Tài chính tín dụng - Chương 3: Tài chính doanh nghiệp

Nội dung text: Tài chính tín dụng - Chương 3: Tài chính doanh nghiệp

1. Chöông 3 : Taøøi chính doanh nghieäpä I - BAÛN CHAÁT VAØ VAI TROØ TÀI CHÍNH DOANH NGHIỆP 1. Doanh nghieäp vaø caùc ñaëc ñaëc tröng cuûa doanh nghieäp : - Doanh nghieäp laø toå chöùc kinh teá coù teân rieâng, coù taøi saûn, coù truï sôû giao dòch oån ñònh, coù con daáu, ñöôïc ñaêng kyù kinh doanh theo quy ñònh cuûa phaùp luaät nhaèm muïc ñích thöïc hieän caùc hoaït ñoäng kinh doanh . - Ñaëc tröng :  Laø toå chöùc kinh teá thöïc hieän chöùc naêng kinh doanh.  Hoaït ñoäng kinh doanh cuûa doanh nghieäp laø söï keát hôïp caùc nhaân toá ñaàu vaøo nhö voán lao ñoäng ñeå taïo ra caùc saûn phaåm haøng hoaù vaø ñöôïc tieâu thuï treân thò tröôøng vôùi muïc ñích lôïi nhuaän. 2. Baûn chaát cuûa taøi chính doanh nghieäp - Veà hieän töôïng: taøi chính doanh nghieäp phaûn aùnh söï vaän ñoäng chuyeån dòch cuûa caùc luoàng giaù trò phaùt sinh trong quaù trình saûn xuaát kinh doanh vaø tröïc tieáp phuïc vuï cho quaù trình naøy cuûa doanh nghieäp. - Veà baûn chaát taøi chính: taøi chính doanh nghieäp laø heä thoáng caùc quan heä kinh teá phaùt sinh trong quaù trình phaân phoái caùc nguoàn löïc taøi chính. Ñöôïc theå hieän thoâng qua quaù trình huy ñoäng vaø söû duïng caùc loaïi voán, quyõ tieàn teä nhaèm phuïc vuï cho hoaït ñoäng kinh doanh cuûa doanh nghieäp. Caùc quan heä kinh teá caáu thaønh baûn chaát tài chính doanh nghiệp:  Quan heä kinh teá giöõa doanh nghieäp vaø nhaø nöôùc.  Quan heä kinh teá giöõa doanh nghieäp vôùi thò tröôøng.  Quan heä kinh teá trong noäi boä doanh nghieäp. 3. Vai troø taøi chính doanh nghieäp : Xuaát phaùt töø cô cheá kinh teá, trong ñieàu kieän kinh teá thò tröôøng, tài chính doanh nghiệp thöïc hieän caùc vai troø sau:  Toå chöùc huy ñoäng vaø phaân phoái söû duïng caùc nguoàn löïc taøi chính coù hieäu quaû. 30
2.  Taïo laäp caùc ñoøn baåy taøi chính ñeå kích thích, ñieàu tieát caùc hoaït ñoäng kinh teá trong doanh nghieäp.  Kieåm tra ñaùnh giaù hieäu quaû caùc hoaït ñoäng kinh doanh cuûa doanh nghieäp II - CAÁU TRUÙC TAØI CHÍNH DOANH NGHIEÄP Baûng caân ñoái taøi chính doanh nghieäp Taøi saûn Nôï vaø voán Taøi saûn löu ñoäng Nôï thöôøng xuyeân (ngaén haïn) Taøi saûn coá ñònh Nôï daøi haïn Taøi saûn taøi chính Voán coå phaàn (ñieàu leä) Lôïi nhuaän Caáùu truùc taøi chính doanh nghieäp ñöôïc xem döôùi goác ñoä: - Caáu truùc taøi saûn - Caáu truùc nguoàn voán 1 - Khaùi nieäm vaø caùc ñaëc tröng taøi saûn kinh doanh - Taøi saûn kinh doanh cuûa doanh nghieäp ñöôïc xem laø moät khoái löôïng giaù trò bieåu hieän döôùi daïng caùc yeáu toá saûn xuaát kinh doanh, ñöôïc doanh nghieäp taïo laäp vaø ñöa vaøo kinh doanh nhaèm muïc ñích sinh lôøi. - Ñaëc ñieåm :  Taøi saûn phaûi ñaày ñuû môùi ñaûm baûo cho hoaït ñoäng kinh doanh coù theå tieán haønh vaø kinh doanh oån ñònh.  Quaù trình luaân chuyeån voán taøi saûn gaén lieàn vôùi quaù trình saûn xuaát kinh doanh (T – H – T’), giaù trò khoâng bò maát ñi maø phaûi khoâng ngöøng lôùn leân sau moãi chu kyø kinh doanh. 2 - Taøi saûn coá ñònh – Voán coá ñònh : - TSCÑ cuûa doanh nghieäp laø nhöõng taøi saûn thoûa maõn 2 ñieàu kieän sau:  Coù giaù trò lôùn  Thôøi gian söû duïng laâu daøi - Voán coá ñònh laø bieåu hieän baèng tieàn cuûa toaøn boä TSCÑ duøng trong hoaït 31
3. ñoäng kinh doanh cuûa doanh nghieäp. Vì vaäy voán coá ñònh coù nhöõng ñaëc tröng cô baûn sau:  Ñöôïc boá trí treân töøng coâng ñoaïn cuï theå cuûa chu trình, tham gia vaøo nhieàu chu kyø kinh doanh nhö hình thaùi bieåu hieän khoâng thay ñoåi.  Giaù trò ñöôïc keát chuyeån daàn töøng phaàn vaøo chi phí kinh doanh, cho neân chu kyø quaây voøng voán coá ñònh laø laâu daøi. - Quaûn lyù TSCÑ:  Phaân loaïi TSCÑ theo caùc tieâu thöùc khaùc nhau ñeå boá trí söû duïng vaø baûo quaûn coù hieäu quaû.  Laäp keá hoaïch trích khaáu hao TSCÑ hôïp lyù ñeå baûo toaøn voán.  Söû duïng caùc nguoàn voán coù quy moâ lôùn vaø tính oån ñònh cao ñeå ñaàu tö TSCÑ. * Phöông phaùp khaáu hao ñöôøng thaúng : Theo phương phaùp naøy möùc khaáu hao haèng naêm ñöôïc xaùc ñònh theo coâng thöùc NG MKH = T Möùc KH Ñöôøng khaáu hao Thôøi gian * Phöông phaùp khaáu hao nhanh : Khaáu hao TSCÑ haèng naêm ñöôïc tính theo coâng thöùc : MKH (t) = TKH (ñc) x GTCL (t) 32
4. Möùc KH Ñöôøng khaáu hao Thôøi gian  MKH (t) laø möùc khaáu hao naêm thöù t  TKH (ñc) = TKH(t-1)x ( 1+ Heä soá ñieàu chænh)  GTCL (t) laø giaù trò coøn laïi cuûa TSCÑ naêm thöù (t) * Phöông phaùp khaáu hao theo tyû leä giaûm daàn : MKH (t) = TKH (t) x NG T(t) TKH (t) = T(t) t=1 TKH (t) : tyû leä khaáu hao naêm thöù (t) NG : nguyeân giaù TSCÑ T(t) : soá naêm KH TSCÑ coøn laïi tính töø ñaàu naêm (t) N : thôøi haïn söû duïng cuûa TSCÑ Nhaän xeùt : - Moãi caùch tính coù keát quaû khaáu hao khaùc nhau . - Doanh nghieäp caàn löïa choïn phöông thöùc thích hôïp vôùi töøng loaïi taøi saûn coá ñònh :  Nhaø xöôûng khaáu hao ñöôøng thaúng  Thieát bò coâng ngheä khaáu hao nhanh 3 - Taøi saûn löu ñoäng – Voán löu ñoäng : 33
5. Boä phaän taøi saûn phuïc vuï cho hoaït ñoäng kinh doanh coù thôøi gian luaân chuyeån döôùi 1 naêm, mang caùc ñaëc tröng sau :  Luoân thay ñoåi hình thaùi bieåu hieän qua moãi coâng ñoaïïn cuûa chu trình kinh doanh, nhaèm höôùng ñeán moät hình thaùi vaät chaát coù moät giaù trò söû duïng môùi. Vì vaäy, TSLÑ luaân chuyeån qua caùc coâng ñoaïn cuûa chu kyø.  Giaù trò TSLÑ ñöôïc keát chuyeån toaøn boä vaøo chi phí kinh doanh vaø seõ ñöôïc thu hoài töø thu nhaäp, thôøi gian luaân chuyeån voán löu ñoäng ngaén. Quaûn lyù TSLÑ - TSLÑ bao goàm:  Tieàn  Caùc khoaûn phaûi thu  Caùc loaïi nguyeân vaät lieäu, haøng hoaù - Döïa vaøo ñaëc ñieåm cuûa töøng loaïi hình kinh doanh vaø quy trình kinh doanh maø doanh nghieäp seõ boá trí löôïng voán löu ñoäng hôïp lyù nhaèm ñaûm baûo cho quaù trình kinh doanh ñöôïc tieán haønh lieân tuïc vaø ñaït hieäu quaû cao. quaûn lyù taøi saûn löu ñoäng theo phöông phaùp ñònh möùc vaø giôùi haïn. - Ñaàu tö TSLÑ töø nhieàu nguoàn voán khaùc nhau, caên cöù vaøo thôøi gian quay voøng voán maø coù keá hoaïch khai thaùc söû duïng voán hôïp lyù. * Caáu truùc taøi saûn : - Taøi saûn taøi chính laø caùc taøi saûn hình thaønh trong quaù trình kinh doanh cuûa doanh nghieäp. - Caùc loaïi taøi saûn taøi chính :  Caùc khoaûn tieàn göûi ngaân haøng, cho vay  Caùc khoaûn lieân doanh  Goùp voán coå phaàn  Caùc loaïi traùi phieáu, coå phieáu  Taøi saûn cho thueâ * Caáu truùc nguoàn voán kinh doanh : - Laø söï hoån hôïp giöõa nôï vaø voán chuû sôû höõu + lôïi nhuaän phaûn aùnh söï choïn caùc nguoàn taøi trôï 34
6. - Khi phaùt sinh moät döï aùn ñaàu tö môùi doanh nghieäp coù theå löïa choïn nguoàn taøi trôï theo 2 caùch:  Vay nôï  Huy ñoäng voán coå phaàn Caên cöù vaøo tính chaát kinh teá coù theå chia nguoàn voán kinh doanh cuûa doanh nghieäp laøm hai loaïi: Ñaëc ñieåm cuûa Nôï vaø Voán : Nôï Voán Phaân phoái coá ñònh Phaân phoái theo coå töùc Öu tieân thanh toaùn cao nhaát Öu tieân thanh toaùn thaáp nhaát Giaûm tröø thueá Khoâng giaûm tröø thueá Kyø haïn coá ñònh Khoâng xaùc ñònh thôøi gian Khoâng kieåm soaùt quaûn lyù Kieåm soaùt quaûn lyù Nguoàn voán chuû sôû höõu : laø boä phaän nguoàn voán maø khi söû duïng doanh nghieäp khoâng phaûi cam keát hoaøn traû cho caùc chuû sôû höõu, goàm:  Nguoàn voán goùp ban ñaàu khi doanh nghieäp môùi thaønh laäp : laø boä phaän hình thaønh voán ñieàu leä do caùc chuû sôû höõu ñaàu tö.  Nguoàn voán ñöôïc boå sung trong quaù trình kinh doanh : laø nhöõng nguoàn töø beân trong (caùc quyõ trích laäp töø lôïi nhuaän sau thueá) vaø caùc nguoàn tö beân ngoaøi (lieân doanh, phaùt haønh coå phieáu ) Nôï phaûi traû : laø soá tieàn maø doanh nghieäp chieám duïng được hoaëc vay möôïn duøng laøm voán kinh doanh vôùi cam keát seõ hoaøn traû laïi cho caùc chuû sôû höõu sau moät thôøi gian nhaát ñònh.  Nôï ngaân haøng  Nôï ngöôøi baùn  Nôï ngöôøi lao ñoäng  Nôï nhaø nöôùc  Nôï khaùc III – CƠ CHẾ TÀI TRỢ TÀI CHÍNH DOANH NGHIỆP 35
7. Taøi trôï giaùn tieáp Trung gian Voán Ngöôøi tieát kieäm : Voán Ngöôøi caàn voán : - Hoä gia ñình taøi chính - Hoä gia ñình Doanh - nghieäp - Doanh nghieäp - Chính phuû Thò tröôøng Voán Voán - Chính phuû - Nöôùc ngoaøi taøi chính - Nöôùc ngoaøi Taøi trôï tröïc tieáp Taøi trôï giaùn tieáp Tieàn göûi Tieàn Ngöôøi Trung Doanh tieát gian nghieäp kieän taøi Laõi chính Laõi Taøi trôï tröïc tieáp -Hoä gia ñình Thò tröôøng -Doanh nghieäp Voán Voán Taøi chính -Chính phuû Nhaø ñaàu tö - Thò tröôøng chöùng khoaùn keát noái tröïc tieáp giöõa ngöôøi tieát kieäm vaø ngöôøi coù nhu caàu veà voán. Ngöôøi tieát kieäm coù nhieàu cô hoäi mua nhieàu loaïi chöùng khoaùn. Caùc coâng ty coå phaàn coù nhieàu cô hoäi tieáp caän caùc nguoàn voán tieát kieäm. 36
8. IV - THU NHAÄP VAØ PHAÂN PHOÁI THU NHAÄP Thu nhaäp cuûa doanh nghieäp laø toaøn boä soá tieàn maø doanh nghieäp thu ñöôïc trong quaù trình kinh doanh, phaûn aùnh doøng tieàn ñi vaøo doanh nghieäp, bao goàm: - Doanh thu baùn haøng hoaù vaø cung öùng dòch vuï, chieám tyû troïng lôùn vaø chuû yeáu. - Thu nhaäp töø hoaït ñoäng ñaàu tö taøi chính  Laõi tieàn göûi, cho vay  Coå töùc  Chia laõi lieân doanh  Thu nhaäp töø mua baùn chöùng khoaùn  Tieàn cho thueâ taøi saûn - Caùc khoaûn thu nhaäp baát thöôøng khaùc :  Thanh lyù TSCÑ  Hoaøn nhaäp döï phoøng  Phaït vi phaïm hôïp ñoàng kinh teá vaø thanh toaùn  Taøi saûn thöøa, nôï khoâng xaùc ñònh ñöôïc chuû - Thu nhaäp laø nguoàn taøi chính vaø ñeå söû duïng caàn coù chính saùch phaân phoái . - Phaân phoái thu nhaäp döïa vaøo :  Chính saùch thueá cuûa nhaø nöôùc  Chính saùch tieàn löông vaø phaùt trieån nguoàn nhaân löïc  Nhu caàu voán ñaàu tö phaùt trieån cuûa doanh nghieäp ôû hieän taïi vaø töông lai. * Nguyeân taéc phaân phoái thu nhaäp : - Ñaûm baûo quaù trình tích luyõ taùi ñaàøu tö môû roäng kinh doanh trong töông lai. - Döï phoøng haïn cheá ruûi ro, haïn cheá toån thaát veà taøi chính, taïo ra söï an toaøn trong kinh doanh. - Giaûi quyeát thoûa ñaùng moái quan heä veà lôïi ích kinh teá cho caùc chuû theå tham gia. Taïo ra ñoäng löïc kích thích caùc hoaït ñoäng kinh teá naâng cao hieäu 37
9. quaû trong kinh doanh. * Quaù trình phaân phoái ñöôïc thöïc hieän theo trình töï - Buø ñaép caùc khoaûn chi phí ñaõ tieâu hao trong quaù trình kinh doanh : Thu nhaäp – Chi phí hôïp lyù hôïp leä = Lôïi nhuaän Lôïi nhuaän laø phaàn keát quaû taøi chính cuoái cuøng cuûa chu kyø kinh doanh; laø chæ tieâu chaát löôïng toång hôïp quan troïng ñeå ñaùnh giaù hieäu quaû kinh doanh cuûa doanh nghieäp. - Noäp thueá thu nhaäp doanh nghieäp theo quy ñònh : Lôïi nhuaän – Thueá = Lôïi nhuaän sau thueá - Trích buø ñaép caùc khoaûn chi phí khoâng hôïp lyù, hôïp leä ñeå baûo toaøn voán . - Trích laäp caùc quyõ chuyeân duøng :  Quyõ döï phoøng taøi chính  Quyõ ñaàu tö phaùt trieån  Quyõ phuùc lôïi khen thöôûng  Quyõ trôï caáp thoâi vieäc - Chia laõi lieân doanh, chia coå töùc, noäp ngaân saùch nhaø nöôùc . Câu hỏi ôn tập : 1/ Bản chất, vai trò của tài chính doanh nghiệp ? 2/ So sánh các phương pháp khấu hao tài sản doanh nghiệp . 3/ Cơ chế tài trợ tài chính doanh nghiệp ? 38
10. Chöông 4 : THÒ TRÖÔØNG TAØI CHÍNH I - KHAÙI NIỆM THÒ TRÖÔØNG TAØI CHÍNH - Khaùi nieäm : Thò tröôøng taøi chính laø thò tröôøng ôû ñoù caùc loaïi voán ngaén haïn, trung vaø daøi haïn ñöôïc chuyeån töø nôi thöøa sang nôi thieáu ñaå ñaùp öùng cho nhu caàu phaùt trieån kinh teá xaõ hoäi . Laø nôi gaëp gôõ giöõa caùc nguoàn cung caàu veà voán . Hay noùi caùch khaùc thò tröôøng taøi chính laø nôi giao dòch caùc loaïi taøi saûn taøi chính, voán taøi chính hay caùc coâng cuï bieåu thò voán phaùt sinh theo töøng phöông thöùc giao dòch treân thò tröôøng . - Caùc yeáu tố caáu thaønh thò tröôøng taøi chính:  Ñoái töôïng cuûa thò tröôøng  Coâng cuï cuûa thò tröôøng  Chuû theå tham gia treân thò tröôøng II - PHAÂN LOẠI THÒ TRÖÔØNG TAØI CHÍNH 1. Caên cöù vaøo thôøi gian vaän ñoäng cuûa nguoàn voán  Thò tröôøng tieàn teä  Thò tröôøng voán 2. Caên cöù vaøo caùch thöùc huy ñoäng voán  Thò tröôøng caùc coâng cuï nôï  Thò tröôøng voán coå phieáu 3. Caên cöù vaøo cô caáu toå chöùc  Thò tröôøng sô caáp  Thò tröôøng thöù caáp 39
11. Thò tröôøng sô caáp Thò tröôøng thöù caáp - Taïo voán cho nhaø phaùt haønh - Caùc luoàng voán dòch chuyeån giöõa caùc - Taïo haøng hoùa cho thò tröôøng giao dòch nhaø ñaàu tö vaø nhaø kinh doanh maø khoâng chaûy vaøo nhöõng nhaø phaùt haønh. - Ngöôøi baùn chöùng khoaùn laø KBNN, NHNN, Coâng ty phaùt haønh, taäp ñoaøn - Giao dòch treân thò tröôøng phaûn aùnh baûo laõnh phaùt haønh nguyeân taéc caïnh tranh töï do, giaù do CK do cung caàu quyeát ñònh. - Giaù chöùng khoaùn do toå chöùc phaùt haønh quyeát ñònh, thöôøng ñöôïc in ngay - Thò tröôøng hoaït ñoäng lieân tuïc, caùc nhaø treân chöùng khoaùn. ñaàu tö mua baùn CK nhieàu laàn treân thò tröôøng III - THÒ TRÖÔØNG TIEÀN TEÄ 1, Khái niệm : Thị trường tiền tệ là thị trường vốn ngắn hạn, nơi diễn ra các hoạt động cung, cầu vốn có kỳ hạn thanh toaùn döôùi moät naêm . 2, Phân loại : a) Thị trường tín dụng ngắn hạn : Diễn ra các hoạt động vay và cho vay vốn ngắn hạn giữa các tổ chức tín dụng với các chủ thể thừa hoặc thiếu vốn có kỳ hạn dưới 1 năm nhö vay và cho vay ngắn hạn bằng tiền; vay và cho vay ngắn hạn dưới hình thức cầm cố và chiết khấu các giấy tờ có giá; bảo lãnh nôï b) Thị trường liên ngân hàng : Diễn ra các hoạt động vay và cho vay ngắn hạn giữa các tổ chức tín dụng với nhau và giữa các tổ chức tín dụng với ngân hàng trung ương có kỳ hạn dưới 12 tháng (cho vay qua đêm, hợp đồng mua lại qua đêm, cho vay tái cấp vốn, cho vay tái chiết khấu, cho vay cầm cố các giấy tờ có giá ngắn hạn) . c) Thị trường mua, bán các giấy tờ có giá ngắn hạn : Diễn ra các hoạt động mua bán ngắn hạn các giấy tờ có giá . d) Thị trường ngoại hối : Diễn ra các hoạt động ñaàu tö, mua bán ngoại tệ, vàng, đá quý, caùc giaáy tôø coù giaù hoaëc caùc coâng cuï thanh toaùn baèng ngoaïi teä 3, Ñaëc ñieåm cuûa thò tröôøng tieàn teä - Haøng hoùa giao dòch treân thò tröôøng naøy laø caùc loaïi chöùng khoaùn ngaén haïn . - Hoaït ñoäng giao dòch treân thò tröôøng chuû yeáu laø thoûa maõn nhu caàu voán 40
12. ngaén haïn vaø khaû naêng sinh lôøi cuûa tieàn teä . - Giaù caû haøng hoùa bieán ñoäng theo quan heä cung caàu - Söï tham gia cuûa NHTW laø khoâng theå thieáu - Thò tröôøng tieàn teä laø thò tröôøng voâ hình - Thò tröôøng tieàn teä laø thò tröôøng baùn buoân laø chuû yeáu 4, Caùc coâng cuï treân thò tröôøng tieàn teä : - Tín phieáu kho baïc nhaø nöôùc ( Treasury bill - TB) - Caùc khoaûn cho vay lieân ngaân haøng - Chöùng chæ tieàn göûi (Certificate of deposit - CD) - Thöông phieáu ( Commercial paper - CP) - Giaáy chaáp nhaän cuûa ngaân haøng(Banker’s acceptance - BA) - Hôïp ñoàng mua laïi (Repurchase agreement- RP) 5, Caùc chuû theå tham gia thò tröôøng tieàn teä - Ngaân haøng thöông maïi - Ngaân haøng trung öông - Caùc toå chöùc phi taøi chính - Caùc toå chöùc taøi chính phi ngaân haøng - Caù nhaân, hoä gia ñình - Nhaø moâi giôùi 6, Khả naêng cuûa thò tröôøng tieàn teä - Chuyeån voán nhaøn roãi sang ngöôøi thieáu voán, caàn voán boå sung cho quaù trình kinh doanh vaø coù cô hoäi ñaàu tö 41
13. Caùc trung gian taøi chính Voán ngaé n Beân cho vay: Beân ñi vay: Voán Thò tröôøng Voán ngaén ngaén Caù nhaân - Doanh nghieäp - tieàn teä haïn haïn - Caù nhaân - Hoä gia ñình - Hoä gia ñình - Chuyeån voán nhaøn roãi sang ngöôøi thieáu voán, caàn voán boå sung cho quaù trình kinh doanh vaø coù cô hoäi ñaàu tö - Caân ñoái ñieàu hoøa voán giöõa caùc ngaân haøng thöông maïi :  Ñaûm baûo nguoàn voán kinh doanh cuûa caùc ngaân haøng thöông maïi.  Ñaûm baûo khaû naêng thanh toaùn cho caùc ngaân haøng thöông maïi.  NHTW ñieàu tieát löu thoâng tieàn teä treân phaïm vi caû nöôùc nhaèm thöïc thi chính saùch tieàn teä. 7, Chöùc naêng cuûa thò tröôøng tieàn teä : - Ñoái vôùi neàn kinh teá :  Thò tröôøng tieàn teä laø nôi taïo moâi tröôøng thuaän lôïi ñeå dung hoøa caùc lôïi ích kinh teá treân thò tröôøng  Ñieàu hoøa caùc nguoàn voán nhaøn roãi trong neàn kinh teá  Khai thaùc trieät ñeå nguoàn voán saün coù trong neàn kinh teá, haïn cheá phaùt haønh môùi cuûa NHTW  Quyeát ñònh cô caáu ñaàu tö vaø cô caáu kinh teá - Ñoái vôùi söï phaùt trieån cuûa thò tröôøng taøi chính : Taïo cô sôû, ñieàu kieän cho söï phaùt trieån vaø hoaït ñoäng coù hieäu quaû cuûa thò tröôøng chöùng khoaùn 8, Caùc nghieäp vuï cô baûn treân thò tröôøng tieàn teä : - Nghieäp vuï vay vaø cho vay voán baèng tieàn : dieãn ra treân thò tröôøng tieàn teä lieân ngaân haøng, qua caùc hình thöùc :  Vay qua caùc hôïp ñoàng tín duïng giöõa caùc NHTM 42
14.  Vay taùi chieát khaáu giöõa NHTM vôùi NHTW - Nghieäp vuï mua baùn chöùng khoaùn ngaén haïn : coâng cuï chuû yeáu laø caùc loaïi chöùng khoaùn ngaén haïn ñöôïc phaùt haønh ôû thò tröôøng tieàn teä sô caáp vaø mua baùn laïi treân thò tröôøng thöù caáp. Dieãn ra treân thò tröôøng tieàn teä môùi  Phaùt haønh chöùng khoaùn ngaén haïn  Mua baùn chöùng khoaùn ngaén haïn IV - THÒ TRÖÔØNG VOÁN - Khaùi nieäm : Thò tröôøng voán laø thò tröôøng giao dòch cuûa caùc coâng cuï taøi chính coù kyø haïn treân moät naêm, laø thò tröôøng cung öùng voán ñaàu tö daøi haïn cho neàn kinh teá. - Thò tröôøng voán bao goàm :  Thò tröôøng vay nôï daøi haïn bieåu hieän qua hoaït ñoäng cuûa hai daïng thò tröôøng phoå bieán laø thò tröôøng tín duïng thueâ mua vaø thò tröôøng vay theá chaáp.  Thò tröôøng chöùng khoaùn 1. Phaân loaïi thò tröôøng voán : - Caên cöù vaøo cô caáu toå chöùc thò tröôøng :  Thò tröôøng sô caáp  Thò tröôøng thöù caáp - Caên cöù vaøo caùc coâng cuï tham gia treân thò tröôøng :  Thò tröôøng chöùng khoaùn Nhaø nöôùc  Thò tröôøng traùi phieáu doanh nghieäp  Thò tröôøng coå phieáu 2. Caùc coâng cuï treân thò tröôøng voán : Traùi phieáu Coå phieáu 43
15. - Laø chöùng khoaùn nôï do chính phủ, - Laø chuùng khoaùn voán, khoâng coù kyø haïn vaø doanh nghieäp phaùt haønh ñeå huy ñoäng khoâng hoaøn voán. voán trung, daøi haïn. - Coå töùc thöôøng tuyø thuoäc vaøo keát quaûn - Ñöôïc höôûng laõi coá ñònh vaø tyû suaát laõi kinh doanh, khoâng coá ñònh. khoâng cao nhöng khoâng phuï thuoäc vaøo - Coâng ty phaù saûn, coå ñoâng laø ngöôøi cuoái keát quaû kinh doanh, ít ruûi ro. cuøng ñöôïc höôûng giaù trò coøn laïi cuûa taøi saûn - Khi coâng ty giaûi theå thanh lyù taøi saûn thanh lyù. traùi chuû döôïc öu tieân traû nôï tröôùc coå - Giaù coå phieáu bieán ñoäng raát nhanh nhaïy, ñoâng. ñaëc bieät laø treân thò tröôøng thöù caáp. - Khoâng coù quyeàn bieåu quyeát - Coù giaù trò bieåu quyeát. Coå phieáu : chöùng khoaùn voán - Caên cöù vaøo hình thöùc, coå phieáu coù hai loaïi : coå phieáu voâ danh vaø coå phieáu kyù danh . - Caên cöù vaøo quyeàn lôïi ñöôïc höôûng, coå phieáu goàm hai loaïi phoå bieán laø coå phieáu öu ñaõi vaø coå phieáu thöôøng . - Caên cöù vaøo phöông thöùc goùp voán, coå phieáu coù hai loaïi laø coå phieáu hieän kim vaø coå phieáu hieän vaät Traùi phieáu : laø loaïi chöùng khoaùn nôï - Traùi phieáu doanh nghieäp - Traùi phieáu nhaø nöôùc - Traùi phieáu do chính quyeàn ñòa phöông - Traùi phieáu ñaàu tö 3. Chuû theå tham gia thò tröôøng voán : - Chuû theå phaùt haønh chöùng khoaùn - Ngöôøi ñaàu tö - Ngöôøi moâi giôùi chöùng khoaùn - Ngöôøi kinh doanh chöùng khoaùn - Ngöôøi toå chöùc thò tröôøng - Ngöôøi ñieàu hoøa thò tröôøng 44
16.  Chuû theå phaùt haønh chöùng khoaùn  Chính phuû vaø chính quyeàn ñòa phöông  Caùc coâng ty phaùt haønh coå phieáu traùi phieáu  Caùc toå chöùc taøi chính phaùt haønh traùi phieáu, chöùng chæ thuï höôûng  Nhaø ñaàu tö laø nhöõng ngöôøi mua baùn chöùng khoaùn treân thò tröôøng, bao goàm  Nhaø ñaàu tö caù nhaân  Nhaø ñaàu tö coù toå chöùc: ñaây laø nhöõng nhaø ñaàu tö chuyeân nghieäp vôùi lôïi theá veà quy moâ voán vaø coù kinh nghieäp.  Caùc nhaø moâi giôùi, coâng ty chöùng khoaùn: laø nhöõng coâng ty hoaït ñoäng treân lónh vöïc chöùng khoaùn coù theå ñaûm nhaän moät hoaëc nhieàu nghieäp vuï nhö baûo laõnh phaùt haønh, moâi giôùi, töï doanh, quaûn lyù quyõ ñaàu tö, tö vaán ñaàu tö chöùng khoaùn  Caùc toå chöùc quaûn lyù vaø ñieàu haønh thò tröôøng chöùng khoaùn :  UÛy ban chöùng khoaùn: thöïc hieän chöùc naêng quaûn lyù nhaø nöôùc ñoái vôùi thò tröôøng chứng khoaùn. ÔÛ Vieät Nam theo NÑ 75/CP (28/11/1996) UBCKNN laø laø cô quan thuoäc chính phuû thöïc hieän chöùc naêng quaûn lyù nhaø nöôùc veà TTCK ôû Vieät Nam.  Sôû giao dòch chöùng khoaùn: thöïc hieän vaän haønh thò tröôøng thoâng qua boä maùy toå chöùc bao goàm nhieàu boä phaän khaùc nhau phuïc vuï cho caùc hoaït ñoäng treân SGDCK  Caùc hieäp hoäi kinh doanh chöùng khoaùn: laø toå chöùc cuûa caùc coâng ty chöùng khoaùn vaø caùc thaønh vieân khaùc hoaït ñoäng trong ngaønh chöùng khoaùn. Thaønh laäp vôùi muïc ñích baûo veä quyeàn lôïi cho caùc coâng ty vaø cho toaøn ngaønh chöùng khoaùn.  Nguyeân taéc hoaït ñoäng cuûa Sôû giao dòch chöùng khoaùn :  Nguyeân taéc ñaêng kyù giao dòch: caùc giao dòch ñöôïc thöïc hieän thoâng qua caùc trung gian laø coâng ty chöùng khoaùn  Nguyeân taéc coâng baèng: nhaèm ñaûm baûo lôïi ích cho nhöõng ngöôøi tham gia treân thò tröôøng. Treân thò tröôøng moïi ngöôøi phaûi tuaân thuû nhöõng quy ñònh chung, ñöôïc bình ñaúng trong vieäc chia seû thoâng tin vaø gaùnh chòu nhöõng hình thöùc xöû phaït neáu vi phaïm nhöõng quy ñònh 45
17. ñoù.  Nguyeân taéc coâng khai hoùa thoâng tin: caùc beân phaùt haønh chöùng khoaùn phaûi coù nghóa vuï cung caáp ñaày ñuû, trung thöïc, vaø kòp thôøi nhöõng thoâng tin coù lieân quan ñeán toå chöùc phaùt haønh vaø ñôït phaùt haønh. Coâng boá thoâng tin ñöôïc tieán haønh laàn ñaàu cuõng nhö theo cheá ñoä thöôøng xuyeân vaø ñoät xuaát thoâng qua caùc phöông tieän thoâng tin ñaïi chuùng, SGDCK, coâng ty chöùng khoaùn.  Nguyeân taéc ñaáu giaù chöùng khoaùn vaø thöïc hieän theo trình töï öu tieân  Öu tieân veà giaù  Thôøi gian  Khoái löôïng  Khaùch haøng  Ngaãu nhieân  Nguyeân taéc taäp trung : caùc giao dòch chöùng khoaùn dieãn ra treân saøn giao dòch hay OTC coù söï kieåm tra giaùm saùt cuûa cô quan quaûn lyù nhaø nöôùc vaø caùc toå chöùc töï quaûn.  Nguyeân taéc thanh toaùn thuaän tieän vaø nhanh choùng 4. Chöùc naêng, vai troø cuûa thò tröôøng voán - Chöùc naêng :  Huy ñoäng voán ñaàu tö cho neàn kinh teá  Cung caáp moâi tröôøng ñaàu tö cho coâng chuùng  Taïo moâi tröôøng giuùp chính phuû thöïc hieän chính saùch kinh teá vó moâ - Vai troø :  Taïo tính thanh khoaûn cho caùc chöùng khoaùn  Ñaùnh giaù hoaït ñoäng cuûa caùc doanh nghieäp  Hoã trôï vaø thuùc ñaåy caùc coâng ty coå phaàn ra ñôøi vaø phaùt trieån  Thu huùt voán ñaàu tö nöôùc ngoaøi 5. Caùc haønh vi tieâu cöïc treân thò tröôøng - Ñaàu cô chöùng khoaùn, luõng ñoaïn thò tröôøng 46
18. - Baùn khoáng - Mua baùn noäi giaùn - Laøm thieät haïi lôïi ích nhaø ñaàu tö - Thoâng tin sai söï thaät V- MOÄT SOÁ PHÖÔNG THÖÙC GIAO DÒCH TREÂN TTCK - Giao dòch trao ngay  Mua baùn taïi phoøng giao dòch  Mua baùn qua ñieän thoaïi  Mua baùn qua heä thoáng maùy tính - Giao dòch ñònh kyø - Giao dòch tín duïng Sô ñoà giao dòch toång quan NHAØ ÑAÀU TÖ THÒ TRÖÔØNG THÖÙ CAÁP HEÄ THOÁNG ÑAÊNG KYÙ THANH TOAÙN NHAØ ÑAÀU TÖ BUØ TRÖØ VAØ COÙ TOÅ CHÖÙC COÂNG TY SÔÛ GIAO DÒCH LÖU KYÙ CHÖÙNG CHÖÙNG CHÖÙNG KHOAÙN KHOAÙN KHOAÙN NHAØ ÑAÀU TÖ TÖ NHAÂN OTC Câu hỏi ôn tập : 47
19. 1/ Thị trường vốn và thị trường tiền tệ khác nhau như thế nào ? 2/ Thị trường chứng khoán thuộc thị trường nào trong thị trường tài chính ? 3/ Chức năng chính của thị trường tiền tệ là gì ? Chöông 6 : TÍN DUÏNG VAØ LAÕI SUAÁT I - KHAÙI NIỆM VAØ ÑAËC ÑIEÅM CUÛA TÍN DUÏNG 1. Khaùi nieäm : Tín duïng laø moái quan heä vay möôïn, quan heä söû duïng voán laãn nhau giöõa ngöôøi ñi vay vaø ngöôøi cho vay döïa treân nguyeân taéc coù hoaøn traû caû voán goác vaø laõi sau moät thôøi gian nhaát ñònh.  Cho vay voán Chuû theå cho vay Chuû theå ñi vay  Hoaøn traû voán vaø laõi 2. Ñaëc ñieåm : - Chæ laø söï chuyeån giao quyeàn söû duïng voán töø chuû theå naøy sang chuû theå khaùc . Khoâng laøm thay ñoåi quyeàn sôû höõu . - Thôøi haïn tín duïng ñöôïc xaùc ñònh döïa treân söï thoûa thuaän giöõa caùc beân 48
20. tham gia . - Giaù trò voán ñöôïc baûo toaøn vaø taêng theâm nhôø laõi suaát trong quaù trình tham gia tín duïng . II - BAÛN CHAÁT, CHÖÙC NAÊNG VAØ VAI TROØ CUÛA TÍN DUÏNG 1. Baûn chaát : - Tín duïng laø heä thoáng quan heä kinh teá phaùt sinh giöõa ngöôøi ñi vay vaø ngöôøi cho vay voán tieàn teä vaän ñoäng töø chuû theå naøy sang chuû theå khaùc . - Tín duïng ñöôïc coi laø moät soá voán baèng hieän vaät hoaëc baèng hieän kim vaän ñoäng theo nguyeân taéc hoaøn traû. 2. Chöùc naêng : a/ Taäp trung vaø phaân phoái laïi ngoàn voán : - Taäp trung nguoàn voán : voán nhaøn roãi cuûa daân chuùng, voán baèng tieàn cuûa caùc doanh nghieäp, toå chöùc ñoaøn theå, xaõ hoäi . - Phaân phoái laïi nguoàn voán : ñieàu tieát ñeå söû duïng nguoàn voán ñaõ huy ñoäng ñöôïc phuïc vuï nhu caàu cuûa xaõ hoäi . b/ Tieát kieäm tieàn maët vaø chi phí löu thoâng : - Taïo ñieàu kieän cho söï ra ñôøi cuûa thöông phieáu, kyø phieáu ngaân haøng, chöùng khoaùn, caùc loaïi seùc, theû tín duïng, theû thanh toaùn - Tín duïng ngaân haøng môû ra khaû naêng giao dòch, thanh toaùn thoâng qua ngaân haøng . - Nguoàn voán nhaøn roãi trong xaõ hoäi ñöôïc huy ñoäng laøm taêng toác ñoä chu chuyeån voán trong phaïm vi toaøn xaõ hoäi . c/ Phaûn aùnh vaø kieåm soaùt caùc hoaït ñoäng kinh teá : Söï vaän ñoäng cuûa nguoàn voán tín duïng gaén lieàn vôùi söï vaän ñoäng cuûa vaät tö, haøng hoùa, chi phí trong caùc doanh nghieäp, toå chöùc kinh teá, vì vaäy khoâng nhöõng noù phaûn aùnh hoaït ñoäng cuûa doanh nghieäp maø coøn kieåm soaùt ñöôïc caùc hoaït ñoäng aáy giuùp ngaên chaën caùc hieän töôïng tieâu cöïc, laõng phí, vi phaïm phaùp luaät . 49
21. 3. Vai troø : a/ Goùp phaàn thuùc ñaåy saûn xuaát löu thoâng haøng hoùa : - Tín duïng laø nguoàn cung öùng voán (coá ñònh vaø löu ñoäng) cho caùc doanh nghieäp vaø toå chöùc kinh teá . - Laø moät trong nhöõng coâng cuï taäp trung voán moät caùch höõu hieäu trong neàn kinh teá . - Coâng cuï thuùc ñaåy tích tuï voán cho doanh nghieäp vaø toå chöùc kinh teá . - Ñoái vôùi daân chuùng, tín duïng laø caàu noái giöõa tieát kieäm vaø ñaàu tö . - Ñoái vôùi xaõ hoäi, tín duïng laøm taêng hieäu suaát söû duïng nguoàn voán . b/ Goùp phaàn oån ñònh tieàn teä vaø giaù caû : - Khi thöïc hieän chöùc naêng taäp trung vaø phaân phoái laïi nguoàn voán tieàn teä, tín duïng ñaõ goùp phaàn laøm giaûm löôïng tieàn löu haønh trong neàn kinh teá, ñaëc bieät laø tieàn maët trong caùc taàng lôùp daân cö laøm giaûm aùp löïc laïm phaùt oån ñònh tieàn teä . - Khi cung öùng nguoàn voán cho neàn kinh teá, tín duïng giuùp phaùt trieån saûn xuaát kinh doanh vaø caùc saûn phaåm haøng hoùa, dòch vuï ñaùp öùng nhu caàu cuûa xaõ hoäi oån ñònh thò tröôøng giaù caû . c/ Goùp phaàn oån ñònh ñôøi soáng, taïo vieäc laøm vaø oån ñònh traät töï xaõ hoäi . d/ Goùp phaàn phaùt trieån caùc moái quan heä quoác teá . Söï phaùt trieån cuûa tín duïng khoâng nhöõng trong phaïm vi quoác gia maø coøn môû roäng ra phaïm vi quoác teá thuùc ñaåy, môû roäng vaø phaùt trieån caùc quan heä kinh teá ñoái ngoai . III – CÁC HÌNH THỨC TÍN DỤNG 1. Tín duïng thöông maïi  Khaùi nieäm Tín duïng thöông maïi laø quan heä tín duïng giöõa caùc doanh nghieäp, caùc toå chöùc kinh teá vôùi nhau, ñöôïc thöïc hieän döôùi hình thöùc mua baùn chòu haøng 50
22. hoùa cho nhau .  Ñaëc ñieåm - Tín duïng thöông maïi laø quan heä tín duïng giöõa nhöõng ngöôøi saûn xuaát kinh doanh . Tuy phaùt trieån roäng raõi nhöng khoâng chuyeân nghieäp . - Ñoái töôïng cuûa tín duïng thöông maïi laø haøng hoùa chöù khoâng phaûi laø tieàn teä. - Söï vaän ñoäng vaø phaùt trieån cuûa tín duïng thöông maïi luoân phuø hôïp vôùi söï phaùt trieån cuûa neàn saûn suaát vaø trao ñoåi haøng hoùa .  Coâng cuï cuûa tín duïng thöông maïi Thöông phieáu laø moät giaáy nôï thöông maïi, coù hình thöùc ngaén goïn, chaët cheõ vaø ñöôïc phaùp luaät thöøa nhaän ñeå söû duïng trong mua baùn chòu haøng hoùa . Laø caên cöù phaùp lyù ñeå giaûi quyeát tranh chaáp trong quan heä tín duïng thöông maïi - Thöông phieáu giaûn ñôn (leänh phieáu) : do ngöôøi mua chòu laäp ra ñeå cam keát traû tieàn cho ngöôøi baùn theo thôøi gian vaø ñòa ñieåm ghi treân phieáu . Ít ñöôïc söû duïng trong quan heä thöông maïi, phaàn lôùn ñöôïc söû duïng trong caùc quan heä taøi chính . - Thöông phieáu chuyeån nhöôïng (hoái phieáu) : do ngöôøi baùn chòu laäp ñeå ra leänh cho ngöôøi mua chòu phaûi traû tieàn cho mình hay cho ngöôøi thöù ba naøo ñoù ñöôïc chæ ñònh . Loaïi thöông phieáu naøy chuyeån nhöôïng phoå bieán töø ngöôøi naøy sang ngöôøi khaùc neân ngöôøi ta goïi laø hoái phieáu .  Tính chaát cuûa thöông phieáu :  Tính tröôøu töôïng : khoâng phaûn aùnh noäi dung cuûa quan heä thöông maïi .  Tính baét buoäc (baát khaû khaùng) : ngöôøi mua chòu baét buoäc phaûi thanh toaùn soá tieàn cuûa thöông phieáu cho ngöôøi thuï höôûng, khoâng ñöôïc töø choái hoaëc trì hoaõn vì baát cöù lyù do gì Taïo uy tín cho thöông phieáu treân thò tröôøng .  Tính löu thoâng : thöông phieáu ñöôïc söû duïng nhö moät phöông tieän thanh toaùn vì trong thôøi gian hieäu löïc noù coù theå luaân chuyeån töø ngöôøi 51
23. naøy sang ngöôøi khaùc .  Taùc duïng cuûa tín duïng thöông maïi - Thuùc ñaåy quaù trình löu thoâng haøng hoùa ñaùp öùng nhu caàu cuûa neàn kinh teá thuùc ñaåy söï phaùt trieån cuûa neàn kinh teá . - Goùp phaàn giaûi quyeát caùc nhu caàu veà voán cho neàn kinh teá ñaûm baûo duy trì vaø môû roäng saûn xuaát kinh doanh . - Laøm giaûm löôïng tieàn maët löu haønh . Môû roäng löu thoâng thöông phieáu goùp phaàn oån ñònh löu thoâng tieàn teä 2. Tín duïng ngaân haøng  Khaùi nieäm Tín duïng ngaân haøng laø quan heä tín duïng giöõa caùc ngaân haøng vôùi caùc doanh nghieäp, caùc toå chöùc kinh teá, caùc caù nhaân ñöôïc thöïc hieän döôùi hình thöùc ngaân haøng ñöùng ra huy ñoäng voán baèng tieàn vaø cho vay (caáp tín duïng) ñoái vôùi caùc ñoái töôïng keå treân.  Ñaëc ñieåm - Ñoái töôïng cuûa tín duïng thöông maïi laø voán tieàn teä . - Caùc chuû theå trong tín duïng ngaân haøng ñöôïc xaùc ñònh ngaân haøng laø ngöôøi cho vay, coøn caùc doanh nghieäp, toå chöùc kinh teá, caù nhaân laø ngöôøi ñi vay - Tín duïng ngaân haøng vöøa mang tính chaát SXKD vöøa laø tín duïng tieâu duøng quaù trình vaän ñoäng vaø phaùt trieån khoâng hoaøn toaøn phuø hôïp vôùi quaù trình phaùt trieån cuûa saûn xuaát vaø löu thoâng haøng  Coâng cuï cuûa tín duïng ngaân haøng - Ñeå taäp trung caùc nguoàn voán trong xaõ hoäi, ngaân haøng söû duïng caùc coâng cuï nhö kyø phieáu ngaân haøng, chöùng chæ tieàn göûi, soå tieát kieäm coù hoaëc khoâng coù kyø haïn . - Ñeå cung öùng nguoàn voán cho caùc doanh nghieäp, ngaân haøng söû duïng caùc coâng cuï chuû yeáu laø kheá öôùc cho vay (hoaëc hôïp ñoàng tín duïng) . Kheá öôùc naøy cho pheùp ngaân haøng thu hoài ñaày ñuû voán goác vaø laõi theo ñuùng kyø haïn 52
24. ñaõ xaùc ñònh .  Taùc duïng cuûa tín duïng ngaân haøng - Coù theå môû roäng cho moïi ñoái töôïng trong xaõ hoäi, coù theå xaâm nhaäp vaøo caùc ngaønh vaø nhieàu lónh vöïc dòch vuï, ñôøi soáng giöõ vai troø lôùn trong thuùc ñaåy söï phaùt trieån cuûa neàn kinh teá . - Khoâng bò giôùi haïn veà qui moâ, coù theå cung öùng nguoàn voán raát lôùn vôùi nhieàu thôøi haïn khaùc nhau giuùp doanh nghieäp coù voán kinh doanh, môû roäng ñaàu tö, naâng cao naêng löïc saûn xuaát . - Huy ñoäng ñöôïc nguoàn voán cuûa xaõ hoäi ñöa vaøo phuïc vuï toái ña cho nhu caàu phaùt trieån kinh teá, vöøa ñaåy nhanh toác ñoä chu chuyeån voán, vöøa taäp trung caùc chu chuyeån tieàn teä thoâng qua heä thoáng ngaân haøng goùp phaàn oån ñònh löu thoâng tieàn teä, oån ñònh giaù caû thò tröôøng .  Phaân loaïi tín duïng ngaân haøng - Caên cöù vaøo thôøi haïn :  Cho vay ngaén haïn phuïc vuï saûn xuaát kinh doanh .  Cho caùc doanh nghieäp vay trung, daøi haïn thöïc hieän caùc döï aùn ñaàu tö, ñoåi môùi thieát bò, coâng ngheä - Caên cöù vaøo tính chaát luaân chuyeån voán :  Cho vay voán löu ñoäng  Cho vay voán coá ñònh - Caên cöù vaøo tính chaát ñaûm baûo :  Cho vay baèng tín chaáp .  Cho vay coù ñaûm baûo tröïc tieáp : theá chaáp, caàm coá, baûo laõnh . - Caên cöù vaøo moái quan heä giöõa caùc chuû theå :  Cho vay tröïc tieáp : ngöôøi ñi vay vaø ngöôøi traû nôï laø moät .  Cho vay giaùn tieáp (chieát khaáu) : ngöôøi ñi vay vaø ngöôøi traû nôï laø hai chuû theå khaùc nhau . 53
25. - Caên cöù vaøo phöông phaùp roùt voán vaø thu nôï :  Cho vay luaân chuyeån  Cho vay trong laàn - Caên cöù vaøo muïc ñích söû duïng voán :  Cho vay SXKD  Cho vay tieâu duøng 3. Tín duïng nhaø nöôùc  Khaùi nieäm Tín duïng nhaø nöôùc laø quan heä tín duïng giöõa nhaø nöôùc (Trung öông, chính phuû, chính quyeàn ñòa phöông ) vôùi caùc ñôn vò vaø caù nhaân trong xaõ hoäi . Ñöôïc thöïc hieän chuû yeáu baèng hình thöùc phaùt haønh traùi phieáu ñeå söû duïng vì muïc ñích vaø lôïi ích chung cuûa toaøn xaõ hoäi .  Coâng cuï cuûa tín duïng nhaø nöôùc : Coâng cuï truyeàn thoáng vaø phoå bieán laø traùi phieáu . - Loaïi ngaén haïn goïi laø tín phieáu, ñöôïc phaùt haønh tröïc tieáp hoaëc thoâng qua NH Trung öông hay kho baïc nhaø nöôùc . - Loaïi trung haïn goïi laø traùi phieáu . - Loaïi daøi haïn goïi laø coâng traùi . IV - LÃI SUẤT TÍN DỤNG 1. Khaùi nieäm - Lôïi töùc tín duïng laø phaàn giaù trò taêng theâm maø ngöôøi ñi vay phaûi traû cho ngöôøi cho vay sau khi söû duïng voán vay trong moât thôøi gian nhaát ñònh . - Laõi suaát tín duïng laø tyû leä phaàn traêm ñöôïc xaùc ñònh cho moät ñôn vò thôøi gian duøng laøm cô sôû ñeå tính lôïi töùc tín duïng . - Laõi suaát tín duïng (tyû suaát lôïi töùc) laø tyû leä phaàn traêm giöõa toång soá lôïi töùc thu ñöôïc trong moät thôøi gian vôùi toång soá voán boû ra cho vay trong cuøng thôøi gian ñoù . 54
26. 2. Caùc loaïi laõi suaát : - Laõi suaát cô baûn :  Do ngaân haøng Trung öông xaùc ñònh vaø coâng boá treân co sôû tình hình thöïc teá vaø muïc tieâu cuûa chính saùch tieàn teä .  Laø laõi suaát ñeå caùc ngaân haøng, toå chöùc tín duïng aán ñònh laõi suaát kinh doanh (laõi suaát tieàn göûi, tieát kieäm, cho vay, laõi suaát chieát khaáu )  Coù theå qui ñònh toái ña, toái thieåu hoaëc vöøa toái ña vöøa toái thieåu, hoaëc chæ coâng boá ñeå tham khaûo ÔÛ Vieät Nam hieän nay, laõi suaát cô baûn do Ngaân haøng Nhaø nöôùc VN coâng boá, đây lam cô sôû cho caùc toå chöùc tín duïng xaùc ñònh laõi suaát kinh doanh - Laõi suaát taùi chieát khaáu :  Laø laõi suaát ñöôïc duøng khi Ngaân haøng Trung öông taùi chieát khaáu chöùng töø coù giaù cho caùc NHTM .  Laõi suaát taùi chieát khaáu coù taùc ñoäng maïnh ñeán vieäc môû roäng hay thu heïp tín duïng cuûa Ngaân haøng thöông maïi . - Caùc loaïi laõi suaát trong hoat ñoäng cuûa NHTM :  Laõi suaát huy ñoäng : laõi suaát tieàn göûi, laõi suaát tieát kieäm, laõi suaát kyø phieáu, laõi suaát traùi phieáu  Laø laõi suaát cho vay : laõi suaát cho vay ngaén haïn, laõi suaát cho vay trung, daøi haïn .  Laõi suaát chieát khaáu : duøng khaáu tröø tieàn laõi chieát khaáu khi thöïc hieän nghieäp vuï chieát khaáu hoaëc taùi chieát khaáu thöông phieáu vaø chöùng töø coù giaù ôû caùc NHTM . - Laõi suaát lieân ngaân haøng : laø laõi suaát cho vay laãn nhau giöõa caùc ngaân haøng treân thò tröôøng lieân NH . 3. Caùc yeáu toá aûnh höôûng ñeán laõi suaát : - Cung caàu veà voán tín duïng : bò chi phoái bôûi nhieàu yeáu toá 55
27.  Löôïng tieàn maët trong daân cö .  Voán baèng tieàn cuûa caùc toå chöùc, ñoaøn theå, caùc ñôn vò kinh teá .  Caùc nhu caàu tieâu duøng vaø ñaàu tö cuûa daân chuùng .  Tình hình ngaân saùch vaø söï chi tieâu cuûa chính phuû .  Nhu caàu voán cho phaùt trieån kinh teá xaõ hoäi . - Chính saùch tieàn teä cuûa chính phuû : laø yeáu toá taùc ñoäng raát maïnh ñeán laõi suaát tín duïng . - Tình hình laïm phaùt trong nöôùc : laõi suaát tín duïng thöôøng bieán ñoäng tyû leä thuaän vôùi toác ñoä laïm phaùt . 4. Vai troø cuûa laõi suaát : - Laõi suaát laø coâng cuï ñeå huy ñoäng vaø taäp trung caùc nguoàn voán trong neàn kinh teá . - Laõi suaát laø ñoøn baåy ñeå kích thích caùc caùc ñôn vò vaø caù nhaân söû duïng voán moät caùch tieát kieäm vaø hieäu quaû . - Laõi suaát laø coâng cuï quan troïng ñeå ngaân haøng Trung öông taùc ñoäng vaø ñieàu chænh caùc hoaït ñoäng cuûa toaøn ngaønh taøi chính, ngaân haøng . Câu hỏi ôn tập : 1/ Phân biệt các hình thức tín dụng ? 2/ Trình bày tóm tắt bản chất, chức năng, vai trò của tín dụng . 3/ Các yếu tố ảnh hưởng đến lãi suất ngân hàng hiện nay ? 56
28. Chöông 7 : NGÂN HÀNG TRUNG ƯƠNG VÀ CHÍNH SÁCH TIỀN TỆ QUỐC I – NGÂN HÀNG TRUNG ƯƠNG 1 - Khaùi nieäm : Ngaân haøng Trung öông laø ngaân haøng duy nhaát cuûa moät quoác gia chuyeân laøm nhieäm vuï phaùt haønh tieàn vaø thöïc hieän vieäc ñieàu tieát vó moâ lónh vöïc tieàn teä ngaân haøng . Ngaân haøng Trung öông cuõng laø cô quan kieåm soaùt tieàn teä nhaø nöôùc . 2 - Heä thoáng ngaân haøng cuûa moät quoác gia : 57
29. - Ngaân haøng caáp 1 : laø Ngaân haøng Trung öông, hoaït ñoäng chính khoâng vì muïc tieâu lôïi nhuaän maø vì söï oån ñònh, phaùt trieån neàn kinh teá xaõ hoäi vaø cuûa heä thoáng taøi chính . - Ngaân haøng caáp 2 : laø caùc ngaân haøng thöông maïi hay coøn goïi laø ngaân haøng trung gian . Hoaït ñoäng vì muïc tieâu lôïi nhuaän 3 - Ngaân haøng Trung öông Vieät Nam : - Ngaân haøng Ñoâng Döông ( Banque de L’Indochine) thaønh laäp cuoái 1/1875. Ñeán 1954 ñoùng cöûa sau khi keát thuùc chieán tranh Ñoâng Döông . - Ngaøy 6/5/1951 Nhaân haøng Quoác gia Vieät Nam ñöôïc thaønh laäp . 01/1060 ñoåi teân thaønh Ngaân haøng nhaø nöôùc Vieät Nam cho ñeán nay (State Bank of Vietnam – SBV) II - BAÛN CHAÁT, CHÖÙC NAÊNG CUÛA NGAÂN HAØNG TRUNG ÖÔNG 1 - Baûn chaát : - Ngaân haøng phaùt haønh ñoäc quyeàn cuûa nhaø nöôùc . - Boä maùy quaûn lyù kinh teá taøi chính toång hôïp cuûa nhaø nöôùc . - Trung taâm tieàn teä, tín duïng vaø thanh toaùn cuûa toaøn boä neàn kinh teá. 2 - Chöùc naêng : a/ Phaùt haønh tieàn vaø ñieàu tieát löu thoâng tieàn teä : - Ñaây laø chöùc naêng cô baûn vaø quan troïng nhaát cuûa NHTW vì coù aûnh höôûng ñeán tình hình löu thoâng tieàn teä quoác gia, aûng höôûng toaøn boä neàn kinh teá xaõ hoäi . - Vieäc phaùt haønh tieàn taäp trung tuyeät ñoái vaøo NHTW theo cheá ñoä nhaø Nöôùc ñoäc quyeàn . - Tieàn ñöôïc phaùt haønh vaø löu thoâng qua heä thoáng tín duïng ngaén haïn ñaûm baûo tieàn ñi vaøo löu thoâng gaén lieàn vôùi söï vaän ñoäng cuûa saûn phaåm haøng hoùa . - Ngaân haøng TW cuõng phaùt haønh tieàn cho ngaân saùch vay hoaëc ñeå bình oån thò tröôøng . - Ngaân haøng Trung öông ñieàu tieát löu thoâng tieàn teä ñeå kieåm soaùt löôïng tieàn cung öùng theo 2 caùch :  Tröïc tieáp xaùc ñònh löôïng tieàn taêng theâm caàn thöïc hieän . 58
30.  Kieåm soaùt quaù trình taïo tieàn cuûa caùc ngaân haøng thöông maïi . Khi thöïc hieän chöùc naêng naøy NH Trung öông trôû thaønh trung taâm tieàn teä cuûa neàn kinh teá . b/ Ngaân haøng Trung öông laø ngaân haøng cuûa caùc ngaân haøng : Caùc ñoái töôïng giao dòch chuû yeáu trong caùc nghieäp vuï Nôï vaø nghieäp vuï Coù cuûa NHTW laø caùc NHTM vaø caùc toå chöùc tín duïng khaùc  Nhaän tieàn göûi vaø baûo quaûn tieàn teä cho caùc NHTM vaø caùc toå chöùc tín duïng  Tieàn göûi döï tröõ baét buoäc  Tieàn göûi ñeå giao dòch (göûi thanh toaùn)  Roùt voán (caáp tín duïng) cho NHTM vaø caùc toå chöùc tín duïng baèng hình thöùc  Taùi chieát khaáu  Cho vay boå sung nguoàn voán ngaén haïn cho caùc NHTM  Cho vay buø ñaép voán trong thanh toaùn lieân ngaân haøng  Ngaân haøng Trung öông thöïc hieän quaûn lyù nhaø nöôùc ñoái vôùi NHTM vaø caùc toå chöùc tín duïng :  Thaåm ñònh caùp giaáy pheùp hoaït ñoäng .  Kieåm soaùt tín duïng ñoái vôùi NHTM baèng döï tröõ baét buoäc, haïn möùc tín duïng .  AÁn ñònh khung laõi suaát tieàn göûi vaø cho vay, cuõng nhö tyû leä hoa hoàng, leä phí aùp duïng trong caùc NHTM .  AÁn ñònh tyû leä an toaøn trong hoaït ñoäng kinh doanh cuûa NHTM vaø caùc toå chöùc tín duïng .  Thanh tra vaø kieåm soaùt thöôøng xuyeân, toaøn dieän moïi maët hoaït ñoäng cuûa NHTM vaø caùc toå chöùc tín duïng . c/ Ngaân haøng Trung öông laø ngaân haøng cuûa Chính phuû : - Ngaân haøng Trung öông thuoäc sôû höõu nhaø nöôùc . - Ban haønh caùc vaên baûn phaùp quy theo thaåm quyeàn mình veà tieàn teä, tín duïng, thanh toaùn, ngoaïi hoái vaø ngaân haøng . Kieåm tra thöïc hieän caùc vaên baûn phaùp luaät coù lieân quan . - Môû taøi khoaûn giao dòch vôùi Kho baïc Nhaø nöôùc. 59
31. - Laøm ñaïi lyù cho Kho baïc Nhaø nöôùc. - Toå chöùc thanh toaùn giöõa Kho baïc vôùi caùc NH . - Cung caáp tín duïng vaø taïm öùng cho NSNN khi caàn thieát . 3. Moâ hình toå chöùc Ngaân haøng Trung öông : a/ Ngaân haøng TW tröïc thuoäc chính phuû : Quoác hoäi Chính phuû NHTW b/ Ngaân haøng TW tröïc thuoäc quoác hoäi : Chính phuû Chính phuû NHTW Toå chöùc heä thoáng : - Truï sôû ñaët taïi thuû ñoâ - Chi nhaùnh ñaët taïi tænh, thaønh phoá hoaëc khu vöïc III - CHÍNH SÁCH TIỀN TỆ QUỐC GIA 1 - Khaùi nieäm Chính saùch tieàn teä laø toång hoøa nhöõng phöông thöùc maø ngaân haøng trung öông thoâng qua caùc hoaït ñoäng cuûa mình taùc ñoäng ñeán khoái löôïng tieàn trong löu thoâng, nhaèm phuïc vuï cho vieäc thöïc hieän caùc muïc tieâu phaùt trieån kinh teá xaõ 60
32. hoäi cuûa ñaát nöôùc trong moät thôøi kyø nhaát ñònh . 2 - Caùc ñaëc tröng chuû yeáu - Phaûn aùnh caùc quan ñieåm, chuû tröông cuûa Nhaø nöôùc . - Xaùc ñònh roõ muïc tieâu, nguyeân taéc, traùch nhieäm vaø quyeàn haïn cuûa boä maùy ñieàu haønh, cuõng nhö vieäc vieäc söû duïng caùc phöông phaùp kieåm soaùt laïm phaùt, oån ñònh tieàn teä, oån ñònh vaø taêng tröôûng kinh teá . - Laø heä thoáng ñoàng boä taùc ñoäng vaø ñieàu chænh leân taát caû caùc caùc maët hoaït ñoäng tieàn teä, tín duïng, ngaân haøng vaø ngoaïi hoái coâng cuï quaûn lyù vó moâ cuûa nha nước - Laø moät boä phaän hôïp thaønh cuûa chính saùch kinh teá vaø coù quan heä khaêng khít vôùi chính saùch taøi chính quoác gia . - Vieäc vaän haønh phaûi nhaïy caûm vaø uyeån chuyeån . 3 - Caùc loaïi chính saùch tieàn teä : - Chính saùch môû roäng (nôùi loûng) tieàn teä : aùp duïng trong ñieàu kieän neàn kinh teá suy thoaùi, thaát nghieäp gia taêng . Chính saùch naøy ñoàng nghóa vôùi chính saùch tieàn teä choáng suy thoaùi . - Chính saùch thaét chaët (ñoùng baêng) tieàn teä : aùp duïng trong ñieàu kieän neàn kinh teá phaùt trieån thaùi quaù, laïm phaùt gia taêng . Chính saùch naøy ñoàng nghóa vôùi chính saùch tieàn teä choáng laïm phaùt . 4 - Caùc coâng cuï thöïc thi chích saùch tieàn teä : 4.1 - Taùi caáp voán : - Taùi caáp voán laø keânh cung öùng tieàn vaø tín duïng cho neàn kinh teá thoâng qua heä thoáng NHTW. - Taùi caáp voán thöïc chaát laø vieäc “tieáp voán” cho caùc NHTM, caùc toå chöùc tín duïng ñeå môû roäng cho vay ñoái vôùi neàn kinh teá trong giôùi haïn ñöôïc xaùc ñònh cho töøng thôøi kyø . - Taùi caáp voán ñöôïc thöïc hieän baèng caùc hình thöùc :  Cho vay laïi theo hoà sô tín duïng . 61
33.  Chieát khaáu, taùi chieát khaáu, thöông phieáu vaø caùc chöùng töø coù giaù ngaén haïn .  Cho vay ñaûm baûo baèng caàm coá chöùng töø coù giaù 4.2 - Laõi suaát : Laõi suaát laø giaù caû cuûa quyeàn söû duïng voán . - Khi caàn môû roäng tín duïng, khuyeán khích caùc NHTM môû roäng cho vay NHTW seõ haï laõi suaát, cho vay vôùi giaù reû . - Khi caàn haïn cheá tín duïng, kieåm soaùt chaët vieäc cung öùng voán tín duïng vaø khaû naêng taïo tieàn cuûa caùc NHTM NHTW seõ naâng laõi suaát . 4.3 - Nghieäp vuï thò tröôøng môû : Laø nghieäp vuï cuûa NHNN tieán haønh giao dòch mua hoaëc baùn chöùng töø coù giaù ngaén haïn vôùi caùc NHTM vaø caùc thaønh vieân khaùc cuûa thò tröôøng môû ñeå thöïc hieän chính saùch tieàn teä quoác gia . - Khi laïm phaùt gia taêng, NHTW seõ baùn ra cho NHTM caùc chöùng töø coù giaù vôùi giaù haáp daãn giaûm döï tröõ tieàn teä cuûa NHTM . - Khi neàn kinh teá coù daáu hieäu suy thoaùi, NHTW seõ mua laïi caùc chöùng töø coù giaù vôùi cao döï tröõ tieàn teä cuûa NHTM taêng leân, môû roäng cho vay . 4.5 - Tyû giaù hoái ñoaùi : Tyû giaù hoái ñoaùi laø giaù caû cuûa moät ñôn vò tieàn teä nöôùc naøy ñöôïc bieåu hieän baèng moät soá löôïng ñôn vò tieàn teä nöôùc khaùc.  Tyû giaù hoái ñoaùi coù taùc ñoäng maïnh meõ ñeán moïi hoaït ñoäng kinh teá, töø hoaït ñoäng xuaát nhaäp khaåu ñeán saûn xuaát kinh doanh vaø tieâu duøng trong nöôùc qua bieán ñoåi cuûa giaù caû haøng hoùa.  NHTW ñieàu chænh oån ñònh tyû giaù ôû moät möùc ñoä naøo ñoù ñöôïc coi laø hôïp lyù, phuø hôïp vôùi ñaëc ñieåm, ñieàu kieän thöïc teá cuûa ñaát nöôùc trong töøng giai ñoaïn, ñeå taùc ñoäng chung cuoäc cuûa noù ñoái vôùi kinh teá laø toát nhaát.  Vaän haønh coâng cuï tyû giaù hoái ñoaùi NHTW coù theå . AÁn ñònh tyû giaù coá ñònh 62
34. . Thaû noåi tyû giaù theo quan heä cung - caàu ngoaïi teä treân thò tröôøng . Tyû giaù thaû noåi coù quaûn lyù  Ñieàu chænh tyû giaù NHTW thoâng qua caùc nghieäp vuï mua baùn ngoaïi teä treân thò tröôøng ngoaïi hoái  Thoâng qua ñoù laøm thay ñoåi khoái lượng tieàn trong löu thoâng  Baèng coâng cuï haïn möùc tín duïng, Ngaân haøng Trung öông quy ñònh cho caùc ngaân haøng trung gian moät haïn möùc taêng tín duïng toái ña.  Ngaân haøng Trung öông aán ñònh tröôùc khoái löôïng tín duïng phaûi cung caáp cho neàn kinh teá trong moät thôøi gian nhaát ñònh.  Ñaây laø moät bieän phaùp maïnh, coù hieäu löïc ñaùng keå.  Trong neàn kinh teá thò tröôøng coâng cuï naøy ít ñöôïc aùp duïng. 4.6 - Döï tröõ baét buoäc : Döï tröõ baét buoäc laø soá tieàn maø caùc NHTM, caùc toå chöùc tín duïng baét buoäc phaûi göûi vaøo moät taøi khoaûn taïi NHTW theo quy ñònh .  Khi taêng döï tröõ baét buoäc seõ laøm haïn cheá khoái tieàn teä maø heä thoáng ngaân haøng coù khaû naêng cung öùng cho neàn kinh teá.  Khi giaûm döï tröõ baét buoäc seõ laøm baønh tröôùng khoái tieàn teä maø heä thoáng ngaân haøng coù khaû naêng cung öùng cho neàn kinh teá.  Öu ñieåm vaø nhöïôc ñieåm : Öu ñieåm :  Coù theå taùc ñoäng ñeán taát caû caùc ngaân haøng moät caùch maïnh meõ nhö nhau.  Moät söï thay ñoåi nhoû cuûa tyû leä döï tröõ baét buoäc seõ taïo ra taùc ñoäng raát lôùn ñoái vôùi khoái tieàn teä. Nhöôïc ñieåm :  Khoù coù theå thöïc hieän hieän ñöôïc neáu söû duïng coâng cuï naøy khi muoán hay ñoåi cung tieàn teä ôû bieân ñoä nhoû. 63
35.  Vieäc thay ñoåi tyû leä döï tröõ baét buoäc seõ aûnh höôûng tôùi khaû naêng thu doanh lôïi cuûa caùc ngaân haøng thöông maïi.  Thöôøng xuyeân thay ñoåi tyû leä döï tröõ baét buoäc seõ gaây ra tình traïng khoâng oån ñònh cho caùc NHTM vaø laøm cho vieäc quaûn lyù khaû naêng thanh khoaûn cuûa caùc ngaân haøng naøy khoù khaên hôn. Câu hỏi ôn tập : 1/ Tại sao nói phaùt haønh tieàn vaø ñieàu tieát löu thoâng tieàn teä laø chöùc naêng cô baûn vaø quan troïng nhaát cuûa NHTW ? 2/ Tác dụng của chính sách tiền tệ quốc gia đối với nền kinh tế ? 3/ Hệ thống ngân hàng TW Việt Nam được tổ chức theo mô hình nào ? 64