Giáo trình Kinh tế công cộng

Nội dung text: Giáo trình Kinh tế công cộng

1. Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o Tr−êng®¹ihäcn«ngnghiÖpihnéi Chñ biªn: TS. NguyÔn V¨n Song Gi¸o tr×nh KINH TÕ c«ng céng hµ néi - 2005
2. Danh môc nh÷ng ch÷ viÕt t¾t MRTS KL TØlÖthaythÕbiªnküthuËtgi÷avènvlao®éng MP S¶nphÈmbiÓn TØlÖthaythÕbiªngi÷ahngho¸Xvhngho¸Y MRS XY MRT TØlÖchuyÓn®æibiªn MU Tho¶dông(h÷udông)biªn MB LîiÝchbiªn MC ChiphÝbiªn MSC ChiphÝbiªnxhéi DWL MÊttr¾ngcñaxhéi MEC ChiphÝngo¹iøng MPC ChiphÝbiªncñahng HHCC Hngho¸c«ngcéng HHTN Hngho¸t−nh©n WTP B»nglßngtr¶ DNCC DoanhnghiÖpc«ngcéng DNTN DoanhnghiÖpt−nh©n BHYT B¶ohiÓmytÕ bhxh B¶ohiÓmxhéi bhtn B¶ohiÓmt−nh©n
3. Lêi nãi ®Çu NÒnkinhtÕthÞtr−êngt¹orasùc¹nhtranhquyÕtliÖtgi÷anh÷ngng−êis¶nxuÊt, tiªudïnghngho¸dÞchvô.Sùc¹nhtranhtùnã®eml¹ilîiÝchchoxhéid−íigãc®é hiÖuqu¶Pareto.Nh−ngtrongmétnÒnkinhtÕ,kh«ngph¶itÊtc¶c¸clo¹ihngho¸,dÞch vô®ÒucãthÓcã®−îcmétthÞtr−êngc¹nhtranhhonh¶o.Hngho¸,dÞchvôc«ngcéng lméttrongnh÷nglo¹ihngho¸®ã.Hngho¸c«ngcéngcãhai®Æc®iÓmquanträng ®ãl:kh«ngcãsùc¹nhtranhtrongsödông,kh«ngcãtÝnhchÊtlo¹itrõtrongqu¸tr×nh södông.ChiphÝbiªnkhicãthªmmétng−êisödônghngho¸c«ngcéngthuÇntuý kh«ngt¨ng,nh−nglîiÝchbiªncãthÓt¨ng.ChÝnhv×vËymviÖccungcÊp,tiªuthôhng ho¸c«ngcéngcãnh÷ng®Æcthïriªngkh¸cvíihngho¸vdÞchvôt−nh©n.NÕuc¬chÕ thÞtr−êng®iÒutiÕtnÒnkinhtÕchñyÕuth«ngqua" bntayv«h×nh "th×c¬chÕphithÞ tr−êngl¹ilsùcanthiÖp,®iÒutiÕtcñachÝnhphñënh÷nglÜnhvùcmthÞtr−êngkh«ng thÓ®iÒutiÕthoÆc®iÒutiÕtkh«nghiÖuqu¶.Víinh÷nglýdotrªn,viÖctrangbÞchosinh viªnkinhtÕvb¹n®äcnh÷ngkiÕnthøcc¬b¶nvÒc¸cquyluËt,hnhviøngxöcña ng−êitiªudïng,ng−êicungcÊpvhiÖuqu¶cñaqu¸tr×nh®ã®èivíihnghãac«ng céngtrongnÒnkinhtÕthÞtr−êngcãsù®iÒutiÕtcñanhn−íclyªucÇuhÕtsøccÇn thiÕt. §Ó®¸pøngyªucÇucÊpb¸ch®ã,bém«nKinhtÕ,khoaKinhtÕvPh¸ttriÓnn«ng th«ntiÕnhnhbiªnso¹ngi¸otr×nh"KinhtÕc«ngcéng". Gi¸otr×nhKinhtÕc«ngcéng®−îcchialms¸uch−¬ng: Ch−¬ngI:NÒnkinhtÕhçnhîpvkhuvùckinhtÕc«ngcéng Ch−¬ngII:C¬sëho¹t®éngkinhtÕc«ngcéng®èivíichÝnhphñ Ch−¬ngIII:LýthuyÕtvÒkinhtÕhäcphóclîi Ch−¬ngIV:LýthuyÕtvÒchitiªuc«ngcéng Ch−¬ngV:C¸cch−¬ngtr×nhchitiªucñachÝnhphñ Ch−¬ngVI:LýthuyÕtvÒthuÕ MÆcdï®cãnhiÒucèg¾ng,nh−ngch¾cch¾ngi¸otr×nhnykh«ngtr¸nh®−îc métsèthiÕusãtvh¹nchÕ.T¸cgi¶mongnhËn®−îcnh÷ng®ãnggãpch©nthnh,quý b¸ucñac¸c®ångnghiÖp,anhchÞemsinhviªnv®«ng®¶ob¹n®äc. HNéi,ngy1th¸ng10n¨m2004 Chñbiªn:TS.NguyÔnV¨nSong Tr ưng ði h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Kinh t Công c ng 5
4. Nh÷ng ch÷ viÕt t¾t MRTS KL TØlÖthaythÕbiªnküthuËtgi÷avènvlao®éng MP S¶nphÈmbiªn MRS TØlÖthaythÕbiªngi÷ahngho¸Xvhngho¸Y XY MRT TØlÖchuyÓn®æibiªn MU Tho¶dông(h÷udông)biªn MB LîiÝchbiªn MC ChiphÝbiªn MSC ChiphÝbiªnxhéi DWL MÊttr¾ngcñaxhéi MEC ChiphÝngo¹iøng MPC ChiphÝbiªncñahng HHCC Hngho¸c«ngcéng HHTN Hngho¸t−nh©n WTP B»nglßngtr¶ DNCC DoanhnghiÖpc«ngcéng DNTN DoanhnghiÖpt−nh©n BHYT B¶ohiÓmytÕ bhxh B¶ohiÓmxhéi bhtn B¶ohiÓmt−nh©n Tr ưng ði h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Kinh t Công c ng 6
5. Môc lôc Ch−¬ng Môc Trang Lêinãi®Çu I NÒnkinhtÕhçnhîpvkhuvùckinhtÕc«ngcéng 1 1.1§èit−îngnghiªncøucñakinhtÕhäcc«ngcéng 1 1.2ChÝnhphñvvaitrßcñaChÝnhphñ 2 1.3Mésèm«h×nhkinhtÕvnÒnkinhtÕhçnhîp 3 1.4Nh÷ngkhuyÕttËtcñanÒnkinhtÕthÞtr−êngvhnhvi 5 cñaChÝnhphñ 1.5Nh÷ngkhuyÕttËttrong®iÒuhnhkinhtÕcñaChÝnhphñ 6 1.6Nh÷ngvÊn®ÒkinhtÕc¬b¶ncñakhuvùckinhtÕc«ng 7 céng C¬sëho¹t®éngkinhtÕc«ngcéng®èivíiChÝnhphñ II 11 2.1HiÖuqu¶cñanÒnkinhtÕthÞtr−êngc¹nhtranh 11 2.2 Nh÷ng thÊt b¹i cña nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng, c¬ së ®iÒu 17 hnhcñaChÝnhphñ 2.3Ph©nphèil¹ivhngho¸khuyÕndôngc¬s¬®iÒuhnh 22 cñaChÝnhphñ 2.4Haic¸ch®¸nhgi¸vÒvaitrßcñachÝnhphñ 23 III LýthuyÕtvÒkinhtÕhäcphóclîi 26 3.1Kh¸iniÖmvchøcn¨ng 26 3.2Lùachäncñaxhéi 32 IV LýthuyÕtvÒchitiªuc«ngcéng 37 4.1Hngho¸c«ngcéngvhngho¸t−nh©ndoc«ngcéng 37 cungcÊp 4.2Lùachänc«ngcéng 47 4.3M«h×nhx¸c®ÞnhmøcHHCCtèi−u 49 4.4S¶nxuÊtc«ngcéngvbém¸yhnhchÝnh 51 V C¸cch−¬ngtr×nhchitiªucñachÝnhphñ 60 5.1Ph©ntÝchchÝnhs¸chchitiªu 60 5.2Ch¨msãcsøckhoÎ 66 5.3C¬sëcñachÝnhphñtrongviÖccungcÊptichÝnh,®iÒu 67 tiÕtch¨msãcsøckhoÎ Tr ưng ði h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Kinh t Công c ng 7
6. 5.4B¶ohiÓmsøckhoÎ 69 5.5Quècphßng 70 5.6B¶ohiÓmxhéi 74 5.7Ch−¬ngtr×nhphóclîivph©nphèil¹ithunhËp 75 5.8Gi¸odôc 77 VI LýthuyÕtvÒthuÕ 83 6.1PhÇngiíithiÖu 83 6.2Ph¹mvi¶nhh−ëngcñathuÕ 88 6.3Nh÷ngnh©ntèt¸c®éng®Õnph©ntÝchph¹mvi¶nhh−ëng 96 cñathuÕ 6.4ThuÕvhiÖuqu¶kinhtÕtrongtiªudïng 98 6.5ThuÕvhiÖuqu¶kinhtÕtrongcunglao®éng 107 6.6ChÕ®éthuÕtèi−u 112 TiliÖuthamkh¶o 123 Tr ưng ði h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Kinh t Công c ng 8
8. Ch ươ ng I NN KINH T H N H P VÀ KHU V C KINH T CÔNG C NG 1. ðI T ƯNG NGHIÊN C U C A KINH T H C CÔNG C NG 1.1. Nghiên c u nh ng ho t ñng c a khu v c công c ng và t ch c nh ng ho t ñng kinh t công c ng Kinh t h c nghiên c u tr l i câu h i: vì sao các cá nhân, ho c m t nhóm ng ưi (s n xu t ho c tiêu dùng) ra các quy t ñnh và làm nh ư th nào trong các quy t ñnh s dng và phân ph i ngu n l c con ng ưi và ngu n l c t nhiên m t cách hi u qu nh t. Kinh t h c chia ra hai ph n: Kinh t vi mô nghiên c u hành vi ng x c a các cá nhân ho c m t nhóm cá nhân (ng ưi s n xu t và ng ưi tiêu dùng) nh m ñt ñưc các mc tiêu c a h ; nghiên c u các b ph n ho t ñng trong kinh t th tr ưng và s v n dng các quy lu t khách quan vào các ho t ñng kinh t vi mô. Kinh t v ĩ mô nghiên cu ho t ñng, các ng x c a toàn b n n kinh t và các công c ñiu hành n n kinh t. Nó nh n m nh t i s t ươ ng tác trong n n kinh t t ng th . Nói m t cách ñy ñ, kinh t h c là môn khoa h c c a s l a ch n. Nó nghiên cu, gi i quy t nh ng v n ñ mà con ng ưi và xã h i l a ch n nh ư th nào ñ s d ng ngu n tài nguyên khan hi m m t cách có hi u qu và phân ph i các s n ph m hàng hoá, dch v cho các thành viên trong xã h i tiêu dùng c th i hi n t i và th i t ươ ng lai. Kinh t công c ng nghiên c u các ho t ñng kinh t c a khu v c công c ng (ch yu là các ch ươ ng trình chi tiêu c a Chính ph ) và t ch c các ho t ñng, chi tiêu c a Chính ph sao cho có hi u qu nh t d ưi góc ñ toàn xã h i, không riêng cho m t cá nhân và ñơ n v nào. 1.2. Tìm hi u và d ñoán nh ng h u qu mà các ho t ñng c a Chính ph có th gây ra Ho t ñng c a Chính ph r t ña d ng, là c ơ quan ñiu hành trên t m v ĩ mô, Chính ph có r t nhi u công vi c và chính sách ph i ban hành trong m t n ăm. Các chính sách này không bao gi tho mãn ñưc m i góc ñ c a xã h i. ðc bi t là v n ñ công b ng và hi u qu . Khi ñánh thu m t s n ph m nào ñó, ai s là ng ưi th c ch t ph i ch u thu ? Ng ưi tiêu dùng hay ng ưi s n xu t ho c c hai. Nh ư chúng ta ñã bi t, chính sách thu th ưng không ch làm gi m l i nhu n c a công ty mà m t ph n thu còn chuy n cho ng ưi tiêu dùng ph i ch u. Vi c Chính ph thay ñi ch ñ tu i ngh h ưu s có h u qu gì v an toàn xã h i? H u qu c a vi c thu h c phí các tr ưng công? H u qu c a vi c t ăng gim lãi su t ngân hàng và t giá h i ñoái? H u qu c a vi c huy ñng v n trong dân ñ ñu t ư cho các công trình c a Chính ph ? Tr ưng ði h c Nông nghi p Hà N i Giáo trình Kinh t Công c ng .7
9. Các k t qu c a các chính sách c a Chính ph th ưng r t khó ñánh giá m t cách chính xác. Ngay c khi các chính sách này ñã ñưc th c hi n, m c dù v y v n còn nhi u ý ki n tranh lu n v tác d ng c a nó. 1.3. ðánh giá các ph ươ ng án chính sách ð ñánh giá ñưc các ph ươ ng án chính sách chúng ta không ch hi u bi t h u qu ca các ph ươ ng án chính sách, mà còn c n ñư a ra nh ng chu n m c ñ ñánh giá chính sách m t cách c th . Các b ưc ñ ñánh giá m t ph ươ ng án chính sách ñưc ti n hành nh ư sau: − Tr ưc tiên ph i xác ñnh m c tiêu ch y u c a các chính sách c a Chính ph là gì? trong giai ñon nào? − Bưc ti p theo là xác ñnh m c ñ các ph ươ ng án nh m ñáp ng ñưc m c tiêu, tiêu chu n c a chính sách. − D ñoán, ñánh giá h u qu và các nh h ưng c a chúng trong ph m vi xã h i, kinh t , môi tr ưng ñc bi t là gi a s công b ng xã h i và hi u qu kinh t . 2. CHÍNH PH VÀ VAI TRÒ C A CHÍNH PH 2.1. Chính ph là ai Tt c chúng ta ñu có m t s ý t ưng chung nào ñó v các c ơ quan nhà n ưc nh ư: Qu c h i và các c ơ quan l p pháp t i chính quy n trung ươ ng c ũng nh ư ña ph ươ ng, ch tch n ưc, ch t ch các t nh, huy n và toà án các c p. ðiu gì là s khác bit ch y u gi a Chính ph và các c ơ quan t ư nhân? Có hai ñim c n phân bi t ñó là: Th nh t: Nh ng ng ưi ch u trách nhi m các c ơ quan công l p do dân b u ra. Tính h p pháp c a nh ng ng ưi ñưc gi ch c v ñưc phát sinh tr c ti p, ho c gián ti p t quá trình b u c . Ng ưc l i, nh ng ng ưi qu n lý công ty t ư nhân do c ñông bu ra, ho c do ban qu n tr ch n l a. Th hai: Chính ph ñưc giao m t s quy n h n nh t ñnh mà các công ty t ư nhân không ñưc giao. Ví d : Chính ph có th bu c các cá nhân, công ty ph i ñóng thu , ñi ngh ĩa v quân s , th m chí Chính ph có quy n h n ch m t s ho t ñng c a các công ty t ư nhân. 2.2. Vai trò c a Chính ph Th k 18 ng ưi ta cho r ng (ví d Pháp), Chính ph có m t vai trò tích c c trong vi c xúc ti n th ươ ng m i và công nghi p. Sang th k 19, John S. Mill và Nasau Senor ñư a ra lý thuy t Laissez faire. Thuy t này cho r ng, Chính ph nên ñ cho khu v c kinh t t ư nhân t ho t ñng. C nh tranh t do s ph c v cho nh ng l i ích t t và hi u qu nh t c a n n kinh t , xã h i. Tr ưng ði h c Nông nghi p Hà N i Giáo trình Kinh t Công c ng .8
10. Adam Smith cho ưu ñim c a n n kinh t hoàn toàn t do c nh tranh là “ bàn tay vô hình ”. Bàn tay vô hình c a Adam Smith s ñiu hành các công ty t ư nhân c nh tranh và t o ra hi u qu kinh t cho xã h i. Karl Mark là ng ưi có nh h ưng nh t trong s nh ng ng ưi ng h vai trò l n h ơn c a nhà n ưc trong vi c ki m soát t ư li u sn xu t. Chúng ta s nghiên c u sau nh ng th t b i c a n n kinh t hoàn toàn t do c nh tranh do “ bàn tay vô hình ” ñiu khi n, nh ng th t b i ñó là c ơ s , minh ch ng cho m t ñiu r ng có nhi u v n ñ mà n n kinh t th tr ưng hoàn h o không th gi i quy t ñưc mt cách tho ñáng. Hi u qu Pareto m i ch gi i quy t ñưc v n ñ hi u qu kinh t , còn các v n ñ khác v công b ng và th t b i c a n n kinh t th tr ưng c nh tranh hoàn ho thì “ bàn tay vô hình ” không th gi i quy t ñưc. Ngày nay, có r t nhi u quan ñim và mô hình qu n lý n n kinh t c a m t qu c gia. Nh ưng quan ñim th nh hành nh t hi n nay là Chính ph can thi p có gi i h n làm gi m b t (nh ưng không gi i quy t ñưc) các v n ñ th t b i c a n n kinh t th tr ưng. Chính ph nên có vai trò tích c c trong vi c s d ng toàn v n v n ñ lao ñng và gi m nh ng m t x u nh t c a s ñói nghèo, nh ưng doanh nghi p t ư nhân nên gi vai trò trung tâm, hi u qu trong n n kinh t . 3. M T S MÔ HÌNH KINH T VÀ N N KINH T H N H P 3.1. Mô hình kinh t k ho ch hoá t p trung ðc tr ưng c ơ b n nh t c a mô hình này là vi c l a ch n, quy t ñnh 3 v n ñ kinh t c ơ b n ñu do Chính ph th c hi n (c ơ ch m nh l nh áp ñt t trên xu ng). Ưu ñim ca n n kinh t t ch c theo mô hình k ho ch hoá t p trung là qu n lý t p trung th ng nh t vi c s d ng ngu n l c nên ñã gi i quy t ñưc nhu c u công c ng, xã h i và nh ng cân ñi l n c a n n kinh t . Hn ch phân hoá giàu nghèo và ñm b o s công b ng xã h i. Nh ưc ñim: B máy qu n lý c ng k nh, quan liêu và ho t ñng kém hi u qu . Tt c nh ng v n ñ kinh t c ơ b n ñu do các c ơ quan k ho ch c a Chính ph quy t ñnh nên ch c n sai sót nh c a các nhà k ho ch s d n ñn s b t n ñnh cho n n kinh t . Trong th c t , Chính ph không ñ s c làm toàn b các công vi c này và n u có thì c ũng không hoàn toàn có hi u qu . Ng ưi s n xu t và ng ưi tiêu dùng kém n ăng ñng sáng t o b i h không có quy n l a ch n. Phân ph i mang tính ch t bình quân không xu t phát t nhu c u th tr ưng d n ñn tình tr ng th a thi u hàng hoá m t cách gi t o. Do v y vi c khai thác s d ng các ngu n l c kém hi u qu , n n kinh t phát tri n ch m. 3.2. Mô hình kinh t th tr ưng ðc tr ưng c ơ b n c a mô hình này là t t c 3 v n ñ kinh t c ơ b n ñu do th tr ưng quy t ñnh (theo s d n d t c a giá th tr ưng - “Bàn tay vô hình”). Ưu ñim: Ng ưi s n xu t và ng ưi tiêu dùng ñưc quy n t do l a ch n và ra quy t ñnh trong s n Tr ưng ði h c Nông nghi p Hà N i Giáo trình Kinh t Công c ng .9
11. xu t tiêu dùng nên tính n ăng ñng, ch ñng sáng t o cao. Kích thích nâng cao n ăng su t, ch t l ưng và hi u qu quá trình s n xu t kinh doanh, công ngh k thu t th ưng xuyên ñưc ñi m i. Phi t p trung hoá các quy n l c trên các ph ươ ng di n các quy t ñnh cho các ch th s n xu t. Khai thác s d ng các ngu n l c có hi u qu và thúc ñy t c ñ t ăng tr ưng kinh t . Nh ưc ñim: Do c nh tranh vì l i nhu n và coi l i nhu n là m c tiêu duy nh t nên d n ñn ô nhi m môi tr ưng (t nhiên, kinh t , xã h i). Phân hoá giàu nghèo và bt công xã h i ngày càng t ăng. Mâu thu n quan h kinh t v i quan h truy n th ng. Nhi u v n ñ xã h i h t s c nan gi i n y sinh. Phát sinh nhi u r i ro, tiêu c c 3.3. Mô hình kinh t h n h p Mô hình kinh t h n h p là mô hình v a phát huy ñưc nhân t khách quan (quy lu t kinh t th tr ưng) l i v a coi tr ng ñưc nhân t ch quan (can thi p c a con ng ưi). ðó là s k t h p ch t ch gi a tác ñng khách quan c a th tr ưng v i vai trò ca Chính ph . Ưu ñim c a mô hình này là phát huy ñưc nh ng ưu ñim và h n ch ñn m c th p nh t các t n t i c a hai mô hình trên nên vi c khai thác s d ng các ngu n l c có hi u qu h ơn, n n kinh t phát tri n nhanh và n ñnh. Do v y ng ưi ta cho r ng: ñây là mô hình có hi u qu nh t và ñưc nhi u n ưc trên th gi i áp d ng. Tuy nhiên, tu ỳ ñiu ki n c th c a m i n ưc mà v n d ng vai trò c a th tr ưng và Chính ph cho phù h p. Ngày nay, m t s n ưc t ư b n phát tri n có m t n n kinh t h n h p nh ư M , Anh, Nh t trong khi nhi u ho t ñng kinh t do các hãng t ư nhân th c hi n, thì Chính ph c ũng th c hi n nhi u ho t ñng kinh t khác. Thêm vào ñó Chính ph còn làm thay ñi ho c tác ñng ñn khu v c kinh t t ư nhân m t cách c ý ho c không c ý b ng nhi u lo i quy ch , thu khoá và các kho n tr c p. Ví d : m t tr ăm n ăm tr ưc ñây, M ñã có m t s ñưng cao t c và toàn b ñưng s t là c a t ư nhân. Nh ưng ngày nay không có con ñưng cao t c l n c a t ư nhân t i M và h u h t hành khách ñi l i trong các bang t i M b ng ñưng c a Amtrak, m t doanh nghi p công ñưc nhà n ưc tr cp. Ng ưc l i, m t s n ưc xã h i ch ngh ĩa tr ưc ñây, h u h t các ho t ñng ñu do nhà n ưc th c hi n. Do n n kinh t h n h p luôn g p ph i các v n ñ xác ñnh ranh gi i thích h p gi a các ho t ñng c a Chính ph và t ư nhân cho nên vi c nghiên c u v kinh t công c ng là m t ñiu c n thi t. Các câu h i ñt ra là: Ti sao Chính ph ti n hành th c hi n các ho t ñng này mà không th c hi n các ho t ñng khác? T i sao quy mô ho t ñng c a Chính ph l i nh ư v y mà không l n h ơn, ho c nh h ơn? Li u Chính ph có làm quá nhi u và t t các công vi c d ñnh làm không? Và có làm t t h ơn ñưc n a không? ðây là nh ng câu hi tr ng tâm mà môn kinh t công c ng nghiên c u. Tr ưng ði h c Nông nghi p Hà N i Giáo trình Kinh t Công c ng .10
12. Ph n sau ñây chúng ta s nghiên c u nh ng th t b i (khuy t t t) c a m t n n kinh t th tr ưng c nh tranh hoàn h o. 4. NH NG KHUY T T T C A N N KINH T TH TR ƯNG C NH TRANH HOÀN H O Tr ưc h t chúng ta c n kh ng ñnh r ng m t n n kinh t th tr ưng c nh tranh hoàn h o s ñem l i hi u qu d ưi góc ñ kinh t . Nh ưng ch v i ch tiêu hi u qu nh t thì ñiu ñó ch ưa tho mãn yêu c u c a m t xã h i phát trin b n v ng. Ngoài ra, các khuy t t t (th t b i) c a th tr ưng c nh tranh hoàn h o c ũng c n ph i ñưc làm gi m b t thông qua các chính sách c a Chính ph nh m làm cho vai trò hi u qu c a th tr ưng cao h ơn. Nh ng khuy t t t (th t b i) c a n n kinh t th tr ưng c nh tranh hoàn h o ñó là: Chênh l ch thu nh p và hi n t ưng nghèo ñói; ðc quy n s n xu t ho c tiêu th hàng hoá d ch v ; Hàng hoá công c ng; Chi phí ngo i ng; Th tr ưng không hoàn h o do quá ít ng ưi mua ho c ng ưi bán nh ư th tr ưng b o hi m, th tr ưng ph tr , th tr ưng bác s ĩ, thu c ch a b nh; Thông tin không hoàn h o do ng ưi s n xu t ho c tiêu dùng không n m v ng ñưc thông tin ho c b thông tin sai l ch; Th t nghi p, l m phát và m t cân b ng; Phân ph i l i hàng hoá khuy n d ng. 5. NH NG KHUY T T T TRONG ðIU HÀNH KINH T C A CHÍNH PH Nh ng th t b i c a th tr ưng ñã d n ñn vi c ñ ra nh ng ch ươ ng trình l n c a Chính ph , nh ng khi m khuy t c a nh ng ch ươ ng trình ñó l i d n các nhà khoa h c và kinh t ñn vi c nghiên c u s th t b i c a Chính ph . Trong nh ng ñiu ki n nào ñó thì các ch ươ ng trình c a Chính ph th c hi n không t t? Nh ng th t b i c a các ch ươ ng trình ñó có ph i thu n tuý và tình c hay không, hay chúng là nh ng k t qu có th d ñoán tr ưc, do b n ch t v n có c a Chính ph ? Có th rút ra ñưc nh ng bài h c cho tươ ng lai v các ch ươ ng trình này ñưc không? Có b n lý do c ơ b n gây ra các th t b i có tính ch t h th ng c a các ch ươ ng trình c a Chính ph ñó là: Th nh t, thông tin c a Chính ph b h n ch ; Th hai, ki m soát hn ch ca Chính ph ñi v i các ph n ng c a t ư nhân; Th ba, ki m soát h n ch c a Chính ph vi b máy hành chính quan liêu và th t ư, nh ng h n ch c a các quá trình chính tr áp ñt. 5.1. Thông tin h n ch Các ho t ñng kinh t c a Chính ph c ũng nh ư c a các hãng t ư nhân nh m m c ñích chính là l i nhu n. Các ho t ñng kinh t c a Chính ph ngoài m c tiêu chính là li nhu n còn chú ý t i v n ñ công b ng c a xã h i. Nh ưng ñi v i các hãng t ư nhân thì c ơ ch c nh tranh t o cho h m t m c tiêu chính duy nh t là l i nhu n. Chính vì v y mà b ng m i giá, ngay c vi c b ưng bít thông tin, ñư a ra nh ng thông tin sai l ch các hãng c ũng dám làm ( ñ tr n thu , ho c ñánh b i ñi th v.v ). Tr ưng ði h c Nông nghi p Hà N i Giáo trình Kinh t Công c ng .11
13. Hu qu c a các chính sách, ho t ñng c a Chính ph r t ph c t p và khó th y tr ưc. Do nh ng h n ch v thông tin, ho c các thông tin sai l ch s d n t i các chính sách và hành ñng c a Chính ph có k t qu không nh ư mong mu n. 5.2. Ki m soát h n ch ñi v i các ph n ng c a t ư nhân Chính ph ch có th ki m soát m t cách h n ch ñi v i các k t qu hành ñng ca mình b i vì m t chính sách trên t m v ĩ mô ra ñi s nh h ưng t i r t nhi u các l ĩnh vc mà th m chí có l ưng tr ưc, Chính ph c ũng không th th y h t ñưc nh ng nh hưng th c t trong ng n h n và ñc bi t là trong dài h n c a chính sách ñó. Ví d : Khi UBND thành ph ra m t v ăn b n pháp lu t v ki m soát ti n thuê nhà ca thành ph , nh ng ng ưi ra v ăn b n này ñã b qua m t th c t là n u l i nhu n b gi m thì ch t ư nhân ñang cho thuê nhà có th quay sang ñu t ư l ĩnh v c khác. Nh ng ng ưi ra v ăn b n ñã không d ñoán ñưc r ng s l ưng nhà cho thuê s b gi m và ch t lưng d ch v c a ch cho thuê c ũng có th b xu ng c p. M c dù chính ph ñã n l c ki m soát s xu ng c p này b ng cách áp ñt các tiêu chu n ph c v ñi v i các ch cho thuê nhà, nh ưng nh ng áp ñt này r t t n kém, không b n v ng và ch thành công m t ph n. 5.3. Ki m soát h n ch ñi v i b máy hành chính quan liêu Qu c h i và các c ơ quan l p pháp xây d ng lu t pháp, vi c th c hi n lu t pháp này b ng các v ăn b n d ưi lu t l i ñưc giao quy n cho m t s c ơ quan ch c n ăng bên dưi. Các c ơ quan ch c n ăng này b ra khá nhi u th i gian ñ vi t các v ăn b n chi ti t dưi lu t. Trong nhi u tr ưng h p, vi c không th c hi n ñưc ý ñnh c a Qu c h i không ph i nh m tránh ý mu n c a Qu c h i mà là do k t qu thi u rõ ràng trong ý ñnh c a Qu c h i. Ngoài ra, còn m t v n ñ n a là vi c ñm b o ñ nh ng ng ưi thi hành pháp lu t làm vi c m t cách công minh và hi u qu . Nh ng y u t này làm cho vi c th c thi các chính sách c a Qu c h i và các c ơ quan l p pháp ñôi khi không hoàn toàn ñi ñúng ý ñnh, m c tiêu c ơ b n, nguyên g c c a Qu c h i và các c ơ quan l p pháp ñ ra. 5.4. Nh ng h n ch c a các quá trình chính tr áp ñt Ngay c khi Chính ph có ñy ñ thông tin v các h u qu c a các ch ươ ng trình trong dài h n và trong ng n h n thì vi c ch n l a trong s nh ng ph ươ ng pháp th c hi n ch ươ ng trình ñó c ũng có th gây ra nh ng khó kh ăn nh t ñnh. Hành ñng, th c hi n c a Chính ph nh h ưng t i toàn dân, nh ưng l i ch có m t nhóm ngưi quy t ñnh. Do ñó, th t b i c a m t s chính khách trong vi c th c hi n công vi c d ưng nh ư vì l i ích c a công chúng, ñó có th là h u qu c a nh ng công trình và c ơ ch . Không ph i hoàn toàn các th t b i c a Chính ph là do thông tin h n ch , quan liêu ho c ph n ng c a khu v c t ư nhân mà còn do chính b n thân c a c ơ ch , chính sách sinh ra. Khi các ch ươ ng trình, chính sách c a Chính ph ñư a ra mang tính áp ñt, duy ý chí, không Tr ưng ði h c Nông nghi p Hà N i Giáo trình Kinh t Công c ng .12
14. tuân theo các quy lu t kinh t , xã h i môi tr ưng, t nhiên v.v c a m t nhóm ng ưi trong b máy c a Chính ph c ũng là m t nguyên nhân d n t i th t b i c a Chính ph . Bn h n ch trên trong hành ñng c a Chính ph là ti n ñ ñ xây d ng các chính sách thành công c a Chính ph . 6. NH NG V N ð KINH T C Ơ B N C A KHU V C KINH T CÔNG C NG Kinh t h c nói chung là nghiên c u làm th nào và vì sao các cá nhân, ho c m t nhóm ng ưi (s n xu t ho c tiêu dùng) ra quy t ñnh s d ng và phân ph i ngu n l c con ng ưi và ngu n l c t nhiên (các ngu n l c khan hi m) m t cách hi u qu nh t. Ging nh ư m i l ĩnh v c khác c a kinh t h c, kinh t h c v khu v c công c ng liên quan ñn nh ng câu h i c ơ b n v s ch n l a sau ñây: 6.1. S n xu t cái gì? ðây c ũng là câu h i c a c u liên quan ñn ng ưi tiêu dùng. D a vào nhu c u th tr ưng và ñiu ki n các ngu n l c c a Chính ph mà ch n l a ch n và quy t ñnh các vn ñ nh ư: Nên dành bao nhiêu ngu n l c ñ s n xu t hàng hoá công c ng (HHCC), nh ư qu c phòng, ñưng giao thông, giáo d c , bao gi thì ti n hành s n xu t và nên dành bao nhiêu ngu n l c ñ s n xu t hàng hoá t ư nhân (HHTN) nh ư xe máy, ti vi v.v A HHTN B C ðưng kh n ăng SX PPF D HHCC Hình 1.1. ðưng gi i h n n ăng l c SX c a xã h i gi a HHCC và HHTN 6.2. S n xu t cái ñó nh ư th nào? ñây c n ñt ra câu h i, khi nào Chính ph nên nh n trách nhi m s n xu t ra nh ng hàng hoá do công c ng cung c p và khi nào Chính ph nên mua các lo i hàng hoá này t các hãng t ư nhân. Có m t th c t r ng, h u h t v ũ khí ñu do các hãng t ư nhân s n xu t, trong khi ñó ch m t ph n nh t l chi tiêu c a giáo d c ñn v i các tr ưng h c t ư các n ưc. Có hai quan ñim v ai s n xu t cái gì. M t quan ñim cho r ng doanh nghi p nhà nưc nên s n xu t ra hàng hoá d ch v nh ư ñin tho i, thép, ñin ñ bán cho các cá nhân và ch ng nào s hàng hoá này không do các doanh nghi p nhà n ưc s n xu t ra thì Tr ưng ði h c Nông nghi p Hà N i Giáo trình Kinh t Công c ng .13
15. ng ưi tiêu dùng còn b bóc l t. M t quan ñim khác cho r ng, các doanh nghi p nhà nưc có b máy qu n lý c ng k nh kém hi u qu h ơn nhi u so v i các hãng t ư nhân, chính vì v y nên h p ñng ho c ñ cho t ư nhân s n xu t các lo i hàng hoá d ch v này và Chính ph dùng ngân sách mua các lo i hàng hoá này t các hãng t ư nhân. ð gi i quy t v n ñ trên, c n ñt ra câu h i t ng quát là chính sách c a Chính ph có tác ñng ñn vi c hãng s n xu t ra hàng hoá nh ư th nào. Ví d : lu t b o v môi tr ưng h n ch các hãng gây ra ô nhi m, thu thu nh p và các lo i thu khác làm t ăng chi phí h n ch ng ưi s n xu t, ng ưi tiêu dùng nh ư th nào? 6.3. Phân ph i cho ai? Ai s là ng ưi ñưc h ưng l i t nh ng hàng hoá, d ch v , công trình do Chính ph xây d ng nên. Nh ng quy t ñnh c a Chính ph v ñánh thu hay ch ươ ng trình phúc l i có tác ñng ra sao ñn kho n ti n thu nh p mà các cá nhân có ñưc ñ chi tiêu. Tươ ng t nh ư v y, Chính ph ph i quy t ñnh nên s n xu t HHCC nào? M t s nhóm ng ưi s có l i t m t s hàng hoá công c ng này và ng ưc l i. 6.4. Th c hi n các ch n l a t p th nh ư th nào? Cách th c hi n nh ng ch n l a t p th là m t l ĩnh v c mà kinh t h c công c ng quan tâm h ơn so v i các l ĩnh v c khác. Nh ng l a ch n t p th là cái mà xã h i và chúng ta ph i cùng nhau th c hi n, ví d nh ư c ơ c u lu t pháp, quy mô quân s , chi tiêu vào HHCC. ðây là m t vi c làm và ñ ra ñưc quy t ñnh thì ph c t p và khó h ơn nhi u trong l ĩnh v c HHTN. Thông th ưng các quy t ñnh l a ch n này th ưng thông qua bi u quy t t p th t Qu c h i và các c ơ quan ch c n ăng c a Chính ph . Nh ưng ñiu này không th tránh kh i nh ng ý ñnh riêng c a m t nhóm cá nhân, t p ñoàn. Ngoài ra, vi c b u c cũng có nh ng h n ch trong nguyên t c c a nó (chúng ta s nghiên c u v n ñ này trong ph n sau). TÓM T T N I DUNG CH ƯƠ NG I 1. Trong n n kinh t th tr ưng có s ñiu ti t c a nhà n ưc (n n kinh t h n h p), ho t ñng kinh t do c các doanh nghi p t ư nhân và Chính ph th c hi n. 2. Th tr ưng c nh tranh hoàn h o do “ bàn tay vô hình ” ñiu khi n s cung c p hàng hoá d ch v m t cách h u hi u. Nh ưng n n kinh t th tr ưng không ph i hoàn toàn có ưu ñim, nh ng h n ch c ơ b n c a khu v c kinh t t ư nhân trong vi c ñáp ng các nhu c u c ơ b n c a xã h i. Chính ph là ng ưi ñng ra s a ch a nh ng h n ch này nh m làm cho n n kinh t th tr ưng ho t ñng hi u qu h ơn. Ngoài vai trò s a ch a nh ng h n ch c a n n kinh t th tr ưng, vai trò trong phân ph i l i và hàng hoá khuy n d ng là ch c n ăng c ơ b n c a Chính ph . 3. Nh ng h n ch c a các ch ươ ng trình công c ng c a các chính ph th ưng do nh ng nguyên nhân chính sau ñây: Th nh t, nh h ưng và k t qu c a các chính sách và ho t ñng c a Chính ph là r t ph c t p và khó d ñoán tr ưc ñưc h t; th hai , Tr ưng ði h c Nông nghi p Hà N i Giáo trình Kinh t Công c ng .14
16. Chính ph ch có th ki m soát m t m c ñ nào ñó (không th toàn b ) c a các h n ch này; th ba, nh ng ng ưi xây d ng chính sách, pháp lu t ch có vai trò và s ki m soát h n ch v i nh ng nh h ưng này; th t ư, các nhà chính sách có th hành ñng ñ làm cho l i ích ñc bi t c a t ư nhân ñi xa h ơn. 4. Kinh t công c ng ch y u nghiên c u l a ch n gi a khu v c công và t ư nhân và nh ng l a ch n trong khu v c kinh t công c ng. ðiu này liên quan ñn các câu hi c ơ b n sau: S n xu t cái gì? S n xu t nh ng cái ñó nh ư th nào? S n xu t cho ai? Và quá trình ra các quy t ñnh, chính sách này nh ư th nào? 5. Kinh t h c th c ch ng nghiên c u quy mô chính sách, ho t ñng c a Chính ph và nh h ưng c ũng nh ư k t qu c a các chính sách và các ho t ñng ñó. Kinh t hc chu n t c c g ng ñánh giá các ph ươ ng án mà Chính ph theo ñui. CÂU H I TH O LU N VÀ ÔN T P CH ƯƠ NG I 1. ði t ưng môn h c KTCC là gì? 2. Các b ưc ñ ñánh giá m t ph ươ ng án chính sách ñưc ti n hành nh ư th nào? 3. Chính ph là ai và vai trò c a chính ph là gì d ưi góc ñ KTCC? 4. So sánh ưu, nh ưc ñim c a 3 mô hình kinh t c ơ b n? 5. Phân tích nh ng th t b i trong ñiu hành c a chính ph ? 6. Phân tích 3 v n ñ kinh t c ơ b n c a khu v c KTCC? Ch ươ ng II CƠ S HO T ðNG KINH T CÔNG C NG ðI V I CHÍNH PH Tr ưng ði h c Nông nghi p Hà N i Giáo trình Kinh t Công c ng .15
17. Ch ươ ng II CƠ S HO T ðNG KINH T CÔNG C NG ðI V I CHÍNH PH 1. HI U QU C A N N KINH T TH TR ƯNG C NH TRANH 1.1. Các ñnh lý c ơ b n v kinh t h c phúc l i ðnh lý 1 : Trong các ñiu ki n nh t ñnh, th tr ưng c nh tranh s d n t i vi c phân b các ngu n l c ñó, không th phân b l i ngu n l c có th làm m t cá nhân nào ñó có l i h ơn mà không làm cho ai ñó b thi t (hi u qu Pareto). U A 1 2 ðưng kh n ăng h u d ng UB Hình 1.2. ðưng kh n ăng h u d ng c a A và B ðnh lý 2 : M i ñim trên ñưng kh n ăng tho d ng ñu có th ñt ñưc b ng vi c phân b ñúng các ngu n l c trong n n kinh t c nh tranh. Khi nói v hi u qu Pareto, chúng ta ch ưa ñ c p ñn vi c phân ph i thu nh p nh ư th nào. b t k ỳ ñim nào trên ñưng kh n ăng tho d ng ñu ñt ñưc hi u qu Pareto, nh ưng n u t i ñim 1 thì A quá nhi u mà B l i quá ít. ðnh lý th hai hàm ý rng n u chúng ta không thích phân ph i do th tr ưng c nh tranh t o ra, chúng ta không c n ph i lo i b chúng. ðiu mà chúng ta c n làm là phân ph i l i, ph n còn l i ñ th tr ưng c nh tranh gi i quy t. 1.2. Hi u qu Pareto c a n n kinh t th tr ưng a) Hi u qu trong s n xu t Gi s hàm s n xu t X = F (L X,K X) và Y = F (L Y,K Y). Trong ñó: X và Y là l ưng hàng hoá LX là l ưng lao ñng s d ng ñ s n xu t hàng hoá X Tr ưng ði h c Nông nghi p Hà N i Giáo trình Kinh t Công c ng .16
18. KX là l ưng v n ñ s d ng s n xu t hàng hoá X LY là l ưng lao ñng s d ng ñ s n xu t hàng hoá Y KY là l ưng v n ñ s d ng s n xu t hàng hoá Y ð ñt ñưc hi u qu trong quá trình sn xu t ñòi h i quá trình s n xu t hàng hoá X và Y ph i tho mãn các ñiu ki n sau: X MP K r X MRTS KL = = ñi v i hàng hoá X X MP L w Y MP K r Y MRTS KL = = ñi v i hàng hoá Y Y MP L w r Y X MRTS KL = MRTS KL = w Trong ñó: X MRTS KL là t l thay th c n biên k thu t gi a v n và lao ñng ñ s n xu t hàng hoá X. Y MRTS KL là t l thay th c n biên k thu t gi a v n và lao ñng ñ s n xu t hàng hoá Y. X MP L là s n ph m biên c a hàng hoá X khi s d ng thêm m t ñu vào lao ñng X MP K là s n ph m biên c a hàng hoá X khi s d ng thêm m t ñu vào v n Y MP L là s n ph m biên c a hàng hoá Y khi s d ng thêm m t ñu vào lao ñng Y MP K là s n ph m biên c a hàng hoá Y khi s d ng thêm m t ñu vào v n w là ti n l ươ ng ñơ n v r là lãi su t v n vay Kt lu n: ð ñt ñưc hi u qu trong quá trình s n xu t ñòi h i t l thay th biên (marginal rate of Substitution) gi a v n và lao ñng s n xu t hàng hoá X b ng v i t l thay th biên gi a v n và lao ñng c a hàng hoá Y ñng th i b ng v i t l gi a ti n lươ ng và giá c a v n (lãi su t). Tr ưng ði h c Nông nghi p Hà N i Giáo trình Kinh t Công c ng .17
19. K OY K K Y Y B w/r A I 2 KX K X I 1 L O X L LX Y ðưng ñng phí Hình 2.2. Hi u qu trong s n xu t b) Hi u qu trong quá trình tiêu dùng Gi s hàm h u dng U = U (X,Y) Trong ñó: U là hàm h u d ng khi ng ưi tiêu dùng s d ng hai lo i hàng hoá X và Y. ð ñt ñưc hi u qu t i ña trong s d ng hai lo i hàng hoá X và Y ñi v i hai ng ưi tiêu dùng A và B ñòi h i ph i tho mãn các ñiu ki n sau: A MU X P X A MRS XY = = ñi v i ng ưi tiêu dùng A A MU Y P Y B MU X P X B MRS XY = = ñi v i ng ưi tiêu dùng B B MU Y P Y P X A B MRS XY = MRS XY = Tr ưng ði h c Nông nghi p Hà N i Giáo trình Kinh t Công c ng .18 P Y
20. Trong ñó: A MRS XY là t l thay th c n biên gi a hai lo i hàng hoá X và Y ñi v i ng ưi tiêu dùng A. B MRS XY là t l thay th c n biên gi a hai lo i hàng hoá X và Y ñi v i ng ưi tiêu dùng B. A MU X là h u d ng biên c a ng ưi tiêu dùng A khi s d ng hàng hoá X A MU Y là h u d ng biên c a ng ưi tiêu dùng A khi s d ng hàng hoá Y B MU X là h u d ng biên c a ng ưi tiêu dùng B khi s d ng hàng hoá X B MU Y là h u d ng biên c a ng ưi tiêu dùng B khi s d ng hàng hoá Y PX là giá c a hàng hoá X PY là giá c a hàng hoá Y Y B Y B Y B BB PX/P Y A U3 Y A Y A U2 U1 X A X A X B ðưng ngân sách Tr ưng ði h c Nông nghi p Hà N i Giáo trình Kinh t Công c ng .19
21. Hình 3.2. Hi u qu trong tiêu dùng Kt lu n: ð ñt ñưc hi u qu trong tiêu dùng thì t l thay th biên (marginal rate of substitution) gi a hai lo i hàng hoá X và Y (MRS XY ) ñi v i ng ưi tiêu dùng A ph i b ng t l thay th biên c a X và Y c a ng ưi tiêu dùng B và b ng t s giá c a hàng hoá X (P X) và giá hàng hoá Y (P Y). Tr ưng ði h c Nông nghi p Hà N i Giáo trình Kinh t Công c ng .20
22. c) Hi u qu h n h p (tiêu dùng và s n xu t) MRT = P /P XY1 X1 Y1 Y A Y 1 MRS XY MRT XY2 = P X2 /P Y2 B Y 2 O X 1 X 2 X Hình 4.2a. Hi u qu h n h p P X MRS XY = MRT XY = P Y Kt lu n: Hi u qu trong phân ph i s n ph m và tài nguyên ñt ñưc khi t l thay th biên gi a hai lo i hàng hoá X và Y (MRS XY ) b ng v i t l chuy n ñi biên (marginal rate of transformation) gi a hai hàng hoá X và Y (MRT XY ) và b ng v i t s giá gi hai lo i hàng hoá. d) T i ña hoá phúc l i xã h i ðiu ki n ñ t i ña hoá phúc l i xã h i (1) Hi u qu trong s n xu t (2) Hi u qu trong tiêu dùng Hi u qu Pareto T i ña hoá (3) Hi u qu h n h p phúc l i xã h i (4) Công b ng xã h i Lý thuy t c a s ch n l a Tr ưng ði h c Nông nghi p Hà N i Giáo trình Kinh t Công c ng .21
23. U 1 ðim phúc li xã h i cao nh t (bliss point) U2 Hình 4.2b. ðim t i ña hoá phúc l i xã h i Hi u qu Pareto có th ñt ñưc v i 3 ñiu ki n ñu c a phúc l i xã h i, ñó là hi u qu trong s n xu t, hi u qu trong tiêu dùng và hi u qu h n h p gi a tiêu dùng và s n xu t. Nh ư v y, b t k ỳ ñim nào trên ñưng YX c a hình 4.2a c ũng cho phép ñt ñưc hi u qu Pareto. V i m i ñim ñó chúng ta l i có th tìm ñưc m t ñưng OA ho c OB (hình 4.2a), t ươ ng ñươ ng v i các ñưng này chúng ta có th tìm ñưc vô s các ñưng U1U2. Nh ưng ñim nào trên ñưng YX (hình 4.2a) s cho hi u qu xã h i cao nh t (hình 4.2b) là ch c n ăng c a lý thuy t ch n l a, hay s th hi n vai trò c a Chính ph trong phân ph i thu nh p qu c dân ( ñiu ki n 4). U 1 A B D C U2 Hình 4.2c. C i thi n Pareto Tr ưng ði h c Nông nghi p Hà N i Giáo trình Kinh t Công c ng .22
24. Ci thi n Pareto là vi c làm cho m t ng ưi nào ñó trong xã h i có l i h ơn mà không làm gi m phúc l i c a b t k ỳ ng ưi nào. ðây là c ơ s lý lu n cho các chính sách can thi p vào th tr ưng c a Chính ph ngoài nhi m v phân ph i l i và hàng hoá khuy n dng. N u n n kinh t ñã ñt ñưc hi u qu Pareto thì coi nh ư Chính ph không cn can thi p vào làm t ăng hi u qu kinh t mà lúc ñó ch có hai vai trò duy nh t là phân ph i l i và hàng hoá khuy n d ng. Trên hình 4.2c, vi c ra chính sách làm chuy n d ch t ñim A ñn B ho c ñn C ch mang ch c n ăng phân ph i l i, không có ý ngh ĩa gì trong c i thi n Pareto. B i vì vi c t ăng phúc l i c a U 2 s làm gi m phúc l i c a U 1. ðim D là ñim ch ưa ñt ñưc hi u qu Pareto, vai trò c a Chính ph là làm d ch chuy n t D ñn A ho c ñn C, ñng thái này làm cho m t trong phúc l i c a ng ưi này t ăng lên mà không làm gi m phúc li c a ng ưi khác “c i thi n Pareto”. Chính sách làm d ch chuy n t D ñn B s làm phúc l i c a hai cá nhân cùng t ăng lên, ñây c ũng là c i thi n Pareto. 2. NH NG TH T B I C A N N KINH T TH TR ƯNG, C Ơ S ðIU HÀNH C A CHÍNH PH (NH M C I THI N PARETO) 2.1. Kh c ph c nh ng th t b i c a th tr ưng a) H n ch tác ñng c a ñc quy n và m t tr ng phúc l i xã h i Trong hoàn c nh th tr ưng ñc quy n, các hãng ñc quy n th ưng h n ch s n lưng s n xu t ra nh m nâng giá s n ph m, ép ng ưi tiêu dùng mua v i giá cao h ơn so vi th tr ưng c nh tranh hoàn h o nh m m c ñích t ăng t i ña l i nhu n. Chính vì v y cho nên các hãng ñc quy n t nhiên tuân theo quy lu t t i ña hoá l i nhu n khi h s n xu t t i ñim MC = MR trong khi ñó ñưng doanh thu biên c a các nhà ñc quy n luôn luôn n m d ưi ñưng c u. Chính vì v y, giá c a các nhà ñc quy n ñưc ñnh ñot theo quy lu t riêng khác v i các hãng s n xu t, cung c p trong th tr ưng c nh tranh hoàn ho (Chú ý: trong c nh tranh hoàn h o MR = P). T ăng s l ưng bán ra c a các nhà ñc quy n s d n t i gi m doanh thu b i vì s n ph m c a các nhà ñc quy n th ưng có ñưng c u ít co dãn chính vì v y s làm h giá bán c a tt c các ñơ n v hàng hoá do gi m giá bán (Chú ý: phân bi t v i c nh tranh hoàn h o cho h c sinh trong vi c t ăng s bán ra). ðưng c u P ðQ AC PCT MC QðQ QTB Q CT Tr ưng ðMRi h c Nông nghi p Hà N i Giáo trình Kinh t Công c ng .23 Hình 5.2. ðnh giá và s n l ưng ñc quy n d n t i m t mát c a xã h i
25. b) Cung c p hàng hoá công c ng cho xã h i Hàng hoá công c ng thu n tuý có hai ñc ñim c ơ b n: Th nh t, không ph i tr thêm ti n khi h ưng l i, s d ng HHCC hay nói cách khác là chi phí s d ng c n biên bng không (ví d qu c phòng); Th hai, khó có th lo i tr vi c s d ng (ví d ng n hi ñă ng). Hai ñc ñim trên d n t i vi c th tr ưng c nh tranh không th ho c không cung cp ñ HHCC thu n tuý . B i vì: ví d v ng n h i ñă ng, các ch t u có nhi u t u l n có th quy t ñnh r ng l i ích (MB) mà các ch t u nh n ñưc t ñèn bi n cao h ơn chi phí (MC). Trong hoàn c nh này n u là các hãng t ư nhân thì h s quy t ñnh s n xu t, ho c dch v ngay; Nh ưng ng ưc l i, ng n h i ñă ng là m t lo i hàng hoá công c ng chính vì vy khi tính xem nên ñt bao nhiêu cây ñèn, ch t u ch quan tâm, phân tích xem ông ta s nh n ñưc bao nhiêu l i mà không tính ñn nh ng ng ưi khác s ñưc l i bao nhiêu! Do ñó, HHCC thu n tuý th ưng có ∑MB i > ∑MC i (t ng l i ích biên l n h ơn so vi t ng chi phí biên cho t t c ng ưi s d ng ho c h ưng l i), nh ưng l i ích cho m i con tàu MB i ∑MC i và MB i 0, v y Q 2 là ngo i ng tích c c Tr ưng ði h c Nông nghi p Hà N i Giáo trình Kinh t Công c ng .24
26. Sai l ch giá c th tr ưng ⇒ t o DWL (Deadweight loss) b i vì giá c hàng hoá không ph n ánh ñúng giá tr xã h i biên ca hàng hoá. ðây là c ơ s ñ Chính ph can thi p vào khu v c này. Ví d : các chính sách v môi tr ưng nh ư thu , chu n m c th i, gi y phép th i, chi phí gi m th i c a Chính ph và các c ơ quan ch c n ăng ñưc ban hành nh m s a ch a nh ng thi u sót này c a th tr ưng c nh tranh hoàn h o khi có chi phí ngo i ng gây ra. MSC DWL P s MPC P P MEC Q*s Qp Hình 6.2. Ngo i ng làm sai l ch giá c c a th tr ưng c nh t ranh và giá xã h i e) Kh c ph c nh ng th t b i v thông tin Thông tin không ñy ñ v s n ph m ho c công vi c không ñ cho bên cung ho c bên c u. Ví d , nh ng ng ưi bán th ưng có nhi u thông tin v s n ph m h ơn so v i ng ưi mua, các bác s ĩ th ưng có nhi u thông tin v nhu c u c n thi t ch ăm sóc h ơn là bnh nhân, ch th ưng có nhi u thông tin h ơn là ng ưi làm công. Chính vì s thông tin không hoàn h o này s d n ñn thi t h i cho xã h i. S m t mát c a xã h i ñưc di n t bng mô hình sau. P Ph n l i ích ng ưi bán ñưc l i do thông tin không chu n và cũng là ph n thi t h i c a ng ưi tiêu dùng (P uPica) S a Ph n m t tr ng PU ca XH do sai lch TT (abc) Pi c Du Tr ưng ði h c Nông nghi p Hà N i Giáo trình Kinh t Côngb c ng .25 Di Q Qi Qu Hình 7.2. Mô hình sai l ch thông tin d n t i m t mát c a XH
27. ðưng c u D u là do sai l ch thông tin (ví d , qu ng cáo không ñúng s làm sai lch thông tin cho ng ưi s n xu t ho c ng ưi tiêu dùng), D i là c u th c s n u có thông tin ñy ñ và thông tin ñúng. Nh ư v y, có hai h qu x y ra khi thông tin không ñy ñ cho ng ưi tiêu dùng: th nh t, t ăng l ưng c u và t ăng giá so v i th c t , gi m th ng d ư ca ng ưi tiêu dùng, t ăng th ng d ư c a ng ưi sn xu t. Th hai, t o ra s m t tr ng c a xã h i, tam giác (abc). d) ðiu ti t khác do th tr ưng c nh tranh không hoàn h o Các nhà kinh t cho r ng th tr ưng t ư nhân th c hi n kém và không hi u qu trong vi c cung c p b o hi m và cho vay, ñây là hai l ĩnh v c n a t o c ơ s ho t ñng ca Chính ph . * Th tr ưng b o hi m Trong th tr ưng b o hi m, các cá nhân và các hãng t ư nhân th ưng tính toán và không b o hi m cho nh ng ñi t ưng có nhi u r i ro (ho ho n, tai n n xe c , l ũ l t). Bi vì có hi n t ưng “ ăn không” trong th tr ưng này. Th tr ưng b o hi m c ũng là lu n c ñ các ch ươ ng trình b o hi m công c ng ti n hành. Ngoài ra, m t s ch ươ ng trình b o hi m ñưc xây d ng nh m chuy n các ngu n lc cho các ñi t ưng ñưc h ưng l i c a ch ươ ng trình này sang cho các ñi t ưng c a ch ươ ng trình khác. Ví d : ch ươ ng trình tr giá cho nông dân b o hi m r i ro do giá c không n ñnh ñã làm t ăng thu nh p c a ng ưi nông dân. ðây là m t chính sách nh m chuy n l i ích t các ñi t ưng khác (ch y u là t nh ng ng ưi tiêu dùng) khu v c thành ph sang cho ng ưi nông dân. M c dù nh ư chúng ta ñã bi t chính sách giá sàn nu xét riêng d ưi góc ñ kinh t s t o ra s m t tr ng c a xã h i. ñây có s ñánh ñi gi a s công b ng c a xã h i và hi u qu kinh t trong s d ng các ngu n l c. * Th tr ưng v n Các doanh nghi p, trang tr i và sinh viên n u ph i vay v n ngoài th ưng là lãi su t cao. Th tr ưng v n th ưng ho t ñng không hoàn h o, chính vì v y, Chính ph có cơ s ñ có các ch ươ ng trình can thi p, c ũng nh ư ho t ñng t i th tr ưng này. * Th tr ưng ph tr Có nh ng s ph i h p s n xu t có th ñưc ti n hành gi a các hãng, công ty t ư nhân mà không c n t i Chính ph . Nh ưng, c ũng có nhi u tr ưng h p c n ph i h p trên Tr ưng ði h c Nông nghi p Hà N i Giáo trình Kinh t Công c ng .26
28. quy mô l n, ñc bi t các n ưc ñang phát tri n và vi c này ñòi h i m t k ho ch quy mô ca Chính ph . Ví d : ð tái thi t nh ng khu v c l n c a thành ph , ñòi h i ph i có s ph i h p gi a các nhà máy, các nhà buôn l , các ch nhà cho thuê, các doanh nghi p nh ư v y Chính ph ph i là ng ưi ho ch ñnh và t ch c th c hi n ch ươ ng trình này. g) Th t nghi p, l m phát và s m t cân b ng Có th nói th t nghi p là m t trong nh ng tri u ch ng rõ ràng nh t v th t b i c a mt n n kinh t th tr ưng. Nh ng v n ñ n y sinh t n n th t nghi p, l m phát r t ph c tp mà môn h c Kinh t v ĩ mô có th làm rõ thêm. Trong n i dung giáo trình Kinh t công c ng, chúng tôi ch ñ c p t i h u qu thâm h t ngân sách c a Chính ph và c gng nghiên c u m t s mô hình quan tr ng mà các chính sách kinh t v ĩ mô có nh hưng ñn xây d ng chính sách thu (ch ươ ng VI). 3. PHÂN PH I L I VÀ HÀNG HOÁ KHUY N D NG, C Ơ S ðIU HÀNH CA CHÍNH PH Toàn b nh ng nguyên nhân trên làm cho n n kinh t th tr ưng v n hành m t cách không hi u qu và không ñt ñưc hi u qu Pareto. Nh ưng ngay c khi n n kinh t ñt ñưc hi u qu Pareto thì c ũng v n có hai nguyên nhân c ơ b n là phân ph i l i thu nh p và hàng hoá khuy n d ng làm c ơ s cho s can thi p c a Chính ph . 3.1. Phân ph i l i thu nh p Th tr ưng c nh tranh và hi u qu Pareto ch nói v hi u qu kinh t ch ưa nói ñưc ñiu gì v phân ph i thu nh p; th tr ưng c nh tranh có th gây ra s phân ph i không công b ng; nó có th dành cho m t s ñông các nhóm ng ưi nghèo quá ít ngu n ñ h có th s ng. Chúng ta có th xem xét l i Hình 1.2, n u hi u qu Pareto ñt ñưc ti ñim (1) thì cá nhân A ñưc h ưng l i quá nhi u và cá nhân B l i ñưc h ưng quá ít. ðiu này ñòi h i Chính ph ph i can thi p. 3.2. Hàng hoá khuy n d ng Mt s hàng hoá gây nghi n có quy lu t riêng trong tiêu dùng, khác v i hàng hoá thông th ưng, hàng hoá gây nghi n th ưng làm cho ng ưi tiêu dùng sau khi s d ng chúng s có ñưng h u d ng biên MU t ăng d n ch không gi m d n n u s d ng nhi u nh ư hàng hoá thông th ưng. M i ng ưi v n hút thu c lá, thu c phi n, không ñi m ũ b o hi m, không th t dây an toàn khi ñi ra ñưng; m c dù h bi t ñiu ñó là không có l i cho chính b n thân h và c ng ñng. Nh ng hàng hoá mà Chính ph b t bu c m i ng ưi ph i s d ng nh ư th t dây an toàn, giáo d c c ơ s , không hút thu c, ñi m ũ b o hi m khi ñi ra ñưng ñưc g i là hàng hoá khuy n d ng. Mt s l p lu n cho r ng, Chính ph không th hi u ñưc s h u d ng c a m i cá nhân b ng chính b n thân h . Nh ưng chúng ta bi t r ng, hút thu c, không ñeo dây an toàn, say r ưu khi ñi xe vv không nh ng nh h ưng t i chính b n thân h mà còn làm thi t h i cho nh ng ng ưi xung quanh khi x y ra tai n n, ñiu này s gây thi t h i cho Tr ưng ði h c Nông nghi p Hà N i Giáo trình Kinh t Công c ng .27
29. không nh ng chính b n thân h mà còn gây thi t h i l n cho xã h i (chi phí ngo i ng tiêu c c). Nh m h n ch nh ng tr ưng h p này x y ra, làm hao phí tài nguyên v t l c ca qu c gia, Chính ph ph i là ng ưi can thi p vào khu v c này. 4. HAI PH ƯƠ NG PHÁP ðÁNH GIÁ V VAI TRÒ C A CHÍNH PH 4.1. Phân tích chu n t c Hai ñnh lý kinh t c ơ b n kh ng ñnh: Khi không có các th t b i c a th tr ưng (ñc quy n, HHCC, sai l ch thông tin, các y u t ngo i ng, th t nghi p và l m phát, th tr ưng không hoàn h o ) và không có hàng hoá khuy n d ng thì t t c nh ng gì Chính ph c n ph i làm là ch ăm lo phân ph i thu nh p (các ngu n l c). Nu có các th t b i c a th tr ưng, t c là th tr ưng c nh tranh không t o ra ñưc hi u qu Pareto thì ñiu ñó t o ra cho Chính ph m t vai trò c n thi t v i hai nguyên t c quan tr ng c n quan tâm nh ư sau: Th nh t, c n ph i ch ra r ng có m t cách th c nào ñó có th can thi p vào th tr ưng làm cho ít nh t m t ng ưi ho c m i ng ưi cùng có l i mà không làm cho ai b thi t thòi “ Ci thi n Pareto ” Th hai, cn ph i ch ra r ng khi c g ng can thi p và s a ch a các khuy t ñim ca th tr ưng c nh tranh thì các quá trình chính tr và c ơ c u hành chính c a xã h i s không làm nh h ưng t i ti n trình c i thi n Pareto trên. Nh ưng chúng ta c n nh r ng, các ch ươ ng trình công c ng ho c các ch ươ ng trình nh m gi m các th t b i c a th tr ưng là do m t quá trình chính tr ph c t p, ch không ph i do các chính ph lý t ưng ho c chuyên quy n, ho c nhân t nào ñó ñ ra. Ngay c khi chúng ta có m t chính ph lý t ưng v i các chính khách có các hành vi trung th c thì các ch ươ ng trình c a chính ph v n có th b th t b i; b n ch t c a chính chính ph cho phép gi i thích các th t b i c a chính ph . 4.2. Phân tích th c ch ng Ph ươ ng pháp phân tích v th t b i c a th tr ưng ñi v i vi c tìm hi u vai trò c a chính ph , ch y u là ph ươ ng pháp thông qua phân tích th c ch ng. Phân tích th c ch ng mô t h u qu c a các ch ươ ng trình c a chính ph và b n ch t c a các quá trình chính tr ñó m t cách hi n th c. Kt h p ph ươ ng pháp phân tích chu n t c và ph ươ ng pháp phân tích th c ch ng cho phép chúng ta ñánh giá ñưc vai trò c a chính ph trong vi c th c thi các nhi m v cơ b n c a mình. Tr ưng ði h c Nông nghi p Hà N i Giáo trình Kinh t Công c ng .28
30. TÓM T T CH ƯƠ NG II 1. Hi u qu Pareto ñòi h i phân b ngu n l c mà ñó không th có m t cá nhân nào ñó trong xã h i có l i h ơn mà không ph i làm gi m l i ích c a b t k ỳ cá nhân nào khác trong xã h i. 2. Hi u qu Pareto ñòi h i 3 ñiu kin c ơ b n, hi u qu trong s n xu t, hi u qu trong tiêu dùng và hi u qu h n h p (MRS XY = MRT XY = P x/P Y). B t k ỳ m t chính sách nào làm sai l ch các ñiu ki n này s gây ra phi hi u qu trong n n kinh t . Hi u qu Pareto có m t h n ch là ch nói ñưc b ng cách nào làm to chi c bánh c a xã h i mà không ñư a ra cách phân ph i chi c bánh ñó công b ng cho xã h i. 3. Trong ñiu ki n c nh tranh hoàn h o, th tr ưng ñem l i phân b ngu n l c m t cách hi u qu . Khi nh ng ñiu ki n c a m t th tr ưng c nh tranh hoàn h o không ñưc ñm b o thì ñó là c ơ s ñ chính ph can thi p vào th tr ưng. 4. Các lý do sau ñây gi i thích t i sao c ơ ch th tr ưng không ñem l i phân b ngu n l c ñt hi u qu Pareto: Các th t b i c a th tr ưng (hàng hoá gây nghi n, th tr ưng ít ng ưi bán nhi u ng ưi mua ); hàng hoá công c ng; ñc quy n; các y u t ngo i ng; thông tin không hoàn h o; th t nghi p và l m phát. 5. Ngay c khi th tr ưng ñt ñưc hi u qu Pareto thì v n có hai lý do c ơ b n ñ chính ph ph i can thi p vào ñó là phân ph i thu nh p và hàng hoá khuy n d ng. 6. Không ph i th t b i nào c a th tr ưng c ũng ñòi h i chính ph ph i có ñưc chính sách kh thi, các ch ươ ng trình nh m s a ch a các th t b i c a th tr ưng ñòi h i ph i ñưc ñánh giá nghiêm túc c n ph i tính ñn không ch các m c tiêu mà ph i tính ñn các nh h ưng lâu dài c a nó t i n n kinh t . CÂU H I TH O LU N VÀ ÔN T P CH ƯƠ NG II 1. Nêu hai ñnh lý c ơ b n v kinh t h c phúc l i? 2. Hi u q a Pareto c a nên kinh t th tr ưng ñt ñưc trog ñiu ki n nào? 3. Hi u qu Pareto có nói gì ñn phân ph i phúc l i xã h i và s công b ng trong nn kinh t không? 4. Phân tích 4 th t b i truy n thông c a n n kinh t th tr ưng? 5. Các th tr ưng t ư nhân th c hi n kém hi u qu nh ng l ĩnh v c nào? 6. Nu n n kinh t không có các th t b i c a th tr ưng c nh tranh hoàn h o thì cơ s ñiu hành c a chính ph là gì? Tr ưng ði h c Nông nghi p Hà N i Giáo trình Kinh t Công c ng .29
31. Ch ươ ng III LÝ THUY T V KINH T H C PHÚC L I 1. KHÁI NI M VÀ CH C N ĂNG 1.1. Khái ni m Kinh t h c phúc l i (KTHPL) là m t môn khoa h c ñư a ra mô hình ho c khuôn kh nh m giúp ñánh giá m t ch ươ ng trình công c ng, có cân nh c ñn v n ñ hi u qu và v n ñ phân ph i thu nh p m t cách có h th ng. 1.2. Ch c n ăng a) Ch n l a chính sách công c ng gi i quy t hài hoà gi a hi u qu và công b ng Chúng ta gi s trong xã h i có hai ng ưi là A và B, t ng s tho d ng c a hai ng ưi có th ñt ñưc là 100 ñơ n v , nh ưng A có 90 ñơ n v trong khi ñó B ch có 10 ñơ n v . Gi s chính ph ñư a ra m t ch ươ ng trình chuy n 30 ñơ n v tho d ng t A sang B, nh ư v y B lúc này s có 40 ñơ n v tho d ng, A có 45 ñơ n v tho d ng, 5 ñơ n v tho d ng b m t ñi do chi phí cho quá trình chuy n ñi. Nh ư v y, chúng ta th y ñã có s ñánh ñi gi a hi u qu và s công b ng. A UA = 100 UA = 90 UA = 45 B U = 10 U = 40 U = 100 B B B Hình 1.3. Mô hình ñánh ñi s công b ng và hi u qu Tr ưng ði h c Nông nghi p Hà N i Giáo trình Kinh t Công c ng .30
32. S ñánh ñi gi a công b ng và hi u qu là ñim ch y u c a nhi u cu c tranh lu n v chính sách công c ng. Th nh t, ñ gi m m c ñ m t công b ng thì chúng ta ph i hy sinh m c ñ hi u qu c a xã h i t i m c nào? Th hai, m t s ng ưi cho rng b t ch p hi u qu xã h i nên t p trung gi i quy t v n ñ b t công; m t s khác li cho r ng ñ gi i quy t v n ñ công b ng không ph i lo phân chia chi c bánh nh ư th nào mà là làm cho chi c bánh c a xã h i t ăng ñưc kích c càng nhanh càng t t “n ưc n i lo chi bèo ch ng n i”. Vi c t i ña hoá hi u qu th ưng ñưc coi ngang v i vi c t i ña hoá giá tr thu nh p qu c dân (GNP): M t ch ươ ng trình c a chính ph ñưc coi là không hi u qu nu nh ư nó làm gi m thu nh p qu c dân do không khuy n khích ñưc công vi c và ñu t ư. M t ch ươ ng trình ñưc coi là có tác d ng t ăng s công b ng n u nh ư nó chuy n các ngu n l c t ng ưi giàu h ơn sang ng ưi nghèo. Chúng ta c n chú ý ñây là h u d ng biên (MU) c a ng ưi nghèo th ưng l n h ơn h u d ng biên c a ng ưi giàu trên m t ñng chi phí. Vì v y, khi chính ph chuy n thu nh p c a ng ưi giàu sang cho ng ưi nghèo m t m c ñ nào ñó t ng h u d ng c a xã h i s t ăng lên. M c dù vi c làm ñó có ph i hy sinh d ưi góc ñ kinh t . b) Phân ph i thu nh p Nh ư chúng ta ñã bi t lý thuy t Pareto không ñư a ra m t ch d n nào liên quan ti phân ph i thu nh p. Nó thu n v làm sao s d ng các ngu n l c v con ng ưi, ngu n l c t nhiên m t cách hi u qu nh t, không quan tâm t i v n ñ ñó có l i cho các ñi t ưng nào trong xã h i. “mi n là làm to chi c bánh”. ðiu này làm cho GNP c a các qu c gia ñưc c i thi n, nh ưng phân ph i t ng GNP ñó nh ư th nào? Ai là ng ưi ñưc nhi u nh t trong t ng GNP ñó, ai là ng ưi ñưc ít nh t trong tng GNP thì lý thuy t Pareto không ñ c p ñn. H u h t các ch ươ ng trình c a các chính ph ñu làm l i cho m t s ngưi nh ưng l i làm gi m l i ích c a m t s ng ưi khác ch y u thông qua thu . Chúng ta có th làm rõ thêm v n ñ này thông qua các mô hình sau: • Hàm h u d ng và m c h u d ng c n biên Nh ng thay ñi do chính sách ñem l i th ưng ph c t p. Gi s chính ph ph i tăng thu ñ ñt ñưc m t chi tiêu công c ng nào ñó ví d , làm m t con ñưng nào ñó cho qu c gia. Nh ư v y b n thân ng ưi dân ph i làm vi c v t v h ơn, th i gian ngh ng ơi ít ñi và tiêu dùng c a anh ta s ít ñi do thu nh p b ñánh thu . Nh ưng ñi li, anh ta l i ñưc h ưng l i t công trình công c ng trên (làm ñưng) ñem l i. N u các thay ñi này có xu h ưng làm cho anh ta thích h ơn có ngh ĩa là m c h u d ng ca anh ta t ăng lên và n u nhi u ng ưi trong xã h i cùng có m c h u d ng t ăng lên Tr ưng ði h c Nông nghi p Hà N i Giáo trình Kinh t Công c ng .31
33. qua chính sách và ch ươ ng trình trên có ngh ĩa là ch ươ ng trình c a chính ph mang l i hi u qu cho ng ưi dân và ng ưc l i. ð h u dng c a A Hàm H. d ng A MU 2 MU 1 20 30 40 S.L hàng S.D MU MU 1 Hàm MU gi m d n MU 2 Hình 2.3a. Hàm h u d ng và m c ñ h u d ng c n biên gi m d n Hàm h u d ng c n biên MU và hàm h u d ng U cho th y r ng khi chúng ta t ăng s l ưng chuy n ñi hàng hoá cho m t cá nhân nào ñó thì m c tho d ng biên c a h gi m d n. Ng ưc l i, khi chúng ta l y m t lo i hàng hoá ñi t m t ñi t ưng nào ñó ñ phân ph i l i thì m c h u d ng c n biên m t ñi c a anh ta ngày càng t ăng lên. ðiu này cho th y nguyên t c chuy n ñi hàng hoá hay thu nh p gi a các ñi t ưng giàu, nghèo trong xã h i. Chúng ta không th chuy n ñi thu nh p v i b t c s l ưng nào. Các ch ươ ng trình c a chính ph th ưng ph c t p h ơn nhi u là ñơ n gi n chuy n mt l ưng ngu n lc t cá nhân này sang cá nhân khác. V nguyên t c, t i ña hoá phúc li xã h i khi h u d ng biên c a toàn th các cá nhân trong xã h i ph i b ng nhau khi mt chính sách ñưc ñư a ra, MU A = MU B = MU i. • Hi u qu Pareto và nguyên t c ñn bù Thông th ưng chính ph c n d tính m t t p h p nh ng thay ñi có kh n ăng d n ti s “ ci thi n Pareto ”. Ví d , n u chính ph xem xét lo i b h n ng ch nh p kh u thì chính ph ph i có nghiên c u xem bãi b h n ng ch ho c thu nh p kh u t i m c nào ñ ñi l y giá ô tô gi m xu ng . N u s l ưng mà chính ph mu n h n ch v ưt quá mc l i nhu n b gi m ñi c a ngành l p ráp ô tô trong n ưc, c ũng nh ư v ưt quá thu nh p c a công nhân ngành l p ráp ô tô, thì v nguyên t c, chúng ta th c thi vi c bãi b Tr ưng ði h c Nông nghi p Hà N i Giáo trình Kinh t Công c ng .32
34. hn ng ch k t h p v i m c ñánh thu tho ñáng vào ng ưi tiêu dùng, chúng ta có th to ra ñưc m t s ci thi n Pareto . Chúng ta có th ñn bù cho các nhà s n xu t ô tô do vi c b m t h n ng ch nh p kh u. Nguyên t c ng ưi ñưc l i có th ñn bù cho ng ưi b thi t h i do chính sách gây ra ñưc g i là nguyên t c ñn bù . Nguyên t c này ng m cho th y r ng, giá tr c a m t ñng mà m t cá nhân thu ñưc s ñúng b ng giá tr c a m t ñng do ng ưi khác m t ñi. Nguyên t c này cho r ng không nên phân ph i l i n u trong quá trình phân ph i li làm gi m t ng hi u qu cho xã h i. Nguyên t c này c ũng cho th y m t quan ñim nên làm to chi c bánh cho xã h i b t k chi c bánh ñưc phân ph i nh ư th nào. Nh ng ng ưi phê phán nguyên t c ñn bù cho r ng, chúng ta nên quan tâm t i vi c t ăng thêm 1.000 ñng cho ng ưi nghèo trong xã h i h ơn là quan tâm t i vi c m t ñi hơn 1.000 ñng c a ng ưi giàu trong xã h i. ñây ñã s d ng quy lu t v h u d ng biên c a ng ưi nghèo và ng ưi giàu v i m t ñng chi phí. • ðưng bàng quan c a xã h i và v n ñ phân ph i thu nh p Nguyên t c Pareto không cho phép ñánh giá ñưc phân ph i thu nh p c a xã h i. Công c c ơ b n ñ các nhà kinh t s d ng phân tích s ñánh ñi c a ng ưi tiêu dùng hai lo i hàng hoá là ñưng bàng quan. ðưng bàng quan là ñưng bi u hi n t p h p hàng hoá mà m t cá nhân bàng quan v i chúng. Kg g o 100 U2 60 U1 10 15 Kg th t Hình 2.3b. ðưng bàng quan Mt cá nhân s ch n l a th nào gi a s tiêu dùng th t và g o, ñươ ng nhiên anh ta s ch n h n h p c th t l n g o ch không ch n ñc g o ho c th t. Trên m t ñưng bàng quan ñư a ra m t lo t các ch n l a khác nhau c a cá nhân trên và ñem l i nh ng mc ñ hu d ng b ng nhau . Trên ñưng bàng quan U 1 m c ñ h u d ng c a cá nhân Tr ưng ði h c Nông nghi p Hà N i Giáo trình Kinh t Công c ng .33
35. như nhau t ươ ng ñươ ng v i m c ñ h u d ng mà 10kg th t và 60kg g o ñư a ñn cho anh ta. M c dù các t h p này có th khác nhau, ví d , 5kg th t 90kg g o ch ng h n. ð h u d ng trên ñưng bàng quan th 2 (U 2) là l n h ơn ñ h u d ng trên ñưng bàng quan th nh t. Nh ư v y n u m t cá nhân trên ñưng bàng quan cao h ơn thì ñ hu d ng c a anh ta s cao h ơn. U c a nhúm A W2 W1 U c a nhúm B Hnh 2.3c. ðưng bàng quan xó h i ðưng bàng quan c a xó h i là t p h p c c ñ h u d ng (U) c a nhúm c nhõn A và nhúm c nhõn B. Xó h i s n sàng ñnh ñi gi m ñ h u d ng c a m t nhúm c nhõn này ñ t ăng ñ h u d ng c a m t nhúm c nhõn kh c t ăng l n. Nh ng ñim tr n ñưng bàng quan W 2 c a xó h i mang l i m c ph ỳc l i xó h i cao hơn so v i nh ng ñim tr n ñưng bàng quan W 1 c a xó h i. Nh ư v y, vi c d ch chuy n tr n c ng m t ñưng bàng quan ch là chuy n ñi ph ỳc l i t nhúm c nhõn này trong xó hi sang m t nhúm c nhõn kh c trong xó h i, hi n t ưng này kh ng cú s “c i thi n Pareto”. Nh ưng n u ch nh s ch làm ñưc m t s chuy n d ch t ñưng bàng quan xó h i W1 l n b t c ñưng bàng quan nào cao h ơn, v d , W 2, ñõy ñó cú s c i thi n Pareto. C ũn vi c ñim ñú n m ch nào tr n ñưng bàng quan W 2 th ñú là v n ñ phõn ph i thu nh p ca xó h i. Kh c v i nguy n t c Pareto, hàm ph ỳc l i xó h i là n n t ng cho vi c b tr b t c k ho ch phõn b ngu n l c nào và d a vào hàm ñú ch ỳng ta cú th núi r ng tr ưng hp này, ch nh s ch này t t h ơn ch nh s ch kia n u m i ng ưi t ra là ñu ñưc l i, ho c t ra là m t s ng ưi ñưc l i trong khi ñú kh ng cú ai b thi t. Nh ưng vi c x c ñnh hàm ph ỳc l i xó h i nh ư th nào là m t v n ñ c n ph i nghi n c u gi i quy t. 2. L A CH N C A XÃ H I 2.1. L a ch n c a xó h i tr n lý thuy t UA A B Tr ưng ði h c Nông nghi p Hà N i Giáo trình Kinh t Công c ng .34 C Các àng quan c a xã h i E D ñưng b UB
36. Hình 2.3. Các gi thi t khác nhau v s l a ch n c a xã h i Trong h nh 2.3, vi c d ch chuy n t ñim A ñn ñim C s làm cho c nhõn B trong xó h i ñưc l i mà c nhõn A trong xó h i b thi t. T ng m c h u d ng c a xó hi là kh ng thay ñi. D ch chuy n này kh ng th g i là c i thi n Pareto. ðiu r ràng nh t trong m h nh tr n là, ñim E là ñim kh ng hi u qu và kh ng ph i là m c ñch ca c c ch ươ ng tr nh, ch nh s ch c a ch nh ph . Ng ưc l i ñim B s là m c ti u c a s l a ch n c a xó h i, là m c ti u c ơ b n c a m t ch nh ph t t. 2.2. L a ch n c a xó h i trong th c t V m t lý thuy t ch ỳng ta bi u di n t ng m c h u d ng c a xó h i theo c c ñưng hu d ng. Nh ưng trong th c t , c c quan ch c ch nh ph kh ng ñi t m nh ng ñưng kh năng h u d ng và c ũng kh ng m t c c hàm ph ỳc l i c a xó h i. H c g ng x c ñnh nh hưng c a nh ng ch ươ ng tr nh ñưc ñư a ra cho c c nhúm c ng ñng dõn c ư kh c nhau và cc nh h ưng này th ưng ñưc quy l i c c nh h ưng v hi u qu và s c ng b ng. V d , m t h th ng thu càng cú t c d ng bao nhi u v m t phõn ph i l i thu nh p th càng t ra kh ng hi u qu b y nhi u. Nh ng h th ng thu này ñt n n kinh t xu ng d ưi c c ñưng kh n ăng h u d ng và trong nh ng tr ưng h p này cú th c i ti n h th ng thu làm t ăng c c ng b ng l n hi u qu . 2.3. Thuy t h u d ng và thuy t Rawls * Thuy t h u d ng UA ðưng U theo thuy t h u d ng MU A U B MU B Hình 4.3. Thuy t h u d ng v i quan ñim h u d ng biên không thay ñi U A Tr ưng ði h c Nông nghi p Hà N i Giáo trình Kinh t Công c ng .35 MU A U
37. Hình 5.3. Thuy t h u d ng v i quan ñim h u d ng biên gi m d n UA ðưng U theo Rawls UB Hình 6.3. Thuy t h u d ng theo thuy t Rawls John Rawls ( ði h c Harvard) cho r ng, phúc l i c a xã h i ch ph thu c vào phúc li c a nh ng ng ưi nghèo kh nh t; xã h i s t t h ơn n u chính ph c i thi n ñưc phúc li c a nh ng ng ưi nghèo ñó. Theo Rawls, không có m t m c t ăng nào v phúc l i c a ng ưi giàu có th bù ñp cho xã h i khi phúc l i c a ng ưi nghèo b gi m sút. Theo hình 6.3, n u t ăng ñ h u d ng cho nhóm A, ñng th i gi cho ñ h u d ng ca nhóm B không ñi thì chúng ta v n trên m t ñưng h u d ng nh ư nhau c a xã hi; ngh ĩa là xã hi không giàu lên. Nó không s n lòng b b t ñ h u d ng c a nhóm B cho nhóm A có thêm ñ h u d ng. Nu lúc ñu c hai nhóm ñu có ñ h u d ng nh ư nhau thì phúc l i c a xã h i ch tăng khi phúc l i c a hai nhóm A & B cùng ñưc t ăng lên; và m c t ăng ch b ng v i mc t ăng nh nh t c a b t c nhóm nào. 2.4. So sánh các hàm phúc l i c a xã h i theo thuy t h u d ng và thuy t Rawls Thuy t h u d ng cho r ng, n u chúng ta có th chuy n m t cách không t n kém các ngu n l i t m t cá nhân này sang m t cá nhân khác, thì hy v ng chúng ta s cân bng ñưc ñ h u d ng c n biên. T c là, n u MU nghèo c a 1 ñng > MU giàu , thì khi Tr ưng ði h c Nông nghi p Hà N i Giáo trình Kinh t Công c ng .36
38. chuy n m t (1) ñng t ng ưi giàu sang ng ưi nghèo, t ng m c ñ h u d ng c a xã h i s t ăng lên. Thuy t Rawls cho r ng chúng ta b ng m i giá chuy n ngu n l c t ng ưi giàu sang ng ưi nghèo t i khi làm cho ng ưi nghèo giàu lên; không chú ý t i t n phí mà ng ưi giàu ph i ch u. 2.5. ðánh giá các thay ñi c a chính sách Do có nhi u thay ñi chính sách d n t i vi c m t nhóm này giàu lên b ng m hôi nưc m t c a m t nhóm nào ñó, cho nên chúng ta c n ñt câu h i là: Li u chúng ta có sn lòng ch p thu n s gi m sút phúc l i c a m t nhóm t i m c nào ñ ñi l y s gia tăng phúc l i c a m t nhóm khác? Khi ñánh giá các chính sách ñưc l a ch n, các nhà kinh t ñc bi t quan tâm t i hu qu kinh t . Thu b phê phán là làm gi m nhi t tình lao ñng, ñc quy n thì h n ch s n xu t và ñy giá lên cao. ð ño l ưng m c phi hi u qu tính b ng ti n, các nhà kinh t ñt ra câu h i “Li u m t cá nhân s s n lòng chi ra bao nhiêu ñ lo i tr ñưc s phi hi u qu ”. P Kho n m t tr ng do thu a P + t 1 P 1 b c D = ∑MB i Q Q* Q t Hình 7.3. ðo l ưng m c phi hi u qu do thu Tam giác abc g i là l ưng m t tr ng c a xã h i do thu (tam giác Harberger - ði hc Chicago). Ng ưi ta th ưng s d ng các tam giác nh ư v y ñ ño m c phi hi u qu ca vi c ñánh thu , ñc quy n ñã làm méo mó giá c , chi phí c a xã h i. Lưng c u s t vì hai nguyên nhân: Th nh t, khi giá t ăng ng ưi tiêu dùng s thay th b ng hàng hoá khác ( nh h ưng thay th ñn c u). Th hai , khi giá t ăng làm cho thu nh p c a ng ưi tiêu dùng gi m ( nh h ưng c a thu nh p). Tr ưng ði h c Nông nghi p Hà N i Giáo trình Kinh t Công c ng .37
39. TÓM T T CH ƯƠ NG III 1. Kinh t h c chu n t c quan tâm ñn các tiêu chu n ñ ñánh giá chính sách kinh t ñưc chính ph ch n l a và th c thi. Hai tiêu chu n quan tr ng nh t ñ ñánh giá ñó là vn ñ hi u qu và v n ñ công b ng xã h i. 2. Nguyên t c ñn bù là m t tiêu chu n cho các quy t ñnh chính sách mà trong nh ng tình hu ng ñó làm cho m t s cá nhân ñưc l i và m t s cá nhân b thi t (không là s c i thi n Pareto). 3. Hàm phúc l i xã h i là m t công c cho vi c phân tích chính sách. ð h u d ng biên cho phép kh ng ñnh s t ăng ñ h u d ng c a cá nhân này và gi m ñ h u d ng ca m t cá nhân khác. Hàm phúc l i c a xã h i là t ng ñ h u d ng c a các cá nhân trong xã h i. 4. Theo thuy t Rawls, phúc l i c a xã hi b ng ñ h u d ng c a ng ưi ch u thi t thòi nh t trong xã h i. 5. Các lo i thu ñu gây ra s thay ñi ng x c a con ng ưi và t o ra s m t tr ng c a xã h i, tr thu khoán và thu ñánh ñúng b ng chi phí ngo i ng tiêu c c. CÂU H I TH O LU N VÀ ÔN T P CH ƯƠ NG III 1. Ti sao nói chính sách công c ng là s ñánh ñi gi a hi u qu và s công bng? 2. Phân tích hi u qu Pareto và nguyên t c ñn bù? 3. La ch n c a xã h i trên th c t khác l a ch n c a xã h i trên lý thuy t nh ng ñim nào? 4. So sánh hai quan ñim v phúc l i xã h i theo thuy t h u d ng và thuy t Rawls? 5. Chính sách thu có ph i lúc nào c ũng ưu vi t không? Vì sao thu t o s m t tr ng cho xã h i? Tr ưng ði h c Nông nghi p Hà N i Giáo trình Kinh t Công c ng .38
40. Tr ưng ði h c Nông nghi p Hà N i Giáo trình Kinh t Công c ng .39
41. Ch ươ ng IV LÝ THUY T V CHI TIÊU CÔNG C NG 1. HÀNG HOÁ CÔNG C NG VÀ HÀNG HOÁ T Ư NHÂN DO CÔNG C NG CUNG C P Trong ph n này chúng ta s gi i quy t các câu h i: Hàng hoá công c ng là gì và chúng có các ñc ñim gì khác v i hàng hoá t ư nhân thông th ưng? Cung hàng hoá công c ng th nào là hi u qu và ñ m c? M c ñ hi u qu ph thu c vào nh ng cân nh c phân ph i hay h th ng thu ? Và ñưc s d ng cho HHCC m c ñ nào? 1.1. ðc ñim c a hàng hoá công c ng thu n tuý Hàng hoá công c ng có hai ñc tính quan tr ng ñó là: th nh t, không th phân b theo kh u ph n ñ s d ng; th hai , ng ưi ta không mu n s d ng nó theo kh u ph n. Bi vì, khi phân b theo kh u ph n ñ s d ng, chi phí s r t t n kém ñôi khi có m t s hàng hoá công c ng không th phân b ñ s d ng theo kh u ph n ñưc (ví d : ñèn ñưng, qu c phòng an ninh ). Ngoài ra, HHCC còn có m t s ñc ñim khác n a là: không th lo i tr và không có tính ch t c nh tranh trong s d ng. Chính vì ñc ñim không th lo i tr c a hàng hoá công c ng và không c nh tranh trong quá trình s d ng mà hàng hoá công c ng th ưng b s d ng m t cách lãng phí, không hi u qu và gây ô nhi m môi tr ưng. M c dù v y, c n nh r ng trong nh ng tr ưng h p chi phí biên cho ng ưi s d ng thêm b ng zero (MC=0) thì vi c qu n lý hàng hoá công c ng ñó nên ñ cho chính ph làm, ñiu này s có l i cho ng ưi tiêu dùng và xã h i h ơn là ñ cho t ư nhân làm (chúng ta s nghiên c u k n i d ng này trong ph n sau). a) Nh ng HHCC không th phân theo kh u ph n Vi c không th th c hi n phân kh u ph n b ng h th ng giá c , ñiu này có ngh ĩa rng th tr ưng c nh tranh không th ho t ñng, ho c không hot ñng có hi u qu ñ to ra hi u qu Pareto. ði v i các lo i hàng hoá d ch v này, chúng ta không th s dng nguyên lý vi mô hay v ĩ mô cho m t th tr ưng c nh tranh hoàn h o ñ qu n lý và khai thác. An ninh qu c phòng là m t lo i hàng hoá d ch v nh ư vy, không có m t cách gì ñ lo i tr ai ñó không ñưc h ưng l i ích này. L i ích c a các ch ươ ng trình s c kh e qu c gia (ví d , ch ươ ng trình tiêm ch ng ch ng b i li t). Chúng ta có th lo i tr m t ai ñó trong xã h i trong ch ươ ng trình này, nh ưng chi phí lo i tr r t t n kém, khi mà chi phí lo i tr ho c qu n lý t n kém h ơn nhi u so v i chi phí biên ñ s n xu t ra nó thì v nguyên t c kinh t không nên quan tâm ñn vi c lo i tr , ho c qu n lý nó. Ví d , ñi v i qu c phòng li u các hãng t ư nhân có th cung cp ñưc không? ð làm ñưc ñiu này các hãng t ư nhân ph i thu ti n cung c p d ch v qu c phòng. Nh ưng Tr ưng ði h c Nông nghi p Hà N i Giáo trình Kinh t Công c ng .40
42. có m t ñiu khó ñây là, các cá nhân trong c ng ñng cho r ng mình s ñưc l i b t k mình có ñóng góp hay không. Nên anh ta s không t nguy n tr ti n cho d ch v ñó (vn ñ ăn không ). Chính vì v y, m i ng ưi ph i h tr hàng hoá này thông qua vi c np thu . Ví d 2, v n ñ phòng ch ng l i d ch b nh SAR, nh ng ng ưi b và tiêm phòng ch ng b nh này có th chi phí l n h ơn so v i l i ích mang l i cho cá nhân, nh ưng ph n ln HHCC là gi m kh n ăng m c b nh c a c ng ñng. Trong tr ưng h p này nh ng ng ưi không ph i tiêm phòng c ũng ñưc l i t ch ươ ng trình tiêm phòng c a chính ph . Chi phí lo i tr và t ch c lo i tr trong tr ưng h p này g n nh ư không th . Trong nhi u tr ưng h p, chi phí cá nhân MC i > MB i nh ưng l i ích c a xã h i ∑MB c ng ñng > ∑MC cá nhân r t nhi u. Ví d 3, khi có tr ưng h p ho ho n t i m t khu dân c ư nào ñó, c ơ quan ch ng ho ho n ñã ph i ti n hành d p cháy th m trí nh ng gia ñình không ñóng b o hi m ho ho n, nh ưng vì l i ích c a c ng ñng l n h ơn r t nhi u cho nên chính ph ph i làm nh ư vy. ñây xu t hi n v n ñ ăn không. Kt lu n, ñ tránh vn ñ ăn không chính ph yêu c u m i ng ưi ñóng góp cho các d ch v công c ng này thông qua vi c ñóng thu . UA ðưng U có cung c p HHCC c a chính ph B A C ng U không có s ðư cung c p HHCC c a chính ph UB Hình 1.4. ðưng gi i h n kh n ăng h u d ng có và không có HHCC c a chính ph ðóng thu ñ cung c p HHCC là vì l i ích c a t t c m i ng ưi trong c ng ñng, mc dù thu s làm gi m n ăng l c s n xu t c a hãng và s c mua c a ng ưi tiêu dùng. Dù sao khi chính ph cung c p HHCC, thì m i ng ưi ñu có l i h ơn t i ñim C (hình 1.4). Nh ưng chú ý m t ñiu, ñôi khi m t nhóm ng ưi có nh h ưng trong chính ph l i d ng kéo các ngu n l c t nhóm khác v , trong th c t là t i ñim B. T c là nhóm A s có l i rt nhi u, trong khi ñó nhóm B l i b b t l i. Ví d , ñu t ư xây d ng ñưng cho m t khu Tr ưng ði h c Nông nghi p Hà N i Giáo trình Kinh t Công c ng .41
43. vc dân c ư nào ñó, khi m t nhóm ng ưi có nh h ưng c tình lái con ñưng ñi qua khu vc dân c ư mình c ư trú, ñiu này s mang l i l i ích cho b n thân và gia ñình h . b) Nh ng HHCC không mu n phân theo kh u ph n ðc ñim th hai c a HHCC là không mu n, ho c không th lo i tr m t ai: ði vi hàng hoá t ư nhân, khi ng ưi này s d ng s lo i tr ng ưi kia không ñưc s d ng chính vì v y mà kh n ăng lo i tr trong s d ng c a hàng hoá t ư nhân là ñươ ng nhiên và không c n ph i t ch c lo i tr . ði v i HHCC l ưng s d ng c a cá nhân t ăng thêm không làm gi m l ưng tiêu dùng c a ng ưi khác, MC c a vi c cung c p hàng hoá cho thêm m t ng ưi s d ng b ng Zero. Ví d , khi chính ph chi phí cho b o v qu c phòng thì s không có chi phí biên khi sinh thêm m t ña tr , ho c m t ng ưi m i nh p cư t n ưc khác ñn n ưc ta. ðiu này hoàn toàn khác v i hàng hoá t ư nhân, có tính ch t c nh tranh và lo i tr . 1.2. ðc ñim c a hàng hoá công c ng không thu n tuý Qu c phòng và ñèn bi n là hai HHCC thu n tuý không mu n và không th lo i tr ai không ñưc s d ng. Trong hàng hoá công c ng, không ph i hàng hoá công c ng nào cũng có hai ñc ñim trên. Ch có hàng hoá công c ng thu n tuý là mang hai ñc ñim ñc tr ưng là không th lo i tr và không c nh tranh trong s d ng. HHCC có th lo i tr nh ưng không mu n lo i tr , ví d , nh ư con ñưng không có quá ñông ng ưi qua l i. Có th ñánh thu ñưng, nh ưng thu ñưng làm gi m l ưng ng ưi qua l i. M t s HHCC khác có th lo i tr nh ưng t ch c lo i tr l i r t t n kém. Mô hình sau ñây li t kê m t s lo i hàng hoá công c ng, hàng hoá t ư nhân phân theo ñc ñim lo i tr và chi phí lo i tr . MC cao khi cung Hàng hoá c p thêm cho m t Hàng hoá t ư nhân tư nhân cá nhân s d ng do công c ng thu n tuý cung c p ðưng Mong vng ng ưi mu n lo i tr Ho ho n MC th p khi thêm Y t công ng mt cá nhân s cng và Qu c ðư ông ng i ðèn bi n dng phòng ñ ư 0 Lo i tr r t D dàng Lo i tr ít tn kém lo i tr tn kém Tr ưng ði h c Nông nghi p Hà N i Giáo trình Kinh t Công c ng .42
44. Hình 2.4. Phân bi t HHCC thu n tuý và không thu n tuý Tr c hoành ph n ánh m c ñ t ăng c a s d dàng lo i tr , tr c tung th hi n m c tăng c a chi phí biên khi có ng ưi s d ng thêm. Góc trái là HHCC thu n tuý khi chi phí lo i tr r t t n kém ho c không th có và chi phí c n biên thêm m t ng ưi s d ng b ng 0. Góc ph i là HH thu n t ư nhân, MC cao và d dàng lo i tr . ðưng ñông, ñèn bi n, ho ho n là nh ng HHCC không thu n tuý, có ngh ĩa là chi phí lo i tr ít t n kém (có th d dàng lo i tr ) nh ưng chi phí biên s d ng thêm m t ng ưi là th p. * Chú ý: Tính phi hi u qu khi t ư nhân cung c p HHCC thu n tuý . Khi thêm m t ñi t ưng s d ng mà MC không t ăng lên thì t ư nhân cung c p hàng hoá này s không hi u qu b ng chính ph . B i vì hàng hoá này không c n phân b theo kh u ph n, nh ưng n u HHCC này l i do m t hãng t ư nhân cung c p, thì hãng ñó ph i thu phí s d ng và vi c thu phí s d ng s làm cho ng ưi ta s d ng ít ñi d n t i HHCC thu n tuý do t ư nhân cung c p s ñưc s d ng d ưi m c hi u qu . ðiu này ñưc mô t thông qua mô hình t i hình 3.4. P Nhu c u ñi l i WTP E L phí Tn th t phúc l i Kh n ăng ca cây c u Qu Q Q S l ưt qua S l t m Ca ư cu không i qua ñ cu do thu l phí Hình 3.4. T ư nhân cung c p HHCC thu n tuý làm m t mát phúc l i xã h i Ti m c thu l phí b ng 0, có Q m lưt ng ưi ñi l i. T i m c thu l phí, có Q u l ưt ng ưi ñi l i. Do v y, do thu l phí mà ñã làm cho (Q m – Q u) l ưt ng ưi không qua l i. S m t mát phúc l i c a ng ưi ñu tiên không ñi là m c l phí và ng ưi cu i cùng là 0, Tr ưng ði h c Nông nghi p Hà N i Giáo trình Kinh t Công c ng .43
45. tính bình quân là (l phí/2), chính vì v y mà m t tr ng c a xã h i là di n tích tam giác EQ uQm. N u chi c c u này ñưc chính ph ho c chính quy n ña ph ươ ng cung c p d ch v thì s m t mát c a xã h i do t ư nhân qu n lý s không x y ra. 1.3. Hàng hoá có th lo i tr nh ưng t n kém khi lo i tr Thông th ưng, chi phí lo i tr ( ñiu hành h th ng giá) th ưng cao và r t cao ñi vi HHCC và th p ñi v i HHTN. Nu chi phí ñiu hành h th ng giá là r t cao thì s có hi u qu h ơn n u nhà n ưc cung c p hàng hoá và trang tr i hàng hoá thông qua các ngu n thu thu chung. P ng c u = MB ðư ∑ i P* A Chi phí giao d ch E C F B Chi phí s n xu t QA Q E QF Hình 4.4. Khi chi phí giao d ch l n, chính ph nên cung c p HHCC Gi s MC = C, tuy nhiên ñ bán hàng hoá này ph i có chi phí giao d ch (trong tr ưng h p này chi phí giao d ch r t l n) và làm t ăng giá ñn P*. Bây gi , n u chúng ta gi s chính ph cung c p hàng hoá không ph i tr ti n. Vi c làm này s lo i tr chi phí giao d ch, xã h i s ti t ki m ñưc toàn b ph n CP*AB (chi phí giao d ch). M t ph n li khác là khi nhà n ưc cung c p lo i hàng hoá này l ưng tiêu dùng s t ăng lên t Q A ñn Q E khi mà l i ích c n biên c a các cá nhân tiêu dùng MB cao h ơn so v i MC, kho n m t mát c a xã h i do giá cao (P*) không còn n a. Nh ưng khi chính ph cung c p HHCC, ng ưi tiêu dùng s s d ng t i Q F, t i ñó MB =0, t Q E t i Q F l i ích biên c a ng ưi tiêu dùng MB 0 ⇒ Chính ph nên cung c p & ng ưc l i n u CP*AB +ABE – EFQ F – Tr ưng ði h c Nông nghi p Hà N i Giáo trình Kinh t Công c ng .44
46. Mt mát do thu MB, trong khi ñó ng ưi s d ng s s d ng t i ñim mà MB = 0 gây t n th t cho xã h i. M c t n tht th nào ñi v i xã h i hoàn toàn ph thu c và ñ co dãn c a ñưng c u ( ∑MB i), n u ñ co dãn c a c u v i giá th p thì m c thi t h i không nhi u và ng ưc l i, ñ co dãn c a c u v i giá cao thì ñ thi t h i phúc l i xã h i nhi u. P P Cu ít co dãn Cu co dãn Tn th t phúc l i do Tn th t phúc l i do tiêu dùng quá m c tiêu dùng quá m c C=MC C C=MC C C=MC Q QF QE QF E Hình 5.4 . Hàng hóa t ư nhân do công c ng cung c p ph thu c ñ co dãn c a c u 1.5. Nh ng ñiu ki n v hi u qu c a hàng hoá công c ng a) ðiu ki n hi u qu c a HHCC Vn ñ trung tâm là cung c p HHCC nên m c nào là hi u qu ? Trong ph n I c a ch ươ ng II, chúng ta ñã nói v hi u qu Pareto c a hàng hoá c nh tranh ngoài các tiêu chu n khác thì t l thay th biên gi a hai lo i hàng hoá X và Y ph i b ng t l chuy n ñi biên gi a hai lo i hàng hoá ñó (MRS XY = MRT XY ). Ng ưc l i, HHCC thu n tuý ñưc cung c p m t cách có hi u qu khi: T ng các t i l thay th c n biên ( ∑MRS XY ) c a các cá nhân b ng v i t l chuy n ñi biên (gi s X là HHTN, Y là HHCC). i ∑MRS XY = MRT XY Tr ưng ði h c Nông nghi p Hà N i Giáo trình Kinh t Công c ng .45
47. ðiu này cho chúng ta th y, m i cá nhân s s n sàng t b bao nhiêu HHTN ñ ly m t ñơ n v HHCC. Ví d , trong xã h i g m có hai cá nhân A & B, 1 ñơ n v máy tính có th ñi l y mt kh u súng cho công vi c qu c phòng c a qu c gia. Nh ư v y, n u anh A s n sàng ñi 1/3 ñơ n v máy tính thì anh B ph i s n sàng ñánh ñi 2/3 ñơ n v máy tính ñ l y m t kh u súng 1/3 +2/3 = 1. b) ðưng c u c a hàng hoá công c ng Các cá nhân không mua HHCC, nh ưng h ph i ñóng thu cho vi c cung c p HHCC. Kho n tr thêm cho m i ñơ n v HHCC là giá thu ca m i cá nhân. N u ta gi ñnh r ng giá thu c a m t cá nhân là p. Nh ư v y, t ng s ngân sách mà cá nhân có th chi tiêu vào HHTN & HHCC là: C + p*G = I Trong ñó, C là chi tiêu c a cá nhân cho HHTN, G là t ng l ưng HHCC ñưc cung c p và I là thu nh p. Chúng ta có th hi u rõ v n ñ này h ơn thông qua mô hình sau: S Tiêu dùng HHTN E2 E1 U 2 ðư ng gi i h n U1 ngân sách S1 S2 G1 G2 Tiêu dùng v HHCC Giá thu P E1 1 E2 P2 Cu v HHCC Tr ưng ði h c Nông nghi p Hà N i Giáo trình Kinh t Công c ng .46 G1 G2 Tiêu dùng v HHCC
48. Hình 6.4. ðưng c u v HHCC và s thay ñi l ưng c u khi gi m thu Dc theo ñưng gi i h n ngân sách (SS 1), các cá nhân có s ñánh ñi gi a s lưng HHCC & HHTN. Cá nhân s n sàng b ra m t s HHTN n u nh n thêm ñưc HHCC. L ưng HHTN b ñ nh n thêm m t ñơ n v HHCC là t i ñim t l thay th biên gi a hai lo i hàng hoá X (HHTN) và Y (HHCC) ph i b ng t l chuy n ñi biên gi a hai lo i hàng hoá ñó (MRS XY = MRT XY ). ð h u d ng cao nh t c a các cá nhân là ñim ti p xúc gi a ñưng h u d ng và ñưng ngân sách ( ñim E 1). Khi chúng ta gi m giá thu , ñưng ngân sách c a cá nhân chuy n sang ph i SS 2 và ñim ưa thích nh t c a cá nhân chuy n sang E 2, m c c u c a cá nhân v HHCC t ăng lên r t nhi u. Bng cách t ăng, gi m giá thu chúng ta có th v ñưng c u v HHCC. ðưng cu v HHCC coi nh ư ñưng “ sn sàng tr c n biên ”(marginal WTP). T c là, t i m i mc s n l ưng HHCC, ñưng ñó cho bi t các nhân s n sàng tr biên (WTP) bao nhiêu ñ có thêm m t ñơ n v HHCC. Chú ý: Giá thu mà cá nhân ñó ph i tr chính b ng t l thay th biên MRS. c) ðưng t ng c u v HHCC ðng ðưng t ng c u Giá thu ca A n p ðưng c u HHCC c a A Giá thu ca B n p ðưng c u HHCC c a B G HHCC Hình 7.4. T ng c u HHCC Tng s theo chi u d c c a các ñưng c u là ñưng t ng c u, ñó là t ng l ưng mà tt c các cá nhân s n sàng tr ñ có thêm m t ñơ n v HHCC. ðó chính là t ng các l i ích c n biên c a các cá nhân ∑MB i. Tr ưng ði h c Nông nghi p Hà N i Giáo trình Kinh t Công c ng .47
49. Trong th tr ưng c nh tranh c a HHTN, m i ng ưi ph i tr giá nh ư nhau cho m i ñơ n v hàng hoá s d ng, nh ưng ñi v i HHCC, Chính ph có th ñnh m c thu (giá) khác nhau ñi v i m i ñi t ưng s d ng có th tu ỳ theo thu nh p và m c ñóng góp c a tng ñi t ưng cho xã h i. 1.6. Vai trò quan tr ng c a chính ph v i t ư cách là HHCC HHCC quan tr ng nh t là s qu n lý c a chính ph . T t c c ng ñng s ñưc l i nu chúng ta có m t chính ph t t, hi u qu và có ph n ng t t h ơn v i các hi n t ưng kinh t , chính tr , xã h i, môi tr ưng. M t chính ph t t là m t lo i HHCC thu n tuý có c hai ñc ñim quan tr ng ñó là khó và không th lo i tr m t ai trong vi c h ưng l i t chính ph ñem l i. Nu chính ph t t h ơn, qu n lý hi u qu h ơn thì có th gi m m c thu mà v n không ph i gi m m c cung c p d ch v c a chính ph . ðiu này s làm m i ng ưi ñu có l i. 2. L A CH N CÔNG C NG Cung HHTN do th tr ưng quy t ñnh, nh ưng cung HHCC th ưng do các qu c hi, ho c chính ph quy t ñnh. 2.1. C ơ ch t ư nhân trong phân ph i ngu n lc H th ng giá c trong n n kinh t th tr ưng khuy n khích các hãng s n xu t và là cơ s phân b hàng hoá ñã ñưc s n xu t cho ng ưi tiêu dùng. ðây c ũng là c ơ s ñ phân ph i các ngu n l c trong h th ng th tr ưng c nh tranh và HHTN. ðiu này ñã ñưc chúng ta nghiên c u k các lý thuy t kinh t vi mô và kinh t v ĩ mô trong ñiu ki n th tr ưng c nh tranh hoàn h o. C ơ ch phân ph i ngu n l c trong lý thuy t công cng không ph i do “bàn tay vô hình” ñiu hành mà thông qua ý ki n c a qu c h i ho c các quyt ñnh c a chính ph hay các c ơ quan ch c n ăng c a chính ph t i trung ươ ng ho c ña ph ươ ng. 2.2. C ơ ch công c ng trong phân ph i ngu n l c Nh ng c ơ ch phân ph i ngu n l c trong khu v c kinh t công c ng hoàn toàn khác. Các c tri b u ra các ñi bi u, các ñi bi u này l i b phi u cho m t ngân sách công c ng và ti n s do nhi u c ơ quan hành chính chi tiêu. Khi m t ñi bi u qu c h i b phi u tán thành, là ph n ánh quan ñim c a các c tri, ch không ph i quan ñim c a riêng ông ta. H ph i cân nh c, mt là , ph i ch c ch n v các quan ñim c tri c a mình; hai là , b i vì các quan ñim c a các c tri có th khác nhau cho nên ông ta ph i cân nh c k ñ ra quy t ñnh. Các cá nhân không th có quy t ñnh tr c ti p l ưng, lo i HHCC mà mình ưa thích nh ư mua m t lo i HHTN nào ñó. H ph i th hi n ý thích thông qua các ñi bi u. Ngay c khi ý thích c a h ñưc th hi n ñúng thì vi c t ng h p các ý thích Tr ưng ði h c Nông nghi p Hà N i Giáo trình Kinh t Công c ng .48
50. này ñ ñư a ra m t quy t ñnh ñúng c ũng là m t v n ñ ñòi h i ph i có s cân nh c k l ưng. 2.3. Bi u quy t theo ña s ð quy t ñnh ñu t ư, ch n l a m t chi tiêu nào ñó c a chính ph th ưng thông qua bi u quy t. a) Ng ưi dân ñóng thu ñánh giá lá phi u c a mình nh ư th nào MC MB MC MB G* Chi tiêu c a chính ph U Hàm tho d ng G* Chi tiêu c a chính ph Hình 8.4. ðánh giá c a cá nhân v t ăng chi tiêu c a Chính ph Lúc ñu do l i ích biên c a HHCC ñem l i cho m i cá nhân là r t l n, m c ñ l i ích này s ñt t i ña t i ñim giao gi a hai ñưng MC & MB. V ưt qua giao ñim này, li ích c n biên c a HHCC ñem l i cho m i cá nhân nh h ơn so v i chi phí biên mà h Tr ưng ði h c Nông nghi p Hà N i Giáo trình Kinh t Công c ng .49
51. ph i tr (MB < MC), hàm tho d ng c a cá nhân gi m d n do ph i b quá nhi u HHTN ñ ñóng thu xây d ng HHCC. b) Ngh ch lý c a bi u quy t (không có ng ưi th ng rõ ràng) Cơ ch công c ng phân ph i ngu n l c d a vào ña s bi u quy t. Nh ưng nguyên t c này không hoàn thi n và có ngh ch lý trong v n ñ bi u quy t. H n ch ca bi u quy t theo ña s , là kh n ăng không có m t s cân b ng. Condorcet m t nhà tri t h c Pháp ñã ch ng minh thông qua ví d sau: Gi s ta có 3 c tri và 3 ph ươ ng án A, B và C. C tri 1 thích A h ơn B, h ơn C C tri 2 thích C h ơn A, h ơn B C tri 3 thích B h ơn C, h ơn A Gi s chúng ta bi u quy t A & B. C tri 1 và 2 b cho A, do ñó A th ng. Bây gi chúng ta bi u quy t A và C. C tri 2 và 3 thích C h ơn cho nên C s th ng. Rõ ràng C s là l a ch n c a xã h i. C th ng A và A th ng B. Nh ưng bây gi chúng ta ph i h p tr c tip C & B. C hai c tri 1 và 3 thích B h ơn C, v y B s ñưc ch n! ðây là ngh ch lý ca bi u quy t tu n hoàn. Không có ng ưi th ng rõ ràng! Gi s chúng ta t ch c tranh c gi a A & B và sau ñó ng ưi th ng s ñu v i C. Rõ ràng C s là ng ưi th ng trong cu c b u c này. Nh ưng n u chúng ta t ch c b u ca gi a B & C tr ưc, sau ñó ng ưi th ng s ñu v i A và A s là ng ưi th ng cu c. Cu i cùng, chúng ta gi s t ch c ñu A & C tr ưc sau ñó ng ưi th ng ñu v i B, v y B s là ng ưi th ng cu c. Nh ư v y, ng ưi thng trong cu c ñu này ch ph thu c vào cách s p x p các c p ñu mà thôi. 3. MÔ HÌNH XÁC ðNH M C HHCC T I ƯU 3.1. ðnh lý v s không th c a Arrow Trong ph n tr ưc chúng ta ñã th y r ng, không có ñưc s cân b ng trong m t quá trình chính tr b phi u theo ña s . V y, li u có m t c ơ ch chính tr nào khác, hay mt h th ng các nguyên t c nào khác giúp cho vi c ra quy t ñnh ñi v i xã h i, nh m lo i tr ñưc v n ñ ngh ch lý trên hay không? Kenneth Arrow (Standford - Gi i Nobel) ch ra r ng: Không có nguyên t c nào có th tho mãn ñưc t t c các ñim mong mu n. ðnh lý này có m t ng ý quan tr ng và sâu xa ñ gi i thích các câu ch t v n Chính ph nh ư là: “Chính ph c n ph i làm th này ”, “Chính ph d ưng nh ư ñang có các ho t ñng không th ng nh t v i nhau ”. Nh ng quan ñim này ñã nhân cách hoá Chính ph coi Chính ph nh ư là m t cá nhân nào ñó. Nh ưng vì không th ban cho ai Tr ưng ði h c Nông nghi p Hà N i Giáo trình Kinh t Công c ng .50
52. trong Chính ph m t quy n l c nh ư là m t nhà ñc tài, cho nên không th coi Chính ph là m t cá nhân và hành ñng theo lý trí c a m t cá nhân. H ơn n a các quy t ñnh, chính sách c a Chính ph liên quan t i nhi u v n ñ ch không ch m t s ít v n ñ nh ư các quy t ñnh c a t ư nhân. 3.2. Mô hình cân b ng Lindahl Mt trong nh ng ph ươ ng pháp bi u hi n m c hi u qu c a HHCC là ñim c t nhau c a ñưng t ng c u và ñưng cung d ưi ñây ñưc g i là ph ươ ng pháp cân b ng Lindahl (Hình 9.4). Giá thu ng t ng c u ðư ðưng cung ng c u c a cá P P ðư 1+ 2 nhân 1 P 2 P 1 * G Chi tiêu c a chính ph Hình 9.4. Cân b ng Lindahl Cân b ng Lindahl rõ ràng là có hi u qu . Mô hình này cho r ng t t c các cá nhân ñu có l ưng HHCC nh ư nhau nh ưng l i khác nhau giá thu . Nh ưng theo ph ươ ng án này, nh ng ng ưi b thi t thòi (giá thu cao h ơn) s không ch p nh n; ñc bi t là nh ng ng ưi có thu nh p cao, có giá thu cao h ơn so v i nh ng ng ưi có thu nh p th p. Nh ưc ñim l n nh t c a gi i pháp Lindahl là các cá nhân không có ñng c ơ ñ nói nên s th t vì giá thu t ăng theo thu nh p c a h . Tr ưng ði h c Nông nghi p Hà N i Giáo trình Kinh t Công c ng .51
53. 3.3. C ơ ch ti t l s thích Mt trong v n ñ quan tr ng c a HHCC là ti t l s thích. Khi có ñưc HHTN, các cá nhân ñã th l ý thích c a mình ñi v i các loi HHTN khác nhau. Nh ưng ñi vi HHCC thì không có m t c ơ ch ti t l t ươ ng t . ðiu này gây khó kh ăn cho c ph n lý lu n và th c ti n trong v n ñ qu n lý HHCC m t cách hi u qu c ũng nh ư xác ñnh ñưc m c cung c u phù h p cho xã h i. ð khuy n khích c ũng nh ư ép bu c cá nhân làm cho m i cá nhân tin r ng, anh ta có th có nh h ưng rõ ràng nào ñó lên k t qu cu i cùng c a các chính sách c ũng nh ư lên m c cân b ng chi tiêu. Nh ưng c ơ ch hành chính qu n lý h th ng này r t tn kém, h ơn n a n u hai, ho c h ơn hai cá nhân t p h p l i (thông ñng) v i nhau trong tuyên b c a h , thì h luôn giành ñưc ph n có l i khi ñư a ra các tuyên b không ñúng s th c. 4. S N XU T CÔNG C NG VÀ B MÁY HÀNH CHÍNH 4.1. C ơ s ñ Chính ph s n xu t hàng hoá t ư nhân Lý do ñưc nói ñn nhi u nh t ñ chính ph ki m soát s n xu t c a HHTN là các hãng t ư nhân theo ñui m c tiêu t ăng t i ña l i nhu n c a các ch s h u, ch không ph i phúc l i c a qu c gia. Chính vì các hãng t ư nhân theo ñui m c tiêu t i ña hoá l i nhu n mà vô hình trung h ñã t i ña phúc l i qu c gia d ưi góc ñ các nhà s n xu t và cung c p d ch v . ðc quy n t nhiên là th t b i nghiêm tr ng nh t c a th tr ưng c nh tranh mà không còn c nh tranh. ðây là c ơ s d n ñn s n xu t công c ng t ăng lên (xem hình 5.2). Mc dù ñc quy n t nhiên là m t lo i th t b i rõ ràng nh t c a th tr ưng, là lý do ñ có s n xu t công c ng, s n xu t công c ng còn có m t s nh ng lý do sau: - Theo ñui m c ñích t i ña hoá l i nhu n nh ưng các hãng t ư nhân th ưng không tính ñn vi c gây ô nhi m cho các ñi t ưng xung quanh (chi phí ngo i ng tiêu c c). ðiu này s làm sai l ch giá c th tr ưng. - Hãng t ư nhân không tính ñn l i ích xã h i c a vi c làm (ch ng hi n t ưng th t nghi p), chính vì v y h ch quan tâm t i vi c thay máy móc hi n ñi cho lao ñng nh m t i ña hoá l i nhu n. Nh ưng chính ph ngoài vi c ph i tính t i t i ña hoá phúc l i xã h i, hi n t ưng th t nghi p c ũng ñòi h i các nhà chính sách ph i tính t i. Gi s v i hai d án có chi phí nh ư nhau, lãi ròng nh ư nhau, nh ưng trong ñiu ki n mt d án s d ng nhi u lao ñng h ơn d án kia thì s ch n l a c a m t hãng t ư nhân và Chính ph là khác nhau trong m t ñt n ưc có t l th t nghi p cao. ðươ ng nhiên, các hãng t ư nhân s ch n d án v i ñu t ư ít lao ñng h ơn, nh ưng Chính ph s ch n d án ñu t ư nhi u lao ñng h ơn nh m gi i quy t v n ñ th t nghi p ñang tn t i trong xã h i. Tr ưng ði h c Nông nghi p Hà N i Giáo trình Kinh t Công c ng .52
54. - T ư nhân không quan tâm, tính ñn vi c gây ách t c khu v c thành th . M i ng ưi ñu có quan ñim r ng, chuy n ách t c giao thông và nh ng v n ñ khác liên quan t i các ho t ñng công c ng là trách nhi m và s quan tâm c a các nhà ch c trách ch không ph i c a các cá nhân. - T ư nhân th ưng l i d ng l i th c a ng ưi tiêu dùng thi u thông tin và không th n tr ng trong ch n l a hàng hoá. Trong quá trình kinh doanh, ngưi s n xu t và cung c p d ch v th ưng l i d ng s thi u thông tin c a ng ưi tiêu dùng ñ ki m l i, ñc bi t trong l ĩnh v c bán hàng, qu ng cáo, bác s ĩ và th tr ưng thu c ch a b nh. Toàn b nh ng v n ñ trên ñòi h i ph i có s n xu t công c ng, ho c có s can thi p c a chính ph nh m lo i b t nh ng m t tiêu c c trong các v n ñ này, hay ít nh t khi s n xu t công c ng s lo i b t các tiêu c c này t t h ơn so v i nh ng chính sách ñiu ti t thông qua tr c p hay thông qua thu . 4.2. Lo i hàng hoá công c ng nên s n xu t Có sáu l ĩnh v c ch y u mà ñó chính ph nên s n xu t HHTN. ðây thu c ba lo i hàng hoá có m t ñc thù là do a) Dch v b ưu ñin thu c ngành kinh t m ng (networks) t o ra, cho b) ðin nên r t d d n ñn ñc quy n và khó t o ra th tr ưng c nh tranh hoàn h o do ñu t ư ban ñu c) ðưng s t quá l n Nn kinh t m ng có ngh ĩa là mu n tham gia kinh doanh th tr ưng này ñòi h i các nhà s n xu t ph i có m t l ưng v n ban ñu r t l n. ðng th i v i v n ñ v n, thì ngay l p t c khi tham gia vào th tr ưng này các nhà kinh doanh m i tham gia ph i d ch v ñưc toàn b m ng m i mong có ng ưi tiêu dùng. N u không làm ñưc hai ñiu này thì các thành viên m i tham gia th tr ưng không có c ơ h i c nh tranh v i các thành viên c ũ. Và ñiu t t y u là s b ñy ra kh i th tr ưng này. Chính vì v y mà Chính ph nên là ng ưi s n xu t các lo i hàng hoá này, ho c ph i h tr v v n ban ñu c ũng nh ư chính sách ñ cho các hãng m i tham gia th tr ưng này m t cách d dàng h ơn, tránh hi n t ưng ñc quy n do ñc ñim c a ngành gây ra. d) Bo hi m: Do m c ñ r i ro quá l n d n t i các hãng t ư nhân th ưng không ho c không mu n nh y vào l ĩnh v c này kinh doanh (BH l ũ l t, BH t i ác, BH ti n g i). e) Ngân hàng và tín d ng: h u h t các n ưc phát tri n ñu có ngân hàng Trung ươ ng ho t ñng gi ng nh ư các ngân hàng t ư nhân, nó ñóng vai trò tích c c trong vi c ñiu hành và qu n lý ngành ngân hàng. f) Qu n lý ñt ñai và tài nguyên: ðt ñai và các ngu n tài nguyên (r ng, khoáng s n ) mang l i giá tr kinh t l n h ơn r t nhi u giá tr tr c ti p s d ng t chúng. Các ngu n tài nguyên thiên nhiên th ưng có các giá tr s d ng gián ti p (ví d : giá tr du l ch, ch ng xói mòn, d tr n ưc c a r ng ). Ngoài hai lo i giá tr s d ng Tr ưng ði h c Nông nghi p Hà N i Giáo trình Kinh t Công c ng .53