Kinh tế phát triển - Sự hình thành chủ nghĩa khu vực của Asen (phần 2)

137 trang vanle 2430

Download

Bạn đang xem 20 trang mẫu của tài liệu "Kinh tế phát triển - Sự hình thành chủ nghĩa khu vực của Asen (phần 2)", để tải tài liệu gốc về máy bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên

Tài liệu đính kèm:

kinh_te_phat_trien_su_hinh_thanh_chu_nghia_khu_vuc_cua_asen.pdf

Nội dung text: Kinh tế phát triển - Sự hình thành chủ nghĩa khu vực của Asen (phần 2)

Chöông 3 CHUÛ NGHÓA KHU VÖÏC ASEAN: CÔ HOÄI VAØ THAÙCH THÖÙC I. ASEAN TRONG TRAÄT TÖÏ THEÁ GIÔÙI MÔÙI Thaäp nieân cuoái cuøng cuûa theá kyû XX chöùng kieán nhöõng bieán ñoåi lôùn lao trong ñôøi soáng chính trò cuûa xaõ hoäi quoác teá. Baàu khoâng khí ngoät ngaït cuûa chieán tranh laïnh keùo daøi töø sau chieán tranh theá giôùi thöù hai ñaõ chaám döùt sau cuoäc gaëp gôõ thöôïng ñænh Xoâ – Myõ cuoái naêm 1989. Tieáp theo ñoù, Lieân Xoâ, sieâu cöôøng quoác duy nhaát coù theå ñoái ñaàu vôùi Myõ, thaønh trì cuûa chuû nghóa xaõ hoäi ñaõ suïp ñoå vaøo naêm 1991. Vì theá maø haàu nhö taát caû nhöõng ñaëc tröng cuûa traät töï theá giôùi cuõ, ñöôïc hình thaønh töø sau chieán tranh theá giôùi thöù hai ñeán nay ñang nhaït daàn. Ngöôøi ta ñang suy tö, phaùn ñoaùn veà moät traät töï theá giôùi môùi cuûa thôøi “haäu chieán tranh laïnh”. Ñeå xaùc ñònh moät “traät töï theá giôùi”, ngöôøi ta thöôøng döïa vaøo theá caân baèng töông ñoái cuûa caùc löïc löôïng quoác gia caên baûn, voán laø nhöõng chuû theå trong quan heä quoác teá. Heä thoáng quoác teá vôùi tö caùch laø moät chænh theå phöùc taïp, coù caáu truùc töông ñoái beàn vöõng theo moät trình töï, quy caùch, töùc laø moät traät töï nhaát ñònh. Cho neân coù theå coi traät töï theá giôùi nhö laø caùch thöùc, trình töï, quy taéc saép xeáp caùc chuû theå trong quan heä quoác teá. Ñoù laø moät caáu truùc töông ñoái beàn vöõng veà so saùnh löïc löôïng cuûa caùc chuû theå quoác teá trong moät giai ñoaïn lòch söû nhaát 153
ñònh 1. Khi traät töï theá giôùi hình thaønh cuõng ñoàng thôøi xaùc laäp nhöõng chuaån möïc vaø nguyeân taéc quan heä giöõa caùc chuû theå trong traät töï ñoù. Moät khi traät töï theá giôùi naøy chaám döùt thì nhöõng chuaån möïc, nguyeân taéc quan heä cuûa noù cuõng maát theo. Vai troø cuûa traät töï theá giôùi laø ôû choã noù chi phoái söï vaän ñoäng vaø phaùt trieån cuûa toaøn theå theá giôùi trong giai ñoaïn lòch söû maø noù toàn taïi. Sau söï tan vôõ cuûa traät töï Yalta, theá giôùi phaùt trieån ngaøy caøng nhanh theo höôùng ña cöïc. Tuy vaäy, moät traät töï theá giôùi môùi ñang hình thaønh nhöng chöa haún ñaõ thaønh hình. Nguyeân do bôûi söï chuyeån ñoåi laàn naøy coù nhöõng ñaëc ñieåm khaùc xa vôùi nhöõng chuyeån ñoåi tröôùc ñaây. Nhöõng laàn chuyeån ñoåi tröôùc ñaây thöôøng dieãn ra sau haøng loaït caùc cuoäc chieán tranh vaø traät töï theá giôùi sau ñoù ñöôïc thieát laäp khaù nhanh choùng, thoâng qua vieäc caùc nöôùc thaéng traän phaân chia phaïm vi aûnh höôûng (heä thoáng Versailles – Washington, heä thoáng Yalta). Giôø ñaây, söï phaù vôõ traät töï theá giôùi löôõng cöïc ñaõ khieán Myõ trôû thaønh sieâu cöôøng duy nhaát cuøng moät soá trung taâm khaùc (Taây AÂu, Nhaät Baûn, Trung Quoác, Nga) thieát laäp nhöõng caân baèng môùi. Taát nhieân, vieäc thieát laäp theá caân baèng môùi giöõa hoï khoâng heà ñôn giaûn maø traûi qua moät quaù trình ñaáu tranh hôïp taùc ñaày traéc trôû. Do ñoù, cuïc dieän “moät sieâu cöôøng, nhieàu cöôøng quoác” tuy phaûn aùnh theá giôùi ña cöïc hoùa nhöng vaãn laø moät cô caáu mang tính quaù ñoä. Qua gaàn nöûa theá kyû chieán tranh laïnh vôùi nhieàu khuùc quanh co vaø ñoái ñaàu gay gaét, giôø ñaây, hôïp taùc vaø ñoái thoaïi trôû 1 Nguyeãn Xuaân Sôn: Traät töï theá giôùi thôøi kyø chieán tranh laïnh . Nxb. Chính trò quoác gia, H. 1997, tr.7. 154
thaønh doøng chuû löu trong quan heä quoác teá. Khoâng coøn cuoäc chaïy ñua vuõ trang giaønh quyeàn chuû ñoäng chieán löôïc giöõa Lieân Xoâ (cuõ) vaø Myõ. Moät cuoäc chieán tranh theá giôùi môùi cuõng seõ raát khoù xaûy ra vì tính chaát huûy dieät cuûa vuõ khí haït nhaân vaø tình traïng khoâng coù keû thaéng ngöôøi baïi trong chieán tranh. Con ngöôøi ñaõ yù thöùc ñöôïc nhöõng baøi hoïc lòch söû. Nhöng maëc khaùc, söï tan raõ cuûa traät töï löôõng cöïc ñaõ gaây ra nhieàu bieán ñoäng chính trò ôû haàu khaép caùc khu vöïc. Caùc khuynh höôùng ly khai vaø xung ñoät saéc toäc voán bò che ñaäy trong thôøi kyø chieán tranh laïnh ñaõ boäc loä. Trong khi moät soá ñieåm noùng cuõ, toàn taïi trong giai ñoaïn chieán tranh laïnh (“vaán ñeà Campuchia”, noäi chieán Afganistan, noäi chieán Angola) coøn aâm æ thì caùc ñieåm noùng môùi mang tính khu vöïc laïi buøng noå döõ doäi. Chaúng haïn cuoäc noäi chieán ñaãm maùu ôû Nam Tö, tranh chaáp laõnh thoå giöõa caùc nöôùc coäng hoøa thuoäc Lieân Xoâ tröôùc ñaây, xung ñoät saéc toäc ôû Rwanda Trong moät theá giôùi vaãn luoân coù nhieàu bieán ñoäng nhö theá, vieäc xaùc ñònh ñuùng “toïa ñoä chính trò”, toïa ñoä an ninh cuûa ÑNAÙ coù yù nghóa quan troïng ñoái vôùi töông lai phaùt trieån cuûa chuû nghóa khu vöïc ASEAN. Naèm trong daûi chaâu AÙ – Thaùi Bình Döông, ÑNAÙ ñöôïc coi laø khu vöïc töông ñoái giaøu taøi nguyeân vaø coù vò trí chieán löôïc quan troïng. Trong suoát thôøi kyø chieán tranh laïnh, ÑNAÙ bò chi phoái nhieàu bôûi tam giaùc chieán löôïc Myõ – Xoâ – Trung. Sau khi Lieân Xoâ tan raõ, nöôùc Nga maát daàn aûnh höôûng ôû khu vöïc naøy. Thay vaøo ñoù laø söï taêng cöôøng aûnh höôûng xuoáng ÑNAÙ cuûa Trung Quoác vaø Nhaät Baûn. Giôø ñaây, vieäc hình thaønh tam giaùc chieán löôïc Myõ – Nhaät – Trung ñoái vôùi ÑNAÙ döôøng nhö laø söï thay theá tam giaùc Myõ – Xoâ – Trung ngaøy tröôùc. 155
Trong tam giaùc chieán löôïc Myõ – Nhaät – Trung ñoái vôùi ÑNAÙ, Myõ coù vai troø ñaëc bieät quan troïng khoâng chæ ôû quaù khöù maø coøn ôû hieän taïi vaø töông lai. Keå töø naêm 1969, khi Toång thoáng Nixon ñaët vaán ñeà ruùt daàn löïc löôïng quaân söï Myõ ra khoûi chaâu AÙ vaø yeâu caàu caùc nöôùc ñoàng minh chaâu AÙ chia seû traùch nhieäm ñeán nay, ngöôøi Myõ chöa bao giôø vaéng maët ôû ÑNAÙ. Bôûi vì ÑNAÙ laø moät boä phaän quan troïng trong chieán löôïc chaâu AÙ – Thaùi Bình Döông cuûa Myõ. Caùc yeáu toá veà lòch söû, ñòa lyù, nhaân khaåu khieán Myõ trôû thaønh moät phaàn khoâng theå thieáu ñöôïc cuûa vaønh ñai chaâu AÙ – Thaùi Bình Döông. Caùc bang Alaska, California, Oregon ñeàu coù bieân giôùi vôùi Thaùi Bình Döông. Coøn Hawai thì ñöôïc bieån bao quanh. Coâng daân Myõ soáng treân caùc hoøn ñaûo Guam, Samoa, Baéc Mariana gaàn vôùi nhieàu thuû ñoâ chaâu AÙ hôn laø Washington. Nhaän thöùc ñöôïc ñieàu naøy, caùc ñôøi toång thoáng Myõ lieân tieáp ñöa ra nhieàu hoïc thuyeát nhaèm muïc tieâu duy trì söï thoáng trò vaø kieåm soaùt tình hình chính trò, kinh teá, an ninh ôû khu vöïc roäng lôùn naøy. Chaúng haïn “Hoïc thuyeát Truman”, “Thuyeát cöùng raén” cuûa Eisenhower, “Thuyeát bieân giôùi môùi” cuûa Kenedy, “Thuyeát chaâu AÙ” cuûa Johnson Söï suïp ñoå cuûa heä thoáng löôõng cöïc cuøng söï xuaát hieän nhöõng xu höôùng môùi cuûa theá giôùi buoäc Myõ phaûi xaùc ñònh laïi chieán löôïc chaâu AÙ cuûa mình, ngoõ haàu cuûng coá, phaùt huy nhöõng lôïi ích kinh teá, chính trò vaø an ninh cuûa Myõ. Tröôùc heát laø lôïi ích kinh teá. Hieän nay, söï naêng ñoäng cuûa caùc neàn kinh teá chaâu AÙ ñang môû ra thò tröôøng roäng lôùn cho haøng hoùa vaø dòch vuï Myõ xaâm nhaäp. Theo baùo caùo chieán löôïc an ninh chaâu AÙ – Thaùi Bình Döông cuûa Boä Quoác phoøng Myõ thaùng 2/1995, buoân baùn cuûa Myõ vôùi chaâu AÙ – Thaùi Bình Döông ñaït hôn 347 tæ USD, thu huùt 2,8 trieäu vieäc laøm 156
cuûa ngöôøi Myõ1. Naêm 1995 Myõ xuaát khaåu sang baûy nöôùc ASEAN laø 40 tæ USD haøng hoùa. Rieâng quyù I naêm 1996 haøng hoùa baûy nöôùc ASEAN nhaäp töø Myõ ñaït 11,2 tæ USD, taêng 27% so vôùi cuøng kyø naêm tröôùc. ASEAN trôû thaønh baïn haøng lôùn thöù ba cuûa Myõ2. Beân caïnh quan heä thöông maïi, quan heä ñaàu tö cuûa Myõ ñoái vôùi ASEAN cuõng coù tieàm löïc raát lôùn. Vôùi söùc maïnh kinh teá khoång loà vaø khaû naêng ñaàu tö ña daïng, phong phuù, Myõ ñaõ tích cöïc ñaàu tö vaøo caùc ngaønh naêng löôïng, giao thoâng vaän taûi, vieãn thoâng, thöïc hieän chuyeån giao coâng ngheä, khai thaùc daàu khí ôû caùc nöôùc ASEAN. Nhöõng soá lieäu sau cho thaáy quy moâ ñaàu tö cuûa Myõ vaøo caùc nöôùc ASEAN ngaøy caøng taêng (xem baûng). ÑAÀU TÖ CUÛA MYÕ VAØO ASEAN Ñôn vò : trieäu USD TT Teân nöôùc Naêm Ghi chuù 1985 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1 Singapore 1.874 3.975 5.363 6.715 8.867 10.972 1.472* * Ñaàu tö môùi 2 Indonesia 4.475 3.207 3.826 4.384 4.770 5.015 2.771* 3 Thaùi Lan 1.074 1.790 2.025 2.594 2.947 3.762 825* 4 Malaysia 1.140 1.466 1.774 1.596 1.988 2.382 707* 5 Philippines 1.032 1.355 1.395 1.666 1.945 2.374 631* 6 Vietnam 850* Nguoàn: - US Department of Commerce, Far Eastern Economic Review 1995; - Surrey of Current Business, August 1995 . 1 Baùo caùo Chieán löôïc an ninh chaâu AÙ - Thaùi Bình Döông cuûa Boä Quoác phoøng Myõ thaùng 2/1995; caùc nöôùc vôùi chaâu AÙ – Thaùi Bình Döông. Thoâng taán xaõ Vieät Nam, taøi lieäu tham khaûo soá 4/1995, tr.1-26. 2 Nguyeãn Thieát Sôn: Quan heä ASEAN-Myõ, nhöõng vaán ñeà hieän nay . Kyû yeáu hoäi thaûo quoác teá “ASEAN, hoâm nay vaø ngaøy mai”. H. 9/1997, t.1, tr. 137-147. 157
Vaán ñeà an ninh cuûa Myõ ôû chaâu AÙ noùi chung vaø ÑNAÙ noùi rieâng cuõng ñang dieãn ra theo chieàu höôùng khaù thuaän lôïi. Nöôùc Nga trong moät thôøi gian khaù laâu nöõa coøn chöa coù ñuû khaû naêng duy trì aûnh höôûng maïnh meõ cuûa noù ôû chaâu AÙ. Coøn Myõ, maëc duø coù söï caét giaûm quaân soá vaø ruùt boû moät vaøi caên cöù quaân söï (Clark, Subic ôû Philippines) nöôùc naøy vaãn cam keát duy trì moät löïc löôïng quaân söï oån ñònh khoaûng 100.000 quaân ôû chaâu AÙ. Caùc hieäp öôùc an ninh song phöông Myõ – Nhaät, Myõ – Haøn Quoác, Myõ – Thaùi Lan, Myõ – Philippines, Myõ – Australia vaãn ñöôïc cuûng coá nhö chöa heà coù söï chaám döùt cuûa chieán tranh laïnh. Trong khi Myõ chuù yù nhieàu ñeán vai troø laõnh ñaïo theá giôùi thì Nhaät Baûn laïi ñeo ñuoåi chieán löôïc kinh teá toaøn caàu. Chieán löôïc naøy ñöôïc Nhaät Baûn thöïc hieän nhaát quaùn ôû khaép nôi treân theá giôùi, ñaëc bieät ôû ÑNAÙ. Bôûi vì ÑNAÙ laø thò tröôøng lyù töôûng cho haøng hoùa Nhaät, kho taøi nguyeân thieân nhieân quyù giaù phuïc vuï cho coâng nghieäp Nhaät Baûn. Trong giai ñoaïn 1954 – 1975 Nhaät Baûn ñaõ cung caáp cho Myõ, nguïy ôû mieàn Nam Vieät Nam caùc loaïi haøng hoùa phuïc vuï chieán tranh nhö quaân trang quaân duïng, thöïc phaåm. Nhaät Baûn cuõng ñaåy maïnh vieäc xaâm nhaäp vaøo thò tröôøng ÑNAÙ baèng caùc maët haøng nhö sôïi toång hôïp, xe maùy, oâ toâ, maùy moùc phuïc vuï coâng nghieäp caàu ñöôøng Vì theá, ÑNAÙ gaàn nhö trôû thaønh moät thò tröôøng noäi ñòa cuûa Nhaät baûn trong ñaàu tö vaø buoân baùn maäu dòch. Thaùng 5 naêm 1991, trong chuyeán ñeán thaêm caùc nöôùc ÑNAÙ, thuû töôùng Nhaät Toshiki Kaifu moät laàn nöõa nhaán maïnh vai troø vaø söùc maïnh kinh teá cuûa Nhaät Baûn, cam keát tieáp tuïc vieän trôï ODA cho caùc nöôùc ASEAN. Nhöõng naêm gaàn ñaây, ASEAN luoân laø moät baïn haøng quan troïng cuûa Nhaät, ñöùng haøng thöù ba sau Myõ vaø EU. Nhaät Baûn cuõng raát chuù troïng vaøo caùc hoaït ñoäng ñaàu tö ôû 158
ÑNAÙ, vì ñaây laø moät trong nhöõng bieän phaùp tích cöïc thuùc ñaåy kinh teá Nhaät Baûn phaùt trieån. Vieäc taêng nhanh doøng ñaàu tö ra nöôùc ngoaøi coøn lieân quan chaët cheõ ñeán quaù trình taùi caáu truùc neàn kinh teá, nhaát laø neàn coâng nghieäp Nhaät Baûn. Ñoù cuõng laø phöông thöùc ñeå Nhaät Baûn giaûm bôùt caêng thaúng trong caùn caân maäu dòch vôùi Myõ vaø Taây AÂu. Maët khaùc, töï thaân neàn kinh teá caùc nöôùc ÑNAÙ cuõng caàn raát nhieàu voán ñaàu tö töø beân ngoaøi. Chính ñieàu kieän thuaän lôïi naøy ñaõ taêng nhanh doøng voán ñaàu tö cuûa Nhaät Baûn vaøo caùc nöôùc ASEAN. Ngoaøi nguoàn ñaàu tö tröïc tieáp, caùc nöôùc ASEAN coøn nhaän ñöôïc nguoàn vieän trôï ODA cuûa Nhaät Baûn. Nhöõng naêm gaàn ñaây, khi Nhaät Baûn ñieàu chænh chính saùch chaâu AÙ – Thaùi Bình Döông cuûa mình thì caùc nöôùc ASEAN laïi laø nhöõng ngöôøi ñöôïc nhaän ñaàu tö nhieàu nhaát, chieám khoaûng 20% toång soá ODA cuûa Nhaät Baûn 1. QUAN HEÄ KINH TEÁ NHAÄT BAÛN – ASEAN Ñôn vò: trieäu USD Caùc Naêm hoaït ñoäng 1991 1992 1993 1994 Xuaát khaåu 37.679 40.706 49.474 60.629 Nhaäp khaåu 31.759 31.551 34.012 36.623 Ñaàu tö tröïc tieáp 3.696 3.867 3.042 Vieän trôï ODA 2.149 2.258 2.978 1.884 Nguoàn: - Japan’s ODA annual report, 1996, p.44 - Japan 1996, an International Companion, p.54 - Nihon Kezai Shum bum 1996, p.205. 1 Nguyeãn Duy Duõng: Quan heä kinh teá Nhaät Baûn - ASEAN, thöïc traïng vaø trieån voïng . Kyû yeáu hoäi thaûo quoác teá “ASEAN, hoâm nay vaø ngaøy mai”. H. thaùng 9/1997, t.1, tr. 148-154. 159
Vai troø kinh teá quan troïng cuûa Nhaät Baûn ñang khuyeán khích nhöõng tham voïng chính trò cuûa noù ñoái vôùi khu vöïc. Nhaát laø khi heä thoáng löôõng cöïc treân theá giôùi tan raõ thì tham voïng chính trò cuûa Nhaät Baûn caøng roõ neùt. Nhaät Baûn ñang ñieàu chænh chieán löôïc “thoaùt AÙ nhaäp Myõ” ñeå “trôû veà chaâu AÙ” hoøng vöôn leân trôû thaønh moät cöôøng quoác chính trò. Ngöôøi Nhaät ñang muoán thay ñoåi laïi hieán phaùp, thay ñoåi tính chaát vaø chieán löôïc cuûa löïc löôïng phoøng veä tham gia ngaøy caøng nhieàu vaøo caùc hoaït ñoäng gìn giöõ hoøa bình cuûa Lieân hieäp quoác. Nhaät Baûn ñang tranh thuû caùc nöôùc ñeå sôùm trôû thaønh uûy vieân thöôøng tröïc Hoäi ñoàng Baûo an, cuøng Myõ vaø Taây AÂu caáu truùc laïi traät töï theá giôùi. Hôn ai heát, ngöôøi Nhaät raát nhaïy caûm vôùi “khoaûng troáng quyeàn löïc” ôû ÑNAÙ sau chieán tranh laïnh. Ñeå coù moät vò trí ngaøy caøng vöõng chaéc ôû ÑNAÙ, Nhaät Baûn ñang tìm moïi caùch ñeå laáy loøng tin, nhö vieäc Nhaät ñeà xuaát yù kieán laáy hoäi nghò ngoaïi tröôûng caùc nöôùc ASEAN môû roäng laøm nôi ñoái thoaïi veà chính trò vaø an ninh khu vöïc. Nhaät cuõng muoán cuøng Myõ chia seû cam keát ñaûm baûo an ninh Ñoâng AÙ (bao goàm Ñoâng Baéc AÙ vaø ÑNAÙ). Caùc hoïc giaû cuûa Vieän nghieân cöùu Hoøa bình vaø An ninh Nhaät Baûn ñaõ ñöa ra boán söï löïa choïn cho chính saùch ÑNAÙ cuûa Nhaät Baûn: 1. Taêng cöôøng theå cheá an ninh Nhaät - Myõ, trong ñoù caàn phaân chia traùch nhieäm roõ raøng. 2. Taêng cöôøng tính töï chuû cuûa Nhaät Baûn treân cô sôû an ninh Nhaät – Myõ, song haïn cheá thaáp nhaát traùch nhieäm cuûa Myõ, môû roäng traùch nhieäm cuûa Nhaät Baûn. 3. Taêng cöôøng quan heä hôïp taùc thoâng qua caùc lónh vöïc chính trò, kinh teá, an ninh vôùi caùc nöôùc chaâu AÙ theo hình maãu CSCE. 160
4. Ñaåy maïnh quan heä hôïp taùc toaøn caàu döïa vaøo Lieân hieäp quoác. Nhaät Baûn seõ theo höôùng taêng cöôøng hôïp taùc vôùi Lieân hieäp quoác trong vieäc môû roäng hoaït ñoäng gìn giöõ hoøa bình 1. Boán löïa choïn treân chæ laø söï keát hôïp chính saùch toaøn caàu vaø chính saùch khu vöïc cuûa Nhaät Baûn treân neàn taûng caên baûn cuûa lieân minh Nhaät – Myõ. Vì theá, ñoái vôùi ngöôøi Nhaät, ñoái thuû tranh giaønh aûnh höôûng ôû ÑNAÙ chuû yeáu khoâng phaûi laø Myõ maø chính laø Trung Quoác. Söï caïnh tranh giöõa Trung Quoác vaø Nhaät Baûn ôû chaâu AÙ chaéc haún seõ voâ cuøng maïnh meõ, vì söï song toàn vai troø cöôøng quoác cuûa hoï trong khu vöïc laø hieän töôïng lòch söû chöa töøng bieát ñeán. Sau gaàn nöûa theá kyû thoaùt khoûi söï leä thuoäc vaøo thöïc daân phöông Taây, giôø ñaây Trung Quoác ñang troãi daäy. Vôùi dieän tích laõnh thoå roäng lôùn, vò trí ñòa lyù trung taâm, tieàm löïc kinh teá maïnh, daân soá ñoâng, Trung Quoác trôû thaønh quoác gia coù vai troø baûn leà trong caùc coâng vieäc chaâu AÙ. Trung Quoác coøn laø uûy vieân thöôøng tröïc Hoäi ñoàng Baûo an Lieân hieäp quoác neân vieäc Myõ, Nhaät Baûn muoán coâ laäp Trung Quoác laø moät ñieàu baát lôïi cho hoï. Vì theá, Myõ khuyeán khích quaù trình töï do hoùa kinh teá, chính trò ôû Trung Quoác, loâi keùo caùc nöôùc ASEAN ñeå laäp theá caân baèng giöõa Trung Quoác vaø Nhaät Baûn. Trong khu vöïc chaâu AÙ – Thaùi Bình Döông, Trung Quoác luoân tìm caùch phaùt huy aûnh höôûng xuoáng ÑNAÙ vì ñaây laø loái ra deã nhaát ñeå hoï vöôn roäng ra Thaùi Bình Döông. Söï baát oån veà chính trò, an ninh trong nöûa theá kyû qua ôû ÑNAÙ gaén lieàn vôùi ñöôøng loái, chính saùch cuûa Trung Quoác ñoái vôùi khu vöïc naøy. Sau caùc cuoäc noåi daäy cuûa 1 Vaán ñeà an ninh ôû khu vöïc ÑNAÙ, sñd, tr. 152. 161
löïc löôïng Mao ít ôû ÑNAÙ, söï ñaàu cô truïc lôïi trong chieán tranh Vieät Nam vaø “vaán ñeà Campuchia” giôø ñaây Trung Quoác ñang tieán ra Bieån Ñoâng. Ngaøy 25/12/1992, Quoác hoäi Trung Quoác ñaõ thoâng qua saéc luaät veà laõnh thoå vaø laõnh haûi, ngang nhieân saùp nhaäp hai quaàn ñaûo Hoaøng Sa vaø Tröôøng Sa cuûa Vieät Nam vaøo laõnh thoå Trung Quoác. Muïc tieâu chính cuûa Trung Quoác khi tieán ra kieåm soaùt, khoáng cheá Bieån Ñoâng laø ñeå xaâm nhaäp ngaøy caøng saâu vaøo ÑNAÙ. Söï kieåm soaùt cuûa Trung Quoác ñoái vôùi Bieån Ñoâng coøn laøm taêng theâm khaû naêng caïnh tranh cuûa nöôùc naøy vôùi Nhaät Baûn. Bieån Ñoâng coù vò trí chieán löôïc trong giao thoâng haøng haûi quoác teá, nôi cung caáp nguoàn taøi nguyeân doài daøo, nhaát laø daàu löûa vaø hôi ñoát – nhöõng nhieân lieäu ñaëc bieät caàn thieát cho neàn kinh teá ñang taêng tröôûng nhanh cuûa Trung Quoác. Ñeå tieán ra Bieån Ñoâng, Trung Quoác ñang raùo rieát xaây döïng vaø hieän ñaïi hoùa löïc löôïng quoác phoøng. Hoï ñaõ mua cuûa Nga nhieàu vuõ khí, khí taøi hieän ñaïi nhö maùy bay chieán ñaáu SU- 27, maùy bay vaän taûi IL-75, taøu ngaàm lôùp Killo. Hoï cuõng tìm caùch mua kyõ thuaät tieáp daàu treân khoâng cuûa Israel hoaëc Iran ñeå khoâng quaân Trung Quoác coù theå hoaït ñoäng ôû taàm xa coù hieäu quaû. Vôùi möùc taêng tröôûng kinh teá 10% moät naêm, Trung Quoác ñang vöôn daàn leân thaønh moät cöôøng quoác caû veà chính trò vaø kinh teá, thaùch thöùc vai troø cuûa Myõ vaø Nhaät ôû chaâu AÙ. Moät nguyeân nhaân khaùc khieán Trung Quoác ngaøy caøng quyeát taâm baønh tröôùng ra Bieån Ñoâng laø coâng cuoäc caûi caùch môû cöûa ôû Trung Quoác trong thôøi gian qua ñaõ taïo ñieàu kieän cho caùc khuynh höôùng ly khai phaùt trieån. Vì theá, Trung Quoác ñaõ ñeà cao chuû nghóa daân toäc ñeå thu huùt daân chuùng khoûi söï baát bình coù theå coù. Chuû nghóa daân toäc cuûa Trung Quoác giôø ñaây goàm caû vieäc “thu hoài laõnh thoå “ñeå chuyeån hoùa caùc maâu thuaãn 162
noäi boä cuûa Trung Quoác ra ngoaøi bieân giôùi 1. Trong ñieàu kieän quoác teá ñaõ caên baûn thay ñoåi, caàn phaûi coù tö duy thieän chí vaø laønh maïnh. Trung Quoác laø moät nöôùc lôùn. Vieäc caùc nöôùc ÑNAÙ lieân keát vôùi nhau trong ASEAN laø taát yeáu, phuø hôïp vôùi xu theá cuûa thôøi ñaïi. Vieäc taêng cöôøng quan heä hôïp taùc höõa nghò giöõa ASEAN vaø Trung Quoác laø heát söùc caàn thieát vaø quan troïng vì lôïi ích cuûa nhaân daân Trung Quoác vaø nhaân daân caùc nöôùc ÑNAÙ. Nhö vaäy, sau söï suïp ñoå cuûa heä thoáng löôõng cöïc, moät traät töï theá giôùi môùi ñang hình thaønh. ASEAN seõ ñoùng vai troø gì trong söï thieát laäp caùc chuaån möïc vaø nguyeân taéc quan heä giöõa caùc chuû theå trong traät töï ñoù? Söï oån ñònh vaø phaùt trieån cuûa khu vöïc ÑNAÙ phuï thuoäc theá naøo vaøo vieäc xöû lyù caùc maâu thuaãn trong tam giaùc chieán löôïc Myõ – Nhaät – Trung? Treân phöông dieän chính trò vaø an ninh khu vöïc, quaû thaät ÑNAÙ ñang ôû moät toïa ñoä khaù baáp beânh vôùi nhieàu yeáu toá baát ngôø coù theå xuaát hieän. Nhöng theá chöa phaûi laø heát. Vò trí kinh teá cuûa ÑNAÙ döôøng nhö cuõng ñang bò keïp chaët bôûi nhöõng aùp löïc khoång loà cuûa caùc khoái kinh teá theá giôùi. Söï ñaûo loän traät töï ñòa – chính trò cuõng keùo theo söï caáu truùc laïi heä thoáng kinh teá theá giôùi. Xu höôùng nhaát theå hoùa kinh teá theá giôùi ñang coät chaët caùc quoác gia laïi vôùi nhau. Treân toaøn theá giôùi, khoái löôïng trao 1 Phaùt bieåu ngaøy 12/10/1995 cuûa Athur Waldron, giaùo sö chieán löôïc vaø chính saùch, Hoïc vieän Chieán tranh haûi quaân tröôùc Tieåu ban caùc vaán ñeà Ñoâng AÙ - Thaùi Bình Döông, UÛy ban ñoái ngoaïi Thöôïng vieän Myõ veà vai troø cuûa quaân ñoäi Trung Quoác vaø nhöõng taùc ñoäng ñoái vôùi töông lai cuûa chaâu AÙ vaø Myõ; Myõ ñaùnh giaù veà Trung Quoác, Thoâng taán xaõ Vieät Nam, taøi lieäu tham khaûo soá 2/1996, tr.26-30. 163
ñoåi haøng hoùa vaø dòch vuï cho ñeán ñaàu nhöõng naêm 1990 ñaït gaàn 3500 tæ USD, gaáp möôøi laàn thôøi ñieåm nhöõng naêm 70. Vaøo naêm 1993, toång soá voán ñaàu tö nöôùc ngoaøi ñaït ñeán con soá 2125 tæ USD. Rieâng caùc nöôùc coâng nghieäp phaùt trieån ñaàu tö ra nöôùc ngoaøi trong naêm 1993 laø 109 tæ USD, ñoàng thôøi nhaän veà 181 tæ USD. Ñoái vôùi caùc nöôùc ñang phaùt trieån, tæ leä ñoù laø 80/14 1. Toaøn boä tình hình ñoù taïo neân moät maïng löôùi chuyeån dòch voán ñaàu tö ñan xen chaèng chòt. Do vaäy, neàn kinh teá caùc nöôùc khoâng coøn vaø khoâng theå mang tính chaát quoác gia thuaàn khieát maø ôû caùc nöôùc ñoä khaùc nhau ñeàu mang tính quoác teá. Ñi ñoâi vôùi xu höôùng nhaát theå hoùa neàn kinh teá toaøn caàu laø xu höôùng khu vöïc hoùa kinh teá. Trong khoaûng thôøi gian töông ñoái ngaén sau söï tan vôõ cuûa heä thoáng löôõng cöïc theá giôùi, haøng loaït caùc khu vöïc maäu dòch töï do ra ñôøi. Tröôùc tieân phaûi keå ñeán Lieân minh chaâu AÂu (EU) goàm 15 quoác gia thaønh vieân vôùi 360 trieäu daân. GNP cuûa EU vaøo khoaûng 6300 tæ USD. Tieáp theo laø Hieäp ñònh thöông maïi töï do Baéc Myõ (NAFTA), khoái kinh teá lôùn nhaát theá giôùi vôùi daân soá 370 trieäu ngöôøi. GNP cuûa NAFTA ñaït tôùi 7000 tæ USD. Coøn Hieäp öôùc thöông maïi Nam Myõ (MERCOSUR) coù GNP ñaït khoaûng 4800 tæ USD vaø thò tröôøng 190 trieäu daân 2. Taát caû caùc khoái kinh teá naøy, ít nhieàu, ñeàu coù xu höôùng baûo veä maäu dòch khu vöïc. Trong khi ñoù, neáu tính caû möôøi nöôùc ÑNAÙ thì toång GNP chæ xaáp xæ 600 tæ USD vôùi thò tröôøng 500 trieäu daân. Thöïc löïc nhö vaäy chöa phaûi laø lôùn trong töông quan vôùi caùc khoái kinh teá khoång loà khaùc. Thaùng 1/1993, khu vöïc maäu dòch töï do ASEAN (AFTA) chính 1 Vuõ Khoan: Toaøn caàu hoaù vaø khu vöïc hoùa , Taïp chí Coäng saûn, soá 2/1995. 2 Voõ Ñaïi Löôïc, Kim Ngoïc (chuû bieân): Caùc khoái kinh teá vaø maäu dòch treân theá giôùi. Nxb. Chính trò quoác gia. H. 1996, tr.9. 164
thöùc thaønh laäp. Sau ñoù, ñeå chuû ñoäng ñoái phoù vôùi heä thoáng thöông maïi ña phöông toaøn caàu maø phaàn troäi thuoäc veà caùc trung taâm kinh teá lôùn, caùc quoác gia ASEAN ñaõ tham gia Dieãn ñaøn hôïp taùc kinh teá chaâu AÙ – Thaùi Bình Döông (APEC). Caùc neàn kinh teá nhoû beù cuûa ASEAN chæ muoán APEC laø moät dieãn ñaøn mang tính chaát tö vaán, nhaèm giuùp hoï trao ñoåi yù kieán veà caùc vaán ñeà kinh teá thöông maïi vaø ñaàu tö treân cô sôû bình ñaúng vôùi caùc thaønh vieân khaùc laø caùc nöôùc phaùt trieån. Hoï lo ngaïi vieäc APEC coù theå trôû thaønh moät dieãn ñaøn thöông löôïng veà maäu dòch. Vì so vôùi caùc nöôùc phaùt trieån, söùc maëc caû cuûa caùc nöôùc ASEAN thaät nhoû beù. Song, Myõ thì muoán thao tuùng APEC ñeå taêng cöôøng khaû naêng caïnh tranh cuûa kinh teá Myõ vaø truïc lôïi töø söï taêng tröôûng kinh teá cuûa caùc nöôùc ASEAN. Baát chaáp vieäc caùc nöôùc ASEAN – saùng laäp vieân APEC – muoán tieán haønh moät caùch töø toán, APEC ñaõ tieán trieån raát nhanh töø moät dieãn ñaøn cho vieäc nôùi loûng thöông maïi vaø ñaàu tö trôû thaønh moät toå chöùc ñöôïc theå cheá hoùa vaø seõ coøn tieáp tuïc tieán xa hôn nöõa thaønh moät “coäng ñoàng buoân baùn töï do” treân tinh thaàn “chuû nghóa khu vöïc môû” ( open regionalism )1. Nhöõng vaán ñeà kinh teá, chính trò, an ninh cuûa ÑNAÙ ñang ñaët ra cho khu vöïc nhöõng cô hoäi vaø thaùch thöùc lôùn. Böôùc sang theá kyû XXI, ÑNAÙ coøn raát nhieàu coâng vieäc phaûi laøm ñeå goùp phaàn xaây döïng moät traät töï theá giôùi môùi, trong ñoù moïi daân toäc ñeàu coù quyeàn löïa choïn con ñöôøng phaùt trieån cuûa mình vaø tham gia bình ñaúng vaøo caùc coâng vieäc chung cuûa theá giôùi. II. ASEAN VAØ CAÙC CÔ HOÄI PHAÙT TRIEÅN Ñeán nay ASEAN ñaõ coù hôn 30 naêm toàn taïi vaø phaùt trieån. 1 Voõ Ñaïi Löôïc, Kim Ngoïc (chuû bieân), sñd, tr.174-179. 165
Ñoù laø neàn taûng quan troïng ñeå toå chöùc naøy vöôn tôùi nhöõng taàm cao môùi cuûa söï hôïp taùc khu vöïc. Ñieåm laïi lòch söû ASEAN 30 naêm qua, ngöôøi ta thaáy ôû giai ñoaïn ñaàu caùc nöôùc ASEAN ñaõ noã löïc phaán ñaáu nhaèm giaûi quyeát caùc tranh chaáp baát ñoàng baèng phöông phaùp hoøa bình, ñoái thoaïi, xaây döïng loøng tin vaø cam keát hôïp taùc. Cuõng trong giai ñoaïn naøy, caùc nöôùc ASEAN tìm caùch ñöùng ra ngoaøi nhöõng quan heä phöùc taïp cuûa caùc nöôùc lôùn, thöïc hieän ñöôøng loái hoøa bình trung laäp. ÔÛ giai ñoaïn sau, quan heä hôïp taùc giöõa caùc nöôùc ASEAN tieáp tuïc cuûng coá vaø phaùt trieån. Nhaát laø trong lónh vöïc kinh teá. Caùc neàn kinh teá ASEAN chuyeån daàn töø chieán löôïc “thay theá nhaäp khaåu” sang chieán löôïc “môû roäng xuaát khaåu”. Veà chính trò, toå chöùc ASEAN ñöôïc môû roäng theâm baèng vieäc keát naïp Brunei laøm thaønh vieân thöù saùu (naêm 1984). Trong quan heä vôùi nhoùm nöôùc Ñoâng Döông, moät soá thaønh vieân ASEAN ñaõ chuû ñoäng bình thöôøng hoùa vaø thieát laäp quan heä ngoaïi giao vôùi Vieät Nam. Nhöng vì xaûy ra “vaán ñeà Campuchia” neân tieán trình bình thöôøng hoùa naøy bò taïm thôøi ñình treä. Giai ñoaïn naøy ñaùnh daáu moät khuùc quanh trong quan heä giöõa hai nhoùm nöôùc ôû khu vöïc. Töø naêm 1989 ñeán nay, ASEAN ñaõ coù böôùc ñieàu chænh quan troïng ñeå phuø hôïp vôùi nhöõng ñieàu kieän quoác teá vaø khu vöïc ñaõ caên baûn thay ñoåi. Töø ñoái ñaàu, caùc nöôùc ASEAN ñaõ chuyeån sang ñoái thoaïi trong quan heä vôùi caùc nöôùc Ñoâng Döông, ñaåy tieán trình hôïp nhaát khu vöïc leân taàm cao môùi. Lòch söû hình thaønh vaø phaùt trieån cuûa ASEAN cho thaáy toå chöùc naøy raát nhaïy caûm, naêng ñoäng vôùi moïi bieán ñoåi trong töông quan löïc löôïng quoác teá. Hoï ñaõ lôïi duïng trieät ñeå nhöõng cô hoäi maø traät töï löôõng cöïc ñem laïi, trong khi nhieàu nöôùc thuoäc theá giôùi thöù ba thì boû lôõ. ASEAN ñaõ taïo döïng ñöôïc 166
nhöõng giaù trò lôùn, coù yù nghóa caên baûn ñoái vôùi töông lai cuûa chính mình, cuï theå: - Caùc nöôùc ASEAN ñaõ xaây döïng ñöôïc loøng tin vaø söï cam keát hôïp taùc, maëc duø phaûi maát khaù nhieàu thôøi gian (1967- 1976). Nhöng ñoù laø tieàn ñeà ban ñaàu cuûa söï lieân keát thoáng nhaát toaøn khu vöïc. - Caùc nöôùc ASEAN ñaõ taïo ra ñöôïc moät moâi tröôøng hoøa bình, oån ñònh thoâng qua vieäc thöïc hieän ñöôøng loái ZOPFAN vaø Hieäp öôùc ÑNAÙ khoâng coù vuõ khí haït nhaân (SEAN WFZ). - Neàn kinh teá caùc nöôùc ASEAN coù toác ñoä taêng tröôûng nhanh, thöïc söï môû cöûa vaø höôùng ngoaïi. - Döïa treân nhöõng giaù trò vaên hoùa truyeàn thoáng ÑNAÙ, caùc nöôùc ASEAN ñaõ xaây döïng ñöôïc phong caùch, leà loái laøm vieäc mang saéc thaùi rieâng. Thöïc chaát, ñoù laø nhöõng nguyeân taéc hoaït ñoäng ñöôïc thuû töôùng Malaysia, Mahathir Mohammad toång keát baèng naêm chöõ C theo maãu töï tieáng Anh: Concensus (nhaát trí), Consulation (tham khaûo), Caring (quan taâm), Consolidation (ñoaøn keát) vaø Corner stone (hoøn ñaù taûng – nguyeân taéc) 1. Chieán tranh laïnh keát thuùc ñaõ taïo thôøi cô lòch söû cho ASEAN phaùt trieån veà chính trò. Tuyeân boá Singapore naêm 1992 neâu roõ: “ASEAN hoan ngheânh taát caû caùc nöôùc ÑNAÙ tham gia vaøo hieäp öôùc thaân thieän vaø hôïp taùc ôû ÑNAÙ, Hieäp öôùc naøy seõ laø moät khuoân khoå chung cho hôïp taùc roäng lôùn hôn toaøn ÑNAÙ” 1. Theo tinh thaàn naøy, thaùng 7/1995 caùc nöôùc ASEAN ñaõ chaáp nhaän Vieät Nam laø thaønh vieân chính thöùc cuûa Hieäp 1 Nguyeãn Duy Quyù: Dieãn vaên khai maïc hoäi thaûo quoác teá “ASEAN hoâm nay vaø ngaøy mai”. Kyû yeáu, t.1, tr.3-4. 1 Nguyeãn Vaên Lòch: Hieäp hoäi caùc nöôùc Ñoâng Nam AÙ (ASEAN), sñd, tr.172. 167
hoäi. Ñaây laø laàn ñaàu tieân, chuû nghóa khu vöïc ASEAN vôùi tính caùch laø yù thöùc khu vöïc ñaõ vöôït qua söï aùm aûnh cuoái cuøng cuûa heä thoáng löôõng cöïc theá giôùi vaø vaán ñeà yù thöùc heä tö töôûng. Thöïc ra, ôû trình ñoä thaáp cuûa söï lieân keát khu vöïc, vaán ñeà hôïp taùc giöõa caùc thaønh vieân ASEAN coù cheá ñoä chính trò khaùc nhau khoâng ñôïi ñeán thaùng 7/1995 môùi ñaët ra; maø ñaõ ñöôïc neân trong Ñieàu 2 chöông I Hieäp öôùc Bali 1976 “trong quan heä cuûa hoï (caùc nöôùc ASEAN – taùc giaû) vôùi nhau, caùc beân tham gia Hieäp öôùc seõ tuaân thuû caùc nguyeân taéc cô baûn sau ñaây: - Cuøng toân troïng ñoäc laäp, chuû quyeàn, bình ñaúng, toaøn veïn laõnh thoå vaø baûn saéc daân toäc cuûa taát caû caùc quoác gia. - Quyeàn cuûa moïi quoác gia ñöôïc toàn taïi maø khoâng coù söï can thieäp hoaëc laät ñoå hoaëc aùp böùc cuûa beân ngoaøi. - Khoâng can thieäp vaøo coâng vieäc noäi boä cuûa nhau ” 2. Maëc duø trong ñieàu kieän caùch maïng khoa hoïc coâng ngheä phaùt trieån nhö vuõ baõo, nhöõng khaùi nieäm truyeàn thoáng veà ñoäc laäp chính trò vaø chuû quyeàn laõnh thoå döôøng nhö khoâng coøn ñöùng vöõng tröôùc nhöõng bieán ñoåi to lôùn cuûa löïc löôïng saûn xuaát xaõ hoäi. Nhöng baét reã töø ñieàu kieän lòch söû, töø vaên hoùa truyeàn thoáng ÑNAÙ, chuû nghóa khu vöïc ASEAN coù nhöõng ñaëc thuø quan troïng. Tuyeân boá Hoäi nghò caáp cao Bangkok 1995 khaúng ñònh “seõ tieán haønh caùc bieän phaùp cuï theå nhaèm taêng cöôøng hôn nöõa baûn saéc, tinh thaàn vaø yù thöùc coäng ñoàng ASEAN” 1. Ñeà caäp ñeán vaán ñeà hôïp taùc chính trò vaø an ninh khu vöïc, 2 Hieäp hoäi caùc nöôùc Ñoâng Nam AÙ (ASEAN), sñd, tr.202. 1.2 Nguyeãn Vaên Lòch: Hieäp hoäi caùc nöôùc Ñoâng Nam AÙ (ASEAN), sñd, tr. 218, 220. 168
tuyeân boá cam keát “ASEAN seõ tieáp tuïc ñoùng vai troø trung taâm trong quaù trình hôïp taùc vôùi caùc beân tham gia khaùc ñeå phaùt trieån dieãn ñaøn khu vöïc ASEAN (ARF) thaønh moät tieán trình coù yù nghóa vaø hieäu quaû”. Ñoàng thôøi vôùi tieán trình ARF, ASEAN sôùm tìm kieám nhöõng giaûi phaùp hoøa bình cho nhöõng tranh chaáp ôû bieån Ñoâng vaø duy trì ñöôøng loái hoøa bình, töï do vaø trung laäp ôû ÑNAÙ2. Thaùng 7/1997 ASEAN ñaõ keát naïpï hai thaønh vieân môùi laø Myanmar vaø Laøo. Ngaøy 30/04/99 hoï keát naïp noát Campuchia. Söï môû roäng ASEAN thaønh moät coäng ñoàng goàm möôøi quoác gia thaønh vieân ÑNAÙ laø böôùc phaùt trieån hôïp loâ gích nhaèm duy trì moät ÑNAÙ hoøa bình, oån ñònh, hôïp taùc vaø phaùt trieån. ASEAN, vì vaäy, coù tö theá vöõng vaøng hôn treân baøn thöông löôïng quoác teá. Nhöõng hoaït ñoäng cuûa ASEAN trong moät soá naêm gaàn ñaây cho thaáy ñoù laø moät thöïc theå chính trò coù tieàm löïc. Nhöõng yeáu toá caên baûn taïo neân ñieàu ñoù laø: - Caùc nöôùc thaønh vieân coù nguyeän voïng chung veà phaùt trieån kinh teá, coù nhu caàu chung veà chính trò nhaèm ngaên ngöøa söï can thieäp vaø ñe doïa cuûa caùc nöôùc lôùn. - Döïa vaøo söùc maïnh taäp theå, baûo veä lôïi ích chung cuûa mình trong coäng ñoàng quoác teá. - Coù nhöõng nguyeân taéc hôïp lyù chæ ñaïo haønh ñoäng: khoâng can thieäp vaøo coâng vieäc noäi boä cuûa nhau, hôïp taùc bình ñaúng, hieäp thöông nhaát trí trong noäi boä toå chöùc 1. Thöïc löïc chính trò ñöôïc taêng cöôøng vaø kinh teá phaùt trieån 1 Shi Yong Ming: Ñòa vò cuûa ASEAN ñöôïc taêng cöôøng vaø aûnh höôûng cuûa noù sau khi chieán tranh laïnh keát thuùc. Taøi lieäu phuïc vuï nghieân cöùu (löu haønh noäi boä). Vieän thoâng tin Khoa hoïc xaõ hoäi, H. 1997, soá TN 97-57. 169
nhanh choùng ñaõ taïo cho ASEAN coù vai troø moät trung taâm caû veà chính trò laãn kinh teá. Hôïp taùc kinh teá khu vöïc luoân laø ñoäng löïc thuùc ñaåy ASEAN vaø cuõng laø bieän phaùp chuû yeáu ñeå ASEAN oån ñònh chính trò noäi boä, taêng cöôøng vaø cuûng coá ñòa vò quoác teá cuûa mình. Ngay töø Hoäi nghò caáp cao laàn thöù nhaát, ASEAN ñaõ ñaët hôïp taùc kinh teá vaøo vò trí trung taâm vaø neâu vaán ñeà thaønh laäp khu vöïc maäu dòch töï do nhaèm ñaåy nhanh tieán trình nhaát theå hoùa kinh teá khu vöïc. Töø thaäp kyû 90 trôû ñi, ASEAN ñaõ nhaän thöùc ñöôïc söï caàn thieát kieám tìm moät hình thöùc hôïp taùc kinh teá thaät hieäu quaû. Nhieàu saùng kieán ñöôïc ñöa ra nhö “Thoûa thuaän veà thueá quan öu ñaõi coù hieäu löïc chung” (CEPT) cuûa Indonesia, ñeà nghò thaønh laäp “Nhoùm kinh teá Ñoâng AÙ” (EAEG) cuûa Malaysia, “Khu vöïc maäu dòch töï do” (AFTA) cuûa Thaùi Lan vaø “Hieäp öôùc kinh teá ASEAN” (AET) cuûa Philippines. Caùc ñeà nghò treân ñeàu nhaèm thieát laäp moät thò tröôøng chung ASEAN. Cuoái cuøng, caùc nöôùc ASEAN ñaõ choïn ñeà nghò thieát laäp AFTA vaø söû duïng CEPT laøm coâng cuï chính ñeå thöïc hieän 2. Hoäi nghò thöôïng ñænh ASEAN laàn thöù tö naêm 1992 taïi Singapor neâu roõ “ASEAN seõ thieát laäp khu maäu dòch töï do cuûa ASEAN, söû duïng “Chöông trình öu ñaõi thueá quan coù hieäu löïc chung” nhö laø cô cheá chính trong voøng möôøi laêm naêm, baét ñaàu töø 1/1/1993 vôùi möùc thueá öu ñaõi cuoái cuøng coù hieäu löïc töø 0 ñeán 5%” 1. Caùc quoác gia thaønh vieân ñaõ xaùc ñònh möôøi laêm nhoùm saûn phaåm ñeå giaûm thueá quan theo keá hoaïch CEPT. Ñoù laø caùc maët haøng daàu thöïc vaät, xi maêng, döôïc lieäu phaân boùn, chaát deûo, saûn phaåm cao su, saûn phaåm da thuoäc, boät 2 Hoaøng Anh Tuaán: AFTA vaø trieån voïng hôïp taùc kinh teá ASEAN . Taïp chí Nghieân cöùu quoác teá, soá 2 (4) thaùng 6/1994, tr.33-39. 1 Nguyeãn Vaên Lòch: Hieäp hoäi caùc nöôùc Ñoâng Nam AÙ (ASEAN), sñd, tr.174. 170
giaáy, haøng deät, saûn phaåm ñoà goám vaø kính, ñaù quyù vaø ñoà trang söùc, ñoàng thoûi, haøng ñieän töû, ñoà goã vaø song maây 2. Tuyeân boá Bangkok 1995 ñaõ ruùt ngaén tieán trình thöïc hieän AFTA xuoáng coøn möôøi naêm. Söï ra ñôøi cuûa AFTA goùp phaàn taêng cöôøng thöông maïi noäi boä ASEAN, buø ñaép cho vieäc xuaát khaåu sang caùc thò tröôøng truyeàn thoáng chaâu AÂu vaø Baéc Myõ do söï gia taêng cuûa chuû nghóa baûo hoä maäu dòch. Treân cô sôû lieân keát caùc neàn kinh teá rieâng bieät, kinh teá ASEAN thoáng nhaát seõ taêng cöôøng khaû naêng caïnh tranh vaø thu huùt ñaàu tö nöôùc ngoaøi. Coù theå noùi, trong thôøi ñieåm hieän nay, AFTA laø bieåu hieän cao nhaát cuûa chuû nghóa khu vöïc kinh teá ASEAN. Maëc duø AFTA veà cô baûn laø moät saùng kieán mang tính thöông maïi nhöng noù taùc ñoäng ñeán nhieàu lónh vöïc. Heä quaû taát yeáu laø phaûi xaùc ñònh laïi caùc moái quan heä hieän coù trong caùc laõnh vöïc khoâng phaûi thöông maïi trong noäi boä ASEAN. Tröôùc tieân laø taùc ñoäng cuûa AFTA ñeán lónh vöïc hôïp taùc chuyeân ngaønh, thuùc ñaåy caùc thaønh vieân ASEAN chuyeân ngaønh hoùa nhöõng lónh vöïc maø lôïi theá so saùnh hoaëc lôïi theá caïnh tranh cho pheùp. AFTA seõ laø chaát xuùc taùc ñeå gaén caùc chöông trình hôïp taùc vaên hoùa, giaùo duïc xaõ hoäi, moâi tröôøng, quaûn lyù haønh chính cuûa ASEAN trong moät toång theå höõu cô. Ñoù laø nhöõng tieàn ñeà quan troïng vaïch ñònh tieán trình nhaát theå hoùa toaøn dieän kieåu ÑNAÙ. Taát nhieân, möùc ñoä nhaát theå ÑNAÙ ñeán ñaâu, coøn phuï thuoäc vaøo nhieàu yeáu toá. Trong ñoù, nhöõng yeáu toá caên baûn laø: - Caùc nöôùc ASEAN coù vò trí ñòa – kinh teá raát thuaän lôïi; 2 Hieäp hoäi caùc nöôùc Ñoâng Nam AÙ (ASEAN) , sñd, tr.55. 171
nguoàn taøi nguyeân thieân nhieân phong phuù taïo öu theá cho coâng nghieäp cheá bieán haøng xuaát khaåu; coù nguoàn nhaân löïc doài daøo. - Neàn kinh teá caùc nöôùc ASEAN coù tæ leä tích luõy khaù cao, phaûn aùnh naêng löïc ñaàu tö trong nöôùc cuûa hoï. Theo thoáng keâ, tæ leä tích luõy cuûa Singapore trong giai ñoaïn 1990-1994 bình quaân leân tôùi 48%. Tæ leä tích luõy cuûa Thaùi Lan, Malaysia, Indonesia laàn löôït theo thôøi gian treân laø 37,2%, 35,6%, 38,7%1. - Keát caáu neàn kinh teá caùc nöôùc ASEAN ñang chuyeån dòch nhanh choùng theo moâ hình kinh teá hieän ñaïi höôùng veà xuaát khaåu, ñaùp öùng nhu caàu môû roäng hôïp taùc kinh teá trong vaø ngoaøi khu vöïc. Cô caáu xuaát khaåu ñaõ chuyeån töø caùc saûn phaåm thoâ, sô caáp sang caùc saûn phaåm coâng nghieäp chaát löôïng. - Caùc nöôùc ñang xaây döïng vaø caûi tieán heä thoáng ngaân haøng-taøi chính tieàn teä nhaèm phuïc vuï toát cho vieäc phaùt trieån kinh teá moãi nöôùc vaø caû khu vöïc. Roõ raøng thöïc löïc kinh teá, chính trò cuûa ASEAN khoâng chæ ñöôïc cuûng coá, môû roäng maø coøn ñöôïc hoã trôï bôûi moät ñöôøng loái ñoái ngoaïi linh hoaït, khoân kheùo. ASEAN ñang khaúng ñònh vai troø noåi baät, ñoäc ñaùo cuûa mình taïi chaâu AÙ – Thaùi Bình Döông. Noù khieán cho cuïc dieän chaâu AÙ – Thaùi Bình Döông voán laáy quan heä giöõa caùc nöôùc lôùn laøm chuû ñaïo coù nhöõng bieán ñoåi quan troïng. Moät maët, ASEAN xaùc laäp ñòa vò chuû ñaïo cuûa mình thoâng qua dieãn ñaøn ARF khieán caùc nöôùc lôùn khoù loøng can thieäp vaøo coâng vieäc noäi boä cuûa khu vöïc. Maëc khaùc, ASEAN laáy mình laøm trung taâm ñeå hình 1 Leâ Vaên Sang: Vai troø cuûa ASEAN trong hôïp taùc kinh teá Ñoâng AÙ. Kyû yeáu Hoäi thaûo quoác teá “ASEAN, Hoâm nay vaø Ngaøy mai”. H. 9/1997, t.1, tr.75- 85. 172
thaønh cuïc dieän caân baèng giöõa caùc nöôùc lôùn, ñoàng thôøi ñoùng vai troø hoøa hoaõn xung ñoät, caân baèng, ñieàu hoøa caùc nöôùc lôùn vôùi nhau. Nhöõng thaønh coâng ngoaïi giao cuûa ASEAN taïi khu vöïc chaâu AÙ – Thaùi Bình Döông laø nhôø phöông thöùc xöû lyù ñoäc ñaùo cuûa noù trong quan heä vôùi caùc nöôùc khaùc. Phöông thöùc naøy coù theå phaân chia laøm ba caáp ñoä: Thöù nhaát , thoâng qua Hoäi nghò caùc beân ñoái thoaïi (PMC) sau Hoäi nghò Ngoaïi tröôûng caùc nöôùc ASEAN haøng naêm ñeå naém vöõng moái quan heä veà maët chính trò vôùi nhöõng quoác gia quan troïng. Thöù hai , lôïi duïng dieãn ñaøn an ninh khu vöïc ASEAN voán ñöôïc thieát laäp treân cô sôû Hoäi nghò caùc beân ñoái thoaïi, caùc hình thöùc ñoái thoaïi thöông thuyeát ñeå ASEAN giaønh theá chuû ñoäng ñieàu hoøa an ninh khu vöïc. Thöù ba , tích cöïc xaây döïng “Dieãn ñaøn haït nhaân kinh teá Ñoâng AÙ” vaø trieäu taäp Hoäi nghò caùc nguyeân thuû AÙ – AÂu (ASEM) nhaèm taêng cöôøng hôn nöõa vai troø, ñòa vò ASEAN taïi chaâu AÙ – Thaùi Bình Döông 1. Toùm laïi, sau söï tan raõ cuûa theá giôùi löôõng cöïc, nhöõng cô hoäi phaùt trieån cuûa ASEAN laø heát söùc to lôùn. Caùc neàn kinh teá cuûa ASEAN coù toác ñoä taêng tröôûng nhanh vaø ñang naèm trong keá hoaïch töøng böôùc nhaát theå hoùa kinh teá khu vöïc. Ñoù laø nhòp caàu ñeå kinh teá ASEAN hoøa nhaäp vaøo kinh teá toaøn caàu moät caùch vöõng chaõi. Söï nhaát theå hoùa kinh teá naøy ñang song haønh vôùi söï môû roäng quy moâ toå chöùc, taêng cöôøng söùc maïnh chính trò cuûa ASEAN. Moät ASEAN vôùi möôøi thaønh vieân ñaày ñuû cuûa khu vöïc ÑNAÙ ñaõ trôû thaønh hieän thöïc. Maët khaùc, vôùi ñöôøng loái 1 Shi Yong Ming: Ñòa vò cuûa ASEAN ñöôïc taêng cöôøng vaø aûnh höôûng cuûa noù sau khi chieán tranh laïnh keát thuùc, sñd. 173
ñoái ngoaïi khoân kheùo, uyeån chuyeån, ASEAN ñang noåi leân nhö moät trung taâm quyeàn löïc, ñoùng vai troø quan troïng trong caùc vaán ñeà cuûa ÑNAÙ vaø caû chaâu AÙ – Thaùi Bình Döông. III. NHÖÕNG THAÙCH THÖÙC PHAÙT TRIEÅN CUÛA ASEAN Xu höôùng toaøn caàu hoùa vaø khu vöïc hoùa treân theá giôùi ñang ñaët ra nhieàu vaán ñeà maø nhaân loaïi caàn phaûi giaûi quyeát ôû moïi caáp ñoä: quoác gia, khu vöïc vaø toaøn caàu. Trong ñieàu kieän ñoù, moät toå chöùc khu vöïc nhö ASEAN vöøa coù nhieàu cô hoäi thuaän lôïi, vöøa phaûi ñoái maët vôùi nhöõng thaùch thöùc to lôùn. Hôn nöõa, quaù trình lieân keát khu vöïc ñang chuyeån sang moät giai ñoaïn môùi. Ñoù laø giai ñoaïn môû roäng lieân keát toaøn khu vöïc, giai ñoaïn nhaát theå hoùa thò tröôøng ASEAN, giai ñoaïn taêng cöôøng söï hôïp taùc an ninh vaø chính trò – lónh vöïc maø chöa bao giôø ASEAN tuyeân boá coâng khai maïnh meõ ñeán theá. Nhöng caøng ôû trình ñoä cao cuûa söï lieân keát khu vöïc, caùc nöôùc ASEAN caøng phaûi vöôït qua nhieàu trôû ngaïi veà vaán ñeà ñoäc laäp chính trò vaø chuû quyeàn, veà khaû naêng xaây döïng moät moâ hình “nhaø nöôùc khu vöïc” ( Regional State ), khaû naêng thieát laäp moät thò tröôøng khu vöïc thoáng nhaát, khaû naêng taïo söï oån ñònh veà an ninh chính trò khu vöïc trong ñieàu kieän theá giôùi ñang quaù ñoä hình thaønh moät traät töï quoác teá môùi Töïu trung laïi, nhöõng thaùch thöùc phaùt trieån cuûa ASEAN haøm chöùa trong heä vaán ñeà sau ñaây. 1. Vaán ñeà heä tö töôûng vaø chuû nghóa quoác gia - daân toäc Veà maët lòch söû, ASEAN goàm phaàn lôùn caùc nöôùc nhoû töøng bò noâ dòch laâu daøi trong quaù khöù. Vì theá hoï coù truyeàn thoáng ñaáu tranh giaønh ñoäc laäp daân toäc. Chuû nghóa quoác gia – daân toäc cuûa hoï haàu nhö chöa bao giôø ñöôïc phaùt trieån maïnh 174
meõ nhö ngaøy nay. Trong thôøi ñaïi tö baûn chuû nghóa thì chuû nghóa quoác gia – daân toäc cuûa hoï mang tính chaát chuû nghóa quoác gia daân toäc tö saûn (tröø Vieät Nam vaø Laøo). Hoï thöôøng gaùn cho vaán ñeà naøy moät yù nghóa quaù möùc, bieán noù thaønh moät phöông thöùc chuû yeáu ñeå choáng laïi söï xaâm phaïm hoaëc can thieäp töø beân ngoaøi. Trong boái caûnh thaäp nieân 90, ôû nhieàu khu vöïc treân theá giôùi buøng noå caùc cuoäc chieán tranh saéc toäc, toân giaùo thì trong moät chöøng möïc naøo ñoù, ASEAN cuõng khoâng phaûi laø moät ngoaïi leä. Bôûi vì trong noäi boä ASEAN, beân caïnh nhöõng tranh chaáp laõnh thoå döôøng nhö trôû thaønh caên beänh maõn tính, caùc hình thöùc ly khai, noåi loaïn môùi ñaõ xuaát hieän. Cuoäc noåi loaïn naêm 1991 cuûa ngöôøi Aceh ôû Indonesia ñoøi ly khai, ñieåm noùng Ñoâng Timo ôû nöôùc naøy, caùc cuoäc baïo loaïn choáng thöông nhaân Hoa kieàu ôû Indonesia, Malaysia muøa heø 1998 do aûnh höôûng töø cuoäc khuûng hoaûng taøi chính ôû ÑNAÙ, nhaéc nhôû ngöôøi ta veà nguy cô chia reõ saéc toäc vaø chuû nghóa ly khai tieàm aån. Maëc duø caùc chính phuû ASEAN tröôùc maét ñeàu khoâng uûng hoä vieäc ly khai, chia caét laõnh thoå, nhöng moái nguy hieåm aáy luoân saün saøng chaïm ñeán vuøng nhaïy caûm nhaát cuûa chuû nghóa daân toäc. Söï xích laïi gaàn nhau cuûa caùc daân toäc laø keát quaû khaùch quan cuûa quaù trình quoác teá hoùa toaøn boä ñôøi soáng xaõ hoäi. Taát nhieân söï xích laïi gaàn nhau naøy khoâng theå daãn ñeán söï thoáng nhaát caùc daân toäc baèng con ñöôøng thuû tieâu chính hoï ñeå trôû thaønh nhöõng coäng ñoàng toäc ngöôøi, maø baèng con ñöôøng lieân keát caùc daân toäc trong caùc toå chöùc chính trò, kinh teá mang tính khu vöïc, nhö thöïc tieãn lòch söû. “Chuû nghóa daân toäc tö saûn, ñoù laø chính saùch chia taùch veà maët daân toäc nhöõng löïc löôïng xaõ hoäi theo daáu hieäu giai caáp, 175
gaén lieàn vôùi söï chia reõ nhöõng löïc löôïng aáy theo daáu hieäu daân toäc” 1. Giai caáp tö saûn ñaõ chia caét nhöõng löïc löôïng xaõ hoäi trong khuoân khoå nhöõng daân toäc rieâng bieät hay nhöõng toå chöùc “nhaø nöôùc – daân toäc” ( nation- states ) rieâng bieät. Vì theá, döôùi con maét cuûa giai caáp tö saûn, daân toäc hieän ra nhö laø hình thöùc cao nhaát cuûa söï thoáng nhaát xaõ hoäi cuûa con ngöôøi. Baèng caùch ñaàu cô nhöõng tình caûm daân toäc, giai caáp tö saûn thöôøng ñaåy tinh thaàn daân toäc leân möùc cöïc ñoan, daãn ñeán tình traïng nhöõng “caên hoä daân toäc”. Cho neân, treân bình dieän khu vöïc, khoù coù söï ñoàng nhaát veà heä tö töôûng ñeå xaây döïng ASEAN thaønh moät “nhaø nöôùc khu vöïc”. Nhaát laø khi thöïc löïc cuûa caùc quoác gia trong vuøng coøn cheânh leäch nhau quaù nhieàu vaø cuõng coøn quaù nhieàu tranh chaáp hoaëc baát ñoàng yù kieán veà caùc vaán ñeà laõnh thoå, laõnh haûi, toân giaùo, saéc toäc. Trong ñieàu kieän aáy, neáu söï hôïp taùc giöõa caùc thaønh vieân ASEAN laø moät doøng chaûy khaù nhuaàn nhò, thì söï caïnh tranh noäi boä giöõa hoï coù theå taïo ra nhöõng vöïc xoaùy ñe doïa tieán trình lieân keát khu vöïc. Moät vaøi quoác gia thaønh vieân ASEAN raát coù yù thöùc veà vai troø laõnh ñaïo khu vöïc ÑNAÙ. Chaúng haïn Indonesia, quoác gia lôùn nhaát khu vöïc, moät trong nhöõng thaønh vieân saùng laäp cuûa haàu heát caùc toå chöùc tieàn thaân ASEAN. Indonesia töøng ñoùng vai troø chuû ñaïo daøn xeáp ñoái thoaïi giöõa hai nhoùm nöôùc Ñoâng Döông vaø ASEAN trong vaán ñeà Campuchia. Khi vaán ñeà Bieån Ñoâng trôû neân phöùc taïp, Indonesia laø nöôùc ñaàu tieân toå chöùc Hoäi nghò veà Bieån Ñoâng (Hoäi nghò Bandung thaùng 7/1991), goàm nöôùc chuû nhaø, Trung Quoác, Vieät Nam, Ñaøi Loan, Philippines, Malaysia, Brunei nhaèm ngaên chaën nhöõng khaû naêng buøng noå cuoäc tranh 1 M.V. Ioârôñon: Chuû nghóa quoác teá choáng chuû nghóa daân toäc . Nxb. Thoâng tin lyù luaän, H. 1995, tr.47. 176
chaáp laõnh haûi. Cuõng gioáng nhö Indonesia, Malaysia laø quoác gia cung caáp nhieàu yù töôûng cho söï hôïp taùc khu vöïc. Sau keá hoaïch “Ñaïi Maõ Lai” bò thaát baïi, Malaysia vaãn noåi leân nhö moät quoác gia phoàn vinh ôû ÑNAÙ. Khoái kinh teá Ñoâng AÙ (AEAG) laø yù ñoà cuûa Malaysia nhaèm ñoái phoù vôùi tình traïng baûo hoä maäu dòch cuûa caùc khoái kinh teá Taây AÂu vaø Baéc Myõ. Hieän Malaysia ñang coù tham voïng “Taàm nhìn 2020” höôùng tôùi trình ñoä moät quoác gia phaùt trieån. Khi aáy, vai troø “trung taâm” khu vöïc cuûa Malaysia coù theå ñöôïc khaúng ñònh. Do toàn taïi “ñoä veânh” taát yeáu giöõa quyeàn lôïi quoác gia vaø quyeàn lôïi khu vöïc (phaûn aùnh nhöõng maâu thuaãn khaù trieät ñeå giöõa chuû nghóa quoác gia vaø chuû nghóa khu vöïc), caùc thaønh vieân ASEAN maëc nhieân coù ñöôøng loái, chính saùch ñoái ngoaïi khoâng phaûi bao giôø cuõng hoaøn toaøn truøng nhau. Nhaát laø chính saùch ñoái ngoaïi cuûa hoï ñoái vôùi caùc cöôøng quoác. Vì theá, söï caïnh tranh noäi boä ASEAN khoâng chæ theå hieän ôû tham voïng trôû thaønh “trung taâm khu vöïc” cuûa moät soá nöôùc thaønh vieân, maø coøn ôû caùc moái quan heä cuûa hoï vôùi caùc nöôùc lôùn. Nhöõng hieäp öôùc song phöông Myõ – Thaùi Lan, Myõ – Philippines taát nhieân coù aûnh höôûng maïnh meõ ñeán thaùi ñoä cuûa hai nöôùc naøy trong vaán ñeà duy trì söï hieän dieän cuûa Myõ ôû khu vöïc. Caùc moái quan heä Trung Quoác – Myanmar, Trung Quoác – Thaùi Lan cuõng töông töï. Ñaëc bieät laø tröôøng hôïp cuûa Thaùi Lan. Trong ñieàu kieän caïnh tranh noäi boä khu vöïc, nöôùc naøy ñang coá gaéng vöôn leân baèng nhöõng noã löïc phaùt trieån kinh teá vaø chính saùch ñoái ngoaïi linh ñoäng meàm deûo voán laø sôû tröôøng cuûa hoï. Khi maø nhieàu quoác gia ÑNAÙ thöôøng khoù khaên trong vieäc xöû lyù moái quan heä vôùi caùc nöôùc lôùn thì Thaùi Lan döôøng nhö luoân ñi 177
tröôùc. Naêm 1976, Thaùi Lan ñaõ bình thöôøng hoùa quan heä vôùi Trung Quoác – böôùc ñieàu chænh raát quan troïng trong chính saùch ñoái ngoaïi cuûa Thaùi Lan ñeå nöôùc naøy coù theå ñoùng vai troø noåi baät ôû khu vöïc. Trong suoát giai ñoaïn töø 1978-1988, laäp tröôøng cuûa Trung Quoác vaø Thaùi Lan veà vaán ñeà Campuchia raát truøng hôïp. Töø 1988 trôû ñi, tö töôûng “bieán Ñoâng Döông töø chieán tröôøng thaønh thò tröôøng” cuûa Chatchai Choonhavan cho thaáy nöôùc naøy coù chuû tröông chieám vò trí kinh teá haøng ñaàu trong khu vöïc. Ñeå tranh thuû Trung Quoác, Thaùi Lan ñöa ra döï aùn phaùt trieån töù giaùc Thaùi Lan – Myanmar – nam Trung Quoác – Laøo. Theo ñaùnh giaù cuûa Andrew Walker (Ñaïi hoïc Australia) – ñaây laø döï aùn phaùt trieån löu vöïc soâng Mekong chöùa ñöïng söï tranh caõi lôùn nhaát trong nhoùm nöôùc ÑNAÙ vì vai troø noåi baät cuûa moái quan heä Thaùi – Trung trong noäi boä ASEAN 1. Thaùi Lan tích cöïc trieån khai caùc cuoäc thaûo luaän chung, ñaêng cai nhieàu hoäi thaûo, hoäi nghò caáp boä tröôûng vaø caùc quan chöùc cao caáp, ñeà xuaát nhieàu phöông aùn, phöông höôùng hôïp taùc kinh teá nhaèm khaúng ñònh vai troø haøng ñaàu cuûa nöôùc naøy trong khoái 1. 2. Vaán ñeà môû roäng toå chöùc Nhöõng trôû ngaïi treân bình dieän heä tö töôûng laø raát phöùc taïp nhöng duø sao vaãn chöa phaûi laø thaùch thöùc lôùn. Thaùch thöùc lôùn nhaát ñoái vôùi ASEAN coù leõ naèm ôû caùc vaán ñeà môû roäng toå chöùc, thoáng nhaát khu vöïc caû veà chính trò vaø kinh teá theo moät moâ thöùc naøo ñoù. Moâ thöùc cuûa EU toû ra khoâng phuø hôïp vôùi 1 Sopiee N, Chew Lay See, Lim Sang Jin: ASEAN at the Cross: Obstacles, Options and Opportunities in Economic Cooperation . Institute of Strategic International Studies, Kuala Lumpur, 1987. 1 Nguyeãn Xuaân Sôn, Thaùi Vaên Long (chuû bieân): Quan heä ñoái ngoaïi cuûa caùc nöôùc ASEAN , Nxb. Chính trò quoác gia, H. 1997, tr.113. 178
ASEAN vì nhöõng tieâu chuaån khaét khe aùp duïng khi keát naïp thaønh vieân môùi. Chaúng haïn, caùc nöôùc muoán trôû thaønh thaønh vieân môùi cuûa EU phaûi ñaûm baûo caùc tieâu chuaån veà chính trò, bao goàm: söï nhaát trí veà vieäc gia nhaäp thoâng qua cuoäc tröng caàu daân yù trong nöôùc, truyeàn thoáng daân chuû, möùc ñoä hoäi nhaäp vaø tham gia vaøo caùc toå chöùc quoác teá; caùc tieâu chuaån kinh teá – xaõ hoäi goàm: tình traïng thaát nghieäp (soá % treân toång löïc löôïng lao ñoäng), tæ leä laïm phaùt, caùc chæ tieâu veà daân soá, GNP tính theo ñaàu ngöôøi (baèng ñoàng Ecu), tình hình lao ñoäng noâng nghieäp (tæ leä % trong GDP), tình hình xuaát khaåu ñeán EU, khaû naêng caïnh tranh cuûa neàn kinh teá thò tröôøng 2. Trong khi ñoù, ASEAN haàu nhö khoâng ñoøi hoûi tieâu chuaån naøo, ngoaøi tinh thaàn töï nguyeän gia nhaäp vaø söï oån ñònh chính trò noäi boä cuûa thaønh vieân môùi. Hieän nay, ASEAN ñang ñöùng tröôùc moät söï löïa choïn ñeå phaùt trieån: hoaëc vaãn giöõ hình thöùc Hieäp hoäi vôùi vai troø cuûa Ban thö kyù laøm vieäc theo söï thoûa thuaän cuûa caùc chính phuû, hoaëc phaûi tieán daàn ñeán vieäc thaønh laäp moät “chính phuû khu vöïc” ñeå ñaåy maïnh quaù trình lieân keát vaø thoáng nhaát khu vöïc. Duø phaùt trieån theo höôùng naøo, ASEAN vaãn gaëp phaûi nhöõng vaán ñeà sau: a) Söï khaùc bieät veà cheá ñoä chính trò giöõa caùc nöôùc thaønh vieân Vieäc môû roäng toå chöùc ASEAN caøng laøm taêng theâm söï ña daïng veà chính trò. Trong ASEAN, toàn taïi nhieàu hình thöùc nhaø nöôùc, nhö quaân chuû laäp hieán, coäng hoøa nghò vieän, quaân chuû Hoài giaùo ( Sultan ), coäng hoøa daân chuû nhaân daân, xaõ hoäi chuû 2 Ñinh Coâng Tuaán: Môû roäng lieân minh chaâu AÂu trong quaù trình nhaát theå hoùa chaâu AÂu . Taïp chí Nghieân cöùu chaâu AÂu, soá 4, 5/1995, tr.3-9. 179
nghóa. Hình thöùc nhaø nöôùc Quaân chuû laäp hieán cuõng raát khaùc nhau. ÔÛ Malaysia, ngöôøi ta thöïc hieän cheá ñoä quaân chuû laäp hieán lieân bang. Hieán phaùp Malaysia quy ñònh moät trong soá chín quoác vöông cuûa caùc bang ñöôïc baàu laøm ngöôøi ñöùng ñaàu toái cao cuûa Lieân bang ( Yangdi-pertuan Agong ) vôùi nhieäm kyø 5 naêm. Taát caû möôøi ba bang cuûa Malaysia ñeàu coù hieán phaùp vaø quoác hoäi rieâng 1. Trong khi ñoù, neàn quaân chuû laäp hieán cuûa Thaùi Lan chæ coù moät vua, moät quoác hoäi 2. Brunei cuõng duy trì cheá ñoä quaân chuû. Ñöùng ñaàu nhaø nöôùc laø quoác vöông. Quoác vöông Brunei kieâm thuû töôùng vaø boä tröôûng quoác phoøng 3. Coäng hoøa nghò vieän laø hình thöùc nhaø nöôùc theo moâ hình phöông Taây. Cheá ñoä coäng hoøa nghò vieän ôû Indonesia vaø Philippines ñeàu theo nguyeân taéc ña ñaûng. Ñöùng ñaàu nhaø nöôùc laø toång thoáng. Quoác hoäi cuûa hoï goàm hai vieän. Trong khi ñoù, Singapore laïi thöïc hieän cheá ñoä coäng hoøa vôùi quoác hoäi moät vieän 4. Coäng hoøa xaõ hoäi chuû nghóa Vieät Nam vaø Coäng hoøa daân chuû nhaân daân Laøo tuy khaùc nhau veà teân goïi nhöng ñeàu laø caùc nhaø nöôùc döïa treân neàn taûng lieân minh coâng - noâng vaø nguyeân taéc moät ñaûng, khoâng chaáp nhaän ña nguyeân. Rieâng tröôøng hôïp Myanmar, trong giai ñoaïn 1962-1988, quoác gia naøy duy trì hình thöùc nhaø nöôùc Lieân bang xaõ hoäi chuû nghóa. Töø cuoái naêm 1988, Myanmar ñöôïc ñaët döôùi söï ñieàu haønh cuûa Hoäi ñoàng khoâi phuïc traät töï vaø luaät phaùp quoác gia (SLORC). Söï ña daïng veà cheá ñoä chính trò nhö vaäy laø moät thaùch thöùc khoâng nhoû “trong vieäc dung hoøa, caân baèng caùc quan ñieåm giöõa caùc nöôùc thaønh vieân veà caùc vaán ñeà khu vöïc vaø quoác teá” 1. Hieän 1.2.3.4. Hieäp hoäi caùc nöôùc Ñoâng Nam AÙ (ASEAN) , sñd, tr.36, 40, 32, 39. 1 ASEAN- toå chöùc khu vöïc thaønh coâng nhaát treân theá giôùi , sñd. 180
thôøi, hai trong boán nöôùc thaønh vieân môùi cuûa ASEAN vaãn giöõ cam keát vôùi chuû nghóa Maùc - Leânin, trong khi moät soá nöôùc thaønh vieân cuõ ñaõ ñaët ñaûng coäng saûn ra khoûi voøng phaùp luaät vaø tìm caùch kìm cheá aûnh höôûng cuûa chuû nghóa coäng saûn baèng nhieàu phöông phaùp khaùc nhau. Phaûi chaêng, ñaây laø moät tröôøng hôïp, trong ñoù söï khaùc nhau veà chính trò coù theå bò ñaët ra ngoaøi theo nguyeân taéc duy trì chuû quyeàn quoác gia, vì theá khoâng can thieäp vaøo coâng vieäc noäi boä cuûa nöôùc khaùc vaø cuõng khoâng aûnh höôûng gì ñeán söï môû cöûa töông ñoái veà heä thoáng chính trò khu vöïc? 2. Moät vaán ñeà nhö vaäy, roõ raøng khoâng coù caâu traû lôøi chaéc chaén. Vieäc môû roäng ASEAN veà maët toå chöùc coøn daãn ñeán söï phaân cöïc cuûa hai nhoùm nöôùc; nhoùm nöôùc thaønh vieân cuõ vaø nhoùm nöôùc thaønh vieân môùi. Neáu tính GNP theo ñaàu ngöôøi thì cao nhaát laø Singapore, ñaït 28000 USD (soá lieäu 1995, Toång cuïc Thoáng keâ Nhaø nöôùc); thaáp nhaát laø Vieät Nam vaø Campuchia, khoaûng 270 USD. Nhö vaäy, coù moät ASEAN giaøu toàn taïi beân moät ASEAN ngheøo theo coâng thöùc 6 + 4. Söï cheânh leäch veà söùc maïnh kinh teá coù theå daãn ñeán hai kieåu quan heä cuûa ASEAN, quan heä giöõa caùc thaønh vieân giaøu vaø quan heä giöõa caùc thaønh vieân ngheøo 1. ASEAN vì theá trôû thaønh moät heä thoáng vôùi moät caáu truùc thieáu caân ñoái. Söï gia taêng soá löôïng vaø quy moâ caùc thaønh phaàn (töùc laø gia taêng soá thaønh vieân ASEAN) seõ laøm heä thoáng naøy phaûi thay ñoåi. Ñieàu ñoù daãn ñeán 2 R.A. Scanapino: ASEAN, nhöõng thaùch thöùc ñang ôû phía tröôùc . Kyû yeáu Hoäi thaûo quoác teá “ASEAN hoâm nay vaø ngaøy mai”. Haø Noäi thaùng 9/1997, t.1 tr .262-272. 1 Nguyeãn Quoác Huøng: Töø ASEAN baûy ñeán ASEAN möôøi, moät Ñoâng Nam AÙ thoáng nhaát vaø nhöõng thaùch thöùc . Kyû yeáu Hoäi thaûo Quoác teá “ASEAN hoâm nay vaø ngaøy mai”. Haø Noäi thaùng 9/1997, t.1 tr.239-249. 181
söï thay ñoåi cuûa vò trí caùc thaønh phaàn vaø caû quan heä giöõa caùc thaønh phaàn trong heä thoáng naøy. Song söï khaùc bieät veà trình ñoä phaùt trieån kinh teá, söï ña daïng veà chính trò cuûa ASEAN – cuõng theo lyù thuyeát heä thoáng – coù theå gaây ra söï tích hôïp caùc maâu thuaãn tôùi moät möùc ñoä coù theå laøm buøng noå caû heä thoáng. Söï khaùc bieät veà cheá ñoä chính trò giöõa caùc nöôùc thaønh vieân ASEAN khoâng chæ bieåu hieän bôûi tính ña daïng cuûa caùc hình thöùc nhaø nöôùc maø coøn bôûi tính chaát ñoäc ñoaùn, gia tröôûng cuûa moät soá boä maùy nhaø nöôùc. Hieán phaùp Indonesia cuõng nhö hieán phaùp Philippines ñöôïc xaây döïng treân nguyeân taéc taäp trung quyeàn löïc cuûa toång thoáng. Ñaây laø nguyeân nhaân chuû yeáu gaây ra caùc hình thöùc cai trò ñoäc ñoaùn 2. Theå cheá ñoäc ñoaùn cuûa caùc nöôùc naøy thöôøng döïa vaøo löïc löôïng töôùng lónh quaân ñoäi. Vì theá, aûnh höôûng cuûa giôùi quaân söï ñoái vôùi ñôøi soáng chính trò cuûa moät soá nöôùc ASEAN ñaõ trôû thaønh truyeàn thoáng. ÔÛ Thaùi Lan vaøo ñaàu thaäp nieân 90, gaàn nhö thöôøng xuyeân coù caùc cuoäc ñaûo chính quaân söï, daãn ñeán vieäc thieát laäp caùc neàn chuyeân chính cuûa giôùi quaân nhaân. Maëc duø hieän nay, noäi caùc Thaùi Lan do ñaûng Daân chuû chi phoái nhöng giôùi quaân söï Thaùi Lan vaø caùc ñaûng phaùi thaân quaân ñoäi vaãn laø nhöõng löïc löôïng ñe doïa söï oån ñònh chính trò cuûa nöôùc naøy. Moät ñaëc ñieåm khoâng keùm phaàn quan troïng cuûa caùc theå cheá chính trò ôû caùc nöôùc ASEAN laø boä maùy nhaø nöôùc quan lieâu, coàng keành. Ngay ôû Singapore, quoác gia phaùt trieån nhaát khu vöïc thì soá löôïng quan chöùc haøng naêm vaãn taêng 1. Hôn 2 Ñoâng Nam AÙ, caùc nöôùc phi xaõ hoäi chuû nghóa . Nxb. Khoa hoïc Maùtxcôva 1989, tr. 128. 1 Ñoâng Nam AÙ, caùc nöôùc phi xaõ hoäi chuû nghóa , sñd, tr.131. 182
nöõa, raát ít trong soá chính phuû cuûa caùc nöôùc ASEAN ñöôïc coi laø trong saïch. Tình traïng tham nhuõng ôû Indonesia, Philippines, Vieät Nam ñang laø moät thaùch thöùc lôùn ñoái vôùi söï oån ñònh vaø phaùt trieån cuûa caùc quoác gia naøy 2. Coù theå noùi raèng, trình ñoä lieân keát khu vöïc caøng cao thì söï ñoøi hoûi tính laønh maïnh cuûa caùc theå cheá chính trò caùc nöôùc trong khu vöïc caøng lôùn. b). Söï khaùc bieät veà trình ñoä phaùt trieån kinh teá Tröø Singapore laø nöôùc coâng nghieäp hoùa môùi (NIC) haàu heát caùc nöôùc thaønh vieân ASEAN thuoäc caùc nöôùc ñang phaùt trieån. Tæ troïng saûn löôïng noâng nghieäp trong neàn kinh teá quoác daân cuûa caùc nöôùc naøy coøn khaù lôùn. ÔÛ Indonesia noâng nghieäp chieám 23,4% GDP (soá lieäu naêm 1989)3. ÔÛ Malaysia, ngaønh noâng – laâm nghieäp 18,7% GDP (soá lieäu naêm 1990) 1. Cô sôû haï taàng cuûa nhieàu quoác gia coøn raát nhieàu yeáu keùm. Söï cheânh leäch veà trình ñoä phaùt trieån kinh teá seõ gaây nhieàu trôû ngaïi cho tieán trình hoäi nhaäp kinh teá khu vöïc. Sau ñaây laø nhöõng chæ soá cô baûn veà kinh teá – xaõ hoäi cuûa caùc nöôùc ASEAN trong naêm 1996-1997. VAØI CHÆ SOÁ CÔ BAÛN VEÀ KINH TEÁ -XAÕ HOÄI CUÛA CAÙC NÖÔÙC ASEAN TRONG NAÊM 1996-1997 Nöôùc Tæ leä taêng GNP tính Daân soá Xuaát khaåu Nhaäp tröôûng theo ñaàu (trieäu (tæ USD khaåu (tæ GDP/naêm ngöôøi/naêm ngöôøi) /naêm) USD/ 2 Caùc neàn kinh teá Ñoâng Nam AÙ naêm 1998; Chaâu AÙ trong côn khuûng hoaûng, Thoâng taán xaõ Vieät Nam, taøi lieäu tham khaûo soá 7/1998, tr.33-42. 3 Thaùi Thò Ngoïc Dö (chuû bieân): Ñòa lyù caùc nöôùc vuøng Ñoâng Nam AÙ. Tuû saùch Ñaïi hoïc Môû – Baùn coâng thaønh phoá Hoà Chí Minh. 1993. tr.123. 1 Phaïm Ñöùc Thaønh: Malaysia treân ñöôøng phaùt trieån . Nxb. Chính trò quoác gia, H. 1993, tr.105. 183
(%) (USD) naêm) Brunei 2,0% 20.400 0,3 2,3 Malaysia 8,1% 4.466 21,3 77,84 78,45 Myanmar 6,0% 890 48,3 3,8 Laos 6,9% 370 4,9 0,3 Indonesia 7,8% 1.086 199,2 49,76 42,43 Philippines 5,9% 3.265 69,7 20,54 32,50 Singapore 5,8% 30.500 3,1 125,08 131,82 Thaùi Lan 8,5% 2.970 61,4 54,68 71,85 Vieät Nam 9,5% 270 76,7 7,10 11,10 Nguoàn: Asia, Week, May, 1997 p.69,78 Baûng treân cho thaáy khoaûng caùch veà trình ñoä phaùt trieån kinh teá cuûa caùc nöôùc trong khu vöïc laø khaù lôùn. Trong soá caùc nöôùc ASEAN thì Singapore, Malaysia, Thaùi Lan, Philippines laø caùc nöôùc sôùm phaùt trieån kinh teá neân tieàm löïc kinh teá cuûa hoï (theå hieän qua hoaït ñoäng xuaát nhaäp khaåu) khaù maïnh. Vieäc tieáp nhaän theâm Vieät Nam, Laøo, Myanmar, Campuchia vaøo Hieäp hoäi tuy coù theå laøm taêng theâm tính naêng ñoäng veà kinh teá nhôø vieäc môû roäng thò tröôøng vaø ñaàu tö, nhöng seõ khieán nhöõng maâu thuaãn do söï cheânh leäch trình ñoä phaùt trieån kinh teá beân trong Hieäp hoäi caøng trôû neân saâu saéc. Ñaây laø vaán ñeà khoâng chæ rieâng cuûa ASEAN maø cuûa nhieàu toå chöùc khu vöïc khaùc treân theá giôùi. Chaúng haïn EU cuõng ñang coù döï aùn môû roäng thaønh vieân tôùi caùc nöôùc Trung vaø Ñoâng AÂu. Nhöng phaàn ñoâng caùc nöôùc naøy vaãn mang ñaëc ñieåm nöôùc coâng nghieäp chöa phaùt trieån nhö Taây AÂu, Baéc Myõ vaø Nhaät Baûn. Trình ñoä phaùt trieån kinh teá cuûa hoï so vôùi caùc thaønh vieân EU coøn keùm. Vieäc môû roäng toå chöùc taát yeáu phaûi daãn ñeán söï ñieàu chænh veà cô caáu caùc ngaønh kinh teá ñeå phuø hôïp vôùi chính saùch töï do hoùa thöông maïi. Song, chi phí cho söï ñieàu chænh ñoù quaù lôùn, coù theå trôû 184
thaønh nguyeân nhaân laøm giaûm söï taêng tröôûng kinh teá, haï thaáp möùc soáng, pha loaõng caùc khoaûn öu tieân daønh cho caùc khu vöïc phaùt trieån thaáp trong noäi boä EU. Vì theá, EU chæ ñoàng yù tieáp nhaän veà nguyeân taéc chöù chöa aán ñònh thôøi gian bieåu cho vieäc keát naïp caùc thaønh vieân môùi 1. Neáu trình ñoä phaùt trieån kinh teá khoâng ñoàng ñeàu laø moät trôû ngaïi lôùn cho söï lieân keát kinh teá ASEAN, thì cô caáu kinh teá töông ñoái gioáng nhau cuõng laø moät vaán ñeà khaù nan giaûi ñeå caùc nöôùc thaønh vieân ASEAN coù theå hôïp taùc vôùi nhau moät caùch coù hieäu quaû. Veà cô baûn, caùc nöôùc ASEAN ñeàu aùp duïng moâ thöùc kinh teá höôùng veà xuaát khaåu. Moät vaøi naêm gaàn ñaây hoï ñaõ taêng cöôøng trao ñoåi maäu dòch noäi boä. Ñeán giöõa naêm 1996, maäu dòch hai chieàu trong noäi boä ASEAN ñaõ vöôït con soá 40 tæ USD nhöng vaãn coøn chieám tæ leä töông ñoái thaáp (khoaûng 20-22%) trong toång kim ngaïch maäu dòch ñoái ngoaïi cuûa hoï. Hôn nöõa, trong ñoù coøn bao goàm moät phaàn khaù lôùn laø maäu dòch noäi boä cuûa caùc coâng ty xuyeân quoác gia 1. Tính chaát ñoàng daïng cuûa caùc neàn kinh teá ASEAN daãn ñeán tình traïng nhöõng maët haøng xuaát khaåu chuû choát cuûa hoï töông ñoái gioáng nhau veà chuûng loaïi vaø chaát löôïng. Heä quaû taát yeáu laø nhöõng maët haøng naøy chæ coù theå trao ñoåi vôùi beân ngoaøi thay vì trao ñoåi noäi boä. Xuaát khaåu ñaõ theá thì nhaäp khaåu cuõng töông töï. Nhöõng maët haøng nhaäp khaåu cuûa caùc nöôùc ASEAN haàu nhö ñeàu coù nguoàn goác töø caùc nöôùc coâng nghieäp phaùt trieån. Buoân baùn cuûa töøng nöôùc ASEAN 1 Nguyeãn Vaên Daân: Nhöõng vaán ñeà xung quanh vieäc hôïp nhaát chaâu AÂu. Saùch “Nhöõng vaán ñeà xung quanh vieäc hôïp nhaát chaâu AÂu”. Vieän Thoâng tin Khoa hoïc xaõ hoäi, Haø Noäi 1997, tr. 5-19. 1 Shi Yong Ming: Ñòa vò cuûa ASEAN ñöôïc taêng cöôøng vaø aûnh höôûng cuûa noù sau khi chieán tranh laïnh keát thuùc, sñd. 185
vôùi caùc nöôùc ngoaøi khu vöïc, vì theá vaãn taêng leân vaø chieám vò trí chuû yeáu trong hoaït ñoäng ngoaïi thöông cuûa hoï, nhaát laø vôùi caùc nöôùc Baéc Myõ, Taây AÂu vaø Nhaät Baûn. 3. Vaán ñeà thöïc hieän AFTA Hoäi nghò thöôïng ñænh ASEAN laàn I (naêm 1976) ñaõ quyeát ñònh böôùc chuyeån bieán maïnh meõ cuûa Hieäp hoäi töø hôïp taùc chính trò sang hôïp taùc caû chính trò laãn kinh teá, trong ñoù, hôïp taùc kinh teá laø troïng taâm. Vì vaäy, naêm 1977 Boä tröôûng ngoaïi giao naêm nöôùc ASEAN ñaõ kyù “Hieäp ñònh öu ñaõi thöông maïi” (PTA), ñaùnh daáu böôùc khôûi ñaàu ñi tôùi moät khu vöïc buoân baùn töï do. Khaùc vôùi caùc hieäp ñònh öu ñaõi buoân baùn cuûa caùc nöôùc phaùt trieån khaùc, PTA cuûa ASEAN khoâng ñaët ra nhöõng muïc tieâu ñaëc bieät maø chæ coá gaéng taïo ra moät cô cheá khieán vieäc buoân baùn trong phaïm vi ASEAN ñöôïc töï do hoùa töøng böôùc, vôùi khaû naêng chaáp nhaän ñöôïc ñoái vôùi caùc thaønh vieân 1. Maëc duø coù moät soá tieán boä, nhöng quan heä buoân baùn thöïc hieän trong khuoân khoå PTA vaãn chaäm chaïp vaø haïn cheá. Nhöõng bieän phaùp môû roäng buoân baùn, thöïc chaát chæ laø caùc muïc tieâu ngaén haïn. Lôïi ích cô baûn maø caùc nöôùc thaønh vieân nhaän ñöôïc töø söï lieân keát kinh teá khu vöïc vaãn coøn laø vaán ñeà tranh caõi gay gaét. Vì theá, AFTA ra ñôøi treân cô sôû caùc hình thöùc lieân keát kinh teá cuûa caùc nöôùc ASEAN coøn keùm hieäu quaû vaø chöa ñuû ñieàu kieän trôû thaønh moät khoái lieân keát kinh teá khu vöïc. Ñaëc ñieåm naøy khaùc vôùi EU, bôûi EU laø moät lieân minh kinh teá töông ñoái vöõng chaéc vaø ñang ñi ñeán hình thöùc cao hôn cho vieäc hình 1 Voõ Ñaïi Löôïc, Kim Ngoïc (chuû bieân ), sñd, tr. 148-154. 186
thaønh moät thò tröôøng chung. Muïc tieâu chuû yeáu cuûa AFTA laø taïo ra moâi tröôøng thöông maïi, ñaàu tö öu ñaõi trong khu vöïc treân cô sôû loaïi tröø caùc raøo chaén thueá quan vaø phi thueá quan. Vaán ñeà ñaët ra cho caùc nöôùc trong khu vöïc hieän nay muoán gia nhaäp ASEAN laø phaûi tham gia AFTA nhö moät ñieàu kieän baét buoäc. Ñaây chæ laø lyù do thuaàn tuùy kinh teá. Trong khi ñoù, söùc maïnh ASEAN (trong ñoù coù söùc maïnh kinh teá) khoâng haún phuï thuoäc vaøo vieäc môû roäng toå chöùc naøy nhö moät pheùp tính soá hoïc ñôn giaûn. Do trình ñoä phaùt trieån kinh teá thò tröôøng trong khu vöïc coøn thaáp neân caùc nöôùc thaønh vieân ASEAN vaãn phaûi gaén boù vôùi thò tröôøng beân ngoaøi nhieàu hôn thay vì thò tröôøng khu vöïc. Beân caïnh ñoù, tính ñoàng daïng cuûa cô caáu vaø saûn phaåm coâng - noâng nghieäp ñaõ gaây khoâng ít khoù khaên cho vieäc thöïc hieän CEPT (coâng cuï thöïc hieän cuûa AFTA). Nhieàu tranh chaáp ñaõ xaûy ra trong buoân baùn giöõa caùc nöôùc thaønh vieân. Chaúng haïn, Malaysia vaø Singapore ñeàu coù ngaønh coâng nghieäp nhöïa toång hôïp. Ñeå cöùu vaõn ngaønh coâng nghieäp nhöïa cuûa mình ñang trong côn khuûng hoaûng, Malaysia ñaõ taêng 30% thueá ñaùnh vaøo vieäc nhaäp khaåu maët haøng naøy maø Singapore laø baïn haøng cung caáp chuû yeáu. Bieän phaùp treân ñaõ laøm vieäc xuaát khaåu maët haøng nhöïa cuûa Singapore töø thaùng 4 ñeán thaùng 10 naêm 1994 giaûm 44% so vôùi cuøng kyø naêm tröôùc 1. Roài ñaây, söï caïnh tranh kinh teá trong khu vöïc seõ dieãn ra ngaøy caøng gay gaét. Bôûi vì muïc ñích cuûa AFTA khoâng phaûi laø phaân phoái bình ñaúng nhöõng lôïi ích coù saün maø laø söï chia seû nhöõng cô hoäi toát ñeå phaùt trieån kinh teá. Nhöng theo lyù thuyeát lôïi theá so saùnh, khi moät quoác gia ñoøi hoûi nhaân coâng seõ tieán haønh chuyeân 1 Far-Eastern Economic Review; Jan 26 th , 1995. 187
moân hoùa vaøo caùc saûn phaåm lao ñoäng, nghóa laø saûn xuaát caùc saûn phaåm coù naêng suaát thaáp. Maët khaùc, moät quoác gia ñoøi hoûi voán lôùn seõ saûn xuaát caùc saûn phaåm coù naêng suaát cao. Moät quoác gia maø giaù trò gia taêng thaáp seõ chuyeân moân hoùa vaøo vieäc saûn xuaát caùc loaïi haøng hoùa coù giaù trò gia taêng thaáp. Vì leõ ñoù, söï thay ñoåi veà cô caáu coâng nghieäp vaø coâng ngheä giöõa caùc nöôùc ASEAN seõ laø raát khoù khaên. Caùc nöôùc giaøu seõ coù thu nhaäp cao hôn vaø caøng giaøu leân. Caùc nöôùc ngheøo thu nhaäp thaáp seõ caøng ngheøo ñi trong so saùnh luõy tieán 2. Nhöõng vaán ñeà cuûa quan heä Baéc – Nam khi ñoù coù theå xaûy ra ngay trong quan heä Nam – Nam. Cuoäc khuûng hoaûng tieàn teä ôû ÑNAÙ töø thaùng 7/1997 ñaõ giaùng moät ñoøn naëng neà vaøo haàu heát caùc neàn kinh teá cuûa ASEAN. Toác ñoä taêng tröôûng kinh teá cuûa caùc nöôùc trong khu vöïc ñeàu giaûm ñaùng keå1. Ngöôøi ta ñang nghi ngôø veà söï taêng tröôûng nhanh cuûa kinh teá khu vöïc trong thôøi gian qua. Theo nhaø kinh teá hoïc ngöôøi Myõ Paul Krugman, söï taêng tröôûng aáy laø coù veû giaû taïo nhôø söï chi tieâu lôùn trong ñaàu tö hôn laø vieäc taêng naêng suaát 2. Cuoäc khuûng hoaûng tieàn teä naêm 1997 ôû ÑNAÙ coøn tieáp tuïc aûnh höôûng ñeán tieán trình laønh maïnh hoùa caùc heä thoáng ngaân haøng ôû ñaây. Nhö theá, yù töôûng veà moät ñoàng tieàn chung ASEAN nhö kieåu ñoàng Euro cuûa EU trong ñieàu kieän caùc nöôùc thaønh vieân coù trình ñoä phaùt trieån kinh teá khaùc nhau, thi haønh chính saùch tieàn teä khaùc nhau coøn thaät xa vôøi. 2 Shoichi Yamashita: ASEAN 30 naêm vaø nhöõng vaán ñeà caàn giaûi quyeát. Kyû yeáu Hoäi thaûo quoác teá “ASEAN hoâm nay vaø ngaøy mai”. Haø Noäi thaùng 9/1997, t.1, tr. 44-62. 1 Caùc neàn kinh teá Ñoâng Nam AÙ naêm 1998, sñd. 2 Chaâu AÙ laïi noåi leân; chaâu AÙ trong côn khuûng hoaûng, Thoâng taán xaõ Vieät Nam, taøi lieäu tham khaûo soá 7/1998, tr1-16. 188
Cuoái cuøng, vaán ñeà thöïc hieän AFTA khoâng chæ phuï thuoäc vaøo trình ñoä phaùt trieån kinh teá thò tröôøng ôû khu vöïc maø coøn phuï thuoäc vaøo chính vieäc toå chöùc thöïc hieän noù. Khaùc vôùi EU, khoái kinh teá coù moät cô quan chæ ñaïo chung vaø ñöùng ra ñieàu haønh gaàn nhö toaøn boä nhöõng vaán ñeà lieân keát kinh teá khu vöïc, AFTA ñöôïc thaønh laäp treân cô sôû nhöõng hieäp ñònh kyù keát giöõa caùc nöôùc thaønh vieân. Ngoaïi tröø Ban thö kyù ASEAN vaø moät soá UÛy ban chöùc naêng, cho tôùi nay AFTA vaãn chöa coù moät cô caáu toå chöùc taäp trung vaø oån ñònh. Caùc vaán ñeà lieân quan ñeán quaù trình thöïc hieän AFTA ñeàu ñöôïc xem xeùt, ñaøm phaùn taïi Hoäi nghò caùc Boä tröôûng kinh teá dieãn ra vaøi laàn trong moät naêm. Xeùt veà chöùc naêng vaø quyeàn haïn cho tôùi nay, boä maùy toå chöùc ñieàu haønh AFTA vaãn coøn laø vaán ñeà boû ngoû. * * * Toùm laïi : ngaøy nay, maëc duø tình hình quoác teá ñaõ caên baûn thay ñoåi, nhöng naèm ôû vò trí ñòa – chính trò quan troïng, khu vöïc ÑNAÙ tröôùc sau vaãn laø vuøng tranh giaønh aûnh höôûng khaù quyeát lieät cuûa caùc cöôøng quoác. Vì theá, söï lôùn maïnh cuûa ASEAN ñaõ vaø ñang gaây ra nhieàu lo ngaïi cho nhöõng theá löïc naøo muoán kieàm cheá toå chöùc naøy vaøo quyõ ñaïo cuûa hoï. Vôùi ñöôøng loái ñoái ngoaïi khaù meàm deûo, linh ñoäng, ASEAN ñang ñoùng vai troø quan troïng trong vieäc oån ñònh chính trò, an ninh khu vöïc ÑNAÙ vaø caû vuøng chaâu AÙ – Thaùi Bình Döông. Chieán tranh laïnh keát thuùc vaø söï suïp ñoå cuûa heä thoáng löôõng cöïc theá giôùi ñaõ taïo ñieàu kieän cho ASEAN phaùt trieån caû veà quy moâ toå chöùc vaø trình ñoä hôïp taùc, lieân keát toaøn khu vöïc. Tuy nhieân, quaù trình lieân keát toaøn khu vöïc ñaët ra nhieàu vaán ñeà 189
raát nan giaûi, phöùc taïp. Ñoù laø söï khaùc bieät vaø ña daïng veà theå cheá chính trò, söï cheânh leäch veà trình ñoä phaùt trieån kinh teá trong caùc thaønh vieân. Nhöõng khoù khaên ñoù laïi bò chi phoái bôûi truyeàn thoáng vaên hoùa vaø ñieàu kieän lòch söû ñaëc thuø cuûa moãi nöôùc. Nhöng duø sao, ngöôøi ÑNAÙ ñaõ coù kinh nghieäm hôn 30 naêm xaây döïng toå chöùc khu vöïc cuûa mình. Nhöõng nguyeân taéc veà “tính thoáng nhaát trong ña daïng”, tinh thaàn bình ñaúng, nhaát trí trong hôïp taùc giöõa caùc nöôùc thaønh vieân seõ luoân laø neàn taûng caên baûn ñeå chuû nghóa khu vöïc ASEAN tieáp tuïc phaùt trieån. 190
KEÁT LUAÄN 1. Söï hình thaønh, phaùt trieån cuûa ASEAN döïa treân moät neàn taûng caên baûn laø chuû nghóa khu vöïc ( regionalism ) Chuû nghóa khu vöïc laø saûn phaåm taát yeáu cuûa söï phaùt trieån lòch söû, nhöng chæ thöïc söï hình thaønh trong giai ñoaïn phaùt trieån tö baûn chuû nghóa töø sau chieán tranh theá giôùi thöù hai ñeán nay. Chuû nghóa khu vöïc xuaát hieän töø söï suïp ñoå cuûa heä thoáng thuoäc ñòa cuûa chuû nghóa ñeá quoác, tình traïng ñaáu tranh gay gaét giöõa caùc heä thoáng theá giôùi vaø ngay trong loøng nhöõng heä thoáng ñoù. Chuû nghóa khu vöïc coù moái quan heä chaët cheõ vôùi chuû nghóa quoác gia ( nationalism ) vaø chuû nghóa toaøn caàu (globalism ). Khi chuû nghóa tö baûn ñaõ noái keát haàu nhö toaøn boä theá giôùi vaøo moät thò tröôøng thoáng nhaát thì noù cuõng ñoàng thôøi xoùa boû daàn caùc ngaên caùch veà chính trò, kinh teá, vaên hoùa giöõa caùc quoác gia, daân toäc. Töø ñaây xuaát hieän caùc vaán ñeà sieâu quoác gia trong moät khu vöïc vaø toaøn caàu, toaøn nhaân loaïi. Böôùc quaù ñoä töø chuû nghóa quoác gia ñeán chuû nghóa khu vöïc laø moät quaù trình nhaän thöùc veà tính thoáng nhaát cuûa khu vöïc, veà nhu caàu oån ñònh vaø phaùt trieån, veà nhöõng thaùch thöùc ôû caû trong vaø ngoaøi khu vöïc - nhöõng vaán ñeà maø khoâng moät quoác gia ñôn leû naøo trong khu vöïc giaûi quyeát noåi. ÔÛ goùc ñoä toaøn caàu thì chuû nghóa khu vöïc laø moät caáp ñoä cuûa chuû nghóa toaøn caàu nhöng khoâng phaûi laø chuû nghóa toaøn caàu vì trung taâm cuûa noù, noäi dung cuûa noù laø caùc vaán ñeà khu vöïc chöù khoâng phaûi laø caùc vaán ñeà toaøn theá giôùi. Söï toaøn caàu hoùa laøm naûy sinh tình traïng khu vöïc hoùa. Cho neân veà maët lyù luaän, coù theå coi chuû nghóa khu vöïc laø ñieåm giao thoa, söï dung hoøa giöõa chuû nghóa quoác gia vaø chuû nghóa 191
toaøn caàu. Veà maët thöïc tieãn lòch söû thì söï xuaát hieän cuûa chuû nghóa khu vöïc nhö laø moät phaûn öùng tröôùc xu höôùng toaøn caàu hoùa ñôøi soáng nhaân loaïi xaûy ra döôùi söï thao tuùng cuûa chuû nghóa ñeá quoác. 2. Trong caùc ñieàu kieän lòch söû khaùc nhau thì chuû nghóa khu vöïc cuõng bieåu hieän khaùc nhau. Nhöng veà baûn chaát, chuû nghóa khu vöïc laø moät heä thoáng caùc nguyeân taéc vaø tieâu chí xaùc ñònh, theo ñoù, caùc quoác gia - daân toäc trong cuøng moät khoâng gian ñòa - lòch söû, ñòa - vaên hoùa, ñòa - chính trò - xaõ hoäi coù theå hôïp taùc vôùi nhau ñeå cuøng phaùt trieån baûn thaân moãi quoác gia cuõng nhö toaøn khu vöïc; khoâng phuï thuoäc vaøo theå cheá, cheá ñoä chính trò - xaõ hoäi, heä tö töôûng, trình ñoä phaùt trieån kinh teá - xaõ hoäi cuõng nhö baûn saéc vaên hoùa, toân giaùo rieâng cuûa töøng quoác gia - daân toäc . Chuû nghóa khu vöïc thöôøng ñöôïc theå hieän qua vieäc thaønh laäp caùc toå chöùc khu vöïc - daïng toå chöùc lieân chính phuû, cô quan quyeàn löïc sieâu quoác gia. Döïa treân caùc hieäp öôùc mang tính coâng phaùp quoác teá, caùc toå chöùc naøy thöïc hieän chöùc naêng giaûi quyeát nhöõng vaán ñeà khu vöïc lieân quan ñeán caùc nöôùc thaønh vieân, cuõng nhö caùc quoác gia hoaëc coäng ñoàng ngoaøi khu vöïc. 3. Nhöõng bieåu hieän cuûa chuû nghóa khu vöïc treân thöïc teá laø raát ña daïng, phong phuù. Nhöõng nôi coù hoaøn caûnh lòch söû vaø trình ñoä phaùt trieån khaùc nhau thì noäi dung, tính chaát cuûa chuû nghóa khu vöïc cuõng khaùc nhau. Vì theá, khoâng coù thöù chuû nghóa khu vöïc ñöôïc bieåu hieän chung chung maø chæ coù chuû nghóa khu vöïc ñöôïc bieåu hieän cuï theå trong nhöõng ñieàu kieän lòch söû cuï theå. Caên cöù vaøo muïc ñích, tính chaát vaø caùc hình thöùc hoaït ñoäng cuûa caùc toå chöùc khu vöïc treân theá giôùi, ta coù theå xaùc ñònh ñöôïc caùc moâ thöùc cuûa chuû nghóa khu vöïc treân theá giôùi. Veà cô 192
baûn, coù boán loaïi moâ thöùc chính: moâ thöùc chính trò, moâ thöùc kinh teá, moâ thöùc an ninh vaø moâ thöùc vaên hoùa. Moâ thöùc chính trò laø moâ thöùc toång hôïp - moät hình thöùc hôïp taùc ôû dieän roäng, loûng leûo hoaëc chaët cheõ, döïa treân cô sôû xaây döïng moät ñöôøng loái chính trò khu vöïc chung. Moâ thöùc kinh teá ñöôïc theå hieän qua caùc toå chöùc khu vöïc kinh teá, coù muïc ñích taïo ra moät heä thoáng kinh teá ôû khu vöïc. Söï raøng buoäc veà kinh teá thöôøng chaët cheõ hôn söï raøng buoäc veà chính trò. Ñoù laø söï khaùc bieät caên baûn giöõa hai moâ thöùc. Moâ thöùc an ninh laø moät hình thöùc lieân minh chính trò – quaân söï ñaëc bieät nhaèm vaøo vieäc duy trì tình traïng an ninh khu vöïc vì lôïi ích an ninh cuûa moãi quoác gia vaø theá quaân bình trong quan heä quoác teá. Coøn moâ thöùc vaên hoùa laø moâ thöùc neàn taûng. Noù ñöôïc theå hieän qua söï hình thaønh khu vöïc nhö moät coäng ñoàng vaên hoùa, vaên minh. 4. ASEAN naèm trong khu vöïc ÑNAÙ – moät chænh theå khu vöïc ñòa lyù – lòch söû - vaên hoùa. Ñaây laø khu vöïc nhieät ñôùi gioù muøa vôùi ñaëc tröng cô baûn laø neàn vaên minh noâng nghieäp troàng luùa nöôùc. Nhöõng quoác gia sô kyø ôû ÑNAÙ xuaát hieän töông ñoái sôùm treân neàn vaên hoùa baûn ñòa keát hôïp vôùi caùc yeáu toá vaên hoùa Trung Quoác vaø AÁn Ñoä thôøi coå trung ñaïi. Khoaûng töø theá kyû X, ôû ÑNAÙ baét ñaàu hình thaønh caùc quoác gia - daân toäc. Quaù trình hình thaønh vaø phaùt trieån cuûa caùc quoác gia ÑNAÙ cuõng laø quaù trình caáu truùc khu vöïc ñeå ÑNAÙ sôùm trôû thaønh moät heä thoáng caáu truùc ñòa lyù – lòch söû – vaên hoùa. Heä thoáng naøy ñöôïc thöû thaùch qua nhöõng thaêng traàm lòch söû caän - hieän ñaïi. Maëc duø cheá ñoä thöïc daân phöông Taây ñaõ laøm taêng theâm tính ña daïng veà trình ñoä phaùt trieån kinh teá – xaõ hoäi, vaên hoùa, cheá ñoä chính trò, heä tö töôûng trong khu vöïc. Nhöng söï ña daïng ñoù cuõng khoâng vöôït ra ngoaøi tính thoáng nhaát chung voán coù cuûa ÑNAÙ. 193
Töø sau chieán tranh theá giôùi laàn thöù hai, haøng loaït caùc quoác gia ÑNAÙ thoaùt khoûi tình traïng thuoäc ñòa hoaëc phuï thuoäc, môû ra thôøi kyø môùi cho ñoäc laäp töï do vaø khaû naêng hôïp taùc, lieân keát toaøn vuøng. Töø ñaây lòch söû ÑNAÙ laät sang trang môùi trong söï traûi nghieäm veà moät coäng ñoàng vaên minh, moät thaân phaän lòch söû vaø söï naûy nôû, chín daàn cuûa chuû nghóa khu vöïc. ÑNAÙ töø moät khu vöïc “töï phaùt” trôû thaønh moät khu vöïc “töï giaùc”. 5. Söï chuyeån bieán ÑNAÙ töø moät khu vöïc “töï phaùt” sang moät khu vöïc “töï giaùc” gaén lieàn vôùi vieäc hình thaønh vaø phaùt trieån cuûa ASEAN. Veà thöïc chaát, ñoù laø quaù trình ñi töø chuû nghóa quoác gia ñeán chuû nghóa khu vöïc. Treân bình dieän ñòa – chính trò, quaù trình naøy dieãn ra trong boái caûnh chieán tranh laïnh vaø khuoân khoå cuûa traät töï theá giôùi hai cöïc Yalta. Chuû nghóa ñeá quoác ñöùng ñaàu laø Myõ tieán haønh chieán löôïc bao vaây ngaên chaën söï lôùn maïnh cuûa chuû nghóa xaõ hoäi vaø phong traøo daân toäc daân chuû ôû khaép caùc khu vöïc treân theá giôùi. Ñoái laïi, Lieân Xoâ vaø heä thoáng xaõ hoäi chuû nghóa cuõng thöïc hieän saùch löôïc cuûa mình nhaèm taäp hôïp caùc daân toäc vaøo chung chieán haøo choáng chuû nghóa ñeá quoác. Caùc nöôùc ÑNAÙ luùc ñoù vöøa phaûi ñoái maët vôùi nhöõng di saûn naëng neà cuûa chuû nghóa thöïc daân, vöøa lo ngaïi bò luùn saâu vaøo vuøng tranh chaáp quyeàn löïc giöõa hai heä thoáng theá giôùi. Tình hình treân taïo ra nhöõng vaán ñeà ôû taàm khu vöïc maø thieáu söï ñoàng hôïp taùc giaûi quyeát, caùc nöôùc ÑNAÙ coù theå moät laàn nöõa rôi vaøo thaân phaän phuï thuoäc chuû nghóa ñeá quoác hoaëc caùc theá löïc baønh tröôùng soâ vanh nöôùc lôùn. Ñaõ coù nhieàu möu ñoà cuûa chuû nghóa ñeá quoác hoøng can thieäp vaøo khu vöïc ÑNAÙ thoâng qua caùc toå chöùc quoác teá nhö “Hoäi ñoàng kinh teá chaâu AÙ vaø Vieãn Ñoâng” (ECAFE), “Keá hoaïch Colombo”, “Toå chöùc hieäp öôùc ÑNAÙ” (SEATO). Nhöng 194
caùc möu ñoà ñoù ñeàu khoâng ñaït ñöôïc keát quaû nhö mong muoán cuûa nhöõng ngöôøi khôûi xöôùng ra chuùng. Ngöôøi ÑNAÙ ñaõ sôùm löïa choïn cho mình moät con ñöôøng hôïp taùc lieân keát khu vöïc thoâng qua moät toå chöùc khu vöïc do chính mình thieát laäp. Baét ñaàu töø yù töôûng thaønh laäp SEAFET, moät soá nöôùc ÑNAÙ ñaõ daán thaân vaøo quaù trình tìm kieám caùc hình thöùc hôïp taùc khu vöïc phuø hôïp. Thaùng 7/1961, ASA ra ñôøi. Veà maët thöïc tieãn, ASA laø ñieåm moác ñaùnh daáu quaù trình lieân keát chính phuû ôû ÑNAÙ. Noù baét ñaàu thöøa nhaän moät thöù quyeàn löïc sieâu quoác gia trong khu vöïc. MAPHILINDO laø laàn thöû nghieäm tieáp theo chuû nghóa khu vöïc ôû ñaây. Neáu nhö tröôùc ñoù, ASA ñaõ tuyeân boá cho toaøn theá giôùi bieát laäp tröôøng “ÑNAÙ cuûa ngöôøi ÑNAÙ” khoâng lieân quan ñeán baát kyø moät cöôøng quoác hoaëc khoái quyeàn löïc beân ngoaøi naøo, thì laàn tieáp theo, MAPHILINDO ñaõ xaùc ñònh roõ hôn cuoäc ñaáu tranh chung cuûa caùc quoác gia ÑNAÙ choáng chuû nghóa thöïc daân vaø chuû nghóa ñeá quoác döôùi taát caû caùc hình thöùc. Baøi thöïc daân trôû thaønh ñieåm “giao thoa” giöõa chuû nghóa quoác gia vaø chuû nghóa khu vöïc ôû ÑNAÙ. Nhö theá, vaøo thôøi ñieåm tröôùc khi thaønh laäp ASEAN, caùc quoác gia thaønh vieân cuûa ASA, MAPHILINDO ñaõ nhaän thöùc ñöôïc moät caùch saâu saéc vaø toaøn dieän nhu caàu hôïp taùc, lieân keát khu vöïc. Nhu caàu naøy baét nguoàn töø vieäc yù thöùc ñöôïc vò trí ñòa – chính trò, tính thoáng nhaát khu vöïc, lôïi ích chung vì hoaø bình, oån ñònh vaø phaùt trieån ôû ÑNAÙ. Lieân keát khu vöïc ñaõ trôû thaønh meänh leänh cuûa chính söï phaùt trieån lòch söû. Thaùng 8/1967 ASEAN ra ñôøi. Ñaây laø caâu traû lôøi döùt khoaùt raèng, ngöôøi ÑNAÙ ñaõ coù moät trieát lyù chính trò vöôït ra beân ngoaøi heä thoáng löôõng cöïc theá giôùi, vöôït leân caû moïi aâm möu, thuû ñoaïn can thieäp cuûa caùc cöôøng quoác. Neáu nhö söï thaát baïi cuûa ASA, MAPHILINDO 195
chöùng toû quaù trình chuyeån bieán chöa thaønh töø chuû nghóa quoác gia ñeán chuû nghóa khu vöïc, thì ASEAN laø böôùc thaêng hoa, ñieåm töïu thaønh cuûa quaù trình aáy. Sau khi ra ñôøi, ASEAN ñaõ chuû ñoäng, tích cöïc giaûi quyeát caùc vaán ñeà chính trò ôû khu vöïc. Thöù nhaát, noù ñaõ thöïc hieän thaønh coâng chöùc naêng moät cô quan hoøa giaûi nhöõng maâu thuaãn chính trò giöõa caùc nöôùc thaønh vieân nhaèm xaây döïng loøng tin vaø taêng cöôøng söï hôïp taùc trong hieäp hoäi. Thöù hai, noù ñaõ xaây döïng, thöïc thi vaø phaùt trieån moät ñöôøng loái chính trò khu vöïc. Cô sôû lyù luaän cuûa ñöôøng loái chính trò naøy laø nhöõng tö töôûng veà trung laäp hoaù ÑNAÙ, bieán ÑNAÙ töø moät khu vöïc bò chia reõ veà chính trò, baát oån veà an ninh, thaønh khu vöïc hoaø bình, töï do vaø trung laäp (ZOPFAN). Khaùi nieäm ZOPFAN coù hai noäi dung chính: 1/ Ñoøi hoûi caùc cöôøng quoác ngoaøi khu vöïc phaûi ñaûm baûo tình traïng trung laäp cho ÑNAÙ baèng caùch chaám döùt söï loâi keùo caùc lieân minh ñaõ trung laäp, xaây döïng caùc caên cöù quaân söï treân laõnh thoå cuûa hoï vaø söû duïng hoï trong vieäc laäp ñoå hoaëc can thieäp vaøo coâng vieäc noäi boä nöôùc khaùc; 2/ Caùc nöôùc trong khu vöïc traùnh lieân minh quaân söï vôùi caùc cöôøng quoác vaø ngaên ngöøa vieäc xaây döïng caùc caên cöù quaân söï nöôùc ngoaøi treân laõnh thoå cuûa mình, toân troïng chuû quyeàn toaøn veïn laõnh thoå cuûa nhau, khoâng coù haønh ñoäng ñe doïa tröïc tieáp hoaëc giaùn tieáp neàn an ninh cuûa nhau. Ñoù cuõng laø laäp tröôøng khoâng lieân keát caùc daân toäc nhoû beù toàn taïi trong ñieàu kieän phöùc taïp cuûa neàn chính trò quoác teá trong heä thoáng löôõng cöïc vaø chieán tranh laïnh. Sau ZOPFAN, ASEAN tieáp tuïc xaây döïng ÑNAÙ thaønh moät khu vöïc hoøa bình, töï do, trung laäp vaø phi vuõ khí haït nhaân ( ASEANWFZ ). Quaù trình phaùt trieån ñöôøng loái chính trò khu vöïc gaén lieàn vôùi quaù trình cuõng coá vaø môû roäng toå chöùc. Söï kieän Vieät Nam 196
vaø caùc nöôùc ÑNAÙ coøn laïi gia nhaäp ASEAN chöùng toû toå chöùc naøy ñaõ ñaït tôùi ñích nhaát theå hoùa ÑNAÙ trong moät ñöôøng loái chính trò khu vöïc chung. 6. Treân bình dieän ñòa – kinh teá, quaù trình hình thaønh chuû nghóa khu vöïc cuûa ASEAN baét ñaàu töø chuû nghóa quoác gia kinh teá ôû moãi nöôùc. Sau khi giaønh ñöôïc ñoäc laäp, caùc nöôùc naøy ñaët ra nhieäm vuï caàn thuû tieâu tình traïng kinh teá – xaõ hoäi laïc haäu, xaây döïng neàn kinh teá töï chuû, moät thò tröôøng daân toäc thoáng nhaát laøm cô sôû cho söï thoáng nhaát veà chính trò. Quaù trình xaây döïng moät neàn kinh teá ñoäc laäp, töï chuû, cuûa caùc nöôùc ASEAN taát nhieân laøm naûy sinh khuynh höôùng thieát laäp laïi caùc moái quan heä kinh teá trong khu vöïc voán ñaõ bò laõng queân ôû giai ñoaïn thuoäc ñòa ñeå daãn ñeán vieäc hình thaønh moät thò tröôøng khu vöïc. Ñieàu naøy giuùp hoï môû roäng thò tröôøng cho caùc saûn phaåm coâng nghieäp coøn keùm söùc caïnh tranh cuûa mình, haïn cheá söï caïnh tranh töø phía caùc nöôùc tö baûn phaùt trieån, laønh maïnh hoùa neàn taøi chính, thuùc ñaåy söï phaùt trieån cuûa löïc löôïng saûn xuaát; sau ñoù laø giaûm thieåu nhöõng phuï thuoäc kinh teá vaøo chuû nghóa ñeá quoác. Nhö vaäy, hoaøn toaøn loâ gích khi quaù trình chuyeån töø chuû nghóa quoác gia kinh teá ñeán chuû nghóa khu vöïc kinh teá cuõng ñoàng thôøi laø quaù trình ñi töø caùc thò tröôøng daân toäc ñeán thò tröôøng khu vöïc. Caùc böôùc ñi töø chuû nghóa quoác gia kinh teá ( economic nationalism ) ñeán chuû nghóa khu vöïc kinh teá ( economic regionalism ) theå hieän qua nhöõng chính saùch kinh teá cuûa caùc nöôùc ASEAN. Baét ñaàu töø chính saùch kinh teá “töï löïc caùnh sinh” coù tính höôùng noäi, hoï ñaõ chuyeån sang chieán löôïc kinh teá “höôùng ngoaïi” vôùi phöông chaâm ñaåy maïnh coâng nghieäp hoùa höôùng veà xuaát khaåu. Thöïc chaát, ñaây laø quaù trình môû cöûa neàn 197
kinh teá theo höôùng taêng cöôøng quan heä kinh teá quoác teá, chaáp nhaän söï phaân coâng lao ñoäng toaøn caàu. Nhôø vaäy, caùc coâng ty xuyeân quoác gia ñaõ xaâm nhaäp vaø ñoùng moät vai troø voâ cuøng quan troïng trong söï hình thaønh moät thò tröôøng khu vöïc thoáng nhaát ôû ÑNAÙ. Tuy nhieân, caùc coâng ty naøy cuõng gaây ra nhieàu maët tieâu cöïc coù theå aûnh höôûng ñeán tình traïng ñoäc laäp veà kinh teá vaø chuû quyeàn quoác gia. Vôùi tö caùch laø ñaïi dieän cuûa chuû nghóa toaøn caàu, caùc coâng ty xuyeân quoác gia trong quaù trình keát gaén kinh teá khu vöïc vôùi kinh teá theá giôùi ñaõ laøm naûy sinh khuynh höôùng coá keát trong noäi boä khu vöïc – moät trong nhöõng cô sôû quan troïng hình thaønh chuû nghóa khu vöïc kinh teá ASEAN. Söï hình thaønh chuû nghóa khu vöïc kinh teá ASEAN coøn gaén lieàn vôùi vieäc xaây döïng vaø thöïc hieän caùc ñöôøng loái, chính saùch hôïp taùc kinh teá cuûa toå chöùc naøy. Nhieàu chöông trình döï aùn trong caùc lónh vöïc coâng nghieäp, noâng – laâm nghieäp, taøi chính, ngaân haøng, thöông maïi ñaõ ñöôïc trieån khai, taïo neân söï hôïp taùc kinh teá toaøn dieän vaø coù heä thoáng. Hôïp taùc kinh teá ASEAN ngaøy caøng theo höôùng coá keát khu vöïc. Caùc thöïc theå kinh teá ñaõ vaø ñang caét ngang nhöõng bieân giôùi chính trò ñeå keát hôïp nhöõng nguoàn taøi nguyeân, voán, nhaân löïc, coâng ngheä vaø trình ñoä quaûn lyù saûn xuaát toaøn vuøng. Khu vöïc maäu dòch töï do ASEAN (AFTA) theo keá hoaïch, chính thöùc ra ñôøi vaøo naêm 2003 seõ laø söï theå hieän ôû trình ñoä cao cuûa chuû nghóa khu vöïc kinh teá ôû ÑNAÙ. 7. Nhìn töø bình dieän an ninh khu vöïc, söï hình thaønh chuû nghóa khu vöïc cuûa ASEAN gaén lieàn vôùi vieäc xöû lyù caùc yeáu toá an ninh baûn ñòa. Veà cô baûn, an ninh ÑNAÙ ñöôïc caáu thaønh bôûi ba yeáu toá : 1/ Tình traïng tranh chaáp laõnh thoå, laõnh haûi, xung 198
ñoät saéc toäc, toân giaùo; 2/ Nhöõng thaùch thöùc veà an ninh töø phía Trung Quoác ñoái vôùi ÑNAÙ ; 3/ AÛnh höôûng cuûa chieán tranh laïnh vaø traät töï theá giôùi löôõng cöïc Yalta. An ninh khu vöïc ÑNAÙ laø moät vaán ñeà cöïc kyø phöùc taïp. Chæ ñöùng treân laäp tröôøng an ninh toaøn khu vöïc môùi coù theå giaûi quyeát thoûa ñaùng moái lieân heä höõu cô giöõa caùc yeáu toá cuûa an ninh baûn ñòa. Söï keát hôïp haøi hoøa lôïi ích an ninh quoác gia vaø an ninh khu vöïc chính laø chìa khoùa ñeå caùc nöôùc ASEAN ñi töø chuû nghóa quoác gia ñeán chuû khu vöïc treân bình dieän an ninh Chính saùch an ninh khu vöïc cuûa ASEAN döïa treân ñöôøng loái hoøa bình, töï do, trung laäp, toân troïng ñoäc laäp chuû quyeàn toaøn veïn laõnh thoå vaø baûn saéc cuûa taát caû caùc daân toäc, khoâng can thieäp vaøo coâng vieäc noäi boä cuûa nhau, giaûi quyeát tranh chaáp baát ñoàng baèng bieän phaùp hoøa bình, khoâng ñe doïa hoaëc duøng vuõ löïc, hôïp taùc vôùi nhau coù hieäu quaû. Trong quaù trình thöïc hieän ñöôøng loái an ninh khu vöïc, ASEAN ñaõ taïo ra moät coäng ñoàng an ninh vaø ñaõ giaûi quyeát khaù thaønh coâng caùc vaán ñeà an ninh noäi boä. Ñoàng thôøi ASEAN cuõng thöïc hieän nhieàu chính saùch ñoái ngoaïi khoân kheùo, ñaûm baûo ñeå khoâng moät cöôøng quoác hoaëc nhoùm nöôùc naøo ñoäc quyeàn gaây aûnh höôûng hoaëc thoáng trò khu vöïc. Trong xu höôùng toaøn caàu hoùa vaø khu vöïc hoùa sau chieán tranh laïnh, ASEAN ñaõ kòp thôøi ñöa ra saùng kieán thaønh laäp Dieãn ñaøn an ninh khu vöïc (ARF) taïo ra caùc ñoái thoaïi an ninh ña phöông ñeå môû roäng khoâng gian cho söï oån ñònh vaø phaùt trieån cuûa mình. Cho neân coù theå noùi raèng, coäng ñoàng an ninh ASEAN laø caùi ñích cuûa chính saùch an ninh khu vöïc, laø bieåu hieän sinh ñoäng cuûa chuû nghóa khu vöïc ASEAN. 8. Sau söï suïp ñoå cuûa heä thoáng löôõng cöïc, moät traät töï theá giôùi môùi ñang hình thaønh. Maëc duø tình hình quoác teá ñaõ caên 199
baûn thay ñoåi, nhöng do naèm ôû vò trí ñòa – chính trò quan troïng, ÑNAÙ tröôùc sau vaãn laø vuøng tranh giaønh aûnh höôûng khaù quyeát lieät giöõa caùc cöôøng quoác. Söï lôùn maïnh cuûa ASEAN ñaõ vaø ñang gaây ra nhieàu lo ngaïi cho nhöõng theá löïc naøo muoán kieàm cheá toå chöùc naøy vaøo quyõ ñaïo cuûa chuùng. Tuy nhieân, boái caûnh quoác teá môùi ñaõ taïo cô hoäi cho ASEAN phaùt trieån caû veà quy moâ toå chöùc vaø trình ñoä hôïp taùc, lieân keát toaøn khu vöïc. Veà chính trò, ASEAN ñaõ thu naïp taát caû caùc quoác gia coøn laïi cuûa ÑNAÙ, ñaåy söï hôïp taùc chính trò khu vöïc leân taàm cao môùi. Veà kinh teá, ASEAN ñang ñaåy maïnh tieán trình lieân keát caùc neàn kinh teá rieâng bieät vaøo trong moät thò tröôøng khu vöïc thoáng nhaát. Veà an ninh, ASEAN ñang khaúng ñònh vai troø noåi baät ñoäc ñaùo cuûa mình taïi chaâu AÙ – Thaùi Bình Döông, thoâng qua Dieãn ñaøn ARF. Noù töï laáy mình laøm moät trung taâm ñeå hình thaønh cuïc dieän caân baèng giöõa caùc nöôùc lôùn, ñoàng thôøi ñoùng vai troø hoøa hoaõn xung ñoät, caân baèng ñieàu hoøa caùc nöôùc lôùn vôùi nhau. Noù khieán cho cuïc dieän chaâu AÙ – Thaùi Bình Döông voán laáy quan heä giöõa caùc nöôùc lôùn laøm chuû ñaïo ñaõ coù nhöõng bieán ñoåi quan troïng, coù lôïi cho an ninh khu vöïc ÑNAÙ. 9. Caøng ôû trình ñoä cao cuûa söï lieân keát khu vöïc, ASEAN caøng phaûi ñoái maët vôùi nhöõng thaùch thöùc to lôùn. Thaùch thöùc ñaàu tieân coù theå noùi ñeán laø vaán ñeà heä tö töôûng vaø chuû nghóa quoác gia - daân toäc. Do toàn taïi “ñoä veânh” taát yeáu giöõa quyeàn lôïi quoác gia vaø quyeàn lôïi khu vöïc, chuû nghóa quoác gia - daân toäc khoù vöôn tôùi söï thoáng nhaát veà tö töôûng ñeå xaây döïng ASEAN thaønh moät “nhaø nöôùc khu vöïc” ( regional state ). Caøng khoù hôn khi thöïc löïc caùc quoác gia thaønh vieân cheânh leäch nhau quaù nhieàu. Vaø cuõng coøn quaù nhieàu tranh chaáp hoaëc baát ñoàng yù kieán veà caùc vaán ñeà laõnh thoå, laõnh haûi, toân giaùo, saéc toäc. 200
Nhöõng trôû ngaïi treân bình dieän heä tö töôûng laø raát phöùc taïp, nhöng duø sao vaãn chöa phaûi laø thaùch thöùc nghieâm troïng. Ñoái vôùi ASEAN, thaùch thöùc nghieâm troïng nhaát coù leõ naèm ôû vaán ñeà môû roäng toå chöùc, thoáng nhaát khu vöïc caû veà chính trò vaø kinh teá theo moät moâ hình naøo ñoù. Duø phaùt trieån theo moâ hình naøo thì söï khaùc bieät khaù lôùn veà cheá ñoä chính trò giöõa caùc nöôùc thaønh vieân, söï ñoäc ñoaùn, gia tröôûng, tham nhuõng trong moät soá boä maùy nhaø nöôùc, söï phaân cöïc giaøu ngheøo giöõa caùc thaønh vieân cuõ vaø môùi laø nhöõng trôû ngaïi caên baûn. Trieån voïng cuûa AFTA – nhö laø moät thöôùc ño söï thaønh coâng cuûa chuû nghóa khu vöïc ASEAN trong giai ñoaïn tôùi. Vì theá, vaãn laø moät caâu hoûi lôùn treo ôû phía tröôùc. Nhöng duø sao, ngöôøi ÑNAÙ ñaõ coù hôn ba möôi naêm xaây döïng toå chöùc khu vöïc cuûa mình. Nhöõng nguyeân taéc veà tính “thoáng nhaát trong ña daïng”, tinh thaàn bình ñaúng nhaát trí trong hôïp taùc seõ luoân laø neàn taûng caên baûn ñeå chuû nghóa khu vöïc ASEAN tieáp tuïc phaùt trieån. 10. Ñoái vôùi Vieät Nam, baøi hoïc veà vieäc xöû lyù caùc moái quan heä vôùi caùc nöôùc lôùn, nhoû, nhaát laø vôùi caùc nöôùc laùng gieàng trong thôøi gian qua ñaõ quaù roõ raøng. Vaø chuùng ta ñaõ bieát ruùt kinh nghieäm. Trong quaù trình hoäi nhaäp cuûa Vieät Nam vaøo khu vöïc vaø quoác teá (tröôùc tieân laø hoäi nhaäp khu vöïc), chuùng ta coù nhieàu cô hoäi vaø cuõng gaëp phaûi nhieàu thaùch thöùc. Bôûi vì baûn chaát cuûa quaù trình lieân keát khu vöïc ôû ÑNAÙ luoân bao goàm hai maët hôïp taùc vaø ñaáu tranh. Ñoù laø söï thoáng nhaát bieän chöùng cuûa phaùt trieån. Cho neân theo chuùng toâi, Vieät Nam neân chaêng caàn quaùn trieät caùc quan ñieåm coù tính nguyeân taéc nhö sau: - Veà nhaän thöùc tính thoáng nhaát khu vöïc : ÑNAÙ laø moät chænh theå khu vöïc ñòa lyù – lòch söû – vaên hoùa. Ñieàu naøy töôûng chöøng raát töï nhieân nhöng khoâng phaûi chuùng ta luùc naøo cuõng 201
nhaän thöùc ñaày ñuû. Laø moät nöôùc thaønh vieân cuûa ÑNAÙ, soá phaän lòch söû cuûa Vieät Nam gaén lieàn vôùi nhöõng thaêng traàm cuûa lòch söû khu vöïc. Ví trí ñòa - chính trò vaø ñaëc ñieåm cuûa nhöõng daân toäc laùng gieàng ñoái vôùi moãi quoác gia laø moät thaùch thöùc töï nhieân. OÂng cha ta ñaõ daïy “baùn anh em xa mua laùng gieàng gaàn”. Trong khi ta chöa ñuû löïc ñeå quan taâm ñeán moät soá nöôùc ôû xa, nhöng vôùi caùc nöôùc laùng gieàng thì phaûi luoân coi troïng. Vì theá, “trong toaøn boä chính saùch ñoái ngoaïi cuûa Vieät Nam cuõng nhö trong chính saùch chaâu AÙ – Thaùi Bình Döông cuûa Vieät Nam, öu tieân thöù nhaát giaønh cho caùc nöôùc cuøng tieåu khu vöïc ÑNAÙ, caùc nöôùc ASEAN, vì lôïi ích hoøa bình oån ñònh khu vöïc cuõng nhö vì lôïi ích phaùt trieån kinh teá cuûa Vieät Nam” – nhö phaùt bieåu cuûa cöïu Thöù tröôûng Boä Ngoaïi giao Traàn Quang Cô - laø hoaøn toaøn ñuùng ñaén. - Veà xöû lyù caùc moái quan heä beân trong khu vöïc : trong quaù trình phaùt trieån cuûa ASEAN, maâu thuaãn coù theå naûy sinh vaø ñöôïc tích hôïp. Vaán ñeà laø khoâng ñeå cho caùc maâu thuaãn trôû neân ñoái khaùng maëc duø phaûi coù maâu thuaãn söï vaät môùi phaùt trieån ñöôïc. Vieät Nam caàn ñoùng vai troø haït nhaân ñoaøn keát noäi boä khu vöïc, bôûi vì ñaây laø giaù trò truyeàn thoáng quyù baùu maø daân toäc ta coù theå ñoùng goùp cho nhaân daân khu vöïc. Thoâng qua vai troø naøy Vieät Nam khaúng ñònh vò trí vöõng chaéc cuûa mình trong toå chöùc; phaùt trieån hôn nöõa caùc moái quan heä chính trò, kinh teá, vaên hoùa vaø ngoaïi giao nhaân daân ñeå taêng cöôøng söï hieåu bieát cuûa khu vöïc veà Vieät Nam; chuùng ta caàn naém vöõng lôïi ích toái cao cuûa daân toäc mình trong khi vaãn chuù yù vaø toân troïng nhöõng lôïi ích chính ñaùng cuûa daân toäc khaùc. Ñoù laø caùch xöû lyù vaø keát hôïp haøi hoøa giöõa lôïi ích quoác gia daân toäc vaø lôïi ích toaøn khu vöïc. 202
- Veà xöû lyù caùc moái quan heä beân ngoaøi khu vöïc: quan heä vôùi beân ngoaøi khu vöïc ôû ñaây laø quan heä vôùi caùc nöôùc lôùn vaø caùc toå chöùc khu vöïc hoaëc toå chöùc quoác teá khaùc. Vieät Nam laø moät nöôùc nhoû. Trong quan heä quoác teá, phaùt bieåu vôùi tö caùch laø moät toå chöùc khu vöïc coù lôïi hôn laø vôùi tö caùch moät quoác gia rieâng leû. Vì theá, Vieät Nam vaø moãi thaønh vieân ASEAN caàn phaûi tuaân thuû caùc nguyeân taéc cuûa toå chöùc, ñoaøn keát, nhaát trí cuøng chung laäp tröôøng trong cuoäc ñaáu tranh choáng chuû nghóa ñeá quoác vì hoøa bình, oån ñònh vaø phaùt trieån ôû khu vöïc, vì daân chuû vaø tieán boä xaõ hoäi treân phaïm vi toaøn theá giôùi. Trong khi nhaän thöùc ñöôïc tính thoáng nhaát cuûa khu vöïc thì chuùng ta cuõng löu yù tôùi tính chaát töông ñoái cuûa söï thoáng nhaát aáy. Vì theá chuùng ta vaãn phaûi neâu cao tinh thaàn ñoäc laäp, töï chuû môû roäng quan heä ña phöông, phaán ñaáu vì moät Vieät Nam “daân giaøu nöôùc maïnh, xaõ hoäi coâng baèng, vaên minh”, trong coäng ñoàng ASEAN phoàn vinh vaø phaùt trieån. 203
PHUÏ LUÏC
COLOMBO PLAN COUNCIL FOR TECHNICAL CO-OPERATION IN SOUTH AND SOUTH-EAST ASIA CONSTITUTION PREAMBLE The Governments of Australia, Canada, Ceylon, India, New Zealand, Pakistan and the United Kingdom having considered: (a) the urgent need for further technical assistance, additional to that available from other sources, to promote economic development in South and South-East Asia with a view to raising the living standards of the peoples of the area, (b) the desirability of developing further co-operation and enterprise in the provision of technical assistance, and (c) the need for fullest co-operation with the United Nation and other agencies providing technical assistance in the area, with a view to encouraging and speeding the provision of technical assistance from all sources, Have resolved that a scheme should be organized to provide assistance up to a maximum value of £8 million sterling over the three years, commencing 1 st July 1950, and that for the purpose of this work, a Council for Technical Co- operation in South and South-East Asia should be set up with the following constitution. 209
A. Functions 1. The purpose of the Council for Technical Co- operation is to assist in the economic development of South and South-East Asia by the provision of technical assistance. 2. The Council will organize the provision of such assistance as the following: (1) (a) training of personnel from countries in the area in countries where suitable instruction is available and the despatch of missions abroad to study the latest techniques of practices; (b) experts, instructors and advisory missions to assist in planning, development or reconstruction, or for use in public administration, in health services, scientific research, in agricultural, industrial, or other productive activities and in the training of personnel; (c) the provision of equipment required for training or use by technical experts in the region. (2) where any co-operating Government considers that the provision of technical assistance requires the establishment, equipment, extension or endowment of training or other institutions in the countries of the region not available under any other schemes, such facilities may be contributed as technical assistance. It will be for the country requested to provide assistance to decide whether such assistance should be afforded. 3. The Council will investigate any obstacles or difficulties that reduce or prevent the availability or best use 210
of technical assistance, and will use its best endeavours to remove or mitigate all such obstacles or difficulties. 4. For the guidance of co-operating Governments the Council will endeavour to agree on the general conditions such as remuneration and allowances which might best apply to experts and others who are employed in various countries of South and South-East Asia and to trainees, whenever sent out of their own country. B. Organisation 5. The Council will consist of one representative of each co-operating Government. The Council may at any time admit to its membership a Government which applies to co-operate under the Scheme. 6. The council will establish head quarter in Colombo where it will normally meet as business requires. It may, however, meet from time to time at any their convenient place in the area. 7. Each co-operating Government will meet the expenses of its representatives on the Council. 8. To assist the Council in the performance of its duties a Bureau will be established consisting of a Director and such other staff as the Council may appoint. 9. Under the control of the Council, the Director of the Bureau shall organize the development of the Technical Co- operation Scheme. 10. The Director shall submit for approval by the Council an estimate of expenditure for each year ending 30 th June. 211
11. Contributions by each Government to meet the working expenses of the Council for any year will, unless otherwise determined by the Council, be in the same proportion as the contributions to the Technical Co-operation Scheme for that year. 12. The Council will make appropriate provision for the maintenance and audit of its accounts. 13. The Council will take into account the known views of co-operating Governments unable from time to time to be represented at a Council meeting. Any increase in the membership of the Council or changes in its constitution or office of Director will be made only after proposals have been discussed and agreed between all co-operating Governments. The estimated working expenses of the Council and the proportion in which these expenses will be borne by co- operating Governments will also be discussed and agreed between them. The Council will proceed in the co-operative spirit which is the keynote of the Scheme and endeavour at all times to reach agreement without formal rules of procedure. C. Administration 14. The Director of the Bureau shall maintain an make available to all co-operating Governments an up-to-date record of all sources of technical assistance available to the area through any international or national agency. 15. The Director of the Bureau shall establish liaison immediately with the United Nations and the specialised agencies, and with all other organizations or countries not 212
members of the Scheme, which are presently affording technical assistance within South and South-East Asia, or which may in future decide to do so. 16. Each co-operating Government will supply the Director of the Bureau with a statement of the types of technical assistance which it can make available, and will from time to time supplement and revise such information. 17. Co-operating Government seeking technical assistance under the Scheme will state their requirements to the Director of the Bureau, and will the Bureau do not normally act as a clearing house for offers of, and requests for, technical assistance as envisaged in paragraphs 16 to 19 of the Constitution. These requests and offers are now made direct from government to government through bilateral channels, copies being sent to the Bureau to enable it to assist the Council to carry out its function of watching over the general operation of the Technical Co-operation Scheme. 213
THE SOUTH-EAST ASIA COLLECTIVE DEFENCE TREATY AND THE PACIFIC CHARTER The Parties to this Treaty, Recognizing the sovereign equality of all the Parties, Reiterating their faith in the purposes and principles set forth in the Charter of the United Nations and their desire to live in peace with all peoples and all Government, Reaffirming that, in accordance with the Charter of the United Nations, they uphold the principle of equal tights of self-determination of peoples, and declaring that they sill earnestly strive by every peaceful means to promote self- government and to secure the independence of all countries whose peoples desire it and are able to undertake its responsibilities, Desiring to strengthen the fabric of peace and freedom and to uphold the principles of democracy, individual liberty and the rule of law, and to promote the economic well-being and development of all peoples in the Treaty Area, Intending to declare publicly and formally their sense of unity, so that any potential aggressor will appreciate that the Parties stand together in the area, and Desiring further to coordinate their efforts for collective defence for the preservation of peace and security. Therefore agree as follows: 214