Vi phạm cấm vận trong hoạt động thương mại và thanh toán quốc tế - Những vấn đề đặt ra đối với doanh nghiệp xuất nhập khẩu và ngân hàng thương mại Việt Nam

Nội dung text: Vi phạm cấm vận trong hoạt động thương mại và thanh toán quốc tế - Những vấn đề đặt ra đối với doanh nghiệp xuất nhập khẩu và ngân hàng thương mại Việt Nam

1. QUẢN TRỊ NGÂN HÀNG & DOANH NGHIỆP Vi phạm cấm vận trong hoạt động thương mại và thanh toán quốc tế- những vấn đề đặt ra đối với doanh nghiệp xuất nhập khẩu và ngân hàng thương mại Việt Nam Nguyễn Thị Hồng Hải Ngày nhận: 10/04/2019 Ngày nhận bản sửa: 13/05/2019 Ngày duyệt đăng: 17/05/2019 Thương mại và thanh toán quốc tế góp phần tích cực vào sự phát triển kinh tế quốc gia, tuy nhiên, những hoạt động này tiềm ẩn rủi ro cao. Bên cạnh việc phải tuân thủ những quy định pháp lí quốc tế, luật pháp của các quốc gia có liên quan, hoạt động này còn chịu sự giám sát của các tổ chức quốc tế trong nhiều lĩnh vực quản lí khác nhau. Vi phạm cấm vận có thể là một quá trình từ khi đàm phán kí kết hợp đồng, thuê phương tiện vận tải, lên lịch trình chuyên chở hàng hóa và thanh toán, tuy nhiên về cơ bản vi phạm cấm vận thường được các tổ chức tham gia giám sát phát hiện và trừng phạt một cách nặng nề vào giai đoạn thanh toán qua ngân hàng. Hậu quả của việc vi phạm cấm vận là rất lớn cả về kinh tế, giảm sút uy tín, gây khó khăn trong hoạt động kinh doanh của các doanh nghiệp xuất nhập khẩu (XNK) và ngân hàng thương mại (NHTM). Bài viết tập trung vào nội dung vi phạm cấm vận, hậu quả của vi phạm cấm vận, biện pháp phòng ngừa đối với doanh nghiệp và NHTM Việt Nam nhằm tránh sự trừng phạt từ những tổ chức trực tiếp giám sát chương trình cấm vận quốc tế, đặc biệt từ Văn phòng kiểm soát tài sản nước ngoài của Mỹ (OFAC), bởi Việt Nam có nhiều giao dịch là đối tượng giám sát của tổ chức này. Từ khóa: Cấm vận, thanh toán qua ngân hàng, trừng phạt ngân hàng vi phạm OFAC 1. Khái quát về cấm vận trong thương mại 1.1. Khái niệm cấm vận và thanh toán quốc tế © Học viện Ngân hàng Tạp chí Khoa học & Đào tạo Ngân hàng ISSN 1859 - 011X 44 Số 204- Tháng 5. 2019
2. QUẢN TRỊ NGÂN HÀNG & DOANH NGHIỆP ấm vận là các biện pháp trừng quy định trong các Nghị quyết của Hội đồng phạt do một quốc gia hoặc một Bảo an Liên Hợp Quốc, theo đó, đưa ra danh nhóm quốc gia áp dụng đối sách các cá nhân, tổ chức bị cấm vận. Phạm vi với cá nhân, tổ chức, quốc gia áp dụng chương trình cấm vận của UN bao gồm khác có nguy cơ đe doạ an ninh tất cả các nước thành viên của Hội đồng bảo an quốc gia hoặc khu vực hoặc đã vi phạm luật Liên hợp quốc. Hình thức trừng phạt được UN pháp quốc tế có liên quan đến những vấn đề về áp dụng là đóng băng tài sản, cấm di chuyển, vũ khí, tài trợ khủng bố, buôn lậu, rửa tiền, ma cấm vận vũ khí (Cameron, I., 2003). túy (Decaux E., 2008; Carter, B. E., và cộng sự, Chương trình cấm vận của EU được hình thành 2012). trên các căn cứ của EU. Những quốc gia trong Đối tượng của cấm vận khá đa dạng, có thể là nội bộ lãnh thổ EU, các tổ chức EU, người dân, một quốc gia; các tổ chức, cá nhân; phương người cư trú EU, hàng hóa, dịch vụ đến hoặc đi tiện vận tải; và những hàng hóa đặc biệt đối với từ EU thuộc phạm vi áp dụng chương trình cấm từng quốc gia. vận EU. Hình thức trừng phạt của EU ở mức Khi một quốc gia là đối tượng của cấm vận thấp hơn so với OFAC, cụ thể là đóng băng tài thì tất cả các cá nhân, tổ chức và chính phủ tại sản và cấm hỗ trợ tài chính cho đối tượng cấm quốc gia đó đều bị cấm vận. Về bản chất đây là vận (Eriksson, M., 2016). cấm vận toàn bộ. Đối với trường hợp tổ chức Cấm vận của OFAC là chương trình nghiêm và cá nhân ở bất kỳ nơi nào trên thế giới là đối khắc nhất. OFAC là Văn phòng kiểm soát tài tượng của cấm vận thì chỉ những giao dịch có sản nước ngoài được thành lập từ năm 1950, liên quan đến họ mới bị cấm. Về bản chất, đây có trụ sở tại Washington, Hoa Kỳ. OFAC trực là trường hợp cấm vận từng phần. Phương tiện thuộc Bộ Tài chính Mỹ, là cơ quan đầu não vận tải được đề cập ở đây bao gồm tàu, máy hoạch định các biện pháp trừng phạt kinh tế của bay, hoặc bất cứ phương tiện vận tải nào khác Mỹ với các nước đối đầu. Chương trình cấm tham gia vào quá trình chuyên chở hàng hóa vận của OFAC được hình thành căn cứ trên quy xuất, nhập khẩu. Đối tượng cuối cùng của cấm định của Mỹ. Phạm vi hoạt động của OFAC vận là hàng hóa đặc biệt đối với từng quốc gia bao gồm: lãnh thổ nước Mỹ; các tổ chức của cụ thể. Về phía mình, Hội đồng Bảo an Liên Mỹ hoặc do Mỹ kiểm soát; người dân, người Hợp Quốc (UN), Liên minh Châu Âu (EU) và cư trú tại Mỹ; hàng hóa, dịch vụ đến Mỹ hoặc OFAC công bố công khai đâu là những hàng đi từ Mỹ; và đồng USD. Hình thức trừng phạt hóa bị cấm, thuộc quốc gia nào. Ví dụ, đối với của OFAC bao gồm đóng băng tài sản, cấm đầu thị trường Nga, sẽ cấm đối với một tổ chức, các tư cung cấp dịch vụ. Bên cạnh đó, các nước vi nhân cụ thể trong những giao dịch về vốn, vũ phạm quy định cấm vận không được phép thực khí, chuyển giao công nghệ về dầu khí. hiện giao dịch liên quan đến Mỹ và trong nhiều trường hợp phải nộp phạt rất cao. 1.2. Chương trình cấm vận quốc tế Trong ba tổ chức này, cần đặc biệt quan tâm đến OFAC vì những lí do khách quan và chủ Theo Eaton, J. và cộng sự (1992), cấm vận là quan. Về phía khách quan, đây là tổ chức áp tổng hợp các biện pháp mà một hoặc một số dụng mức độ xử lí vi phạm rất nặng, khác nhiều bên sử dụng để gây ảnh hưởng đến người khác. so với EU và UN. Thông thường, khi tổ chức, Các biện pháp trừng phạt, hoặc đe dọa trừng cá nhân vi phạm quy định của OFAC sẽ phải phạt, đã được các chính phủ sử dụng để thay nộp phạt gấp nhiều lần so với giá trị giao dịch đổi nhân quyền, thương mại hoặc chính sách vi phạm, để lại hậu quả nặng nề cho các chủ đối ngoại của một số chính phủ các nước. thể tham gia thương mại và thanh toán quốc tế, Các lệnh trừng phạt có thể được áp dụng bởi mà trong đó các NHTM sẽ bị ảnh hưởng nhiều UN, EU và các quốc gia riêng lẻ, mà điển nhất. Bên cạnh đó, về yếu tố chủ quan là do hình là Mỹ, dưới sự giám sát và thực hiện bởi phần lớn các NHTM Việt Nam có quan hệ đại OFAC. Chương trình cấm vận của UN được lý và quan hệ tài khoản với các ngân hàng Mỹ Tạp chí Khoa học & Đào tạo Ngân hàng Số 204- Tháng 5. 2019 45
3. QUẢN TRỊ NGÂN HÀNG & DOANH NGHIỆP và sử dụng chủ yếu đồng USD trong hoạt động (Serbia, Albania, Bosnia, Croatia, Macedonia, xuất, nhập khẩu. Kosovo); Haiti; Egypt; Russia; Tunisia; Venezuela và Cuba. 1.3. Danh sách các quốc gia bị cấm vận Một quốc gia có thể là đối tượng đồng thời bị cấm vận của cả UN, EU và Mỹ, ngược lại, quốc Danh sách cấm vận của UN, EU và Mỹ hình gia đó có thể chỉ thuộc danh sách cấm vận của thành trên cơ nghị quyết của Hội đồng Bảo một trong các tổ chức đó mà thôi. Ví dụ, theo an Liên Hợp Quốc, Liên minh Châu và Mỹ thống kê tại tính đến ngày (Cameron, I., 2003). Số lượng quốc gia bị cấm 7/5/2019, Afghanistan thuộc danh sách cấm vận vận hay được dỡ bỏ lệnh trừng phạt sẽ được của EU, trong khi đó quốc gia này không phải công bố một cách công khai, rõ ràng bởi người chịu cấm vận Mỹ; còn Belarus đều thuộc danh đứng đầu của UN, EU và Mỹ. Ví dụ, năm 1994, sách cấm vận của cả EU và Mỹ ( cựu Tổng thống Mỹ Bill Cliton đã tuyên bố dỡ treasury.gov). bỏ lệnh cấm vận thương mại đối với Việt Nam, Danh sách các quốc gia bị cấm vận chỉ có giá kể từ đó tất cả mọi hoạt động thương mại giữa trị ở thời điểm hiện tại và được thay đổi tùy Việt Nam và Hoa Kỳ không ngừng phát triển. thuộc vào quyết định của Hội đồng Bảo an UN, Về cơ bản, danh sách các quốc gia bị cấm vận EU và Mỹ. Vì vậy, cần cập nhật để tránh những được chia làm hai loại, đó là cấm vận toàn bộ hệ quả của việc vi phạm. Có hai quốc gia trong (comprehensive sanction) và cấm vận từng phần danh sách trên cần được lưu ý, đó là Iran và (selective sanction/ targeted sanction). Cấm Cuba. Mặc dù OFAC đã nới lỏng chương trình vận toàn bộ là việc nghiêm cấm mọi hoạt động cấm vận với Iran từ 16/01/2016, tuy nhiên các XNK trực tiếp hoặc gián tiếp, môi giới thương định chế tài chính Mỹ vẫn chưa được phép thực mại, tài trợ hoặc tạo điều kiện chống lại hầu hết hiện giao dịch liên quan đến quốc gia này. Hơn hàng hóa, công nghệ và dịch vụ liên quan đến nữa, các định chế tài chính nước ngoài chưa quốc gia đó, không phân biệt doanh nghiệp đó thay đổi chính sách đối với các giao dịch có là ai, hàng hóa gì, đối tác cụ thể thế nào. Ngược liên quan đến Iran. Trong khi đó, OFAC đã gỡ lại, cấm vận từng phần là việc hạn chế đối với bỏ một phần cấm vận với Cuba, theo đó cho những cá nhân, doanh nghiệp, sản phẩm cụ thể phép các ngân hàng (NH) Mỹ thực hiện thanh hoặc dòng tài chính nhất định (Hufbauer, G. C., toán bằng đồng USD theo hình thức U-turn, tức và cộng sự, 2000). là những giao dịch chuyển tiền có nguồn gốc Xu hướng hiện nay là chuyển dần từ cấm vận và chấm dứt bên ngoài nước Mỹ, trong đó cả toàn bộ sang cấm vận từng phần. Đây là tín người khởi tạo và người thụ hưởng không phải hiệu tốt cho các thực thể trong danh sách cấm là người chịu sự quản lý của Mỹ. Hiện tại Cuba vận, tuy nhiên lại tạo ra những thách thức cho không bị EU áp đặt cấm vận, nên những giao trong việc kiểm tra danh sách cấm vận của các dịch bằng đồng EURO vẫn được giao dịch bình nhà kinh doanh XNK và NHTM bởi công việc thường. kiểm tra sẽ mất nhiều thời gian và công sức và mức độ phức tạp cũng vì thế mà gia tăng. 1.4. Nội dung giao dịch thương mại và thanh Tính đến thời điểm hiện tại, danh sách cấm toán quốc tế có yếu tố cấm vận vận toàn bộ của OFAC, theo thống kê của Kho bạc Mỹ (tại gồm có Giao dịch thương mại và thanh toán quốc tế có Iran, Sudan, Syria, Bắc Triều Tiên và Crimea, yếu tố cấm vận là những giao dịch liên quan trong khi đó, cấm vận từng phần có số lượng đến các đối tượng bị cấm vận và thuộc danh quốc gia đông đảo, gồm có: Somalia; Libya; sách cấm vận của UN, EU và OFAC. Những Iraq; Belarus; Lebanon; Afghanistan; Republic giao dịch này bao gồm: Một trong các bên tham of Guinea; South Sudan; Central African gia nằm trong danh sách cấm vận hoặc thuộc Republic; Yemen; Eritrea; Republic of Congo; nước cấm vận; hàng hóa có nguồn gốc từ nước Ukraine; Guinea-Bissau; Balkans related cấm vận; cảng xếp hàng, cảng dỡ hàng, cảng 46 Số 204- Tháng 5. 2019 Tạp chí Khoa học & Đào tạo Ngân hàng
4. QUẢN TRỊ NGÂN HÀNG & DOANH NGHIỆP chuyển tải, cảng mà con tàu ghé qua nằm tại vi phạm cấm vận. Chỉ cần một thực thể thuộc nước cấm vận; giao dịch cơ sở liên quan đến danh sách cấm vận, ví dụ ngân hàng trung gian nước cấm vận; thuyền trưởng, người chuyên sẽ làm cho NH chuyển tiền bị vi phạm cấm vận. chở, đối tác xuất, nhập khẩu, bên thứ ba và tất Tóm lại, các nhà kinh doanh XNK và NHTM cả các NHTM liên quan. Công việc này thực sự cần thận trọng nhằm tránh thực hiện các giao là thách thức đối với chủ thể tham gia thương dịch có yếu tố cấm vận vì lợi ích của chính bản mại và thanh toán quốc tế, đặc biệt đối với nhà thân mình. XNK bởi có nhiều hạn chế về nhân lực, kiến thức và kinh nghiệm trong công tác kiểm tra 1.5. Hậu quả của vi phạm cấm vận đối với cấm vận. nhà kinh doanh xuất nhập khẩu và ngân hàng Nguy cơ vi phạm cấm vận trong thương mại và thương mại thanh toán là rất lớn, có thể xuất phát từ khách hàng, hoặc từ NHTM hoặc đồng thời do cả hai 1.5.1. Đối với nhà kinh doanh xuất nhập khẩu chủ thể này. Một khi vi phạm cấm vận, nhà kinh doanh XNK Về phía nhà XNK có thể kí kết và thực hiện phải gánh chịu thiệt hại nặng nề từ các tổ chức hợp đồng thương mại mà trong đó các giao giám sát cấm vận quốc tế, từ NHTM và từ đối dịch có liên quan đến cấm vận một cách trực tác trong quan hệ thương mại quốc tế. tiếp hoặc gián tiếp. Giao dịch có yếu tố cấm Trước hết, phải kể đến sự trừng phạt từ OFAC, vận rất đa dạng bởi số lượng các bên liên quan EU, UN, tùy theo mức độ vi phạm và đối tượng tham gia trực tiếp vào hoạt động thương mại rất vi phạm mà sẽ chịu áp dụng mức độ xử lý khác nhiều và có thể ở bất kỳ quốc gia nào mà không nhau từ nhẹ đến nặng, bao gồm các hình phạt đơn thuần chỉ có nước người mua và người bán. hình sự và dân sự. OFAC có thể áp dụng hình Ví dụ, con tầu chở hàng hóa từ Trung Quốc về phạt hình sự bao gồm phạt tiền lên tới 1 triệu Việt Nam có ghé qua một cảng của Bắc Triều USD và, hoặc tối đa 20 năm tù cho mỗi lần vi Tiên, sẽ làm cho việc nhập khẩu này vi phạm phạm. Hình phạt dân sự bao gồm phạt tiền lên cấm vận của Mỹ nếu lô hàng này được thanh tới 55.000 USD cho mỗi lần vi phạm. Các hình toán bằng USD. Cơ sở để có kết luận này là do phạt khác đối với vi phạm các quy định của OFAC giám sát tất cả các giao dịch bằng USD OFAC bao gồm thu giữ, hoặc tịch thu hàng hóa trên toàn thế giới và Bắc Triều Tiên thuộc danh liên quan, tạm dừng hoặc hủy giao dịch; phong sách cấm vận toàn bộ do Mỹ công bố. tỏa, giữ lại khoản tiền giao dịch; và phạt tiền Đối với NHTM, khi thực hiện thanh toán quốc (Refinitiv, 2018; Lau, T. J. , 2004). tế cho những giao dịch của khách hàng XNK Bên cạnh đó, khi nhà kinh doanh XNK vi có yếu tố cấm vận như trình bày ở trên sẽ bị phạm cấm vận còn gặp nhiều khó khăn từ phía coi là vi phạm cấm vận. Nguy cơ vi phạm cấm NHTM, như bị hạ xếp hạng tín dụng, bị từ chối vận của NHTM là không nhỏ, liên quan đến thực hiện những giao dịch tiếp theo. Ngoài ra, các giao dịch sau đây: Chuyển tiền; phát hành, các chủ thể tham gia thương mại phải đối mặt sửa đổi thư tín dụng nhập khẩu (ILC- Import với việc bị đánh mất uy tín đối ngoại, mất cơ Letter of Credit); thông báo bộ chứng từ theo hội kinh doanh từ phía các đối tác đã, đang và thư tín dụng (L/C- Letter of Credit) và nhờ thu dự định hợp tác kinh doanh trong tương lai. nhập khẩu; thông báo chấp nhận bộ chứng từ Tóm lại, với tất cả những vấn đề nêu trên sẽ trả chậm theo L/C, nhờ thu trả chậm hàng nhập làm cho doanh nghiệp kinh doanh XNK không (D/A- Documents Against Acceptance); thanh đủ năng lực tài chính và cơ hội để tiếp tục kinh toán bộ chứng từ theo L/C; thông báo L/C xuất doanh, nghiêm trọng hơn là bị phá sản và có khẩu; gửi bộ chứng từ đi theo LC và nhờ thu thể phải ra hầu tòa do những vi phạm cấm vận xuất khẩu. Chính vì vậy, NHTM cần kiểm soát trong thương mại quốc tế. tất cả thông tin xuất hiện trên các điện giao dịch của mình bao gồm tất cả các chủ thể tham gia 1.5.2. Đối với ngân hàng thương mại thương mại và tất cả các ngân hàng để tránh Tương tự như các nhà kinh doanh XNK, NHTM Tạp chí Khoa học & Đào tạo Ngân hàng Số 204- Tháng 5. 2019 47
5. QUẢN TRỊ NGÂN HÀNG & DOANH NGHIỆP cũng bị tạm dừng giao dịch, hủy giao dịch, bị (Raymond, N., 2015). phong tỏa, giữ lại khoản tiền giao dịch một khi Hệ quả tất yếu của việc thực hiện giao dịch bị vi phạm những quy định của OFAC, EU và UN cấm vận là ảnh hưởng uy tín của ngân hàng. Sẽ (Refinitiv, 2018). Bên cạnh đó, NHTM còn bị có hàng loạt động thái bất lợi cho ngân hàng đóng băng tài khoản tại các ngân hàng nước như các NH nước ngoài đóng quan hệ đại lí, ngoài. Ngoài ra, NHTM còn đối diện với vấn không thực hiện các giao dịch với NH vi phạm, đề trầm trọng hơn, đó là việc vi phạm quy định do vậy ảnh hưởng trực tiếp đến các hoạt động pháp luật và ngân hàng bị phạt tiền, thậm chí là đối nội, đối ngoại của ngân hàng và dẫn đến rất nhiều tiền (Lau, T. J, 2004), đặc biệt đối với tình trạng mất khách hàng, sụt giảm doanh số Mỹ- quốc gia có quy định chặt chẽ về gian lận, giao dịch. rửa tiền và cấm vận. Một khi đã vi phạm, thì số tiền phạt và bồi thường rất cao mà các ngân 2. Thực trạng và nguyên nhân vi phạm cấm hàng phải trả cho nhiều tổ chức khác nhau với vận trong thương mại và thanh toán quốc tế tổng số tiền nộp phạt lớn hơn nhiều lần so với trị giá giao dịch gian lận đã thực hiện. Cho dù 2.1. Thực trạng vi phạm cấm vận là ngân hàng nào, ở đâu, của nước nào cũng đều phải chịu mức phạt theo quy định của UN, EU, Vi phạm cấm vận là lĩnh vực phức tạp và nhạy OFAC. cảm mà dường như các chủ thể không muốn Một ví dụ sau đây cho thấy sự trừng phạt nặng công khai số liệu, trừ những trường hợp đã bị nề một khi ngân hàng vi phạm pháp luật của tuyên bố phạt của UN, EU và OFAC. Kết quả Mỹ trong hoạt động chuyển tiền. Vào năm của vi phạm cấm vận được thể hiện một cách rõ 2015, Commerzbank AG, một tổ chức tài ràng ở giai đoạn thanh toán qua ngân hàng. Về chính toàn cầu có trụ sở tại Frankfurt, Đức và phía các tổ chức giám sát cấm vận quốc tế, họ chi nhánh tại Hoa Kỳ, Commerzbank AG Chi mong muốn phát hiện vi phạm cấm vận thông nhánh New York (Commerz New York) đã qua việc kiểm tra các giao dịch của NHTM bởi phải chấp nhận một khoản tiền phạt khổng lồ, việc yêu cầu NHTM nộp phạt thay cho nhà kinh bao gồm 563 triệu USD liên quan đến những doanh XNK là cách làm thông minh và dễ thực giao dịch gian lận, rửa tiền đã bị tịch thu, nộp hiện nhất. phạt 79 triệu USD do vi phạm Quy định về Đồng USD được sử dụng chủ yếu trong giao Hành động quốc tế quyền hạn khẩn cấp kinh tế dịch thương mại toàn cầu. Hơn nữa, OFAC là (IEEFA- International Emergency Economic tổ chức giám sát cấm vận áp dụng nhiều biện Powers Act) và Hoạt động bảo mật ngân hàng pháp trừng phạt nặng nề đối với các thực thể vi (BSA- Bank Secrecy Act), nộp 200 triệu USD phạm. Ngoài ra, hoạt động thương mại của Việt phạt dân sự và 610 triệu USD nộp phạt cho Nam chủ yếu sử dụng đồng USD để thanh toán Phòng Dịch vụ tài chính (DFS- Department of hàng hóa XNK và sử dụng dịch vụ qua các NH Financial Services). Như vậy, tổng số tiền mà Mỹ. Vì những lí do đó, bài viết tập trung xem Commerzbank AGphải nộp phạt là trên 1,45 tỷ xét thực trạng vi phạm cấm vận chịu sự điều USD trên tổng số giao dịch gian lận là 563 triệu chỉnh của Mỹ, mà thực chất là OFAC. USD (Zagaris, B. I. 2015). Theo công bố của OFAC, trong giai đoạn Hậu quả tiếp theo đối với ngân hàng, đó là nguy 2010- 2018 có 25 ngân hàng vi phạm cấm cơ tham gia vào các hoạt động tội phạm. Vì lợi vận với tổng lượt vi phạm là 31 lần, bao gồm: nhuận nên nhiều ngân hàng đã bỏ qua những RBS; Barclays; Compass Bank; Wells Fargo; cảnh báo đỏ, thậm chí cố tình che giấu hoặc JP Morgan; Commerzbank; Societe Generale; làm sai lệch hồ sơ những giao dịch bị cấm theo Trans-Pacific National Bank; HSBC; SCB; luật trừng phạt của Mỹ, đặc biệt từ các quốc ING; Bank of Tokyo Misubishi; National Bank gia trong mức độ cấm vận loại một như Iran, of Abu Drabi; Intesa Sanpaolo; Bank of Guam; Sudan, Syria, North Korea, mà điển hình là Deutsch Bank; BNP Paribas; Clearstream trường hợp vi phạm của BNP Paribas năm 2014 Banking; Bank of Moscow; Bank of America; 48 Số 204- Tháng 5. 2019 Tạp chí Khoa học & Đào tạo Ngân hàng
6. QUẢN TRỊ NGÂN HÀNG & DOANH NGHIỆP Hình 1. Số tiền bị OFAC phạt trong giai đoạn 2010-2018 Đơn vị: Triệu USD Nguồn: Refinitiv (2018). Fines for banks that breached U.S. OFACSanction Bảng 1. Số ngân hàng và quốc gia bị OFAC là 8,9 tỷ USD , 1,45 tỷ USD và 1,9 tỷ USD phạt trong giai đoạn 2010-2018 (Refinitiv, 2018). Năm Số ngân Quốc gia Thực trạng trên cho thấy, vi phạm cấm vận hàng vi không chỉ xảy ra ở những ngân hàng nhỏ mà phạm cả những ngân hàng lớn, thậm chí rất lớn. Số 2010 4 Anh và Mỹ lượng ngân hàng vi phạm cấm vận và giá trị các 2011 4 Anh, Đức, Pháp, Mỹ khoản các ngân hàng bị nộp phạt do vi phạm Anh, Hà Lan, Nhật Bản, cấm vận của OFAC trong giai đoạn 2010- 2018 2012 5 Các tiểu vương quốc Ả Rập thể hiện ở Hình 1 và Bảng 1. thống nhất 2013 5 Anh, Ý, Mỹ, Đức 2.2. Nguyên nhân vi phạm cấm vận 2014 5 Ý, Đức, Nga, Mỹ, Nhật Bản Vi phạm cấm vận liên tục xảy ra và nguyên 2015 5 Đức, Hà Lan, Mỹ nhân cũng vô cùng đa dạng. Vi phạm cấm vận 2016 1 Anh có thể bắt nguồn từ các nhà kinh doanh XNK và NHTM. Tuy nhiên, NHTM là chủ thể giữ 2017 1 Canada vai trò quan trọng trong việc ngăn chặn các 2018 2 Mỹ và Pháp giao dịch cấm vận bởi họ là người kiểm soát Nguồn: Refinitiv (2018). Fines for banks that cuối cùng trước khi quyết định có thực hiện hay breached U.S. OFACSanction không. Về cơ bản, có thể tổng hợp thành các nguyên nhân chính như sau: Credit Agricole; Pay Pay; BancoDo Brasil; Thứ nhất, không rà soát kỹ các giao dịch có National Bank of Pakistan; và Toronto liên quan: Như đã trình bày ở trên, danh sách Dominion Bank PLC. Trong số đó có 6 ngân cấm vận thay đổi liên tục, đòi hỏi NHTM và hàng vi phạm hai lần, bao gồm: RBS; Barclays; nhà kinh doanh XNK dành sự cẩn thận thích Compass Bank; JP Morgan; Commerzbank và đáng để kiểm tra đối tượng và danh sách cấm Bank of Tokyo Misubishi (Refinitiv, 2018). vận. Lý do sâu xa dẫn đến việc bỏ sót thông tin Trong số này, có nhiều ngân hàng phải nộp phạt khá đa dạng, có thể do không đủ nguồn nhân cho OFAC số tiền rất lớn, như BNP Parisbas, lực, hoặc ý thức của những người có trách Commerzbank, HSBC với mức phạt lần lượt nhiệm kiểm tra, hoặc do chủ quan khi rà soát Tạp chí Khoa học & Đào tạo Ngân hàng Số 204- Tháng 5. 2019 49
7. QUẢN TRỊ NGÂN HÀNG & DOANH NGHIỆP các chủ thể quen thuộc, có lịch sử giao dịch tốt mại, hoặc không hợp tác với NH để truy xét và không có bất kỳ vi phạm cấm vận nào trước đến cùng những thông tin đáng ngờ. Về phía đó, nên có tâm lý chủ quan, không kiểm tra kỹ NHTM, không phải mọi thông tin liên quan lưỡng. Có thể minh chứng bằng trường hợp của đến cấm vận đều kiểm tra được từ phần mềm ZTE, công ty nổi tiếng của Trung Quốc trong lọc cấm vận. Thông thường, hệ thống giám sát lĩnh vực công nghệ điện tử, năm 2016 ZTE đã của NHTM chỉ kiểm tra các thông tin xuất hiện bị OFAC tuyên phạt 1,19 tỷ USD do vi phạm trên các giao dịch mà NH gửi đi, vì vậy, khó lệnh trừng phạt của Mỹ do đã xuất khẩu hàng kiểm soát được những thông tin chỉ liên quan hóa cho Iran, Sudan, Bắc Triều Tiên, Syria đến giao dịch cơ sở. Ví dụ, thông tin cảng trung và Cu Ba (Valentino-DeVries, J, và cộng sự, gian trên vận đơn đường biển. Đối với trường 2018). hợp này cần kết hợp cả hệ thống giám sát giao Thứ hai, NHTM cố tình che giấu các giao dịch tự động và thủ công mới đạt được hiệu quả dịch vi phạm cấm vận của khách hàng: Vì của công tác kiểm tra cấm vận nhiều lí do khác nhau mà ngày càng nhiều Thứ năm, chưa chú trọng công tác phòng chống NHTM cố tình che giấu cho khách hàng, như cấm vận: Do kém hiểu biết hoặc chưa ý thức BNP, Barclays Bank, và đặc biệt là Standard được mức độ nguy hiểm cũng như hậu quả của Chartered Bank (SBC). Mặc dù SBC nhiều lần vi phạm cấm vận nên nhiều chủ thể tham gia bị phát hiện vi phạm nhưng SCB chi nhánh thương mại và thanh toán quốc tế, mà trong đó, New York vẫn cố tình lách luật trừng phạt đặc biệt là các nhà kinh doanh XNK chưa đầu của chính quyền Hoa Kỳ, đặc biệt đối với các tư, quan tâm thích đáng đến công tác phòng giao dịch có liên quan tới Iran ( ngừa rủi ro cấm vận. trumpandtrade.com). Nhiều NHTM đã tiếp tay cho những hoạt động 3. Một số gợi ý đối với nhà kinh doanh xuất rửa tiền, tài trợ khủng bố nhưng đã bị phát hiện nhập khẩu và ngân hàng thương mại Việt và phải chấp nhận trừng phạt của OFAC. Ví Nam dụ, năm 2018, OFAC đã phạt JP Morgan Chase Bank NA với số tiền 5,26 triệu USD cho OFAC 3.1. Đối với doanh nghiệp kinh doanh xuất do có những giao dịch nhằm tài trợ khủng bố nhẩu khẩu Thứ ba, NHTM chưa thực hiện tốt quy định về kiểm soát rửa tiền và cấm vận: Kết quả khảo sát Vi phạm quy định cấm vận và trừng phạt có được thực hiện bởi Cơ quan dịch vụ tài chính thể bắt nguồn từ việc cố tình hoặc vô tình. Tuy của Anh (FSA- Financial Services Authority) nhiên, tác giả chỉ đề cập tới biện pháp làm thế cho thấy hơn một nửa trong số 27 ngân hàng nào để các doanh nghiệp có thể ngăn chặn các được kiểm tra chưa thực hiện tốt quy định về hành vi vô tình vi phạm quy định của chương kiểm soát rửa tiền và cấm vận. Hơn nữa, nhiều trình cấm vận của OFAC, EU và UN, cụ thể NHTM chỉ tập trung vào việc xác định các giao như sau: dịch lớn và không xem xét đến những dấu hiệu Thứ nhất, thực hiện rà soát đặc biệt từng giao cảnh báo khi đánh giá hoạt động của khách dịch. Nhà kinh doanh nên rà soát kỹ càng và hàng (Authority, F. C., 2014). đầy đủ tất cả các giao dịch có khả năng vi phạm Thứ tư, cả khách hàng và ngân hàng có tâm lý cấm vận. Lựa chọn biện pháp phù hợp để rà ỷ lại quá nhiều vào chương trình sàng lọc cấm soát cho từng giao dịch, tránh áp dụng một cách vận đã được trang bị tại các NHTM. Giám sát máy móc cho tất cả giao dịch. Cân nhắc biện giao dịch là không thể thiếu để xác định các pháp cho phù hợp với từng loại thị trường, hàng giao dịch đáng ngờ. Tuy nhiên, nhiều nhà kinh hóa, người mua, người bán, nhà trung gian, mà doanh XNK cho rằng đã có các NHTM kiểm trong đó đặc biệt lưu ý với những đối tác trong soát cấm vận và NH có chương trình lọc cấm danh sách cấm vận toàn bộ, những mặt hàng có vận, vì vậy, họ đã không xem xét một cách nguy cơ liên quan như nhựa đường, xăng dầu. kỹ lưỡng các thực thể trong giao dịch thương Thứ hai, không ngừng đào tạo, nâng cao kiến 50 Số 204- Tháng 5. 2019 Tạp chí Khoa học & Đào tạo Ngân hàng
8. QUẢN TRỊ NGÂN HÀNG & DOANH NGHIỆP thức cho người lao động của doanh nghiệp, tuy nhiên cần phải lưu ý đến doanh nghiệp này, đặc biệt là những người trực tiếp làm công tác đặc biệt sau khi chính quyền Mỹ bắt giữ giám XNK. Về cơ bản, doanh nghiệp cần nâng cao đốc tài chính của tập đoàn, bà Mạnh Văn Chu kiến thức về ngoại thương, kỹ năng phân tích tại Vancouver, Canada vào ngày 01/12/2018. và đánh giá rủi ro cho nhân viên. Trong hàng loạt kiến thức cần bổ sung, nên dành sự quan 3.2. Đối với ngân hàng thương mại Việt Nam tâm thích đáng đến việc lựa chọn thị trường, kí kết hợp đồng thương mại, lựa chọn điều kiện cơ Thứ nhất, đầu tư công nghệ phù hợp nhằm sở giao hàng, điều khoản thanh toán bao gồm quản trị rủi ro. Công nghệ hiện đại đáp ứng phương thức, thời gian, chứng từ. Bên cạnh đó, yêu cầu kiểm soát rủi ro liên quan đến các giao chủ thể tham gia liên quan bao gồm tất cả các dịch cấm vận không chỉ là cơ hội nâng cao chất ngân hàng tham gia cũng là nội dung không lượng dịch vụ cho khách hàng mà còn tạo điều được phép bỏ qua để khẳng định giao dịch kiện phòng ngừa rủi ro cho chính bản thân ngân không bị vi phạm cấm vận. hàng. Đầu tư thích đáng những phần mềm có Thứ ba, thực hiện tốt công tác lưu giữ hồ sơ: khả năng lọc thông tin tốt nhất, chính xác nhất Lưu giữ hồ sơ đầy đủ và thường xuyên xem là sự đầu tư thông minh trong điều kiện công lại những giao dịch đã thực hiện nhằm loại trừ nghê 4.0 hiện nay. nguy cơ vi phạm quy định của các chương trình Thứ hai, ngân hàng cần tuân thủ việc kiểm tra cấm vận. theo từng loại giao dịch, xác định loại chứng từ Thứ tư, lựa chọn ngân hàng có kinh nghiệm và nội dung phải rà soát để tránh vi phạm cấm trong phòng chống rửa tiền, cấm vận. Phòng vận. Những giao dịch cần phải kiểm tra, bao ngừa rủi ro có thể từ chính chất lượng dịch vụ gồm: Chuyển tiền, Phát hành và sửa đổi L/C của NHTM. Việc lựa chọn những ngân hàng nhập khẩu; Thông báo bộ chứng từ theo L/C và nhiều kinh nghiệm trong lĩnh vực thanh toán nhờ thu nhập khẩu; Thông báo chấp nhận bộ quốc tế, có chất lượng cao trong việc kiểm tra chứng từ theo L/C trả chậm và D/A; Thanh toán cấm vận và tư vấn tốt sẽ giảm thiếu tối đa rủi bộ chứng từ theo L/C và Nhờ thu nhập khẩu; ro cho khách hàng. Hiện nay nhiều ngân hàng Thông báo LC xuất. lớn như VCB, Vietinbank, BIDV và một số Những chứng từ cần kiểm tra bao gồm điện, NHTM khác đã đầu tư phần mềm chất lượng chứng từ giữa các ngân hàng. Đối với điện, các cao, có khả năng kiểm soát tốt, đáp ứng được mẫu cần kiểm tra bao gồm: Điện chuyển tiền yêu cầu đa dạng hóa thị trường và khách hàng. (giao dịch chuyển tiền); MT 103 hoặc MT202 Bên cạnh đó, việc lựa chọn đúng ngân hàng còn (trong giao dịch thanh toán bộ chứng từ theo tạo cơ hội cho nhà kinh doanh XNK tham gia L/C và nhờ thu nhập khẩu); MT 700/MT707 hội nghị khách hàng có chất lượng nhằm chia (phát hành và sửa đổi L/C và thông báo L/C sẻ kinh nghiệm trong phòng chống rửa tiền và xuất); MT799 (trong giao dịch thông báo chấp cấm vận. nhận bộ chứng từ theo L/C trả chậm và D/A). Thứ năm, hình thành bộ phận chuyên nghiên Thư đòi tiền- Covering Letter là chứng từ giữa cứu khách hàng có mức độ tiềm ẩn rủi ro cao các ngân hàng cần được kiểm tra cấm vận đối trong lĩnh vực hoạt động kinh doanh của doanh với giao dịch thông báo bộ chứng từ theo L/C nghiệp mình. Ví dụ, đối với hoạt động nhập và nhờ thu nhập khẩu, giao dịch thông báo khẩu thiết bị điện tử, thiết bị mạng và viễn chấp nhận bộ chứng từ theo L/C trả chậm và thông, hiện nay Việt Nam nhập khá nhiều mặt D/A, giao dịch thanh toán bộ chứng từ theo L/C hàng này từ Trung Quốc. Tuy nhiên, đây là thị và nhờ thu nhập khẩu. Bên cạnh đó số lượng trường có độ rủi ro cao, cần có nghiên cứu để chứng từ cần kiểm tra để tránh vi phạm cấm tránh những trường hợp vi phạm đáng tiếc xảy vận xoay quanh những chứng từ sau đây: Hóa ra bằng việc xây dựng danh sách khách hàng đơn; Hợp đồng thương mại trong trường hợp cần lưu ý mà Huawei là một ví dụ. Mặc dù hiện thông tin trên hóa đơn chưa đủ; B/L (nếu có); Huawei chưa bị đưa vào danh sách cấm vận, C/O và một số chứng từ khác tùy thuộc loại Tạp chí Khoa học & Đào tạo Ngân hàng Số 204- Tháng 5. 2019 51
9. QUẢN TRỊ NGÂN HÀNG & DOANH NGHIỆP giao dịch. lớn nhằm tạo cơ hội cho khách hàng cập nhật Nội dung cần kiểm tra đối với các giao dịch và thông tin hữu ích liên quan đến cấm vận, trừng chứng từ trên gồm có: Người yêu cầu chuyển phạt của các tổ chức quốc tế. tiền hoặc người trả tiền; Người hưởng; Người Thứ năm, NHTM tư vấn cho khách hàng sử gửi hàng; Ngân hàng của người hưởng hoặc dụng đa dạng hóa loại ngoại tệ. Hiện nay Việt ngân hàng gửi chứng từ; Nhà trung gian; Hãng Nam phần lớn đang sử dụng USD làm đồng tàu; Tên tàu; Thuyền trưởng và đại lý thuyền tiền thanh toán, điều này làm tăng nguy cơ rủi trưởng (nếu có); Bên được thông báo (Notify ro bởi sự giám sát của OFAC. Ngân hàng cần party); Tên hàng; Nguồn gốc xuất xứ của hàng tư vấn cho khách hàng lựa chọn các đồng tiền hóa. Ngoài ra, cần kiểm tra thêm thông tin ngân khác thay vì việc quá tập trung vào USD. Việc hàng phát hành, người thụ hưởng, người yêu không sử dụng USD sẽ giúp tránh những quy cầu mở L/C, các bên trung gian (đối với giao định nặng nề của OFAC, đặc biệt trong trường dịch thông báo L/C xuất) và ngân hàng thu hộ hợp vi phạm cấm vận xảy ra. NHTM nên áp trong thanh toán nhờ thu. dụng chính sách giảm trừ cho khách hàng nhập Thứ ba, Tăng cường hỗ trợ cho khách hàng: khẩu một phần phí thanh toán quốc tế khi sử NHTM Việt Nam hỗ trợ cho khách hàng nhiều dụng ngoại tệ khác ngoài USD trong hoạt động hơn nữa bằng việc cung cấp dịch vụ kiểm tra nhập khẩu. cấm vận từ trước khi khách hàng kí hợp đồng chính thức. Như đã trình bày ở phần trên, mặc Kết luận dù hiện nay có nhiều doanh nghiệp rất quan Cấm vận là một vấn đề phức tạp, khó kiểm soát tâm đến việc có được những thông tin liên quan bởi sự đa dạng và thường xuyên thay đổi. Vi đến cấm vận để phòng ngừa rủi ro.Tuy nhiên, ở phạm cấm vận xuất phát từ những nguyên nhân giai đoạn chưa kí hợp đồng, khách hàng không khách quan chủ quan khác nhau và để lại những có cơ hội sử dụng dịch vụ chính thức của ngân hậu quả nặng nề cả về uy tín và tài chính cho hàng, mà chỉ bằng mối quan hệ cá nhân. Chính các chủ thể tham gia hoạt động thương mại và vì vậy, việc kiểm tra đối với giai đoạn này chỉ thanh toán quốc tế. Từ đó, đòi hỏi các nhà kinh mang tính chất sơ bộ, không đảm bảo tất cả các doanh xuất nhập khẩu và NHTM không ngừng thông tin liên quan cấm vận được kiểm tra một cập nhật thông tin về cấm vận, hoàn thiện, tăng cách đầy đủ. cường các biện pháp kiểm tra, kiểm soát đối Thứ tư, tổ chức hội nghị khách hàng thường với tất cả thực thể có liên quan đến giao dịch xuyên ở tất cả các chi nhánh. Việc tổ chức hội thương mại và thanh toán quốc tế để không vi nghị khách hàng cần được thực hiện một cách phạm cấm vận và hướng tới sự phát triển bển thường xuyên và ở tất cả các chi nhánh của vững, khẳng định uy tín trên thị trường thế giới NHTM thay vì chỉ tập trung ở một số chi nhánh ■ Tài liệu tham khảo 1. Authority, F. C. (2014). H. w small banks manage money laundering and sanctions risk. 2. Carter, B. E., & Farha, R. M. (2012). Overview and operation of us financial sanctions, including the example of Iran. Geo. J. Int’l L., 44, 903. 3. Cameron, I. (2003). UN targeted sanctions, legal safeguards and the European Convention on Human Rights. Nordic Journal of International Law, 72(2), 159-214. 4. Decaux, E. (2008). The definition of traditional sanctions: their scope and characteristics. International Review of the Red Cross, 90(870), 249-257. 5. Eaton, J., & Engers, M. (1992). Sanctions. Journal of Political Economy, 100(5), 899-928 6. Eland, I. (2018). Economic sanctions as tools of foreign policy. In Economic Sanctions (pp. 29-42). Routledge. 7. Eriksson, M. (2016). Targeting peace: understanding UN and EU targeted sanctions. Routledge 8. Hufbauer, G. C., & Oegg, B. (2000). Targeted sanctions: A policy alternative. Law & Pol’y Int’l Bus., 32, 11. 9. John W. Boscariol, J. Patrick Briscoe, Laura El-Sabaawi, Steven C. Emme, Jahna M. Hartwig, Jack R. Hayes, Adam Klauder, Carlos Ramos-Mrosovsky, Cari N. Stinebower and Petra A. Vorwig, Export Controls and Economic Sanctions, Vol. 44, No. 1, International Legal Developments Year in Review: 2009 (SPRING 2010), pp. 25-44. 52 Số 204- Tháng 5. 2019 Tạp chí Khoa học & Đào tạo Ngân hàng
10. QUẢN TRỊ NGÂN HÀNG & DOANH NGHIỆP 10. Lau, T. J. (2004). Triggering Parent Company Liability Under United States Sanctions Regimes: The Troubling Implications of Prohibiting Approval and Facilitation. American Business Law Journal, 41(4), 413-457. 11. Peter, L. Fitzgerald, (2007), The impact of economic sanctions, Vol. II: Evidence, second reports of session (Paper 96-II), 12. Refinitiv (2018). Fines for banks that breached U.S. OFACSanctions 13. Raymond, N. (2015). BNP Paribas sentenced in $8.9 billion accord over sanctions violations. Reuters, May, 1. 14. Valentino-DeVries, J., Singer, N., Keller, M. H., & Krolik, A. (2018). Your apps know where you were last night, and they’re not keeping it secret. New York Times, 10. 15. Zagaris, B. I. MONEY LAUNDERING AND ECONOMIC SANCTIONS Commerzbank AG Admits to Sanctions and Money 16. Quy định số 2112/QĐ-TTg ngày 25/11/2014 của Thủ tướng Chính phủ ban hành Kế hoạch hành động về phòng chống rửa tiền và tài trợ khủng bố giai đoạn 2015-2020. 17. infographic.pdf 18. the Banks, The Financial Consequences of Counterterorism, Tom Keatinge 19. 20. 21. 22. sanctions 23. sanctions 24. Thông tin tác giả Nguyễn Thị Hồng Hải, Tiến sĩ Khoa Kinh doanh Quốc tế, Học viện Ngân hàng Email: hainth@hvnh.edu.vn Summary Sanction Violantions in International Trade and Payments- Critical Issues and Recommendations for Vietnamese Exporters, Importers and Commercial Banks International trade and payment contribute positively to the national economic development, however, these activities associate with high risks. In addition to complying with international regulations, the laws of the involved countries, these activities are also subject to the supervision of many international organizations in various management areas. Sanction violations may happen anytime during the process from contract negotiation, signing contracts for carriage, scheduling for transportation and making payment. However, sanction violations arebasically often recognized and heavily fined by supervising organizations at the payment stage through banks. The consequences of violating sanctions are huge in terms of economic aspects, deteriorating reputation and causing difficulties in business activities of import-export enterprises as well as commercial banks. The article focuses on contents of sanction violations, consequences of these violations and preventive measures for Vietnamese enterprises and commercial banks to avoid punishment from organizations which directly supervise the international sanctions, especially from OFAC due to the fact that Vietnam has many transactions that are subject to the supervision of this organization. Key words: Sanction, Bank Remittance, fines for banks that breached OFAC sanction Hai Thi Hong Nguyen, PhD. Faculty of International Business, Banking Academy of Vietnam Tạp chí Khoa học & Đào tạo Ngân hàng Số 204- Tháng 5. 2019 53