Công tác xã hội - Đánh giá hiệu quả truyền thông trực tiếp về đối xử bình đẳng với người có HIV ở thị xã Hà Đông

Nội dung text: Công tác xã hội - Đánh giá hiệu quả truyền thông trực tiếp về đối xử bình đẳng với người có HIV ở thị xã Hà Đông

1. liên hiệp các hội khoa học và kỹ thuật Việt Nam Đánh giá hiệu quả truyền thông trực tiếp về đối xử bình đẳng với ng−ời có HIV ở thị xã hà đông Đặng Văn Khoát - Đỗ Thị Tỵ Mai Hồng Hạnh - Trần Văn Nghĩa- Phạm Hạnh Vân Nguyễn Anh Thành và cộng tác viên Trung tâm huy động cộng đồng Việt Nam phòng chống HIV/AIDS hà nội, tháng 4.2005
2. Mục lục Nội dung Trang Lời cảm ơn Danh mục viết tắt Ch−ơng I. Tổng quan, mục tiêu và ph−ơng pháp nghiên cứu 1 Phần I. Tổng quan 1 Phần II. Mục tiêu nghiên cứu 7 Phần III. Ph−ơng pháp nghiên cứu 7 Ch−ơng II. Kết quả đánh giá và bàn luận 10 Phần I. Kết quả phỏng vấn những ng−ời có HIV và gia đình ng−ời có HIV 10 Phần II. So sánh kết quả điều tra kiến thức, thái độ và thực hành của ng−ời dân ở ph−ờng Quang Trung qua hai thời điểm tháng 9.2004 và tháng 1.2005. 18 Phần III. So sánh kết quả điều tra kiến thức, thái độ và thực hành ở ng−ời dân ở ph−ờng Yết Kiêu qua 2 thời điểm tháng 9.2004 và tháng 1.2005 23 Phần IV. So sánh kết quả điều tra kiến thức, thái độ và thực hành của ng−ời dân ở ph−ờng Quang Trung và ph−ờng Yết Kiêu qua cùng thời điểm tháng 1.2005 28 Phần V. So sánh kết quả điều tra về kiến thức, thái độ, thực hành của cán bộ ở ph−ờng Quang Trung và cán bộ ở ph−ờng Yết Kiêu qua cùng thời điểm tháng 1.2005 32 Phần VI. Đánh giá hiệu quả của truyền thông trực tiếp ở 2 ph−ờng Quang Trung và yết kiêu 37 Ch−ơng III. Kết luận và khuyến nghị 45 Tài liệu tham khảo 47 Danh mục bảng, biểu 48 Bảng câu hỏi điều tra 51
3. Lời cảm ơn Các tác giả xin chân thành cảm ơn nhân dân và cán bộ thị xã Hà Đông, ph−ờng Quang Trung và ph−ờng Yết Kiêu đã tạo điều kiện thuận lợi và tích cực tham gia hoàn thành dự án Đánh giá hiệu quả truyền thông trực tiếp về đối xử công bằng với ng−ời có HIV/AIDS ở Thị xã Hà Đông. Xin cảm ơn các bạn đã nhiệt tình tham gia mọi hoạt động của dự án, từ tập huấn, diễn đàn, hội nghị khoa học đến thiết kế, triển khai phỏng vấn trên thực địa, đẩy mạnh truyền thông trực tiếp về chống kỳ thị và phân biệt đối xử với ng−ời có HIV trong thời gian qua. Đặc biệt xin hoan nghênh 30 cán bộ ở hai ph−ờng Quang Trung và Yết Kiêu đã đ−ợc những ng−ời dân qua phỏng vấn giới thiệu là tuyên truyền viên tích cực cho việc đối xử công bằng với ng−ời có HIV. Các tác giả xin trân trọng cảm ơn Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam đã chỉ đạo và hỗ trợ Trung tâm Huy động Cộng đồng Việt Nam phòng chống HIV/AIDS hoàn thành dự án. Tháng 5.2005
4. Những từ viết tắt AIDS: Hội chứng suy giảm miễn dịch mắc phải AusAID Cơ quan phát triển Quốc tế Australia COHED Trung tâm nghiên cứu sức khỏe cộng đồng và phát triển cs Cộng sự HIV Vi rút gây hội chứng suy giảm miễn dịch mắc phải ở ng−ời ICAAP Hội nghị AIDS quốc tế khu vực châu á - Thái Bình D−ơng ISDS Viện Nghiên cứu Phát triển Xã hội ILO Tổ chức Lao động Quốc tế KT&PBĐX Kì thị và phân biệt đối xử PBĐX Phân biệt đối xử NCH Ng−ời có HIV/AIDS NC Ng−ời chủ NXV Ng−ời xin việc NLĐ Ng−ời lao động UNAIDS Ch−ơng trình phối hợp phòng chống AIDS của Liên Hợp Quốc XN Xét nghiệm VICOMC Trung tâm Huy động Cộng đồng Việt Nam Phòng chống HIV/AIDS WHO Tổ chức Y tế Thế giới
5. Liên hiệp các hội khoa học và kỹ thuật việt nam Đánh giá hiệu quả truyền thông trực tiếp về đối xử bình đẳng với ng−ời có HIV ở thị xã Hà Đông Đặng Văn Khoát - Đỗ Thị Tỵ Mai Hồng Hạnh - Trần Văn Nghĩa - Phạm Hạnh Vân, Nguyễn Anh Thành và cộng tác viên Trung tâm huy động cộng đồng việt Nam phòng chống HIV/AIDS Hà Nội, tháng 4.2005
6. Đánh giá hiệu quả truyền thông trực tiếp về đối xử bình đẳng với ng−ời có HIV ở thị xã Hà Đông ch−ơng I. Tổng quan, mục tiêu và ph−ơng pháp nghiên cứu phần I. Tổng quan 1. Tình hình HIV/AIDS Dịch HIV/AIDS vẫn còn đang lan rộng trên toàn cầu và cho tới nay chúng ta còn ch−a hiểu hết những tác động về các mặt kinh tế, xã hội của đại dịch đến mỗi xã hội nói chung và đến những ng−ời đang sống với HIV nói riêng. Theo Chiến l−ợc quốc gia phòng chống HIV/AIDS ở Việt Nam đến năm 2010 và tầm nhìn 2020 (1) gọi tắt d−ới đây là Chiến l−ợc quốc gia, ban hành kèm theo quyết định số 36/2004/QĐ-TTg ngày 17.3.2004 cua Thủ t−ớng chính phủ, trên thế giới, “tính đến cuối năm 2003, UNAIDS và WHO đã công bố có khoảng 46 triệu ng−ời nhiễm HIV/AIDS đang còn sống; 5.8 triệu ng−ời mới nhiễm trong năm và 3,5 triệu ng−ời tử vong do AIDS trong năm”. ở khu vực Nam á và Đông Nam á, theo báo cáo cập nhật của UNAIDS/WHO tháng 12.2004 (2) −ớc tính có khoảng 2,1 triệu ng−ời chung sống với HIV. Tại Trung quốc cả 31 tỉnh, thành phố và khu tự trị đều phát hiện đ−ợc ng−ời có HIV, còn −ớc tính có khoảng 1,5 triệu ng−ời có HIV trong đó có 850,000 ng−ời lớn và 220,000 phụ nữ. Thái Lan là đất n−ớc từ những năm 1990, HIV chủ yếu lây truyền qua mại dâm thì đến nay, một nửa số ng−ời nhiễm mới là những ng−ời vợ hoặc bạn tình của những ng−ời đàn ông đã nhiễm HIV cách đây vài năm. Campuchia, quốc gia với tỉ lệ ng−ời có HIV cao nhất lại có mức độ lây nhiễm đang ổn định (khoảng 3% từ năm 1997) cùng với việc giảm bớt các hành vi nguy cơ cao (tỉ lệ ng−ời mại dâm trong các nhà chứa có HIV từ 43% năm 1998 giảm xuống 29% năm 2002). Nếu nh− ở Thái Lan và Campuchia, HIV lây chủ yếu là qua đ−ờng tình dục thì ở Malaysia, Myama và Việt Nam, HIV chủ yếu lây qua đ−ờng máu ở những ng−ời tiêm chích ma tuý. ở n−ớc ta, thống kê của Bộ Y tế cho thấy số ng−ời có HIV đ−ợc phát hiện những năm gần đây tiếp tục gia tăng. Tính đến 31.12.2004, đã có 90,380 ng−ời có HIV đ−ợc phát hiện, trong đó có 14,428 ng−ời chuyển sang giai đoạn AIDS và 8,398 ng−ời đã chết. Theo Chiến l−ợc quốc gia (1), “lây nhiễm HIV chủ yếu là qua tiêm chích ma túy, đối t−ợng nhiễm HIV có xu h−ớng trẻ hoá rõ rệt, lây nhiễm qua quan hệ tình dục có xu h−ớng gia tăng và dao động, dịch HIV/AIDS đã có dấu hiệu lây lan ra cộng đồng, những ng−ời có HIV/AIDS ở Việt Nam đa dạng, ở mọi địa ph−ơng và diễn biến phức tạp”. “Tỉ lệ nhóm thanh niên khám tuyển nghĩa vụ quân sự tăng tới 9,3%o vào năm 2001; tỉ lệ nhiễm HIV trong phụ nữ có thai là 3.4%o vào năm 2002. Đã phát hiện 343 ca trẻ em d−ới 5 tuổi nhiễm HIV do lây truyền từ mẹ sang con.” 1
7. Theo kết quả −ớc tính và dự báo nhiễm HIV/AIDS ở Việt Nam giai đoạn 2004-2010, số l−ợng dự đoán sẽ nh− sau: 2004: 185.577 ca HIV 39.340 ca AIDS 35.047 ca chết do AIDS 2010: 350.970 112.227 104.701 2. Tình hình kỳ thị và phân biệt đối xử liên quan đến HIV Trong thông điệp của mình nhân ngày Thế giới Phòng chống AIDS 1.12.2003, Tổng th− ký Liên hiệp quốc đã nói: “Lẽ ra chúng ta phải làm giảm đ−ợc một phần t− số thanh niên bị nhiễm HIV ở các n−ớc bị ảnh h−ởng nghiêm trọng nhất; lẽ ra chúng ta phải làm giảm đ−ợc một nửa số trẻ nhỏ bị nhiễm; và lẽ ra chúng ta phải triển khai ch−ơng trình chăm sóc toàn diện ở khắp mọi nơi. Với tiến độ nh− hiện nay, chúng ta sẽ không đạt đ−ợc bất cứ mục tiêu nào vào năm 2005. Chúng ta không đạt đ−ợc tiến độ hoàn thành các mục tiêu này vì rụt rè, vì không dám đối mặt với các sự kiện rắc rối, hoặc thành kiến với đồng loại, thậm chí còn chậm trễ hơn nữa, vì kỳ thị và phân biệt đối xử với những ng−ời sống với HIV. Hãy đừng để một ai đó ảo t−ởng rằng chúng ta có thể bảo vệ đ−ợc chính mình bằng cách dựng lên những bức rào ngăn cách giữa “chúng ta” và “họ”. Trong thế giới có AIDS khốc liệt này, không có khái niệm “chúng ta” và “họ’ (3). Kỳ thị và phân biệt đối xử là một hiện t−ợng xã hội, nhất là đối với những ng−ời có HIV/AIDS. HIV/AIDS th−ờng đ−ợc xem nh− một căn bệnh chết ng−ời và kèm theo đó là việc phân biệt đối xử và vi phạm nhân quyền. Theo báo cáo Chung sống với HIV/AIDS ở ấn độ: Kỳ thị và phân biệt đối xử trong xã hội, Joy Elamon nhận xét “đã có những tr−ờng hợp bắt buộc về h−u, hạn chế quyền lợi hoặc từ chối việc làm với ng−ời có HIV. Sự phân biệt đối xử thái quá còn xảy ra trong cơ sở y tế, những ng−ời có HIV đã gặp các nhân viên y tế từ chối điều trị, trách mắng ng−ời bệnh, lơ là trong chăm sóc” (4). Những việc t−ơng tự nh− vậy cũng xảy ra ở Thái Lan. Theo báo cáo về Kỳ thị và phân biệt đối xử với ng−ời có HIV, Access Foundation qua các nghiên cứu tr−ờng hợp cho thấy “Kỳ thị và phân biệt đối xử với những ng−ời có HIV nh− từ chối điều trị, không cho học sinh đến tr−ờng hay đuổi học, xét nghiệm bắt buộc, không tuyển dụng hay đuổi việc vì có HIV, từ chối hoặc hạn chế tiếp cận các dịch vụ bảo hiểm, phúc lợi xã hội hay các tiện ích công cộng và vi phạm nhân quyền hoặc hạn chế ng−ời có HIV tham gia các nghiên cứu về HIV/AIDS đã xẩy ra ở Thái Lan” (5). Trong báo cáo Những nỗ lực loại trừ kỳ thị và phân biệt đối xử ở Việt Nam ở Hội nghị vệ tinh về kỳ thị và phân biệt đối xử với ng−ời có HIV, Hội nghị ICAAP lần thứ 6, Chung á (6) cho rằng “kỳ thị và phân biệt đối xử với ng−ời có HIV ở Việt Nam cũng khá phổ biến, giống nh− ở các quốc gia khác. Lý do là rất nhiều ng−ời ch−a hiểu biết đầy đủ về AIDS, cho AIDS là một bệnh dễ lây và khó chữa. Ng−ời ta sợ bị lây HIV/AIDS cũng nh− họ đã từng khiếp sợ các bệnh tr−ớc đây không thể chữa đ−ợc nh− bệnh lao, bệnh phong. Hơn nữa kỳ thị với HIV cũng liên quan tới các hành vi gắn với sự lây truyền nh− quan hệ tình dục và tiêm chích không an toàn, đặc biệt là quan hệ tình dục với gái mại dâm hoặc tiêm chích ma tuý”. 2
8. Những ng−ời có HIV, những ng−ời chăm sóc nh− nhân viên y tế, hội viên phụ nữ từ Hà Nội, Hải Phòng, Quảng Ninh, Hà Tây, Đà Nẵng và TP Hồ Chí Minh tại Hội thảo quốc gia về t− vấn và chăm sóc HIV/AIDS do Trung tâm Huy động cộng đồng Việt Nam phòng chống AIDS (VICOMC) tổ chức năm 1999 (7) đã nêu ra nhiều dẫn chứng về kỳ thị và phân biệt đối xử cũng nh− nguyện vọng đ−ợc đối xử bình đẳng của những ng−ời chung sống với HIV. Tại Hội thảo tập huấn về kỳ thị và phân biệt đối xử liên quan đến HIV/AIDS do Viện Nghiên cứu Phát triển Xã hội tổ chức năm 2002 (8) gồm những ng−ời sống với HIV đến từ Hà Nội, Hải Phòng và Cần Thơ, các nhân chứng trực tiếp đã trình bày những hình thái phân biệt đối xử mà họ đã trải qua ở rất nhiều lĩnh vực khác nhau nh− y tế, việc làm, luật pháp và hành chính. Tài liệu truyền thông của UNAIDS và Hội Nghị sĩ về Dân số và Phát triển Việt Nam (VAPPD) xuất bản tháng 6. 2003 (9) cũng đ−a ra các dẫn chứng về kỳ thị và phân biệt đối xử nh− không nhận cháu vào nhà trẻ, từ chối khám bệnh Trong đề tài Giảm kỳ thị và phân biệt đối xử đối với ng−ời có HIV/AIDS tại nơi làm việc báo cáo tại Hội thảo phối hợp của Liên hiệp quốc về giảm thiểu sự kỳ thị và phân biệt đối xử liên quan đến HIV/AIDS tại nơi làm việc ngày 16.12.2003 (10), Lê Bạch D−ơng đã phát hiện là chính công nhân do thiếu hiểu biết cũng có những ý kiến biểu thị sự kỳ thị và phân biệt đối xử nh−: - “30% số ng−ời lao động đ−ợc hỏi cho rằng cần phải sa thải ng−ời lao động có HIV vì lợi ích của những ng−ời lao động khác. - “82.5% số ng−ời lao động đ−ợc hỏi cho rằng cần tiến hành kiểm tra HIV đối với ng−ời xin việc tr−ớc khi nhận họ vào làm trong các nhà máy. Lý do chủ yếu đ−a ra là để bảo đảm tình trạng sức khoẻ của những ng−ời lao động khác và bố trí công việc thích hợp cho ng−ời có HIV. - “70% số ng−ời lao động đ−ợc hỏi cho rằng không nên tuyển dụng ng−ời có HIV vào làm việc trong các nhà máy vì nếu nhận họ vào sẽ phải chịu trách nhiệm về sức khoẻ của họ. - “85% số ng−ời lao động đ−ợc hỏi cho rằng các nhà máy nên tiến hành kiểm tra HIV th−ờng xuyên để xác định những ng−ời bị nhiễm HIV. ý t−ởng này thậm chí còn đ−ợc sự ủng hộ của các nhân viên y tế. - “85% số ng−ời lao động đ−ợc hỏi cho rằng họ muốn thông tin về việc kiểm tra HIV đ−ợc công bố để những ng−ời khác có thể tiến hành các biện pháp phòng chống. - “71.5% số ng−ời lao động đ−ợc hỏi cho rằng cách tốt nhất để phòng chống HIV là không tiếp xúc với ng−ời có HIV”. Trong đề tài Phân tích tình hình kỳ thị và phân biệt đối xử liên quan đến HIV/AIDS ở Hà Nội, tại Hội nghị giới thiệu kết quả nghiên cứu về kỳ thị và phân biệt đối xử liên quan đến HIV/AIDS (11), Đặng Văn Khoát và CS đã phản ảnh khá nhiều tr−ờng hợp phân biệt đối xử do nhân viên y tế, gia đình họ nh−: 3
9. - “Trong phòng đón tiếp bệnh nhân của bệnh viện X luôn có dòng chữ “Không có gi−ờng bệnh cho bệnh nhân AIDS” hoặc “Không có bác sĩ chuyên khoa AIDS”. - “Anh không thể đ−ợc vào viện nếu không có ng−ời nhà” - Ba phụ nữ đã nói khi họ mang bầu họ không đ−ợc nhập viện để đ−ợc chăm sóc tr−ớc và sau khi sinh, hoặc phá thai. Trong cả ba tr−ờng hợp, lý do bị từ chối là vì tình trạng có HIV của họ. - “Họ rất sợ tôi mặc dù lúc đó tôi chẳng có triệu chứng gì. Họ dùng một chiếc th−ớc kẻ gạt tờ giấy giới thiệu của tôi sang một bên chỉ vì trong tờ giấy đó giới thiệu tôi là ng−ời có HIV”. - “Có vẻ nh− họ quan tâm đến chúng tôi nh−ng thực ra có điều gì đó miễn c−ỡng trong cách họ chăm sóc chúng tôi” - Nhiều ng−ời phàn nàn vì “bị làm lộ bí mật, vì bị chủ kiếm cớ đuổi việc hoặc vận động tự ý xin thôi việc” - Một nhân chứng trong cuộc nghiên cứu này đã phát biểu tại hội nghị: “Trên thực tế, hiện nay vẫn còn nhiều ng−ời có HIV còn tự kỳ thị và cô lập bản thân mình, đồng thời phải chịu sự kỳ thị và phân biệt đối xử của cộng đồng ở nhiều nơi trên thế giới. Là ng−ời th−ờng xuyên tiếp xúc, t− vấn và động viên những ng−ời có HIV và những ng−ời dễ cảm nhiễm với HIV, tôi th−ờng đ−ợc nghe họ tâm sự về bao khó khăn gặp phải nh− không có khả năng tự điều trị, nh− bị phân biệt đối xử bởi chính gia đình, bạn bè, hàng xóm và cả những nhân viên y tế; tuy rằng một số anh chị em cũng đã nhận đ−ợc sự thông cảm và hỗ trợ của một số gia đình, bạn bè và nhân viên y tế; điều đó đã giúp họ v−ợt qua đ−ợc những khủng hoảng tâm lý xã hội và trở thành những ng−ời tình nguyện phòng chống AIDS.” Cũng tại Hội nghị giới thiệu kết quả nghiên cứu về kỳ thị và phân biệt đối xử liên quan đến HIV/AIDS nói trên, trong báo cáo về đề tài Tìm hiểu Kỳ thị và Phân biệt Đối xử liên quan đến HIV/AIDS ở Việt Nam - Bản tóm tắt công bố ngày 28.4.2004 (12), Khuất Thu Hồng và CS đã báo cáo kết quả khảo sát định tính tại những ph−ờng đã đ−ợc lựa chọn của thành phố Cần Thơ từ ngày 4 đến 19/1/2003 và tại Hải Phòng từ ngày 12 đến 26/2/2003. Phân tích số liệu định tính thu thập đ−ợc từ hơn 250 đối t−ợng tham gia khảo sát theo hệ thống các chủ đề nghiên cứu đã cho thấy sự kỳ thị liên quan tới HIV/AIDS phần lớn bắt nguồn từ hai vấn đề: “Vấn đề thứ nhất, ng−ời dân trong cộng đồng nhìn chung đã có hiểu biết về các đ−ờng lây truyền của HIV, nh−ng sự mơ hồ và hoài nghi vẫn tồn tại dai dẳng khiến họ vẫn còn lo sợ về việc lây nhiễm HIV thông qua các tiếp xúc thông th−ờng hàng ngày với ng−ời có HIV. Điều này đã dẫn tới việc ng−ời dân áp dụng những biện pháp, th−ờng là không cần thiết và mang tính kỳ thị, mà họ nghĩ là có tác dụng phòng tránh sự lây truyền của căn bệnh. “Vấn đề thứ hai gắn tới một thực tế là trong suy nghĩ của các lãnh đạo cộng đồng, cán bộ y tế cơ sở, và của ng−ời dân, HIV/AIDS liên quan chặt chẽ với nghiện chích ma tuý và mại dâm, hai vấn đề bị coi là “tệ nạn xã hội”. Do vậy, sự phán xét đạo đức đã lan từ nhóm này sang những ng−ời có HIV/AIDS, mà th−ờng bị coi là 4
10. nhiễm HIV thông qua những hành vi mang lại hệ quả xấu về kinh tế - xã hội và đạo đức đối với gia đình và toàn xã hội. “Các phát hiện cũng cho thấy phụ nữ có HIV/AIDS có xu h−ớng bị kỳ thị nặng nề hơn nam giới bởi sự kết hợp giữa một bên là những giả định phổ biến là lây nhiễm HIV do thực hiện các hành vi trái đạo đức, và bên kia là quan niệm xã hội cho rằng ng−ời phụ nữ phải có trách nhiệm về việc giữ gìn đạo đức cho gia đình và xã hội trong khi nam giới có thể theo đuổi những ham muốn riêng của mình” Nghiên cứu về Sự tham gia của ng−ời có HIV trong dự phòng và chăm sóc HIV/AIDS đã thu hút đ−ợc 276 ng−ời có HIV/AIDS và 123 ng−ời là cán bộ y tế, nhân viên xã hội và thân nhân ng−ời có HIV. Nghiên cứu do Trung tâm nghiên cứu sức khoẻ cộng đồng và phát triển (COHED) cùng với các đồng tác giả là Care International, Save the Children/UK, Family Health International và AusAID. Bản tóm tắt các khuyên nghị và kết luận ngày 24.5.2004 cho thấy: - “Hầu hết ng−ời có HIV tham gia nghiên cứu là những ng−ời có vị trí kinh tế - xã hội ở mức thấp, thu nhập không ổn định. - “Phân biệt đối xử trong hệ thống chăm sóc y tế đang ở mức cao. Họ đến các cơ sở y tế không phải vì tự nguyện xét nghiệm mà vì lý do khác nh− khám thai, phẫu thuật. Một số ng−ời bị từ chối điều trị hoặc bị trì hoãn điều trị do cán bộ y tế cũng sợ bị lây nhiễm HIV, sợ không có thuốc chữa; hoặc sợ họ xin tiền. - “Phụ nữ có HIV bị kỳ thị nhiều hơn. Ng−ời có HIV vẫn còn tự kỳ thị. - “Vi phạm nguyên tắc giữ bí mật thông tin là khá phổ biến, thông báo cho gia đình, ng−ời thân, cán bộ tr−ớc khi bản thân họ đ−ợc thông báo. - “Kiến thức về quyền lợi của ng−ời nhiễm rất hạn chế, họ sợ bị phân biệt đối xử nên cũng không đi khám bệnh và ngại tham gia các hoạt động xã hội.” Tóm lại, kỳ thị và phân biệt đối xử rất phổ biến ở các quốc gia khu vực châu á Thái Bình D−ơng và đã thể hiện qua: - Bắt buộc về h−u, hạn chế quyền lợi, từ chối việc làm hoặc sa thải vì lý do nhiễm HIV - Từ chối điều trị, có thái độ gay gắt, thờ ơ với bệnh nhân, phân biệt đối xử trong chăm sóc và hỗ trợ vì lý do nhiễm HIV - Đối xử khác đi, làm xét nghiệm mà không thông báo cho ng−ời đ−ợc xét nghiệm biết, xét nghiệm bắt buộc khi tuyển dụng hoặc trong thời gian đang làm việc vì lý do nhiễm HIV. - Từ chối thông báo kết quả cho ng−ời xét nghiệm, cách ly ng−ời có HIV trong các trung tâm giáo dục, bắt buộc ng−ời có HIV phải thông báo tình trạng HIV của mình cho bạn tình. - Không cho trẻ em đi học, đuổi học vì lý do có HIV 5
11. - Từ chối hoặc cấm không cho ng−ời có HIV tiếp cận các dịch vụ an toàn xã hội, phúc lợi xã hội, các tiện nghi công cộng hoặc thông báo tình trạng nhiễm HIV ở cửa khẩu khi đến các quốc gia. Với n−ớc ta, những dẫn chứng cho thấy kỳ thị và phân biệt đối xử đã diễn ra trong gia đình, nơi c− trú, tr−ờng học, các cơ quan, nhà máy và cả các cơ sở y tế. 3. Thay đổi hành vi là một quá trình diễn ra nh− sau: Trong các b−ớc thay đổi hành vi đó, b−ớc 5. Duy trì hành sau khó thực hiện hơn b−ớc tr−ớc. vi mới 4. Thực hành hành vi mới 3. Quyết định thay đổi 2. Thái độ tích cực 1. Kiến thức Kỹ năng Không biết Truyền thông đại chúng có tác dụng trong các b−ớc thay đổi hành vi nh−ng chủ yếu là cung cấp kiến thức và kỹ năng cho rất nhiều ng−ời trong cùng một thời điểm (b−ớc 1), góp phần giáo dục thái độ tích cực mong muốn thay đổi hành vi hoặc động viên, khuyến khích thay đổi hành vi (b−ớc 2). Truyền thông trực tiếp có tác dụng quyết định trong tất cả các b−ớc thay đổi hành vi và đặc biệt quan trọng trong buớc thuyết phục để ng−ời đ−ợc truyền thông quyết định thay đổi hành vi có nguy cơ (b−ớc 3), thực hành hành vi mới (b−ớc 4) và duy trì hành vi mới đó để trở thành thói quen mới và kinh nghiệm (b−ớc 5). Quyết tâm và nghi lực của cá nhân là yếu tố quan trọng nhất song cần đến yếu tố thứ hai là sự hỗ trợ của gia đình, của xã hội (ví dụ thành lập nhóm bạn giúp bạn, câu lạc bộ sau cai v.v ) 6
12. Phần II. Mục tiêu nghiên cứu: 1. Đánh giá ban đầu: kiến thức, thái độ và thực hành có liên quan đến kỳ thị và phân biệt đối xử với ng−ời có HIV ở hai ph−ờng Quang Trung và Yết Kiêu thuộc thị xã Hà Đông 2. Triển khai huấn luyện và truyền thông trực tiếp trong cán bộ và nhân dân thông qua mạng l−ới cán bộ y tế, cán bộ phụ nữ và ng−ời có HIV về đối xử bình đẳng với ng−ời có HIV của ph−ờng Quang Trung. 3. Đánh giá kết thúc: sự thay đổi về kiến thức, thái độ và thực hành có liên quan đến kỳ thị và phân biệt đối xử với ng−ời có HIV ở hai ph−ờng Quang Trung và Yết Kiêu. • So sánh kết quả điều tra về kiến thức, thái độ và thực hành của ng−ời dân ở ph−ờng Quang Trung là ph−ờng có can thiệp truyền thông trực tiếp; giữa 2 thời điểm tháng 9.2004 và tháng 1.2005. • So sánh kết quả điều tra về kiến thức, thái độ và thực hành của ng−ời dân ở ph−ờng Yết Kiêu là ph−ờng đối chứng; giữa 2 thời điểm tháng 9.2004 và tháng 1.2005. • So sánh kết quả điều tra về kiến thức, thái độ và thực hành, giữa ng−ời dân ở ph−ờng Quang Trung và ph−ờng Yết Kiêu ở cùng thời điểm tháng 1.2005 • So sánh kết quả điều tra về kiến thức, thái độ và thực hành, giữa cán bộ ở ph−ờng Quang Trung và cán bộ ở ph−ờng Yết Kiêu ở cùng thời điểm tháng 1.2005 • So sánh khả năng tiếp cận với các kênh truyền thông của cán bộ và ng−ời dân ở 2 ph−ờng Quang Trung và Yết Kiêu ở cùng thời điểm tháng 1.2005. • Từ đó, đánh giá hiệu quả của truyền thông trực tiếp ở hai ph−ờng Quang Trung và Yết Kiêu Phần III. Ph−ơng pháp nghiên cứu 1. Chọn địa bàn nghiên cứu - Chọn thị xã Hà Đông với các ph−ờng Quang Trung và Yết Kiêu Cho tới nay, các đề tài nghiên cứu ở n−ớc ta về Kỳ thị và phân biệt đối xử đều làm ở các thành phố lớn nh− Hà Nội (VICOMC, ILO), Hải Phòng và Cần Thơ (ISDS và COHED), TP Hồ Chí Minh (ILO và COHED), Khánh Hoà (COHED). Các thành phố th−ờng có tỉ lệ hiện nhiễm HIV, tỉ lệ bệnh nhân AIDS và tỉ lệ tử vong do AIDS cao hơn hẳn các vùng nông thôn. Trong số 1.365 ng−ời đ−ợc phát hiện có HIV ở Hà Tây có 732 ng−ời có HIV là ng−ời Hà Tây. Riêng thị xã Hà Đông tính đến hết năm 2004 đã có 85 ng−ời có HIV kể cả 22 ng−ời đã chết. 7
13. Trung tâm VICOMC chọn thị xã Hà Đông là thị xã đầu tiên có nghiên cứu về kỳ thị và phân biệt đối xử, gần Hà Nội nên không tốn kém về đi lại. Điều quan trọng là Trung tâm y tế thị xã Hà Đông mong muốn và sẽ góp phần thí điểm làm giảm kỳ thị ở một ph−ờng và từ đó nhân rộng ra các ph−ờng khác trong những năm tới. Đi Tây Mỗ Hà Nội 1.Văn Mỗ Hoài Đức 6. Vạn Phúc 2. Phúc La HA DONG 4. Quang Trung 3. Yết Kiêu 5. Nguyễn Trãi 7.Van Khe 8. Hà Cân 9. Kiên H−ng Th−ờng tín THanh oai Đi Hòa Bình, Sơn La Ranh giới tỉnh Ranh giới thị xã, huyện Quốc lộ Tỉnh lộ Sông Nhuệ Sơ đồ Thị xã Hà Đông Theo Trung tâm y tế Thị xã Hà Đông, thị xã có diện tích là 31 km2 và dân số là 96,094; dân số tăng hàng năm −ớc tính khoảng 2500 ng−ời. Các nghề truyền thống là dệt và rèn (Đa Sỹ). Có 93 cơ sở hành chính sự nghiệp và 117 cơ sở sản xuất kinh doanh, 298 nhà nghỉ, sàn nhẩy và quán karaoke có tiếp viên. Giá trị sản xuất công nghiệp là 182 tỉ, th−ơng nghiệp và dịch vụ là 180 tỉ và nông nghiệp là 31 tỉ. Hà Đông có 5 ph−ờng và 4 xã; trong đó có ph−ờng Quang Trung và Ph−ờng Yết Kiêu. 8
14. Hà Đông là đầu mối giao thông với các vùng có nguồn ma tuý lớn nh− Hoà Bình và Sơn La và giáp ranh với Hà Nội, vùng giáp ranh có nhiều tụ điểm liên quan đến mại dâm và ma tuý. Ngoài số dân, hàng ngày có hàng chục ngàn ng−ời qua lại Hà Đông, làm ăn, học tập, sinh hoạt tại Hà Đông. Tệ nạn mại dâm, ma tuý vẫn còn tăng. Ph−ờng Quang Trung có 15.122 ng−ời dân, 9 ng−ời có HIV/AIDS và có 4 tham gia Bạn giúp Bạn. Số ng−ời nghiện ma tuý là 29, chích 100%, số mại dâm nghiện là 1. Ph−ờng Yết Kiêu có 4.761 ng−ời dân, 3 ng−ời có HIV/AIDS và 2 tham gia Bạn giúp Bạn. Số ng−ời nghiện ma tuý là 46, chích 96%, số mại dâm nghiện là 1. Gái mại dâm th−ờng là ng−ời ở nơi khác đến. 2. Cỡ mẫu Nghiên cứu định l−ợng Theo ch−ơng trình EpiINFO, với các giả thiết sau trong so sánh 2 thuần tập, Ph−ờng Quang Trung (A) có triển khai ch−ơng trình truyền thông trực tiếp và ph−ờng Yết Kiêu (B) không có triển khai ch−ơng trình này: - Khoảng tin cậy là 95%, nghĩa là xác xuất để 2 mẫu chọn từ quần thể A và quần thể B có sự khác biệt thực sự là 95% - Lực mẫu là 80%, nghĩa là xác xuất để sự khác biệt giữa 2 quần thể A và B có sự khác biệt rõ ràng là 80% - Tỉ số giữa mẫu có can thiệp và mẫu không có can thiệp A/B là 3/1 - Tần xuất ng−ời có hành vi đúng đ−ợc mong muốn là 50% trong mẫu A và 30% trong mẫu B - EpiINFO cho kết quả: Cỡ mẫu sẽ là 207 với A (Quang Trung) và 69 với B (Yết Kiêu) và tổng số là 276. Chúng tôi làm tròn là 210 và 70 Cách chọn hộ dân - Phân tầng theo số dân của cụm dân c−. Ví dụ chọn 210 ng−ời ở ph−ờng Quang Trung với 13 cụm dân c− thì cụm dân c− nào có số ng−ời đông hơn sẽ chọn nhiều ng−ời hơn. Với ph−ờng Yết Kiêu cũng vậy. - Trong mỗi cụm sẽ dựa vào danh sách các hộ để chọn hộ đầu tiên. Sau đó chọn theo ph−ơng pháp nhà cạnh nhà. - Chỉ chọn hộ có ng−ời từ 15 đến 49 tuổi, lứa tuổi sinh đẻ và lao động chủ chốt trong gia đình. Các cuộc điều tra KAP từ tr−ớc đến nay đều chọn lứa tuổi này. - Nếu hộ có ng−ời trong diện đ−ợc chọn vắng mặt thì bỏ qua mà không quay trở lại nữa. Nghiên cứu theo bảng hỏi bán cấu trúc Đối t−ợng ở cả hai ph−ờng là: - tất cả những ng−ời có HIV hiện có mặt và thân nhân của họ 9
15. - 80 ng−ời là cán bộ, trong đó ở mỗi ph−ờng có 25 ng−ời thuộc: ngành y tế ph−ờng và cụm dân c−, cán bộ Đảng, chính quyền, công an, lao động th−ơng binh xã hội, t− pháp, giáo dục, văn hoá thông tin, chữ thập đỏ, thanh niên, công đoàn, mặt trận, nông dân, cựu chiến binh, các cơ sở sản xuất và kinh doanh. Chủ yếu chọn các cán bộ có tham gia chỉ đạo và hoạt động phòng chống AIDS, nhất là có tiếp cận với ng−ời có HIV và gia đình họ - Bảng hỏi sẽ có một số ít các câu hỏi mở khai thác tình hình kỳ thị và phân biệt đối xử, nguyên nhân và các biện pháp thực hiện đối xử công bằng với ng−ời có HIV và gia đình họ, một số kiến thức về quyền có việc làm và quyền đ−ợc đi học của ng−ời có HIV. Thời gian nghiên cứu là từ tháng 9.2004 đến tháng 1.2005 10
16. Ch−ơng II. Kết quả đánh giá và bàn luận Ch−ơng này có 6 phần: Phần I. Kết quả phỏng vấn những ng−ời có HIV và gia đình ng−ời có HIV Phần II. So sánh kết quả điều tra về kiến thức, thái độ và thực hành của ng−ời dân ở ph−ờng Quang Trung ở 2 thời điểm: tháng 9.2004 và tháng 1.2005. Phần III. So sánh kết quả điều tra về kiến thức, thái độ và thực hành của ng−ời dân ở ph−ờng Yết Kiêu ở 2 thời điểm: tháng 9.2004 và tháng 1.2005. Phần IV. So sánh kết quả điều tra về kiến thức, thái độ và thực hành, giữa ng−ời dân ở ph−ờng Quang Trung và ph−ờng Yết Kiêu ở cùng thời điểm tháng 1.2005 Phần V. So sánh kết quả điều tra về kiến thức, thái độ và thực hành, giữa cán bộ ở ph−ờng Quang Trung và cán bộ ở ph−ờng Yết Kiêu ở cùng thời điểm tháng 1.2005 Phần VI. Đánh giá hiệu quả của truyền thông trực tiếp ở hai ph−ờng Quang Trung và Yết Kiêu Phần I. Kết quả phỏng vấn những ng−ời có HIV và gia đình ng−ời có HIV I. Bản thân ng−ời có HIV 1. Tuổi, giới, hôn nhân, học vấn, nghề nghiệp, và việc làm của ng−ời có HIV (NCH) - Trong số 8 NCH hiện có mặt tại địa bàn 2 ph−ờng, có 5 ng−ời ở Quang Trung và 3 ng−ời ở Yết Kiêu. - Về tuổi đời, thấp nhất là 32 và cao nhất là 43. - Tất cả đều là nam giới. - Về hôn nhân, có 5 ng−ời ch−a lập gia đình, 3 ng−ời có vợ nh−ng trong đó 2 đã ly hôn. - Về trình độ học vấn, có 6 ng−ời có trình độ cấp 3 và 2 ng−ời cấp 2. - Về nghề nghiệp, có 2 ng−ời là lái xe, 1 ng−ời vừa làm lái xe và chữa xe đạp, 1 ng−ời làm nhiều nghề nh− phụ xe, cắt tóc, 1 ng−ời làm thợ xây và 3 ng−ời không có nghề nghiệp - Về việc làm, có 2 ng−ời làm thợ xây và lái xe có việc ổn đinh, số còn lại không có việc làm hoặc việc làm không ổn định 11
17. 2. Xét nghiệm, t− vấn, chữa bệnh và tâm trạng của ng−ời có HIV (NCH) - Trong số 8 NCH, có 1 ng−ời đ−ợc phát hiện từ năm 1998, 1 ng−ời đ−ợc phát hiện năm 2000, 1 ng−ời năm 2001, 1 ng−ời năm 2002, 2 ng−ời năm 2003 và 2 ng−ời năm 2004 - Nơi xét nghiệm HIV là Trung tâm y tế dự phòng Hà Tây và 1 tr−ờng hợp làm xét nghiệm ở Bệnh viện Bạch Mai. Nới lấy máu xét nghiệm là Trung tâm Y tế thị xã Hà Đông. Tất cả đều không đ−ợc t− vấn tr−ớc khi làm xét nghiệm. - Những ng−ời biết tình trạng có HIV của những NCH đ−ợc phỏng vấn chủ yếu là cán bộ y tế, một số ng−ời trong gia đình, cán bộ ph−ờng, bè bạn và hàng xóm. Có một ng−ời có HIV phàn nàn là “từ tai ng−ời nọ sang tai ng−ời kia rồi mới đến tai mình về việc mình có HIV”. - Tâm trạng của họ khi biết kết quả d−ơng tính là chán đời, không thiết sống nữa, (3 ng−ời), hoang mang lo sợ, coi “thế là hết” (3 ng−ời) xấu hổ (1 ng−ời), và bình th−ờng (1 ng−ời). Đến nay tất cả đều “chấp nhận số phận” của mình, hoặc “mình làm thì mình chịu”. Những lúc dao động, những ng−ời an ủi họ th−ờng là gia đình và cán bộ y tế. - Có 3 ng−ời kể lại việc bị kỳ thị và phân biệt đối xử, chủ yếu là của hàng xóm nh− “họ nhìn mình với vẻ mặt tò mò, sợ hãi”, hoặc họ “không muốn mình đ−ợc gần con cái họ mặc dù mình rất yêu trẻ con”. Do đó họ rất ngại tình trạng có HIV của họ bị tiết lộ. Nếu có những ng−ời quan hệ bình th−ờng với họ là vì “bề ngoài tôi vẫn khoẻ mạnh và giao tiếp bình th−ờng, coi nh− không có gì xẩy ra” hoặc “họ không có thái độ gì khác là do họ ch−a biết mình có HIV thôi”. “Mình có làm gì đâu, nh−ng họ vẫn sợ bị lây nhiễm, sợ ảnh h−ởng xấu đến họ, đến con cái họ” - Về sức khỏe, có 4 ng−ời hay “ốm vặt”, có ng−ời ho, khó thở; có ng−ời sốt, đau đầu; có ng−ời lở loét, s−ng hạch; nh−ng tất cả đều tự chữa. Tuy vậy, chỉ có 2 trong số 8 ng−ời nói rằng họ ngại khi đến trạm y tế, “vì sợ ng−ời ngoài hay để ý” 3. Về quyền của ng−ời chủ đối với ng−ời lao động và quyền của nhà tr−ờng đối với học sinh có HIV Bảng 1. Về quyền ng−ời chủ (NC) bắt buộc ng−ời xin việc (NXV) phải làm xét nghiệm HIV, không tuyển dụng hoặc sa thải ng−ời có HIV TT Quyền Quang Yết Kiêu Trung 1 NC không có quyền bắt buộc NXV phải làm xét 5 0 nghiệm HIV NC có quyền bắt buộc xét nghiệm HIV 0 0 Không biết 0 3 12
18. TT Quyền Quang Yết Kiêu Trung 2 NC không có quyền từ chối không nhận NCH vào 5 0 làm việc NC có quyền từ chối không nhận 0 1 Không biết 0 2 3 NC không có quyền sa thải ng−ời lao động có HIV 5 0 NC có quyền sa thải NLĐ có HIV 0 0 Không biết 0 3 Cộng số ng−ời đ−ợc phỏng vấn 5 3 Lý do mà NCH ở Quang Trung đ−a ra khi phản đối các quyền nói trên của ng−ời chủ là: “nh− thế là xúc phạm ng−ời lao động”, “bây giờ nh− tôi hiểu là không đ−ợc xét nghiệm bắt buộc nữa”. Đúng ra nên tạo việc làm ổn định cho chúng tôi vì chúng tôi vẫn phải sống, chúng tôi vẫn hi vọng”, “Không có việc làm chúng tôi dễ h− thêm” “Vì sao lại sa thải? Nên tạo việc làm ổn định cho chúng tôi và phải th−ơng chúng tôi”, “Không nên dồn chúng tôi đến b−ớc đ−ờng cùng”. Lý do mà NCH ở Yết Kiêu đ−a ra là ng−ời lao động nếu có HIV sẽ làm lây cho ng−ời cùng cơ quan; các cháu nếu có HIV sẽ làm lây cho các cháu khác. Bảng 2. Về quyền của nhà tr−ờng không nhận học sinh có HIV vào học TT Quyền Quang Yết Kiêu Trung 1 Nhà tr−ờng không có quyền từ chối học sinh có 5 0 HIV vào học 2 Nhà tr−ờng có quyền từ chối 0 1 3 Không biết 0 2 Cộng số ng−ời đ−ợc phỏng vấn 5 3 Lý do NCH ở Quang Trung đ−a ra là “Cháu nhỏ có HIV cũng có quyền nh− các cháu khác”; “Các cháu nhỏ không có tội tình gì mà cấm các cháu không đ−ợc đến tr−ờng”; còn ở Yết Kiêu lý do đ−a ra là “vì cháu có HIV sẽ làm lây cho các cháu khác”. 4. Quan hệ gia đình và xã hội - Tất cả những NCH đều nói là không giảm bớt quan hệ với mọi ng−ời với những lý do khác nhau nh− “tôi không làm gì họ cả”, “mình chẳng làm gì ảnh h−ởng đến mọi ng−ời cả”, quan hệ bình th−ờng để “họ không biết mình là ng−ời có HIV”. - Phần lớn NCH nói rằng “mình phải sống, quan hệ bình th−ờng, vui vẻ để chống tự kỳ thị và đ−ợc mọi ng−ời tôn trọng”. - Có 3 ng−ời nói đến việc thăm hỏi của ph−ờng đối với họ và tất cả đều nói trong ph−ờng có tuyên truyền chống kỳ thị và phân biệt đối xử. 13
19. - Các lý do chủ yếu khiến một số gia đình không thông cảm với NCH là: con em họ nghiện ma tuý làm cho kinh tế gia đình khốn đốn, sợ lây nhiễm HIV; có 4 ý kiến cho rằng gia đình không th−ơng con em mình. - Các lý do chủ yếu khiến ng−ời dân trong ph−ờng không thông cảm với NCH là: họ nghiện ma tuý, sợ NCH quấy rầy. Bảng 3. Khả năng tiếp cận với truyền thông của ng−ời có HIV (NCH) TT Khả năng tiếp cận với truyền thông Quang Yết Kiêu Trung Truyền thông đại chúng 1 Có đọc báo nói về chống PBĐX với NCH 2 0 2 Có thấy đài nói về chống PBĐX với NCH 2 1 3 Có thấy truyền hình nói về chống PBĐX với NCH 5 2 Truyền thông trực tiếp 1 Có nghe ng−ời khác nói chuyện về chống PBĐX với 5 2 NCH 2 Ph−ờng có cuộc họp nói về chống PBĐX với NCH 4 2 3 Có di dự buổi họp nói về chống PBĐX với NCH 3 2 4 Có thấy loa PT Ph−ờng nói về chống PBĐX với NCH 4 1 5 Có nhận tờ gấp nói về chống PBĐX với NCH 3 1 Cộng 5 3 NCH ở ph−ờng Yết Kiêu ít có khả năng tiếp cận với truyền thông hơn NCH ở ph−ờng Quang Trung 5. Tóm lại, những đặc điểm cần l−u ý về NCH ở hai ph−ờng Quang Trung và Yết Kiêu là: - Tuổi đời từ 32 đến 43, tình trạng độc thân và ly hôn khá phổ biến. - Thiếu việc làm, việc làm không ổn định. - Không đ−ợc t− vấn tr−ớc xét nghiệm. - Hiện nay, tâm lý của NCH là chấp nhận và rất sợ nhiều ng−ời biết mình có HIV. - 4 ng−ời có phàn nàn về tiếng dữ đồn xa hoặc bị hàng xóm kỳ thị và phân biệt đối xử. - NCH không muốn giảm bớt quan hệ xã hội với lý do là nếu giảm bớt quan hệ sẽ khiến mọi ng−ời nghi ngờ là mình có HIV. - Trong phát biểu, một số NCH còn cảm thấy bực bội nh− “tôi chẳng làm gì họ cả mà phải giảm bớt quan hệ” hoặc trách các gia đình nào đó “họ không th−ơng con cái họ”. - Khả năng tiếp cận với truyền thông đại chúng và truyền thông trực tiếp của ng−ời có HIV ở Yết Kiêu thấp hơn một chút so với ng−ời có HIV ở Quang Trung. 14
20. II. Gia đình ng−ời có HIV 1. Một vài đặc điểm của gia đình ng−ời có HIV (NCH) đ−ợc phỏng vấn - Số phiếu phỏng vấn thu đ−ợc đối với gia đình NCH ở Quang Trung là 9 và ở Yết Kiêu là 6 - ở Quang Trung quan hệ của những ng−ời đ−ợc phỏng vấn đối với NCH: 2 mẹ; 3 bố; 1 chú ruột; 3 anh trai - ở Yết Kiêu quan hệ của những ng−ời đ−ợc phỏng vấn đối với NCH: 2 anh trai, 1 chị dâu, 1 vợ - Nghề nghiệp và việc làm hiện tại: Quang Trung có 5 ng−ời là cán bộ về h−u, 3 là công nhân và 1 bán hàng n−ớc; Yết Kiêu có 4 ng−ời làm nghề tự do, 1 cán bộ, 1 công nhân 2. Xét nghiệm, t− vấn, chữa bệnh và tâm trạng của gia đình NCH khi biết ng−ời thân có HIV - Tất cả 9 ng−ời đ−ợc phỏng vấn ở Quang Trung đều trả lời là họ biết ng−ời thân của mình có HIV trong khoảng 2-4 năm rồi; còn ở Yết Kiêu: 3/ 6 ng−ời trả lời rằng họ biết trong vòng 2 năm trở lại đây - 8 ng−ời ở Quang Trung trả lời đã đ−ợc Trung tâm Y tế Thị xã Hà Đông và Trạm Y tế ph−ờng thông báo cho biết; 2 ng−ời trả lời là do Trung tâm y học dự phòng Hà Tây thông báo; còn ở Yết Kiêu: 3 ng−ời trả lời đ−ợc Trạm Y tế ph−ờng thông báo cho biết. - Phần lớn tình trạng có HIV của ng−ời thân trong gia đình đ−ợc phỏng vấn ở Quang Trung đã đ−ợc một số ng−ời biết, chủ yếu là cán bộ y tế, công an, một số ng−ời trong gia đình, cán bộ ph−ờng và hàng xóm. Lý do các gia đình ở đây không bị kỳ thị, phân biệt đối xử là vì cộng đồng đã thông cảm (6 ng−ời), vì họ không biết gia đình mình có ng−ời có HIV (3 ng−ời). Còn ở Yết Kiêu: có 3 ng−ời đ−ợc hỏi trả lời lý do mọi ng−ời không kỳ thị, phân biệt đối xử là do họ không biết gia đình có ng−ời có HIV. - Phần lớn những ng−ời đ−ợc hỏi ở Quang Trung trả lời rằng họ đã từng hoang mang dao động khi biết ng−ời thân của mình có HIV và lúc đó họ rất buồn chán và xấu hổ. Trong những lúc ấy, có 4 ng−ời trả lời là nhân viên y tế đã giúp họ ổn định tinh thần; 5 ng−ời cho rằng ng−ời trong gia đình an ủi lẫn nhau và 1 ng−ời trả lời là chính do ng−ời thân có HIV của họ đã giúp họ ổn định tinh thần trở lại. Tất cả những ng−ời đ−ợc hỏi ở Quang Trung trả lời đã tham gia chăm sóc NCH khi có ốm, đau và biết cách chăm sóc. 15
21. 3. Về quyền của ng−ời chủ đối với ng−ời lao động có HIV và quyền của nhà tr−ờng đối với học sinh có HIV Bảng 4. Về quyền ng−ời chủ (NC) bắt buộc ng−ời xin việc (NXV) phải làm xét nghiệm HIV, không tuyển dụng hoặc sa thải ng−ời có HIV TT Quyền Quang Yết Kiêu Trung 1 NC không có quyền bắt buộc NXV phải làm xét 9 2 nghiệm HIV NC có quyền bắt buộc xét nghiệm HIV 0 1 Không biết 0 3 2 NC không có quyền từ chối không nhận NCH vào 9 1 làm việc NC có quyền từ chối việc làm 0 2 Không biết 0 3 3 NC không có quyền sa thải ng−ời lao động có HIV 9 2 NC có quyền sa thải 0 1 Không biết 0 3 Cộng số ng−ời đ−ợc phỏng vấn 9 6 Lý do mà gia đình NCH ở Quang Trung đ−a ra khi phản đối các quyền nói trên của ng−ời chủ là: “nh− thế là xúc phạm ng−ời lao động”, “xét nghiệm phải trên cơ sở tự nguyện, nh− vậy là bất nhã, không nên làm và dễ khiến NCH mặc cảm”. “ Đúng ra nên tạo công ăn việc làm cho NCH vì NCH vẫn phải sống, lao động bình th−ờng nh− những ng−ời khác”. Lý do mà gia đình NCH ở Yết Kiêu đ−a ra khi phản đối các quyền nói trên của ng−ời chủ là: NCH vẫn có quyền đ−ợc lao động và cần lao động để đảm bảo cuộc sống. 3/6 ng−ời ở Yết Kiêu trả lời là không biết về những vấn đề nói trên Bảng 5. Về quyền của nhà tr−ờng không nhận học sinh có HIV vào học TT Quyền Quang Yết Kiêu Trung 1 Nhà tr−ờng không có quyền từ chối không nhận học 9 3 sinh có HIV vào học Nhà tr−ờng có quyền từ chối 2 0 0 3 Không biết 0 3 Cộng số ng−ời đ−ợc phỏng vấn 9 6 16
22. Lý do gia đình của NCH ở Quang Trung đ−a ra là “Trẻ em cần phải đ−ợc học tập, vui chơi”, “làm nh− vậy là vi phạm quyền trẻ em”; “các cháu còn nhỏ không có tội tình gì mà cấm các cháu không đ−ợc đến tr−ờng”. Lý do gia đình của NCH ở Yết Kiêu đ−a ra là vì “trẻ em có quyền học tập và vui chơi nh− những trẻ bình th−ờng khác”. 4. Quan hệ gia đình và xã hội - Phần lớn những ng−ời đ−ợc hỏi đều nói là không giảm bớt quan hệ với mọi ng−ời với những lý do khác nhau nh− “tôi không có tội gì cả”, “không ai muốn con em mình nh− vậy cả”, ở Quang Trung có 1 ng−ời nói là họ có giảm bớt quan hệ do “xấu hổ vì đã không dạy đ−ợc con mình”. - Phần lớn nói rằng gia đình chúng tôi “sống bình th−ờng và duy trì quan hệ tốt để mọi ng−ời hiểu và thông cảm nếu họ biết mình có con em nhiễm HIV”. - Tất cả ng−ời đ−ợc phỏng vấn ở Quang Trung đều nói rằng ph−ờng đã tuyên truyền để mọi ng−ời đối xử công bằng với NCH. - Các lý do chủ yếu khiến một số ng−ời dân không thông cảm với NCH là: do họ ch−a thật sự thông cảm với NCH (7 ng−ời ở Quang Trung) hoặc vì sợ lây nhiễm và sợ bị quấy rầy (4 ng−ời). 5. Khả năng tiếp cận với truyền thông của gia đình ng−ời có HIV (NCH) Bảng 6. Khả năng tiếp cận với truyền thông của gia đình NCH TT Khả năng tiếp cận truyền thông Quang Yết Kiêu Trung 1 Có đọc báo nói về chống PBĐX với NCH 2 0 2 Có thấy đài nói về chống PBĐX với NCH 3 4 3 Có thấy truyền hình nói về chống PBĐX với NCH 9 5 Cộng 9 6 1 Có nghe ng−ời khác nói chuyện về chống PBĐX với 9 0 NCH 2 Ph−ờng có cuộc họp nói về chống PBĐX với NCH 7 1 3 Có di dự buổi họp nói về chống PBĐX với NCH 7 0 4 Có thấy loa PT Ph−ờng nói về chống PBĐX với NCH 9 4 5 Có nhận tờ gấp nói về chống PBĐX với NCH 7 0 Cộng 9 6 Các gia đình NCH ở ph−ờng Yết Kiêu ít có điều kiện tiếp cận với truyền thông trực tiếp hơn các gia đình ở ph−ờng Quang Trung. 17
23. 6. Tóm lại, những đặc điểm cần l−u ý về gia đình của NCH ở 2 ph−ờng Quang Trung và Yết Kiêu là: - Những ng−ời đ−ợc phỏng vấn khá đa dạng về quan hệ với NCH nh−: bố, mẹ, anh, chị, vợ, và chú của NCH - Hiện nay, tâm lý của gia đình NCH là chấp nhận hoàn cảnh của mình, của gia đình mình và không muốn có thêm nhiều ng−ời biết gia đình mình có ng−ời HIV. Đặc biệt ở Yết Kiêu các gia đình d−ờng nh− vẫn không muốn thừa nhận gia đình mình có NCH nên ch−a cung cấp đủ thông tin khi điều tra viên đến điều tra. Các bản phỏng vấn th−ờng ghi là ngại trả lời các câu hỏi hoặc trả lời là không biết. - Phần lớn những ng−ời đ−ợc hỏi trả lời rằng họ không giảm bớt quan hệ với mọi ng−ời vì “tôi chẳng có tội gì trong chuyện này” và nói rằng sẽ “sống tốt hơn để mọi ng−ời hiểu và thông cảm”. - Khả năng tiếp cận với truyền thông trực tiếp của gia đình NCH ở Yết Kiêu thấp hơn so với gia đình NCH ở Quang Trung. Do đó, kiến thức và nhận thức về quyền của NCH trong lao động và trong học hành của gia đình NCH ở Yết Kiêu thấp hơn so với gia đình NCH ở Quang Trung. 18
24. Phần II. So sánh kết quả điều tra kiến thức, thái độ và thực hành của ng−ời dân ở ph−ờng Quang Trung qua hai thời điểm tháng 9.2004 và tháng 1.2005. Bảng 7. Phân bố ng−ời dân đ−ợc phỏng vấn qua 2 đợt điều tra theo tuổi, giới Nhóm Nội dung Đợt 1 Đợt 2 t Số l−ợng % Số l−ợng % Tuổi D−ới 30 tuổi 84 40.0 49 23.3 5.2 30 đến 49 126 60.0 161 76.7 5.2 Giới Nam 60 28.6 79 37.6 2.8 Nữ 150 71.4 131 62.4 2.8 Tổng số phiếu điều tra 210 100.0 210 100.0 Nhìn chung, trong cả hai đợt phỏng vấn, ng−ời đi phỏng vấn dễ gặp nhóm phụ nữ và nhóm ng−ời trên 30 tuổi ở nhà hơn. Nhóm nam giới và ng−ời d−ới 30 tuổi là những nhóm th−ờng có tỉ lệ đi làm hoặc đi học nhiều hơn. Bảng 8. Phân bố ng−ời dân đ−ợc phỏng vấn theo trình độ học vấn và nghề nghiệp qua 2 đợt điều tra Nhóm Nội dung Đợt 1 Đợt 2 t Số l−ợng % Số l−ợng % Học vấn Cấp 3 trở lên 179 85.2 177 84.3 0.4 Cấp 2 trở xuống 31 14.8 33 15.7 0.4 Nghề Nhóm 1 115 54.8 104 49.5 1.5 Nhóm 2 95 45.2 106 50.5 1.5 Tổng số phiếu điều tra 210 100.0 210 100.0 Nhóm 1 gồm có cán bộ, công nhân, học sinh và sinh viên. Nhóm 2 gồm có tiểu thủ công, buôn bán, nông dân, lao động tự do, không nghề nghiệp. Trong các cuộc điều tra tr−ớc đây của chúng tôi, nhóm 1 th−òng có điều kiện tiếp cận với truyền thông nhiều hơn hơn nhóm 2. Trong nghiên cứu này, không có sự khác biệt có ý nghĩa thống kê về tỉ lệ ng−ời dân ở 2 nhóm ngành nghề khác nhau qua 2 đợt điều tra (t= 1.5 0.5). Cũng không có sự khác biệt có ý nghĩa thống kê về tỉ lệ ng−ời dân ở 2 nhóm văn hóa khác nhau qua 2 đợt điều tra (t= 0.4 0.5) 20
25. Bảng 9. ý kiến của ng−ời dân về việc ng−ời chủ (NC) yêu cầu ng−ời xin việc (NXV) làm xét nghiệm HIV khi tuyển dụng lao động TT Nội dung Đợt 1 Đợt 2 t Số l−ợng % Số l−ợng % 1 NC không có quyền yêu cầu 33 15.7 80 38.1 6.3 NXV phải làm XN 2 NC có quyền yêu cầu NXV 173 82.4 114 54.3 8.8 phải làm XN 3 Không biết 4 1.9 16 7.6 3.9 Tổng số phiếu điều tra 210 100.0 210 100.0 Tỉ lệ những ng−ời không thừa nhận quyền của NC bắt buộc NXV phải làm xét nghiệm HIV đã tăng từ 15.7% lên 38.1% (t=6.3 và p rất nhỏ). Lý do mà họ nêu ra là HIV chỉ lây theo 3 con đ−ờng đã biết và NCH vẫn khoẻ mạnh trong thời gian nhiễm HIV không có triệu chứng. Tỉ lệ những ng−ời thừa nhận quyền của NC bắt buộc NXV phải làm xét nghiệm HIV đã giảm đ−ợc từ 82.4% xuống 54.3% (t=8.8 và p rất nhỏ). Lý do mà những ng−ời tán thành xét nghiệm bắt buộc HIV đối với NXV là: nếu doanh nghiệp không làm xét nghiệm khi tuyển dụng, những ng−ời lao động khác sẽ không biết ai có HIV để mà đề phòng. Tỉ lệ ng−ời sợ lây nhiễm cũng đã giảm từ 75,7% trong đợt 1 xuống còn 33.3% trong đợt 2 (t= 3.9 và p rất nhỏ) Bảng 10. ý kiến của ng−ời dân về việc NC từ chối không nhận ng−ời có HIV (NCH) vào làm việc TT Nội dung Đợt 1 Đợt 2 t Số l−ợng % Số l−ợng % 1 NC không có quyền từ chối 75 35.7 152 72.4 10.7 NCH vào làm việc 2 NC có quyền từ chối NCH vào 128 61.0 42 20.0 12.1 làm việc 3 Không biết 7 3.3 16 7.6 2.7 Tổng số phiếu điều tra 210 100.0 210 100.0 Tỉ lệ % ng−ời dân cho rằng ng−ời chủ không có quyền từ chối nhận ng−ời lao động chỉ vì lý do họ có HIV đã tăng từ 35.7% trong điều tra đợt 1 lên 72.4% trong đợt 2. Sự khác biệt này là có ý nghĩa thống kê rất rõ ràng (t=10.7 và p rất nhỏ). Lý do họ đ−a ra là: HIV chỉ lây qua 3 con đ−ờng, NCH vẫn cần đ−ợc sống và làm việc bình đẳng nh− những ng−ời khác khi họ còn khoẻ mạnh và nên tạo điều kiện giúp đỡ cho họ đ−ợc lao động. Tỉ lệ những ng−ời thừa nhận quyền của ng−ời chủ từ chối nhận ng−ời lao động có HIV vẫn còn cao, tuy tỉ lệ này đã giảm từ 61.0% xuống 20.0% (t=12.1 và p rất nhỏ). Lý do những ng−ời thừa nhận quyền của ng−ời chủ đ−a ra chủ yếu vẫn là để phòng tránh lây nhiễm tại nơi làm việc, mặt khác họ sợ NCH không thể lao 21
26. động lâu dài. Dù sao, lý do sợ lây nhiễm HIV đã giảm từ 83.6% xuống 26.2%. (t=14.1 và p rất nhỏ) Bảng 11. ý kiến của ng−ời dân về việc sa thải ng−ời lao động chỉ vì lý do có HIV T Nội dung Đợt 1 Đợt 2 t Số l−ợng % Số l−ợng % 1 NC không có quyền sa thải NLĐ 111 52.9 170 81.0 8.7 khi họ là NCH 2 NC có quyền sa thải NLĐ vì họ 95 45.2 27 12.9 10.3 là NCH 3 Không biết 4 1.9 13 6.2 3.2 Tổng số phiếu điều tra 210 100.0 210 100.0 Tỉ lệ % ng−ời dân cho rằng ng−ời chủ không có quyền sa thải ng−ời lao động chỉ vì lý do có HIV đã tăng từ 52.9% trong điều tra đợt 1 lên 81.0% trong đợt 2. Sự khác biệt này là có ý nghĩa thống kê rất rõ ràng (t= 8.7 và p rất nhỏ). Lý do họ đ−a ra là: ng−ời chủ cần tạo điều kiện cho ng−ời lao động có HIV nếu họ đang còn sức khoẻ và HIV chỉ lây qua 3 con đ−ờng. Tỉ lệ những ng−ời thừa nhận ng−ời chủ có quyền sa thải ng−ời lao động chỉ vì lý do có HIV vẫn còn cao, tuy đã giảm đ−ợc từ 45.2% xuống 12.9% (t=10.3 và p rất nhỏ). Lý do sợ lây nhiễm HIV từ 95.8% trong đợt 1 đã giảm xuống còn 55.6% trong đợt 2 (t=11.6% và p rất nhỏ). Bảng 12. ý kiến của ng−ời dân về việc không nhận học sinh có HIV vào học TT Nội dung Đợt 1 Đợt 2 t Số l−ợng % Số l−ợng % 1 Nhà tr−ờng cần nhận học sinh có 127 60.5 187 89.0 9.5 HIV vào học 2 Nhà tr−ờng có quyền từ chối học 81 38.6 13 22.4 11.3 sinh có HIV 3 Không biết 2 1.0 10 4.8 3.3 Tổng số phiếu điều tra 210 100.0 210 100.0 Tỉ lệ % ng−ời dân cho rằng nhà tr−ờng không có quyền từ chối nhận học sinh chỉ vì lý do có HIV đã tăng từ 60.5% trong điều tra đợt 1 lên 89.0% trong đợt 2. Sự khác biệt này là có ý nghĩa thống kê rất rõ ràng (t= 9.5 và p rất nhỏ). Lý do mà họ đ−a ra là HIV chỉ lây qua 3 con đ−ờng, mọi trẻ em cần đ−ợc học tập, vui chơi, các cháu còn nhỏ, không có tội tình gì. Tỉ lệ những ng−ời thừa nhận quyền của nhà tr−ờng đ−ợc từ chối nhận học sinh chỉ vì lý do có HIV đã giảm đ−ợc từ 38.6% xuống 22.4% (t=11.3 và p rất nhỏ). Lý do mà họ đ−a ra là họ sợ các cháu khác sẽ bị lây nhiễm vì các cháu có thể cào cấu nhau. Tuy nhiên, tỉ lệ sợ lây nhiễm từ 90.1% trong đợt 1 cũng đã giảm xuống 53.8% trong đợt 2. (t=9.2 và p rất nhỏ). 22
27. Bảng 13. ý kiến của ng−ời dân về lý do gia đình cũng phân biệt đối xử với NCH TT Nội dung Đợt 1 Đợt 2 t Số l−ợng % Số l−ợng % 1 Vì gia đình sợ lây nhiễm HIV 108 51.4 87 41.4 2.9 2 Vì ng−ời nhà nghiện ma túy 80 38.1 87 41.4 1.0 3 Vì gia đình kinh tế khó khăn 73 34.8 78 37.1 0.7 4 Vì ng−ời nhà mua, bán dâm 5 2.4 2 1.0 1.6 Tổng số phiếu điều tra 210 100.0 210 100.0 Lý do chủ yếu khiến gia đình phân biệt đối xử với NCH theo ng−ời dân là gia đình sợ lây nhiễm HIV. Kết quả cho thấy tỉ lệ ng−ời có ý kiến là do sợ lây nhiễm HIV trong đợt 1 (51.4%) đã giảm suống trong đợt 2 (41.4%) với ý nghĩa thống kê rõ ràng (t=2.9 và p <0.05). Các lý do khác nh−: vì NCH là ng−ời nghiện ma túy, vì kinh tế gia đình khó khăn không có gì thay đổi. Bảng 14. ý kiến của ng−ời dân về lý do cộng đồng phân biệt đối xử với NCH TT Nội dung Đợt 1 Đợt 2 t Số l−ợng % Số l−ợng % 1 Vì sợ bị lây nhiễm HIV 110 52.4 89 42.4 2.9 2 Vì họ nghiện ma túy 80 38.1 87 41.4 1.0 3 Vì họ mua bán dâm 9 4.3 6 2.9 1.1 4 Vì sợ họ quấy rầy 77 36.7 79 37.6 0.3 Tổng số phiếu điều tra 210 100.0 210 100.0 Lý do chủ yếu khiến cho cộng đồng phân biệt đối xử với NCH theo ng−ời dân là họ sợ lây nhiễm HIV. Kết quả 2 lần điều tra cho thấy tỉ lệ này đã giảm từ 52.4% trong đợt 1 xuống 42.4% trong đợt 2 với ý nghĩ thống kê rõ ràng (t=2.9 và p<0.01). Các lý do khác không có sự khác biệt có ý nghĩa thống kê (p<1.96) 23
28. Bảng 15. Thực hành chống kỳ thị và phân biệt đối xử với NCH của ng−ời dân ở ph−ờng Quang Trung qua kết quả điều tra đợt 2 TT Nội dung Đợt 2 Số l−ợng % 1 Tham gia tuyên truyền chống 30 14.3 kì thị và phân biệt đối xử với NCH 2 Nghe ng−ời khác nói chuyện 144 68.8 về vấn đề này 3 Số ng−ời giới thiệu tuyên 101 48.1 truyền viên tích cực 4 Số tuyên truyền viên tích cực 26 12.3 đ−ợc giới thiệu Về mặt thực hành, điều tra đợt 2 cho thấy có 14.3% ng−ời dân ở Quang Trung tham gia tuyên truyền chống kì thị và phân biệt đối xử với NCH và 68.8% đ−ợc nghe ng−ời khác nói chuyện về vấn đề này. 101 ng−ời dân (48.1% số ng−ời đ−ợc phỏng vấn) đã giới thiệu 26 tuyên truyền viên tích cực phòng chống kỳ thị và phân biệt đối xử (12.3%) 24
29. Phần III So sánh kết quả điều tra kiến thức, thái độ và thực hành ở ng−ời dân ở ph−ờng Yết Kiêu qua 2 thời điểm tháng 9.2004 và tháng 1.2005. Bảng 16. Phân bố ng−ời dân đ−ợc phỏng vấn qua 2 đợt điều tra theo tuổi, giới Nhóm Nội dung Đợt 1 Đợt 2 t Số l−ợng % Số l−ợng % Tuổi D−ới 30 tuổi 28 40.0 23 32.9 1.2 30 đến 49 42 60.0 47 67.1 1.2 Giới Nam 28 40.0 27 38.6 0.2 Nữ 42 60.0 43 61.4 0.2 Tổng số phiếu điều tra 70 100.0 70 100.0 Không có sự khác biệt nào có ý nghĩa thống kê về tuổi, giới của 2 nhóm ng−ời dân đ−ợc phỏng vấn; qua 2 đợt điều tra tháng 9.2004 và tháng 1.2005 ở ph−ờng Yết Kiêu. (t= 1.2 và 0.2 0.5) Bảng 17. Phân bố ng−ời dân đ−ợc phỏng vấn qua 2 đợt điều tra theo trình độ học vấn và nghề nghiệp Nhóm Nội dung Đợt 1 Đợt 2 t Số l−ợng % Số l−ợng % Học Cấp 3 trở lên 51 72.9 57 81.4 1.7 Vấn Cấp 2 trở xuống 19 27.1 13 18.6 1.7 Nghề Nhóm 1: Cán bộ, công nhân, 41 58.6 39 55.7 0.5 nghiệp học sinh, sinh viên Nhóm 2: Tiểu thủ công, buôn 29 41.4 31 44.3 0.5 bán, nông dân, lao động tự do, không nghề nghiệp Tổng số phiếu điều tra 70 100.0 70 100.0 Trong các cuộc điều tra tr−ớc đây của chúng tôi, nhóm cán bộ, công nhân, học sinh, sinh viên th−ờng có hiểu biết cao hơn nhóm còn lại (nông dân, thợ thủ công, buôn bán nhỏ, lao động đơn giản hoặc không có nghề nghiệp). Trong nghiên cứu này, không có sự khác biệt có ý nghĩa thống kê về tỉ lệ ng−ời dân ở 2 nhóm ngành nghề khác nhau qua 2 đợt điều tra (t= 0.5 0.5) Cũng không có sự khác biệt có ý nghĩa thống kê về tỉ lệ ng−ời dân ở 2 nhóm học vấn khác nhau qua 2 đợt điều tra (t= 1.7 0.5) 25
30. Bảng 18. ý kiến của ng−ời dân về việc ng−ời chủ(NC) yêu cầu ng−ời xin việc (NXV) làm xét nghiệm HIV khi tuyển dụng lao động Thứ tự Nội dung Đợt 1 Đợt 2 t Số l−ợng % Số l−ợng % 1 NC không có quyền yêu cầu 7 10.0 11 15.7 1.4 NXV phải làm XN 2 NC có quyền yêu cầu NXV 57 81.4 56 80.0 0.3 phải làm XN 3 Không biết 6 2.9 3 10.0 2.4 Tổng số phiếu điều tra 70 100.0 70 100.0 Tỉ lệ % ng−ời dân cho rằng NC không có quyền yêu cầu NXV phải làm xét nghiệm HIV đã tăng từ 10.0% trong điều tra đợt 1 lên 15.7% trong đợt 2. Tuy nhiên sự khác biệt này là không có ý nghĩa thống kê (t=1.4 0.5) Tỉ lệ những ng−ời đồng ý với quyền của NC bắt buộc NXV phải làm xét nghiệm HIV vẫn rất cao, phỏng vấn đợt 2 cho kết quả là 80.0%. Lý do những ng−ời đồng ý với quyền của NC bắt buộc NXV phải làm xét nghiệm HIV chủ yếu là sợ ng−ời HIV làm lây nhiễm. Nếu NC không làm xét nghiệm, họ sẽ không biết ai có HIV để mà đề phòng. Tỉ lệ ng−ời sợ lây nhiễm vẫn còn cao, tuy đã giảm từ 52.9% trong đợt 1 xuống 40.0% trong đợt 2 (t=2.2 và p>0.05) Bảng 19. ý kiến của ng−ời dân về việc từ chối không nhận ng−ời lao động có HIV Nhóm Nội dung Đợt 1 Đợt 2 t Số l−ợng % Số l−ợng % 1 NC không có quyền từ chối không 31 44.3 41 58.6 2.4 nhận NXV chỉ vì lý do có HIV 2 NC có quyền từ chối không nhận 23 32.9 29 41.4 1.5 NXV chỉ vì lý do có HIV 3 Không biết 6 8.6 10 14.3 1.5 Tổng số phiếu điều tra 70 100.0 70 100.0 Tỉ lệ % ng−ời dân cho rằng ng−ời chủ không có quyền từ chối việc làm của ng−ời lao động chỉ vì lý do họ có HIV đã giảm từ 58.6% trong điều tra đợt 1 xuống còn 44.3% trong đợt 2. Sự khác biệt này là có ý nghĩa thống kê, t= 2.4 và p <0.01. Những ng−ời này cho rằng NCH vẫn cần đ−ợc sống và làm việc bình đẳng nh− mọi ng−ời và NCH vẫn còn khả năng lao động nên cần tạo điều kiện giúp đỡ họ; không nên kỳ thị phân biệt đối xử với NCH vì HIV chỉ lây qua 3 con đ−ờng đã biết. Tuy nhiên tỉ lệ những ng−ời thừa nhận quyền của NC vẫn rất cao, trong đợt 2 lên tới 41.4%. Lý do mà những ng−ời thừa nhận quyền của NC từ chối việc làm của NLĐ có HIV chủ yếu là để phòng sự lây nhiễm, tuy tỉ lệ ng−ời sợ lây nhiễm đã giảm từ 87% xuống còn 69%. 26
31. Bảng 20. ý kiến của ng−ời dân về việc sa thải ng−ời lao động chỉ vì lý do có HIV Thứ tự Nội dung Đợt 1 Đợt 2 t Số l−ợng % Số l−ợng % 1 Sa thải NLĐ chỉ vì lý do có 52 74.3 51 72.9 0.3 HIV là sai 2 Sa thải NLĐ chỉ vì lý do có 16 22.9 10 14.3 1.8 HIV là đúng 3 Không biết 2 2.9 9 12.9 3.1 Tổng số phiếu điều tra 70 100.0 70 100.0 Tỉ lệ % ng−ời dân cho rằng NC không có quyền sa thải NLĐ chỉ vì lý do có HIV là 74,3% ở đợt 1 và 72.9% ở đợt 2. Sự khác biệt là không có ý nghĩa thống kê (t=0.3 và p>0.05) Lý do những ng−ời này đ−a ra là: NCH vẫn cần đ−ợc sống và làm việc bình đẳng nh− mọi ng−ời, nên tạo điều kiện giúp đỡ họ, sa thải họ là kỳ thị và phân biệt đối xử với họ. Tỉ lệ những ng−ời thừa nhận quyền của ng−ời chủ sa thải ng−ời lao động chỉ vì lý do có HIV vẫn còn cao tuy đã giảm từ 22.9% trong đợt 1 xuống còn 14.3% trong đợt 2. Sự khác biệt là không có ý nghĩa thống kê (t=0.3 và p>0.05) Lý do những ng−ời này đ−a ra là vì họ sợ NCH làm lây nhiễm sang ng−ời lao động khác; tỉ lệ là 81.3% trong đợt 1 và 80% trong đợt 2. Sự khác biệt là không có ý nghĩa thống kê (t=0.3 và p>0.05). Bảng 21. ý kiến của ng−ời dân về việc không nhận học sinh có HIV vào học Nhóm Nội dung Đợt 1 Đợt 2 t Số l−ợng % Số l−ợng % 1 Nhà tr−ờng phải nhận học sinh 39 55.7 35 50.0 1.0 có HIV vào học 2 Nhà tr−ờng có quyền không 24 34.3 30 42.9 1.5 nhận học sinh có HIV vào học 3 Không biết 7 10.0 5 7.1 0.9 Tổng số phiếu điều tra 70 100.0 70 100.0 Tỉ lệ % ng−ời dân cho rằng nhà tr−ờng không có quyền từ chối nhận học sinh chỉ vì lý do có HIV đã giảm từ 55.7% trong điều tra đợt 1 xuống 50% trong đợt 2. Tuy nhiên, sự khác biệt này không có ý nghĩa thống kê (t= 1 và p >0.5). Lý do những ng−ời này đ−a ra là trẻ em cần đ−ợc học tập và vui chơi; nên quan tâm và có chế độ chăm sóc phù hợp; HIV chỉ lây qua 3 đ−ờng đã biết. Tỉ lệ những ng−ời thừa nhận quyền của nhà tr−ờng đ−ợc từ chối nhận học sinh chỉ vì lý do có HIV còn cao (34.3% trong đợt 1 và 42.9% trong đợt 2). Lý do những ng−ời này đ−a ra là họ sợ học sinh khác sẽ bị lây nhiễm, tỉ lệ này từ 91.7% trong đợt 1 đã giảm xuống 63.3% trong đợt 2. 27
32. Bảng 22. ý kiến của ng−ời dân về lý do gia đình cũng phân biệt đối xử với NCH Thứ tự Nội dung Đợt 1 Đợt 2 t Số l−ợng % Số l−ợng % 1 Vì sợ lây nhiễm HIV 42 60.0 39 55.7 0.7 2 Vì họ nghiện ma tuý 35 50.0 43 61.4 1.9 3 Vì kinh tế khó khăn 32 45.7 40 57.1 1.9 4 Vì họ mua bán dâm 2 2.9 1 1.4 0.8 Tổng số phiếu điều tra 70 100.0 70 100.0 Lý do chủ yếu khiến gia đình phân biệt đối xử với NCH theo ng−ời dân là gia đình sợ lây nhiễm HIV. Không có sự khác biệt có ý nghĩa thống kê giữa kết quả 2 lần điều tra: 60.0% trong đợt 1 và 55.7% trong đợt 2. Lý do tiếp theo là vì NCH là ng−ời nghiện ma túy: 50.0% ý kiến trong điiều tra đợt 1 và 61.4% trong đợt 2. Khi ch−a có kết quả xét nghiệm về HIV thì bản thân ng−ời nghiện đã là một gánh nặng về tâm lý và về kinh tế cho gia đình. Bảng 23. ý kiến của ng−ời dân về lý do cộng đồng phân biệt đối xử với NCH Nhóm Nội dung Đợt 1 Đợt 2 t Số l−ợng % Số l−ợng % 1 Vì sợ bị lây nhiễm HIV. 48 68.6 54 77.1 1.6 2 Vì họ nghiện ma tuý 37 52.9 38 54.3 0.2 3 Vì họ hay quấy rầy 32 45.7 40 57.1 1.9 4 Vì họ mua bán dâm 5 7.1 6 8.6 0.4 5 Lý do khác 12 17.1 18 25.7 1.8 Tổng số phiếu điều tra 70 100.0 70 100.0 Lý do chủ yếu khiến cho cộng đồng phân biệt đối xử với NCH theo ng−ời dân là họ sợ lây nhiễm HIV. Không có sự khác biệt có ý nghĩa thống kê giữa kết quả 2 lần điều tra: 68.6% trong đợt 1 và 77.1% trong đợt 2. Lý do tiếp theo là vì NCH là ng−ời nghiện ma túy: 52.9% ý kiến trong điều tra đợt 1 và 54.4% trong đợt 2. Những ng−ời đ−ợc phỏng vấn còn đề cập sợ NCH quấy rầy nh− trộm cắp, vay m−ợn. (45.7% ý kiến trong đợt 1 và 57.1% trpng đợt 2 Bảng 24. Thực hành chống kỳ thị và phân biệt đối xửvới NCH của ng−ời dân ph−ờng Yiết Kiêu qua kết quả điều tra đợt 2 TT Nội dung Đợt 2 Số l−ợng % 1 Tham gia tuyên truyền chống kì thị và phân biệt 7 10.0 đối xử với NCH 2 Nghe ng−ời khác nói chuyện về vấn đề này 24 34.3 28
33. Bảng 24. Thực hành chống kỳ thị và phân biệt đối xửvới NCH của ng−ời dân ph−ờng Yiết Kiêu qua kết quả điều tra đợt 2 (tiếp) TT Nội dung Đợt 2 Số l−ợng % 3 Số ng−ời giới thiệu tuyên truyền viên 23 32.8 tích cực 4 Số tuyên truyền viên tích cực đ−ợc giới 4 5.7 thiệu Về mặt thực hành, điều tra đợt 2 cho thấy có 10.0% ng−ời dân ở Yết Kiêu tham gia tuyên truyền chống kì thị và phân biệt đối xử với NCH và 34.3% đ−ợc nghe ng−ời khác nói chuyện về vấn đề này. 23 ng−ời dân (32.8% số ng−ời đ−ợc phỏng vấn) đã giới thiệu 4 tuyên truyền viên tích cực phòng chống kỳ thị và phân biệt đối xử (5.7%) 29
34. Phần IV So sánh kết quả điều tra kiến thức, thái độ và thực hành của ng−ời dân ở ph−ờng Quang Trung và ph−ờng Yết Kiêu qua cùng thời điểm tháng 1.2005 Duới đây là kết quả phỏng vấn nhân dân của ph−ờng Quang Trung và ph−ờng Yết Kiêu. vào tháng 1.2005 Bảng 25. Phân bố nhân dân đ−ợc phỏng vấn ở 2 ph−ờng theo tuổi và theo giới Nhóm Nội dung Quang Trung Yết Kiêu t Số l−ợng % Số l−ợng % Tuổi D−ới 30 49 23.3 23 32.9 1.8 30 đến 49 161 76.7 47 67.1 1.8 Giới Nam 79 37.6 27 38.6 0.2 Nữ 131 62.4 43 61.4 0.2 Cộng 210 100 70 100 Bảng trên cho thấy không có sự khác biệt có ý nghĩa thống kê khi so sánh về tuổi (t=1.8 và p>0.05) và giới tính (t=0.2 và p>0.05) của hai nhóm ng−ời dân đ−ợc phỏng vấn ở ph−ờng Quang Trung và ở ph−ờng Yết Kiêu. Do đó không cần chuẩn hoá theo lứa tuổi và giới tính. Bảng 26. Phân bố nhân dân đ−ợc phỏng vấn ở 2 ph−ờng theo học vấn và nghề nghiệp Nhóm Nội dung Quang Trung Yết Kiêu t Số l−ợng % Số l−ợng % Học vấn Duới cấp 3 33 15.7 13 18.6 0.6 Cấp 3 trở lên 177 84.3 57 81.4 0.6 Nghề nghiệp Cán bộ, Công nhân, Học sinh, 104 49.5 39 55.7 1.0 Sinh viên Tiểu thủ công, Buôn bán, Nông 106 50.5 31 44.3 1.0 dân, Lao động tự do Cộng 210 70 Bảng trên cho thấy không có sự khác biệt có ý nghĩa thống kê khi so sánh về học vấn (t=0.6 và p>0.05) và về 2 nhóm nghề nghiệp (t=1.0 và p>0.05) của hai nhóm nhân dân đ−ợc phỏng vấn ở ph−ờng Quang Trung và ở ph−ờng Yết Kiêu. Do đó cũng không cần chuẩn hoá theo trình độ học vấn và nghề nghiệp. 30
35. Bảng 27. ý kiến nhân dân về việc ng−ời chủ (NC) bắt buộc ng−ời xin việc (NXV) phải làm xét nghiệm HIV Thứ tự Nội dung Quang Trung Yết Kiêu t Số l−ợng % Số l−ợng % 1 Không có quyền bắt làm xét nghiệm 80 38.1 11 15.7 4.0 2 Có quyền bắt làm xét nghiệm 114 54.3 56 80.0 4.4 3 Không biết 16 7.6 7 10.0 1.6 Cộng 210 100.0 70 100.0 Tỉ lệ % ng−ời dân cho rằng NC không có quyền yêu cầu NXV phải làm xét nghiệm HIV ở ph−ờng Quang Trung (38.1%) cao hơn ở Yết Kiêu (15.7%). Sự khác biệt này là có ý nghĩa thống kê rất rõ ràng (t= 4.0 và p rất nhỏ). Lý do ng−ời dân ở Quang Trung bác bỏ quyền của NC bắt buộc NXV phải làm xét nghiệm HIV đ−a ra là: NCH vẫn khoẻ mạnh và lao động bình th−ờng trong thời gian có HIV không có triệu chứng (30.0%), không cần thiết phải làm xét nghiệm HIV (23.8%), luật pháp không cho (33.3%). Lý do ng−ời dân ở Yết Kiêu bác bỏ quyền của NC bắt buộc NXV phải làm xét nghiệm HIV đ−a ra chủ yếu là HIV chỉ lây qua 3 con đ−ờng (44.4%). Vẫn còn 54.3% nhân dân ở ph−ờng Quang Trung cho rằng NC có quyền yêu cầu NXV phải làm xét nghiệm HIV, trong khi tỉ lệ đó lên tới 80.0% trong nhân dân ở ph−ờng Yết Kiêu. Lý do họ đ−a ra ở Quang Trung là: sợ lây nhiễm HIV tại nơi làm việc (33.3%), bắt buộc xét nghiệm là vì NC quan tâm đến ng−ời lao động (30.7%); còn ở Yết Kiêu lý do chủ yếu là mọi ng−ời sợ NCH làm lây nhiễm cho ng−ời lao động khác (50.0%). Bảng 28. ý kiến nhân dân về việc ng−ời chủ (NC) không nhận ng−ời có HIV (NCH) vào làm việc Thứ tự Nội dung Quang Trung Yết Kiêu t Số l−ợng % Số l−ợng % 1 NC không có quyền từ chối NCH vào 152 72.4 41 58.6 2.5 làm việc khi họ khỏe mạnh 2 NC có quyền từ chối không nhận NCH 52 20.0 29 41.4 4.1 vào làm việc 3 Không biết 6 7.6 0 14.3 1.9 Cộng 210 70 Tỉ lệ ng−ời dân ở Ph−ờng Quang Trung cho rằng NC không có quyền từ chối nhận ng−ời lao động chỉ vì lý do họ có HIV khá cao, tới 72.4%; trong khi ở Yết Kiêu chỉ có 44.3%. Sự khác biệt này là có ý nghĩ thống kê rất rõ ràng (t= 2.5 và p <0.05). Lý do ng−ời dân đ−a ra ở Quang Trung và Yết Kiêu theo thứ tự là : NCH vẫn có khả năng lao động và cần tạo điều kiện giúp đỡ họ (40.1% và 11.4%); NCH vẫn cần đ−ợc sống và làm việc nh− mọi ng−ời khác (21.7% và 5.7%). Vẫn còn 20.0% ng−ời dân ở Quang Trung và 41.4% ng−ời dân ở Yết Kiêu thừa nhận quyền của NC từ chối không nhận ng−ời lao động nếu phát hiện họ có HIV. Lý do họ đ−a ra ở Quang Trung và Yết Kiêu theo thứ tự là NCH làm lây nhiễm sang những ng−ời lao động khác (26.2% và 28.6%), NCH không đủ sức khỏe để làm việc lâu dài (54.8% và 8.6%). 31
36. Bảng 29. ý kiến nhân dân về việc ng−ời chủ (NC) sa thải ng−ời lao động có HIV Thứ tự Nội dung Quang Trung Yết Kiêu t Số l−ợng % Số l−ợng % 1 NC không có quyền sa thải ng−ời lao 170 81.0 52 74.3 1.4 động khi họ có HIV 2 NC có quyền sa thải NCH 27 12.9 10 14.3 0.4 3 Không biết 13 6.2 9 12.9 2.1 Cộng 210 70 Tỉ lệ % ng−ời dân cho rằng NC không có quyền sa thải ng−ời lao động chỉ vì lý do có HIV của họ ở Quang Trung (81.0%) cao hơn ở Yết Kiêu (72.9%) song sự khác biệt ch−a có ý nghĩa thống kê rõ ràng (t=1.7 và p>0.5). Lý do ng−ời dân ở Quang Trung đ−a ra là: NCH vẫn còn khả năng lao động, cần tạo điều kiện cho họ tiếp tục làm việc, không nên phân biệt đối xử; còn ở Yết Kiêu là luật pháp không cho phép sa thải. Bảng 30. ý kiến nhân dân về việc nhà tr−ờng không nhận học sinh có HIV Thứ tự Nội dung Quang Trung Yết Kiêu t Số l−ợng % Số l−ợng % 1 Nhà tr−ờng cần nhận học sinh có HIV 187 89.0 35 50.0 8.1 vào học 2 Nhà tr−ờng có quyền từ chối việc nhận 13 6.2 30 42.9 8.5 học sinh có HIV vào học 3 Không biết 10 4.8 5 7.1 0.9 Cộng 210 70 Tỉ lệ % ng−ời dân ở Quang Trung cho rằng nhà tr−ờng cần nhận học sinh có HIV (100%) cao hơn ở Yết Kiêu (chỉ có 56.0%). Sự khác biệt này là có ý nghĩa thống kê rất rõ ràng (t= 8.1 và p rất nhỏ). Lý do họ đ−a ra là: HIV đã đ−ợc biết chỉ lây qua 3 con đ−ờng, mọi trẻ em cần đ−ợc học tập, vui chơi, hơn nữa các cháu còn nhỏ, không có tội tình gì mà không nhận các cháu vào học. Tỉ lệ % ng−ời dân ở Yết Kiêu thừa nhận quyền của nhà tr−ờng đ−ợc từ chối học sinh có HIV vẫn còn cao, tới 44.0 %. Lý do họ đa ra là: họ sợ các cháu khác sẽ bị lây nhiễm vì các cháu có thể đánh nhau, cào cấu nhau. Có 53.8% cán bộ ở Yết Kiêu sợ lây nhiễm và 38.5% cán bộ đề nghị có nơi chăm sóc và học riêng cho các cháu có HIV. Bảng 31. ý kiến ng−ời dân về lý do gia đình phân biệt đối xử với ng−ời có HIV (NCH) Thứ tự Nội dung Quang Trung Yết Kiêu t Số l−ợng % Số l−ợng % 1 Vì gia đình sợ lây nhiễm HIV 94 44.8 48 55.7 1.8 2 Vì ng−ời nhà nghiện ma túy 97 46.2 48 57.9 2.0 3 Vì gia đình kinh tế khó khăn 78 37.1 51 51.4 2.4 Cộng 210 70 Lý do chủ yếu khiến cho gia đình NCH phân biệt đối xử với NCH theo nhân dân ở Quang Trung là: vì ng−ời nhà sợ lây nhiễm HIV (44.8%), vì con em họ nghiện ma túy (46.2%), làm cho gia đình kinh tế khó khăn (37.1%); còn ở Yết Kiêu, tỉ lệ t−ơng ứng cao hơn: 55.7%; 57.9% và 51.4%. 32
37. Lý do chủ yếu khiến cho gia đình NCH phân biệt đối xử với NCH theo cán bộ ở Yết Kiêu là: vì gia đình sợ lây nhiễm HIV (80.0%), vì ng−ời nhà họ nghiện ma túy (48.0%) và vì gia đình túng quẫn do con nghiện ma tuý (56.0%). Nh− vậy, tr−ớc khi biết con em bị nhiễm HIV, gia đình cũng đã phân biệt đối xử rồi. Bảng 32. ý kiến của ng−ời dân về việc cộng đồng phân biệt đối xử với ng−ời có HIV (NCH) Thứ tự Nội dung Quang Trung Yết Kiêu t Số l−ợng % Số l−ợng % 1 Vì họ nghiện ma túy 87 41.4 41 53.6 2.0 2 Vì sợ bị lây nhiễm HIV 89 42.4 54 72.9 5.1 3 Vì sợ họ quấy rầy 79 37.6 55 51.4 2.3 Công 210 70 Lý do chủ yếu khiến cho ng−ời dân phân biệt đối xử với NCH là do họ nghiện ma túy (41.4%), vì sợ lây nhiễm HIV (42.4%), và vì họ sợ NCH quầy rầy (37.6%). Các tỉ lệ t−ơng ứng ở Yết Kiêu đều cao hơn: 53.6%, 72.9% và 51.4%. Bảng 33. So sánh thực hành chống kỳ thị và phân biệt đối xử với NCH của ng−ời dân 2 ph−ờng qua kết quả điều tra đợt 2 TT Nội dung Quang Trung Yết Kiêu Số l−ợng % Số l−ợng % 1 Tham gia tuyên truyền chống kì thị và 30 14.3 7 10.0 phân biệt đối xử với NCH 2 Nghe ng−ời khác nói chuyện về vấn đề 144 68.8 24 34.3 này 3 Số ng−ời giới thiệu tuyên truyền viên 101 48.1 23 32.8 tích cực 4 Số tuyên truyền viên tích cực đ−ợc 26 12.3 4 5.7 giới thiệu Về mặt thực hành, điều tra đợt 2 cho thấy có 14.3% ng−ời dân ở Quang Trung tham gia tuyên truyền chống kì thị và phân biệt đối xử với NCH và 68.8% đ−ợc nghe ng−ời khác nói chuyện về vấn đề này; Trong khi đó tỷ lệ t−ơng ứng ở Yết Kiêu chỉ là 10.0% và 34.3%. Tỉ lệ ng−ời dân có giới thiệu những tuyên truyền viên tích cực chống kì thị và phân biệt đối xử ở ph−ờng Quang Trung là 48.1%, trong khi ở Yết Kiêu chỉ có 32.8%. Số tuyên truyền viên tích đ−ợc giới thiệu ở Quang Trung là 26 (12.3% số ng−ời đ−ợc phỏng vấn) trong khi ở Yết Kiêu chỉ có 4 ng−ời (5.7%) 33
38. Phần V So sánh kết quả điều tra về kiến thức, thái độ, thực hành của cán bộ ở ph−ờng Quang Trung và cán bộ ở ph−ờng Yết Kiêu qua cùng thời điểm tháng 1.2005 Duới đây là kết quả phỏng vấn 25 cán bộ của ph−ờng Quang Trung và 25 cán bộ của ph−ờng Yết Kiêu. Bảng 34. Phân bố cán bộ đ−ợc phỏng vấn ở 2 ph−ờng theo tuổi và theo giới Nhóm Nội dung Quang Trung Yết Kiêu t Số l−ợng % Số l−ợng % 1. Tuổi D−ới 30 7 28.0 4 16.0 1.0 30 trở lên 18 64.0 21 72.0 1.0 2. Giới Nam 12 48.0 15 60.0 0.9 Nữ 13 52.0 10 40.0 0.9 Cộng 25 25 Bảng trên cho thấy không có sự khác biệt có ý nghĩa thống kê khi so sánh về tuổi (t=1 và p>0.05) và giới tính (t=0.9 và p>0.05) của hai nhóm cán bộ đ−ợc phỏng vấn: cán bộ ở ph−ờng Quang Trung và cán bộ ở ph−ờng Yết Kiêu. Do đó không cần chuẩn hoá theo lứa tuổi và giới. Bảng 35. Tâm lý ng−ời có HIV (NCH) lần gặp cán bộ gần đây nhất TT Nội dung Quang Trung Yết Kiêu t Số l−ợng % Số l−ợng % 1. Đã gặp Biết có NCH tại Ph−ờng 20 80.0 24 96.0 1.2 Đã gặp NCH 3 12.0 13 52.0 3.1 2. Việc làm Khám chữa bệnh, thăm hỏi 2 9 70.0 2.4 Xét nghiệm 0 1 7.7 3. Tâm lý NCH NCH hoang mang sợ hãi 1 2 15.4 NCH chán đời 0 2 15.4 NCH bình th−ờng 2 9 25.0 NCH phàn nàn bị PBĐX 0 0 0 Cộng 25 25 Phần lớn cán bộ của hai Ph−ờng Quang Trung (80.0%) và Yết Kiêu (96.0%) đều biết ph−ờng của mình có NCH. Tuy nhiên, cán bộ ph−ờng Yết Kiêu có tỉ lệ đã gặp NCH (52.0%) cao hơn ở ph−ờng Quang Trung (12.0%). Trong lần gặp gần đây nhất, công việc chủ yếu là khám bệnh, giới thiệu xét nghiệm hoặc thăm hỏi. Trong 11 lần gặp đó, có 11 tr−ờng hợp bình th−ờng, 3 tr−ờng hợp hoang mang sợ hãi (2 ở Yết Kiêu) và 2 tr−ờng hợp chán đời ở Yết Kiêu. 34
39. Bảng 36. ý kiến cán bộ về việc ng−ời chủ (NC) bắt buộc ng−ời xin việc (NXV) phải làm xét nghiệm HIV Thứ tự Nội dung Quang Trung Yết Kiêu t Số l−ợng % Số l−ợng % 1 NC không có quyền bắt NXV phải làm 20 80.0 0 0 5.8 xét nghiệm HIV 2 NC có quyền bắt NXV làm xét 5 20.0 25 100 5.8 nghiệm HIV 3 Không biết 0 0 0 0 0 Cộng 25 25 Tỉ lệ % cán bộ cho rằng NC không có quyền yêu cầu NXV phải làm xét nghiệm HIV ở ph−ờng Quang Trung khá cao, tới 80% trong khi ở Yết Kiêu không có cán bộ nào trả lời nh− vậy. Sự khác biệt này là có ý nghĩa thống kê rất rõ ràng (t= 5,8 và p rất nhỏ). Lý do những cán bộ ở Quang Trung bác bỏ quyền của NC bắt buộc NXV phải làm xét nghiệm HIV đ−a ra là: không cần thiết phải làm xét nghiệm HIV, HIV chỉ lây theo 3 con đ−ờng đã biết, và NCH vẫn khoẻ mạnh và lao động bình th−ờng trong thời gian nhiễm HIV không có triệu chứng. Chỉ có 20.0% cán bộ ở ph−ờng Quang Trung cho rằng NC có quyền yêu cầu NXV phải làm xét nghiệm HIV, trong khi tới 100% cán bộ ở ph−ờng Yết Kiêu lại cho rằng xét nghiệm bắt buộc HIV là đúng Lý do họ đ−a ra là: luật pháp cho phép NC yêu cầu NXV phải làm xét nghiệm (52.0%), NC làm xét nghiệm là vì họ quan tâm đến mọi ng−ời lao động (44.0%) và xét nghiệm để tránh lây nhiễm HIV tại nơi làm việc (8.0%) Bảng 37. ý kiến cán bộ về việc ng−ời chủ không nhận ng−ời có HIV (NCH) vào làm việc Thứ tự Nội dung Quang Trung Yết Kiêu t Số l−ợng % Số l−ợng % 1 NC không có quyền từ chối NCH vào 25 100 19 76.0 2.6 làm việc khi họ khỏe mạnh 2 NC có quyền từ chối không nhận NCH 0 0.0 6 24.0 2.6 vào làm việc 3 Không biết 0 0 0 0 0 Cộng 25 25 Tất cả cán bộ ở Ph−ờng Quang Trung (100%) đều cho rằng NC không có quyền từ chối nhận ng−ời lao động chỉ vì lý do họ có HIV; trong khi ở Yết Kiêu chỉ có 76.0%. Sự khác biệt này là có ý nghĩ thống kê rất rõ ràng (t= 2.6 và p <0.001). Lý do họ đ−a ra là: HIV chỉ lây qua 3 con đ−ờng, ng−ời nhiễm HIV vẫn cần đ−ợc sống và làm việc bình đẳng nh− những ng−ời khác khi họ còn khoẻ mạnh và nên tạo điều kiện giúp đỡ cho họ đ−ợc lao động. Còn 24.0% cán bộ ở Yết Kiêu thừa nhận quyền của NC từ chối không nhận ng−ời lao động nếu phát hiện họ có HIV. Lý do họ đ−a ra là sợ NCH làm lây nhiễm sang những ng−ời lao động khác. 35
40. Bảng 38. ý kiến cán bộ về việc ng−ời chủ (NC) sa thải ng−ời lao động (NLĐ) có HIV Thứ tự Nội dung Quang Trung Yết Kiêu t Số l−ợng % Số l−ợng % 1 NC không có quyền sa thải NLĐ khi 25 100.0 24 96.0 1.0 họ có HIV 2 NC có quyền sa thải NLĐ có HIV 0 0.0 1 4.0 1.0 3 Không biết 0 0.0 0 0.0 0.0 Cộng 25 25 Không có sự khác biệt có ý nghĩa thống kê giữa tỉ lệ % cán bộ ở Quang Trung (100.0%) và tỉ lệ % cán bộ ở Yết Kiêu (96.0%) cho rằng ng−ời chủ không có quyền sa thải ng−ời lao động chỉ vì lý do có HIV (t=1.0 và p>0.5). Lý do cán bộ ở Quang Trung đ−a ra là NCH vẫn còn khả năng lao động, cần tạo điều kiện cho họ tiếp tục làm việc, không nên phân biệt đối xử; còn ở Quang Trung, lý do đ−a ra là theo luật pháp NC không đ−ợc sa thải, NCH vẫn có thể tiếp tục lao động bình th−ờng. Bảng 39. ý kiến cán bộ về việc nhà tr−ờng không nhận học sinh có HIV Thứ tự Nội dung Quang Trung Yết Kiêu t Số l−ợng % Số l−ợng % 1 Nhà tr−ờng phải nhận học sinh có HIV 25 100.0 14 56.0 3.8 vào học 2 Nhà tr−ờng không nhận học sinh có 0 0.0 11 44.0 3.8 HIV vào học là đúng 3 Không biết 0 0 0 0 0 Tỉ lệ % cán bộ ở Quang Trung cho rằng nhà tr−ờng không có quyền từ chối nhận học sinh chỉ vì lý do có HIV tới 100% trong khi ở Yết Kiêu chỉ có 56.0%. Sự khác biệt này là có ý nghĩa thống kê rất rõ ràng (t= 3.8 và p rất nhỏ). Lý do họ đ−a ra là: HIV đã đ−ợc biết chỉ lây qua 3 con đ−ờng, mọi trẻ em cần đ−ợc học tập, vui chơi, các cháu còn nhỏ, không có tội tình gì mà không cho các cháu đi học. Tỉ lệ cán bộ ở ph−ờng Yết Kiêu thừa nhận quyền của nhà tr−ờng đ−ợc từ chối học sinh có HIV vẫn còn cao, tới 44.0 %. Lý do họ đ−a ra là: họ sợ các cháu khác sẽ bị lây cho các cháu khác vì các cháu có thể đánh nhau, cào cấu nhau và đề nghị có nơi chăm sóc và học riêng cho các cháu có HIV. Bảng 40. ý kiến cán bộ về lý do gia đình đã phân biệt đối xử với ng−ời có HIV (NCH) Thứ tự Nội dung Quang Trung Yết Kiêu t Số l−ợng % Số l−ợng % 1 Vì gia đình sợ lây nhiễm HIV 12 48.0 18 72.0 2.5 2 Vì ng−ời nhà nghiện ma túy 11 44.0 12 48.0 0.4 3 Vì gia đình kinh tế khó khăn 10 40.0 14 56.0 1.6 Cộng 25 25 36
41. Tỉ lệ cán bộ cho rằng nguyên nhân chủ yếu của sự phân biệt đối xử trong gia đình NCH là do sợ lây nhiễm ở Quang Trung là 48.0% còn ở Yết Kiêu là 72.0%. Sự khác biệt là có ý nghĩa thống kê rõ ràng (t=2.5 và p <0.05). Một lý do khác họ nêu ra là vì ng−ời thân của họ nghiện ma túy và bị phân biệt đối xử từ tr−ớc khi có HIV; ở Quang Trung là 44.0% còn ở Yết Kiêu là 48.0%. Nh− vậy, tr−ớc khi biết con em mình có HIV, gia đình cũng đã phân biệt đối xử rồi, vì do nghiện mà kinh tế gia đình khó khăn (46.0% ở Quang Trung và 56.0% ở Yết Kiêu). Bảng 41. ý kiến cán bộ về việc ng−ời dân phân biệt đối xử với ng−ời có HIV (NCH) Thứ tự Nội dung Quang Trung Yết Kiêu t Số l−ợng % Số l−ợng % 1 Vì họ nghiện ma túy 13 52.0 14 56.0 0.4 2 Vì sợ bị lây nhiễm HIV 14 56.0 18 72.0 1.7 3 Vì sợ họ quấy rầy 12 48.0 14 56.0 0.8 Công 25 25 Lý do chủ yếu khiến cho ng−ời dân phân biệt đối xử với NCH là do họ nghiện ma túy, 52.0% cán bộ ở Quang Trung và 58.0% cán bộ ở Yết Kiêu. Vẫn còn nhiều cán bộ cho rằng ng−ời dân sợ lây nhiễm HIV khi tiếp xúc với họ, 56.0% cán bộ ở Quang Trung và 72.0% cán bộ ở Yết Kiêu. Mặt khác ng−ời dân cũng sợ những NCH hay quầy rầy nh− vay muợn, trộm cắp; 48.0% cán bộ ở Quang Trung và 56.0% cán bộ ở Yết Kiêu. Bảng 42. So sánh thực hành chống kỳ thị và phân biệt đối xử với NCH của cán bộ 2 ph−ờng qua kết quả điều tra đợt 2 TT Nội dung Quang Trung Yết Kiêu Số l−ợng % Số l−ợng % 1 Tham gia tuyên truyền chống kì thị và 20 80.0 4 16.0 phân biệt đối xử với NCH 2 Nghe ng−ời khác nói chuyện về vấn đề 24 96.0 16 64.0 này Về mặt thực hành, điều tra đợt 2 cho thấy có 80.0% cán bộ ở Quang Trung tham gia tuyên truyền chống kì thị và phân biệt đối xử với NCH và 96.0% đ−ợc nghe ng−ời khác nói chuyện về vấn đề này; Trong khi đó tỷ lệ t−ơng ứng của cán bộ ở Yết Kiêu chỉ là 16.0% và 64.0%. 37
42. Bảng 43. ý kiến cán bộ về việc ph−ờng đã làm gì để hỗ trợ ng−ời có HIV (NCH) Nhóm Nội dung Quang Trung Yết Kiêu t Số l−ợng % Số l−ợng % 1 Tuyên truyền vận động mọi ng−ời 23 92.0 13 52.0 5.3 giúp đỡ NCH và GĐ 2 Động viên, thăm hỏi, kiểm tra sức 8 32.0 9 36.0 0.4 khoẻ tại nhà 3 Tạo điều kiện, hỗ trợ việc làm cho 1 4.0 3 12.0 1.0 NHC và GĐ Cộng 25 25 Cả hai ph−ờng Quang Trung và Yết Kiêu chủ yếu là làm công tác truyền thông vận động mọi ng−ời giúp đỡ NCH và gia đình họ; động viên thăm hỏi NCH. Tỷ lệ cán bộ tham gia tuyên truyền vận động ở ph−ờng Quang Trung cao hơn hẳn ở ph−ờng Yết Kiêu. 38
43. Phần VI Đánh giá hiệu quả của truyền thông trực tiếp ở 2 ph−ờng Quang Trung và yết kiêu I. Đánh giá hiệu quả của truyền thông trực tiếp tại ph−ờng Quang Trung và tại ph−ờng Yết Kiêu dựa trên các phát hiện đ−ợc nêu trong các phần từ I đến V. 1. Trong phần 1, chúng tôi đề cập kiến thức và nhận thức của ng−ời có HIV và gia đình ng−ời có HIV tại thời điểm điều tra tháng 1.2005 1.1. Ng−ời có HIV: Biểu đồ 1. So sánh kiến thức và thái độ của ng−ời có HIV ở 2 ph−ờng Quang Trung và Yết Kiêu tháng 1.2005 5 Không xét nghiệm 0 5 g Nhận vào làm n 0 u Quang Trung d i 5 Yết Kiêu Nộ Không sa thải 0 5 Nhận HS 0 0123456 Số ng−ời trả lời đúng Biểu đồ 1 cho thấy kiến thức và nhận thức của những ng−ời có HIV ở Yết Kiêu đều là 0. Và hầu hết họ trả lời là không biết. Điều này cũng có thể là do sự tự kỳ thị của những ng−ời có HIV ở ph−ờng Yết Kiêu vẫn còn rất cao. 1.2. Ng−ời thân của ng−ời có HIV: Biểu đồ 2. So sánh kiến thức và thái độ của ng−ời thân NCH ở 2 ph−ờng Quang Trung và Yết Kiêu tháng 1.2005 9 Không xét nghiệm 2 Nhận vào làm 9 1 Quang Trung 9 Yết Kiêu Nội dung Không sa thải 2 9 Nhận HS 3 0246810 Số ng−ời trả lời đúng 39
44. Biểu đồ 2 cho thấy kiến thức, nhận thức của thân nhân NCH ở Quang Trung tại thời điểm 1.2005 là khá tốt. Còn ở Yết Kiêu thì số liệu này thấp hơn một chút. Trong số 6 ng−ời đ−ợc phỏng vấn thì đối với mỗi tình huống đ−a ra vẫn còn 3 ng−ời trả lời Không biết. 2. Trong phần II, so sánh kết quả điều tra kiến thức, thái độ và thực hành của ng−ời dân ở ph−ờng Quang Trung qua 2 thời điểm tháng 9.2004 và tháng 1.2005, chúng tôi thấy kiến thức và nhận thức của ng−ời dân đã đ−ợc nâng lên rõ rệt. Biểu đồ 3. So sánh kiến thức và thái độ của ng−ời dân Quang Trung qua 2 đợt điều tra 15.7 Không xét nghiệm 38.1 35.7 Nhận vào làm 72.4 52.9 Không sa thải 81 Tháng 9.2004 60.5 Tháng 1.2005 Nội dung Nhận HS 89 51.4 Gia đình sợ lây 41.4 52.4 Cộng đồng sợ lây 42.4 0 20406080100 Tỉ lệ % Biểu đồ trên cho thấy sự gia tăng rõ ràng về các tỉ lệ ng−ời dân tán thành quyền của ng−ời lao động không bị bắt buộc xét nghiệm HIV, đ−ợc nhận vào làm việc khi có đủ sức khoẻ tuy đã có HIV, không bị sa thải khi có HIV và quyền của trẻ em là đ−ợc đi học. Các sự khác biệt đều có ý nghĩa thông kê nh− đã nêu trong các bảng ở phần I ch−ơng II. Mặt khác, ý kiến của ng−ời dân về lý do gia đình và cộng đồng phân biệt đối xử vì sợ bị lây nhiễm HIV cũng giảm đi rõ rệt. Các sự khác biệt đều có ý nghĩa thông kê nh− đã nêu trong các bảng ở phần I ch−ơng II. 40
45. 3. Trong phần III so sánh kết quả điều tra kiến thức, thái độ và thực hành của ng−ời dân ở ph−ờng Yết Kiêu qua 2 thời điểm tháng 9.2004 và tháng 1.2005, chúng tôi thấy kiến thức và nhận thức của ng−ời dân ít có thay đổi hơn. Biểu đồ 4. So sánh kiến thức và thái độ của ng−ời dân ở Yết Kiêu qua 2 đợt điều tra 10 Không xét nghiệm 15.1 44.3 Nhận vào làm 58.6 Không sa thải 74.3 72.9 Tháng 9.2004 Tháng 1.2005 50 Nội dung Nhận HS 55.7 60 Gia đình sợ lây 55.7 68.6 Cộng đồng sợ lây 77.1 0 20406080100 Tỉ lệ % Biểu đồ trên cho thấy tỉ lệ ng−ời dân cho rằng ng−ời chủ phải nhận ng−ời lao động có HIV vào làm việc nếu họ vẫn có đủ sức khỏe đã tăng lên từ 43.3% đến 58.6% với ý nghĩa thống kê rõ ràng; còn các tỉ lệ khác nêu trong biểu đồ có thay đổi nh−ng các sự khác biệt đều không có ý nghĩa thống kê. Lý do chủ yếu để gia đình ng−ời có HIV và ng−ời dân có thái độ kỳ thị với ng−ời có HIV theo những ng−ời đ−ợc phỏng vấn vẫn là sợ lây nhiễm trong gia đình và trong cộng đồng. 41
46. 4. Trong phần IV so sánh kết quả điều tra kiến thức, thái độ, thực hành của ng−ời dân ph−ờng Quang Trung và của ng−ời dân ph−ờng Yết Kiêu ở cùng thời điểm tháng 1.2005, chúng tôi thấy Biểu đồ 5. So sánh kiến thức và thái độ của ng−ời dân ở 2 ph−ờng Quang Trung và Yết Kiêu tháng 1.2005 38.1 Không xét nghiệm 15.7 72.4 Nhận vào làm 58.6 Không sa thải 81 74.3 Quang Trung dung i ộ 89 Yết Kiêu N Nhận HS 55.7 44.8 Gia đình sợ lây 55.7 42.4 Cộng đồng sợ lây 72.9 0 20406080100 Tỉ lệ % Biểu đồ trên cho thấy các tỉ lệ sau đây phản ánh kiến thức và nhận thức của ng−ời dân ở Quang Trung cao hơn hẳn của ng−ời dân ở Yết Kiêu và sự khác biệt là có ý nghĩa thống kê rõ ràng: - Ng−ời chủ không đ−ợc bắt buộc ng−ời xin việc phải làm xét nghiệm tìm HIV - Ng−ời chủ không đ−ợc từ chối nhận ng−ời xin việc vào làm chỉ vì lý do họ có HIV - Nhà tr−ờng cần nhận học sinh có HIV vào học nh− mọi học sinh khác - Tỉ lệ sau đây của Quang Trung cũng cao hơn ở Yết Kiêu song sự khác biệt ch−a có ý nghĩa thống kê: - Ng−ời chủ không có quyền sa thải ng−ời lao động khi biết họ có HIV. Nhìn chung, đa số ng−ời dân không chấp nhận việc sa thải ng−ời lao động. Biểu đồ trên cũng cho thấy tỉ lệ ng−ời dân qui lý do gia đình và cộng đồng phân biệt đối xử với ng−ời nhiễm HIV ở Quang Trung thấp hơn ở Yết Kiêu và sự khác biệt là có ý nghĩa thống kê rõ ràng 42
47. 5. Trong Phần V so sánh kết quả điều tra về kiến thức, thái độ, thực hành của cán bộ ở ph−ờng Quang Trung và cán bộ ở ph−ờng Yết Kiêu ở cùng thời điểm tháng 1.2005 Biểu đồ 6. So sánh kiến thức và thái độ của cán bộ ở 2 ph−ờng Quang Trung và Yết Kiêu tháng 1.2005 80 Không xét nghiệm 0 100 Nhận vào làm 76 Không sa thải 100 96 Quang Trung 100 Yết Kiêu Nội dung Nhận HS 56 48 Gia đình sợ lây 72 56 Cộng đồng sợ lây 72 0 20406080100 Tỉ lệ % Biểu đồ trên cho thấy các tỉ lệ sau đây phản ánh kiến thức và nhận thức của cán bộ ở Quang Trung cao hơn hẳn của cán bộ ở Yết Kiêu và sự khác biệt là có ý nghĩa thống kê rõ ràng: - Ng−ời chủ không đ−ợc bắt buộc ng−ời xin việc phải làm xét nghiệm HIV. Trong khi 100% cán bộ ở Quang Trung cho rằng ng−ời chủ không có quyền bắt buộc ng−ời xin việc làm xét nghiệm HIV thì điều đặc biệt là không có cán bộ nào ở Yết Kiêu (0%) cho rằng ng−ời chủ không có quyền đó. Tuy nhiên, một số lý do các cán bộ ở Yết Kiêu đ−a ra lại là ý định tốt: - Ng−ời chủ không đ−ợc từ chối nhận ng−ời xin việc vào làm chỉ vì lý do họ có HIV - Nhà tr−ờng cần nhận học sinh có HIV vào học nh− mọi học sinh khác - Tỉ lệ sau đây của Quang Trung cũng cao hơn ở Yết Kiêu song sự khác biệt ch−a có ý nghĩa thống kê: - Ng−ời chủ không có quyền sa thải ng−ời lao động khi biết họ có HIV. Nhìn chung, cán bộ của cả hai ph−ờng đều không chấp nhận việc sa thải ng−ời lao động chỉ vì mỗi lý do họ có HIV. Biểu đồ trên cũng cho thấy tỉ lệ ng−ời dân qui lý do gia đình và cộng đồng phân biệt đối xử với ng−ời nhiễm HIV ở Quang Trung là vì sợ lây nhiễm HIV thấp hơn ở Yết Kiêu và sự khác biệt là có ý nghĩa thống kê rõ ràng 43
48. II. đánh giá hiệu quả của truyền thông trực tiếp. 1. So sánh về khả năng tiếp cận với truyền thông của cán bộ và nhân dân ph−ờng Quang Trung, với cán bộ và nhân dân ph−ờng Yết Kiêu vào tháng 1.2005. 1.1. So sánh về khả năng tiếp cận với truyền thông đại chúng của nhân dân và cán bộ ở 2ph−ờng Quang Trung, Yết Kiêu vào tháng 1.2005. Biểu đồ 7. ý kiến của ng−ời dân 2 ph−ờng Quang Trung và Yết Kiều cho rằng các ph−ơng tiện truyền thông đại chúng có nói về KT PBĐX Có thấy truyền hình 99.5 nói 98.6 Quang Trung 73.3 dung Có thấy đài nói i 78.6 Yết Kiêu ộ N Có thấy báo nói 54.8 51.4 0 20406080100 Tỉ lệ % Biểu đồ 7 cho thấy tỉ lệ ng−ời dân ở cả hai ph−ờng Quang Trung và Yết Kiêu cho rằng các ph−ơng tiện truyền thông đại chúng có nói về kỳ thị và phân biệt đối xử đều khá cao. Truyền hình là ph−ơng tiện truyền thông có khả năng thu hút ng−ời dân cao nhất, đặc biệt ở các thành phố, nơi gia đình nào cũng có thể có máy truyền hình. Sự khác biệt về các tỉ lệ nêu trong biểu đồ trên về khả năng tiếp cận với các ph−ơng tiện truyền thông đại chúng là không có ý nghĩa về mặt thống kê nh− nêu trong các bảng của ch−ơng II phần V. Biểu đồ 8. ý kiến của các cán bộ 2 ph−ờng Quang Trung và Yết Kiều cho rằng các ph−ơng tiện truyền thông đại chúng có nói về KT PBĐX với NCH Có thấy truyền hình 100 nói 96 Quang Trung Có thấy đài nói 96 76 Yết Kiêu Nội dung 96 Có thấy báo nói 80 0 20406080100 Tỉ lệ % Biểu đồ 8 cho thấy tỉ lệ cán bộ ở cả hai ph−ờng Quang Trung và Yết Kiêu cho rằng các ph−ơng tiện truyền thông đại chúng có nói về kỳ thị và phân biệt đối xử đều khá cao. Truyền hình là ph−ơng tiện truyền thông có khả năng thu hút cán bộ cao nhất, đặc biệt ở các thành phố, nơi gia đình nào cũng có thể có máy truyền hình. Sự khác biệt về các tỉ lệ nêu trong biểu đồ trên về khả năng tiếp cận với các ph−ơng tiện truyền thông đại chúng là không có ý nghĩa về mặt thống kê. 44
49. 1.2. So sánh về khả năng tiếp cận với truyền thông trực tiếp về chống kỳ thị và phân biệt đối xử của nhân dân và cán bộ ở 2 ph−ờng Quang Trung, Yết Kiêu vào tháng 1.2005. Biểu đồ 9a. So sánh công tác truyền thông về chống kì thị và phân biệt đối xử với NCH qua ý kiến của ng−ời dân 2 ph−ờng Quang Trung và Yết Kiều Có tham gia tuyên 14.3 truyền 10 72.4 Có nhận tờ gấp 37.1 Có thấy loa PT 97.1 ph−ờng nói 80 Quang Trung Yết Kiêu 30 Nội dung Có đi dự họp 32.5 Ph−ờng, tổ dân phố 82.4 có họp, nói chuyện 54.3 Có nghe ng−ời khác 68.6 nói chuyện 34.3 0 20406080100 Tỉ lệ % Biểu đồ 9b. So sánh công tác truyền thông về chống kì thị và phân biệt đối xử với NCH qua ý kiến của các cán bộ 2 ph−ờng Quang Trung và Yết Kiều Có tham gia tuyên 80 truyền 16 96 Có nhận tờ gấp 76.7 Có thấy loa PT 100 ph−ờng nói 93.3 Có tham gia lớp tập 28 Quang Trung huấn 40 Yết Kiêu Nội dung 96 Có đi dự họp 43.3 Ph−ờng, tổ dân phố 96 có họp, nói chuyện 56 Có nghe ng−ời khác 96 nói chuyện 64 0 20406080100 Tỉ lệ % 45
50. 2. So sánh số ng−ời tích cực làm công tác tuyên truyền trực tiếp đ−ợc ng−ời dân giới thiệu Biểu đồ 10. So sánh số ng−ời làm công tác tuyên truyền trực tiếp đ−ợc ng−ời dân giới thiệu ở 2 ph−ờng Quang Trung và Yết Kiêu tháng 1.2005 9 Lãnh đạo Đảng, CQ 0 6 Y tế 1 6 Phụ nữ 0 Quang Trung Dân số 2 i dung 0 ộ Yết Kiêu N 0 Công an 2 1 Mặt trận 0 2 Văn hóa TT 1 0246810 Số ng−ời đ−ợc giới thiệu Biểu đồ trên cho thấy Uỷ ban nhân dân Ph−ờng Quang Trung đã huy động đ−ợc nhiều cán bộ tham gia truyền thông chống kỳ thị và phân biệt đối xử nh− 9 lãnh đạo Đảng và chính quyền ở cấp ph−ờng và khu phố (Phó chủ tịch Hội đồng nhân dân, Phó chủ tịch Uỷ ban nhân dân, Bí th− khu phố, Tr−ởng khu phố); 6 cán bộ ở ngành Y tế ph−ờng và khu phố, 6 cán bộ của Hội Phụ nữ, 2 cán bộ ở ngành Dân số-Gia đình-Trẻ em, 1 Tr−ởng ban Mặt trận Tổ quốc và 2 cán bộ Văn Hoá Thông tin và phát thanh ph−ờng. Còn ở Yết Kiêu, ng−ời dân giới thiệu cán bộ của các ngành y tế, công an và phát thanh ph−ờng. Tỉ lệ ng−ời dân giới thiệu các tuyên truyền viên tích cực ở Quang Trung là 48.1%, trong khi ở Yết Kiêu chỉ có 32.8%. Tỉ lệ tuyên truyền viên tích cực ở Quang Trung do ng−ời đ−ợc phỏng vấn giới thiệu là 12.4 % (26/210 ng−ời đ−ợc phỏng vấn); cao hơn ở Yết Kiêu chỉ có 5.7% (4/70 ng−ời đ−ợc phỏng vấn). Điều đó góp phần giải thích vì sao ng−ời dân ở Quang Trung có tỉ lệ cao hơn ng−ời dân ở Yết Kiêu về kiến thức, thái độ à thực hành liên quan đến chống kỳ thị và phân biệt đối xử với ng−ời có HIV. 46
51. Ch−ơng III. Kết luận và Khuyến nghị Kết luận Căn cứ vào mục tiêu đề ra, chúng tôi sơ bộ nêu ra các kết luận sau: 1. Đánh giá ban đầu về kiến thức, thái độ và thực hành có liên quan đến kỳ thị và phân biệt đối xử với ng−ời có HIV ở hai ph−ờng Quang Trung và Yết Kiêu thuộc thị xã Hà Đông đ−ợc tiến hành vào tháng 9.2004 và đánh giá kết thúc vào tháng 1.2005 đã đ−ợc thực hiện theo đúng ph−ơng pháp đã đề ra. 2. Triển khai huấn luyện và truyền thông trực tiếp trong cán bộ và nhân dân thông qua mạng l−ới cán bộ y tế, cán bộ phụ nữ và ng−ời có HIV về đối xử bình đẳng với ng−ời có HIV của ph−ờng Quang Trung đã đ−ợc Trung tâm y tế Thị xã Hà Đông tiến hành tích cực; các thành viên dự tập huấn và hội nghị khoa học đã đăng ký hoạt động truyền thông chống kỳ thị và phân biệt đối xử và hoàn thành tốt bản đăng ký cá nhân: - Tham dự các cuộc họp, toạ đàm, nói chuyện, sinh hoạt câu lạc bộ và tập huấn do ph−ờng hoặc thị xã tổ chức - Đến thăm và nói chuyện với các hộ gia đình, phát tờ gấp và bản tin cho 10 hộ gia đình hàng tháng - Cùng ngành và đoàn thể của mình tổ chức nói chuyện chuyên đề về đối xử công bằng và hỗ trợ ng−ời có HIV - Đ−a nội dung truyền thông vào lịch sinh hoạt th−ờng kỳ của ngành hoặc đoàn thể của mình 3. Đánh giá kiến thức, thái độ và thực hành của ng−ời dân và cán bộ ở hai ph−ờng Quang Trung và Yết Kiêu cho thấy: - Kiến thức, thái độ và thực hành ở ng−ời dân ở ph−ờng Quang Trung là ph−ờng có can thiệp truyền thông trực tiếp đã đ−ợc nâng lên rõ rệt khi so sánh điều tra ở 2 thời điểm tháng 9.2004 và tháng 1.2005. - Kiến thức, thái độ và thực hành ở ng−ời dân ở ph−ờng Yết Kiêu là ph−ờng không có can thiệp truyền thông trực tiếp đã đ−ợc nâng lên một ít nên ch−a có ý nghĩa rõ rệt khi so sánh điều tra ở 2 thời điểm nói trên - Kiến thức, thái độ và thực hành của ng−ời dân ở ph−ờng Quang Trung vào thời điểm tháng 1.2005 là cao hơn rõ rệt so với ng−ời dân ở ph−ờng Yết Kiêu và sự khác biệt là có ý nghĩa thống kê. Biểu đồ 9a ở trang 40 cho thấy, tỉ lệ ng−ời dân có tham gia tuyên truyền ở Quang Trung là 14.3% và ở Yết Kiêu là 10%; tỷ lệ ng−ời dân có nghe ng−ời khác nói chuyện về chống kì thị và phân biệt đối xử ở Quang Trung là 68.6% và ở Yết Kiêu là 34.3%. - Kiến thức, thái độ và thực hành của cán bộ ở ph−ờng Quang Trung so với cán bộ ở ph−ờng Yết Kiêu vào thời điểm tháng 1.2005 là cao hơn rõ rệt và sự khác biệt là có y nghĩa thông kê. Biểu đồ 9b ở trang 40 cho thấy, tỉ lệ cán bộ có tham gia tuyên truyền ở Quang Trung là 80% và ở Yết Kiêu là 16.7%; tỷ lệ cán bộ có nghe ng−ời khác nói chuyện về chống kì thị và phân biệt đối xử ở Quang Trung là 96% và ở Yết Kiêu là 63.3%. 47
52. - Nhân dân ở ph−ờng Quang Trung và ph−ờng Yết Kiêu đều có khả năng tiếp cận với truyền hình, phát thanh và báo viết nh− nhau, song nhân dân ở ph−ờng Quang Trung có điều kiện tiếp cận với truyền thông trực tiếp và các tài liệu truyền thông tốt hơn hẳn so với nhân dân ở ph−ờng Yết Kiêu. - Tỉ lệ ng−ời đ−ợc những ng−ời phỏng vấn giới thiệu là tuyên truyền viên tích cực truyền thông chống kỳ thị và phân biệt đối xử ở Quang Trung cao hơn hẳn so với ở Yết Kiêu. ở Quang Trung, có 100 ng−ời dân/210 ng−ời đã giới thiệu đ−ợc 26 ng−ời tuyên truyền tích cực về chống kì thị và phân biệt đối xử, trong đó có 9 ng−ời là cán bộ của Hội đồng nhân dân, ủy ban nhân dân ph−ờng và các tr−ởng khu dân c−. Còn ở Yết Kiêu có 10 ng−ời dân/70 ng−ời đã giới thiệu đ−ợc 4 ng−ời tuyên truyền tích cực của các ngành Y tế, Công an và Phát thanh ph−ờng. Tóm lại, trong điều kiện tiếp cận với truyền thông đại chúng nh− nhau song khác nhau về khả năng tiếp cận với truyền thông trực tiếp, kiến thức, thái độ và thực hành của nhân dân và cán bộ ở ph−ờng Quang Trung đã có những thay đổi rõ rệt. Tuy nhiên, từ nhận thức đến thay đổi hành vi đòi hỏi phải truyền thông kiên trì và liên tục; trong nội dung truyền thông nên nhấn mạnh các văn bản pháp qui đã ban hành để ng−ời có HIV và cả cộng đồng đều thấy trách nhiệm và quyền lợi của mình. Khuyến nghị Từ những kết luận trên chúng tôi đ−a ra một số khuyến nghị sau: 2. Đề nghị Trung tâm Huy động cộng đồng Việt Nam phòng chống HIV/AIDS cam kết sẽ hỗ trợ kỹ thuật cho Trung tâm Y tế thị xã Hà Đông để triển khai chiến dịch truyền thông phòng chống HIV/AIDS với trọng tâm là chống kỳ thị và phân biệt đối xử trong toàn thị xã năm 2005. 3. Đề nghị Trung tâm Y tế Thị xã Hà Đông cam kết phổ biến kinh nghiệm của Ph−ờng Quang Trung tới tất cả các ph−ờng và xã của Thị xã Hà Đông và động viên toàn Thị xã đẩy mạnh hơn nữa công tác truyền thông trực tiếp. 48
53. Tài liệu Tham khảo chủ yếu 1. Chiến l−ợc quốc gia Phòng chống HIV/AIDS ở Việt Nam đến năm 2010 và tầm nhìn 2020 ban hành kèm theo quyết định số36/2004/QĐ-TTg ngày 17.3.2004 của Thủ t−ớng Chính phủ. 2. Báo cáo cập nhật tình hình đại dịch AIDS của UNAIDS/WHO tháng 12.2003 3. Thông điệp của Tổng Th− ký Liên Hợp Quốc Kofi Anan nhân ngày Thế giới phòng chống AIDS năm 2003 4. Chung sống với HIV/AIDS ở ấn độ: Kỳ thị và Phân biệt đối xử trong xã hội. Joy Elamon – Hội nghị ICAAP lần thứ 6, 2002 5. Báo cáo về Kỳ thị và Phân biệt đối xử với ng−ời nhiễm HIV ở Thái Lan. Acces Foundation Thailand. 2002 6. Những nỗ lực loại trừ kỳ thị và phân biệt đối xử với ở Việt Nam. Hội nghị vệ tinh về kỳ thị và phân biệt đối xử với ng−ời nhiễm HIV, Hội nghị ICAAP lần thứ 6 – Chung á. 7. Hội thảo quốc gia về t− vấn và chăm sóc HIV/AIDS do Trung tâm Huy động Cộng đồng Việt Nam phòng chống HIV/AIDS (VICOMC) tổ chức tháng 7.2003. 8. Hội thảo – tập huấn về kỳ thị và phân biệt đối xử liên quan đến HIV/AIDS do Viện Nghiên cứu Phát triển Xã hội tổ chức tháng 2 năm 2003. 9. Tài liệu truyền thông của UNAIDS và Uỷ ban các vấn đề xã hội của Quốc hội khoá 9 xuất bản tháng 6.2003. 10. Giảm kỳ thị và phân biệt đối xử với ng−ời nhiễm HIV/AIDS tại nơi làm việc. Báo cáo tại Hội thảo phối hợp của Liên hiệp quốc về giảm thiểu sự kỳ thị và phận biệt đối xử liên quan đến HIV/AIDS tại nơi làm việc ngày 16.12.2003 – Lê Bạch D−ơng, ILO. 11. Phân tích tình hình kỳ thị và phân biệt đối xử liên quan đến HIV/AIDS ở Hà Nội. Hội nghị giới thiệu kết quả nghiên cứu về kỳ thị và phân biệt đối xử liên quan đến HIV/AIDS - Đặng Văn Khoát, Lê Diên Hồng và CS. Trung tâm Huy động cộng đồng Việt Nam phòng chống HIV/AIDS (VICOMC) 12. Tìm hiểu Kỳ thị và Phân biệt đối xử liên quan đến HIV/AIDS ở Việt Nam – Bản tóm tắt công bố ngày 28.4.2004 – Khuất Thu Hồng và CS, Viện Nghiên cứu và Phát triển xã hội (ISDS). 13. Sự tham gia của ng−ời nhiễm HIV trong dự phòng và chăm sóc HIV/AIDS – Trung tâm nghiên cứu sức khoẻ cộng đồng và phát triển (COHED) cùng với các đồng tác giả là Care International, Save the Children/UK, Family Health International và AusAID. Bản tóm tắt các khuyến nghị và kết luận ngày 24.5.2004 14. Đề c−ơng nhận biết phân biệt đối xử liên quan đến HIV/.AIDS năm 2000 15. Đánh giá tình hình kỳ thị và phân biệt đối xử ở khu vực châu á Thái Bình D−ơng. Thông báo ban đầu - Đại học tổng hợp Deakin, Australia. 16. Báo cáo cập nhật tình hình đại dịch AIDS của UNAIDS/WHO tháng 12.2004 47
54. Danh mục bảng số liệu Bảng 1. Về quyền NC bắt buộc NXV phải làm xét nghiệm HIV, không tuyển dụng hoặc sa thải ng−ời có HIV Bảng 2. Về quyền của nhà tr−ờng không nhận học sinh có HIV vào học Bảng 3. Khả năng tiếp cận với truyền thông của NCH Bảng 4. Về quyền NC bắt buộc NXV phải làm xét nghiệm HIV Bảng 5. Về quyền của nhà tr−ờng không nhận học sinh có HIV vào học Bảng 6. Khả năng tiếp cận với truyền thông của gia đình NCH Bảng 7. Phân bố ng−ời dân đ−ợc phỏng vấn qua 2 đợt điều tra theo tuổi, giới Bảng 8. Phân bố ng−ời dân đ−ợc phỏng vấn theo trình độ học vấn và nghề nghiệp qua 2 đợt điều tra Bảng 9. ý kiến của ng−ời dân về việc NC yêu cầu NXV làm xét nghiệm HIV khi tuyển dụng lao động Bảng 10. ý kiến của ng−ời dân về việc NC từ chối không nhận NCH vào làm việc Bảng 11. ý kiến của ng−ời dân về việc sa thải ng−ời lao động chỉ vì lý do có HIV Bảng 12. ý kiến của ng−ời dân về việc không nhận học sinh có HIV vào học Bảng 13. ý kiến của ng−ời dân về lý do gia đình cũng phân biệt đối xử với NCH Bảng 14. ý kiến của ng−ời dân về lý do cộng đồng phân biệt đối xử với NCH Bảng 15. Thực hành chống kỳ thị và phân biệt đối xử với NCH của ng−ời dân ở ph−ờng Quang Trung qua kết quả điều tra đợt 2 Bảng 16. Phân bố ng−ời dân đ−ợc phỏng vấn qua 2 đợt điều tra theo tuổi, giới Bảng 17. Phân bố ng−ời dân đ−ợc phỏng vấn qua 2 đợt điều tra theo trình độ học vấn và nghề nghiệp Bảng 18. ý kiến của ng−ời dân về việc NC yêu cầu NXV làm xét nghiệm HIV khi tuyển dụng lao động Bảng 19. ý kiến của ng−ời dân về việc từ chối không nhận ng−ời lao động có HIV Bảng 20. ý kiến của ng−ời dân về việc sa thải ng−ời lao động chỉ vì lý do có HIV Bảng 21. ý kiến của ng−ời dân về việc không nhận học sinh có HIV vào học Bảng 22. ý kiến của ng−ời dân về lý do gia đình cũng phân biệt đối xử với NCH Bảng 23. ý kiến của ng−ời dân về lý do cộng đồng phân biệt đối xử với NCH Bảng 24. Thực hành chống kỳ thị và phân biệt đối xửvới NCH của ng−ời dân ph−ờng Yiết Kiêu qua kết quả điều tra đợt 2 Bảng 25. Phân bố nhân dân đ−ợc phỏng vấn ở 2 ph−ờng theo tuổi và theo giới Bảng 26. Phân bố nhân dân đ−ợc phỏng vấn ở 2 ph−ờng theo học vấn và nghề nghiệp 48
55. Bảng 27. ý kiến nhân dân về việc NC bắt buộc NXV phải làm xét nghiệm HIV Bảng 28. ý kiến nhân dân về việc NC không nhận NCH vào làm việc Bảng 29. ý kiến nhân dân về việc NC sa thải ng−ời lao động có HIV Bảng 30. ý kiến nhân dân về việc nhà tr−ờng không nhận học sinh có HIV Bảng 31. ý kiến ng−ời dân về lý do gia đình phân biệt đối xử với ng−ời có HIV Bảng 32. ý kiến của ng−ời dân về việc cộng đồng phân biệt đối xử với ng−ời có HIV Bảng 33. So sánh thực hành chống KT&PBĐX với NCH của ng−ời dân 2 ph−ờng qua kết quả điều tra đợt 2 Bảng 34. Phân bố cán bộ đ−ợc phỏng vấn ở 2 ph−ờng theo tuổi và theo giới Bảng 35. Tâm lý ng−ời có HIV lần gặp cán bộ gần đây nhất Bảng 36. ý kiến cán bộ về việc NC bắt buộc ng−ời xin việc phải làm xét nghiệm HIV Bảng 37. ý kiến cán bộ về việc ng−ời chủ không nhận NCH vào làm việc Bảng 38. ý kiến cán bộ về việc NC sa thải NLĐ có HIV Bảng 39. ý kiến cán bộ về việc nhà tr−ờng không nhận học sinh có HIV Bảng 40. ý kiến cán bộ về lý do gia đình đã phân biệt đối xử với ng−ời có HIV Bảng 41. ý kiến cán bộ về việc ng−ời dân phân biệt đối xử với ng−ời có HIV Bảng 42. So sánh thực hành chống KT&PBĐX với NCH của cán bộ 2 ph−ờng qua kết quả điều tra đợt 2 Bảng 43. ý kiến cán bộ về việc ph−ờng đã làm gì để hỗ trợ ng−ời có HIV 49
56. Danh mục biểu đồ Biểu đồ 1. So sánh kiến thức, thái độ của NCH ở 2 ph−ờng Quang Trung và Yết Kiêu tháng 1.2005 Biểu đồ 2. So sánh kiến thức, thái độ của ng−ời thân NCH ở 2 ph−ờng Quang Trung và Yết Kiêu tháng 1.2005 Biểu đồ 3. So sánh kiến thức, thái độ của NCH ở ph−ờng Quang Trung qua 2 đợt điều tra Biểu đồ 4. So sánh kiến thức, thái độ của NCH ở ph−ờng Yết Kiêu qua 2 đợt điều tra Biểu đồ 5. So sánh kiến thức, thái độ của ng−ời dân ở 2 ph−ờng Quang Trung và Yết Kiêu tháng 1.2005 Biểu đồ 6. So sánh kiến thức, thái độ của cán bộ ở 2 ph−ờng Quang Trung và Yết Kiêu tháng 1.2005 Biểu đồ 7. ý kiến của ng−ời dân 2 ph−ờng Quang Trung và Yết Kiêu cho rằng các ph−ơng tiện truyền thông đại chúng có nói về kỳ thị và phân biệt đối xử Biểu đồ 8. ý kiến của các cán bộ 2 ph−ờng Quang Trung và Yết Kiêu cho rằng các ph−ơng tiện truyền thông đại chúng có nói về kỳ thị và phân biệt đối xử Biểu đồ 9a. So sánh công tác truyền thông về chống kỳ thị và phân biệt đối xử với NCH qua ý kiến của ng−ời dân 2 ph−ờng Quang Trung và Yết Kiêu Biểu đồ 9b. So sánh công tác truyền thông về chống kỳ thị và phân biệt đối xử với NCH qua ý kiến của cán bộ 2 ph−ờng Quang Trung và Yết Kiêu Biểu đồ 10. So sánh số ng−ời làm công tác tuyên truyền trực tiếp đ−ợc ng−ời dân giới thiệu 50