Bài giảng Tư tưởng Hồ Chí Minh - Chương VII: Tư tưởng Hồ Chí Minh về văn hóa, đạo đức và xây dựng con người mới

Nội dung text: Bài giảng Tư tưởng Hồ Chí Minh - Chương VII: Tư tưởng Hồ Chí Minh về văn hóa, đạo đức và xây dựng con người mới

1. CHƯƠNG VII TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ VĂN HÓA, ĐẠO ĐỨC VÀ XÂY DỰNG CON NGƯỜI MỚI
2. I. TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ VĂN HÓA II. TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ ĐẠO ĐỨC III. TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ XÂY DỰNG CON NGƯỜI MỚI KẾT LUẬN
3. I. TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ VĂN HÓA
4. 1. Khái niệm văn hóa theo tư tưởng Hồ Chí Minh a. Định nghĩa về văn hóa Tháng 8-1943, khi còn trong nhà tù Tưởng Giới Thạch, lần đầu tiên Hồ Chí Minh đưa ra định nghĩa của mình về văn hóa “Vì lẽ sinh tồn cũng như mục đích của cuộc sống, loài người mới sáng tạo, phát minh ra ngôn ngữ, chữ viết, đạo đức, pháp luật, khoa học, tôn giáo, văn hóa, nghệ thuật, những công cụ cho sinh hoạt hàng ngày về ăn, mặc, ở và các phương thức sử dụng. Toàn bộ những sáng tạo và phát minh đó tức là văn hóa. Văn hóa là tổng hợp của mọi phương thức sinh hoạt cùng với biểu hiện của nó mà loài người đã sản sinh ra nhằm thích ứng những nhu cầu đời sống và đòi hỏi của sự sinh tồn”
5. Với định nghĩa này, Hồ Chí Minh đã khắc phục được tính phiến diện trong quan niệm về văn hóa trong lịch sử và hiện tại: Văn hóa không chỉ là một hiện tượng tinh thần tách rời cuộc sống vật chất mà bao gồm toàn bộ những giá trị vật chất và tinh thần do con người sáng tạo ra trong quá trình lịch sử Văn hóa không chỉ thu hẹp trong lĩnh vực văn học – nghệ thuật mà văn hóa bao trùm lên toàn bộ các lĩnh vực của đời sống xã hội Văn hóa cũng không phải chỉ thu hẹp trong lĩnh vực giáo dục, không chỉ phản ánh trình độ học vấn của một người, mà là thước đo trình độ phát triển của toàn xã hội: về sản xuất, khoa học – kỹ thuật, chính trị, tôn giáo, văn học – nghệ thuật, đạo đức, lối sống, phong tục tập quán
6. 1. Khái niệm văn hóa theo tư tưởng Hồ Chí Minh b. Quan điểm về xây dựng một nền văn hóa mới HCM đã đưa ra 5 điểm lớn định hướng cho việc xây “1. Xây dựng tâm lý: tinh thần độc lập dựng nền văn hóa dân tộc tự cường 2. Xây dựng luân lý: biết hy sinh mình, làm lợi cho quần chúng 3. Xây dựng xã hội: mọi sự nghiệp có liên quan đến phúc lợi của nhân dân trong xã hội 4. Xây dựng chính trị: dân quyền 5. Xây dựng kinh tế” Hồ Chí Minh, toàn tập, tập 3. tr.431
7. 2. Quan điểm của Hồ Chí Minh về các vấn đề chung của Văn hóa - Một là, văn hóa là đời sống tinh thần của xã hội, thuộc kiến trúc thượng tầng Trong quan hệ với chính trị, xã hội a. Vị trí, vai trò Chính trị, xã hội được giải Chính trị giải phóng trước, phóng thì văn hóa mới được từ đó mở đường cho văn của văn hóa giải phóng hóa phát triển trong đời sống xã hội Trong quan hệ với kinh tế - Hai là, văn hóa không thể đứng ngoài mà phải ở trong kinh tế và chính trị Văn hóa phải ở trong kinh tế và chính trị Kinh tế và chính trị cũng phải có tính VH VH phải tham gia VH phải phục vụ, “Văn hóa là nền tảng tinh thần thực hiện nhiệm vụ thúc đẩy việc xây của xã hội, vừa là mục tiêu, chính trị và xây dựng và phát triển vừa là động lực thúc đẩy dựng CNXH kinh tế sự phát triển kinh tế, xã hội”
8. 2. Quan điểm của Hồ Chí Minh về các vấn đề chung của Văn hóa - Văn hóa dân tộc phải có đặc điểm và bản sắc riêng Tính dân - Tính dân tộc của văn hóa được biểu hiện: tộc Ở chủ nghĩa yêu Ở cốt cách và tâm Ở hình thức b. Quan nước và tinh thần hồn con người và phương - Phải hiện đại, tiên tiến, thuận với trào lưu tiến hóa điểm về độc lập, tự cường Việt Nam diện diễn đạt của nhân loại: h.bình, đ.lập, d.chủ và tiến bộ xã hội tính chất Tính của dân tộc của nền khoa học - Kế thừa truyền thống tốt đẹp của dân tộc, đồng văn hóa thời tiếp thu tinh hoa văn hóa nhân loại Văn hóa phải phục vụ nhân dân, phản ánh tâm tư, Tính nguyện vọng của nhân dân Đại chúng “VVănă nhóa hóa là ph trìnhải thiđộ ếphátt th ựtriểnc ph củaục convụ nhân người, dân, do congóp phngườiần vào làm vi ệra,c nâng nó phải cao trở đờ vềi sphụcống vụvui con tươ ngườii, lành mạnh của quần chúng
9. 2. Quan điểm của Hồ Chí Minh về các vấn đề chung của Văn hóa Lý tưởng cao đẹp cho một Đảng, mỗi - Bồi dưỡng tư tưởng dân tộc và mỗi con người đúng đắn và tình cảm cao đẹp cho con người c. Quan Bồi dưỡng tình cảm lớn điểm về “Một dân tộc dốt là một dân tộc yếu” chức - Mở rộng hiểu biết, năng nâng cao dân trí “Biến một nước dốt nát, cực khổ của văn thành một nước văn hóa cao và đời hóa sốngVăn vui hóa tươ phảii h ạthamnh phúc” gia chống tham nhũng, lười biếng, phù hoa, xa xỉ . - Hướng con người vươn tới chân, thiện, mỹ Văn hóa giúp cho con người phân biệt được cái tốt với cái xấu, cái tiến bộ với cái lạc hậu
10. 3. Tư tưởng Hồ Chí Minh về một số lĩnh vực chính của văn hóa a. Quan điểm của Hồ Chí Minh về văn hóa giáo dục Hồ Chí Minh đã: - Phê phán nền giáo - Tố cáo nền giáo dục - Xấy dựng nền giáo dục dục phong kiến thực dân của nước Việt Nam mới Mục tiêu, thực hiện cả ba chức năng của văn hóa bằng giáo dục Tiến hành cải cách giáo dục để xây dựng hệ thống trường lớp với - Quan chương trình, nội dung dạy và học thật khoa học, thật hợp lý điểm HCM về văn hóa Phương châm Quan tâm xây dựng Phương pháp giáo dục giáo dục đội ngũ giáo viên giáo dục tập trung ở những Học ở mọi nơi, mọi lúc; học mọi người; học suốt đời; coi trọng việc điểm sau: tự học, tự đào tạo và đào tạo lại Không ngừng nâng cao Đảng trí
11. b. Văn hóa văn nghệ - Văn nghệ là một mặt trận, văn nghệ sỹ là - Văn nghệ phải có chiến sĩ, tác phẩm văn những tác phẩm nghệ là vũ khí sắc bén xứng đáng với dân trong đấu tranh cách tộc và thời đại mạng, trong xây dựng xã hội mới, con người mới - Văn nghệ phải gắn với đời sống thực tiễn của nhân dân
12. c. Văn hóa đời sống Văn hóa đời sống thực chất là “đời sống mới” với ba nội dung: Đạo đức mới Lối sống mới Nếp sống mới Lối sống có lý tưởng, có Xây dựng những thói Cần, kiệm, liêm, chính đạo đức, văn minh, tiên quen và phong tục, tập tiến quán tốt đẹp
13. II. TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ ĐẠO ĐỨC
14. 1. Quan điểm về vai trò và sức mạnh của đạo đức - Đạo đức là cái “gốc” của người cách mạng Người Có đạo đức cách mạng mới có quyết tâm cách làm cách mạng mạng phải có đạo Có đạo đức cách mạng mới có thể biến đức cách quyết tâm thành hành động thực tiễn để mạng. Vì: hoàn thành nhiệm vụ cách mạng
15. Nội dung cơ bản của Tư tưởng Hồ Chí Minh về đạo đức 1. Quan điểm về vai trò và sức mạnh của đạo đức - Đạo đức là tiêu chuẩn hàng đầu của người lãnh đạo trong điều kiện Đảng cầm quyền
16. Nội dung cơ bản của Tư tưởng Hồ Chí Minh về đạo đức 1. Quan điểm về vai trò và sức mạnh của đạo đức - Mối quan hệ giữa đạo đức và tài năng Trong Tài càng đức phải lớn thì có tài đức càng phải cao “Đức” là gốc của “tài”, “hồng” là gốc của “chuyên”, “phẩm chất” là gốc của “năng lực”
17. Nội dung cơ bản của Tư tưởng Hồ Chí Minh về đạo đức 1. Quan điểm về vai trò và sức mạnh của đạo đức - Đạo đức làm nên sức mạnh, sức hấp dẫn của chủ nghĩa xã hội và chủ nghĩa cộng sản “Phong trào cộng sản quốc tế trở - Đạo đức là thước đo lòng thànhcao lực thượng lượng của quy mỗiết conđịnh người vận mệnh loài người chẳng những là do chiến lược và sách lược thiên tài của cách mạng vô sản, mà còn do những phẩm chất đạo đức cao quý làm cho Chủ nghĩa cộng sản trở thành sức mạnh vô địch”
18. 2. Quan điểm về những chuẩn mực đạo đức cách mạng Trung với nước, hiếu với dân Cần, kiệm, liêm, chính, Yêu thương chí công vô tư con người Tinh thần quốc tế trong sáng, thủy chung
19. * Trung với nước, hiếu với dân Là phẩm chất đạo đức quan trọng nhất, bao trùm nhất và chi phối những phẩm chất khác. có phẩmNắm chất vững này dân người tình cách mạng vì mới vượtHiểu qua rõ dân mọi tâm khó khăn, gian khổ để hoànCải thànhthiện dân nhiệm sinh vụ cách mạng Trung – Hiếu? Nâng cao dân trí Trung: trung“Trung” với lànước trung quân: trung với vua Quan Theo niệmHồ truyền Chí Minh:thống: Hiếu: hiếuHiếu” với là dân hiếu thuận: hiếu với ông bà, cha mẹ
20. Hồ Chí Minh là tấm gương sáng ngời về phẩm chất “Trung với nước hiếu với dân” “Cả đời tôi chỉ có một mục tiêu: phấn đấu cho quyền lợi Tổ quốc và hạnh phúc của nhân dân. Những lúc Tôi ẩn nấp nơi núi non, hoặc vào ra chốn tù tội, xông pha sự hiểm nghèo là vì mục đích đó”
21. * Cần, kiệm, liêm, chính, chí công vô tư Là phẩm chất cần thiết đối với con người Việt Hồ Chí Minh Nam trong suốt quá trình đấu tranh cách mạng, đặc Giải thích: biệt là trong công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội - Cần: Lao động cần cù, siêng năng, kiên trì, bền bỉ, dẻo dai trong công việc Lao động có kế hoạch, sáng tạo, có năng suất và hiệu quả
22. - Kiệm: Sức lao động Có nội Thì giờ Tiết kiệm: dung Tiền của tương đối toàn diện Từ cái nhỏ đến cái to Là ngược lại với xa hoa, lãng phí “Tiết kiệm không phải là bủn xỉn”, “khi không nên tiêu xài thì một đồng xu cũng khôngCần, kiệm nên tiêu.có mối Khi quan có việc hệ đángmật thiết làm, vớiviệc nhau, ích lợi luôn cho đi đồng đôi vớibào, nhau cho tổ quốc thì dù bao nhiêu công, tốn bao nhiêu của, cũng vui lòng ” “Tăng gia là tay phải của hạnh phúc, tiết kiệm là tay trái của hạnh phúc” (Hồ Chí Minh)
23. - Liêm: Là trong sạch, không tham lam Hành vi trái với “liêm”: Chữ liêm phải đi đôi với chữ kiệm, cũng như chữ kiệm phải đi đôi với cần
24. - Chính: Là thẳng thắn, đứng đắn , không gian tà Người chính trực là người: Đối với mình Không tự cao, tự đại, luôn chịu khó học tập, cầu tiến bộ Đối với người Không nịnh hót người trên, không khinh thường người dưới Đối với việc Để việc công lên trên việc riêng “Mình có đứng đắn mới tề được gia, trị được quốc, bình được thiên hạ”
25. - Chí công “Phải lo trước thiên hạ, vô tư Vui sau thiên hạ” Chí công Vô tư Rất mực công minh, Không chính trực, được thiên công bằng, tư, thiên vị công tâm Đối lập với “chí công vô tư” là “dĩ công vi tư”
26. Cần, kiệm, liêm, chính là bốn đức cơ bản của một con người, không thể thiếu đức nào - Các đức tính trên có Đối với mọi quốc gia, dân tộc: Cần, kiệm, quan hệ liêm, chính là thước đo sự giàu có về vật chất, mạnh về tinh thần, thể hiện sự văn mật minh tiến bộ thiết với nhau Cần, kiệm, liêm, chính sẽ dẫn đến Chí công vô tư. Ngược lại, đã chí công vô tư thì nhất định thực hiện được cần, kiệm, liêm, chính và nhiều đức tính khác
27. * Yêu thương con người ộ ữ ẩ ấ ạ ứ - Là -mCót tình trong cảm nh rộngng lớn ph dànhm chcho tđồng đ o bào, đ cdân cao tộc và đẹp nhchoất những của con người ng laoườ i,động, bở ingười vì ph bịải áp có bức, phẩ bócm lột, chất này thì mngườiới có cùng quy khổết tâmtrên thếlàm gian cách này mạng để giải phóng dân tộc, giải phóng giai cấp, giải phóng con người - Có thái độ tôn trọng con người, sống có tình, có nghĩa - Có thái độ bao dung tha thứ với những người có sai lầm, khuyết điểm nhưng đã biết nhận thức và sửa chữa
28. * Tinh thần quốc tế trong sáng, thủy chung Là một trong những phẩm chất quan trọng nhất của đạoPhẩm đức cộng chất sản,này thểnhằm hiện: thực hiện những mục tiêu lớn của thời đại: hòa bình, độc lập dân tộc, dân chủ và tiến bộ xã hội - Sự tôn trọng, hiểu biết, thương yêu, đoàn kết với giai cấp vô sản, nhân dân lao động ở các nước trên thế giới - Sự đoàn kết với những người tiến bộ trên toàn thế giới, chống lại mọi sự chia rẽ, bất bình đẳng và phân biệt chủng tộc
29. 3. Quan điểm về những nguyên tắc xây dựng đạo đức mới * Nói đi đôi với làm, phải nêu gương về đạo đức - Nói đi Hồ Chí Minh coi đây là nguyên tắc quan trọng bậc nhất trong đôi với xây dựng một nền đạo đức mới làm Lời nói đi đôi với việc làm thì mới Nói đi đôi với làm đối lập hoàn đem lại hiệu quả thiết thực với bản toàn với thói đạo đức giả của giai thân mình và có tác dụng đối với cấp bóc lột, nói một đằng làm một người khác nẻo, thậm chí nói không làm Có tác dụng thiết thực: “một tấm gương sống còn có giá trị hơn một trăm bài diễn văn tuyên truyền” - Nêu gương Có thực hiện được trong mọi lĩnh vực, mọi đối tượng về đạo đức “Trước mặt quần chúng không phải cứ viết lên Trán hai chữ “cộngHồ s ảChín” Minhmà ta là đtấmượ cgương họ yêu đạo m đứcến. trongQuầ nsáng chúng tuyệt ch vờiỉ yêu của mến những người có tmộtư cách cuộc đđờiạo trọnđức. vẹn Muốn hướng dẫn nhân dân, mình phải làm mực thước cho người ta bắt chước”
30. * Xây đi đôi với chống - Để xây dựng đạo đức mới cần thực hiện xây đi đôi với chống. Muốn xây phải chống, chống nhằm mục đích xây - Xây đạo đức mới, trước hết phải tiến hành bằng việc giáo dục những phẩm chất, những chuẩn mực đạo đức mới (gia đình, nhà trường, xã hội) - Xây đạo đức mới cần phải chống những biểu hiện vô đạo đức trong đời sống hàng ngày Chủ nghĩa cá nhân; Chủ nghĩa đế quốc: kẻ tham ô, lãng phí, quan Thói quen và truyền địch rất nguy hiểm liêu: là bạn đồng minh thống lạc hậu: kẻ địch to của hai kẻ địch kia của cách mạng - Để xây và chống hiệu quả, cần phát động các phong trào quần chúng rộng rãi
31. * Phải tu dưỡng đạo đức suốt đời Hồ Chí Minh quan niệm: Trên tinh thần tự giác, tự nguyện, dựa vào lương tâm của mỗi người và dư luận của quần chúng - Hồ Chí Minh chỉ ra Gắn với thực tiễn bền bỉ, biện pháp mọi lúc, mọi nơi, mọi hoàn cảnh để tu dưỡng đạo đức mới phải : Thường xuyên chống lại chủ nghĩa cá nhân - Đối với mỗi người, việc tu dưỡng đạo đức phải được thực hiện trong mọi hoạt động thực tiễn
32. 4. Sinh viên học tập và làm theo tư tưởng, tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh - Xác định đúng vị trí, vai trò của đạo đức đối với cá nhân “Thanh niên phải có đức, có tài. Có tài mà không có đức cũng như một anh làm kinh tế tài chính rất giỏi nhưng lại a. Học tập và làm theo tư đi đến thụt két thì chẳng không những làm được gì có lợi tưởng đạo cho xã hội mà còn làm hại cho xã hội nữa. Nếu có đức mà đức Hồ Chí không có tài ví như ông bụt không làm hại gì nhưng cũng Minh không lợi gì cho loài người cả” - Kiên trì tu dưỡng theo các phẩm chất đạo đức Hồ Chí Minh Yêu tổ quốc Yêu nhân dân Yêu chủ nghĩa xã hội Yêu lao động Yêu khoa học và kỷ luật “Không phải là đòi hỏi nước nhà đã cho mình những gì. Mà phải tự hỏi mình đã làm gì cho nước nhà?”
33. 4. Nội dung học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh - Thực trạng đạo đức, lối sống trong sinh viên hiện nay - Học tập tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh Một là, trung với nước, hiếu với nhân dân, suôt đời đấu tranh cho sự nghiệp giải phóng dân tộc, giải phóng giai cấp, giải phóng con người Hai là, học cần, kiệm, liêm, chính, chí công vô tư, đời riêng trong sáng, nếp sống giản dị và đức khiêm tốn phi thường Ba là, học đức tin tuyệt đối vào sức mạnh của quần chúng nhân dân, kính trọng nhân dân và hết lòng, hết sức phụng sự nhân dân; luôn nhân ái, vị tha, khoan dung và nhân hậu với con người Bốn là, học tấm gương về ý chí và nghị lực tinh thần to lớn, quyết tâm vượt qua mọi thử thách, gian nguy để đạt được mục đích cuộc sống
34. III. TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ XÂY DỰNG CON NGƯỜI MỚI
35. 1. Quan niệm của Hồ Chí Minh về con người - Thống nhất về tâm lực, thể Luôn có xu hướng vươn a. Con lực và các hoạt động của nó tới cái Chân-Thiện-Mỹ người được nhìn nhận như một - Con người là sự thống Thiện – ác, hay –dở, chỉnh thể: nhất của hai mặt đối lập tốt – xấu, hiền –dữ - Hồ Chí Minh - Để sinh Xác lập các xét con người tồn, con mối quan hệ trong các mối người phải giữa người quan hệ xã hội c. Bản chất lao động với người b. Con con người sản xuất người cụ mang tính thể, lịch sử xã hội - Hồ Chí Minh xét con người - Con người là sản phẩm cụ thể, lịch sử của xã hội
36. 2. Quan điểm của Hồ Chí Minh về vai trò của con người và chiến lược “trồng người” a. Quan điểm của Hồ Chí Minh về vai trò của con người - Con người là vốn quý nhất, nhân tố quyết định thành công của sự nghiệp cách mạng Hồ Chí Minh luôn tin vào sức mạnh của quần chúng nhân dân Hồ Chí Minh có niềm tin mãnh liệt vào tài năng và trí tuệ của nhân dân Nhân dân có lòng yêu nước nồng nàn, ý chí kiên cường bất khuất
37. 2. Quan điểm của Hồ Chí Minh về vai trò của con người và chiến lược “trồng người” a. Quan điểm của Hồ Chí Minh về vai trò của con người - Con người là vốn quý nhất, nhân tố quyết định thành công của sự nghiệp cách mạng - Con người vừa là mục tiêu, vừa là động lực của cách mạng; phải coi trọng, chăm sóc, phát huy nhân tố con người Con người là mục tiêu của sự nghiệp cách mạng Có quan hệ biện chứng với nhau Con người là động lực của sự nghiệp cách mạng
38. b. Quan điểm Hồ Chí Minh về chiến lước trồng người - Trồng người là yêu cầu khách quan, vừa cấp bách, vừa lâu dài của cách mạng + Muỗn xây dựng CNXH cần có con người XHCN + Con người XHCN có 2 mặt gắn bó chặt chẽ với nhau Kế thừa những giá trị truyền thống tốt đẹp của dân tộc Hình thành những phẩm chất mới - Chiến lược trồng người là một trọng tâm Nội dung và phương pháp giáo dục phải toàn diện: đức, trí, thể, mỹ Phải kiên trì, bền bỉ, lâu dài, không được sao nhãng sự nghiệp giáo dục
39. KẾT LUẬN Trong lĩnh vực văn hóa Trong lĩnh vực đạo đức Trong lĩnh vực xây dựng con người mới