Bài giảng Kinh tế học công cộng - Bài 1: Khu vực công cộng trong nền kinh tế hỗn hợp

Nội dung text: Bài giảng Kinh tế học công cộng - Bài 1: Khu vực công cộng trong nền kinh tế hỗn hợp

1. 17-Sep-15 SLIDES BÀI GIẢNG 1 NỘI DUNG CHƯƠNG 1. Nền kinh tế hỗn hợp KHU VỰC CÔNG CỘNG 2. Động lực hành động của chính phủ 3. Thất bại của thị trường TRONG NỀN KINH TẾ HỖN HỢP 4. Khu vực công và những vấn đề KT cơ bản 5. Phương pháp nghiên cứu KTHCC Le T. Nhan 6. Những bất đồng giữa các nhà kinh tế Khoa Kinh tế quốc tế - Trường Đại học Ngân hàng 17-Sep-15 2 MỤC TIÊU CHƯƠNG PHẦN I 1. Sau khi kết thúc chương, người học nắm được thế nào là nền KT hỗn hợp, thế nào là chính phủ, tại sao chính phủ hành động và can thiệp vào nền KT và nhằm mục đích gì? NỀN KINH TẾ HỖN HỢP 2. Bên cạnh đó, người học sẽ phân biệt được khu vực công và khu vực tư nhân. 3. Ngoài ra, người học cũng sẽ nắm cách thức và phương pháp nghiên cứu môn KTHCC sao cho hiệu quả nhất. 17-Sep-15 3 17-Sep-15 Kinh tế học công cộng - by Le Trung Nhan 4 1
2. 17-Sep-15 NỀN KINH TẾ HỖN HỢP NỀN KINH TẾ THỊ TRƯỜNG THUẦN TÚY Các mô hình tổ chức kinh tế? Gắn liền với quan điểm của Adam Smith (1776) về Bàn tay vô hình; Mỗi cá nhân khi theo đuổi lợi ích riêng của mình 3 mô hình tổ chức nền KT điển hình: trong môi trường cạnh tranh, thì cũng phục vụ Nền kinh tế thị trường thuần túy; luôn cho lợi ích của XH. Nền KT TT thuần túy là nền KT mà mọi HH-DV Nền kinh tế kế hoạch hóa tập trung: đều do KVTN SX và mọi hoạt động mua bán Nền kinh tế hỗn hợp. giao dịch đều diễn ra trên thị trường, với giá cả là SP của sự tương tác giữa cung và cầu. 17-Sep-15 5 17-Sep-15 6 NỀN KINH TẾ THỊ TRƯỜNG THUẦN TÚY NỀN KT KẾ HOẠCH HÓA TẬP TRUNG Trong nền kinh tế này vai trò của CP là tối thiểu. Đây là nền KT mà mọi quyết định về SX và phân phối SP đều do một cơ quan TW của chính phủ Tuy nhiên, lập luận của A. Smith không giúp quyết định, thay vì các lực lượng thị trường. giải thích được nhiều trường hợp mà TT thất bại và không thể tự khắc phục được. Chẳng hạn:  Sự bất bình đẳng ngày càng gay gắt. Ưu điểm:  Những đợt khủng hoảng KT triền miên thế kỷ XIX  Nhược điểm:  Cần chăng có cơ quan kế hoạch tập trung để quản lý thị trường => Sự ra đời của nền KT kế hoạch hóa tập trung. 17-Sep-15 7 17-Sep-15 8 2
3. 17-Sep-15 NỀN KT HỖN HỢP PHẦN II Trong nền KT hỗn hợp vai trò của CP không phải là cạnh tranh hoặc thay thế cho KVTN. Trái lại, CP thúc đẩy, hỗ trợ và điều tiết hoạt động của khu vực này. ĐỘNG LỰC HÀNH ĐỘNG Tại sao CP lại thực hiện những hoạt động này mà không thực hiện những hoạt động khác? Liệu CP có CỦA CHÍNH PHỦ VÀO NỀN KT làm quá nhiều không? Liệu CP có làm tốt những việc định làm không và có làm tốt hơn nữa được không? Đây là những câu hỏi mà chúng ta quan tâm. 17-Sep-15 9 17-Sep-15 Kinh tế học công cộng - by Le Trung Nhan 10 CƠ SỞ LÝ LUẬN CHÍNH PHỦ LÀ AI? VỀ SỰ CAN THIỆP CỦA CP VÀO NỀN KT  Khái niệm Chính phủ được hiểu rất khác nhau tùy vào góc độ xem xét của người nghiên cứu. Trong Tại sao CP can thiệp vào TT? hay khuôn khổ môn học KTHCC, chúng ta xem xét Cơ sở nào để CP can thiệp vào nền KT? CP ở vai trò điều tiết kinh tế. Nó là khái niệm gắn liền với KTHCC và KVC. 17-Sep-15 11 17-Sep-15 12 3
4. 17-Sep-15 CƠ SỞ LÝ LUẬN CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ SỰ CAN THIỆP CỦA CP VÀO NỀN KT VỀ SỰ CAN THIỆP CỦA CP VÀO NỀN KT Các trường hợp TBTT: Thất bại TT – cơ sở để CP can thiệp vào nền KT Các trường hợp TBTT:  Thị trường độc quyền (monopolistic market);  Ngoại ứng (externalities);  Thị trường độc quyền  Hàng hóa công cộng (public goods); Các hãng độc quyền có sức mạnh thị trường để tạo lợi nhuận  Thông tin bất cân xứng (asymmetric information); siêu ngạch bằng cách tăng giá.  Bất ổn định kinh tế (economic instabilities) Chính phủ cần can thiệp để đảm bảo rằng các thị trường không có sự độc quyền ngoài ý muốn. 17-Sep-15 13 17-Sep-15 14 CƠ SỞ LÝ LUẬN CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ SỰ CAN THIỆP CỦA CP VÀO NỀN KT VỀ SỰ CAN THIỆP CỦA CP VÀO NỀN KT Thất bại TT – cơ sở để CP can thiệp vào nền KT Thất bại TT – cơ sở để CP can thiệp vào nền KT Các trường hợp TBTT: Các trường hợp TBTT:  Ngoại ứng (Externalities);  Ngoại ứng là gì? Ví dụ: Nhà máy gây ô nhiễm; Khói thải từ phương tiện CP can thiệp để buộc các bên tham gia giao dịch phải tính đến tác động mình gây ra cho đối tượng thứ ba để điều chỉnh các hoạt động của thị trường nhằm đạt mức tối ưu XH. 17-Sep-15 15 17-Sep-15 16 4
5. 17-Sep-15 CƠ SỞ LÝ LUẬN CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ SỰ CAN THIỆP CỦA CP VÀO NỀN KT VỀ SỰ CAN THIỆP CỦA CP VÀO NỀN KT Thất bại TT – cơ sở để CP can thiệp vào nền KT Thất bại TT – cơ sở để CP can thiệp vào nền KT Các trường hợp TBTT: Các trường hợp TBTT:  Hàng hóa công cộng (public goods);  Thông tin bất cân xứng? Thị trường cạnh tranh có thể không cung cấp đủ hàng hóa công cộng nên CP cần can thiệp để đáp ứng yêu cầu XH. Hàng hóa cá nhân (HHCN) # Hàng hóa công cộng Ví dụ: Bác sỹ (người bán thuốc) – bệnh nhân; (HHCC) Người mua bảo hiểm – Công ty bảo hiểm; 17-Sep-15 17 17-Sep-15 18 CƠ SỞ LÝ LUẬN CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ SỰ CAN THIỆP CỦA CP VÀO NỀN KT VỀ SỰ CAN THIỆP CỦA CP VÀO NỀN KT Thất bại TT – cơ sở để CP can thiệp vào nền KT Thất bại TT – cơ sở để CP can thiệp vào nền KT Các trường hợp TBTT: Các trường hợp TBTT:  Thông tin bất cân xứng:  Bất ổn định kinh tế  Bên có thông tin đầy đủ có lợi thế để lợi dụng thu lợi cho mình trên sự thua thiệt của bên kia.  CP cần can thiệp để đảm bảo TT hoạt động suôn sẻ.  CP cần có các biện pháp can thiệp để tạo sự ổn định vĩ mô của nền KT. 17-Sep-15 19 17-Sep-15 20 5
6. 17-Sep-15 CƠ SỞ LÝ LUẬN CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ SỰ CAN THIỆP CỦA CP VÀO NỀN KT VỀ SỰ CAN THIỆP CỦA CP VÀO NỀN KT Những cơ sở khác cho sự can thiệp nền KT Những cơ sở khác cho sự can thiệp vào nền KT  Mất công bằng xã hội;  Mất công bằng xã hội;  Hàng hóa khuyến dụng/ phi khuyến dụng; Sự không hoàn hảo của TT dẫn đến sự thiếu công bằng trong XH do đó CP phải có trách nhiệm phân phối lại thu nhập để trợ giúp cho các đối tượng nghèo nhằm tạo sự bình đẳng về cơ hội cho các cá nhân trong XH. 17-Sep-15 21 17-Sep-15 22 CƠ SỞ LÝ LUẬN CHÍNH PHỦ và NGUYÊN TẮC CƠ BẢN CHO SỰ CAN VỀ SỰ CAN THIỆP CỦA CP VÀO NỀN KT THIỆP VÀO TT Những cơ sở khác cho sự can thiệp vào nền KT Có nhiều nguyên tắc chi phối hoạt động của CP  Hàng hóa khuyến dụng/phi khuyến dụng; trong nền KT. HH khuyến dụng? Sau đây là 2 nguyên tắc đặc trưng: 1. Nguyên tắc hỗ trợ HH phi khuyến dụng? 2. Nguyên tắc tương hợp 17-Sep-15 23 17-Sep-15 24 6
7. 17-Sep-15 CHÍNH PHỦ và NGUYÊN TẮC CƠ BẢN CHO SỰ CAN CHÍNH PHỦ và NGUYÊN TẮC CƠ BẢN CHO SỰ CAN THIỆP VÀO TT THIỆP VÀO TT 1. Nguyên tắc hỗ trợ 2. Nguyên tắc tương hợp Nội dung của nguyên tắc: “Sự can thiệp của CP phải nhằm mục đích cuối cùng, dài hạn là hỗ trợ, tạo Nội dung của nguyên tắc: “Trong các biện pháp có thể điều kiện cho TT hoạt động HQ. Do đó, KVC cần có để can thiệp vào TT, CP cần ưu tiên sử dụng có vai trò cụ thể trong nền KTTT. biện pháp nào tương hợp với TT; hay nói cách khác là ít làm méo mó thị trường nhất. KVC không phải để cạnh tranh, lấn át KVTN, mà là chất xúc tác, tạo thuận lợi cho sự phát triển của KVTN, vì lợi ích chung của toàn XH. Thực tế không tìm được cách can thiệp nào mà không Muốn vậy, CP cần tôn trọng, bảo vệ quyền sở hữu TN, gây méo mó thị trường. Ví dụ: Can thiệp bằng thúc đẩy cạnh tranh lành mạnh phù hợp luật pháp mệnh lệnh hành chính, giá trần, giá sàn, đánh thuế, trợ giá, lãi suất 17-Sep-15 25 17-Sep-15 26 CHÍNH PHỦ và NGUYÊN TẮC CƠ BẢN CHO SỰ CAN NHỮNG HẠN CHẾ CỦA CHÍNH PHỦ THIỆP VÀO TT KHI CAN THIỆP VÀO TT 2. Nguyên tắc tương hợp CP không phải là liều thuốc vạn năng cho các TBTT. Khi can thiệp, CP có những hạn chế: So sánh trên góc độ nguyên tắc tương hợp giữa: 1. Hạn chế do thiếu thông tin Biện pháp can thiệp trực tiếp (mệnh lệnh hành chính, 2. Hạn chế do thiếu khả năng kiểm soát phản ứng giá trần, giá sàn) với của các cá nhân 3. Hạn chế do thiếu khả năng kiểm soát bộ máy Biện pháp can thiệp gián tiếp (đòn bẫy kinh tế như hành chính thuế, lãi suất, trợ giá) 4. Hạn chế do quá trình ra quyết định công cộng 17-Sep-15 27 17-Sep-15 28 7
8. 17-Sep-15 NHỮNG HẠN CHẾ CỦA CHÍNH PHỦ NHỮNG HẠN CHẾ CỦA CHÍNH PHỦ KHI CAN THIỆP VÀO TT KHI CAN THIỆP VÀO TT 1. Hạn chế do thiếu thông tin 2. Hạn chế do thiếu khả năng kiểm soát phản ứng của cá nhân Muốn can thiệp tốt cần có thông tin đầy đủ. Thực tế: Chính phủ cũng thiếu thông tin. CP đôi khi không lường hết được các cá nhân sẽ phản Nên dẫn đến can thiệp không đạt hiệu quả thể hiện ở ứng như thế nào trước những thay đổi về chính kết quả không chính xác hoặc thiếu tính thực tiễn. sách do CP đề ra. Dẫn đến những kết quả từ các biện pháp mà CP đưa ra không như mong muốn. Ví dụ: Khi trợ cấp cho người nghèo CP cần thông tin gì? Ví dụ: Chính sách hưởng BHXH một lần 17-Sep-15 29 17-Sep-15 30 NHỮNG HẠN CHẾ CỦA CHÍNH PHỦ NHỮNG HẠN CHẾ CỦA CHÍNH PHỦ KHI CAN THIỆP VÀO TT KHI CAN THIỆP VÀO TT 3. Hạn chế do thiếu khả năng kiểm soát bộ máy 4. Hạn chế do quá trình ra quyết định công hành chính Việc RQĐ công là một quá trình phức tạp, tuân theo Một đạo luật, một chính sách được ban hành có thể những quy tắc bỏ phiếu nhất định mà không phải cần sự phối hợp của nhiều cơ quan, ban ngành, lúc nào cũng mang lại một kết quả mong muốn. đoàn thể trước khi nó có hiệu lực và đi vào thực Một chính sách ảnh hưởng đến rất nhiều người nhưng tiễn cuộc sống. Sự phối hợp giữa các đơn vị này lại được QĐ bởi một số người được đại diện và có đôi khi ngoài tầm kiểm soát của CP. thể họ có lợi ích khác nhau. Người RQĐ đứng Cho biết ý kiến về nhận định: “Nhiều chính sách thất trước các khó khăn khi điều hòa những lợi ích này. bại của CP được lát bằng những ý tưởng tốt đẹp”. Do đó, quá trình RQĐ công mất nhiều thời gian và 17-Sep-15 31 17-Sepđôi-15 khi bế tắc. 32 8
9. 17-Sep-15 PHẦN III KHU VỰC CÔNG (KVC) Khu vực công (KVC)? KHU VỰC CÔNG & – NHỮNG VẤN ĐỀ KT CƠ BẢN Khu vực tư nhân (KVTN)? 17-Sep-15 Kinh tế học công cộng - by Le Trung Nhan 33 17-Sep-15 34 KHU VỰC CÔNG KHU VỰC CÔNG Một số lĩnh vực cơ bản sau được xếp vào KVC: (Stiglitz) - Đặc điểm chung của KVC? 1. Người lãnh đạo cơ quan công lập được bầu ra  Hệ thống các cơ quan quyền lực của nhà nước thông qua bầu cử hoặc do ai đó được bầu ra chỉ  Hệ thống quốc phòng, an ninh, trật tự an toàn XH, định. Ngược lại, người quản lý các DN tư nhân lại  Hệ thống KCHT kỹ thuật và XH do các cổ đông của DN đó chọn ra.  Lực lượng kinh tế của chính phủ  Hệ thống an sinh XH 2. Chính phủ được giao một số quyền có tính cưỡng chế/bắt buộc mà các tổ chức tư nhân không có. Ngược lại, mọi trao đổi tư nhân đều là tự nguyện. 17-Sep-15 35 17-Sep-15 36 9
10. 17-Sep-15 KVC VÀ NHỮNG VẤN ĐỀ KT CƠ BẢN KVC VÀ NHỮNG VẤN ĐỀ KT CƠ BẢN KTHCC là một nhánh của KTH nên cũng nghiên cứu về sự khan hiếm. Vấn đề 1. PPF Các vấn đề KT cơ bản gồm: Sản xuất cái gì? 1200 1000 1000 A 900 800 B 750 C 1.SX cái gì? HHCC hay 600 550 HHTN D 2.SX cái đó ntn? HHTN? 400 300 3.SX cái đó cho ai? 200 E 0 F 0 4.Quyết định những vấn đề đó ntn? 0 10 20 30 40 50 60 HHCC 17-Sep-15 37 17-Sep-15 38 KVC VÀ NHỮNG VẤN ĐỀ KT CƠ BẢN KVC VÀ NHỮNG VẤN ĐỀ KT CƠ BẢN Vấn đề 2. Sản xuất như thế nào? Vấn đề 3. Cho ai? Vấn đề phân phối. CP sản xuất HHCC hay để tư nhân sản xuất? Ai được lợi khi một quyết định SX hàng hóa được quyết định?  Dựa trên "tính hiệu quả"  Dựa trên "tính công bằng" trong phân phối. 17-Sep-15 39 17-Sep-15 40 10
11. 17-Sep-15 KVC VÀ NHỮNG VẤN ĐỀ KT CƠ BẢN PHẦN IV Vấn đề 4. Thực hiện các lựa chọn tập thể ntn? PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU KTHCC HHTN: QĐ của cá nhân; HHCC: QĐ của tập thể. Ra quyết định tập thể phức tạp hơn nhiều. 17-Sep-15 41 17-Sep-15 Kinh tế học công cộng - by Le Trung Nhan 42 NGHIÊN CỨU KTHCC NGHIÊN CỨU KTHCC Nghiên cứu KTHCC chia làm 3 loại: Tìm hiểu những hoạt động nào KVC tham gia và những hoạt động đó được tổ chức như thế nào?  Tìm hiểu những hoạt động nào KVC tham gia và những hoạt động đó được tổ chức như thế nào?  KVC của mỗi quốc gia giống hay khác nhau?  Dự đoán những hậu quả mà các hoạt động của CP có  Hoạt động nào thì KVC tham gia ở mỗi nước? thể gây ra.  Một hoạt động có thể có nhiều cơ quan tham gia  Đánh giá các phương án chính sách. không, nhiều cấp tham gia không?  Hoạt động chi tiêu CP, thuế, được tổ chức ntn?  17-Sep-15 KINH TẾ HỌC CÔNG CỘNG - by Le Trung Nhan 43 17-Sep-15 KINH TẾ HỌC CÔNG CỘNG - by Le Trung Nhan 44 11
12. 17-Sep-15 NGHIÊN CỨU KTHCC NGHIÊN CỨU KTHCC Dự đoán hậu quả của các hoạt động của CP ? Đánh giá các phương án chính sách  Khi CP đánh thuế ai là người gánh chịu?  Làm sao để đánh giá các phương án một chính sách?  Khi CP thông qua một quy định về thay đổi tuổi nghỉ o Mục tiêu của chính sách đặt ra ban đầu; hưu sẽ dẫn đến những hậu quả gì? o Tiêu chí (tiêu chuẩn đánh giá) các phương án  CP thay đổi về kỳ thi tuyển sinh đầu vào ĐH-CĐ sẽ có o So sánh chi phí nguồn lực và lợi ích thu được từ mỗi những hậu quả gì? phương án. o Sử dụng phương pháp phân tích lợi ích-chi phí để đánh giá.  17-Sep-15 KINH TẾ HỌC CÔNG CỘNG - by Le Trung Nhan 45 17-Sep-15 KINH TẾ HỌC CÔNG CỘNG - by Le Trung Nhan 46 NGHIÊN CỨU KTHCC PHẦN V Đánh giá các phương án chính sách  Lưu ý rằng Phân tích và Đánh giá chính sách /hậu NHỮNG BẤT ĐỒNG GIỮA CÁC quả của chính sách là có sự khác nhau. o Phân tích thường thuộc về KTH thực chứng (KTHTC) – vì NHÀ KINH TẾ sao?; o Đánh giá thường thuộc về KTH chuẩn tắc (KTHCT) – vì sao? 17-Sep-15 KINH TẾ HỌC CÔNG CỘNG - by Le Trung Nhan 47 17-Sep-15 Kinh tế học công cộng - by Le Trung Nhan 48 12
13. 17-Sep-15 NHỮNG BẤT ĐỒNG NHỮNG BẤT ĐỒNG Xoay quanh một chính sách bao giờ cũng có 1. Do thất bại của việc không lường hết hoặc không nhiều tranh cãi. tìm ra tất cả hậu quả có thể có của một chính  Có ba lĩnh vực thường bất đồng: sách 1. Do thất bại của việc không lường hết hoặc  Chính sách thu phí sử dụng đường bộ; không tìm ra tất cả hậu quả có thể có của một  Chính sách không hoàn trả bảo hiểm một lần cho chính sách; những người nghỉ hưu sớm (Điều 60 luật BHXH 2. Do khác quan điểm về hành vi của nền KT. 2014). 3. Do bất đồng về các giá trị; 17-Sep-15 Kinh tế học công cộng - by Le Trung Nhan 49 17-Sep-15 Kinh tế học công cộng - by Le Trung Nhan 50 NHỮNG BẤT ĐỒNG NHỮNG BẤT ĐỒNG 1. Thất bại của việc không lường hết hoặc không 1. Thất bại của việc không lường hết hoặc không tìm ra tất cả hậu quả có thể có của một CS tìm ra tất cả hậu quả có thể có của một CS THẢO LUẬN “Chiều 14/7/2015, tại cuộc họp thường kỳ đánh giá về hoạt  Hãy cho biết những hậu quả mà các chính sách sau động của Quỹ Bảo trì đường bộ TW, Bộ trưởng GTVT Đinh La Thăng cho rằng, việc thu phí bảo trì đường bộ với không dự tính được và những phản ứng của người xe máy nếu thực hiện không có chế tài xử lý thì sẽ rất khó dân đối với các chính sách này: thu, không đạt hiệu quả. ÔngThăng cho biết, Bộ GTVT và o Điều 60 luật BHXH năm 2014; Bộ Tài chính sẽ báo cáo CP đề nghị cho sửa NĐ số 18 để dừng thu loại phí này”. o Chính sách thu phí sử dụng đường bộ xe máy. 17-Sep-15 Kinh tế học công cộng - by Le Trung Nhan 51 17-Sep-15 Kinh tế học công cộng - by Le Trung Nhan 52 13
14. 17-Sep-15 NHỮNG BẤT ĐỒNG NHỮNG BẤT ĐỒNG 2. Do khác quan điểm về hành vi của nền KT. 3. Do bất đồng về giá trị  Khác nhà khoa học, các nhà KT làm chính sách  Một chính sách luôn mang tính “đánh đổi”. không thể làm các thí nghiệm có kiểm soát.  Chính sách mang lại lợi ích cho nhóm này thì nhóm  Khi phân tích hậu quả của chính sách các nhà KT kia sẽ bị thiệt. sử dụng cái gọi là “mô hình” với nhiều giả định.  Người làm chính sách đang đứng về phía nào khi ra  Các nhà KT có quan điểm khác nhau sẽ có những quyết định cho chính sách đó? MH khác nhau nên sẽ dẫn đến bất đồng. 17-Sep-15 Kinh tế học công cộng - by Le Trung Nhan 53 17-Sep-15 Kinh tế học công cộng - by Le Trung Nhan 54 TÓM TẮT CHƯƠNG 1. Nền kinh tế hỗn hợp 2. Động lực hành động của chính phủ 3. Thất bại của thị trường 4. Khu vực công và những vấn đề KT cơ bản 5. Phương pháp nghiên cứu KTHCC 6. Những bất đồng giữa các nhà kinh tế 17-Sep-15 Kinh tế học công cộng - by Le Trung Nhan 55 14