøi ta caên cöù treân dieän tích ñaát, haïng ñaát tính thueá, vaø ñònh suaát thueá. - Thueá taøi nguyeân: laø loaïi thueá thu vaøo caùc hoaït ñoäng khai thaùc taøi nguyeân thieân nhieân cuûa ñaát nöôùc. - Thueá thu nhaäp: ñaùnh vaøo thu nhaäp caù nhaân cuûa caùc caù nhaân coù thu nhaäp cao. - Thueá nhaø ñaát: Laø thueá thu ñoái vôùi nhaø ôû, ñaát ôû, vaø ñaát xaây döïng coâng trình. - Thueá chuyeån quyeàn söû duïng ñaát: Thu vaøo vieäc chuyeån quyeàn söû duïng ñaát. 2. Thu phí vaø leä phí - Phí: phí caàu ñöôøng - Leä phí: tröôùc baï, coâng chöùng 3. Thu töø hoaït ñoäng kinh teá : a, Thu lôïi nhuaän töø caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc b, Thu töø hoaït ñoäng ñaàu tö goùp voán vaøo caùc cty lieân doanh, cty CP c, Thu hoài voán cuûa Nhaø nöôùc nhö: 26
27. - Thu töø baùn taøi saûn do baùn vaø coå phaàn hoùa doanh nghieäp nhaø nöôùc - Thu töø baùn taøi saûn do nhaø nöôùc ñaõ cho thueâ tröôùc nay - Thu töø söû duïng voán thuoäc nguoàn voán ngaân saùch NN - Thu töø cho thueâ hoaëc baùn taøi nguyeân thieân nhieân. 4. Thu từ vieän trôï va vay nôï cuûa chính phuû : a/ Vay nôï cuûa chính phuû: Vay nôï cuûa chính phuû trong vaø ngoaøi nöôùc goàm 2 loaïi: ngaén haïn vaø daøi haïn. Caùc chuû theå tham gia bao goàm: Chính quyeàn trung öông, chính quyeàn ñòa phöông, caùc toå chöùc kinh teá, caùc toå chöùc xaõ hoäi, daân cö vaø caùc chuû theå nöôùc ngoaøi. b/ Vieän trôï cuûa nöôùc ngoaøi : - Moät phaàn cuûa caùc nguoàn taøi trôï phaùt trieån chính thöùc cuûa caùc chính phuû nöôùc ngoaøi hoaëc caùc ñònh cheá taøi chính quoác teá (ODA) - Caùc nguoàn vieän trôï cuûa caùc toå chöùc phi chính phuû. IV - CHI NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC 1. Chi thöôøng xuyeân : Chi thöôøng xuyeân laø chi cho tieâu duøng ñoái vôùi caùc laõnh vöïc khoâng saûn xuaát a. Chi söï nghieäp (kinh tế, văn hóa và xã hội) : - Chi söï nghieäp kinh teá: Nhaèm phuïc vuï cho yeâu caàu saûn xuaát kinh doanh, quaûn lyù kinh teá-xaõ hoäi, taïo ñieàu kieän cho neàn kinh teá phaùt trieån thuaän lôïi. Caùc khoaûn chi söï nghieäp kinh teá bao goàm: Ñieàu tra cô baûn, ño veõ baûn ñoà, ñònh canh ñònh cö - Chi söï nghieäp vaên hoùa xaõ hoäi : 1) Chi veà khoa hoïc vaø coâng ngheä 2) Chi veà giaùo duïc, ñaøo taïo 3) Chi veà y teá 4) Chi veà vaên hoùa, ngheä thuaät 5) Chi veà theå duïc, theå thao 6) Chi veà xaõ hoäi. b. Chi quaûn lyù nhaø nöôùc : 27
28. Caùc khoaûn chi vaøo laõnh vöïc tieâu duøng, mang tính caáp phaùt nhaèm ñaûm baûo cho nhu caàu hoaït ñoäng quaûn lyù cuûa Nhaø nöôùc. 2. Chi ñaàu tö phaùt trieån : a. Chi ñaàu tö xaây döïng caùc coâng trình keát caáu cô sôû haï taàng kinh teá kyõ thuaät b. Chi ñaàu tö vaø hoã trôï voán cho caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc c. Chi goùp voán coå phaàn, goùp voán lieân doanh vaøo caùc doanh nghieäp d. Chi cho quyõ hoã trôï phaùt trieån e. Chi döï tröõ nhaø nöôùc: Caùc quyõ döï tröõ nhaø nöôùc. 3. Chi traû nôï cuûa Chính phuû : a, Chi traû nôï trong nöôùc : Chi traû nôï goác cho nhöõng chöùng khoaùn maø nhaø nöôùc ñaõ phaùt haønh vay voán trong nöôùc nhö tín phieáu, traùi phieáu b, Chi traû nôï nöôùc ngoaøi : Chi traû nôï goác maø nhaø nöôùc ñaõ vay cho caùc chính phuû nöôùc ngoaøi, caùc doanh nghieäp nöôùc ngoaøi, caùc ñònh cheá taøi chính quoác teá nhö traùi phieáu nöôùc ngoaøi, caùc khoaûn voán vay ODA. V - CAÙC QUYÕ TAØI CHÍNH KHAÙC CUÛA NHAØ NÖÔÙC Ngoaøi ngaân saùch, nhaø nöôùc coøn taïo laäp caùc quyõ taøi chính khaùc cuûa nhaø nöôùc nhaèm taêng theâm nguoàn taøi chính ñeå thöïc hieän toát vai troø quaûn lyù chính trò, kinh teá, xaõ hoäi. Caùc quyõ taøi chính khaùc cuûa nhaø nöôùc bao goàm 3 loaïi chính : caùc quyõ döï tröõ nhaø nöôùc, caùc quyõ baûo hieåm cuûa nhaø nöôùc vaø caùc quyõ hoã trôï taøi chính cuûa nhaø nöôùc. 1. Caùc quyõ döï tröõ nhaø nöôùc : Caùc quyõ döï tröõ nhaø nöôùc chuû yeáu bao goàm: - Quyõ döï tröõ taäp trung quoác gia : Döï tröõ haøng hoùa, löông thöïc thöïc phaåm, vaät tö chieán löôïc do Cuïc Döï tröõ quoác gia quaûn lyù - Quyõ döï tröõ cuûa caùc Boä, ngaønh : Döï tröõ haøng hoùa, vaät tö quan troïng cuûa Boä, ngaønh - Quyõ döï tröõ cuûa NH Nhaø nöôùc (Döï tröõ ngoaïi hoái) : Döï tröõ ngoaïi teä, vaøng, ñaù quyù, caùc giaáy tôø ngoaïi teä coù giaù. 28
29. 2. Caùc quyõ baûo hieåm cuûa nhaø nöôùc : a/ Quyõ baûo hieåm xaõ hoäi : Quyõ baûo hieäm xaõ hoäi cuûa nhaø nöôùc nhaèm muïc ñích thöïc hieän caùc khoaûn chi sau ñaây: - Chi cöùu teá xaõ hoäi: chi cho thieân tai, hoûa hoaïn - Chi cho phuùc lôïi xaõ hoäi: chi maát söùc lao ñoäng, nhöõng gia ñình coù coâng, nhöõng ngöôøi neo ñôn - Chi baûo hieåm xaõ hoäi: chi cho ngöôøi lao ñoäng maát khaû naêng hoaëc cô hoäi laøm vieäc, chi löông höu, chi löông cho ngöôøi lao ñoäng nghæ beänh, chi cho ngöôøi lao ñoäng thaát nghieäp b/ Quyõ baûo hieåm y teá : Chi chaêm soùc söùc khoûe, chi tieàn thuoác vaø chi khaùm chöõa beänh cho ngöôøi lao ñoäng 3. Caùc quyõ hoã trôï taøi chính cuûa nhaø nöôùc : a/ Quyõ hoã trôï phaùt trieån : Nhaèm cho vay hoã trôï caùc döï aùn ñaàu thuoäc caùc ngaønh ngheà vaø vuøng laõnh thoå ñöôïc öu ñaõi theo keá hoaïch cuûa nhaø nöôùc. Hieän nay quyõ naøy ñaõ ñöôïc chuyeån thaønh Ngaân haøng phaùt trieån töø 01/7/2006. b/ Quyõ hoã trôï xuaát khaåu : Nhaèm hoã trôï cho caùc doanh nghieäp saûn xuaát kinh doanh haøng xuaát khaåu, tìm kieám vaø môû roäng thò tröôøng xuaát khaåu, taêng söùc caïnh tranh cho caùc maët haøng xuaát khaåu, xuùc tieán thöông maïi, toå chöùc hoäi chôï vaø trieån laõm haøng xuaát khaåo ôû nöôùc ngoaøi c/ Quyõ ñaàu tö phaùt trieån ñòa phöông : Nhaèm hoã trôï tín duïng cho caùc döï aùn ñaàu tö phaùt trieån taïi ñòa phöông, ñaàu tö vaøo caùc doanh nghieäp Câu hỏi ôn tập : 1/ Đặc điểm, vai trò của tài chính công ? 2/ Hệ thống thuế hiện hành của Việt Nam ? Đặc điểm ? 3/ Nguyên tắc cân đối thu chi ngân sách nhà nước ? 29