›
›

Giáo trình Thu hoạch và bảo quản

pdf 69 trang vanle 2870
Download
Bạn đang xem 20 trang mẫu của tài liệu "Giáo trình Thu hoạch và bảo quản", để tải tài liệu gốc về máy bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên

Tài liệu đính kèm:

  • pdfgiao_trinh_thu_hoach_va_bao_quan.pdf

Nội dung text: Giáo trình Thu hoạch và bảo quản

  1. BỘ NÔNG NGHIỆP VÀ PHÁT TRIỂN NÔNG THÔN GIÁO TRÌNH MÔ ĐUN THU HOẠCH VÀ BẢO QUẢN MÃ SỐ: MĐ 05 NGHỀ: TRỒNG XOÀI, ỔI, CHÔM CHÔM Trình độ: Sơ cấp nghề
  2. 1 TUYÊN BỐ BẢN QUYỀN Tài liệu này thuộc loại sách giáo trình nên các nguồn thông tin có thể được phép dùng nguyên bản hoặc trích dùng cho các mục đích về đào tạo và tham khảo. Mọi mục đích khác mang tính lệch lạc hoặc sử dụng với mục đích kinh doanh thiếu lành mạnh sẽ bị nghiêm cấm. Mã tài liệu: MĐ05
  3. 2 LỜI GIỚI THIỆU Một trong các khâu của nghề trồng cây ăn quả là thu hoạch và bảo quản trái. Nếu thu hoạch không đúng kỹ thuật không những năng suất thu hoạch giảm mà chất lượng trái cũng giảm. Vì vậy, người làm nghề trồng cây ăn quả phải biết kỹ thuật thu hoạch và bảo quản trái sau thu hoạch. Để đáp ứng yêu cầu này, chúng tôi tham gian biên soạn giáo trình mô đun Thu hoạch và bảo quản, ở đây chúng tôi giới thiệu cách thu hoạch và bảo quả trái của ba loại cây trồng: cây xoài, cây chôm chôm, cây ổi. Nội dung cuốn giáo trình mô đun này giới thiệu về cách xác định thời điểm và chọn phương thức thu hoạch, bảo quản trái. Toàn bộ mô đun được phân bố giảng dạy trong 52 giờ và gồm có 04 bài như sau: Bài 1. Xác định thời điểm thu hoạch xoài, ổi, chôm chôm Bài 2. Chuẩn bị thu hoạch xoài, ổi, chôm chôm Bài 3. Thu hoạch xoài, ổi, chôm chôm Bài 4. Bảo quản xoài, ổi, chôm chôm Các bài này có mối quan hệ chặt chẽ với nhau. Tạo điều kiện cho học viên thực hiện được mục tiêu học tập và áp dụng vào thực tế trồng xoài, ổi, chôm chôm tại cơ sở. Mô đun này liên quan mật thiết với các mô đun: kỹ thuật trồng, thu hoạch và bảo quan, tiêu thụ sản phẩm. Để hoàn thiện được cuốn giáo trình này chúng tôi đã nhận được sự chỉ đạo, hướng dẫn của Vụ Tổ chức cán bộ-Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn; Tổng cục dạy nghề - Bộ lao động - Thương binh và Xã hội. Sự hợp tác,giúp đỡ của các nhà khoa học, các cán bộ kỹ thuật của Viện Cây ăn quả Miền Nam, các cơ sở trồng, bảo quản trái sau thu hoạch, các thầy cô giáo đã tham gia đóng góp ý kiến và tạo điều kiện thuận lợi để chúng tôi xây dựng chương trình và biên soạn giáo trình Trong quá trình biên soạn chương trình, giáo trình. Dù đã hết sức cố gắng nhưng chắc chắn không tránh khỏi những khiếm khuyết. Chúng tôi rất mong nhậnđược ý kiến đóng góp từ các nhà giáo, các chuyên gia, người sử dụng lao động và người lao động trực tiếp trong lĩnh vực trồng xoài, ổi, chôm chôm để chương trình, giáo trình được điều chỉnh, bổ sung cho hoàn thiện hơn. Xin chân thành cảm ơn! Tham gia biên soạn: 1. Nguyễn Tiến Huyền (chủ biên); 2. Nguyễn Thị Quyên; 3. Nguyễn Văn Dũng; 4. Trần Phạm Thanh Giang; 5. Nguyễn Hữu Luyến.
  4. 3 MỤC LỤC ĐỀ MỤC TRANG LỜI GIỚI THIỆU 2 MỤC LỤC 3 Mô đun: Thu hoạch và bảo quản 6 Bài 01: Xác định thời điểm thu hoạch xoài, ổi, chôm chôm 6 A. Nội dung 6 1.1. Tìm hiểu về quả chín 6 1.1.1. Tìm hiểu thời gian từ ra hoa đến quả chin 6 1.1.2. Tìm hiểu về quả chín bói 11 1.1.3. Tìm hiểu về đợt quả chín rộ 12 1.1.4. Tìm hiểu về độ phù hợp khi thu quả 12 1.2. Xác định định thời gian chin 14 1.2.1. Xác định thời gian ra hoa 14 1.2.2. Tính số ngày từ ra hoa đến quả chín 14 1.3. Quan sát biểu hiện chín của quả trên cây 14 1.3.1. Quan sát hình dạng quả 14 1.3.2. Quan sát tầng rời cuống quả 14 1.3.3. Quan sát màu sắc quả 16 1.4. Xác định thời điểm thu hoạch xoài, ổi, chôm chôm 17 1.5. Chọn phương thức thu hoạch xoài, ổi, chôm chôm 17 1.5.1. Liệt kê các phương thức thu hoạch 17 1.5.2. Chọn lựa phương thức thu hoạch phù hợp 17 B. Câu hỏi và bài tập thực hành 19 C. Ghi nhớ 21 Bài 02: Chuẩn bị thu hoạch xoài, ổi chôm chôm 22 A. Nội dung 22 1.1. Chuẩn bị dụng cụ, trang thiết bị để thu hoạch 22 1.1.1. Chuẩn bị dụng cụ, vật tư 22 1.1.2. Chuẩn bị trang thiết bị, máy móc 26
  5. 4 1.1.3. Chuẩn bị phương tiện vận chuyển 26 1.2. Chuẩn bị nơi bảo quản xoài, ổi, chôm chôm sau thu hoạch 28 1.3. Chuẩn bị nhân công để thu hoạch 29 1.3.1. Tính số nhân công cần phải thực hiện các công việc 29 1.3.2. Cân đối số nhân công đã có 30 1.3.3. Thuê mướn nhân công thu hoạch xoài, ổi, chôm chôm 31 B. Câu hỏi và bài tập thực hành 36 C. Ghi nhớ 37 Bài 03: Thu hoạch xoài, ổi, chôm chôm 38 A. Nội dung 38 1.1. Thu quả xoài, ổi, chôm chôm 38 1.1.1. Đặc điểm trái xoài, ổi chôm chôm khi thu hoạch 38 1.1.2. Yêu cầu kỹ thuật khi thu hái 39 1.1.3. Thu (hái) quả 41 1.2. Xếp quả đã thu vào dụng cụ 42 1.3. Vận chuyển quả về nơi chứa 43 B. Câu hỏi và bài tập thực hành 44 C. Ghi nhớ 45 Bài 04: Bảo quản xoài, ổi, chôm chôm 46 A. Nội dung 46 1.1. Phân loại quả xoài, ổi, chôm chôm 46 1.1.1. Phân loại quả xoài 46 1.1.2. Phân loại quả ổi 48 1.1.3. Phân loại quả chôm chôm 48 1.2. Xử lý quả xoài, ổi, chôm chôm để bảo quản 50 1.2.1 Xử lý xoài để bảo quản 50 1.2.2 Xử lý chôm chôm để bảo quản 50 1.2.3 Xử lý ổi để bảo quản 51 1.3. Đóng gói quả xoài, ổi, chôm chôm 51 1.3.1. Đóng gói quả xoài 51 1.3.2. Đóng gói quả ổi 52
  6. 5 1.3.3. Đóng gói quả chôm chôm 52 1.4. Bảo quản xoài, ổi, chôm chôm 53 1.4.1. Bảo quản xoài 53 1.4.2. Bảo quản bằng chôm chôm 55 1.4.3 Bảo quản ổi 55 1.5. Xử lý những bất thường trong quá trình bảo quản 55 B. Câu hỏi và bài tập thực hành 55 C. Ghi nhớ 58 HƯỚNG DẪN THỰC HIỆN MÔDUN 59 I. Vị trí, tính chất của mô đun 59 II. Mục tiêu 59 III. Nội dung chính của mô đun 59 IV. Hướng dẫn thực hiện bài tập thực hành 60 V. Yêu cầu về đánh giá kết quả học tập 65 VI. Tài liệu cần tham khảo 66 Danh sách Ban chủ nhiệm Danh sách hội đồng nghiệm thu
  7. 6 MÔ ĐUN: THU HOẠCH VÀ BẢO QUẢN Mã mô đun: MĐ05 Giới thiệu mô đun Mô đun Thu hoạch và bảo quản được dạy sau mô đun Chuẩn bị trước khi trồng, Trồng và chăm sóc xoài, Trồng và chăm sóc chôm chôm, Trồng và chăm sóc ổi, và trước mô đun Tiêu thụ sản phẩm trong chương trình. Là một trong các mô đun quan trọng trong chương trình dạy nghề trình độ sơ cấp nghề của nghề, thực hiện chủ yếu ở ngoài thực địa.
  8. 7 Bài 1: Xác định thời điểm thu hoạch xoài, ổi, chôm chôm Thời gian: 8 giờ Mục tiêu: - Xác định được thời điểm thu hoạch xoài, ổi, chôm chôm ; - Chọn được phương thức thu hoạch xoài, ổi, chôm chôm phù hợp với điều kiện thực tế trồng xoài, ổi, chôm chôm . A. Nội dung 1.1. Tìm hiểu về quả chín 1.1.1. Tìm hiểu thời gian từ ra hoa đến quả chín a. Cây xoài Giai đoạn đâm chồi (tháng 5 – 6 dl): Sau khi thu hoạch trái tiến hành cắt tỉa cành, bón phân, tích cực tưới nước giữ mực nước trong mương vừa phải. Sau khoảng 15 ngày lá non bắt đầu mọc ra, giai đoạn nầy chú ý các đối tượng sâu bệnh hại như: bệnh thán thư (nếu gặp mýa), châu chấu cắn lá, ghẻ trên lá xoài Giai đoạn tích lũy dưỡng chất: Sau khi đâm đọt non 30 – 40 ngày thì lá trưởng thành, lá chuyển xanh đậm hoàn toàn, chồi sẽ tích lũy dưỡng chất để nuôi trái sau này. Giai đoạn phát triển rễ: Sau khi chồi phát triển, rễ sẽ hoạt động mạnh để hấp thu dưỡng chất. Ðây là giai đoạn thích hợp để bón phân cho xoài lần 2. Giai đoạn nghỉ ngơi: Ở giai đoạn này có thể kích thích ra hoa nhưng thường bông và lá đi kèm nhau. Giai đoạn đủ khả năng ra hoa (tháng 9 – 10 dl): Khi đọt đâm ra được trên 4 tháng, đây là giai đoạn thích hợp để kích thích xoài ra hoa. Giai đoạn miên trạng: Sau khi hình thành mầm hoa sẽ đi vào thời kỳ miên trạng, nếu không có điều kiện thích hợp để ra hoa. Thời kỳ miên trạng càng dài thì cây càng khó ra hoa. Giai đoạn quyết định sự ra hoa (tháng 10 – 11 dl): Giai đoạn này cây có thể ra hoa mà không cần phải kích thích nếu có điều kiện thích hợp như: + Có mùa khô kéo dài, + Cây ra đọt nhiều đợt nhưng không ra hoa 1 hay 2 vụ trước, + Có những đợt lạnh (nhiệt độ dưới 20oC trong ngày) theo sau là nhiệt độ cao. Giai đoạn ra hoa (tháng 11 – 12 dl): Các tác nhân như: nhiệt độ, ngập úng, hoặc hóa chất như KNO3, Predict 10% (Paclobutazol), có ảnh hưởng lớn đến sự ra hoa.
  9. 8 Bảng 1.1 Thời gian ra hoa đến khi thu hoạch của một số giống xòai phổ biến ở nước ta như sau: Giống xoài Thời gian (ngày) Cát Chu 95 - 105 Cát Hòa Lộc 105 - 120 Xoài bưởi 105 - 110 Xoài khiêu sa vơi 100 - 110 Một số giống xoài được trồng ở nước ta: Hình 5.1.1 Xoài cát Hòa Lộc Hình 5.1.2 Xoài Cát Chu Hình 5.1.3 Xoài Bưởi Hình 5.1.4 Xoài khiêu sa vơi b. Cây chôm chôm Từ khi nở hoa cho đến lúc chín, cần khoảng 100- 120 ngày ở miền Nam. Mùa quả chín từ tháng 5-8 dl. Thời gian trái chín khoảng 15-18 tuần sau kết quả.
  10. 9 Bảng 1.2 Thời gian ra hoa và thu hoạch quả chôm chôm Giai đoạn phát triển Thời gian (ngày) Xử lý ra hoa - nhú mầm hoa 43 Nhú mầm hoa - nở hoa 33 Thời gian nở hoa 10 Đậu trái - Thu hoạch 95 Xử lý - Thu hoạch 178 Các giai đoạn trong quá trình xử lý chôm chôm ra hoa mùa nghịch bằng cách phun PBZ kết hợp với xiết nước và đậy màng phủ mặt liếp tại huyện Phong Điền, Thành Phố Cần Thơ. Sau khi đậu trái, trọng lượng vỏ tăng chậm trong thời gian từ tuần 1-6, sau đó tăng nhanh cho đến khi thu hoạch. Trọng lượng hạt tăng chậm từ tuần 1-6, từ tuần 6-11 trọng lượng hạt tăng nhiều nhất sau đó trọng lượng tăng không đáng kể. Cơm bắt đầu hình thành từ tuần thứ 7 kéo dài đến khi thu hoạch. Trọng lượng trái phát triển chậm vào giai đoạn 1- 8 tuần sau khi đậu trái, tuần 8-9 trọng lượng trái tăng lên, tuần 10-11 tăng không nhiều. Thịt trái bắt đầu hình thành từ tuần thứ bảy sau khi đậu trái nhưng bắt đầu tăng trưởng nhanh từ tuần thứ 10 đến khi thu hoạch Sự phát triển thịt trái đã làm trọng lượng trái tăng nhanh trong giai đoạn nầy. Trọng lượng trung bình của chôm chôm là 32 g, tỉ lệ giữa các phần bao gồm, vỏ chiếm 48% trọng lượng trái, phần cơm chiếm 45% trọng lượng trái, hạt chiếm 7% trọng lượng trái. Chiều dài trái trung bình là 4,6 cm, chiều rộng trái trung bình là 3,7 cm, dày vỏ là 4,1 mm lúc thu hoạch. Tóm lại, từ khi nhú mầm đến khi ra hoa trong khoảng 40 ngày và từ khi đậu trái đến thu hoạch từ 14-16 tuần. Tỉ lệ đậu trái rất thấp chỉ khoảng 1%. Chôm chôm rụng trái nhiều nhất trong khoảng hai tuần sau khi đậu trái, sau đó tỉ lệ rụng trái non giảm dần và ổn định ở giai đoạn 8 tuần sau khi đậu trái. Trọng lượng trái tăng nhanh cùng với sự hình thành thịt trái ở giai đoạn 10 tuần sau khi đậu trái cho đến khi thu hoạch.
  11. 10 Hình 5.1.5 Các giai đoạn phát triển trái chôm chôm Java từ khi đậu trái đến khi thu hoạch tại Phong Điền, TP. Cần Thơ Một số giống chôm chôm được trồng ở nước ta: Hình 5.1.6 Chôm chôm Java Hình 5.1.7 Chôm chôm Dona (Rongrien) Hình 5.1.8 Chôm chôm nhãn
  12. 11 c. Cây ổi Ổi chính vụ được thu hoạch từ tháng 6 – tháng 9 và từ tháng 11 – tháng 2 (dương lịch). Cây ổi từ lúc trồng đến khi ra hoa chỉ khoảng 8 tháng, từ lúc ổi ra hoa đến khi thu hoạch khoảng 2 đến 2,5 tháng. Một số giống ổi được trồng ở nước ta: Hình 5.1.9 Ổi xá lỵ nghệ Hình 5.1.10 Ổi Bo Hình 5.1.11 Ổi ruột hồng da láng Hình 5.1.12 Ổi Đài Loan
  13. 12 Hình 5.1.13 Ổi đào Hình 5.1.14 Ổi sẻ 1.1.2. Tìm hiểu về quả chín bói Chin bói là hiện tượng chín lác đác một vài quả trong thời kì đầu cây mới có quả. Đây là thời kỳ đầu cây cho trái và chin nên trái thường chín lác đác, ít và chưa đồng loạt, giai đoạn này cây chưa cho năng suất cao nhất. vào giai đoạn này, chất lượng trái chưa đồng đều. Hình 5.1.15 Chôm chôm chín bói Hình 5.1.16 Chôm chôm chín rộ 1.1.3. Tìm hiểu về đợt quả chín rộ Chín rộ là hiện tượng cây cho trái chín mạnh, đều và đồng loạt, đây là thời điểm cây đang cho năng suất, chất lượng trái cao hơn thời điểm trái chin bói. Vì vậy cần phải chăm sóc đúng kỹ thuật, thu hoạch trái đúng thời điểm để cây vừa cho trái tốt vừa không làm mất sức của cây.
  14. 13 Hình 5.1.17 Cây xoài cho trái mạnh và Hình 5.1.18 Cây xoài cho quả chin bói đồng loạt 1.1.4. Tìm hiểu về độ phù hợp khi thu quả Đây là kỹ thuật rất quan trọng trong tiến trình thu hoạch trái, để trái đạt yêu cầu và bán dược với giá cao thì cần phải xác định độ phù hợp của trái để tránh việc thu hoạch khi trái quá già hay trái còn non. Mỗi loại trái khác nhau sẽ có độ phù hợp thu hoạch khác nhau: Hình 5.1.19 a , b Trái xoài đạt yêu cầu thu hoạch. Đối với xoài: Thu hoạch lúc trái đã đạt kích thước tối đa, no trái, vỏ trái chuyển sang màu vàng, xung quanh trái có lớp phấn mỏng. Có thể kiểm tra độ trưởng thành của xoài bằng cách dùng kim ghim vào đuôi xoài, nếu kim không qua được là hạt xoài đã cứng, trái đủ già, hái được.
  15. 14 Hình 5.1.20 a,b Trái ổi đạt yêu cầu thu hoạch Đối với chôm chôm:.thu hoạch khi có 80- 90 % trái trên cành chuyển sang màu đỏ chuyển sang màu vàng, vàng đỏ hoặc màu đỏ tùy theo giống chôm chôm. Hình 5.1.21 a, b Trái chôm chôm đạt yêu cầu thu hoạch Đối với ổi: Thu hoạch ổi khi ổi chỉ chín khoảng 70% là thời điểm trái ổi ăn giòn nhất, nếu thu trễ sẽ mất đi độ ròn, xốp. Mỗi ngày chỉ hái khoảng 2 -3 trái/cây 1.2. Xác định thời gian chín 1.2.1. Xác định thời gian ra hoa Ở xoài: giai đoạn đủ khả nảng ra hoa (tháng 9 – 10 dl), và giai đoạn quyết định sự ra hoa (tháng 10 – 11 dl). Thời gian ra hoa kéo dài khoảng 2 tháng Ở chôm chôm: thời gian nhú mầm hoa khoảng 30 ngày, và thời gian hoa nở là khoảng 10 ngày. Thời gian ra hoa kéo dài khoảng 1,5 tháng. Đối với cây ổi: thời gian khi hoa xuất hiện đến khi thụ phấn là khoảng 35 ngày. 1.2.2. Tính số ngày từ ra hoa đến quả chín Thời điểm thu hoạch xoài thích hợp khoảng 120 ngày sau khi kích thích ra hoa.
  16. 15 Ổi chính vụ được thu hoạch từ tháng 6 – tháng 9 và từ tháng 11 – tháng 2 (dương lịch). Cây ổi từ lúc trồng đến khi ra hoa chỉ khoảng 8 tháng, từ lúc ổi ra hoa đến khi thu hoạch khoảng 2 đến 2,5 tháng. Đối với chôm chôm thì từ khi nở hoa cho đến lúc chín, cần khoảng 100- 120 ngày ở miền Nam. Mùa quả chín từ tháng 5-8. 1.3. Quan sát biểu hiện chín của quả trên cây 1.3.1. Quan sát hình dạng quả Xoài da căng bóng, màu xanh sáng, Khúc đầu quả hơi chuyển sang vàng, cứng, phần đầu phình to, phần bụng phía dưới nhỏ. Trồng từ hạt, ổi được thu hoạch sau khoảng 4 năm. Trồng bằng cành chiết chỉ cần 2 năm, có thể ít hơn. Tùy theo từng giống mà quả chín có màu sắc khác nhau, nhìn chung thì khi quả chín thì có màu xanh nhạt hơn, vỏ quả hơi nhẵn bóng, nắn thì mềm hơn quả chưa chín. Đối với chôm chôm, khi trái còn xanh hay chín thì cuống trái nhìn bên ngoài cũng giống như nhau, tuy nhiên khi trái xanh thì phần râu sẽ mọc khít nhau và dày hơn so với khi trái đã chín. 1.3.2. Quan sát tầng rời cuống quả Hình 5.1.22 Qủa ổi chín và quả còn xanh Qủa ổi còn xanh thì phần cuống quả gắn chặt với trái và vẫn còn màu xanh. Quả ổi chìn thì phần cuống quả ít gắn chặt với trái và chuyển dần sang màu xám nâu, Hình 5.1.23 Qủa xoài chín Khí trái xoài già, chín thì những hoa xoài gắn với cuống rụng xuống hết, cuống quả thuôn nhỏ lại và chuyển sang màu xám xanh. Mủ trên quả sánh và trắng đục lại.
  17. 16 Hình 5.1.24 Qủa xoài còn xanh Khi trái xoài còn xanh thì những hoa chết vẫn còn gắn trên cuống, cuống quả xanh tươi. Mủ trên quả chưa sánh lại mà chảy thành dòng, mủ có màu trắng sáng. Hình 5.1.25 Qủa chôm chôm chín Đối với chôm chôm, khi trái còn xanh hay chín thì cuống trái nhìn bên ngoài cũng giống như nhau, tuy nhiên khi trái xanh thì phần râu sẽ mọc khít nhau và dày hơn so với khi trái đã chín. Phân biệt chủ yếu khi trái chín hay xanh dựa vào màu sắc của trái. Trái non co màu xanh đậm rồi dần chuyển sang màu xanh nhạt khi già chí thì trái có màu đỏ. Hình 5.1.26 Quả chôm chôm còn xanh 1.3.3. Quan sát màu sắc quả
  18. 17 Hình 5.1.27 Trái ổi chín Hình 5.1.28 Trái ổi còn xanh Khi trái ổi còn xanh thì quả có màu xanh đậm, phần đầu quả mở rộng và có màu xanh. Khi ổi chín thì màu sắc xanh của quả nhạt dần, quả sáng bóng, phần đầu quả thu nhỏ, rụng xuống và chuyển sang màu nâu. Quả chín thì màu xanh nhạt đi, sau chuyển vàng, vỏ quả nhẵn, nắn thì mềm hơn. Hình 5.1.29 Xoài chín Hình 5.1.30 Trái xoài còn xanh Trái xoài khi còn xanh sẽ có màu xanh đậm, vỏ quả sầm không bóng. Khi chín, trái chuyển sang màu vàng, quả sáng bóng. Hình 5.1.31 Trái chôm chôm đã chin Hình 5.1.32 Trái chôm chôm còn xanh
  19. 18 Đối với chôm chôm khi trái còn non thì trái có màu xanh, cả phần râu trên trái cũng có màu xanh. Khi trái chín, màu sắc trái và râu trái dần chuyển sang màu đỏ. 1.4. Xác định thời điểm thu hoạch xoài, ổi, chôm chôm Đối với xoài: thời điểm thu hoạch tốt nhất nên thu hoạch xoài từ 9 giờ sáng đến 3 giờ chiều, vì lúc này xoài ít mủ nhất. Thu hoạch lúc 80 - 90% trái trên cây đã chuyển sang màu vàng, vàng đỏ hoặc màu đỏ tùy theo giống chôm chôm. Tùy theo thời giá có thể thu hoạch sớm hoặc trễ hơn 10 ngày. Thu hoạch lúc trời mát. Không để ánh nắng chiếu vào quả. Ổi trồng 7 – 8 tháng sẽ cho thu hoạch. Ổi chính vụ được thu hoạch từ tháng 6 – tháng 9 và từ tháng 11 – tháng 2 (dương lịch). Thu hoạch lúc trời mát, không để ánh nắng chiếu vào quả. 1.5. Chọn phương thức thu hoạch xoài, ổi, chôm chôm 1.5.1. Liệt kê các phương thức thu hoạch Hái xoài bằng tay hoặc bằng lồng, khi hái chừa cuống khoảng 2 – 5 cm cho trái ít chảy mủ. Hái từng quả một. Chôm chôm có hai cách thu hoạch, nếu trái gần mặt đất thì dung kéo cắt ngang và toàn bộ phần nhánh cho trái, nếu cây quá cao thì sử dụng thang để thu hoạch. Cây ổi: thường thì cây ổi có chiều cao tương đối thấp nên có thể thu hoạch bằng tay, dung kéo cắt ngang phần cuống của trái. 1.5.2. Chọn lựa phương thức thu hoạch phù hợp Tùy theo chiều cao của cây kà có phương thức thu hoạch phù hợp, nếu cây thấp thì có thể thu hoạch trực tiếp còn nếu cây quá cao thì dùng lồng để thu hoạch (đối với xoài), dùng thang (đối với cây chôm chôm). Dùng kéo cắt thành từng chùm, không để quả dính đất, bụi. Hình 5.1.33 Thu hoạch chôm chôm khi Hình 5.1.34 Dùng thang dài để thu hoạch cây thấp khi cây cao
  20. 19 Hình 5.1.35 Thu hoạch xoài khi cây thấp Hình 5.1.36 Dùng lồng hái xoài khi cây cao và xa Hình 5.1.37 Thu hoạch ổi Cây ổi thường có chiều cao cây thấp, vừa tầm nên có thể hái trực tiếp mà không cần dụng cụ hỗ trợ. Dùng kéo cắt những trái đạt yêu cầu thu hoạch. B. Câu hỏi và bài tập thực hành 1. Câu hỏi trắc nghiệm Câu hỏi 1: Thời gian từ ra hoa đến quả chín của cây chôm chôm ở miền Nam là bao nhiêu ngày: a. Khoảng 30 – 60 ngày b. Khoảng 60 – 90 ngày c. Khoảng 100 – 120 ngày d. Khoảng 120 – 150 ngày Câu hỏi 2: Thời gian từ ra hoa đến quả chín của cây xoài ở miền Nam là bao nhiêu ngày: a. Khoảng 30 – 45 ngày b. Khoảng 45 – 60 ngày c. Khoảng 60 – 75 ngày
  21. 20 d. Khoảng 75 - 90 ngày Câu hỏi 3: Như thế nào là quả chín bói: a. Là hiện tượng chín lác đác một vài quả trong thời kì đầu cây mới có quả b. Là hiện tượng cây cho trái chín mạnh, đều và đồng loạt c. Cả hai câu đều đúng d. Cả hai câu đều sai Câu hỏi 4: Như thế nào là quả chín rộ: a. Là hiện tượng chín lác đác một vài quả trong thời kì đầu cây mới có quả b. Là hiện tượng cây cho trái chín mạnh, đều và đồng loạt c. Cả hai câu đều đúng d. Cả hai câu đều sai Câu hỏi 5: Đối với xoài, có thể sử dụng những dụng cụ nào sau đây để thu hoạch a. Kéo cắt b. Thang dài c. Lồng cán dài d. Cả ba câu đều đúng Câu hỏi 6: Đối với ổi, dụng cụ hỗ trợ cho việc thuhoạch trái là: a. Thang dài b. Lồng cán dàn c. Kéo cắt d. Cả ba câu đều đúng Câu hỏi 7: Thời điểm thu hoạch xoài , chôm chôm, ổi là: a. Vào buổi sang, lúc trời nắng b. Vào buổi sang, lúc trời mát c. Vào buổi chiều d. Vào buổi tối Câu hỏi 8: Câu nào sao đây không đúng khi nói đến thu hoạch trái xoài: a. Thời điểm thu hoạch tốt nhất nên thu hoạch xoài từ 9 giờ sáng đến 3 giờ chiều b. Thu hoạch lúc 80 - 90% trái trên cây đã chuyển sang màu vàng, vàng đỏ hoặc màu đỏ c. Thu hoạch bằng tay hoặc bằng lồng, khi hái chừa cuống khoảng 2 – 5 cm cho trái ít chảy mủ. Hái từng quả một.
  22. 21 d. Nếu cây thấp thì có thể thu hoạch trực tiếp còn nếu cây quá cao thì dùng lồng để thu hoạch. Câu hỏi 9: Câu nào sao đây không đúng khi nói đến thu hoạch trái chôm chôm: a. Thu hoạch lúc 80 - 90% trái trên cây đã chuyển sang màu vàng, vàng đỏ hoặc màu đỏ b. Nếu trái gần mặt đất thì dung kéo cắt ngang và toàn bộ phần nhánh cho trái, nếu cây quá cao thì sử dụng thang để thu hoạch. c. Thời điểm thu hoạch tốt nhất nên thu hoạch xoài từ 9 giờ sáng đến 3 giờ chiều d. Thu hoạch lúc trời mát, không để trái dính sình, đất Câu hỏi 10: Có thể kiểm tra độ trưởng thành của xoài bằng cách: a. Dùng tay bấm vào trái, nếu bấm vào được thì trái đã trưởng thành b. Xoài da căng bóng, màu xanh sáng, Khúc đầu quả hơi chuyển sang vàng, cứng, phần đầu phình to, phần bụng phía dưới nhỏ. c. Dùng kim ghim vào đuôi xoài, nếu kim không qua được là hạt xoài đã cứng, trái đủ già, hái được. d. Cả ba câu đều đúng Câu hỏi 11: Tại sao khi thu hoạch xoài phải chừa lại cuống từ 2 – 5 cm: a. Để trái nặng hơn khi cân bán b. Để trái ít chảy mủ c. Cả hai câu đều đúng d. Cả hai câu đều sai Câu hỏi 12: Thu hoạch ổi giống với thu hoạch chôm chôm ở điểm nào: a. Thu hoạch chôm chôm phải dùng lồng còn thu hoạch ổi thì không dùng lồng b. Thu hoạch chôm chôm thì dùng thang dài còn thi hoạch ổi thì không cần dùng đến thang. b. Thu hoạch chôm chôm và thu hoạch ổi đều phải sử dụng kéo cắt cành (kéo cắt trái) d. Cả ba câu đều đúng C. Ghi nhớ - Phân biệt thời điểm thu hoạch, thời gian và cách thức thu hoạch - Chuẩn bị dụng cụ trước khi tiến hành thu hoạch
  23. 22 Bài 2: Chuẩn bị thu hoạch xoài, ổi, chôm chôm Thời gian: 8 giờ Mục tiêu: - Chuẩn bị được những dụng cụ, trang thiết bị như: vật rẻ, mau hỏng, dụng cụ lâu bền, dụng cụ an toàn để thu hoạch xoài, ổi, chôm chôm ; - Chuẩn bị được nơi bảo quản xoài, ổi, chôm chôm sau thu hoạch phù hợp với điều kiện trồng xoài, ổi, chôm chôm của cơ sở; - Chuẩn bị đủ và đúng số nhân công để thu hoạch xoài, ổi, chôm chôm như. A. Nội dung 1.1. Chuẩn bị dụng cụ, trang thiết bị để thu hoạch xoài, ổi, chôm chôm 1.1.1. Chuẩn bị dụng cụ, vật tư Sau khi đã xác định thời điểm và phương thức thu hoạch thì công việc tiếp theo là phải chuẩn bị những dụng cụ, vật tư cần thiết để thu hoạch và xếp trái sau khi thu họach. Để thu hoạch cần những dụng cụ vật tư như sau: lồng, giấy báo, sọt (bằng nhựa, bằng tre), tấm bạc mủ,bọc nilong, thùng xốp, thang. Hình 5.2.1 a, b Sọt nhựa Sọt nhựa được sử dụng sau khi trái được hái xuống sẽ được xếp và sọt và vận chuyển đến nơi dự trữ. Uu điểm của sọt là độ bền chắc, tránh được những va chạm dẫn đến trái bị xay sát trong quá trình vận chuyển. Tuy nhiên giá thành của sọt nhựa cao.
  24. 23 Hình 5.2.2 a,b Sọt tre Tương tự như sọt bằng nhựa, sọt tre cũng được sử dụng để chứa trái (quả) sau khi thu hoạch. Gía thành của sọt tương đối rẻ, tuy nhiên sọt rất dễ bị hư trong quá trình vận chuyển. Hình 5.2.3 Thùng gỗ Hình 5.2.4 Thúng dựng Hình 5.2.5 Giấy báo gói trái thu hoạch
  25. 24 Hình 5.2.6 a,b Vợt hứng trái cây Vợt hứng trái cây (lồng), được sử dụng trong trường hợp cây cần thu hoạch quá cao không thể thu hoạch bằng tay, hoặc trong trường hợp trái quá xa, trái ở ngoài mương không thể sử dụng thang. Mỗi lần sử dụng thì vợt chỉ có thể hái được một trái và trái dẽ bị xay sát trong khi thu hoạch. Hình 5.2.7 Chuẩn bị tấm bạc. Bạc này được sử dụng bạc để trải bên dưới trái sau khi thu hoạch, tránh để trái trực tiếp xuống nền đất. Nếu để trái dưới đất sẽ là trái dính đất, không những ảnh hưởng đến chất lượng trái mà còn mất vẻ mỹ quan cho trái sau thu hoạch. Hình 5.2.8 Găng tay Sử dụng găng tay khi thu hoạch nhằm mục đích tránh mủ trái (xoài), dính vào tay.
  26. 25 Hình 5.2.9Thùng xốp Thùng xốp được sử dụng trong trường hợp cần vận chuyển trái cây từ nơi này đến nơi khác với khoảng cách xa (từ Bắc vào Nam, từ tỉnh này sang tỉnh khác, xuất khẩu ). Sử dụng thùng này hạn chế được sự xay xát trái đến mức thấp nhất. Hình 5.2.10 Cân đồng hồ trọng lượng 60 Hình 5.2.11 Cân đồng đồ trọng lượng kg 160 kg Chuẩn bị cân: Cân là dụng cụ dùng để cân trái sau thu họch. Cân phải dùng từ khi cân phân bón đến khi thu hoạch Đặc biệt khi bán trái thì không thể thiếu cân. Có rất nhiều loại cân. Tùy điều kiện cụ thể, chúng ta có thể chuẩn bị để mua sắm hay thuê mượn. Cân được sử dụng chủ yếu là cân đồng hồ, bởi vì nơi đọc giá trị khối lượng cân được của vật muốn cân giống như mặt kim đồng hồ. Cân đồng hồ có các loại từ 0,5 kg đến 150 kg. Loại cân mà mỗi lần cân được từ 60-150 kg (hình 2.10) hay được dùng khi mua (bán) lúa với số lượng trên 50 kg (hình 2.9).
  27. 26 Hình 5.2.12 Cân treo Ngoài cân đồng hồ, một loại cân có thể sử dụng là cân treo. Lúc cân phải treo cái cân lên cao sao cho vật muốn cân vào móc của cân, dịch muốn cân không chạm đất. Móc vật chuyển quả cân trên cán cân cho tới khi cán cân thăng bằng thì đọc khối lượng. 1.1.2. Chuẩn bị trang thiết bị, máy móc Hình 5.2.13 Kéo cắt cành, cắt trái cây Ngoài những dụng cụ đã được liệt kê ở phần trên, kéo cắt trái cây là dụng cụ, thiết bị không thể thiếu khi thu hoạch trái. Kéo cắt giúp việc thu hoạch được dễ dàng hơn, tránh sự xay sát không cần thiết khi thu hoạch trái. 1.1.3. Chuẩn bị phương tiện vận chuyển Để thuận tiện cho việc vận chuyển trái sau thu hoạch, nhà vườn nên chuẩn bị trước các phương tiện vận chuyển. Phương tiện vận chuyển rất đa dạng phù hợp với từng loại hình vận chuyển khác nhau: xe đạp, xe tải, xích lô, xe gắn máy, xuồng máy Hình 5.2.14 Xe đẩy thô sơ (xe hai bánh) Hình 5.2.15 Xe rùa
  28. 27 Xe đẩy được sử dụng để vận chuyển trái sau thu từ vườn ra bên ngoài. Hình 5.2.16 Xuồng máy Xuồng máy phù hợp với điều kiện vùng sông nước ở đồng bằng Sông Cửu Long. Phương tiện này thuận tiện cho những chuyến vận chuyển với số lượng ít và dễ sử dụng. Hình 5.2.17 Xe gắn máy 2 bánh Hình 5.2.18 Xe gắn máy 3 bánh Xe gắn máy 2 bánh và xe gắn máy 3 bánh được sử dụng trong trường hợp số lượng vận chuyển ít, và khoảng cách gần. Hình 5.2.19 Xe tải Phương tiện này được sử dụng khi vận chuyển với số lượng lớn và khoảng cánh vận chuyển lớn.
  29. 28 1.2. Chuẩn bị nơi bảo quản xoài, ổi, chôm chôm sau thu hoạch Trong thời gian chờ đợi thương lái đến vận chuyển trái thì nhất thiết nhà vườn phải có nơi bảo quản riêng cho trái sau thu hoạch. Nhà bảo quản không những giúp nhà vườn có thể kiểm soát dễ dàng hơn số lượng trái sau khi thu hoạch mà còn bảo đảm chất lượng của trái. Hình 5.2.20 Kho bảo quản trái sau thu hoạch Nơi bảo quản phải sạch sẽ thoáng mát, có các dụng cụ trang thiết bị cần thiết cho quá trình bảo quản. Trước khi đem trái về nơi bảo quản thì phải chuẩn hị kho bảo quản thật tốt. công việc đầu tiên là vệ sinh khi chứa (hình 2.12). Hình 5.2.21 Vệ sinh kho quản Quyét dọn kho trước khi thu hoạch, dùng chổi xương quyét sạch sẽ trong nhà kho, Ngay cả bên ngoài nhà kho cũng phải quyét dọn sạch sẽ và hốt hết rác, bụi đem đi xử lý. Hình 5.2.22 Sát trùng kho Trước khi chứa lúa phải phun thuốc sát trùng kho chứa để tiêu diệt mầm mống sâu mọt trong kho trước khi thu hoạch
  30. 29 1.3. Chuẩn bị nhân công để thu hoạch 1.3.1. Tính số nhân công cần phải thực hiện các công việc a. Công để thu hoạch trái Hình 5.2.23 Công thu hái xoài Hình 5.2.24 Công thu hái chôm chôm Đối với cây ăn quả (xoài, ổi chôm chôm) thì thu hoạch chủ yếu bằng thủ công, trung bình trên một công đất vườn cần khoảng 2 – 3 nhân công. Công việc chủ yếu là cắt nhánh chuyền xuống cho nhân công bên dưới. b. Công thu gom trái Hình 5.2.25 Công thu gom hái xoài Hình 5.2.26 Công thu gom hái chôm chôm Sau khi cắt xong cũng cần lượng nhân công thu gom trái đã được cắt, trung bình trên một công đất vườn cần khoảng 1- 2 nhân công.
  31. 30 c. Công vận chuyển trái thu hoạch về kho bảo quản Hình 5.2.27 Công vận chuyển trái xoài Hình 5.2.28 Công vận chuyển trái chôm chôm Khi tính nhân công cũng cần lưu ý cả công vận chuyển trái. Trái sau khi đượchái xuống cũng cần một lượng nhân công để vận chuyển trái ra nơi tập kết và công vận chuyển trái từ nơi tập kết đến nơi bảo quản trước khi xuất bán. e. Công phân loại trái trước khi xuất bán Hình 5.2.19 Công phân loại trái xoài Hình 5.2.20 Công phân loại trái chôm chôm Khi tính công phân loại trái cần chú ý đến công phân loại và công xử lý trái sau khi đã vận chuyển trái về kho bảo quản. 1.3.2. Cân đối số nhân công đã có a. Tính số nhân công cho từng công việc b. Tính số nhân công ðã có của từng loại công việc
  32. 31 c. Tính số nhân công cần thuê mýớn của từng loại công việc: Căn cứ khối lượng của các loại công việc, người trồng lúa tính số lượng nhân công để thuê mướnn. 1.3.3. Thuê mướn nhân công thu hoạch xoài, ổi, chôm chôm a. Khảo sát giá cả nhân công của từng loại công việc: Khảo sát giá nhân công của từng loại công việc tại thời điểm thuê trên thị trường và 3-5 cơ sở dịch vụ cho thuê nhân công lao động. Chọn cơ sở để thuê nhân công lao động và thỏa thuận số lượng nhân công, loại nhân công cần thuê mướn. b. Viết hợp ðồng thuê mýớn nhân công thu hoạch trái: Khi viết hợp đồng thuê mướn nhân công cần phải rõ ràng, đúng, đủ lượng nhân công của từng loại công việc. Lưu ý: Mặc dù là thuê nhân công để thu hoạch trái, nhưng có thể làm sớm chừng nào tốt chừng nấy, vì để đến lúc thu hoạch mới đi thuê nhân công, đôi khi không có nhân công hoặc nhân công không đảm bảo chất lượng.
  33. 32 CỘNG HÒA XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM Ðộc lập – Tự do – Hạnh phúc HỢP ÐỒNG THUÊ MƯỚN NHÂN CÔNG THU HOẠCH XOÀI V/v: Thực hiện thuê nhân công giữa cõ sở trồng xoài A với cở sở cung cấp nhân công B Số : 15/HĐMB Hôm nay, ngày tháng năm 2011 hai bên gồm có: A- ĐẠI DIỆN BÊN THUÊ NHÂN CÔNG: Cơ sở trồng xoài A - Ông: Nguyễn Văn X - Chức vụ: Chủ hộ trồng xoài - Địa chỉ: xã Hậu Mỹ Bắc, Cái Bè, Tiền Giang ; Điện thoại: 07xxx xxx xxx - Mã số thuế: xxxx xxx xxx B- ĐẠI DIỆN BÊN CHO THUÊ NHÂN CÔNG: Công ty dịch vụ việc làm Tiền Giang - Ông/Bà: Nguyễn Văn Y - Chức vụ: Giám đốc Trung tâm - Địa chỉ: Cái Bè, Tiền Giang; Cùng ký kết hợp đồng thuê mướn như sau: I- NỘI DUNG, TRÁCH NHIỆM VÀ QUYỀN LỢI CỦA BÊN CHO THUÊ NHÂN CÔNG: - Nội dung: Chuẩn bị đủ nhân công để thực hiện các công việc như sau: Stt Nội dung Số người Đơn giá (đ) Thành tiền (đ) 1 Thu hoạch trái 2 Vận chuyển về kho Tổng cộng - Trách nhiệm: Đảm bảo đủ số lượng và chất lượng nhân công để thực hiện các công việc như đã thỏa thuận.
  34. 33 - Quyền lợi: Bên cho thuê nhân công được nhận tiền mặt một lần sau khi thanh lý hợp đồng. II. TRÁCH NHIỆM VÀ NGHĨA VỤ CỦA BÊN THUÊ NHÂN CÔNG - Trách nhiệm: Giám sát số lượng và chất lượng nhân công trong quá trình thực hiện công việc. - Nghĩa vụ: Thanh toán tiền cho bên cho thuê nhân công theo thực tế đã thực hiện. III. NHỮNG ĐIỀU KHOẢN CHUNG VỀ HỢP ĐỒNG - Thời gian thực hiện hợp đồng: Từ ngày tháng năm đến Ngày tháng năm - Xử phạt các hình thức vi phạm hợp đồng: Bên nào vi phạm các điều khoản đã ký trong hợp dồng sẽ phải chịu trách nhiệm theo pháp luật hiện hành. Hợp đồng được lập thành 04 bản, bên bán giữ 02 bản, bên mua giữ 02 bản. ĐẠI DIỆN BÊN CHO THUÊ ĐẠI DIỆN BÊN THUÊ (Ký, họ tên) (Ký, họ tên)
  35. 34 CỘNG HÒA XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM Ðộc lập – Tự do – Hạnh phúc BIÊN BẢN NGHIỆM THU, THANH LÝ HỢP ĐỒNG số: 15 Hôm nay, ngày tháng năm , gồm có: A- BÊN THUÊ CÔNG LAO ĐỘNG: Cơ sở trồng xoài A - Ông: Nguyễn Văn X - Chức vụ: Chủ hộ trồng xoài - Địa chỉ: xã Hậu Mỹ Bắc, Cái Bè, Tiền Giang ; Điện thoại: 07xxx xxx xxx - Mã số thuế: xxxx xxx xxx B- BÊN CHO THUÊ CÔNG LAO ĐỘNG: Công ty dịch vụ việc làm Ô Môn - Ông/Bà: Nguyễn Văn Y - Chức vụ: Giám đốc Trung tâm - Địa chỉ: Cái Bè, Tiền Giang; Cùng nghiệm thu, thanh lý hợp đồng mua bán số: /HĐMB ngày tháng năm như sau: I. NỘI DUNG: Bên cho thuê nhân công đã cung cấp đủ số lượng nhân công và thực hiện tốt các loại công việc như đã thỏa thuận trong hợp đồng theo các nội dung sau: Stt Nội dung Số người Đơn giá (đ) Thành tiền (đ) 1 Thu hoạch trái 2 Vận chuyển về kho Tổng cộng II. GIÁ TRỊ HỢP ĐỒNG ĐÃ THỰC HIỆN: Số tiền nhân công sau khi thức hiện các công việc được tính là: đồng (Bằng số: ) Số tiền bị phạt do các bên vi phạm hợp đồng là: Không
  36. 35 Số tiền bên thuê nhân công phải trả cho bên cho thuê nhân công là: đồng (Bằng số: ) III. KẾT LUẬN - Hai bên đã cùng nhau thực hiện tốt các điều đã ghi trong hợp đồng - Bên thuê nhân công đã trả đủ tiền cho bên cho thuê nhân công là: đồng (Bằng số: .) ĐẠI DIỆN BÊN CHO THUÊ ĐẠI DIỆN BÊN THUÊ (Ký, họ tên) (Ký, họ tên)
  37. 36 B. Câu hỏi và bài tập thực hành 1. Câu hỏi: Câu hỏi 1: Các dụng cụ nào sau đây được chuẩn bị trước khi tiến hành thu hoạch trái: a. Sọt đựng b. Thúng c. Giấy báo d. Cả ba câu đều đúng Câu hỏi 2: Phương tiện vận chuyển thô sơ được sử dụng để vận chuyển trái: a. Xe đạp b. Xe đẩy c. Cả hai câu đều đúng d. Cả hai câu đều sai Câu hỏi 3: Phương tiện vận chuyển bằng máy móc được sử dụng để vận chuyển trái: a. Xe gắn máy b. Xe ba gác máy c. Xe tải d. Cả ba câu đều đúng Câu hỏi 4: Phương tiện vận chuyển nào được sử dụng phù hợp với vùng sông nước a. Xe tải b. Xe gắn máy c. Xuồng máy d. Cả ba câu đều sai Câu hỏi 5: Vợt hứng trái cây (lồng) được sử dụng trong trường hợp nào: a. Khi cây cần thu hoạch có chiều cao thấp b. Khi cây cần thu hoạch có chiều cao cây cao, trái nằm ở phía ngoài mương c. Cả hai câu trên đều đúng d. Cả hai câu trên đều sai Bài tập 6: Dụng cụ thiết bị nào sao đây không thể thiếu khi thu hoạch xoài, chôm chôm, ổi:
  38. 37 a. Vợt hứng trái cây b. Thang dài c. Kéo cắt cành (kéo cắt trái) d. Bao tay Bài tập 7: Các loại nhân công nào phải được chuẩn bị trước khi thu hoạch: a. Công để thu hoạch trái b. Công thu gom trái c. Công vận chuyển trái thu hoạch về kho bảo quản d. Cả ba câu đều đúng Câu hỏi 8: Khi tiến hành thuê mướn nhân công có cần phải tính toán lượng nhân công cần thiết hay không? a. Cần tính trước b. Không cần tính trước c. Cả hai câu đều đúng d. Cả hai câu đều sai Câu hỏi 9: Khi thuê mướn nhân công có cần phải ký hợp đồng và thanh lý hợp đồng sau khi thuê mướn hay không? a. Có b. Không c. Cả hai câu đều đúng d. Cả hai câu đều sai 2. Bài tập thực hành Thực hành chuẩn bị các dụng cụ, vật tư cần thiết cho thu hoạch xoài, ổi, chôm chôm C. Ghi nhớ: - Chuẩn bị dụng cụ vật tư trước khi thu hoạch - Tính lượng nhân công cần thiết khi thu hoạch
  39. 38 Bài 3: Thu hoạch xoài, ổi, chôm chôm Thời gian: 16 giờ Mục tiêu: + Thu hái xoài, ổi, chôm chôm và vận chuyển về nơi bảo quản đúng quy trình kỹ thuật; + Học viên có ý thực về an toàn lao động trong khi thu hái quả. A. Nội dung 1.1. Thu quả xoài, ổi, chôm chôm 1.1.1. Đặc điểm trái xoài, ổi, chôm chôm khi thu hoạch Khi quả đạt yêu cầu thu hoạch: về độ chín, màu sắc trái, hình dạng trái thì tiến hành thu hoạch, không để trái quá lâu trên cây vì như thế sẽ làm giảm chất lượng của trái, sẽ khó khăn cho thu hoạch trái, bảo quản và vận chuyển trái, ngoài ra còn làm cho cây mau mất sức. Thu hoạch vào lúc trái xoài đã lớn hết cỡ, vỏ căng và bắt đầu chuyển sang màu vàng, quanh vỏ có lớp phấn trắng, mỏng. Có thể dùng kim ghim vào đuôi quả xoài, nếu kim không qua được là hạt xoài đã cứng, trái đủ già là hái được. Thu hoạch trái chôm chôm khi thấy 80 - 90% trái trên cây đã chuyển sang màu vàng, vàng đỏ hoặc màu đỏ tùy theo giống chôm chôm. Tùy theo thời giá có thể thu hoạch sớm hoặc trễ hơn 10 ngày (hình 5.3.1) Thu hoạch ổi khi vỏ quả chuyển từ màu xanh đạm sang màu xanh nhạt, vỏ quả nhẵn, nắn thì mềm hõn so với quả xanh (hình 5.3.2). Hình 5.3.1 Trái chôm chôm đạt yêu cầu Hình 5.3.2 Trái ổi đạt yêu cầu thu hoạch thu hoạch
  40. 39 Hình 5.3.3 Trái xoài đạt yêu cầu thu hoạch 1.1.2. Yêu cầu kỹ thuật khi thu hái Đối với xoài, ổi thì các trái trên cây không phải chín đồng loạt nên không thể thu hoạch toàn bộ trái cùng một lúc mà phải chia nhỏ ra từng đợt để thu hoạch. Chỉ thu hoạch những trái già, đạt yêu cầu, để lại những trái non chưa đạt yêu cầu để thu hoạch sau. Khi hái, nên để chừa cuống quả dài từ 2-5 cm để cho xoài ít chảy nhựa. Hái xong nên để xoài trên lớp báo hoặc lá khô cho ráo nhựa (có thể dùng vải mềm có thấm nước phèn chua để tẩy vết nhựa cho trái xoài), sau đó xếp xoài vào sọt, thùng có lót giấy mềm hoặc lá khô ở xung quanh và dưới đáy. Hình 5.3.4 Trái xoài sau thu hoạch Cuống của trái được chừa lại để hạn chế xoài chảy mủ. Hình 5.3.5 Trái xoài được để trên tấm lưới Công việc nhằm mục đích tránh cho xoài bị dính với đất, làm mất vẻ mỹ quan của trái.
  41. 40 Hình 5.3.6 Thu hoạch chôm chôm đồng loạt. Đối với chôm chôm thì trái thường hay chín đồng loạt nên có thể thu hoạch cùng một lúc, chín đồng loạt sẽ tiện lợi cho việc thu hoạch cũng như chăm sóc cây sau này. Hình 5.3.7 Trải báo bên dưới trái chôm sau khi được thu hoạch Công việc này cũng được thục hiện gần giống với thu hoạch xoài Hình 5.3.8 Thu hoạch những trái ổi đạt yêu cầu Ổi rất mau chín, thu hoạch xong nên bán cho nhanh. Thu hoạch lúc trời mát, không để trái dính đất cát, không để ánh sang chiếu trực tiếp lên trái. Hình 5.3.9 Sử dụng gang tay trong quá trình thu hoạch Sử dụng gang tay là kỹ thuật không kém phần quan trọng, không những bảo vệ công nhân tránh việc dính mủ trái mà còn tránh được việc xay sát trái trong quá trình thu hoạch.
  42. 41 1.1.3. Thu (hái) quả Tùy theo mỗi loại trái mà công việc thu hoạch khác nhau. Cây ổi thường có chiều cao tương đối thấp nên có thể thu hoạch bằng tay (hình 5.3.11), khi trái còn ở trên cây, chọn trái đạt yêu cầu. Khác với ổi, cây chôm chôm (hình 5.3.10)và cây xoài (hình 5.3.9)có chiều cao tương đối cao và đường kính tán rộng, nên những trái nằm ở bên ngoài tán và ở vị trí thấp cây thì có thể thu hoạch bằng tay hoặc dùng kéo cắt cành cắt những trái đạt yêu cầu, những cây cao và trái nằm rong thì phải dùng thang để thu hoạch hoặc dùng sào tre có phần lưới bên dưới để thu hoạch trái (trái xoài). Hình 5.3.10 Hái trái xoài bằng vợt Hình 5.3.11 Hái xoài bằng tay Hình 5.3.12 Hái chôm chôm bằng tay Hình 5.3.13 Hái chôm chôm bằng thang gỗ Hinh 5.3.14 Thu hái trái ổi
  43. 42 Trái sau khi thu hoạch được tập kết vào nơi thoáng mát, tránh ánh sáng trực tiếp vì như vậy có thể làm giảm chất lương của trái. Nơi để trái phải được trải tấm mủ nhựa bên dưới (tránh làm dơ trái). Hình 5.3.15 Tập kết ổi sau khi thu Hình 5.3.16 Tập kết xoài sau thu hoạch hoạch Hình 5.3.17 Tập kết chôm chôm sau thu hoạch 1.2. Xếp quả đã thu vào dụng cụ Sau khi trái được hái xuống, công việc tiếp theo là xếp trái vào sot, giỏ hay thùng xốp trước khivận chuyển về nơi bảo quản hay chở đến các địa điểm thu mua.
  44. 43 Hình 5.3.18 Xếp xoài vài sọt Trải xoài trên lớp báo hoặc lá khô cho ráo mủ. Sau đó xếp xoài vào sọt có lót giấy mềm hoặc lá khô xung quanh và dưới đáy sọt. Lúc đặt trái xoài vào sọt nên đeo găng tay hoặc dùng hai ngón tay cầm nhẹ trái, tránh làm mất phấn trên trái. Tránh để cuống trái đâm vào các trái khác. Nên đặt sọt xoài nơi bóng mát, tránh để nắng rọi trực tiếp vào trái xoài. Hình 5.3.19 Xếp ổi vào giỏ Đối với ổi thì công việc cũng được làm tương tự như đối với xoài. Hình 5.3.20 Xếp chôm chôm vào giỏ Hình 5.3.21 Xếp chôm chôm vào thùng xốp 1.3. Vận chuyển quả về nơi chứa Khi vận chuyển, hạn chế trái xoài, ổi bị lay động nhiều bằng cách chọn thùng vừa phải, chất xoài đầy thùng, không được để lưng thùng. Không được chất các thùng xoài chồng lên nhau. Hoặc có thể xếp chồng chúng lên nhau khi có tấm ván ngăn giữa các tầng. Không chất các thùng xoài ngoài trời nắng hoặc nơi ẩm thấp.
  45. 44 Vận chuyển đi xa nên chọn lúc trời mát mẻ, đậy kỹ khi gặp nắng, trong xe phải được thông thoáng Đối với chôm chôm khi vận chuyển phải chú ý đến những vấn đề sau: - Tránh lắc xốc khi vận chuyển - Bảo đảm chôm chôm được thông thoáng khi vận chuyển - Phun nước thường xuyên khi chôm chôm bị khô Sau khi thu hoạch xong, có hai trường hợp đặt ra như sau: Nếu nhà vườn bán bao tiêu sản phẩm thì khi thu hoạch xong, trái được đựng trong sọt, để nơi thoáng mát và được thương lái vận chuyển đến các vựa trái cây để bán nên nhà vườn không cần phải vận chuyển trái đến nhà chứa để bảo quản. Nếu nhà vườn không bán bao tiêu sản phẩm mà cần phải phân loại trái trước khi xuất bán thì nhà vườn phải có nhà bảo quản trái để phân loại và sơ chế trái trước khi xuất bán. Sau khi trái được nhà vườn hái xuống sẽ được cho vào sọt và sử dụng các phương tiện vận chuyển trái về nơi chứa. B.Câu hỏi và bài tập thực hành 1. Câu hỏi: Câu hỏi 1: Câu nào sau đây là không đúng khi nói đến thu hoạch ổi: a. Thời điểm thu hoạch chin vụ khoảng tháng 6 dương lịch b. Thu hoạch trái cùng một lúc c. Thu hoạch vào ban ngày, lúc trời mát d. Sử dụng giấy báo lót bên dưới trái tránh làm dơ trái Câu hỏi 2: Tại sao phải thu hoạch trái chôm chôm cùng một lúc: a. Thuận tiện cho thu hoạch trái b. Thuận lợi cho việc chăm sóc cây su khi thu hoạch c. Có thể xử lý cho trái đồng loạt ở vụ sau d. Cả ba câu đều đúng Câu hỏi 3: Tại sao khi hái trái xếp trái xoài vào sọt càn sử dụng gang tay: a. Tránh làm mất phấn trên trái xoài b. Tránh bị dính mủ xoài c. Tránh gây tổn thương cho xoài d. Cả ba câu đều đúng
  46. 45 Câu hỏi 4: Để tránh làm giảm chất lượng trái, sau khi hái trái thì kỹ thuật nào cần phải chú ý: a. Đặt trái nơi thoáng mát b. Tránh cho ánh nắng trực tiếp chiếu vào trái c. Cả hai câu trên đều đúng d. Cả hai câu trên đều sai Câu hỏi 5: Khi vận chuyển trái sau thu hoạch, để tránh trái bị xay sát, có thể áp dụng những kỹ thuật nào: a. Chọn thùng vừa phải, chất xoài đầy thùng, không được để lưng thùng. b. Không được chất các thùng xoài chồng lên nhau, hoặc có thể xếp chồng chúng lên nhau khi có tấm ván ngăn giữa các tầng. c. Không chất các thùng xoài ngoài trời nắng hoặc nơi ẩm thấp. d. Cả ba câu đều đúng Câu hỏi 6: Đối với chôm chôm khi vận chuyển phải chú ý đến những vấn đề gì: a. Tránh lắc xốc khi vận chuyển b. Bảo đảm chôm chôm được thông thoáng khi vận chuyển c. Phun nước thường xuyên khi chôm chôm bị khô d. Cả ba câu đều đúng 2. Bài tập thực hành: Thực hành thu hoạch xoài, ổi, chôm chôm. C. Ghi nhớ - Thời điểm thu hoạch trái - Biểu hiện của trái đạt yêu cầu thu hoạch - Các kỹ thuật cần phải nhớ khi tiến hành thu hoạch, vận chuyển trái.
  47. 46 Bài 4: Bảo quản xoài, ổi, chôm chôm Thời gian: 16 giờ Mục tiêu: - Nêu được các loại xoài, ổi, chôm chôm và cách xếp đặt sau khi phân loại. - Phân đúng các loại và sắp đặt riêng từng loại xoài, ổi, chôm chôm sau khi phân loại; - Bảo quản và xử lý được những bất thường trong quá trình bảo quản. A. Nội dung 1.1. Phân loại quả xoài, ổi, chôm chôm 1.1.1. Phân loại quả xoài Cũng giống như những loại trái cây khác, để nhà vườn có thu nhập cao hơn việc phải bán bao tiêu thì công việc sau khi thu hoạch trái đó là phân loại trái sau thu hoạch. Tùy theo chất lượng trái, màu sác trái, hình dạng trái mà phân ra trái loại một, loại hai loại ba Trái loại một sẽ có giá cao hơn trái loại hai và trái loại hai có giá cao hơn trái loại ba. Trái đạt yêu cầu loại một là những trái có màu sắc, hình dạng đạt yêu cầu của giống, trái không bị sâu bệnh; vỏ trái căng, sáng, bóng, trái có mùi hương đặc trưng. Phân loại trái còn dựa trên các chỉ tiêu: độ chín của trái khi thu hoạch, hình dáng, màu sắc, tuổi trái tính từ ngày hoa nở độ đường, độ chua, tỉ lệ chất tan. Nông dân thường phân xoài thành 3 loại: xoài cơi và loại I, loại II và loại III, tỷ lệ giữa các loại này như sau: xoài cơi và loại I chiếm khoảng 30%, loại II chiếm khoảng 50% và loại III chiếm khoảng 20%. Với kiểu phân loại này thì giá thành bán xoài sẽ cao hơn khi bán xoài mà không phân loại. Tuy nhiên, việc phân loại này vẫn chư được nhà vườn áp dụng với nhiều lý do khác nhau. Một số chỉ tiêu để đánh giá trái xoài đạt yêu cầu loại 1: Hình 5.4.1 Xoài cát Hòa Lộc Xoài cát Hòa Lộc có trọng lượng trung bình từ 350-450 g, hình dạng thuôn dài, khi chín vỏ có màu vàng nhạt, thịt quả màu vàng tươi, cấu trúc thịt chắc, mịn và ít xơ.
  48. 47 Hình 5.4.2 Xoài cát Chu Quả có dạng thuôn, trọng lượng trái bình quân 300-350g, đầu quả tròn ngay vị trí cuống quả có vòng tròn màu đen và nhô cao, vỏ quả màu vàng đậm khi chín, bề mặt quả có nhiều chấm nhỏ bất dạng màu nâu đen. Thịt quả màu vàng đậm. Hình 5.4.3 Xoài bưởi Trái nặng trung bình 300- 350g/quả. Vỏ quả khi chín có màu vàng xanh, thịt quả màu vàng. Hình 5.4.4 Xoài tượng Có quả nặng 700 - 800g. Quả chín màu vàng nhạt ửng xanh, trơn bóng, thịt quả màuvàng nhạt.
  49. 48 1.1.2. Phân loại quả ổi Đối với ổi, công việc phân loại cũng được làm tương tự như đối với xoài. Trái sau khi thu hoạch cũng được chia ra làm nhiều loại. Trái đạt yêu cầu loại một là những trái có màu sắc, hình dạng đạt yêu cầu của giống, trái không bị sâu bệnh; vỏ trái căng, sáng, bóng, trái có mùi hương đặc trưng. Hình 5.4.5 Ôỉ không hạt Không có hạt, trái lớn, trái nặng tới 800 gram Hình 5.4.6 Ổi Đài Loan Trọng lượng quả lớn, trung bình quả 250-300gam, thâm canh tốt đạt 350-400gam, riêng quả ra lứa đầu (ổi tơ) đạt tới 500-700gam/quả. Khi chín thịt quả giòn, mềm, mùi thơm nhẹ. 1.1.3. Phân loại quả chôm chôm Đối với chôm chôm, việc phân loại có khác so với phân loại xoài và ổi. Phân loại chôm chôm không dựa trên từng trái riêng lẽ mà dựa trên chùm trái trong một cành. Nếu trái đạt yêu cầu về màu sắc trái, trái to đúng giống, râu không bị thối, gắp, trái không có sâu bệnh và khoảng 90% trái trên nhánh đạt yêu cầu chất lượng sẽ được phân làm trái loại một.
  50. 49 Hình 5.4.7 Chôm chôm Java Quả có dạnh hình trứng, trọng lượng quả 32-43g, vỏ quả màu vàng đỏ lúc vừa chín, màu đỏ sậm lúc chín. Râu quả màu vàng đỏ, dài 9-11mm. Cơm quả trắng trong, độ dầy cơm 7-9mm Hình 5.4.8 Chôm chôm Dona (Rongrien) Quả hình trứng, trọng lượng 32- 34g/quả, vỏ quả màu đỏ thẩm khi chín độ dầy vỏ quả 2mm. Râu quả dài, màu xanh khi trái chín. Cơm quả màu trắng ngà, trốc tốt, độ dầy cơm 8,0-9,5 mm Hình 5.4.9 Chôm chôm nhãn Quả nhỏ hình cầu, trọng lượng 22- 24g/quả, thường có rãnh dọc dài từ cuống đến đỉnh quả, độ dầy vỏ 2,8 mm, vỏ màu vàng đến vàng đỏ khi chín. Râu quả to, ngắn khoảng 5-7 mm, màu vàng đỏ. Cơm quả mỏng 7,6 mm 1.2. Xử lý quả xoài, ổi, chôm chôm để bảo quản 1.2.1 Xử lý xoài để bảo quản
  51. 50 Hình 5.4.10 Sơ chế xoài trước đóng gói Dùng giấy mịn lau sạch vết bẩn, bồ hóng trên trái. Tránh lau mạnh tay dễ làm mất phấn trên trái. Dùng nước phèn chua thấm vào vải mềm để tẩy vết mủ trên trái xoài. 1.2.2 Xử lý chôm chôm để bảo quản Sau khi thu hoạch chôm chôm. Tiến hành cắt tỉa những trái không đạt yêu cầu, công việc cắt tỉa được thực hiện như sau: - Dùng kéo mũi nhọn tỉa bỏ những trái sâu, trái teo, thối, khô trên chùm chôm chôm. - Dùng kéo sắc cắt bỏ các lá chôm chôm tránh làm mát nước - Cắt bỏ phần cuống quá dài. Cuống chỉ chừa 20 – 30 cm. Sau khi đã tiến hành công việc cắt tỉa, công đoạn tiếp theo là làm sạch chôm chôm. Khi làm sạch phải chú ý hạn chế tối đa việc cọ rửa vì có thể làm dập chôm chôm. Chỉ rửa những trái bị kiến, rệp bám vào hoặc rửa những trái bị dính đất. Dùng vòi nước có áp lực mạnh xịt vào trái rồi sau đó rửa lại bằng nước mưa. Hình 5.4.11 Tráichôm chôm sau khi sơ chế.
  52. 51 1.2.3 Xử lý ổi để bảo quản Hình 5.4.12 Xử lý ổi trước đóng gói Dùng giấy mịn lau sạch vết bẩn, rửa sơ qua nước sạch, tránh dùng sức quá nhiều để rửa vì như vậy dễ làm trái hị tổn thương, ảnh hưởng chất lượng trái 1.3. Đóng gói quả xoài, ổi, chôm chôm 1.3.1. Đóng gói quả xoài Nếu trái thu hoạch có trọng lượng 200-300g thì dùng túi kích cỡ 10-15cm x 20-30cm. Nếu trái thu hoạch có trọng lượng 0,5-1,5kg thì dùng túi kích cỡ 15-20cm x 50-60cm. Khi quả xoài đạt kích cỡ 2cm, dùng túi nilon để bao trái. Có thể dùng giấy craft (loại giấy bao xi măng) lót thêm lớp giấy đen ở phía trong để bao loại xoài vỏ vàng. Dùng giấy trắng bao các giống xoài có vỏ màu đỏ khi chín (hình 4.14). Với số lượng nhỏ có thể dùng giấy mềm hoặc bao xốp có lỗ bọc từng trái trước khi cho vào thùng. Đóng hàng vào thùng phải nhẹ nhàng, sạch sẽ, tránh làm trái bầm dập, xây xát. - Không xếp xoài quá đầy thùng. Chọn nơi thoáng mát để đóng xoài vào thùng. - Khi sang thùng phải bốc từng trái, không nên đổ ào một lượt Hình 5.4.13 Đóng gói quả xoài Hình 5.4.14 Bao trái xoài
  53. 52 1.3.2. Đóng gói quả ổi Dùng bao nylon có kích thýớc 15 x 20 cm, đục mỗi bao 10-15 lỗ nhỏ, bao lại trái. Sau khi ðã bao từng trái, xếp trái vào sọt nhựa hoạc sọt tre, xếp theo tầng, không được xếp sọt quá lúng hay quá đầy tránh làm xây xát trái, chọn nơi thoáng mát để đóng thùng (hình 4.15). Hình 5.4.15 Đóng gói quả ổi 1.3.3. Đóng gói quả chôm chôm Chôm chôm là loại trái không đòi hỏi kỹ thuật cao trong đóng gói, thông thường sau khi thu hoạch chôm chôm sẽ được xếp vào trong sọt gỗ, trái hướng ra ngoài và cành sẽ hướng vào trong. Sau đó, dùng lá chuối che lại phần trên của sọt. Xếp trái vào cần xé hoặc rổ nhựa được lót lá chuối tươi hoặc lá sen tươi để giữ ẩm và tránh làm dập chôm chôm. (20 kg/cần xé hoặc 10 kg/rổ nhựa). Phủ kín cần xé bằng lá chuối tươi hay bao ẩm. Đặt chôm chôm nhẹ nhàng vào cần xé hoặc rổ nhựa. Một lớp cuống trái quay vào giữa, lớp sau cuống trái quay ra ngoài. Hình 5.4.16 Đóng gói chôm chôm vào Hình 5.4.17 Đóng gói chôm chôm vào rổ nhựa thùng giấy
  54. 53 Hình 5.4.18 Đóng gói chôm chôm xuất Hình 5.4.19 Đóng gói chôm chôm vào khẩu cần xé 1.4. Bảo quản xoài, ổi, chôm chôm 1.4.1 Bảo quản xoài Phần lớn xoài tiêu thụ trên thị trường hiện nay đều đựng trong sọt tre, thùng gỗ, thùng carton để trong điều kiện tự nhiên, vì vậy bị tác động bởi nhiệt độ, ẩm độ cao lại vận chuyển đi xa nên chỉ bảo quản được 7 – 10 ngày, tỷ lệ dập nát đến 20 – 25%, có khi tới 30%. Các viện nghiên cứu, trường đại học đã nghiên cứu và ứng dụng thành công một số phương pháp bảo quản nhãn, xoài tươi như sau: - Bảo quản quả tươi ở nhiệt độ phòng: Công nghệ bảo quản quả tươi ở nhiệt độ bình thường có sử dụng chất diệt nấm, vi sinh vật và côn trùng bằng xông khí SO2 và các phương pháp thay đổi thành phần môi trường bảo quản. Công nghệ này có thể bảo quản được 15 – 16 ngày, tỷ lệ hao hụt 10 – 12%, có thể vận chuyển đi xa từ các tình Nam Bộ ra miền Bắc. Công nghệ bảo quản quả tươi đối với xoài ở nhiệt độ thấp 10 – 12oC, là phương pháp bảo quản hiệu quả nhất, thời gian bảo quản kéo dài trên 30 ngày, tỷ lệ hao hụt do dập nát 5 – 7%, có thể vận chuyển đi xa và xuất khẩu (trước khi bảo quản ở nhiệt độ thấp phải loại bỏ những quả thối, dập nát và xử lý các biện pháp như đã nêu trên). Với xoài bảo quản ở nhiệt độ tự nhiên (như ở nước ta) thời gian giữ được rất ngắn. Song bảo quản ở nhiệt độ thấp dưới 10oC, quả xoài gặp nhiều hạn chế: dễ bị tổn thương do nhiệt độ lạnh làm trái chuyển màu, thịt mềm, mùi vị không đặc trưng như chín bình thường. Về bao bì bảo quản xoài: 1. Một loại truyên thống dùng sọt tre, nứa, thùng gỗ (đóng từng thanh) có giá thành thấp nhưng tỷ lệ dập nát, thối nhũn cao.
  55. 54 2. Dùng thùng carton có đục lỗ thoát ẩm, giá thành tuy có cao hơn loại truyền thống song tỷ lệ hao hụt, dập nát, thối ít hơn nhiều nên hiệu quả cuối cùng vẫn cao. Do qui trình công nghệ sấy còn lạc hậu nên chất lượng sản phẩm chưa cao, không đồng đều về màu sắc, hình dạng, chưa đáp ứng yêu cầu thị trường của một số nước khó tính. - Bảo quản bằng hóa chất Xoài sau khi thu hoạch, phân loại, rửa sạch rồi ngâm trong dung dịch CaCl2 hoặc Ca(NO3)2, nồng độ sử dụng 4 – 6%, vớt ra để khô ở điều kiện tự nhiên, sau đó đựng trong túi nilông kích thước 15 x 25 cm, có 20 lỗ thoát ẩm trên túi. Bảo quản ở nhiệt độ 11 – 11,5oC là tốt nhất, thời gian bảo quản trên 30 ngày, xoài vẫn giữ được màu sắc, chất lượng tốt (VNCCAQ MN). - Bảo quản bằng phương pháp bọc màng: Màng chitosan, xoài được bao gói với màng chitosan có tỷ lệ trao đổi O2 thấp hơn giúp làm chậm quá trình chín và ngăn chặn sự đọng nước, giúp kéo dài thời gian bảo quản tới trên 20 ngày ở 27oC, 65% RH. Quy t nh xử lí: Chần nước nóng để ngăn bệnh thán thư và ruồi đục trái. Nhúng vào dung dịch Chitosan, tạo nên một lớp màng bao phủ mỏng. Tồn trữ ở nhiệt độ lạnh từ 10-12oC, ẩm độ 80- 90% Màng sáp: Sau khi làm mất lớp sáp tự nhiên, xoài được bọc lớp sáp nhân tạo để làm giảm quá trình chín, mất nước, kéo dài thời gian tồn trữ. Lớp sáp phải nhẹ, thoáng được dùng là: Dung dịch shellac 6% (hay dung dịch sáp 7%) chứa 0,25% diphenyl. Nhũ tương lưu huỳnh có 2,7% chất khô. Dung dịch sáp 2,7% chất khô có 0–fenyfenol. Nhúng trong parafin nóng 80oC trong 10 giây, giảm cường độ hô hấp và bốc Màng PE, quy trình: Xử lý bằng nước nóng 550C trong vòng 5 phút với Benomyl nồng độ 1g/lít nước để phòng bệnh trên trái. Bảo quản ở nhiệt độ thấp (10-130C ) làm cho trái chín chậm hơn, dưỡng chất trong trái được duy trì lâu hơn, hạn chế các loại nấm bệnh phát triển, vỏ trái ít bị nhăn nheo. Bao quả bằng màng PE có 10 lỗ kim thì thời gian tồn trữ có thể lên đến 22 ngày.Tác dụng: hạn chế sự bốc hơi nước, làm giảm bớt cường độ hô hấp và sinh tổng hợp ethylene giúp kéo dài thời gian tồn trữ trái - Bảo quản bằng phương pháp đông lạnh: Mục đích của phương pháp: tiêu diệt hoặc ngưng sự phát triển của tất cả vi sinh vật ở nhiệt độ lạnh đông. Làm ngưng hoạt động của enzyme. Hạn chế thối hỏng, bảo quản được thời gian lâu hơn, tạo ra sản phẩm mới. Quy trình: Xoài được chứa trong bao bì PE và được làm lạnh gián tiếp bằng chất tải lạnh CaCl2. Yêu cầu lạnh đông nhanh, nhiệt độ môi trường lạnh <-35 độ C.Nếu dùng khí làm chất tải
  56. 55 lạnh thì v=3-5m/s, nếu dùng CaCl2 làm chất tải lạnh thì v=1m/s. Xoài chín được cắt hai má và cho vào túi PE trọng lượng 0,5KG,thời gian làm lạnh đông mất 2-2,5 giờ sau đó được bảo quản ở -18 độ C. Quá trình đóng băng trong tế bào và gian bào phải xảy ra cùng lúc để tránh tế bào bị mất nước 1.4.2 Bảo quản chôm chôm Chôm chôm sau khi thu hoạch, rửa sơ qua nước để trôi đi những phần dơ (nếu có rệp bám), với nhiệt độ bình thường thì trái có thể bảo quản được 1 tuần. Chôm chôm được bảo quản tốt nhất trong các chum, vại bằng sành. Chum có thể giữ ẩm và mát khi ta đặt chúng vào trong chậu có đựng ít nước. Nước sẽ thấm qua thành chum và bay hơi làm mát trong chum. Do đáy chum bị ướt nên cần lót một lớp bẹ chuối hoặc vỉ tre hoặc các vật liệu khác để trái không bị ướt. 1.4.3 Bảo quản ổi Nhúng xoài vào trong nước ấm (520C) trong vòng 5 phút trước khi bảo quản để ngăn chặn bệnh thán thư. Có thể xử lý nhiệt ở 46,5 0C trong 20 phút nhằm bảo đảm an toàn sạch bệnh và giảm tổn thương lạnh. Trái xoài sau xử lý được bao màn chitosan và đem bảo quản ở 10-12 0C, ẩm độ 80-90%. Ổi rất mau chín, thu hoạch xong nên bán cho nhanh và để trong nhà chỉ giữ được vài ngày ở nhiệt độ bình thường. Xử lý bằng một số hóa chất như GA3 có thể giữ được lâu hơn. Ở phòng lạnh: độ nhiệt 5 – 15oC độ ẩm không khí 85 – 90% có thể bảo quản được 3 – 4 tuần lễ. 1.5. Xử lý những bất thường trong quá trình bảo quản Trong quá trình bảo quản, có những lúc điều kiện bảo quản không đạt yêu cầu vì nhiều nguyên nhân khách quan hay chủ quan. Vì vậy, để đảm bảo chất lượng của trái cần phải chú ý đến vấn đề bảo quản này. phải thường xuyên theo dõi điều kiện trong bảo quản (nhiệt độ, ẩm độ ). Nếu có sự cố bất thường phải báo ngay với người quản lý để có biện pháp xử lý kịp thời. B. Câu hỏi và bài tập thực hành 1. Câu hỏi: Câu hỏi 1: Trong phân loại trái, xoài có thể được phân làm mấy loại nào sau đây/; a. Xoài cơi và xoài loại I b. Xoài loại II c. Xoài loại III d. Cả ba câu trên đều đúng Câu hỏi 2: Tỷ lệ xoài loại II, chiếm tỷ lệ bao nhiêu trong tổng số lượng xoài thu hoạch: a. Khoảng 30%,
  57. 56 b. Khoảng 50% c. Khoảng 20%. d. Cả ba câu đều sai Câu hỏi 3: Tỷ lệ xoài loại III, chiếm tỷ lệ bao nhiêu trong tổng số lượng xoài thu hoạch: a. Khoảng 30%, b. Khoảng 50% c. Khoảng 20%. d. Cả ba câu đều sai Câu hỏi 4: Trái xoài được sơ chế như thế nào trước khi được bảo quản: a. Dùng giấy mịn lau sạch vết bẩn, bồ hóng trên trái, tránh lau mạnh tay dễ làm mất phấn trên trái. b. Dùng nước phèn chua thấm vào vải mềm để tẩy vết mủ trên trái xoài. c. Cả hai câu đều đúng d. Cả hai câu đều sai Câu hỏi 5: Trái xoài được sơ chế như thế nào trước khi được bảo quản: a. Dùng kéo mũi nhọn tỉa bỏ những trái sâu, trái teo, thối, khô trên chùm chôm chôm. b. Dùng kéo sắc cắt bỏ các lá chôm chôm tránh làm mát nước c. Cắt bỏ phần cuống quá dài. Cuống chỉ chừa 20 – 30 cm. d. Cả ba câu đều đúng Câu hỏi 6: Nếu trái thu hoạch có trọng lượng 200-300g thì dùng túi kích cỡ bao nhiêu là phù hợp: a. 10-15cm x 20-30cm b. 15-20cm x 50-60cm c. Cả hai câu đều đúng d. Cả hai câu đều sai Câu hỏi 7: Nếu trái thu hoạch có trọng lượng 0,5-1,5kg thì dùng túi kích cỡ bao nhiêu là phù hợp: a. 10-15cm x 20-30cm b. 15-20cm x 50-60cm c. Cả hai câu đều đúng
  58. 57 d. Cả hai câu đều sai Câu hỏi 8: Câu nào sau đây là đúng khi nới đến thu hoạch trái xoài: a. Với số lượng nhỏ có thể dùng giấy mềm hoặc bao xốp có lỗ bọc từng trái trước khi cho vào thùng. b. Đóng hàng vào thùng phải nhẹ nhàng, sạch sẽ, tránh làm trái bầm dập, xây xát, không xếp xoài quá đầy thùng. c. Chọn nơi thoáng mát để đóng xoài vào thùng, khi sang thùng phải bốc từng trái, không nên đổ ào một lượt. d. Cả ba câu đều đúng Câu hỏi 9: Đối với chôm chôm, một cần xé có thể chứa bao nhiêu kg: a. 10 kg b. 20 kg c. 30 kg d. 40 kg Câu hỏi 10: Nếu đựng xoài trong sọt tre, thùng gỗ, thùng carton trong điều kiện tự nhiên thì thời gian bảo quản là bao lâu: a. 5 – 7 ngày b. 7 – 10 ngày c. 10 – 15 ngày d. Cả ba câu trên đều sai Câu hỏi 11: Nếu đựng xoài trong sọt tre, thùng gỗ, thùng carton trong điều kiện tự nhiên thì tỷ lệ dập nát là bao nhiêu khi vận chuyển đi xa: a. 10 – 20% b. 20 – 30% c. 30 - 40% d. Cả ba câu trên đều sai Câu hỏi 12: Công nghệ bảo quản tươi đối với xoài ở nhiệt độ 10 – 12oC thì thời gian bảo quản là bao lâu: a. Khoảng 10 ngày b. Khoảng 20 ngày c. Khoảng 30 ngày d. Khoảng 40 ngày
  59. 58 Câu hỏi 13: Xoài sau khi thu hoạch, phân loại, rửa sạch rồi ngâm trong dung dịch CaCl2 hoặc Ca(NO3)2, được sử dụng với nồng độ là bao nhiêu: a. 2 – 4% b. 4 – 6% c. 6 – 8% d. Cả ba câu trên đều sai Câu hỏi 14: Hãy cho biết các loại màng nào được sử dụng trong quá trình bảo quản xoài: a. Màng chitosan b. Màng PE c. Màng sáp d. Cả ba câu trên đều đúng 2. Bài tập thực hành Thực hành bảo quản xoài, ổi, chôm chôm sau thu hoạch C.Ghi nhớ - Xử lý quả trước khi bảo quản - Đóng gói và tiến hành bảo quản
  60. 59 HƯỚNG DẪN THỰC HIỆN MÔ ĐUN I. Vị tr , t nh chất c a mô đun 1. Vị tr : Mô đun Thu hoạch và bảo quản được dạy sau mô đun chuẩn bị trước khi trồng, Trồng và chăm sóc chôm chôm, Trồng và chăm sóc ổi, Trồng và chăm sóc xoài và sau mô đun Tiêu thụ sản phẩm trong chương trình. 2. T nh chất: Là một trong các mô đun quan trọng trong chương trình dạy nghề trình độ sơ cấp nghề của nghề, thực hiện chủ yếu ở ngoài thực địa. II. Mục tiêu 1. Kiến thức - Nêu được cách xác định thời điểm và cách thu hoạch xoài, ổi, chôm chôm ; - Hiểu biết cách bảo quản sau khi thu hoạch trái xoài, ổi, chôm chôm. 2. Kỹ năng - Xác định được thời điểm thu hoạch và phương thức thu hoạch xoài, ổi, chôm chôm phù hợp với điều kiện trồng trọt thực tế; - Thu hoạch, bảo quản xoài, ổi, chôm chôm đúng yêu cầu kỹ thuật . 3. Thái độ - Có trách nhiệm an toàn lao động và sản phẩm mình cung cấp cho người tiêu dùng. III. Nội dung ch nh c a mô đun Thời gian (giờ) Mã Loại bài Tên bài Địa điểm Tổng Lý Thực Kiểm bài dạy số thuyết hành tra* Xác định thời điểm thu MĐ4- Lý thuyết Phòng học 01 hoạch xoài, ổi, chôm 8 2 5 1 chôm Phòng học MĐ4- Chuẩn bị thu hoạch xoài, Tích hợp và vườn 02 8 2 5 1 ổi, chôm chôm. cây Phòng học MĐ4- Thu hoạch xoài, ổi, Tích hợp và vườn 03 16 2 13 1 chôm chôm cây MĐ4- Bảo quản xoài, ổi, chôm Thực hành Cơ sở sản 16 2 13 1 04 chôm sản xuất xuất Kiểm tra kết thúc mô đun 4 4 Cộng 52 8 36 8
  61. 60 IV. Hướng dẫn thực hiện câu hỏi và bài tập thực hành 4.1 Bài 1. Xác định thời điểm thu hoạch xoài, ổi, chôm chôm Câu hỏi: - Nguồn lực: Bảng câu hỏi. - Cách thức: Mỗi học viên nhận một bảng câu hỏi. - Thời gian hoàn thành: 3 – 5 phút/1 học viên. - Phương pháp đánh giá: Giáo viên hướng dẫn cho học viên khoanh tròn vào câu hỏi mà học viên cho là có đáp án đúng. - Kết quả cần đạt được: Học viên khoanh tròn vào câu hỏi đúng đáp án. Bảng câu hỏi Đáp án đúng 1 c 2 c 3 a 4 b 5 d 6 c 7 b 8 b 9 a 10 c 11 b 12 c Bài 2. Chuẩn bị thu hoạch xoài, ổi, chôm chôm Câu hỏi: - Nguồn lực: Bảng câu hỏi.
  62. 61 - Cách thức: Mỗi học viên nhận một bảng câu hỏi. - Thời gian hoàn thành: 3 – 5 phút/1 học viên. - Phương pháp đánh giá: Giáo viên hướng dẫn cho học viên khoanh tròn vào câu hỏi mà học viên cho là có đáp án đúng. - Kết quả cần đạt được: Học viên khoanh tròn vào câu hỏi đúng đáp án. Bảng câu hỏi Đáp án đúng 1 d 2 c 3 d 4 c 5 b 6 c 7 d 8 a 9 a Bài tập 1: Thực hành chuẩn bị các dụng cụ, vật tư cần thiết cho thu hoạch xoài, ổi, chôm chôm - Các nguồn lực cần thiết: + Vườn trồng xoài, ổi chôm chôm - Cách tổ chức thực hiện: + Chia lớp thành nhiều nhóm nhỏ (mỗi nhóm 3 – 5 học viên) + Mỗi nhóm phụ trách chuẩn bị các dụng cụ, vật tư cần thiết để thu hoạch từng laọi cây khác nhau - Thời gian để hoàn thành công việc là 1 giờ - Tiêu chuẩn đánh giá + Chuẩn bị đúng và đầy đủ các vật tư, dụng cụ cần thiết để thu hoạch xoài, ổi, chôm chôm + Áp dụng phương pháp thu hoạch phù hợp cho từng trường hợp cụ thể
  63. 62 + Tùy theo mức hoàn thành công việc mà mỗi học viên có điểm thực hành khác nhau. Bài 3. Thu hoạch xoài, ổi, chôm chôm Câu hỏi: - Nguồn lực: Bảng câu hỏi. - Cách thức: Mỗi học viên nhận một bảng câu hỏi. - Thời gian hoàn thành: 3 – 5 phút/1 học viên. - Phương pháp đánh giá: Giáo viên hướng dẫn cho học viên khoanh tròn vào câu hỏi mà học viên cho là có đáp án đúng. - Kết quả cần đạt được: Học viên khoanh tròn vào câu hỏi đúng đáp án. Bảng câu hỏi Đáp án đúng 1 b 2 d 3 d 4 c 5 d 6 d Bài tập 1: Xác định các chỉ tiêu sau: Thời điểm thu hoạch trái, biểu hiện của trái đạt yêu cầu thu hoạch, các kỹ thuật cần phải nhớ khi tiến hành thu hoạch. - Các nguồn lực cần thiết: + Dụng cụ, vật tư, trang thiết bị; + Vườn trồng xoài, ổi chôm chôm đang trong giai đoạn thu hoạch - Cách tổ chức thực hiện: + Chia lớp thành nhiều nhóm nhỏ (mỗi nhóm 3 – 5 học viên) + Mỗi nhóm phụ trách một khu vực (mỗi khu có diện tích 500 m2) - Thời gian để hoàn thành công việc là 1 giờ - Tiêu chuẩn đánh giá + Xác định đúng thời điểm thu hoạch trái + Lựa chọn trái đạt yêu cầu thu hoạch
  64. 63 + Áp dụng phương pháp thu hoạch phù hợp cho từng trường hợp cụ thể + Tùy theo mức hoàn thành công việc mà mỗi học viên có điểm thực hành khác nhau. Bài tập 2: Thực hành thu hoạch xoài, ổi, chôm chôm. - Các nguồn lực cần thiết: + Dụng cụ, vật tư, trang thiết bị; + Vườn trồng xoài, ổi chôm chôm đang trong giai đoạn thu hoạch - Cách tổ chức thực hiện: + Chia lớp thành nhiều nhóm nhỏ (mỗi nhóm 3 – 5 học viên) + Mỗi nhóm phụ trách một khu vực (mỗi khu có diện tích 500 m2) - Thời gian để hoàn thành công việc là 1 giờ - Tiêu chuẩn đánh giá + Thu hoạch đúng thời điểm + Lựa chọn trái thu hoạch phù hợp + Áp dụng phương pháp thu hoạch phù hợp cho từng trường hợp cụ thể + Tùy theo mức hoàn thành công việc mà mỗi học viên có điểm thực hành khác nhau. Bài 4. Bảo quản xoài, ổi, chôm chôm Câu hỏi : - Nguồn lực: Bảng câu hỏi. - Cách thức: Mỗi học viên nhận một bảng câu hỏi. - Thời gian hoàn thành: 3 – 5 phút/1 học viên. - Phương pháp đánh giá: Giáo viên hướng dẫn cho học viên khoanh tròn vào câu hỏi mà học viên cho là có đáp án đúng. - Kết quả cần đạt được: Học viên khoanh tròn vào câu hỏi đúng đáp án. Bảng câu hỏi Đáp án đúng 1 d 2 b 3 c
  65. 64 4 c 5 d 6 a 7 b 8 d 9 b 10 b 11 b 12 c 13 b 14 d Bài tập: Thực hành bảo quản xoài, ổi, chôm chôm sau thu hoạch - Các nguồn lực cần thiết: + Dụng cụ, vật tư, trang thiết bị, hóa chất cần thiết cho quá trình bảo quản + Nhà bảo quản - Cách tổ chức thực hiện: + Chia lớp thành nhiều nhóm nhỏ (mỗi nhóm 3 – 5 học viên) + Mỗi nhóm phụ trách một loại cây trồng khác nhau + Tiến hành bao trái, bảo quản tùy theo từng loại trái, kích thước trái và tùy theo mục đích bảo quản trái. - Thời gian để hoàn thành công việc là 2 giờ - Tiêu chuẩn đánh giá + Lựa chọn đúng phương thức bảo quản trái sau thu hoạch + Thực hành đúng cách bảo quản trái cho từng trường hợp cụ thể
  66. 65 V. Yêu cầu về đánh giá kết quả học tập 5.1. Bài 1: Xác định thời điểm thu hoạch xoài, ổi, chôm chôm Tiêu ch đánh giá Cách thức đánh giá 1. Tìm hiểu và xác định thời điểm 1. Theo dõi và kiểm tra, đánh giá quá chín của quả trình thực hiện 2. Xác định thời điểm thu hoạch 2. Dựa vào quy trình xoài, ổi, chôm chôm 5.2. Bài 02: Chuẩn bị thu hoạch xoài, ổi, chôm chôm Tiêu ch đánh giá Cách thức đánh giá 1. Chuẩn bị dụng cụ, trang thiết bị 1. Theo dõi, đánh giá quá trình thực hiện để thu hoạch xoài, ổi, chôm chôm 2. Chuẩn bị nơi bảo quản xoài, ổi, 2. Theo dõi, đánh giá quá trình thực hiện chôm chôm sau thu hoạch 5.3. Bài 03: Thu hoạch xoài, ổi, chôm chôm Tiêu ch đánh giá Cách thức đánh giá 1. Thu quả xoài, ổi, chôm chôm 1. Theo dõi, đánh giá quá trình thực hiện 2. Xếp quả đã thu vào dụng cụ 2. Theo dõi, đánh giá quá trình thực hiện 3. Vận chuyển quả về nơi chứa 3. Theo dõi, đánh giá quá trình thực hiện 5.4. Bài 4: Bảo quản xoài, ổi, chôm chôm Tiêu ch đánh giá Cách thức đánh giá 1. Phân loại quả xoài, ổi, chôm 1. Theo dõi, đánh giá quá trình thực hiện chôm 2. Xử lý quả xoài, ổi, chôm chôm 2. Theo dõi, đánh giá quá trình thực hiện để bảo quản 3. Đóng gói quả xoài, ổi, chôm 3. Theo dõi, đánh giá quá trình thực hiện chôm 4. Bảo quản xoài, ổi, chôm chôm 4. Bảo quản xoài, ổi, chôm chôm
  67. 66 VI. Tài liệu cần tham khảo [1]. Viện cây ăn quả Miền Nam, 2003. Sổ tay hướng dẫn tiêu chuẩn vườn và kỹ thuật nhân giống cây ăn quả Miền Nam, dùng cho dự án phát triển chè và cây ăn quả. NXBNN, Hà Nội. [2]. Viện cây ăn quả Miền Nam, 2009. Cẩm nang sản xuất và quản lý chất lượng cây giống cây ăn quả. NXBNN TP Hồ Chí Minh. [3] Phạm Văn Duệ, 2005. Kỹ thuật trồng cây ăn quả, NXB Hà Nội. [4] Nguyễn Văn Kế, 2001. Cây ăn quả nhiệt đới quyển, NXBNN TP Hồ CHí Minh. [5] Lê Thanh Phong, Nguyễn Bảo Vệ, 2005. Giáo trình cây ăn trái. Tủ sách Đại Học Cần Thơ. [6] Trần Văn Hậu và Ngô Thanh Điền, 2011. Đặc điểm ra hoa và phát triển trái xoài Cát Chu tại huyện Cao Lãnh, tỉnh Đồng Tháp. Tạp chí Khoa học 2011:20b 122-128 Trường Đại học Cần Thơ
  68. 67 DANH SÁCH BAN CHỦ NHIỆM XÂY DỰNG CHƯƠNG TRÌNH, BIÊN SOẠN GIÁO TRÌNH DẠY NGHỀ TRÌNH ĐỘ SƠ CẤP NGHỀ: TRỒNG XOÀI, ỔI, CHÔM CHÔM (Kèm theo Quyết định số 726 /QĐ-BNN-TCCB ngày 05 tháng 4 năm 2013 của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn) 1. Ch nhiệm: Ông Nguyễn Tiến Huyền - Phó hiệu trưởng Trường Cao đẳng Nông nghiệp Nam Bộ 2. Phó ch nhiệm: Ông Lâm Quang Dụ - Phó trưởng phòng Vụ Tổ chức cán bộ, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn 3. Thư ký: Ông Nguyễn Văn Dũng - Phó trưởng khoa Trường Cao đẳng Nông nghiệp Nam Bộ 4. Các y viên: - Ông Nguyễn Thanh Bình - Giảng viên Trường Cao đẳng Nông nghiệp Nam Bộ - Bà Trần Thị Thu Tâm - Giảng viên Trường Cao đẳng Nông nghiệp Nam Bộ - Ông Nguyễn Văn Vượng - Trưởng phòng Trường Đại học Nông - Lâm Bắc Giang - Ông Lương Vũ Sơn - Nghiên cứu viên Viện nghiên cứu Cây ăn quả Miền Nam, Viện Khoa học Nông nghiệp Việt Nam./.
  69. 68 DANH SÁCH HỘI ĐỒNG NGHIỆM THU CHƯƠNG TRÌNH, GIÁO TRÌNH DẠY NGHỀ TRÌNH ĐỘ SƠ CẤP NGHỀ: TRỒNG XOÀI, ỔI, CHÔM CHÔM (Kèm theo Quyết định số 1374 /QĐ-BNN-TCCB ngày 17 tháng 6 năm 2013 của Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn) 1. Ch tịch: Ông Nguyễn Đức Thiết, Phó hiệu trưởng Trường Cao đẳng Công nghệ và Kinh tế Bảo Lộc 2. Thư ký: Bà Nguyễn Thị Phương Nga, Chuyên viên Vụ Tổ chức cán bộ, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn 3. Các y viên: - Ông Lê Trung Hưng, Trưởng phòng Trường Cao đẳng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Bắc Bộ - Bà Đoàn Thị Chăm, Giảng viên Trường Cao đẳng Cơ điện và Nông nghiệp Nam Bộ - Ông Hàn Tần Trướt, Kỹ sư Trung tâm giống cây trồng Bến Tre./.