Giáo trình Thống kê doanh nghiệp nông nghiêp
59 trang
3110
Bạn đang xem 20 trang mẫu của tài liệu "Giáo trình Thống kê doanh nghiệp nông nghiêp", để tải tài liệu gốc về máy bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên
Tài liệu đính kèm:
- giao_trinh_thong_ke_doanh_nghiep_nong_nghiep.pdf
Nội dung text: Giáo trình Thống kê doanh nghiệp nông nghiêp
- TRƯ NG ð I H C NÔNG NGHI P I HÀ N I B MÔN KINH T L Ư NG PGS.TS. NGÔ TH THU N (CH BIÊN) GIÁO TRÌNH TH NG KÊ DOANH NGHI P NÔNG NGHI P HÀ N I- 2004
- L I NÓI ð U Trong n n kinh t th tr ư ng, s c nh tranh gi a các doanh nghi p trên th ươ ng tr ư ng là ñi u t t y u. ð ñưa ra các quy t ñ nh ñúng ñ n trong ho t ñ ng s n xu t kinh doanh c a doanh nghi p, ng ư i làm công tác qu n tr doanh nghi p c n n m ñư c các thông tin v th tr ư ng, kh n ăng s n xu t và c nh tranh c a doanh nghi p mình. Trong vai trò cung c p nh ng thông tin này, thông kê doanh nghi p có ý ngh ĩa r t quan tr ng. ð ph c v cho yêu c u ñào t o qu n tr các doanh nghi p nông nghi p trong ti n trình ñ i m i cơ ch qu n lý, hoà nh p v i các n ư c trong khu v c và qu c t , b môn Kinh t l ư ng, khoa Kinh t & Phát tri n Nông thôn, tr ư ng ð i h c Nông nghi p I Hà N i biên so n giáo trình “Th ng kê doanh nghi p nông nghi p”. Giáo trình “ Th ng kê doanh nghi p nông nghiêp” ñư c biên so n l n ñ u ñ gi ng d y cho sinh viên chuyên ngành qu n tr kinh doanh nông nghi p, k toán doanh nghi p và các chuyên ngành kinh t - xã h i khác. Giáo trình này còn ñư c s d ng làm tài li u tham kh o cho các h c viên sau ñ i h c chuyên ngành kinh t và qu n tr kinh doanh nông nghi p, các nhà nghiên c u và các cán b qu n lý kinh t t ng ñơn v c ơ s , ngành nông nghi p và trung ươ ng c ũng nh ư ñ a ph ươ ng. Giáo trình này g m 7 ch ươ ng do PGS.TS. Ngô Th Thu n là ch biên. T p th gi ng viên tham gia biên so n g m có: PGS.TS. Ngô Th Thu n: vi t ch ươ ng 1, 4, 7 và cùng vi t ch ươ ng 5, 6. TS. Nguyên H u Ngoan: vi t ch ươ ng 3 và cùng vi t ch ươ ng 6. ThS. Nguy n M ng Ki u: vi t ch ươ ng 2 và cùng vi t ch ươ ng 5 Vì ñây là giáo trình ñư c biên so n l n ñ u nên khó tránh kh i nh ng khi m khuy t. T p th tác gi và b môn Kinh t l ư ng mong mu n và chân thành c m ơn s góp ý và b sung c a ñ c gi . B MÔN KINH T L Ư NG
- Nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n cña thèng kª doanh nghiÖp ___ Ch−¬ng I Nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n cña thèng kª doanh nghiÖp Néi dung : I. HÖ thèng th«ng tin phôc vô qu¶n lÝ doanh nghiÖp II. §èi t−îng v ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu III. Tæ chøc hÖ thèng th«ng tin thèng kª 1. HÖ thèng th«ng tin phôc vô qu¶n lÝ doanh nghiÖp 1. 1. Vai trß cña th«ng tin thèng kª trong qu¶n lÝ doanh nghiÖp 1.1.1. Kh¸i niÖm th«ng tin (Information) Th«ng tin l mét ph¹m trï ®−îc dïng ®Ó m« t¶ c¸c tin tøc cña mét hiÖn t−îng, mét sù vËt, mét sù kiÖn, mét qu¸ tr×nh ® xuÊt hiÖn ë mäi lóc, mäi n¬i trong c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ x héi cña con ng−êi. Ch¼ng h¹n, h ng ng y chóng ta nghe b¶n tin vÒ khÝ hËu thêi tiÕt, vÒ c¸c tin kinh tÕ, chÝnh trÞ trong v ngo i n−íc. Nh÷ng tin tøc ®ã l c¸c th«ng tin míi mÎ ®−îc c¸c c¬ quan truyÒn tin cung cÊp cho con ng−êi rÊt kÞp thêi v bæ Ých. Nh÷ng tin tøc kh¸c chóng ta cßn biÕt ®−îc th−êng qua c¸c t i liÖu cã s½n. Ch¼ng h¹n, theo sè liÖu cña Bé kÕ ho¹ch & ®Çu t−, sè l−îng c¸c doanh nghiÖp míi th nh lËp cña ViÖt nam ®Õn n¨m 2002 nh− sau: B¶ng 1.1: Sè l−îng c¸c doanh nghiÖp míi ®¨ng ký qua 3 n¨m cña ViÖt nam §VT: doanh nghiÖp DiÔn gi¶i 2000 2001 2002 Céng Doanh nghiÖp t− nh©n 6412 7087 4871 18370 C«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n 7304 11038 9162 27504 C«ng ty cæ phÇn 726 1534 1565 325 Céng 14442 19659 15598 49699 Nguån: Bé kÕ ho¹ch & ®Çu t− 2003 (Sè liÖu chØ tÝnh nh÷ng doanh nghiÖp ®¨ng ký theo luËt doanh nghiÖp) Theo sè liÖu cña Bé kÕ ho¹ch & ®Çu t−, tõ th¸ng 1/2000 ®Õn th¸ng 10/2002 gÇn 50 000 doanh nghiÖp míi ®−îc ®¨ng ký (b¶ng 1.1), trong ®ã chñ yÕu l c¸c c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n. Trong thùc tÕ, con ng−êi thu nhËn nhiÒu lo¹i th«ng tin, ë c¸c lÜnh vùc kh¸c nhau v trªn c¸c ph−¬ng tiÖn kh¸c nhau. C¸c th«ng tin m do c«ng t¸c thèng kª thu thËp ®−îc th× gäi l th«ng tin thèng kª. ThÝ dô: diÖn tÝch, n¨ng suÊt s¶n l−îng lóa, ng«, cña c¸c vïng sinh th¸i do th«ng kª thu thËp l th«ng tin thèng kª. TËp hîp nhiÒu th«ng tin cïng ph¶n ¸nh ë 1 hiÖn t−îng, 1 lÜnh vùc gäi l hÖ thèng th«ng tin. ThÝ dô: HÖ thèng th«ng tin vÒ kinh tÕ; hÖ thèng th«ng tin vÒ thÞ tr−êng; hÖ thèng th«ng tin vÒ y tÕ 1.1.2. Vai trß cña th«ng tin thèng kª ®èi víi doanh nghiÖp Nh×n chung, th«ng tin gióp cho con ng−êi sù hiÓu biÕt, nhËn thøc tèt h¬n vÒ ®èi t−îng, hiÖn t−îng, sù kiÖn, sù vËt m con ng−êi ® quan s¸t. Tõ ®ã con ng−êi thùc hiÖn hîp lÝ h¬n c¸c c«ng viÖc cÇn l m ®Ó ®¹t tíi môc ®Ých nh− mong muèn. Tr ư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Th ng kê Doanh nghi p Nông nghi p 1
- Nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n cña thèng kª doanh nghiÖp ___ §èi víi qu¶n lÝ kinh tÕ, ho¹t ®éng kinh doanh, qu¶n lÝ h nh chÝnh, th«ng tin gióp cho c¸c nh qu¶n trÞ, c¸c nh l nh ®¹o ra c¸c quyÕt ®Þnh ®óng ®¾n vÒ chÝnh s¸ch, vÒ ®Çu t−, vÒ gi¶i ph¸p Trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng, th«ng tin ®−îc coi nh− l mét nguån lùc tham gia v o s¶n xuÊt kinh doanh. Ai n¾m ®−îc th«ng tin th× ng−êi ®ã l m chñ. V× vËy, sù ra ®êi, ph¸t triÓn hay ph¸ s¶n cña mét doanh nghiÖp ®Òu cÇn nh÷ng th«ng tin thèng kª cÇn thiÕt. Ch¼ng h¹n: Doanh nghiÖp A cã ý ®Þnh s¶n xuÊt hoa v c©y c¶nh, th× tr−íc hÕt hä cÇn ph¶i n¾m v÷ng th«ng tin sau: Nhu cÇu cña thÞ tr−êng (trong néi bé ®Þa ph−¬ng, ngoa× ®Þa ph−¬ng v xuÊt khÈu) ®èi víi hoa v c©y c¶nh nh− thÕ n o? sè l−îng v chÊt l−îng ra sao? ThÞ hiÕu v c¸c phong tôc tËp qu¸n cã liªn quan tíi sö dông hoa v c©y c¶nh cña b¶n ®Þa C¸c quy tr×nh c«ng nghÖ s¶n xuÊt hoa v c©y c¶nh ® v ®ang ¸p dông nh− thÕ n o? Chi phÝ s¶n xuÊt v gi¸ th nh s¶n phÈm cña mçi quy tr×nh? −u v nh−îc ®iÓm cña mçi quy tr×nh .? Thùc tr¹ng vÒ c¸c yÕu tè ®Çu v o: vån, lao ®éng, ®Êt ®ai m doanh nghiÖp ® cã, sÏ cã ra sao? C¬ së vËt chÊt kh¸c: nh x−ëng, v¨n phßng, c¸c thiÕt bÞ m¸y mãc kh¸c nh− « t«, m¸y b¬m nh− thÕ n o Gi¸ b¸n hoa, c©y c¶nh ë c¸c thÞ tr−êng ra sao ? cã l i so víi to n bé chi phÝ bá ra kh«ng? Xu h−íng ph¸t triÓn s¶n xuÊt hoa, c©y c¶nh trong t−¬ng lai nh− thÕ n o? §©y l nh÷ng c©u hái ®Æt ra cho doanh nghiÖp ph¶i tr¶ lêi ®−îc tr−íc khi x©y dùng c¸c luËn chøng kinh tÕ kü thuËt l m c¬ së cho viÖc ra quyÕt ®Þnh th nh lËp doanh nghiÖp hay kh«ng? T−¬ng tù nh− vËy, muèn biÕt doanh nghiÖp tån t¹i v ph¸t triÓn, nh qu¶n lÝ doanh nghiÖp còng ph¶i biÕt c¸c th«ng tin thèng kª cÇn thiÕt nh−: 1. S¶n l−îng hoa, c©y c¶nh s¶n xuÊt ra, b¸n ®−îc trong thêi k× n o? Chu kú tiªu thô s¶n phÈm trong n¨m? 2. ChÊt l−îng hoa, c©y c¶nh? 3. So víi kÕ ho¹ch møc ®é ®¹t ®−îc vÒ s¶n l−îng v chÊt l−îng? 4. Chi phÝ s¶n xuÊt cho 1 ®¬n vÞ s¶n phÈm, c¬ cÊu c¸c kho¶n chi phÝ, gi¸ b¸n s¶n phÈm, chªnh lÖch gi÷a gi¸ b¸n v gi¸ th nh s¶n phÈm ®ã? Lîi nhuËn m doah nghiÖp thu ®−îc? Nh÷ng th«ng tin n y gióp cho c¸c nh qu¶n lÝ n¾m ch¾c thùc tr¹ng s¶n xuÊt, kinh doanh ®Ó ra quyÕt ®Þnh tiÕp nh−: Quy m«, s¶n l−îng nh− thÕ n o cho hîp lÝ: (®iÒu chØnh quy m«) ThÞ tr−êng tiªu thô ë ®©u cã hiÖu qu¶? gi¸ b¸n ë ®©u cao? Kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña doanh nghiÖp m×nh trªn c¸c thÞ tr−êng thÕ n o? v.v Tãm l¹i: Mét doanh nghiÖp khi ® th nh lËp dï lín hay nhá, ho¹t ®éng trªn bÊt k× lÜnh vùc n o ®Òu ®ßi hái ph¶i cã l i th× míi cã thÓ tån t¹i v ph¸t triÓn ®−îc. VËy yÕu tè c¬ b¶n ®Ó doanh nghiÖp cã l i l doanh nghiÖp ph¶i ®¸p øng cung s¶n phÈm ®ã phï hîp víi cÇu s¶n phÈm ®ã trªn thÞ tr−êng c¶ thêi gian (c¸c th¸ng trong n¨m), kh«ng gian (c¸c thÞ tr−êng) v gi¸ c¶. NÕu cung v−ît cÇu hoÆc nhá h¬n cÇu ®Òu ®−a doanh nghiÖp ®Õn chç ®¹t kÕt qu¶ kinh doanh thÊp h¬n møc tiÒm n¨ng? §Ó chØ ra ®−îc ®iÒu ®ã c¸c nh qu¶n trÞ doanh nghiÖp ®Òu cÇn c¸c th«ng tin th«ng kª. ë c¸c n−íc cã nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ph¸t triÓn nh− NhËt, Mü, Ph¸p, §øc ngo i thÞ tr−êng h ng ho¸ tiªu dïng, h ng ho¸ t− liÖu s¶n xuÊt th× thÞ tr−êng chøng kho¸n rÊt ph¸t triÓn (thÞ tr−êng chøng kho¸n l 1 bé phËn cña thÞ tr−êng t i chÝnh). C¸c doanh nghiÖp kh«ng chØ s¶n xuÊt, kinh doanh s¶n phÈm m cßn kinh doanh cæ phiÕu, tr¸i phiÕu nªn doanh nghiÖp rÊt cÇn vay vèn ng©n h ng. Ng©n h ng tiÕp tôc cho doanh nghiÖp vay hay kh«ng l tuú thuéc v o kÕt qu¶ ho¹t ®éng kinh doanh cña doanh nghiÖp v kh¶ n¨ng thanh to¸n nî cò. Tr ư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Th ng kê Doanh nghi p Nông nghi p 2
- Nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n cña thèng kª doanh nghiÖp ___ Trªn thÞ tr−êng chøng kho¸n: gi¸ cæ phiÕu tuú thuéc v o kÕt qu¶ kinh doanh h ng ng y cña doanh nghiÖp ë thÞ tr−êng n y, viÖc mua b¸n ho n to n do hÖ thèng dÞch vô th«ng tin hç trî (cã 1 sè ng−êi chuyªn tr¸ch theo dâi c¸c c«ng ty v b¸n th«ng tin cho c¸c nh ®Çu t− ®Ó kiÕm lêi). Nh÷ng th«ng tin t i chÝnh cÇn thiÕt ®−îc cung cÊp kÞp thêi v chÝnh x¸c ho n to n ®¶m b¶o theo luËt th«ng tin v nh÷ng quy ®Þnh vÒ nh÷ng chÕ ®é thèng kª v kÕ to¸n. Nh− vËy, ë c¸c t×nh huèng kh¸c nhau cña doanh nghiÖp, ®Òu ®ßi hái tÝnh tÊt yÕu l ph¶i cã th«ng tin v t¨ng c−êng c«ng t¸c thèng kª doanh nghiÖp l rÊt cÇn thiÕt. 1.1.3. ChÊt l−îng th«ng tin Th«ng tin cã thÓ ®−îc ph¸t sinh, ®−îc l−u tr÷, ®−îc truyÒn ®i, ®−îc t×m kiÕm, sao chÐp, xö lÝ v nh©n b¶n. Th«ng tin còng cã thÓ biÕn d¹ng, sai lÖch hoÆc bÞ ph¸ huû. Nguyªn nh©n quan träng ¶nh h−ëng tíi chÊt l−îng th«ng tin l nhiÔu th«ng tin (tøc l th«ng tin tõ nguån ph¸t ra ®Õn n¬i nhËn bÞ sai lÖch, mÐo mã). ThÝ dô: v o ng y 28 th¸ng 6 n¨m 2002, HiÖp Héi chñ tr¹i nu«i c¸ da tr¬n Mü tung ra th«ng tin l c¸c s¶n phÈm c¸ tra v Basa philª ®«ng l¹nh ®−îc b¸n thÊp h¬n gi¸ trÞ hîp lý t¹i thÞ tr−êng Mü l th«ng tin kh«ng ®óng . C¸c nguyªn nh©n dÉn ®Õn nhiÔu th«ng tin: NhiÔu vËt lÝ: l do sù cè kü thuËt g©y ra hoÆc do ¶nh h−ëng cña m«i tr−êng. Kh¾c phôc nhiÒu n y b»ng c¸ch l m ®óng kü thuËt v kiÓm tra th−êng xuyªn . NhiÔu ng÷ nghÜa: do ng«n ng÷ m c¸c tõ ®ång ©m dÞ nghÜa; ®ång ©m kh¸c nghÜa; ®ång nghÜa kh¸c ©m, c¸c kh¸i niÖm ch−a thèng nhÊt, v¨n ph¹m kh«ng râ hoÆc ng«n ng÷ bÊt ®ång. NhiÔu thùc dông: l nhiÔu do xuÊt ph¸t tõ lîi Ých c¸ nh©n n o ®ã trong quan hÖ x héi. Nguyªn nh©n n y x¶y ra th−êng xuyªn, nhÊt l trong kinh tÕ thÞ tr−êng, do c¹nh tranh kh«ng l nh m¹nh. Th«ng tin phôc vô cho qu¶n lý doanh nghiÖp l th«ng tin cã Ých . Th«ng tin cã Ých l nh÷ng th«ng tin ®¶m b¶o 3 yªu cÇu: ®Çy ®ñ, chÝnh x¸c v kÞp thêi. §Çy ®ñ: l ®óng v ®ñ néi dung, c¸c ®¬n vÞ, c¸c hiÖn t−îng thuéc ph¹m vi nghiªn cøu. Yªu cÇu n y cã thÓ do 3 nguyªn nh©n nhiÔu ë trªn ¶nh h−ëng. ChÝnh x¸c: l ph¶n ¸nh ®óng t×nh h×nh, ®óng thùc tÕ hiÖn t−îng ®iÒu m con ng−êi cÇn biÕt, cã rÊt nhiÒu nguyªn nh©n ¶nh h−ëng ®Õn møc ®é chÝnh x¸c cña th«ng tin. §©y l yªu cÇu c¬ b¶n nhÊt. KÞp thêi: tøc l cung cÊp th«ng tin ®óng lóc m con ng−êi cÇn sö dông. 1.1.4. Gi¸ trÞ ®Æc tr−ng cña th«ng tin Th«ng tin cã Ých cã c¸c gi¸ trÞ ®Æc tr−ng sau ®©y: L 1 nguån lùc cña s¶n xuÊt kinh doanh: s¶n xuÊt v kinh doanh dùa v o nhiÒu nguån lùc: ®Êt ®ai, lao ®éng, vèn song kh«ng thÓ thiÕu th«ng tin. Mét quyÕt ®Þnh ®óng, kÞp thêi cã gi¸ trÞ h ng tû ®ång. Ng−îc l¹i nÕu ra quyÕt ®Þnh sai ph¶i tr¶ gi¸ ghª gím. L 1 nguån lùc v« gi¸. Cã nh÷ng th«ng tin chóng ta kh«ng thÓ mua ®−îc, kh«ng ®ñ tiÒn ®Ó mua v ng−îc l¹i. Cã thÓ sö dông cho nhiÒu môc tiªu v sö dông nhiÒu lÇn. Víi c¸c gi¸ trÞ n y, khi sö dông th«ng tin cÇn xö lÝ th«ng tin v x©y dùng ng©n h ng c¬ së d÷ liÖu cho nÒ nÕp. 1.2. C¸c lo¹i th«ng tin Tïy theo môc ®Ých sö dông th«ng tin kh¸c nhau m ng−êi ta cã thÓ ph©n lo¹i th«ng tin theo c¸c nhãm th«ng tin kh¸c nhau. Sau ®©y l mét sè c¸ch ph©n lo¹i chñ yÕu. Tr ư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Th ng kê Doanh nghi p Nông nghi p 3
- Nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n cña thèng kª doanh nghiÖp ___ C¨n cø sù biÓu hiÖn cña th«ng tin ng−êi ta chia th nh hai läai l th«ng tin b»ng sè (sè l−îng) v th«ng tin thuéc tÝnh (tÝnh chÊt). C¨n cø tÝnh chÊt liªn tôc cña th«ng tin ng−êi ta chia th nh th«ng tin liªn tôc (kh«ng x¸c ®Þnh) v th«ng tin rêi r¹c. C¨n cø v o lÜnh vùc thu thËp ng−êi ta chia th nh th«ng tin kinh tÕ, th«ng tin v¨n ho¸, ®êi sèng, x héi C¨n cø v o chuyªn môc th«ng tin cã th«ng tin gi¸ c¶, th«ng tin thÞ tr−êng, kinh tÕ thÕ giíi, doanh nghiÖp, chÝnh s¸ch, xuÊt nhËp C¨n cø v o tÝnh chÊt phôc vô qu¶n lÝ doanh nghiÖp ng−êi ta chia th«ng tin th nh c¸c lo¹i sau: . Th«ng tin quyÕt ®Þnh: (th«ng tin chØ huy): ®©y l th«ng tin do c¸c nh l nh ®¹o, nh qu¶n lÝ ra quyÕt ®Þnh trªn c¬ së th«ng tin ® xö lÝ. . Th«ng tin thu thËp: (th«ng tin ban ®Çu): l nh÷ng th«ng tin do c¸c Phßng, Ban nghiÖp vô (Thèng kª KÕ ho¹ch KÕ to¸n Kü thuËt ) ghi chÐp l¹i. L kÕt qu¶ cña 3 lo¹i h¹ch to¸n: h¹ch to¸n thèng kª, h¹ch to¸n kÕ to¸n v h¹ch to¸n nghiÖp vô. §©y l th«ng tin néi bé, rÊt quan träng. Nã phôc vô trùc tiÕp qu¶n lÝ doanh nghiÖp. . Th«ng tin ® xö lÝ: l nh÷ng th«ng tin ® ®−îc tæng hîp qua c¸c ph−¬ng tiÖn, kü thuËt (m¸y tÝnh), nh»m l m phong phó, c« ®äng, chän läc ®Ó cung cÊp cho l nh ®¹o tr−íc khi ra quyÕt ®Þnh. (Do trung t©m th«ng tin cña doanh nghiÖp ®¶m nhËn). Nh− vËy, hÖ thèng th«ng tin cã vai trß rÊt quan träng trong qu¶n lÝ doanh nghiÖp. Nã cã nhiÖm vô ph¶i thu thËp th«ng tin tõ bªn ngo i doanh nghiÖp, xö lÝ c¸c th«ng tin ®ã b»ng c¸c ph−¬ng tiÖn v nghiÖp vô chuyªn m«n, cung cÊp th«ng tin cho l nh ®¹o v nhu cÇu cña c¸c tæ chøc bªn ngo i doanh nghiÖp. ë c¸c n−íc ph¸t triÓn c¸c doanh nghiÖp lín (cì c«ng ty) th−êng tæ chøc hÖ thèng th«ng tin th nh 1 trung t©m th«ng tin cña c«ng ty. Hä trang bÞ 2% doanh thu ®Ó mua m¸y mãc, thiÕt bÞ cho trung t©m v 7 30% doanh thu cho l−¬ng v c¸c chi phÝ kh¸c liªn quan tíi ho¹t ®éng cña trung t©m th«ng tin. §Õn ®©y, chóng ta cã thÓ thÊy kh¸ râ r ng r»ng, thèng kª doanh nghiÖp nhÊt thiÕt ph¶i l 1 bé phËn cña hÖ thèng th«ng tin trong doanh nghiÖp. 1.3. Mèi quan hÖ gi÷a hÖ thèng th«ng tin víi c¸c bé phËn kh¸c trong doanh nghiÖp HÖ thèng tæ chøc gi÷a hÖ thèng tin víi c¸c bé phËn kh¸c trong v ngo i doanh nghiÖp ®−îc m« t¶ qua s¬ ®å sau: Qua s¬ ®å 1.1 chóng ta thÊy: 1. HÖ thèng tæ chøc 1 doanh nghiÖp gåm 3 bé phËn chÝnh: C¸c nh l nh ®¹o (nh qu¶n trÞ, nh kinh doanh): Gi¸m ®èc, Phã gi¸m ®èc C¸c ®¬n vÞ s¶n xuÊt kinh doanh : tæ, ®éi, ph©n x−ëng, nh m¸y Phßng, Ban nghiÖp vô (hÖ thèng th«ng tin) 2. HÖ thèng th«ng tin cã vai trß trung t©m trong qu¶n lÝ doanh nghiÖp Cô thÓ: Thu thËp c¸c th«ng tin ë bªn ngo i: gåm th«ng tin ®Þnh h−íng tõ cÊp trªn: (ChÝnh phñ, Bé, Côc, HuyÖn ) v tõ m«i tr−êng bªn ngo i (ThÞ tr−êng) Xö lÝ c¸c th«ng tin tr×nh l nh ®¹o v truyÒn chØ thÞ hay quyÕt ®Þnh cho c¸c ®¬n vÞ s¶n xuÊt kinh doanh. Cung cÊp th«ng tin ra ngo i: b¸o c¸o cÊp trªn hoÆc th«ng b¸o ra thÞ tr−êng hoÆc l m dÞch vô Tr ư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Th ng kê Doanh nghi p Nông nghi p 4
- Nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n cña thèng kª doanh nghiÖp ___ Nh l nh ®¹o (Chñ thÓ qu¶n lý) Th«ng tin ® xö lý Th«ng tin chØ huy Th«ng tin v o Trung t©m Th«ng tin cung cÊp ra bªn ngo i th«ng tin Th«ng tin ban ®Çu Th«ng tin vÒ c¸c yÕu tè §¬n vÞ c¬ së Th«ng tin vÒ c¸c yÕu tè ®Çu v o (®èi t−îng qu¶n lý) ®Çu ra S¬ ®å 1.1: Mèi quan hÖ gi÷a hÖ thèng th«ng tin víi c¸c bé ph©n trong doanh nghiÖp 2. §èi t−îng v ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu cña thèng kª doanh nghiÖp 2.1. §èi t−îng nghiªn cøu Thèng kª doanh nghiÖp l mét bé phËn cña thèng kª kinh tÕ x héi,. nªn ®èi t−îng nghiªn cøu cña nã ho n to n thèng nhÊt víi ®èi t−îng nghiªn cøu cña thèng kª kinh tÕ (thèng kª chung). Do ph¹m vi sö dông chñ yÕu cho doanh nghiÖp nªn ®èi t−îng nghiªn cøu cña thèng kª doanh nghiÖp chØ giíi h¹n trong ph¹m vi doanh nghiÖp. Cô thÓ nh− sau: Thèng kª doanh nghiÖp nghiªn cøu mÆt l−îng cña c¸c hiÖn t−îng kinh tÕ x héi x¶y ra t¹i doanh nghiÖp trong mèi quan hÖ chÆt chÏ víi mÆt chÊt ë sè lín c¸c hiÖn t−îng víi ®iÒu kiÖn thêi gian v ®Þa ®iÓm cô thÓ. V× ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp cã liªn quan tíi c¸c doanh nghiÖp, c¸c ban ng nh kh¸c, nªn thèng kª doanh nghiÖp còng chó ý tíi ¶nh h−ëng cña c¸c yÕu tè kinh tÕ x héi kü thuËt, tù nhiªn ngo i doanh nghiÖp tíi ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp. 2.2. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu Ngo i c¬ së ph−¬ng ph¸p luËn cña thèng kª nãi chung, c¬ së ph−¬ng ph¸p luËn cña thèng kª doanh nghiÖp dùa trªn chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng. Bëi v×: * Thèng kª doanh nghiÖp còng nghiªn cøu mÆt l−îng cña c¸c hiÖn t−îng trong mèi quan hÖ chÆt chÏ víi mÆt chÊt m mèi liªn hÖ gi÷a l−îng v chÊt, gi÷a h×nh thøc víi néi dung, gi÷a nguyªn nh©n víi kÕt qu¶ l ®èi t−îng nghiªn cøu cña triÕt häc dùa trªn tÝnh tÊt yÕu cña mèi liªn hÖ n y víi c¸c ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu cña triÕt häc duy vËt biÖn chøng, thèng kª doanh nghiÖp x©y dùng ph−¬ng ph¸p tÝnh to¸n c¸c chØ tiªu cho phï hîp. * Tõ ph¹m trï nh©n, qu¶ m triÕt häc nªu ra, thèng kª doanh nghiÖp theo dâi c¸c nguyªn nh©n ¶nh h−ëng tíi kÕt qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh v ng−îc l¹i, xem xÐt ¶nh h−ëng cña kÕt qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh tíi viÖc sö dông c¸c yÕu tè ®Çu v o? ¶nh h−ëng qua l¹i gi÷a kÕt Tr ư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Th ng kê Doanh nghi p Nông nghi p 5
- Nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n cña thèng kª doanh nghiÖp ___ qu¶ kinh tÕ víi kÕt qu¶ x héi? kÕt qu¶ cña c¸i chung (to n doanh nghiÖp) cña c¸i riªng (tõng s¶n phÈm, tõng bé phËn tæ, nhãm) * Tõ quy luËt mäi sù vËt v hiÖn t−îng lu«n lu«n vËn ®éng v ph¸t triÓn m triÕt häc ® nªu Thèng kª doanh nghiÖp còng t×m ra quy luËt vËn ®éng ®Æc thï cña doanh nghiÖp m×nh, t×m c¸c nh©n tè ¶nh h−ëng tíi quy luËt vËn ®éng ®ã ThÝ dô: Doanh nghiÖp s¶n xuÊt hoa v c©y c¶nh: c¸c Nh doanh nghiÖp th−êng chó ý: Chu kú tiªu dïng s¶n phÈm (tuÇn, r»m, ng y lÔ, tÕt ), chñng lo¹i hoa (hoa hång, hoa ® o, hoa ), gi¸ c¶ biÕn ®éng, c¸c yÕu tè ¶nh h−ëng ®Õn cung cÇu, gi¸ cña c¸c chñng lo¹i hoa, c¸c chÝnh s¸ch chñ tr−¬ng cña ®¶ng v ChÝnh Phñ Tãm l¹i : C¬ së ph−¬ng ph¸p luËn cña thèng kª doanh nghiÖp l triÕt häc (duy vËt biÖn chøng, duy vËt lich sö),. Nã l c¬ së khoa häc ®Ó thèng kª doanh nghiÖp x©y dùng ph−¬ng ph¸p thu thËp th«ng tin thèng kª, ph−¬ng ph¸p tÝnh c¸c chØ tiªu thèng kª. Dùa trªn c¬ së ph−¬ng ph¸p luËn cña thèng kª doanh nghiÖp m c¸c ph−¬ng ph¸p chuyªn m«n cña th«ng kª häc ®Òu ®−îc vËn dông trong thèng kª doanh nghiÖp. 3. Tæ chøc hÖ thèng th«ng tin trong doanh nghiÖp 3.1. Tæ chøc thu thËp th«ng tin ban ®Çu: (ghi chÐp ban ®Çu) * Kh¸i niÖm : Ghi chÐp ban ®Çu l ghi chÐp mét nghiÖp vô kinh tÕ ph¸t sinh ®Çu tiªn tõ c¸c ®¬n vÞ s¶n xuÊt kinh doanh (®éi, c¬ së, nh m¸y ) ThÝ dô: 1. PhiÕu thu , chi cña kÕ to¸n viªn 2. PhiÕu, ho¸ ®¬n b¸n h ng, nhËp kho 3. PhiÕu lÜnh l−¬ng, th−ëng . . . 4. B¶ng chÊm c«ng T i liÖu cña ghi chÐp ban ®Çu l t×nh h×nh diÔn biÕn vÒ s¶n xuÊt kinh doanh cña ®¬n vÞ m×nh. H¹ch to¸n ban ®Çu còng bao gåm: h¹ch to¸n thèng kª, h¹ch to¸n kÕ to¸n, h¹ch to¸n nghiÖp vô trong ®ã h¹ch to¸n thèng kª l chñ ®¹o. H¹ch to¸n kÕ to¸n: L viÖc ghi chÐp chøng tõ, sæ s¸ch nh»m theo dâi c¸c chi phÝ s¶n xuÊt ®Ó tÝnh gi¸ th nh v t×nh h×nh sö dông vèn trong ph¹m vi doanh nghiÖp. Theo dâi chñ yÕu c¸c chØ tiªu biÓu hiÖn b»ng gi¸ trÞ. H¹ch to¸n thèng kª: l viÖc ghi chÐp c¸c hiÖn t−îng, sù viÖc ph¸t sinh trong ®iÒu kiÖn thêi gian v ®Þa ®iÓm cô thÓ nh»m nãi lªn b¶n chÊt v tÝnh quy luËt cña hiÖn t−îng. Nã kh«ng chØ chó ý tíi c¸c hiÖn t−îng thuéc lÜnh vùc s¶n xuÊt kinh doanh m cßn nghiªn cøu c¸c hiÖn t−îng thuéc lÜnh vùc kh¸c nh− ®êi sèng x héi v c¸c chÝnh s¸ch tÇm vÜ m«. HÖ thèng chØ tiªu biÓu hiÖn b»ng c¶ hiÖn vËt v gi¸ trÞ. H¹ch to¸n nghiÖp vô: l viÖc ghi chÐp nh÷ng hiÖn t−îng ph¸t sinh ë lÜnh vùc s¶n xuÊt kinh doanh nh−: qu¶n lÝ nh©n sù (Phßng Tæ chøc: vÒ èm ®au, th«i viÖc, nghØ phÐp, n©ng l−¬ng ), qu¶n lÝ m¸y mãc thiÕt bÞ (Phßng H nh chÝnh, vËt t−: duy tr×, b¶o d−ìng, khÊu hao ), qu¶n lÝ c«ng nghÖ, chÊt l−îng s¶n phÈm H¹ch to¸n nghiÖp vô kh«ng cã sù kiÓm tra, chØ ®¹o nghiÖp vô cña ng nh däc. Nªn ë doanh nghiÖp chñ yÕu cã 2 bé phËn nghiÖp vô l kÕ to¸n v thèng kª. H¹ch to¸n kÕ to¸n v h¹ch to¸n thèng kª kh¸c nhau ë ®èi t−îng v hÖ thèng chØ tiªu x¸c ®Þnh (® nãi ë trªn). Song 2 bé phËn h¹ch to¸n n y cã mèi liªn hÖ víi nhau rÊt kh¨ng khÝt. Trong doanh nghiÖp, c¸c th«ng tin cña h¹ch to¸n kÕ to¸n l nguån sè liÖu rÊt quan träng cña h¹ch to¸n thèng kª. Ng−îc l¹i mét sè ph−¬ng ph¸p cña thèng kª l¹i ®−îc sö dông trong ph©n tÝch kÕ to¸n. V× vËy 2 lo¹i h¹ch to¸n n y thèng nhÊt víi nhau trong môc ®Ých v Nh n−íc Céng ho x héi chñ nghÜa ViÖt Nam ® ban h nh Ph¸p lÖnh kÕ to¸n v thèng kª. * Nh÷ng ®iÓm chó ý vÒ Ph¸p lÖnh kÕ to¸n thèng kª 1.TÊt c¶ c¸c xÝ nghiÖp quèc doanh, c«ng ty hîp doanh, c¸c ®¬n vÞ tËp thÓ v t− nh©n ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh, c¸c c¬ quan v tæ chøc sö dông kinh phÝ cña Nh n−íc cña Tr ư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Th ng kê Doanh nghi p Nông nghi p 6
- Nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n cña thèng kª doanh nghiÖp ___ ®o n thÓ ph¶i chÊp h nh chÕ ®é kÕ to¸n thèng kª quy ®Þnh trong Ph¸p lÖnh n y. Riªng ®èi víi c¸c xÝ nghiÖp cã vèn ®Çu t− n−íc ngo i thùc hiÖn chÕ ®é kÕ to¸n, ®−îc Bé T i chÝnh v Tæng côc thèng kª n−íc CHXH chñ nghÜa ViÖt Nam thõa nhËn, chÞu sù kiÓm tra cña c¬ quan t i chÝnh v thèng kª ViÖt Nam. 2. C«ng t¸c kÕ to¸n, thèng kª ph¶i thèng nhÊt vÒ HÖ thèng chøng tõ ghi chÐp ban ®Çu (chøng tõ gèc) HÖ thèng t i kho¶n v sæ s¸ch HÖ thèng biÓu mÉu b¸o c¸o HÖ thèng v ph−¬ng ph¸p tÝnh c¸c chØ tiªu kinh tÕ Ph©n ng nh kinh tÕ quèc d©n, lo¹i h×nh kinh tÕ, c¸c b¶n danh môc ph©n lo¹i, m ho¸ v môc lôc ng©n s¸ch Nh n−íc. C¸c ®¬n vÞ ®o l−êng Niªn ®é kÕ to¸n thèng kª 3. Chøng tõ gèc chØ lËp 1 lÇn, ghi chÐp ®Çy ®ñ, chÝnh x¸c, lËp theo mäi ho¹t ®éng kinh tÕ t i chÝnh ® ph¸t sinh. Chøng tõ gèc cã ®Çy ®ñ ch÷ kÝ v dÊu cña nh÷ng ng−êi cã tr¸ch nhiÖm tuú theo tÝnh chÊt lo¹i chøng tõ Ph−¬ng ph¸p ghi chÐp theo ®óng quy ®Þnh cña Bé T i chÝnh v Tæng côc Thèng kª quy ®Þnh. Ng−êi l m c«ng t¸c thèng kª kÕ to¸n cã quyÒn ®éc lËp vÒ chuyªn m«n nghiÖp vô. 4. C¸c ®iÒu kho¶n kh¸c: (Xem Ph¸p lÖnh kÕ to¸n v thèng kª). Trong tæ chøc ghi chÐp ban ®Çu, ®Ó thu thËp, l−u tr÷ t i liÖu cña 3 lo¹i h¹ch to¸n trªn, thèng kª cã vai trß chñ tr×, tæ chøc thu thËp c¸c d÷ liÖu hoÆc th«ng tin ban ®Çu, xö lÝ th«ng tin ®Ó phôc vô cho l nh ®¹o, c¸c Phßng, Ban trong v ngo i doanh nghiÖp. 3.2. Tæ chøc hÖ thèng th«ng tin phôc vô qu¶n lÝ doanh nghiÖp * Tæ chøc m¹ng l−íi thu thËp th«ng tin ban ®Çu: gåm th«ng tin néi bé doanh nghiÖp, th«ng tin ë ngo i (cÊp trªn, thÞ tr−êng). Trong viÖc tæ chøc m¹ng l−íi ngo i viÖc lùa chän c¸n bé th× c¸c n«i dung sau còng cÇn chó träng. §ã l c¸ch thu thËp, ph−¬ng ph¸p thu thËp v chÕ ®é b¸o c¸o (nÕu cã). * Tæ chøc tæng hîp v xö lÝ sè liÖu: hiÖn nay kh©u n y thùc hiÖn tèt nhÊt b»ng hÖ thèng m¹ng m¸y tÝnh, song cÇn l−u ý l sö dông m¸y tÝnh n o, ch−¬ng tr×nh g×, tr×nh ®é ng−êi sö dông * Tæ chøc l−u tr÷ th«ng tin: Th«ng tin ban ®Çu, th«ng tin ® xö lÝ cÇn l−u tr÷ th nh c¬ së d÷ liÖu phôc vô qu¶n lý cña doanh nghiÖp v theo nguyªn t¾c qu¶n lý c¬ së d÷ liÖu m luËt doanh nghiÖp ® quy ®Þnh. * Tæ chøc cung cÊp th«ng tin Th«ng tin cung cÊp ra ngo i Th«ng tin néi bé: cho l nh ®¹o, c¸c Phßng, Ban 3.3. NhiÖm vô cña thèng kª doanh nghiÖp Thèng kª doanh nghiÖp l 1 bé phËn cña hÖ thèng th«ng tin cã nh÷ng nhiÖm vô chñ yÕu sau: Thu thËp c¸c th«ng tin thèng kª ph¶n ¸nh t×nh h×nh sö dông c¸c yÕu tè cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp, kÕt qu¶ v hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh tõng mÆt h ng, tõng s¶n phÈm. Cung cÊp c¸c th«ng tin cÇn thiÕt l m c¬ së khoa häc ®Ó x©y dùng chiÕn l−îc s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp. Ph©n tÝch c¸c th«ng tin ® thu thËp ®−îc l m c¬ së cho viÖc ra quyÕt ®Þnh, lùa chän c¸c gi¶i ph¸p, ®Þnh h−íng ph¸t triÓn cña doanh nghiÖp trong t−¬ng lai. Tr ư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Th ng kê Doanh nghi p Nông nghi p 7
- Nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n cña thèng kª doanh nghiÖp ___ Tr ư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Th ng kê Doanh nghi p Nông nghi p 8
- Thèng kª t i s¶n cña doanh nghiÖp ___ Ch−¬ng II: Thèng kª t i s¶n cña Doanh NghiÖp Néi dung: I. Thèng kª ®Êt ®ai cña doanh nghiÖp II. Thèng kª t i s¶n cè ®Þnh trong doanh nghiÖp III. Thèng kª t i s¶n l−u ®éng trong doanh nghiÖp 1.Thèng kª ®Êt ®ai cña doanh nghiÖp 1.1.Vai trß cña ®Êt ®ai trong doanh nghiÖp §Êt ®ai l t− liÖu s¶n xuÊt quan träng trong s¶n xuÊt kinh doanh. §èi víi c¸c ng nh s¶n xuÊt vËt chÊt kh¸c, ®Êt ®ai chØ cã t¸c dông l m nÒn ®Ó x©y dùng c¸c nh m¸y, c«ng tr−êng Nã kh«ng ¶nh h−ëng ®Õn kÕt qu¶ s¶n xuÊt v chÊt l−îng s¶n phÈm. Tr¸i l¹i, trong doanh nghiÖp n«ng nghiÖp (DNNN) quy m« ruéng ®Êt v ®é ph× cña nã cã ¶nh h−ëng rÊt lín ®Õn kÕt qu¶ s¶n xuÊt. Ruéng ®Êt cña DNNN l mét lo¹i t− liÖu s¶n xuÊt quan träng v ®Æc biÖt. Bëi v×: Ruéng ®Êt l t− liÖu s¶n xuÊt kh«ng thÓ thay thÕ ®−îc. Quy m« v tèc ®é ph¸t triÓn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp suy cho cïng sÏ phô thuéc v o quy m« v tr×nh ®é sö dông ruéng ®Êt. Ruéng ®Êt dïng v o s¶n xuÊt n«ng nghiÖp cã giíi h¹n nhÊt ®Þnh ng−êi ta kh«ng thÓ tuú theo ý muèn cña m×nh t¨ng lo¹i t− liÖu s¶n xuÊt n y lªn bao nhiªu còng ®−îc. Ruéng ®Êt võa mang tÝnh chÊt t− liÖu lao ®éng l¹i võa l ®èi t−îng lao ®éng. Trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, ng−êi ta dïng c«ng cô lao ®éng t¸c ®éng v o ®Êt ®ai, lîi dông ®é m u mì cña ®Êt ®Ó t¨ng n¨ng suÊt c©y trång. VÒ ph−¬ng diÖn n y, ruéng ®Êt thuéc ®èi t−îng lao ®éng. Nh−ng ®Êt ®ai kh«ng bÞ hao mßn trong qu¸ tr×nh sö dông nh− c¸c t− liÖu s¶n xuÊt kh¸c. Tr¸i l¹i, nã cã thÓ tån t¹i l©u d i v nÕu sö dông hîp lý th× ®é m u mì cña ®Êt sÏ ®−îc t¨ng dÇn lªn. Kh¶ n¨ng sö dông l©u d i l m cho ruéng ®Êt mang tÝnh chÊt l t− liÖu lao ®éng nh−ng l t− liÖu lao ®éng ®Æc biÖt sÏ kh«ng bÞ hao mßn, nªn kh«ng tæ chøc khÊu hao ruéng ®Êt. Ruéng ®Êt cã vÞ trÝ cè ®Þnh v chÞu ¶nh h−ëng bëi ®iÒu kiÖn tù nhiªn theo vÞ trÝ ®ã. V× vËy, viÖc sö dông ruéng ®Êt ph¶i chó ý ®Õn vÊn ®Ò thuû lîi, ®iÒu kiÖn tiÓu khÝ hËu tõng vïng ®Ó bè trÝ c©y trång vËt nu«i thÝch hîp. Cïng mét lo¹i ®Êt gièng nhau vÒ chÊt l−îng nh− th nh phÇn c¬ giíi, ®é chua mÆn vv kh¸c nhau, n¨ng suÊt c©y trång th−êng kh¸c nhau. 1.2. Ph©n lo¹i ruéng ®Êt trong doanh nghiÖp NN Tuú theo môc ®Ých nghiªn cøu m ng−êi ta sö dông c¸c tiªu thøc ph©n lo¹i ruéng ®Êt kh¸c nhau. Nh−ng trong c¸c DNNN ng−êi ta th−êng ph©n lo¹i ®Êt theo c«ng dông kinh tÕ hay môc ®Ých sö dông. Theo tiªu thøc n y tæng diÖn tÝch ®Êt ®ai cña doanh nghiÖp ®−îc ph©n lo¹i nh− sau: 1). §Êt n«ng nghiÖp : l diÖn tÝch ®Êt ® , ®ang v cã kh¶ n¨ng sö dông v o s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. Nã bao gåm: 1.1). §Êt ®ang dïng v o s¶n xuÊt n«ng nghiÖp: l diÖn tÝch ®Êt thùc tÕ ®ang trång trät c¸c lo¹i c©y trång v ch¨n nu«i gia sóc gia cÇm. Thuéc diÖn tÝch n y gåm: §Êt canh t¸c h ng n¨m l lo¹i ®Êt dïng ®Ó trång c¸c lo¹i c©y ng¾n ng y, mçi chu kú sinh tr−ëng th−êng kh«ng qu¸ 1 n¨m nh− diÖn tÝch cÊy lóa, trång c¸c lo¹i hoa m u vv . Lo¹i ®Êt Tr ư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Th ng kê Doanh nghi p Nông nghi p 8
- Thèng kª t i s¶n cña doanh nghiÖp ___ n y th−êng ph©n lo¹i theo kh¶ n¨ng cÊy trång, sè vô gieo trång, theo t×nh h×nh thuû lîi, theo th nh phÇn c¬ giíi vv ®Ó phÊn ®Êu t¨ng vô, bè trÝ c©y trång vËt nu«i cho phï hîp. §Êt trång c©y l©u n¨m l ®Êt dïng ®Ó trång c¸c lo¹i c©y cã chu kú sinh tr−ëng trong nhiÒu n¨m. Trång mét lÇn nh−ng thu ho¹ch s¶n phÈm trong nhiÒu n¨m v ph¶i qua thêi gian kiÕn thiÕt c¬ b¶n míi chuyÓn v o kinh doanh. §ång cá l lo¹i ®Êt n«ng nghiÖp dïng ®Ó ch¨n th¶ ®¹i gia sóc v dª cõu. §ång cá ®−îc chia l m 2 lo¹i: ®ång cá tù nhiªn v ®ång cá trång. VÒ ph−¬ng thøc sö dông th−êng ph©n biÖt ®ång cá dïng ®Ó ch¨n th¶ gia sóc v ®ång cá ®−îc thu ho¹ch l m thøc ¨n dù tr÷ cho ch¨n nu«i. Ao hå ®−îc tÝnh to¸n v o diÖn tÝch ®Êt n«ng nghiÖp chØ bao gåm nh÷ng ao hå dïng ®Ó nu«i c¸ v c¸c lo¹i thuû s¶n kh¸c. Nh÷ng ao hå kh«ng nu«i ®−îc c¸, hoÆc cã thu ho¹ch c¸ ph¸t triÓn tù nhiªn chø kh«ng ph¶i l kÕt qu¶ nu«i th¶ th× tuú theo tÝnh chÊt cña tõng lo¹i m tÝnh v o ®Êt cã kh¶ n¨ng n«ng nghiÖp hoÆc phi n«ng nghiÖp. 1.2). §Êt cã kh¶ n¨ng n«ng nghiÖp bao gåm tÊt c¶ ruéng ®Êt ch−a sö dông v o s¶n xuÊt n«ng nghiÖp hoÆc ®Ó bá ho¸ qu¸ 3 n¨m v nÕu ®Çu t− ph−¬ng tiÖn v søc lao ®éng ®Ó khai ph¸ hoÆc c¶i t¹o th× cã thÓ dïng v o s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. §Ó ®¸p øng yªu cÇu khai hoang v c¶i t¹o ruéng ®Êt th−êng ph©n chia lo¹i ®Êt n y theo tÝnh chÊt tù nhiªn nh− ®Êt cßn hoang rËm, ®åi träc, b i båi ven s«ng, ven biÓn, ®Êt bÞ chua mÆn, ®ång lÇy, ®Êt bá ho¸ qu¸ 3 n¨m vv 2). §Êt phi n«ng nghiÖp l lo¹i ®Êt ® dïng v o c¸c môc ®Ých kh¸c, hoÆc víi tr×nh ®é khoa häc hiÖn ®¹i ch−a cã kh¶ n¨ng c¶i t¹o ®Ó dïng v o s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. §Êt phi n«ng nghiÖp ®−îc ph©n lo¹i th nh ®Êt rõng, ®Êt x©y dùng nh ë, c«ng tr−êng, xÝ nghiÖp, ®Êt x©y dùng c¸c c«ng tr×nh giao th«ng, s«ng ngßi, b i c¸t vv C«ng dông kinh tÕ cña ruéng ®Êt cã thÓ thay ®æi theo nhu cÇu cña x héi v sù ph¸t triÓn cña lùc l−îng s¶n xuÊt. ThÝ dô, sau khi gi¶i quyÕt ®−îc vÊn ®Ò l−¬ng thùc th× mét sè diÖn tÝch canh t¸c lóa tr−íc ®©y cã thÓ chuyÓn sang trång c©y c«ng nghiÖp. HoÆc nhê ho n chØnh thuû n«ng nªn diÖn tÝch mét vô cã thÓ chuyÓn th nh hai, ba vô vv Nãi chung, môc ®Ých sö dông ruéng ®Êt cÇn æn ®Þnh t−¬ng ®èi l©u d i theo ph−¬ng h−íng s¶n xuÊt ® ®−îc x¸c ®Þnh cho tõng vïng v tõng c¬ së s¶n xuÊt. V× vËy, c¨n cø ®Ó ph©n lo¹i ruéng ®Êt l c«ng dông kinh tÕ l©u d i chø kh«ng ph¶i l t×nh h×nh sö dông thùc tÕ trong mét vô hay mét n¨m. Theo nguyªn t¾c ®ã, ë n−íc ta tÊt c¶ diÖn tÝch bá ho¸ d−íi 3 n¨m theo chÕ ®é hiÖn h nh vÉn tÝnh v o diÖn tÝch ®Êt n«ng nghiÖp. T−¬ng tù nh− vËy, mét diÖn tÝch cÊy 2 vô lóa ® trë th nh tËp qu¸n, nÕu v× lý do n o ®ã trong n¨m b¸o c¸o chØ cÊy ®−îc 1 vô th× diÖn tÝch nãi trªn vÉn xÕp v o lo¹i ruéng 2 vô. Ng−îc l¹i, nÕu viÖc t¨ng vô chØ míi cã tÝnh chÊt thÝ ®iÓm, ch−a ®ñ ®iÒu kiÖn ®¶m b¶o ch¾c ch¾n th× khi ph©n lo¹i chØ c¨n cø v o vô chÝnh. Ngo i c¸ch ph©n lo¹i trªn, trong thùc tÕ tuú theo yªu cÇu nghiªn cøu cßn ph©n lo¹i ruéng ®Êt theo yªu cÇu tiªu chuÈn ho n chØnh hÖ thèng thuû n«ng, c¶i t¹o mÆt b»ng vv 1.3. Tæ chøc thèng kª ruéng ®Êt trong doanh nghiÖp n«ng nghiÖp §Ó qu¶n lý tèt ruéng ®Êt trong mçi doanh nghiÖp còng nh− trong tõng ®Þa ph−¬ng v to n quèc ®Ó tõ ®ã tÝnh ®−îc c¬ cÊu ruéng ®Êt, theo dâi t×nh h×nh biÕn ®éng, chuyÓn ho¸ c¸c lo¹i ruéng ®Êt qua c¸c thêi gian kh¸c nhau, thèng kª ruéng ®Êt th−êng tiÕn h nh theo hai giai ®o¹n sau: 1.3.1. §iÒu tra c¬ b¶n v lËp sæ ®¨ng ký ®Êt ®ai §iÒu tra c¬ b¶n nh»m môc ®Ých n¾m ®−îc sè l−îng v chÊt l−îng cña tõng lo¹i ®Êt ®ai n«ng nghiÖp. Néi dung cña giai ®o¹n n y l ®o ®¹c ®Ó vÏ b¶n ®å gi¶i thöa, ®iÒu tra lý ho¸ tÝnh cña ®Êt ®Ó lËp b¶n ®å n«ng ho¸ l m c¬ së cho viÖc bè trÝ s¶n xuÊt, ®Çu t− th©m canh t¨ng n¨ng suÊt c©y trång vËt nu«i. C«ng viÖc n y thuéc tr¸ch nhiÖm cña c¸c nh kü thuËt v ®Þa chÝnh. Trªn c¬ së t i liÖu ®iÒu tra c¬ b¶n ruéng ®Êt, ng−êi ta lËp sæ ®¨ng ký ®Êt ®ai cho tõng ®Þa ph−¬ng: ph−êng, x , huyÖn, tØnh, tõng doanh nghiÖp n«ng nghiÖp v hîp t¸c x s¶n xuÊt n«ng nghiÖp . ë nh÷ng ®Þa ph−¬ng ® l m xong c«ng t¸c ®iÒu tra c¬ b¶n ®Êt ®ai, phèi hîp víi Tr ư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Th ng kê Doanh nghi p Nông nghi p 9
- Thèng kª t i s¶n cña doanh nghiÖp ___ chÝnh quyÒn giao ruéng ®Êt cho hé n«ng d©n sö dông l©u d i v cÊp giÊy quyÒn sö dông ruéng ®Êt cho hé hoÆc c¸c tæ chøc kinh tÕ tËp thÓ theo NQ 10 cña Bé ChÝnh TrÞ. 1.3.2. Theo dâi t×nh h×nh biÕn ®éng v lËp b¶ng c©n ®èi ®Êt ®ai Nh− trªn ® nãi, c«ng dông kinh tÕ cña ®Êt ®ai sÏ thay ®æi qua tõng thêi gian nhÊt ®Þnh do ¶nh h−ëng cña ng−êi sö dông v nh©n tè kü thuËt. ThÝ dô bÞ xãi mßn l©u ng y ®Êt n«ng nghiÖp cã thÓ biÕn th nh ®Êt phi n«ng nghiÖp. Ng−îc l¹i, kÕt qu¶ khai hoang phôc ho¸ ® biÕn ®Êt cã kh¶ n¨ng n«ng nghiÖp th nh ®Êt n«ng nghiÖp. Trong néi bé ®Êt n«ng nghiÖp viÖc thay ®æi còng diÔn ra th−êng xuyªn nh− ®Êt canh t¸c h ng n¨m cã thÓ chuyÓn th nh ao hå nu«i c¸, ruéng mét vô th nh ruéng hai vô vv .TÊt c¶ nh÷ng sù thay ®æi nh− vËy gäi l sù chuyÓn ho¸ ®Êt ®ai. S¶n xuÊt n«ng nghiÖp cña n−íc ta ®ßi hái ph¶i thùc hiÖn chuyÓn ho¸ ®Êt ®ai mét c¸ch cã kÕ ho¹ch theo h−íng biÕn ®Êt xÊu th nh ®Êt tèt, më réng dÇn diÖn tÝch canh t¸c v h¹n chÕ viÖc sö dông ®Êt n«ng nghiÖp v o c¸c môc ®Ých kh¸c. Nh÷ng t i liÖu cña thèng kª ph¶n ¸nh kÞp thêi v chÝnh x¸c t×nh h×nh chuyÓn ho¸ ®Êt ®ai v gióp cho c¸c nh qu¶n trÞ doanh nghiÖp, c¸c c¬ quan cña §¶ng v nh n−íc ®Ò ra c¸c biÖn ph¸p v chñ tr−¬ng c¶i t¹o quy ho¹ch ®ång ruéng, t¨ng c−êng qu¶n lý v sö dông ®Êt. §Ó thùc hiÖn ®−îc nhiÖm vô ®ã, thèng kª dïng 2 lo¹i b¶ng c©n ®èi ®Êt ®ai nh− sau: a). B¶ng c©n ®èi kiÓu b n cê Së dÜ gäi l b¶ng c©n ®èi b n cê v× c¸c chØ tiªu ë c¸c dßng v c¸c cét (trõ cét ®Çu v cuèi) ®Òu gièng nhau. Sè liÖu ë tõng « cã 2 néi dung: T−¬ng øng víi h ng, chøng tá lo¹i diÖn tÝch ë h ng ®ã ® t¨ng thªm trong kú v t−¬ng øng víi cét l sè diÖn tÝch cña lo¹i ruéng ®Êt ë cét ®ã ® gi¶m bít trong kú b¸o c¸o. Nhê cÊu t¹o nh− vËy, nªn qua c¸c chØ tiªu cña b¶ng c©n ®èi ®Êt ®ai kiÓu b n cê cã thÓ thÊy râ mèi quan hÖ chuyÓn ho¸ gi÷a c¸c lo¹i ®Êt. Nguyªn t¾c cña b¶ng c©n ®èi l : Tæng diÖn tÝch ®Çu kú + tæng diÖn tÝch t¨ng trong kú = tæng diÖn tÝch gi¶m trong kú + tæng diÖn tÝch cuèi kú. B¶ng c©n ®èi ®Êt ®ai kiÓu b n cê chØ thùc hiÖn ®−îc sù chuyÓn ho¸ gi÷a c¸c lo¹i ®Êt trong néi bé 1 doanh nghiÖp hay 1 ®¬n vÞ h nh chÝnh. V× vËy, trong b¶ng c©n ®èi th× tæng diÖn tÝch cã ®Çu n¨m v cuèi n¨m b»ng nhau. VÝ dô: Cã t×nh h×nh biÕn ®éng ®Êt ®ai cña C«ng ty Nam ViÖt n¨m 2003 nh− sau: Tæng diÖn tÝch cã ®Çu n¨m l 12000 ha. Trong ®ã: +Ruéng 1 vô 2000 ha. + Ruéng 2 vô 4000 ha. + Ruéng 3 vô 500 ha. + §Êt trång c©y l©u n¨m 700 ha. + §Êt trång cá 600 ha. + Ao hå nu«i trång thñy s¶n 200 ha. + §Êt cã kh¶ n¨ng n«ng nghiÖp 1000 ha. + §Êt phi n«ng nghiÖp 3000 ha. BiÕn ®éng trong n¨m nh− sau: *ChuyÓn 1000 ha ®Êt 1 vô th nh ruéng 2 vô v 50 ha th nh ao hå * §Êt 2 vô: chuyÓn 2000 ha th nh ruéng 3 vô, 400 ha sang trång c©y l©u n¨m v 20 ha th nh ao, hå. * §Êt trång c©y l©u n¨m: chuyÓn 50 ha th nh ruéng 3 vô. * §Êt trång cá: chuyÓn 360 ha th nh ruéng 1 vô v 10 ha th nh ®Êt phi n«ng nghiÖp. * §Êt ao, hå: chuyÓn 50 ha th nh ®Êt phi n«ng nghiÖp. * §Êt cã kh¶ n¨ng n«ng nghiÖp: khai ph¸ 200 ha th nh ruéng 2 vô, 300 ha trång cá. Trªn c¬ së t i liÖu ®ã ta lËp b¶ng c©n ®èi ®Êt ®ai kiÓu b n cê nh− sau: Tr ư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Th ng kê Doanh nghi p Nông nghi p 10
- Thèng kª t i s¶n cña doanh nghiÖp ___ B¶ng 2.1. B¶ng c©n ®èi ®Êt ®ai kiÓu b n cê cña C«ng ty Nam ViÖt n¨m 2003 (§VT: ha) Sè §Çu §Êt canh t¸c §Êt §Êt Ao §Êt cã §Êt Céng Cuèi hiÖn kú Ruéng Ruéng Ruéng trång trång hå kh¶ phi t¨ng kú h ng 1 vô 2 vô 3 vô c©y l©u cá n¨ng n«ng n¨m n«ng nghiÖp nghiÖp (A) (1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8) (9) (B) Ruéng 1 vô (1) 2000 360 360 1310 Ruéng 2 vô (2) 4000 1000 200 1200 2780 Ruéng 3 vô (3) 500 2000 50 2050 2550 §Êt tr. c©y (4) 700 400 400 1050 l©u n¨m §ång cá (5) 600 300 300 530 Ao hå (6) 200 50 20 70 220 §Êt cã kh¶ (7) 1000 500 n¨ng NN §Êt phi NN (8) 3000 10 50 60 3060 Céng gi¶m (9) 1050 2420 50 370 50 500 4440 Tæng céng 12000 12000 Tõ b¶ng c©n ®èi ®Êt ®ai trªn ®©y chóng ta cã thÓ tÝnh diÖn tÝch cã cuèi kú cña tõng lo¹i theo c«ng thøc sau: VÝ dô: diÖn tÝch cã cuèi kú cña lo¹i ®Êt 2 vô = 4000 + 1200 – 2420 = 2780 ha b). B¶ng c©n ®èi ®Êt ®ai tæng hîp Trªn c¬ së sè liÖu cña b¶ng c©n ®èi ®Êt ®ai b n cê ng−êi ta lËp b¶ng c©n ®èi ®Êt ®ai tæng hîp theo mÉu sau: (B¶ng 2.2.) B¶ng c©n ®èi ®Êt ®ai tæng hîp gióp cho chñ doanh nghiÖp còng nh− l nh ®¹o ®Þa ph−¬ng n¾m ®−îc sè l−îng v biÕn ®éng cña t×nh h×nh lo¹i ®Êt ®ai trong ph¹m vi qu¶n lý cña m×nh mét c¸ch nhanh nhÊt, tõ ®ã ®−a ra c¸c quyÕt ®Þnh ®óng ®¾n nh»m khai th¸c v sö dông ®Êt ®ai mét c¸ch ®Çy ®ñ, hîp lý. B¶ng 2.2: B¶ng c©n ®èi ®Êt ®ai tæng hîp cña C«ng ty Nam ViÖt n¨m 2003 §VT: ha Lo¹i ®Êt ®ai DiÖn tÝch cã BiÕn ®éng trong kú DiÖn tÝch cã ®Çu kú T¨ng Gi¶m cuèi kú Ruéng 1 vô 2000 360 1050 1310 Ruéng 2 vô 4000 1200 2420 2780 Ruéng 3 vô 500 2050 2550 C©y l©u n¨m 700 400 50 1050 §ång cá 600 300 370 530 Ao hå 200 70 50 220 §Êt cã kh¶ n¨ng NN 1000 500 500 §Êt phi NN 3000 60 3060 Céng 12000 4440 4440 12000 Tr ư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Th ng kê Doanh nghi p Nông nghi p 11
- Thèng kª t i s¶n cña doanh nghiÖp ___ 1.4. C¸c chØ tiªu thèng kª ®Êt ®ai trong doanh nghiÖp T×nh h×nh sö dông ®Êt ®ai trong doanh nghiÖp n«ng nghiÖp còng nh− mét ®Þa ph−¬ng ®−îc ph¶n ¸nh qua c¸c chØ tiªu sau ®©y: a. Møc t¨ng gi¶m tuyÖt ®èi v t−¬ng ®èi cña tõng lo¹i ®Êt n«ng nghiÖp §©y l chØ tiªu tæng hîp quan träng, nh»m ®¸nh gi¸ biÕn ®éng cña tõng lo¹i ®Êt trong n¨m theo c¸c nguyªn nh©n t¨ng gi¶m. Tõ ®ã thÊy ®−îc c¸c nguyªn nh©n g©y ra biÕn ®éng ®Êt ®ai cña doanh nghiÖp cã hîp lý hay kh«ng. C«ng thøc tÝnh nh− sau : DiÖn tÝch ®Êt n«ng nghiÖp = DiÖn tÝch ®Êt NN t¨ng lªn (gi¶m ®i) do c¸c t¨ng (gi¶m) trong n¨m nguyªn nh©n % diÖn tÝch ®Êt n«ng nghiÖp DiÖn tÝch ®Êt NN t¨ng (gi¶m) trong n¨m t¨ng (gi¶m) trong n¨m = x 100 Tæng diÖn tÝch ®Êt NN ®Çu kú DiÖn tÝch ®Êt n«ng nghiÖp = DiÖn tÝch ®Êt NN DiÖn tÝch ®Êt NN t¨ng thùc tÕ trong n¨m t¨ng lªn gi¶m ®i Møc t¨ng gi¶m tuyÖt ®èi v t−¬ng ®èi ®Êt ®ai cßn cã thÓ tÝnh b»ng c¸ch so s¸nh diÖn tÝch tõng lo¹i ®Êt qua c¸c thêi gian kh¸c nhau. Cô thÓ: Tr.®ã: ∆Y l møc t¨ng (gi¶m) tuyÖt ®èi qua 2 n¨m ∆Y = Yi Yi 1 Yi l diÖn tÝch ®Êt n¨m thø i (i=1 n) Yi 1 diÖn tÝch ®Êt n¨m tr−íc Yi HoÆc t i = x100 Yi 1 ∆ ti: møc t¨ng (gi¶m) t−¬ng ®èi ®−îc tÝnh b»ng %. Y v t i nÕu mang dÊu d−¬ng (+) tøc l lo¹i ®Êt ®ã t¨ng so víi n¨m tr−íc. Ng−îc lai mang dÊu ©m ( ) tøc l gi¶m so víi n¨m tr−íc. §Ó thÊy ®−îc møc ®é t¨ng (gi¶m) ®ã cã hîp lý hay kh«ng th× chóng ta cÇn ®èi chiÕu víi chñ tr−¬ng ph¸t triÓn n«ng nghiÖp cña §¶ng v nh n−íc trong cïng thêi gian ®ã. b. ChØ tiªu c¬ cÊu ®Êt ®ai C¬ cÊu ®Êt ®ai l tû träng tõng lo¹i ®Êt chiÕm trong tæng sè ®Êt ®ai cña doanh nghiÖp hay mét ®Þa ph−¬ng. ChØ tiªu n y ®−îc tÝnh trªn c¬ së ph©n lo¹i ®Êt ®ai C«ng thøc tÝnh: Di Tr.®ã: Ai Tû träng cña mét lo¹i ®Êt n o ®ã, th−êng tÝnh b»ng %. Ai = x 100 Di l diÖn tÝch cña lo¹i ®Êt ®ã ∑Di ∑Di tæng diÖn tÝch cña tÊt c¶ c¸c lo¹i C¬ cÊu ®Êt ®ai l mét chØ tiªu gi¸n tiÕp ph¶n ¸nh ph−¬ng h−íng s¶n xuÊt cña doanh nghiÖp. NÕu nghiªn cøu biÕn ®éng c¬ cÊu ®Êt ®ai theo thêi gian sÏ thÊy ®−îc qu¸ tr×nh chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ, c¬ cÊu c©y trång. NÕu kÕt hîp víi ®−êng lèi ph¸t triÓn n«ng nghiÖp cña §¶ng sÏ thÊy ®−îc xu h−íng chuyÓn dÞch hîp lý hay kh«ng. c.HÖ sè sö dông ®Êt canh t¸c ChØ tiªu n y l sè lÇn trång b×nh qu©n trong n¨m tÝnh trªn mét ®¬n vÞ diÖn tÝch canh t¸c v ®−îc tÝnh theo c«ng thøc: D Tr.®ã: H: HÖ sè sö dông ®Êt canh t¸c (tÝnh b»ng lÇn) H = D: Tæng diÖn tÝch gieo trång trong n¨m C C: Tæng diÖn tÝch canh t¸c Tr ư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Th ng kê Doanh nghi p Nông nghi p 12
- Thèng kª t i s¶n cña doanh nghiÖp ___ HÖ sè sö dông ®Êt canh t¸c cho biÕt tr×nh ®é sö dông ®Êt canh t¸c cña doanh nghiÖp hay cña ®Þa ph−¬ng. H c ng lín tr×nh ®é khai th¸c ®Êt canh t¸c c ng cao v ng−îc l¹i. PhÊn ®Êu t¨ng vô ®i ®«i víi th©m canh l biÖn ph¸p quan träng ®Ó ph¸t triÓn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp phï hîp víi ®iÒu kiÖn khÝ hËu cña n−íc ta. VÒ ý nghÜa cña t¨ng vô, cè tæng bÝ th− Lª DuÈn ® chØ râ: “Lîi dông −u thÕ cña gièng míi v ®Èy m¹nh c«ng t¸c c¶i t¹o ®Êt ®Ó më mang vô ®«ng ë nh÷ng n¬i cã ®iÒu kiÖn l mét h−íng lín cña n«ng nghiÖp cã t¸c dông vÒ nhiÒu mÆt: bæ sung thªm l−¬ng thùc, thùc phÈm cho ng−êi, ®ång thêi ph¸t triÓn ®−îc ch¨n nu«i víi nhiÒu lo¹i gia sóc, gia cÇm. Võa thu ®−îc nhiÒu s¶n l−îng trªn mét ®¬n vÞ diÖn tÝch, võa båi bæ ®−îc ®é ph× cho ®Êt, ®iÒu ho ®−îc lao ®éng, ®¶m b¶o cho n«ng d©n cã c«ng ¨n viÖc l m quanh n¨m ”(1) (Lª DuÈn, Ph¹m V¨n §ång: vÒ tæ chøc l¹i s¶n xuÊt v c¶i tiÕn qu¶n lý n«ng nghiÖp theo h−íng s¶n xuÊt lín XHCN, s¸ch ® dÉn. Trang 37,38 v 86). d. ChØ tiªu tû suÊt sö dông ®Êt ®ai ChØ tiªu n y ®¸nh gi¸ tr×nh ®é sö dông ®Çy ®ñ tõng lo¹i ®Êt còng nh− to n bé ®Êt ®ai cña doanh nghiÖp. C«ng thøc: Dt Tr.®ã: T: tû suÊt sö dông tõng lo¹i ®Êt hay to n bé ®Êt T = x 100 Dt Tæng diÖn tÝch ®Êt thùc tÕ ® ®−îc sö dông trong n¨m D D Tæng diÖn tÝch ®Êt cã trong n¨m ChØ tiªu n y tÝnh ra c ng gÇn 100 c ng tèt, nã thÓ hiÖn doanh nghiÖp khai th¸c triÖt ®Ó ®Êt ®ai vÒ sè l−îng v ng−îc l¹i. e. ChØ tiªu n¨ng suÊt ®Êt ®ai N¨ng suÊt ®Êt ®ai l chØ tiªu biÓu hiÖn khèi l−îng s¶n phÈm n«ng nghiÖp s¶n xuÊt ra tÝnh trªn 1 ha ®Êt n«ng nghiÖp trong mét n¨m. §©y l chØ tiªu ph¶n ¸nh tæng hîp tr×nh ®é sö dông ®Êt ®ai, v× suy cho cïng th× bè trÝ c¬ cÊu c©y trång hîp lý, thùc hiÖn chuyªn canh, th©m canh, t¨ng vô, kÕt hîp trång trät v ch¨n nu«i ®Òu nh»m t¹o ra nhiÒu s¶n phÈm trªn 1 ®¬n vÞ diÖn tÝch. N©ng cao n¨ng suÊt ®Êt ®ai cã 1 ý nghÜa v« cïng quan träng ®èi víi sù ph¸t triÓn n«ng nghiÖp n−íc ta, v× n−íc ta l mét trong nh÷ng n−íc cã ruéng ®Êt b×nh qu©n theo ®Çu ng−êi thÊp. Ph−¬ng ph¸p tÝnh chØ tiªu n y nh− sau: §èi víi lo¹i ®Êt m trong 1 n¨m chØ gieo trång 1 lo¹i c©y th× tÝnh theo hiÖn vËt Q Tr.®ã: N:N¨ng suÊt ®Êt ®ai tÝnh theo hiÖn vËt N = Q: Khèi l−îng s¶n phÈm ®−îc s¶n xuÊt ra trong n¨m C C: Tæng diÖn tÝch ®Êt trång lo¹i c©y ®ã §èi víi lo¹i ®Êt trong 1 n¨m gieo trång nhiÒu lo¹i c©y kh¸c nhau th× ph¶i tÝnh n¨ng suÊt ®Êt ®ai theo gi¸ trÞ. ∑ p iqi Tr.®ã: N:N¨ng suÊt ®Êt ®ai tÝnh theogi¸ trÞ N = q i: S¶n l−îng lo¹i c©y i C p i: GÝa ®¬n vÞ s¶n phÈm lo¹i i C: DiÖn tÝch canh t¸c dïng ®Ó trång c¸c lo¹i c©y trong n¨m HiÖn nay môc tiªu phÊn ®Êu cña c¸c doanh nghiÖp n«ng nghiÖp l b»ng c¸ch bè trÝ c©y trång vËt nu«i sao cho thu ®−îc tõ 50 – 60 triÖu ®ång trªn 1 ha. §©y l chØ tiªu n¨ng suÊt ®Êt ®ai. g. ChØ tiªu ®Êt ®ai b×nh qu©n ®Çu ng−êi ChØ tiªu n y gi¸n tiÕp biÓu hiÖn kh¶ n¨ng cung cÊp n«ng s¶n ®Ó tho¶ m n nhu cÇu cña nh©n d©n. C¨n cø v o chØ tiªu n y cã thÓ thÊy ®−îc møc ®é cÇn thiÕt ph¶i thùc hiÖn th©m canh, t¨ng vô, khai hoang v ph©n bè l¹i d©n c− v lao ®éng n«ng nghiÖp. Tuú yªu cÇu nghiªn cøu cã Tr ư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Th ng kê Doanh nghi p Nông nghi p 13
- Thèng kª t i s¶n cña doanh nghiÖp ___ thÓ tÝnh møc ®Êt n«ng nghiÖp hoÆc tõng lo¹i ®Êt n«ng nghiÖp ®Æc biÖt l canh ®Êt canh t¸c b×nh qu©n mét ng−êi nãi chung, hay mét nh©n khÈu v mét lao ®éng trong n«ng nghiÖp nãi riªng. Ngo i ra ng−êi ta cã thÓ tÝnh ®Êt ®ai b×nh qu©n mét doanh nghiÖp, mét tr¹m tr¹i quèc doanh, mét trang tr¹i hay mét n«ng hé. ChØ tiªu n y gi¸n tiÕp biÓu hiÖn quy m« cña ®¬n vÞ s¶n xuÊt ®ã. 2. Thèng kª t i s¶n cè ®Þnh (TSC§) trong doanh nghiÖp 2.1. Kh¸i niÖm vÒ t i s¶n cè ®Þnh §Ó tiÕn h nh s¶n xuÊt kinh doanh, bªn c¹nh søc lao ®éng l yÕu tè c¬ b¶n, doanh nghiÖp cßn cÇn ph¶i cã t− liÖu lao ®éng v ®èi t−îng lao ®éng. T− liÖu lao ®éng ®−îc chia th nh 2 bé phËn: c¸c t− liÖu lao ®éng cã gi¸ trÞ lín v cã thêi gian sö dông qua nhiÒu kú s¶n xuÊt kinh doanh gäi l t i s¶n cè ®Þnh. PhÇn cßn l¹i gäi l c¸c c«ng cô s¶n xuÊt nhá thuéc t i s¶n l−u ®éng. Nh− vËy, c¬ së ®Ó nhËn biÕt c¸c t− liÖu lao ®éng l t i s¶n cè ®Þnh ph¶i dùa v o 2 tiªu chuÈn vÒ mÆt gi¸ trÞ v thêi gian sö dông ®−îc quy ®Þnh trong chÕ ®é qu¶n lý t i chÝnh hiÖn h nh cña nh n−íc. Hai tiªu chuÈn n y (®Æc biÖt l tiªu chuÈn vÒ mÆt gi¸ trÞ) th−êng thay ®æi theo tõng giai ®o¹n ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ. T i s¶n cè ®Þnh cña doanh nghiÖp cã c¸c ®Æc ®iÓm : Tham gia v o nhiÒu chu kú s¶n xuÊt kinh doanh. Trong qu¸ tr×nh sö dông t i s¶n cè ®Þnh bÞ hao mßn dÇn GÝa trÞ cña nã ®−îc chuyÓn dÞch tõng phÇn v o gi¸ trÞ cña s¶n phÈm. H×nh th¸i hiÖn vËt cña nã vÉn ®−îc gi÷ nguyªn trong suèt thêi gian sö dông. Trong doanh nghiÖp n«ng nghiÖp, mét sè TSC§ n«ng nghiÖp ( ®Êt ®ai, sóc vËt c¬ b¶n, v−ên c©y l©u n¨m) cã ®Æc ®iÓm riªng do ®Æc ®iÓm s¶n xuÊt n«ng nghiÖp chi phèi. T i s¶n cè ®Þnh l c¬ së vËt chÊt kü thuËt cña s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp. Do vËy, chñ doanh nghiÖp n o chó träng ®Çu t− v ®æi míi c¬ cÊu ®Çu t− trang bÞ kü thuËt cho s¶n xuÊt kinh doanh sÏ t¹o ®iÒu kiÖn gi¶i phãng søc lao ®éng cña con ng−êi, t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng, n©ng cao chÊt l−îng s¶n phÈm v do ®ã t¹o ®iÒu kiÖn cho s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp t¨ng tr−ëng v ph¸t triÓn. Trong kinh tÕ thÞ tr−êng ®©y l vÊn ®Ò cã ý nghÜa sèng cßn ®èi víi mäi doanh nghiÖp. 2.2. Ph©n lo¹i t i s¶n cè ®Þnh Mçi doanh nghiÖp ®Òu cã nhiÒu lo¹i t i s¶n cè ®Þnh víi yªu cÇu qu¶n lý kh¸c nhau, bëi v× chóng cã c¸c ®Æc ®iÓm kh¸c nhau vª c«ng dông, vÒ h×nh th¸i biÓu hiÖn, vÒ nguån gèc h×nh th nh, vÒ quyÒn së h÷u vv Do vËy, ®Ó thuËn tiÖn cho c«ng t¸c qu¶n lý, c«ng t¸c h¹ch to¸n v c¸c nghiªn cøu vÒ t i s¶n cè ®Þnh ë doanh nghiÖp cÇn ph¶i ph©n lo¹i chóng theo mét sè tiªu thøc chñ yÕu. 2.2.1.Ph©n lo¹i theo c«ng dông T i s¶n cè ®Þnh cña 1 doanh nghiÖp ®−îc ph©n th nh 3 lo¹i. a.T i s¶n cè ®Þnh trong s¶n xuÊt kinh doanh L c¸c t i s¶n cè ®Þnh ®ang thùc tÕ sö dông trong c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp. Møc khÊu hao c¬ b¶n ®èi víi c¸c t i s¶n n y ®−îc tÝnh v o chi phÝ s¶n xuÊt kinh doanh trong kú theo tõng ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cô thÓ. VÝ dô: m¸y mãc, c«ng cô, sóc vËt l m viÖc, sóc vËt sinh s¶n b. T i s¶n cè ®Þnh h nh chÝnh sù nghiÖp L lo¹i t i s¶n cè ®Þnh dïng trong c¸c ho¹t ®éng h nh chÝnh sù nghiÖp cña doanh nghiÖp nh− c¸c tæ chøc ®o n thÓ (§¶ng, §o n thanh niªn, C«ng ®o n), thanh tra nh©n d©n, y tÕ, v¨n ho¸. thÓ thao vv .) Tr ư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Th ng kê Doanh nghi p Nông nghi p 14
- Thèng kª t i s¶n cña doanh nghiÖp ___ c. T i s¶n phóc lîi L t i s¶n cè ®Þnh dïng trong c¸c ho¹t ®éng phóc lîi c«ng céng cña doanh nghiÖp nh− nh v¨n ho¸, nh mÉu gi¸o, c©u l¹c bé, th− viÖn, nh nghØ 2.2.2. Ph©n lo¹i theo h×nh thøc biÓu hiÖn T i s¶n cè ®Þnh cña doanh nghiÖp ®−îc ph©n th nh t i s¶n cè ®Þnh h÷u h×nh v t i s¶n cè ®Þnh v« h×nh. a.T i s¶n cè ®Þnh h÷u h×nh L c¸c t i s¶n cè ®Þnh tån t¹i d−íi c¸c h×nh thøc vËt chÊt cô thÓ, gåm cã: §Êt ®ai Nh cöa: l c¸c c«ng tr×nh x©y dùng ®Ó l¾p ®Æt m¸y mãc thiÕt bÞ, chøa ®ùng nguyªn vËt liÖu, phô tïng, nöa th nh phÈm v th nh phÈm, chuång tr¹i, n¬i l m viÖc cña c¸c phßng ban hoÆc c¸c bé phËn qu¶n lý ph©n x−ëng, qu¶n lý doanh nghiÖp. VËt kiÕn tróc: bao gåm c¸c c«ng tr×nh x©y dùng kh¸c ngo i nh cöa nh− èng khãi, th¸p n−íc, c¸c c«ng tr×nh thuéc c¬ së h¹ tÇng nh− ®−êng x¸, cÇu cèng vv phôc vô cho s¶n xuÊt kinh doanh. M¸y mãc thiÕt bÞ: bao gåm c¸c lo¹i m¸y mãc thiÕt bÞ dïng cho s¶n xuÊt kinh doanh. Ph−¬ng tiÖn vËn t¶i, truyÒn dÉn: l nh÷ng m¸y mãc thiÕt bÞ dïng ®Ó vËn chuyÓn nguyªn vËt liÖu, th nh phÈm v vËn chuyÓn c¸c m¸y mãc thiÕt bÞ kh¸c phôc vô cho s¶n xuÊt kinh doanh. ThiÕt bÞ, dông cô dïng cho qu¶n lý: m¸y vi tÝnh, m¸y ®iÒu ho nhiÖt ®é v c¸c t i s¶n cè ®Þnh v¨n phßng kh¸c. C©y l©u n¨m: gåm c¸c lo¹i c©y ¨n qu¶ v c©y c«ng nghiÖp l©u n¨m (tÝnh theo sè l−îng diÖn tÝch tõng lo¹i c©y trång). Sóc vËt l m viÖc v sóc vËt cho s¶n phÈm: gåm c¸c lo¹i nh− tr©u bß, ngùa c y kÐo, sóc vËt sinh s¶n vv T i s¶n cè ®Þnh h÷u h×nh kh¸c. b. T i s¶n cè ®Þnh v« h×nh L c¸c t i s¶n cè ®Þnh kh«ng tån t¹i d−íi h×nh th¸i vËt chÊt cô thÓ, gåm cã: QuyÒn sö dông ®Êt: bao gåm to n bé c¸c chi phÝ m doanh nghiÖp ®ã chi ra liªn quan ®Õn viÖc gi nh quyÒn sö dông ®Êt ®ai, bÕn, b i, mÆt n−íc trong mét kho¶ng thêi gian nhÊt ®Þnh. Chi phÝ th nh lËp v chuÈn bÞ cho s¶n xuÊt kinh doanh gåm: c¸c chi phÝ liªn quan ®Õn viÖc th nh lËp c¬ së s¶n xuÊt kinh doanh v chuÈn bÞ cho s¶n xuÊt kinh doanh nh− chi phÝ cho c«ng t¸c nghiªn cøu, kh¶o s¸t thiÕt kÕ, lËp dù ¸n ®Çu t−, viÕt luËn chøng, chi phÝ vÒ huy ®éng vèn ban ®Çu, chi phÝ qu¶ng c¸o, khai tr−¬ng. B»ng ph¸t minh s¸ng chÕ: l nh÷ng chi phÝ doanh nghiÖp chi ra ®Ó mua l¹i c¸c b¶n quyÒn t¸c gi¶, b»ng s¸ng chÕ. Chi phÝ nghiªn cøu ph¸t triÓn: l c¸c kho¶n chi cho viÖc nghiªn cøu, ph¸t triÓn doanh nghiÖp do ®¬n vÞ tù l m hoÆc thuª ngo i. PhÇn mÒn m¸y tÝnh øng dông trong doanh nghiÖp Lîi thÕ th−¬ng m¹i: l c¸c kho¶n chi phÝ doanh nghiÖp ph¶i tr¶ thªm ngo i gi¸ trÞ thùc tÕ cña c¸c t i s¶n cè ®Þnh h÷u h×nh bëi sù thuËn lîi vÒ vÞ trÝ th−¬ng m¹i, sù tÝn nhiÖm cña kh¸c h ng hoÆc uy tÝn cña doanh nghiÖp. T i s¶n cè ®Þnh v« h×nh kh¸c: nh− ®éc quyÒn nh n m¸c s¶n phÈm h ng ho¸, quyÒn sö dông hîp ®ång, quyÒn thuª nh vv . 2.2.3. Ph©n lo¹i theo nguån h×nh th nh T i s¶n cè ®Þnh cña doanh nghiÖp ®−îc ph©n th nh: a. T i s¶n cè ®Þnh ®−îc mua s¾m, x©y dùng b»ng nguån vèn ng©n s¸ch cÊp. Tr ư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Th ng kê Doanh nghi p Nông nghi p 15
- Thèng kª t i s¶n cña doanh nghiÖp ___ b. T i s¶n cè ®Þnh ®−îc mua s¾m, x©y dùng b»ng nguån vèn ®i vay. c. T i s¶n cè ®Þnh ®−îc mua s¾m, x©y dùng b»ng nguån vèn tù bæ sung tõ c¸c quü cña doanh nghiÖp. d. T i s¶n cè ®Þnh nhËn gãp liªn doanh b»ng hiÖn vËt. 2.2.4. Ph©n lo¹i theo quyÒn së h÷u T i s¶n cè ®Þnh cña doanh nghiÖp ®−îc ph©n th nh: a. T i s¶n cè ®Þnh tù cã: l nh÷ng t i s¶n cè ®Þnh ®−îc mua s¾m, x©y dùng b»ng nguån vèn ng©n s¸ch cÊp, nguån vèn ®i vay, nguån vèn tù bæ sung v nguån vè liªn doanh. b. T i s¶n cè ®Þnh ®i thuª: bao gåm: T i s¶n cè ®Þnh thuª ho¹t ®éng: l t i s¶n cè ®Þnh doanh nghiÖp ký hîp ®ång thuª cña c¸c ®¬n vÞ kh¸c trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh. T i s¶n cè ®Þnh thuª d i h¹n (hay TSC§ thuª t i chÝnh) l nh÷ng t i s¶n cè ®Þnh doanh nghiÖp cã quyÒn sö dông, cßn quyÒn së h÷u thuéc vÒ doanh nghiÖp cho ®Õn khi n o doanh nghiÖp tr¶ hÕt nî. Ngo i c¸c tiªu thøc ph©n lo¹i trªn, t i s¶n cè ®Þnh doanh nghiÖp cßn ®−îc ph©n theo c¸c tiªu thøc khac nhau, tuú theo môc ®Ých nghiªn cøu v yªu cÇu qu¶n lý t i s¶n cè ®Þnh cña doanh nghiÖp. 2.3. §¸nh gi¸ v khÊu hao t i s¶n cè ®Þnh trong doanh nghiÖp 2.3.1. §¸nh gi¸ t i s¶n cè ®Þnh §èi víi tõng lo¹i t i s¶n cè ®Þnh trong doanh nghiÖp cã thÓ ®−îc tÝnh theo ®¬n vÞ hiÖn vËt. §©y l chØ tiªu quan träng, l c¬ së ®Ó lËp kÕ ho¹ch ®Çu t− mua s¾m, x©y dùng bæ sung, söa ch÷a lín v t¸i ®Çu t− mua s¾m, x©y dùng t i s¶n cè ®Þnh cña doanh nghiÖp. Nh−ng trong nhiÒu nghiªn cøu kh¸c ng−êi ta l¹i cÇn dïng ®Õn chØ tiªu khèi l−îng to n bé t i s¶n cè ®Þnh. Trong tr−êng hîp n y tõng lo¹i t i s¶n cè ®Þnh cña doanh nghiÖp ph¶i ®−îc biÓu hiÖn b»ng ®¬n vÞ tiÒn tÖ. §Ó tÝnh ®−îc chØ tiªu n y, thèng kª ph¶i tiÕn h nh ®¸nh gi¸ t i s¶n cè ®Þnh dùa trªn c¸c c¨n cø kh¸c nhau: Dùa v o thêi gian ®¸nh gi¸, ng−êi ta ph©n biÖt gi¸ ban ®Çu v gi¸ kh«i phôc t i s¶n cè ®Þnh. Dùa v o t×nh h×nh sö dông v t×nh h×nh khÊu hao ng−êi ta ph©n biÖt gi¸ ho n to n v gi¸ cßn l¹i cña t i s¶n cè ®Þnh. Trong thèng kª ng−êi ta th−êng kªt hîp 2 ph−¬ng thøc ®¸nh gi¸ trªn. Do ®ã cã thÓ biÓu hiÖn theo c¸c chØ tiªu sau ®©y: a. Gi¸ trÞ ban ®Çu ho n to n (nguyªn gi¸): l tæng sè chi phÝ ®Çu t− ban ®Çu dïng ®Ó x©y dùng hoÆc mua s¾m t i s¶n cè ®Þnh ë tr¹ng th¸i míi nguyªn. ¦u ®iÓm cña gi¸ n y l : dÔ tÝnh to¸n, cã thÓ x¸c ®Þnh ®−îc to¸n bé sè vèn ®Çu t− cña doanh nghiÖp ® chi ra, l m c¬ së ®Ó tÝnh khÊu hao. Nh−îc ®iÓm cña gi¸ n y l : kh«ng ph¶n ¸nh chÝnh x¸c quy m« khèi l−îng v hiÖn tr¹ng t i s¶n cè ®Þnh cña doanh nghiÖp t¹i mét thêi ®iÓm nhÊt ®Þnh, v× doanh nghiÖp x©y dùng v mua s¾m t i s¶n cè ®Þnh theo c¸c thêi gian kh¸c nhau. b. Gi¸ ban ®Çu cßn l¹i (hay gi¸ trÞ ban ®Çu trõ phÇn khÊu hao) L phÇn cßn l¹i cña gi¸ trÞ ban ®Çu ho n to n sau khi ® trõ phÇn khÊu hao trong thêi gian sö dông. Ngo i nh÷ng −u v nh−îc ®iÓm nh− gi¸ trÞ ban ®Çu ho n to n, gi¸ ban ®Çu cßn l¹i nÕu so s¸nh víi gi¸ trÞ ban ®Çu ho n to n cã thÓ ph¶n ¸nh ®−îc gi¸ trÞ hiÖn t¹i cña t i s¶n cè ®Þnh. c. Gi¸ trÞ kh«i phôc ho n to n (hay gi¸ phôc håi ho n to n) L to n bé sè vèn ®Çu t− ®Ó x©y dùng v mua s¾m t i s¶n cè ®Þnh ë thêi gian tr−íc ®−îc tÝnh l¹i theo ®iÒu kiÖn gi¸ c¶ hiÖn t¹i cña cïng lo¹i t i s¶n cè ®Þnh ®ã míi nguyªn. Tr ư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Th ng kê Doanh nghi p Nông nghi p 16
- Thèng kª t i s¶n cña doanh nghiÖp ___ ¦u ®iÓm: cã thÓ dïng ®Ó nghiªn cøu quy m« t i s¶n cè ®Þnh mua s¾m qua nhiÒu thêi kú kh¸c nhau. So s¸nh t×mh h×nh t i s¶n cè ®Þnh gi÷a c¸c ®¬n vÞ cïng ng nh, nã ®−îc dïng ®Ó ®¸nh gi¸ l¹i t i s¶n cè ®Þnh. H¹n chÕ: chØ tiªu n y rÊt khã tÝnh, ®Æc biÖt ®èi víi nh÷ng lo¹i t i s¶n cè ®Þnh s¶n xuÊt tõ l©u, ®Õn nay kh«ng s¶n xuÊt n÷a. d. Gi¸ trÞ kh«i phôc cßn l¹i L phÇn cßn l¹i cña gi¸ trÞ kh«i phôc ho n to n sau khi ® trõ phÇn khÊu hao. Ngo i −u v nh−îc ®iÓm nh− gi¸ kh«i phôc ho n to n. Gi¸ kh«i phôc cßn l¹i cho ta biÕt ®−îc t×nh tr¹ng hiÖn t¹i cña t i s¶n cè ®Þnh. Nã l mét trong nh÷ng c¨n cø ®Ó lËp kÕ ho¹ch t¸i s¶n xuÊt t i s¶n cè ®Þnh ®Ó bæ sung kÞp thêi, ®¶m b¶o sù ph¸t triÓn c©n ®èi v liªn tôc cña nÒn kinh tÕ quèc d©n. Qua 4 chØ tiªu ®¸nh gi¸ gi¸ trÞ t i s¶n cè ®Þnh ë trªn, ta thÊy viÖc sö dông chóng ®Ó nghiªn cøu sù biÕn ®éng t i s¶n cè ®Þnh l rÊt khã kh¨n. Cã thÓ kh¾c phôc b»ng c¸ch sö dông gi¸ cè ®Þnh do nh n−íc quy ®Þnh. 2.3.2. KhÊu hao t i s¶n cè ®Þnh trong doanh nghiÖp KhÊu hao l sù chuyÓn dÇn gi¸ trÞ hao mßn cña t i s¶n cè ®Þnh v o gi¸ th nh c¸c s¶n phÈm v dÞch vô tuú thuéc v o møc ®é tham gia cña t i s¶n cè ®Þnh v o qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh. KhÊu hao t i s¶n cè ®Þnh l mét yÕu tè cña chi phÝ v sÏ ®−îc thu håi trong doanh thu b¸n s¶n phÈm h ng ho¸ v dÞch vô. §ång thêi khÊu hao còng l mét yÕu tè quan träng cña gi¸ trÞ t¨ng thªm. Chóng ®−îc tÝch luü l¹i trong suèt thêi gian sö dông cña t i s¶n cè ®Þnh v ®−îc dïng v o viÖc mua s¾m, x©y dùng t i s¶n cè ®Þnh míi. V× nã l mét yÕu tè chi phÝ trùc tiÕp cho gi¸ th nh s¶n phÈm v dÞch vô, ¶nh h−ëng quan träng ®Õn thu nhËp cña doanh nghiÖp nªn viÖc tÝnh khÊu hao ph¶i ®−îc thùc hiÖn theo c¸c ph−¬ng ph¸p hîp lý, khoa häc. Cè nhiªn kh«ng cã ph−¬ng ph¸p n o cã thÓ ph¶n ¸nh ®−îc chÝnh x¸c gi¸ trÞ hao mßn h÷u h×nh thùc tÕ cña t i s¶n cè ®Þnh. Trong thùc tÕ ng−êi ta sö dông nhiÒu ph−¬ng ph¸p kh¸c nhau ®Ó tÝnh møc khÊu hao sö dông t i s¶n cè ®Þnh h ng n¨m. Mçi ph−¬ng ph¸p ®Òu cã −u v nh−îc ®iÓm riªng. Sau ®©y l mét sè ph−¬ng ph¸p khÊu hao th−êng dïng: a.Ph−¬ng ph¸p khÊu hao b×nh qu©n (hay khÊu hao theo ®−êng th¼ng) Ph−¬ng ph¸p n y c¨n cø v o 2 yÕu tè chÝnh l nguyªn gi¸ v thêi gian sö dông t i s¶n cè ®Þnh ®Ó tÝnh møc khÊu hao h ng n¨m. C«ng thøc: Gb + S + Ct Gt Tr.®ã: Ai: møc khÊu hao n¨m thø i Ai = x Tsd S: l chi phÝ söa ch÷a lín (nÕu cã) T Ct: l chi phÝ c¶i tiÕn (nÕu cã) Gb: l gi¸ trÞ ban ®Çu cña TSC§ Gt: l gi¸ thÞ thu håi khi thanh lý T : l sè n¨m sö dông Tsd: l hÖ sè sö dông thêi gian cña TSC§ trong n¨m Ph−¬ng ph¸p khÊu hao n y th−êng ¸p dông cho c¸c doanh nghiÖp cã c¸c TSC§ phôc vô h nh chÝnh sù nghiÖp. VÝ dô: §Çu n¨m 2000 doanh nghiÖp X mua 1 d©y chuyÒn míi chÕ biÕn chÌ víi c¸c th«ng tin nh− sau: Gi¸ mua 130 TriÖu ®ång. Chi phÝ chuyªn chë 5 triÖu ®ång. Chi phÝ l¾p ®Æt ch¹y thö 15 triÖu ®ång Thêi gian sö dông dù kiÕn 5 n¨m Tæng s¶n l−îng s¶n xuÊt ra trong thêi gian h÷u dông dù kiÕn l 40.000 tÊn s¶n phÈm Gi¸ trÞ cßn l¹i sau khi hÕt h¹n sö dông 10 triÖu ®ång. S¶n l−îng s¶n xuÊt ra n¨m 2000 cña TSC§ l 10.000 s¶n phÈm Yªu cÇu: TÝnh khÊu hao h ng n¨m theo ph−¬ng ph¸p khÊu hao b×nh qu©n Tr ư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Th ng kê Doanh nghi p Nông nghi p 17
- Thèng kª t i s¶n cña doanh nghiÖp ___ TÝnh khÊu hao h ng n¨m theo s¶n l−îng Gi¶i: Møc khÊu hao b×nh qu©n mçi n¨m tõ 2000 ®Õn 2004 l : 150 10 12 Ai = x = 29 triÖu ®ång 5 12 b. KhÊu hao theo s¶n l−îng : l ph−¬ng ph¸p khÊu hao ®−îc tÝnh theo s¶n l−îng s¶n phÈm hay khèi l−îng c«ng viÖc cña tõng lo¹i t i s¶n cè ®Þnh ho n th nh. C«ng thøc tÝnh khÊu hao theo s¶n l−îng nh− sau: Gb + S + Ct Gt Tr.®ã: Ai møc khÊu hao n¨m thø i Ai = x ki K l s¶n l−îng s¶n phÈm hay khèi l−îng K c«ng viÖc ho n th nh cña c¶ ®êi TSC§ Ki l s¶n l−îng s¶n phÈm hay khèi l−îng c«ng viÖc ho n th nh trong tõng n¨m Ph−¬ng ph¸p khÊu hao n y th−êng ¸p dông cho c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt kinh doanh. ThÝ dô: LÊy l¹i thÝ dô trªn, chóng ta khÊu hao theo khèi l−îng s¶n phÈm nh− sau: Møc khÊu hao theo khèi l−îng s¶n phÈm n¨m 2000 l : 150 10 A2000 = x 10000 = 36.25 triÖu ®ång 400000 Møc khÊu hao theo khèi l−îng s¶n phÈm mçi n¨m tõ 2001 ®Õn 2004 l : 150 10 A2000 = x 7500 = 27.1875 triÖu ®ång 400000 c. Ph−¬ng ph¸p khÊu hao gi¶m dÇn Theo ph−¬ng ph¸p n y ng−êi ta tiÕn h nh trÝch khÊu hao víi sè l−îng lín ë nh÷ng n¨m ®Çu v gi¶m dÇn trong nh÷ng n¨m sau trong thêi gian h÷u dông cña t i s¶n cè ®Þnh. Ph−¬ng ph¸p n y cã nhiÒu c¸ch tÝnh kh¸c nhau. Sau ®©y l mét sè c¸ch tÝnh th−êng dïng: 1. TÝnh theo tû lÖ nhÊt ®Þnh trªn gi¸ trÞ cßn l¹i cña TSC§ ( H m DB) Gb Gt ∑Ai 1 Ai = x H x T SD n Tr. ®ã: ∑ A i 1 : Tæng sè tiÒn khÊu hao ® trÝch tÝnh ®Õn n¨m tr−íc n¨m thø i H: HÖ sè quy ®Þnh tèc ®é gi¶m dÇn cña møc khÊu hao n¨m thø i Trong thùc tÕ, víi kinh nghiÖm nhiÒu n¨m ng−êi ta th−êng x¸c ®Þnh H theo n¨m sö dông cña TSC§ nh− sau: NÕu n = 3 4 n¨m th× H = 1,5 NÕu n = 4 6 n¨m th× H = 2,0 NÕu n >6 n¨m th× H = 2,5 NÕu ch−a khÊu hao hÕt th× 2 n¨m cuèi ng−êi ta khÊu hao thªm mçi n¨m 50% sè cßn l¹i. ThÝ dô: LÊy l¹i thÝ dô trªn, ¸p dông c«ng thøc khÊu hao n y nh− sau: Gb – Gt = 145, n = 5, H = 2 Tr ư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Th ng kê Doanh nghi p Nông nghi p 18
- Thèng kª t i s¶n cña doanh nghiÖp ___ B¶ng 2.3: N¨m Ai 2000 145 0 12 = x 2 x = 58 triÖu 5 12 2001 145 58 12 = x 2 x = 34.8 triÖu 5 12 2002 145 92.8 12 = x 2 x = 20.88 triÖu ®ång 5 12 2003 145 113.68 12 = x 2 x = 12.528 + 7.6376 = 20.1656 triÖu ®ång 5 12 2004 145 126.208 12 = x 2 x = 7.5168 +7.6376 = 15.1544 triÖu ®ång 5 12 Tæng gi¸ trÞ khÊu hao 5 n¨m theo c¸ch tÝnh n y l 129.7248 triÖu ®ång, cßn d− 15.2752 triÖu ®ång. Sè d− n y ®−îc ph©n bæ ®Òu cho 2 n¨m cuèi (2003 v 2004), mçi n¨m l 7.6376 triÖu ®ång. 2. TÝnh theo tæng cÊp sè céng thø tù n¨m sö dông TSC§ ( H m SYD) Gb – Gt ÷ Ai = (n i) x T SD (i = 1 n) 1+2+ +n Tr.®ã: (1+2+ +n): tæng cÊp sè céng thø tù n¨m sö dông TSC§ ThÝ dô: LÊy l¹i vÝ dô trªn, ¸p dông c«ng thøc khÊu hao n y nh− sau: B¶ng 2.4: N¨m Ai 2000 145 12 = x (5 0) x = 48.33 triÖu 15 12 2001 145 12 = x (5 1) x = 36.67 triÖu 15 12 2002 145 12 = x(5 2) x = 29.00 triÖu ®ång 15 12 2003 145 12 = x (5 3) x = 19.33 triÖu ®ång 15 12 2004 145 12 = x(5 4) x = 9.67 triÖu ®ång 15 12 3. TÝnh theo sè luü kÕ gi¶m theo n¨m Ai = (Gb Gt) x (Tû lÖ khÊu hao gi¶m theo n¨m) x T SD Tr ư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Th ng kê Doanh nghi p Nông nghi p 19
- Thèng kª t i s¶n cña doanh nghiÖp ___ Tû lÖ khÊu hao gi¶m theo n¨m ®−îc tÝnh nh− sau: Thø tù thêi gian sö dông Tû lÖ KH gi¶m theo n¨m 1 5/15 2 4/15 3 3/15 4 2/15 5 1/15 15 15/15 Nh− vËy , tæng cÊp sè céng thø tù n¨m sö dông TSC§ l mÉu sè ®Ó tÝnh tØ lÖ khÊu hao gi¶m theo n¨m. B¶ng 2.5: N¨m Ai 2000 5 12 =145 x x = 48.33 triÖu 15 12 2001 4 12 = 145 x x = 36.67 triÖu 15 12 2002 3 12 = 145 x x = 29.00 triÖu ®ång 15 12 2003 2 12 = 145 x x = 19.33 triÖu ®ång 15 12 2004 1 12 =145 x x = 9.67 triÖu ®ång 15 12 4. TÝnh theo sè d− gi¶m dÇn Gi¸ trÞ cßn l¹i cña A i = TSC§ ë thêi ®iÓm x Tû lÖ sè d− gi¶m dÇn x T SD ®Çu k× b¸o c¸o Trong thùc tÕ, ®Ó thuËn lîi cho viÖc tÝnh to¸n, tõ kinh nghiÖm thèng kª nhiÒu n¨m, ng−êi ta th−êng tÝnh nh− sau: (B¶ng 2.6: ) Tû lÖ sè d− gi¶m dÇn = 2 x Tû lÖ khÊu hao theo ®−êng th¼ng ThÝ dô: (lÊy l¹i vÝ dô trªn) Tû lÖ khÊu hao h ng n¨m = 29/145= 0.2 Tû lÖ sè d− gi¶m dÇn = 2 x 0,2 = 0,4 Chó ý : Theo ph−¬ng ph¸p n y nguyªn gi¸ TSC§ sè khÊu hao tÝch luü ®Õn n¨m cuèi kh«ng ®−îc nhá h¬n gi¸ trÞ thu håi sau thanh lÝ. ë vÝ dô n y ta tÝnh ®−îc Gb ∑Ai = 11,28 > 5 triÖu ®ång Sè cßn l¹i tÝnh 50% cho mçi n¨m ë 2 n¨m cuèi (2003 v 2004), mçi n¨m 5.64 triÖu ®ång. Tr ư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Th ng kê Doanh nghi p Nông nghi p 20
- Thèng kª t i s¶n cña doanh nghiÖp ___ B¶ng 2.6: DiÔn gi¶i Gi¸ trÞ khÊu hao Gi¸ trÞ cßn l¹i ®Çu n¨m (tr.®) (tr.®) A2000 = 145 x 0.4 x (12/12) =58 58.0 87.0 A2001 = 87 x 0.4 x ((12/12) = 34.8 34.8 52.2 A2002 = 52.2 x 0.4 x (12/12) = 20.88 20.88 31.32 A2003 =31.32 x 0.4 x (12/12) = 12.53 12.53 + 5.64 18.79 A2004 = 18.79 x 0.4 x (12/12) = 7.51 7.51 + 5.64 11.28 2.4. C¸c chØ tiªu thèng kª t i s¶n cè ®Þnh trong doanh nghiÖp 2.4.1. Sè l−îng t i s¶n cè ®Þnh cña doanh nghiÖp TÊt c¶ nh÷ng t i s¶n cè ®Þnh doanh nghiÖp ® ®Çu t− mua s¾m, x©y dùng ® l m xong thñ tôc b n giao ®−a v o sö dông ® ®−îc ghi v o sæ t i s¶n cè ®Þnh cña doanh nghiÖp gäi l sè l−îng t i s¶n cè ®Þnh hiÖn cã cña doanh nghiÖp. Sè l−îng t i s¶n cè ®Þnh hiÖn cã cña doanh nghiÖp ®−îc thèng kª theo hai chØ tiªu: Sè l−îng t i s¶n cè ®Þnh hiÖn cã t¹i thêi ®iÓm: l sè l−îng TSC§ cã mÆt t¹i thêi ®iÓm n o ®ã (®Çu th¸ng, ®Çu quý v ®Çu n¨m nghiªn cøu). Sè l−îng t i s¶n cè ®Þnh hiÖn cã b×nh qu©n trong kú nghiªn cøu (tÝnh cho tõng lo¹i t i s¶n cè ®Þnh): l sè l−îng TSC§ cã mÆt trong c¶ mét thêi kú (c¶ th¸ng, c¶ quý, c¶ n¨m). Sè l−îng t i s¶n cè ®Þnh hiÖn cã b×nh qu©n ®−îc tÝnh theo hai c«ng thøc phô thuéc nguån t i liÖu theo dâi. * C«ng thøc sè b×nh qu©n gia quyÒn ∑Xifi Tr.®ã: Xi l sè l−îng TSC§ hiÖn cã trong kho¶ng thêi Xb/q = thêi gian fi ∑fi fi: l kho¶ng thêi gian m sè l−îng TSC§ Xi cã mÆt ∑fi: Tæng sè thêi gian theo lÞch nghiªn cøu ThÝ dô: Trong th¸ng 3 n¨m 2000, mét doanh nghiÖp cã sè l−îng m¸y kÐo biÕn ®éng nh− sau: Ng y 1/3 cã: 1 m¸y kÐo YZ.12, 3 m¸y kÐo MTZ 52, 2 m¸y kÐo DT 54, 1 m¸y kÐo ZETOR 50. Ng y13/3 doanh nghiÖp b¸n 1 ZETOR 50. Ng y20/3 doanh nghiÖp mua 2 m¸y MTZ 52. TÝnh sè m¸y b×nh qu©n trong th¸ng 3 cña doanh nghiÖp ®ã? Gi¶i: B¶ng 2.7: Kho¶ng thêi gian Sè m¸y (chiÕc) Sè ng y (ng y) Xi fi Xifi Tõ 1/3 ®Õn 12/3 7 12 84 Tõ 13/3 ®Õn 19/3 6 7 42 Tõ 20/3 ®Õn 31/3 8 12 96 Céng 7.2 31 222 222 Xb/q = = 7.2 m¸y; B×nh qu©n trong th¸ng 3 doanh nghiÖp cã 7.2 m¸y 31 * C«ng thøc sè b×nh qu©n thø tù thêi gian tõ mét d y sè tuyÖt ®èi thêi ®iÓm X 1/2 + X 2 + + X n 1 + X n/2 Tr.®ã: Xi (i=1,n) l sè l−îng TSC§ cã Xb/q = mÆt t¹i thêi ®iÓm thø i n 1 n: sè thêi ®iÓm Tr ư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Th ng kê Doanh nghi p Nông nghi p 21
- Thèng kª t i s¶n cña doanh nghiÖp ___ ThÝ dô : Cã t×nh h×nh ch¨n nu«i bß s÷a ë 1 c¬ së nh− sau: Ng y 1/1 cã 420 con 1/2 cã 460 con 1/3 cã 440 con 1/4 cã 480 con TÝnh sè bß s÷a b×nh qu©n quý I? Gi¶i: 420/2 + 460 + 440 + 480/2 Xb/q quý 1 = = 450 con 4 1 Sè l−îng t i s¶n cè ®Þnh hiÖn cã b×nh qu©n l c¬ së th«ng tin ®Ó lËp kÕ ho¹ch trang bÞ, söa ch÷a lín, t¸i s¶n xuÊt t i s¶n cè ®Þnh v tÝnh to¸n c¸c chØ tiªu nghiªn cøu kh¸c nh− hiÖu stieeusuwr dông t i s¶n cè ®Þnh, møc trang bÞ t i s¶n cè ®Þnh cho 1 lao ®éng, mét ®¬n vÞ diÖn tÝch s¶n xuÊt vv Sè l−îng t i s¶n cè ®Þnh hiÖn cã b×nh qu©n cña doanh nghiÖp cßn cã thÓ ®−îc tÝnh chung cho c¸c lo¹i t i s¶n cè ®Þnh kh¸c nhau víi ®¬n vÞ tÝnh b»ng tiÒn, theo c¶ hai c«ng thøc nªu trªn. Khi tÝnh b»ng gi¸ trÞ, chØ tiªu n y ph¶n ¸nh quy m« gi¸ trÞ t i s¶n cè ®Þnh ® ®Çu t− cho s¶n xuÊt kinh doanh trong kú cña doanh nghiÖp. 2.4.2. ChØ tiªu kÕt cÊu t i s¶n cè ®Þnh KÕt cÊu t i s¶n cè ®Þnh ph¶n ¸nh tû träng cña tõng lo¹i (hay nhãm) t i s¶n cè ®Þnh trong to n bé t i s¶n cè ®Þnh cña doanh nghiÖp. C«ng thøc tÝnh: Di Tr.®ã: K l kÕt cÊu cña lo¹i (hay nhãm) t i s¶n cè K(%) = x 100 ®Þnh i (%) ∑Di Di l Gi¸ trÞ cña lo¹i (hay nhãm) TSC§ i ∑Di l tæng gi¸ trÞ TSC§cña doanh nghiÖp ChØ tiªu c¬ cÊu TSC§ theo tõng lo¹i cho thÊy ®−îc ®Æc ®iÓm trang bÞ kü thuËt cña doanh nghiÖp. Qua ®ã lùa chän c¬ cÊu ®Çu t− tèi −u gi÷a c¸c nhãm (hay bé phËn) t i s¶n cè ®Þnh, ®¶m b¶o tiÕt kiÖm v n©ng cao hiÖu qu¶ cña vèn cè ®Þnh. 2.4.3. C¸c chØ tiªu thèng kª hiÖn tr¹ng v n¨ng lùc t i s¶n cè ®Þnh a. HiÖn tr¹ng t i s¶n cè ®Þnh HiÖn tr¹ng t i s¶n cè ®Þnh thÓ hiÖn n¨ng lùc s¶n xuÊt vÒ t i s¶n cè ®Þnh cña doanh nghiÖp. Nh©n tè l m thay ®æi hiÖn tr¹ng t i s¶n cè ®Þnh l sù hao mßn. Cã hai h×nh thøc hao mßn t i s¶n cè ®Þnh l hao mßn v« h×nh v hao mßn h÷u h×nh. Hao mßn v« h×nh l dosù tiÕn bé cña khoa häc kü thuËt cho ra ®êi t i s¶n cè ®Þnh míi cïng lo¹i víi t i s¶n cè ®Þnh m doanh nghiÖp ®ang sö dông nh−ng cã gi¸ trÞ rÎ h¬n, cã c«ng suÊt v chÊt l−îng s¶n phÈm s¶n xuÊt ra tèt h¬n. Cßn hao mßn h÷u h×nh l hao mßn vËt chÊt do qu¸ tr×nh sö dông t i s¶n cè ®Þnh, hoÆc do t¸c ®éng cña thiªn nhiªn l m cho n¨ng lùc s¶n xuÊt cña t i s¶n cè ®Þnh bÞ gi¶m sót dÇn, dÉn ®Õn h− háng. Cã thÓ x¸c ®Þnh hÖ sè hao mßn h÷u h×nh theo 3 c¸ch: Thø nhÊt: Thêi gian ® sö dông thùc tÕ cña TSC§ H = Thêi gian sö dông TSC§ theo dù kiÕn Thø hai: Tr ư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Th ng kê Doanh nghi p Nông nghi p 22
- Thèng kª t i s¶n cña doanh nghiÖp ___ S¶n l−îng ® s¶n xuÊt ra tõ khi TSC§ ®−a v o ho¹t ®éng H = S¶n l−îng ®Þnh møc cña TSC§ trong thêi gian sö dông Thø ba: Tæng sè tiÒn KH ® tÝnh tõ khi Tæng chi phÝ söa ch÷a lín TSC§ sö dôngTSC§ ®Õn kú nghiªn cøu ® thùc hiÖn trong k× sö dông H= Gi¸ trÞ cña TSC§ (Nguyªn gi¸) (§¸nh gi¸ l¹i) H 1: N¨ng lùc s¶n xuÊt cña TSC§ ® gÇn hÕt, doanh nghiÖp cÇn cã kÕ ho¹ch thay thÕ, trang bÞ míi. b. N¨ng lùc s¶n xuÊt hiÖn t¹i cña TSC§ ViÖc x¸c ®Þnh n¨ng lùc s¶n xuÊt hiÖn t¹i (n¨ng lùc s¶n xuÊt cßn l¹i) cña TSC§ l c¬ së gióp cho doanh nghiÖp thùc hiÖn c¸c dù ¸n ®Çu t− bæ sung, thay thÕ, trang bÞ thªm TSC§. Tr×nh tù x¸c ®Þnh n¨ng lùc s¶n xuÊt hiÖn t¹i cña TSC§ gåm c¸c b−íc nh− sau: B−íc 1 : X¸c ®Þnh n¨ng lùc s¶n xuÊt cßn l¹i cña tõngTSC§: ký hiÖu Ne i Ne i = 1 H H: HÖ sè hao mßn h÷u h×nh B−íc 2 : X¸c ®Þnh n¨ng lùc s¶n xuÊt cßn l¹i cña tõng nhãm TSC§ cïng lo¹i. Gäi Nek: N¨ng lùc s¶n xuÊt cßn l¹i cña 1 nhãm k c¸c TSC§ cïng tªn, gåm i thiÕt bÞ (m¸y tÝnh, « t« i =1 ÷n). Do ®Æc ®iÓm c¸c thiÕt bÞ kh«ng ®ång bé cho nªn n¨ng lùc s¶n xuÊt cßn l¹i cña tõng thiÕt bÞ kh«ng gièng nhau ho n to n. Trong tr−êng hîp n y n¨ng lùc cßn l¹i cña 1 nhãm ®−îc x¸c ®Þnh dùa v o thiÕt bÞ cã n¨ng lùc s¶n xuÊt cßn l¹i thÊp nhÊt, cô thÓ l Ne k = Min Ne i Tøc l : N¨ng lùc cßn l¹i cña c¶ nhãm b»ng n¨ng lùc cßn l¹i cña TSC§ thÊp nhÊt. B−íc 3 : X¸c ®Þnh n¨ng lùc cßn l¹i cña tÊt c¶ c¸c nhãm TSC§ Gäi N TB : n¨ng lùc s¶n xuÊt cßn l¹i cña tÊt c¶ c¸c nhãm TSC§ ÷ NTB = Min Ne k (k = 1 t) N¨ng lùc cßn l¹i cña tÊt c¶ c¸c nhãm TSC§ ®−îc x¸c ®Þnh dùa v o nhãm TSC§ cã n¨ng lùc s¶n xuÊt cßn l¹i thÊp nhÊt. B−íc 4 : X¸c ®Þnh quy m« vèn ®Çu t− bæ sung ®Ó n©ng cao n¨ng lùc s¶n xuÊt to n bé TSC§ cña doanh nghiÖp. Tr×nh tù tiÕn h nh nh− sau: Kh¶o s¸t x©y dùng dù ¸n ®Çu t− bæ sung n©ng cao n¨ng lùc s¶n xuÊt to n bé TSC§ cña doanh nghiÖp. (Néi dung n y ®−îc tiÕn h nh v tu©n thñ c¸c b−íc cña quy tr×nh lËp dù ¸n ®Çu t−) Tõ dù ¸n ®Çu t− ®−îc chän x¸c ®Þnh quy m« vèn ®Çu t− bæ sung (Vbs). B−íc 5 : X¸c ®Þnh tæng gi¸ trÞ TSC§ sau khi ®Çu t− bæ sung ®−a v o sö dông: V = Vb® + Vbs Tr.®ã: V l tæng gi¸ trÞ TSC§ sau khi ®Çu t− bæ sung Vb®: Gi¸ trÞ TSC§ tr−íc lóc ®Çu t− bæ sung Vbs: Gi¸ trÞ TSC§ míi bæ sung Vb® = ∑Pi Si Tr.®ã: Pi: l gi¸ trÞ ®¸nh gi¸ l¹i thiÕt bÞ ë k× nghiªn cøu Si: Sè l−îng tõng thiÕt bÞ ® ®Çu t− ban ®Çu Pi = Gi¸ ®¸nh gi¸ l¹i x ChØ sè biÕn ®éng gi¸ thiÕt bÞ i lÇn tr−íc thiÕt bÞ i tõ lÇn ®¸nh gi¸ tr−íc ®Õn lÇn ®¸nh gi¸ n y Tr ư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Th ng kê Doanh nghi p Nông nghi p 23
- Thèng kª t i s¶n cña doanh nghiÖp ___ 2.4.4. ChØ tiªu biÕn ®éng t i s¶n cè ®Þnh * B¶ng c©n ®èi t i s¶n cè ®Þnh T i s¶n cè ®Þnh cña doanh nghiÖp lu«n biÕn ®éng theo thêi gian do sù biÕn ®éng cña quy m« s¶n xuÊt kinh doanh. Cã thÓ sö dông b¶ng c©n ®èi t i s¶n cè ®Þnh ®Ó nghiªn cøu t×nh h×nh n y. B¶ng c©n ®èi t i s¶n cè ®Þnh ph¶n ¸nh t i s¶n cè ®Þnh cã ®Çu kú, t¨ng trong kú, gi¶m trong kú v cã cuèi kú cho tæng sè v tõng lo¹i t i s¶n cè ®Þnh. C¸c chØ tiªu trong b¶ng c©n ®èi cã thÓ ®−îc tÝnh theo 2 lo¹i gi¸: gi¸ ®¸nh gi¸ l¹i v nguyªn gi¸. B¶ng c©n ®èi t i s¶n cè ®Þnh theo mçi lo¹i gi¸ phôc vô cho mét môc ®Ých nghiªn cøu kh¸c nhau. HÝnh thøc b¶ng can ®èi B¶ng 2.8: B¶ng c©n ®èi t i s¶n cè ®Þnh §VT: Tr.® Cã T¨ng trong kú Gi¶m trong kú Cã Lo¹i TSC§ ®Çu Mua ChuyÓn Tæng Thanh B¸ cuèi kú v o nh−îng sè lý n kú A 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 A. Dïng SXKD chÝnh Trong ®ã: §Êt ®ai Nh cöa M¸y mãc KT M¸y mãc VT B. Dïng SX kh¸c C.Kh«ng dïng SXKD Tõ b¶ng c©n ®èi TSC§ trªn tÝnh to¸n ®−îc mét sè chØ tiªu ph¶n ¸nh biÕn ®éng TSC§ cña doanh nghiÖp. * C¸c chØ tiªu thÓ hiÖn biÕn ®éng TSC§ Gi¸ trÞ TSC§ cuèi kú HÖ sè ph¸t triÓn TSC§ = Gi¸ trÞ TSC§ ®Çu kú ChØ tiªu n y ph¶n ¸nh t×nh h×nh t¨ng c−êng trang bÞ TSC§ cho s¶n xuÊt cña doanh nghiÖp. Gi¸ trÞ TSC§ t¨ng lªn trong kú HÖ sè t¨ng TSC§ = Gi¸ trÞ TSC§ cã cuèi k× Gi¸ trÞ TSC§ gi¶m ®i trong kú HÖ sè gi¶m TSC§ = Gi¸ trÞ TSC§ cã ®Çu kú C¸c hÖ sè t¨ng, gi¶m t i s¶n cè ®Þnh cho biÕt t×nh h×nh biÕn ®éng t i s¶n cè ®Þnh theo c«ng dông v theo nguån h×nh th nh t i s¶n cè ®Þnh. Muèn biÕt thªm xu h−íng ®æi míi v thanh lý trang thiÕt bÞ cña doanh nghiÖp cÇn tÝnh thªm mét sè chØ tiªu sau: Gi¸ trÞ TSC§ míi mua thªm trong kú HÖ sè ®æi míi TSC§ = Gi¸ trÞ TSC§ cã cuèi kú Gi¸ trÞ TSC§ míi thanh lý trong kú HÖ sè lo¹i bá TSC§ = Gi¸ trÞ TSC§ cã ®Çu kú Tr ư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Th ng kê Doanh nghi p Nông nghi p 24
- Thèng kª t i s¶n cña doanh nghiÖp ___ Gi¸ trÞ khÊu hao TSC§ tÝnh dån ®Õn ®Çu kú HÖ sè lo¹i bá t i s¶n cè ®Þnh = Gi¸ trÞ ban ®Çu ho n to n cña TSC§ HÖ sè b¶o to n vèn cè ®Þnh Trong kinh tÕ thÞ tr−êng, t i s¶n nãi chung hay TSC§ nãi riªng gi¸ trÞ thùc tÕ cña nã cßn phô thuéc v o t×nh h×nh biÕn ®éng gi¸ c¶ thÞ tr−êng v sù ph¸t triÓn cña khoa häc kü thuËt. V× vËy, doanh nghiÖp sö dông TSC§ cã tr¸ch nhiÖm b¶o to n v ph¸t triÓn TSC§ b»ng c¸ch sö dông TSC§ cã hiÖu qu¶, th−êng xuyªn duy tr× v ph¸t triÓn ®−îc n¨ng lùc s¶n xuÊt cña TSC§. B¶o to n vèn l gi÷ ®−îc gi¸ trÞ thùc tÕ hay søc mua cña vèn, gi÷ ®−îc kh¶ n¨ng chuyÓn ®æi cña vèn sang c¸c lo¹i tiÒn kh¸c (v ng, ngo¹i tÖ m¹nh) t¹i mét thêi ®iÓm nhÊt ®Þnh. Vèn s¶n xuÊt kinh doanh cña 1 doanh nghiÖp gåm cã vèn cè ®inh (VC§) v vèn l−u ®éng (VL§). Doanh nghiÖp cã tr¸ch nhiÖm ph¶i b¶o to n v ph¸t triÓn vèn b»ng c¸ch sö dông vèn cã hiÖu qu¶, th−êng xuyªn duy tr× v ph¸t triÓn ®−îc n¨ng lùc s¶n xuÊt cña vèn. Mçi mét lo¹i vèn cã ph−¬ng thøc b¶o to n kh¸c nhau. §èi víi VC§ ph−¬ng thøc b¶o to n l b¶o to n gi¸ trÞ cßn l¹i v sè d− khÊu hao t i s¶n cè ®Þnh theo hÖ sè tr−ît gi¸ cña tõng lo¹i t i s¶n cè ®Þnh cuèi kú so víi ®Çu kú kinh doanh, hoÆc cã thÓ dïng chØ sè l¹m ph¸t trong n¨m. §èi víi t i s¶n cè ®Þnh nhËp khÈu cã thÓ dïng tû gi¸ hèi ®o¸i chÝnh thøc ë thêi ®iÓm cuèi kú kinh doanh. Gi¸ trÞ t i s¶n cè ®Þnh thuéc diÖn ph¶i b¶o to n ë thêi ®iÓm cuèi kú kinh doanh bao gåm c¶ phÇn míi ®Çu t− bæ sung thªm trong kú. Th«ng th−êng viÖc x¸c ®Þnh gi¸ trÞ TSC§ ph¶i b¶o to n tiÕn h nh nh− sau: 1). X¸c ®Þnh gi¸ trÞ TSC§ ph¶i b¶o to n ë cuèi kú Gi¸ trÞ TSC§ Gi¸ trÞ Gi¸ trÞ khÊu hao HÖ sè Gi¸ trÞ TSC§ ph¶i b¶o to n = TSC§ ®−îc c¬ b¶n trÝch x ®iÒu chØnh ± t¨ng, gi¶m ë cuèi kú giao ®Çu kú trong kú gi¸ trong kú HÖ sè ChØ sè biÕn HÖ sè hao ®iÒu chØnh = ®éng gi¸ x mßn v« gi¸ (Ip) v« h×nh (H E) ∑ P i1 S i1 Tr.®ã: P i1 , P i0 : Gi¸ TSC§ ë kú b¸o c¸o v kú gèc I P = S i1 : Sè l−îng TSC§ ë kú b¸o c¸o ∑Pi0 S i1 HE cã 2 c¸ch tÝnh: a). So s¸nh 1 sè tÝnh n¨ng kü thuËt chñ yÕu cña m¸y mãc kü thuËt, thiÕt bÞ m doanh nghiÖp ®ang sö dông víi m¸y mãc thiÕt bÞ cïng lo¹i ë møc trung b×nh trªn thÕ giíi. LÊy thÕ hÖ m¸y 10 n¨m cø l¹c hËu 1 thÕ hÖ th× H E gi¶m 0,15; cø l¹c hËu 2 thÕ hÖ th× H E gi¶m 0,30; b). So s¸nh møc ®é l¹c hËu cña m¸y mãc, thiÕt bÞ ®ang dïng víi m¸y mãc, thiÕt bÞ hÖ míi nhÊt ®Ó chän H E . Nh×n chung: H E rÊt khã x¸c ®Þnh chÝnh x¸c nªn th−êng bá qua. 2). X¸c ®Þnh hÖ sè b¶o to n TSC§ Gi¸ trÞ TSC§ cuèi k× b¸o c¸o H B¶o to n TSC§ = Gi¸ trÞ TSC§ ph¶i b¶o to n ®Çu kú (gi¸ trÞ TSC§ ®−îc giao ®Çu kú) NÕu hÖ sè b¶o to n TSC§ ≥ 1 th× doanh nghiÖp ® b¶o to n v ph¸t triÓn TSC§ v ng−îc l¹i. Tr ư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Th ng kê Doanh nghi p Nông nghi p 25
- Thèng kª t i s¶n cña doanh nghiÖp ___ 2.4.5. C¸c chØ tiªu ®¸nh gi¸ t×nh h×nh trang bÞ, sö dông v hiÖu qu¶ sö dông t i s¶n cè ®Þnh a). ChØ tiªu ®¸nh gi¸ t×nh h×nh trang bÞ t i s¶n cè ®Þnh ChØ tiªu n y chñ yÕu dïng ®Ó ®¸nh gi¸ t×nh h×nh trang bÞ TSC§ cho lao ®éng s¶n xuÊt kinh doanh v cho 1 ®¬n vÞ diÖn tÝch s¶n xuÊt cña doanh nghiÖp. C«ng thøc tÝnh: Møc trang bÞ TSC§ cho Gi¸ trÞ TSC§ dïng v o SXKD b×nh qu©n trong kú = lao ®éng SXKD Sè lao ®éng SXKD b×nh qu©n trong k× Chó ý : Gi¸ trÞ TSC§ dïng v o SXKD b×nh qu©n trong kú tÝnh theo nguyªn gi¸. Gi¸ trÞ TSC§ dïng Gi¸ trÞ TSC§ cã ®Çu kú + Gi¸ trÞ TSC§ cã cuèi kú v o SXKD b×nh qu©n = trong kú 2 ChØ tiªu n y ph¶n ¸nh møc ®é ®Çu t− trang bÞ kü thuËt cho lao ®éng, t¹o ®iÒu kiÖn t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng. Møc trang bÞ t i s¶n cè ®Þnh cho 1 ha canh t¸c, hay mét ®¬n vÞ diÖn tÝch nh x−ëng. Møc trang bÞ Gi¸ trÞ TSC§ dïng v o SXKD b×nh qu©n trong kú TSC§ cho = SX DiÖn tÝch ®Êt canh t¸c b×nh qu©n trong kú ChØ tiªu n y ¸p dông cho c¸c doanh nghiÖp n«ng nghiÖp, nã cho biÕt møc ®é ®Çu t− th©m canh t¨ng n¨ng suÊt. b). ChØ tiªu ®¸nh gi¸ t×nh h×nh sö dông t i s¶n cè ®Þnh Trong s¶n xuÊt kinh doanh, chñ doanh nghiÖp n o còng ®Òu mong muèn bá vèn mua s¾m t i s¶n cè ®Þnh, l¾p ®Æt c«ng nghÖ ®Ó ®−a chóng v o ho¹t ®éng, t¹o ra nhiÒu s¶n phÈm vËt chÊt v dÞch vô. V× vËy, ®¸nh gi¸ t×nh h×nh sö dông t i s¶n cè ®Þnh ®−îc tiÕn h nh trªn hai mÆt: sö dông sè l−îng, thêi gian v c«ng suÊt t i s¶n cè ®Þnh. Khi ®¸nh gi¸ t×nh h×nh sö dông t i s¶n cè ®Þnh cã thÓ sö dông c¸c chØ tiªu sau: HÖ sè huy ®éng t i s¶n cè ®Þnh v o s¶n xuÊt kinh doanh (ký hiÖu H h® ) S 1 Tr.®ã: S 1l sè l−îng (thêi gian) TSC§ thùc tÕ l m viÖc trong kú Hh® = S kn l sè l−îng (thêi gian) TSC§ cã kh¶ n¨ng huy ®éng S kn v o SXKD trong kú ChØ tiªu n y c ng gÇn 1, t×nh h×nh sö dông TSC§ c ng tèt v ng−îc l¹i. HÖ sè sö dông c«ng suÊt t i s¶n cè ®Þnh v o s¶n xuÊt kinh doanh (ký hiÖu H cs ) U 1 Tr.®ã: U 1 l c«ng suÊt thùc tÕ cña TSC§ dïng v o SXKD Hcs = U kn l c«ng suÊt thùc tÕ cña TSC§ cã kh¶ n¨ng U kn dïng v o SXKD ChØ tiªu n y ph¶n ¸nh kh¶ n¨ng khai th¸c c«ng suÊt cña TSC§ dïng v o s¶n xuÊt kinh doanh trong kú ChØ sè sö dông tæng hîp TSC§ ITæng hîp = I C«ng suÊt x I Sè l−îng x I Thêi gian N¨ng suÊt thùc tÕ cña t i s¶n cè ®Þnh trùc tiÕp s¶n xuÊt (ký hiÖu l U) Tr ư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Th ng kê Doanh nghi p Nông nghi p 26
- Thèng kª t i s¶n cña doanh nghiÖp ___ Q Tr.®ã: Q l sè l−îng s¶n phÈm (hay gi¸ trÞ s¶n l−îng) TSC§ U = t¹o ra trong kú. S S l sè l−îng (hay thêi gian) TSC§ thùc tÕ l m viÖc trong kú ChØ tiªu n y tÝnh cho tõng lo¹i TSC§ nh»m n¨ng cao n¨ng suÊt cña TSC§ dïng v o s¶n xuÊt kinh doanh. c). §¸nh gi¸ hiÖu qu¶ sö dông TSC§ * X¸c ®Þnh hiÖu qu¶ sö dông TSC§ Sö dông cã hiÖu qu¶ TSC§ trong s¶n xuÊt kinh doanh nghÜa l víi khèi l−îng TSC§ kh«ng t¨ng (cã t¨ng víi tØ lÖ nhá) so víi kú tr−íc nh−ng khèi l−îng s¶n phÈm s¶n xuÊt ra t¨ng lªn (thËm chÝ t¨ng víi tØ lÖ lín h¬n). N©ng cao hiÖu qu¶ sö dông TSC§ l môc ®Ých cña viÖc trang bÞ TSC§. §¸nh gi¸ hiÖu qu¶ sö dông TSC§ dùa v o chØ tiªu sau. Cã 2 c¸ch tÝnh chØ tiªu ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ sö dông t i s¶n cè ®Þnh. ChØ tiªu thuËn: Q Tr.®ã: Q l kÕt qu¶ SXKD (khèi l−îng s¶n phÈm, gi¸ trÞ SX, ) H = ®−îc t¹o ra trong kú G G l gi¸ trÞ TSC§ dïng v o SXKD b×nh qu©n trong kú ý nghÜa cña chØ tiªu n y l cø ®Çu t− mét ®¬n vÞ tiÒn tÖ gi¸ trÞ t i s¶n cè ®Þnh dïng v o s¶n xuÊt kinh doanh trong kú th× t¹o ra ®−îc bao nhiªu ®¬n vÞ kÕt qu¶ s¶n xuÊt. ChØ tiªu H c ng cao th× hiÖu qu¶ sö dông t i s¶n cè ®Þnh c ng tèt v ng−îc l¹i. ChØ tiªu nghÞch. ChØ tiªu n y cßn cã thÓ gäi l h m l−îng vèn cè ®Þnh trong mét ®¬n vÞ kÕt qu¶ s¶n xuÊt. C«ng thøc tÝnh: G ý nghi cña E l ®Ó cã ®−îc mét ®¬n vÞ kÕt qu¶ s¶n xuÊt th× E = cÇn bao nhiªu ®¬n vÞ gi¸ trÞ t i s¶n cè ®Þnh. ChØ tiªu n y Q tÝnh ra c ng nhá th× hiÖu qu¶ sö dông t i s¶n cè ®Þnh c ng cao. * Ph©n tÝch c¸c yÕu tè ¶nh h−ëng ®Õn hiÖu qu¶ sö dông TSC§ VÝ dô: Cã t i liÖu sau ®©y trong 1 doanh nghiÖp B¶ng 2.9: DiÔn gi¶i §VT kú gèc kú b¸o c¸o % so s¸nh A 1 2 3 4=3/2 1. Gi¸ trÞ s¶n xuÊt (Q) tr.d 8400 10000 119,05 2. TSC§ b/q dïng v o SXKD (G) tr.d 1220 1364 111,80 Tr.®ã: TSC§ trùc tiÕp SXKD (Gt) tr.d 700 844 120,57 3. HiÖu suÊt SD TSC§ chung (H) tr.d 6,89 7,33 106,48 4. HiÖu suÊt SD TSC§ trùc tiÕp (Ht) tr.d 12,00 11,85 98,74 5. Tû trängTSC§ trùc tiÕp (d = Gt/G) % 57,38 61,88 107,84 TSC§ cña doanh nghiÖp trang bÞ cho s¶n xuÊt hay l m dÞch vô bao giê còng bao gåm 2 bé phËn chÝnh: bé phËn trùc tiÕp t¹o ra s¶n phÈm hay dÞch vô bé phËn phôc vô cho s¶n xuÊt hay dÞch vô. Tr ư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Th ng kê Doanh nghi p Nông nghi p 27
- Thèng kª t i s¶n cña doanh nghiÖp ___ Do ®ã muèn t¨ng hiÖu qu¶ sö dông TSC§ cho s¶n xuÊt kinh doanh th×: Mét mÆt t¨ng hiÖu qu¶ cña bé phËn trùc tiÕp t¹o ra s¶n phÈm Mét mÆt kh¸c ph¶i t¨ng tû träng bé phËn trùc tiÕp trong tæng gi¸ trÞ TSC§ cña doanh nghiÖp. Khi ph©n tÝch c¸c yÕu tè ¶nh h−ëng tíi hiÖu qu¶ sö dông TSC§ ta cã thÓ lËp hÖ thèng chØ sè sau: H 1 Ht 1 d 1 = x ; H 1 H 0 = (Ht 1 Ht 0) d 1 + (d 1 d 0) Ht 0 H 0 Ht 0 d 0 Thay sè v o tÝnh to¸n ta cã: 1.0654 = 0.9873 x 1.0789 7,33 6,88 = (11,848 12) x 0.619 + (61,9 57,37) x 12 0.45 = 0,094088 + 0,5436 0.45 = 0,094 + 0,544 NhËn xÐt: HiÖu suÊt sö dông TSC§ chung to n n¨m b¸o c¸o so víi n¨m gèc t¨ng 6,54% hay 0,45 tr.® l do 2 yÕu tè: Do hiÖu suÊt sö dông TSC§ trùc tiÕp s¶n xuÊt kinh doanh n¨m b¸o c¸o so víi n¨m gèc gi¶m 1,27% l m cho hiÖu suÊt sö dông TSC§ chung cña doanh nghiÖp gi¶m 0,094 tr.® Do tû träng TSC§ dïng trùc tiÕp s¶n xuÊt n¨m b¸o c¸o so víi n¨m gèc t¨ng 7,89% l m cho hiÖu suÊt sö dông TSC§ chung cña doanh nghiÖp t¨ng 0,544tr.®. * ¶nh h−ëng cña hiÖu suÊt sö dông TSC§ trùc tiÕp s¶n xuÊt ®Õn n©ng cao kÕt qu¶ s¶n xuÊt Tõ c«ng thøc: H = Q/G Q = H x G V× H = Ht x d Q = Ht x d x G Nh− vËy, kÕt qu¶ s¶n xuÊt phô thuéc v o 3 yÕu tè: HiÖu suÊt sö dông TSC§ trùc tiÕp dïng v o s¶n xuÊt kinh doanh (Ht) tû träng TSC§ trùc tiÕp dïng v o s¶n xuÊt kinh doanh (d) Gi¸ trÞ TSC§ nãi chung dïng v o SXKD (G) Ta cã hÖ thèng chØ sè sau: Q1 Ht 1 d 1 G 1 = x x ; Q 1 Q 0 = (Ht 1 Ht 0)d 1G1 + (d 1 d 0) Ht 0 G 1 Q 0 Ht 0 d 0 G0 + (G 1 G 0) Ht 0d0 Lêy l¹i thÝ dô trªn, thay sè v o ta cã: 10000 11,85 61,88 1364 = x x 8400 12,00 57,38 1220 1,1904 = 0,9873 x 1,0789 x 1,1180 10000 8400 = (11,85 12,00) x 61,88 x 1364 + (61,88 57,38)x12 x 1367 + (1364 1220) x 12 x 5738 1600 = 128 + 742 + 991 ; do viÖc tÝnh to¸n kh«ng ch½n nªn ®iÒu chØnh l¹i l : 1600 = 133 + 742 + 991 (triÖu ®ång) NhËn xÐt: Gi¸ trÞ s¶n xuÊt n¨m b¸o c¸o so víi n¨m gèc t¨ng 19,04% hay 1600 triÖu ®ång l do ba yÕu tè: Do hiÖu suÊt sö dông TSC§ trùc tiÕp s¶n xuÊt kinh doanh n¨m b¸o c¸o so víi n¨m gèc gi¶m 1,27% l m cho gi¸ trÞ s¶n xuÊt n¨m b¸o c¸o so n¨m gèc cña doanh nghiÖp gi¶m 133 triÖu ®ång. Tr ư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Th ng kê Doanh nghi p Nông nghi p 28
- Thèng kª t i s¶n cña doanh nghiÖp ___ Do tû träng TSC§ trùc tiÕp dïng v o s¶n xuÊt n¨m b¸o c¸o so víi n¨m gèc t¨ng 7,89% l m cho gi¸ trÞ s¶n xuÊt n¨m b¸o c¸o so n¨m gèc cña doanh nghiÖp t¨ng 742 triÖu ®ång. Do gi¸ trÞ TSC§ dïng v o s¶n xuÊt kinh doanh n¨m b¸o c¸o so n¨m gèc t¨ng 11,8% l m cho gi¸ trÞ s¶n xuÊt n¨m b¸o c¸o so n¨m gèc cña doanh nghiÖp t¨ng 991 triÖu ®ång. 3. Thèng kª t i s¶n l−u ®éng (TSL§) trong doanh nghiÖp 3.1. Kh¸i niÖm v ®Æc ®iÓm cña t i s¶n l−u ®éng * Kh¸i niÖm §èi t−îng lao ®éng trong doanh nghiÖp ®−îc thÓ hiÖn th nh 2 bé phËn: VËt t− dù tr÷ ®Ó chuÈn bÞ cho qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ®−îc liªn tôc. Nh÷ng vËt t− ®ang trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh. Hai bé phËn n y biÓu hiÖn d−íi h×nh th¸i vËt chÊt ®−îc gäi l t i s¶n l−u ®éng (TSL§). Gi¸ trÞ b»ng tiÒn cña t i s¶n l−u ®éng gäi l vèn l−u ®éng (VL§). MÆt kh¸c, qu¸ tr×nh s¶n xuÊt cña doanh nghiÖp lu«n lu«n g¾n liÒn víi qu¸ tr×nh l−u th«ng, ph©n phèi. Trong qu¸ tr×nh n y doanh nghiÖp ph¶i tiÕn h nh mét sè c«ng viÖc: chän läc, ®ãng gãi, xuÊt b¸n s¶n phÈm, thanh to¸n víi kh¸ch h ng vv Do ®ã, trong qu¸ tr×nh l−u th«ng h×nh th nh mét kho¶n vèn trong thanh to¸n vèn tiÒn tÖ ®−îc gäi l t i s¶n l−u th«ng. T i s¶n l−u th«ng n»m trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt v l−u th«ng thay chç cho nhau v vËn h nh kh«ng ngõng. Sè tiÒn øng tr−íc vÒ nh÷ng t i s¶n ®ã ®−îc gäi l vèn l−u th«ng (VLT). * §Æc ®iÓm t i s¶n l−u ®éng T i s¶n l−u ®éng cã c¸c ®Æc ®Óm sau ®©y: ChØ tham gia mét lÇn v o qu¸ tr×nh s¶n xuÊt v do ®ã to n bé gi¸ trÞ cña nã ®−îc chuyÓn dÞch mét lÇn v o gi¸ trÞ s¶n phÈm. Cã tèc ®é chu chuyÓn nhanh h¬n t i s¶n cè ®Þnh. Th«ng th−êng, thêi gian quay vßng vèn tèi ®a l mét n¨m. V× vËy, trong mçi vßng quay khèi l−îng vèn l−u ®éng kh«ng cÇn nhiÒu nh− vèn cè ®Þnh. T i s¶n l−u ®éng ph¶i tr¶i qua nhiÒu kh©u, nhiÒu giai ®o¹n ë nhiÒu bé phËn qu¶n lý kh¸c nhau nh−: dù tr÷ s¶n xuÊt – l−u th«ng, nªn viÖc b¶o ®¶m ®Çy ®ñ v c©n ®èi vèn l−u ®éng cho c¸c bé cã ý nghÜa quan träng ®èi víi yªu cÇu th−êng xuyªn liªn tôc cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh. T i s¶n l−u ®éng biÓu hiÖn d−íi nhiÒu h×nh thøc kh¸c nhau (hiÖn vËt, tiÒn mÆt, ). T i s¶n l−u ®éng cã quan hÖ chÆt chÏ, liªn doanh v liªn kÕt víi c¶ hai ®Çu cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt (®Çu v o kh©u mua c¸c nguyªn nhiªn vËt liÖu; ®Çu ra kh©u tiªu thô s¶n phÈm). Do ®ã, cÇn phÊn ®Êu ®Ó b¶o to n vèn, tr¸nh x¶y ra t×nh tr¹ng chiÕm dông vèn lÉn nhau, day d−a trong thanh to¸n l m ¶nh h−ëng ®Õn hiÖu qu¶ v kÕt qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp. NhiÖm vô cña thèng kª t i s¶n l−u ®éng l ph¶i phôc vô ®¾c lùc cho viÖc qu¶n lý chÆt chÏ t i s¶n ®ã tõ lóc h×nh th nh, qua kh©u sö dông cho ®Õn khi thu håi vèn nh»m mang l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ cao. 3.2. Ph©n lo¹i t i s¶n l−u ®éng Qui m« cña doanh nghiÖp phô thuéc v o qui m« TSC§ v TSL§. §Ó x¸c ®Þnh ®−îc sè l−îng, qui m« tõng lo¹i TSL§, thèng kª cÇn thiÕt ph¶i ph©n lo¹i . Tuú thuéc gãc ®é nghiªn cøu kh¸c nhau m TSL§ ®−îc ph©n lo¹i theo tiªu thøc kh¸c nhau. D−íi ®©y l mét sè c¸ch ph©n lo¹i chñ yÕu. * Ph©n lo¹i t i s¶n l−u ®éng theo nguån vèn . C¨n cø theo tiªu thøc n y t i s¶n l−u ®éng ®−îc ph©n l m 4 tæ: + Vèn ph¸p ®Þnh: l lo¹i vèn ®−îc ®¨ng ký khi th nh lËp doanh nghiÖp. Mçi h×nh thøc së h÷u cã lo¹i vèn ph¸p ®Þnh riªng: Doanh nghiÖp quèc doanh cã vèn ng©n s¸ch hay vèn cÊp trªn cÊp. Doanh nghiÖp tËp thÓ cã vèn do x viÖn ®ãng gãp. C«ng ty cæ phÇn v c«ng ty tr¸ch nhiÖm Tr ư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Th ng kê Doanh nghi p Nông nghi p 29
- Thèng kª t i s¶n cña doanh nghiÖp ___ h÷u h¹n cã vèn cña c¸c cæ ®«ng. Doanh nghiÖp t− nh©n cã vèn cña chñ doanh nghiÖp. Doanh nghiÖp hçn hîp cã vèn gãp cña Nh n−íc, tËp thÓ, t− nh©n hay n−íc ngo i. + Vèn tù bæ sung: l vèn lÊy tõ quü ph¸t triÓn s¶n xuÊt, ®−îc trÝch tõ lîi nhuËn cña doanh nghiÖp. + Vèn liªn doanh: l bé phËn vèn do c¸c ®¬n vÞ tham gia liªn doanh ®ãng gãp. + Vèn vay ng¾n h¹n: l lo¹i vèn vay khi thiÕu. Doanh nghiÖp cã thÓ vay tõ ng©n h ng v c¸c tæ chøc t i chÝnh, tÝn dông, còng cã thÓ vay n−íc ngo i tõ c¸c tæ chøc t i chÝnh quèc tÕ, c¸c n−íc kh¸c v vay cña t− nh©n. Ph©n lo¹i theo nguån vèn ®−îc ghi ë phÇn t i s¶n nî cña b¶ng tæng kÕt t i s¶n nh»m phôc vô cho viÖc nghiªn cøu c¸c h×nh thøc huy ®éng vèn v t×m ra c¸c biÖn ph¸p thu hót vèn ®Ó më réng s¶n xuÊt kinh doanh. * Ph©n lo¹i theo c¸c giai ®o¹n cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh. T i s¶n l−u ®éng ®−îc ph©n l m 3 lo¹i: + T i s¶n trong kh©u dù tr÷: l t i s¶n hiÖn vËt ® ®−îc mua s¾m nh− nguyªn vËt liÖu ®Ó chuÈn bÞ ®−a v o giai ®o¹n s¶n xuÊt. + T i s¶n trong kh©u s¶n xuÊt: l nh÷ng chi phÝ cho s¶n phÈm trung gian ®ang tiÕp tôc s¶n xuÊt hay nu«i trång trong giai ®o¹n s¶n xuÊt. + T i s¶n trong kh©u l−u th«ng: l nh÷ng chi phÝ s¶n xuÊt v tiªu thô cña th nh phÈm v h ng ho¸ tr−íc khi tiªu thô v t i s¶n d−íi d¹ng tiÒn. Ph©n lo¹i theo tiªu thøc n y nh»m nghiªn cøu sù ph©n bæ t i s¶n l−u ®éng gi÷a c¸c kh©u s¶n xuÊt kinh doanh, sù thay ®æi c¬ cÊu t i s¶n trong c¸c kh©u v ®Æc ®iÓm cña tõng lo¹i h×nh s¶n xuÊt kinh doanh. * Ph©n lo¹i theo tr¹ng th¸i tån t¹i cña t i s¶n l−u ®éng Theo tiªu thøc n y th× t i s¶n l−u ®éng cña doanh nghiÖp ®−îc ph©n th nh 4 lo¹i: + C¸c lo¹i tiÒn n»m trong quü hay ng©n h ng. + §Çu t− ng¾n h¹n: l gi¸ trÞ nh÷ng chøng kho¸n ®Çu t− (cæ phiÕu, tr¸i phiÕu, tÝn phiÕu) cã thÓ chuyÓn ®æi th nh tiÒn trong vïng 1 n¨m. + C¸c kho¶n ph¶i thu tõ kh¸ch h ng, tõ néi bé v nh÷ng kho¶n thÕ chÊp, ký c−íc, ký quü v c¸c kho¶n øng v tr¶ tr−íc. + H ng tån kho: l t i s¶n dù tr÷ cho qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh d−íi d¹ng nguyªn vËt liÖu, c«ng cô, dông cô, s¶n phÈm trung gian, th nh phÈm v h ng ho¸. T i s¶n l−u ®éng ®−îc ph©n tæ theo tiªu thøc n y nh»m phôc vô cho viÖc lËp b¶ng c©n ®èi t i s¶n, nghiªn cøu môc tiªu v ph−¬ng h−íng sö dông. * Ph©n lo¹i theo h×nh thøc biÓu hiÖn T i s¶n l−u ®éng th−êng tån t¹i d−íi c¸c h×nh thøc cô thÓ sau: + TiÒn mÆt v ng©n phiÕu (néi tÖ, ngo¹i tÖ), c¸c chøng kho¸n v chøng tõ cã gi¸ trÞ nh− tiÒn, n»m trong quü hay trong c¸c tæ chøc t i chÝnh. + Gi¸ trÞ v ng b¹c, kim khÝ quý, ®¸ quý, ®å cæ, ®å trang søc. + C«ng cô, dông cô (gåm c¶ c«ng cô lao ®éng nhá). + Nguyªn nhiªn vËt liÖu (®ang trªn ®−êng vÒ v t¹i kho) + H¹t gièng, c©y v con gièng. + § n gia sóc, gia cÇm nu«i lÊy thÞt. + Ph©n bãn, thuèc trõ s©u v thó y. + S¶n phÈm dë dang, nöa th nh phÈm v c«ng cô m« h×nh tù chÕ. + Th nh phÈm. + § n sóc vËt vç bÐo v chê xuÊt chuång. + H ng ho¸. Mçi lo¹i t i s¶n l−u ®éng nãi trªn ®Òu cÇn thiÕt cho mét ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh nhÊt ®Þnh v ®−îc sö dông trong mét giai ®o¹n nhÊt ®Þnh cña qu¸ tr×nh ®ã. Tr ư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Th ng kê Doanh nghi p Nông nghi p 30
- Thèng kª t i s¶n cña doanh nghiÖp ___ 3.3. Thèng kª cung øng v dù tr÷ nguyªn vËt liÖu cho s¶n xuÊt cña doanh nghiÖp 3.3.1. Mét sè kh¸i niÖm * Cung øng nguyªn vËt liÖu: L viÖc dïng tiÒn ®Ó mua s¾m, vËn chuyÓn, nhËp kho, dù tr÷ v b¶o qu¶n c¸c lo¹i nguyªn nhiªn vËt liÖu chuÈn bÞ cho s¶n xuÊt kinh doanh kh©u ®Çu tiªn cña qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt. TSL§ lóc ®Çu lu«n lu«n tãn t¹i d−íi d¹ng vèn b»ng tiÒn, sau ®ã ®−îc dïng ®Ó t¹o ra ®èi t−îng lao ®éng m nguyªn, vËt liÖu l yÕu tè quan träng nhÊt cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. Trong mçi chu kú s¶n xuÊt, nhu cÇu vÒ nguyªn vËt liÖu phô thuéc v o khèi l−îng s¶n xuÊt v tiªu thô s¶n phÈm. To n bé khèi l−îng nguyªn vËt liÖu ®ã ®Òu ph¶i qua kh©u cung øng, dù tr÷ ®Ó ®¶m b¶o cho s¶n xuÊt tiÕn h nh liªn tôc, ®Òu ®Æn. NÕu ®Ó gi¸n ®o¹n sÏ g©y l ng phÝ lín vÒ n¨ng lùc s¶n xuÊt v thiÖt h¹i cho kinh doanh. * Dù tr÷ nguyªn vËt liÖu : Dù tr÷ nguyªn vËt liÖu cña doanh nghiÖp gåm 3 lo¹i: Dù tr÷ ®Þnh møc, dù tr÷ b¶o hiÓm v dù tr÷ thêi vô. Dù tr÷ th−êng xuyªn (dù tr÷ ®Þnh møc) l møc dù tr÷ tèi thiÓu cÇn thiÕt nguyªn vËt liÖu ®−îc tÝnh to¸n v x¸c ®Þnh cã c¨n cø vÒ sè l−îng v thêi gian ®Ó ®¶m b¶o nhu cÊu s¶n xuÊt th−êng xuyªn, ®Òu ®Æn. Dù tr÷ ®Þnh møc ®−îc thùc hiÖn th«ng qua viÖc x©y dùng c¸c ®Þnh møc chuÈn. ThÝ dô: H ng n¨m dù tr÷ l−îng thãc gièng, ph©n bãn ®ñ cho vô ®«ng xu©n tõ th¸ng 9, th¸ng 10. S¶n xuÊt b¸nh kÑo th¸ng 3 cÇn dù tr÷ ®ñ l−îng ®−êng, bét m× tõ th¸ng 2. Møc d÷ tr÷ th−êng xuyªn ®−îc x¸c ®Þnh cho tõng nguyªn vËt liÖu nh− sau: Mdttx = m x q x D Tr.®ã: Mdttx: møc dù tr÷ th−êng xuyªn m: l ®Þnh møc nguyªn vËt liÖu cho 1 ®¬n vÞ s¶n phÈm q: l khèi l−îng s¶n phÈm s¶n xuÊt 1 ng y D: l sè ng y s¶n xuÊt trong kú Trong n«ng nghiÖp, Mdttx x¸c ®Þnh cho 1 chu kú s¶n xuÊt (vô s¶n xuÊt, n¨m) nªn: Mdttx = m x q Tr.®ã: q l khèi l−îng s¶n phÈm s¶n xuÊt cña 1 chu kú Dù tr÷ b¶o hiÓm : l dù tr÷ ph©n t¸n cña doanh nghiÖp nh»m b¶o ®¶m cho s¶n xuÊt kinh doanh kh«ng bÞ gi¸n ®o¹n do cung øng nguyªn vËt liÖu gÆp sù cè b¸t th−êng. Dù tr÷ b¶o hiÓm cã t¸c dông ®Ò phßng, ng¨n ngõa c¸c t×nh tr¹ng sau: . §¬n vÞ cung cÊp ®ét nhiªn ph¸ vì hîp ®ång . Do thiªn tai . Sù cè khi vËn chuyÓn hay n¬i b¶o qu¶n Møc dù tr÷ b¶o hiÓm ®−îc x¸c ®Þnh theo tû lÖ % thÝch hîp cña møc dù tr÷ th−êng xuyªn v tuú thuéc v o tõng lo¹i nguyªn vËt liÖu. Dù tr÷ thêi vô: l dù tr÷ nguyªn vËt liÖu theo thêi vô, mïa sö dông nh»m æn ®Þnh s¶n xuÊt kinh doanh trong kú ®èi víi nguyªn vËt liÖu cã tÝnh thêi vô. ThÝ dô: dù tr÷ ph©n bãn, thuèc trõ s©u trong n«ng nghiÖp; dù trõ ®−êng bét m× v o c¸c th¸ng tiªu dïng nhiÒu nh− r»m trung thu, tÕt cæ truyÒn §Ó qu¶n lý v sö dông cã hiÖu qu¶ c¸c nguyªn vËt liÖu, thèng kª doanh nghiÖp cÇn ®¸nh gi¸ t×nh h×nh cung øng v dù tr÷; Dù b¸o nhu cÇu dù tr÷ v x¸c ®Þnh th«ng tin thÞ tr−êng nguyªn vËt liÖu. 3.3.2. B¶ng c©n ®èi nguyªn vËt liÖu Khi nghiªn cøu t×nh h×nh cung cÊp nguyªn vËt liÖu cho s¶n xuÊt cña doanh nghiÖp, thèng kª dùa v o b¶ng c©n ®èi nguyªn vËt liÖu ®Ó ®¸nh gi¸ tõng lo¹i vËt t−. B¶ng c©n ®èi nguyªn vËt liÖu tÝnh theo ®¬n vÞ hiÖn vËt cã d¹ng tæng qu¸t nh− sau: Tr ư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Th ng kê Doanh nghi p Nông nghi p 31
- Thèng kª t i s¶n cña doanh nghiÖp ___ B¶ng 2.10 : Cßn NhËp XuÊt Cßn l¹i Ghi chó TT Lo¹i NVL Quy §¬n l¹i C¸c Céng C¸c Céng cuèi kú c¸ch vÞ ®Çu nguån nhËp nguån xuÊt tÝnh kú nhËp xuÊt A 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 B¶ng c©n ®èi nguyªn vËt liÖu ®−îc lËp trªn c¬ së sè liÖu c¸c kho nguyªn vËt liÖu v nã l c¨n cø ®Ó lËp b¶ng c©n ®èi thèng kª cung øng v sö dông vËt t− trong s¶n xuÊt cña c¸c doanh nghiÖp. NÕu trong b¶ng c©n ®èi nguyªn vËt liÖu ghi râ ®−îc t×nh h×nh chÊt l−îng nguyªn vËt liÖu tån kho ®Çu kú (hoÆc nhËp cña n−íc ngo i) th× nã sÏ l ®iÒu kiÖn tèt cho viÖc lËp v chØ ®¹o thùc hiÖn kÕ ho¹ch s¶n xuÊt kú sau cña doanh nghiÖp. 3.3.3. C¸c chØ tiªu ®¸nh gi¸ t×nh h×nh cung øng v dù tr÷ nguyªn vËt liÖu Cung cÊp ®Çy ®ñ nguyªn, vËt liÖu cho s¶n xuÊt ®−îc thÓ hiÖn ë c¸c mÆt chÝnh sau: b¶o ®¶m ®Çy ®ñ vÒ sè l−îng, mÆt h ng, quy c¸ch tõng lo¹i nguyªn vËt liÖu v thêi gian theo yªu cÇu cña kÕ ho¹ch ® x¸c lËp. V× vËy, ®¸nh gi¸ t×nh h×nh cung øng v dù tr÷ nguyªn vËt liÖu cÇn sö dông c¸c chØ tiªu sau: 1). Khèi l−îng v kÕt cÊu nguyªn vËt liÖu cung øng Tr−íc hÕt cÇn ®¸nh gi¸ t×nh h×nh nhËp vÒ sè l−îng c¸c chñng lo¹i nguyªn vËt liÖu cho s¶n xuÊt. ThÝ dô: theo yªu cÇu s¶n xuÊt trong kú doanh nghiÖp ph¶i nhËp 32 lo¹i nguyªn vËt liÖu kh¸c nhau. Trong thùc tÕ doanh nghiÖp ® nhËp ®ñ 32 lo¹i, trong ®ã cã 8 lo¹i nguyªn vËt liÖu nhËp ngo¹i ®−îc thay thÕ b»ng nguyªn vËt liÖu trong n−íc tù s¶n xuÊt (víi chÊt l−îng s¶n phÈm ®−îc b¶o ®¶m). Nh− vËy kÕ ho¹ch nhËp vËt t− theo sè l−îng ® ho n th nh 100% v trong ®ã cã 25% vËt t− ®−îc thay thÕ b»ng nguyªn vËt liÖu trong n−íc. Khi tÝnh cho tõng lo¹i nguyªn vËt liÖu th−êng biÓu hiÖn b»ng ®¬n vÞ hiÖn vËt v cã thÓ sö dông c«ng thøc tÝnh l : ∑Mj : l khèi l−îng nguyªn vËt liÖu tõng lo¹i j M j Tr.®ã: d j l c¬ cÊu khèi l−îng nguyªn vËt liÖu tõng lo¹i dj = M j l khèi l−îng nguyªn vËt liÖu theo phÈm cÊp lo¹i j ∑Mj ∑Mj l tæng khèi l−îng nguyªn vËt liÖu tõng lo¹i j j Khi tÝnh cho to n bé nguyªn vËt liÖu th× ph¶i dïng ®¬n vÞ gi¸ trÞ víi c¸c c«ng thøc tÝnh to¸n sau: ∑∑Mj : l khèi l−îng nguyªn vËt liÖu tõng lo¹i j i M ij S ij Tr.®ã: d j l c¬ cÊu khèi l−îng nguyªn vËt liÖu tõng lo¹i dj = M ij S ij l gi¸ trÞ nguyªn vËt liÖu lo¹i i nhËp ë c¸c ®ît j ∑∑Mij S ij ∑∑Mj S ij l tæng gi¸ trÞ nguyªn vËt liÖu j i j i Sij : l gi¸ mua 1 ®¬n vÞ nguyªn vËt liÖu lo¹i i ®ît nhËp j Khèi l−îng v c¬ cÊu nguyªn vËt liÖu cung øng theo c¸c ®ît nhËp, theo c¸c hîp ®ång mua vËt t− cho thÊy vai trß cña tõng ®ît nhËp hay hîp ®ång cã ¶nh h−ëng ®Õn b¶o ®¶m nguyªn vËt liÖu cho s¶n xuÊt. NÕu tÝnh c¬ cÊu nguyªn vËt liÖu theo thÞ tr−êng hay khu vùc cßn gióp cho doanh nghiÖp x¸c ®Þnh nguån v b¹n h ng cung cÊp æn ®Þnh v l©u d i. Tr ư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Th ng kê Doanh nghi p Nông nghi p 32
