ASEAN - Nửa thế kỷ tồn tại và phát triển

Nội dung text: ASEAN - Nửa thế kỷ tồn tại và phát triển

1. ASEAN - nửa thế kỷ tồn tại Kinh tế ASEAN - NỬA THẾ KỶ TỒN TẠI VÀ PHÁT TRIỂN Hoàng Thị Chỉnh* TÓM TẮT tác giả cũng đã nhận dạng được những nguyên Dựa trên các số liệu thứ cấp thu thập được nhân dẫn đến thành công cũng như những vấn từ các nguồn trong và ngoài nước, với phương đề đặt ra và tương lai phát triển của tổ chức đa pháp thống kê mô tả, so sánh, tác giả bài viết đã phương năng động bậc nhất thế giới này. phân tích quá trình hình thành, tiềm năng phát Từ khóa: ASEAN, Cộng đồng ASEAN, Tầm triển và kết quả hoạt động của ASEAN trong 50 nhìn ASEAN 2025. năm qua. Trên cơ sở những hiểu biết của mình, ASEAN - SOUTHEAST CENTURY AND DEVELOPMENT ABSTRACT last 50 years. On the basis of his knowledge, Based on the secondary data collected the author has identiied the causes of success from domestic and foreign sources, with the as well as the issues and future development statistical method of description, comparison, of the world’s most dynamic multinational the author of the article analyzed the organization. formation process, development potential Keywords: ASEAN, ASEAN Community, and performance results. Of ASEAN in the ASEAN Vision 2025 1. LỊCH SỬ HÌNH THÀNH VÀ QUÁ TRÌNH Liên minh chính trị, kinh tế, văn hóa và xã MỞ RỘNG hội nhưng lý do thành lập chủ yếu là do chính Cách đây đúng 50 năm, vào ngày trị và an ninh khu vực. Lúc này phong trào 8/8/1967, tại Bang Cốc, Thái Lan, Hiệp hội chống Mỹ cứu nước đang phát triển mạnh mẽ các quốc gia Đông Nam Á (Association of tại 3 nước Đông Dương là Việt Nam, Lào và South East Asian Nations - ASEAN) được Campuchia mà đặc biệt là Việt Nam, nước ra đời trên cơ sở một liên minh 3 nước là này đang .chuẩn bị cho cuộc Tổng tiến công Philippin, Malaysia và Thái Lan (được thành Mậu thân vào mùa Xuân năm 1968. Chính lập trước đó vào năm 1961, gọi là ASA) và 2 vì lẽ đó mà các nước trên có nhu cầu liên kết nước mới là Indonesia và Singapore. Mặc dù, chặt chẽ phòng ngừa những bất trắc có thể mục tiêu đưa ra ban đầu của tổ chức là một xảy ra trong khu vực. Như vậy, thành viên * GS.TS. GV. Trường Đại học kinh tế Tp. HCM 1
2. Tạp chí Kinh tế - Kỹ thuật sáng lập của ASEAN là 5 nước. Tuy nhiên, lần lượt là: Việt Nam (28/7/1995); Mianma và ASEAN được mở rộng liên tục vào những Lào (24/7/1997) và Campuchia (30/4/1999) năm sau đó. Đầu tiên là Brunei. Ngay sau khi tại Hà Nội. Quá trình hình thành và phát triển giành độc lập, vào ngày 8/1/1984, Brunei đã của ASEAN gắn liền với việc mở rộng quan trở thành thành viên thứ 6 của tổ chức này. hệ với khu vực và thế giới về nhiều mặt. Các Tổ chức ASEAN còn được tiếp tục mở rộng dấu mốc lịch sử quan trọng của ASEAN được bằng cách kết nạp 4 thành viên mới nữa mà thể hiện trong bảng sau: Bảng 1: Các dấu mốc lịch sử quan trọng trong quá trình hình thành và phát triển của ASEEAN trong 50 năm qua STT Thời gian Nội dung cam kết 1 8/8/1967 Thành lập trên cơ sở Tuyên bố Băng Cốc nhằm tăng cường hợp tác kinh tế, văn hóa, xã hội giữa các nước thành viên 2 1971 Tuyên bố về khu vực Hòa bình –Tự do và Trung lập (ZOPFAN) 3 1976 Tuyên bố Bali về sự hòa hợp ASEAN và hiệp ước thân thiện Đông Nam Á (TAC) 4 1992 Ký Hiệp định khung về tăng cường hợp tác kinh tế ASEAN và thỏa thuận về Khu vực mậu dịch tự do AFTA, đặt nền móng cho xây dựng Cộng đồng kinh tế Asean (AEC) sau này 5 1994 Thành lập Diễn đàn khu vực ASEAN (ARF), mở rộng quan hệ đối ngoại và thúc đẩy đối thoại về an ninh khu vực 6 1995 Việt Nam gia nhập ASEAN (28/7/95) và ký Hiệp ước về khu vực Đông Nam Á không vũ khí hạt nhân (SEANWFZ) 7 1997 Thông qua Tầm nhìn ASEAN đến năm 2020, từ đó vạch ra mục tiêu hướng tới một Cộng đồng kinh tế ASEAN. Kết nạp Lào và Mianma vào ngày 24/7/97 8 1998 Thông qua Chương trình Hà nội tại Hội nghị cấp cao ASEAN lần thứ 6 9 1999 Campucia gia nhập ASEAN vào ngày 30/4/1999 10 2002 Ký với Trung Quốc và Tuyên bố ứng xử của các bên ở Biển đông (DOC) 11 2003 Ra tuyên bố về sự hòa hợp ASEAN II (Tuyên bố Bali II) xác định 3 trụ cột của Cộng đồng ASEAN là Chính trị-an ninh, Kinh tế và Văn hóa-xã hội 12 2005 Hội nghị cấp cao Đông Á với sự tham gia của Trung Quốc, Nhận Bản, Hàn Quốc, Ấn Độ, Úc và Newzealand 13 2010 Thông qua Kế hoạch tổng thể về kết nối ASEAN (MPAC) 14 2011 Thông qua Tuyên bố Bali về Cộng đồng ASEAN trong Cộng đồng các quốc gia toàn cầu 2
3. ASEAN - nửa thế kỷ tồn tại 15 31/12/2015 Cộng đồng ASEAN chính thức được thành lập 16 6/9/2016 Thông qua Kế hoạch tổng thể về kết nối ASEAN 2025 và triển khai sáng kiến hội nhập ASEAN (IAI) giai đoạn III (2016-2020) Nguồn: Tổng hợp từ các tài liệu liên quan đến ASEAN 2. TIỀM NĂNG PHÁT TRIỂN Lào và Việt Nam) cùng với hệ thống sông Với 10 nước tham gia (thường gọi là ngòi, kênh rạch chằng chịt, ASEAN còn có SEA-10), ngày nay ASEAN đã là một tổ tiềm năng khai thác thủy sản nước ngọt. Tuy chức rộng lớn với diện tích tự nhiên là 4,47 không có tiềm năng về tài nguyên khoáng sản triệu km2, chiếm 3% diện tích thế giới và hơn và nông nghiệp nhiệt đới như các thành viên 630 triệu dân, chiếm 8,8% dân số thế giới (1). khác, nhưng Singapore lại biết khai thác tối Tổng sản phẩm quốc nội (GDP) của ASEAN đa vị trí biển đảo để trở thành nước đóng tàu đạt gần 2600 tỷ USD, đứng thứ 6 trên thế và cảng biển bốc dỡ container hàng đầu thế giới vào đầu năm 2017 (2) (nếu coi ASEAN giới. Nhờ vào vị trí địa lý và thiên nhiên ban là một thực thể). Xét về điều kiện tự nhiên, tặng cùng với nền văn hóa truyền thống có ASEAN rất giàu có tài nguyên thiên nhiên, từ lâu đời mà ASEAN rất có tiềm năng về du nhiều khoáng sản và kim loại quý từ dầu mỏ, lịch từ nghỉ dưỡng đến khám phá và tâm linh. khí đốt (Indonesia, Brunei, Malaysia, Việt Đảo Bali ở Indonesia, bãi biển Fuket ở Thái Nam) đến đồng (Philippin), thiếc (Malaysia, Lan, Vịnh Hạ Long, Hang Sơn Đoòng ở Việt Indonesia, Thái Lan, Việt Nam), vàng Nam là những điểm rất hấp dẫn du khách, (Indonesia) Với khí hậu nhiệt đới gió mùa, trong đó đảo Bali còn được mệnh danh là “Ha độ ẩm cao và đất đai màu mỡ, ASEAN rất có Oai phương Đông”, Vịnh Hạ Long đã 2 lần tiềm năng về phát triển nông nghiệp: đứng lọt vào danh sách “các kỳ quan thiên nhiên đầu thế giới về sản lượng xuất lúa gạo (Thái nổi tiếng thế giới”, Hang Sơn Đoòng là hang Lan, Việt Nam, Mianma, Campuchia ), cao su động lớn nhất thế giới mà loài người đã khám thiên nhiên (Malaysia, Thái Lan, Indonesia, phá Rồi đến những di tích lịch sử, những Việt Nam), cà phê (Việt Nam, Indonesia), hạt đền đài văn hóa nổi tiếng thế giới như Chùa tiêu, hạt điều (Indonesia, Việt Nam) Rừng vàng, chùa bạc ở Thái Lan, Angko Thơm, với nhiều gỗ quý, dược liệu và chim muông Angko Vát ở Campuchia, chùa Burundi ở quý hiếm đã làm cho ASEAN rất có tiềm Indonesia, Triều đình Huế ở Việt Nam Tất năng về phát triển lâm nghiệp, đặc biệt là cả đều rất hấp dẫn du khách. Tận dụng tối Lào, Indonesia, Mianma, Malaysia). Hầu hết đa những lợi thế thiên nhiên ban phát và có các nước ASEAN (trừ Lào) đều tiếp xúc với chiến lược phát triển du lịch lâu dài mà một biển Thái Bình Dương nên rất có tiềm năng số nước trong khu vực đã phát triển mạnh về khai thác thủy sản và nuôi trồng nước mẽ ngành “công nghiệp không khói” này với lợ. Nhiều nước trong khu vực nổi lên như việc thu hút hàng vài chục triệu du khách mỗi những cường quốc xuất khẩu thủy sản hàng năm và mang về cho đất nước hàng vài chục đầu trên thế giới như Indonesia, Thái Lan, tỷ USD như Thái Lan, Malaysia, Singgapore, Việt Nam. Bên cạnh đó, sông Mê Công chảy Indonesia qua 5 nước (Thái Lan, Mianma, Campuchia, ASEAN là khu vực đông dân, đó là một 3
4. Tạp chí Kinh tế - Kỹ thuật lợi thế, nhưng điều quan trọng hơn là dân số không phức tạp như các nước ở Trung Đông ASEAN rất trẻ, trên 2/3 ở độ tuổi dưới 30. Như vậy, về cơ bản, môi trường chính trị của Dân số trẻ thể hiện tính linh hoạt cao và dễ ASEAN là khá ổn định, các nước thành viên hấp thụ công nghệ mới với sự phát triển mạnh chung sống với nhau đoàn kết, dễ hòa hợp. mẽ của khoa học kỹ thuật khi thế giới đang bước vào cuộc cách mạng công nghiệp 4.0. 3. NHỮNG THÀNH CÔNG TRONG Dân số đông là một thị trường tiêu thụ sản PHÁT TRIỂN KINH TẾ phẩm lớn; Dân số đông hấp dẫn các nhà đầu Qua 50 năm tồn tại và phát triển, từ những tư nước ngoài; Và dân số đông là nơi cung nước nông nghiệp nghèo nàn, lạc hậu, ngày cấp lao động với giá nhân công rẻ Đó chính nay ASEAN đã vươn lên trở thành một khu là một lợi thế của ASEAN. Hơn thế nữa, mặc vực kinh tế năng động bậc nhất trong nhóm dù tôn giáo giữa các nước thành viên có khác các nước đang phát triển trên thế giới. Nửa nhau nhưng đa số đều theo đạo Phật nên, khu thế kỷ qua, sức mạnh kinh tế của các nước vực này khá ôn hòa, thuần nhất so với nhiều này tăng lên từ vài chục đến hàng trăm lần khu vực khác trên thế giới. Tuy theo đạo Hồi (bảng 2), (3). nhưng tình hình ở Indonesia, Malaysia cũng Bảng 2: Tổng sản phẩm quốc nội của ASEAN năm 1970 và năm 2016 (Tỷ USD) Nước 1970 2016 2016 so với 1970 (lần) Singapore 2 295 147,5 Malaysia 4 297 74,3 Indonesia 10 944 94,4 Philippin 7 303 43,3 Thái Lan 7 396 56,6 Các nước khác 7 320 45,7 Tổng 37,0 2.555 69,1 Nguồn: United Nations Coference on Trade and Development (dẫn theo tài liệu số 3) Một số nước như Malaysia, Thái Lan và được xếp ở thứ hạng rất cao, Năm 2016, được xếp vào hàng các nước công nghiệp GDP bình quân đầu người của Singapore đạt mới thứ hai sau “4 con rồng châu Á” là Hàn 52.961 USD, đứng thứ 9 trên thế giới theo Quốc, Đài Loan, Hồng Kong và Singapore GDP danh nghĩa và thứ 3 theo GDP tính theo - được coi là các nước công nghiệp mới thứ sức mua, vượt qua nhiều nước phát triển khác nhất. Riêng Singapore vừa là thành viên của như Nhật, Anh Pháp, Đức Ngoài Singapore, NicS thứ nhất, vừa là thành viên của ASEAN trong các nước ASEAN có Brunei cũng thuộc với những chỉ tiêu phát triển kinh tế - xã nhóm này (bảng 3), (4). hội thậm chí hơn cả nhiều nước phát triển 4
5. ASEAN - nửa thế kỷ tồn tại Bảng 3: Top 10 nước có chỉ số GDP bình quân đầu người cao nhất năm 2016,USD GDP/ người (danh nghĩa) GDP/người (theo sức mua PPP) Nước Gía trị Hạng Nước Giá trị Hạng Luýchxămbua 103.199 1 Qatar 127.660 1 Thụy sĩ 79.242 2 Luýchxămbua 104.003 2 Nauy 70.392 3 Singapore 90.151 3 Ireland 62.562 4 Ma cao 87.855 4 Qatar 60.787 5 Brunei 76.884 5 Iceland 59.629 6 Cô ét 71.887 6 Mỹ 57.436 7 Nauy 69.249 7 Đan Mạch 53.744 8 Ireland 69.231 8 Singapore 52.961 9 Tiểu vương quốc Ả rập (UAE) 67.871 9 Úc 51.850 10 Thụy sĩ 59.561 10 Nguồn: IMF (2016) List of Countries by GDP per capita Các nước khác trong khối ASEAN cũng nước và lãnh thổ được xếp hạng ( bảng 4) đang vươn lên và cải thiện dần vị trí của mình. chứng tỏ sức mạnh nền kinh tế của các nước Xét về tổng sản phẩm quốc nội (GDP), nhiều này cũng rất nổi trên thế giới như Indonesia, nước ASEAN được xếp hạng cao trong 190 Thái Lan, Philippin, Malaysia (4). Bảng 4: Tổng sản phẩm quốc nội (GDP) và GDP/người của các nước thành viên ASEAN năm 2016 GDP GDP/người STT Nước Giá trị (triệu USD) Hạng Giá trị (USD) Hạng 1 Brunei - Danh nghĩa 11.182 130 26.424 28 - Theo sức mua 32.838 124 76.884 4 2 Campuchia - Danh nghĩa 19.398 113 1.230 153 - Theo sức mua 64.405 104 3.737 141 3 Indonesia - Danh nghĩa 932.448 16 3.604 114 - Theo sức mua 3.257.123 7 11.720 96 4 Lào - Danh nghĩa 13.790 123 1.925 137 - Theo sức mua 44.639 110 5.710 128 5
6. Tạp chí Kinh tế - Kỹ thuật 5 Malaysia - Danh nghĩa 296.359 38 9.360 65 - Theo sức mua 922.057 26 27.267 46 6 Mianma - Danh nghĩa 66.324 74 1.269 150 - Theo sức mua 334.856 53 5.832 127 7 Philippin - Danh nghĩa 304.696 36 2.924 124 - Theo sức mua 878.980 29 7.728 118 8 Singapore - Danh nghĩa 296.967 37 52.961 9 - Theo sức mua 514.837 39 90.151 3 9 Thái Lan - Danh nghĩa 406.949 26 5.889 85 - Theo sức mua 1.226.407 20 16.888 73 10 Việt Nam - Danh nghĩa 201.326 48 2.173 132 - Theo sức mua 648.243 34 6.429 125 Nguồn: IMF (2016) List of Countries by GDP and GDP per Capita Sau cuộc khủng hoảng tài chính thế giới Thái Lan và Singapore), dự trữ ngoại tệ dồi năm 2008, các nước ASEAN đã lấy lại phong dào, nền kinh tế của các nước ASEAN ngày độ của sự phát triển và đạt tốc độ tăng trưởng càng đi vào quỹ đạo phát triển. Nhờ đó, các tương đối cao, đặc biệt là những nước đi sau chỉ số về xã hội cũng được cải thiện đáng kể. như Mianma, Lào, Campuchia và Việt Nam. Đặc biệt, chỉ số phát triển nguồn nhân lực của Bên cạnh tỷ lệ đầu tư cao, lạm phát tương Singapore đạt 0,925 đứng thứ 5 trên thế giới đối ổn định (tuy có một số nước giảm phát và tuổi thọ bình quân đạt 83,1 đứng thứ 3 trên trong năm qua do sức mua kém như Brunei, thế giới (bảng 5) (5). Bảng 5: Một số chỉ tiêu kinh tế-xã hội của các nước ASEAN năm 2016 S Nước Dân số Tốc độ Tỷ lệ Tỷ lệ Dự trữ Chỉ số Tuổi tăng đầu lạm ngoại tệ phát thọ T (triệu trưởng tư (% phát (triệu triển bình người) T DTích GDP GDP) (%) USD) nguồn quân (%) nhân (năm) (1000km2) lực (HDI) 1 Brunei 5,77 0,42 -1,1 27,4 -0,4 2.892 0,865 77,7 2 Campuchia 181,04 15,41 7,0 20,7 1,2 5.093 0,563 68,7 6
7. ASEAN - nửa thế kỷ tồn tại 3 Indonesia 1910,93 255,46 4,8 34,6 6,4 105.931 0,689 69,1 4 Lào 236,80 6,49 6,7 - 1,3 987 0,586 65,7 5 Malaysia 330,80 31,00 5,0 25,1 2,1 95.290 0,789 75,0 6 Mianma 676,59 52,12 7,2 35,3 11,0 5.075 0,556 66,6 7 Philippin 300,00 101,57 5,8 20,9 1,4 80.667 0,682 68,5 8 Singapore 0,72 5,54 2,0 26,3 -0,5 247.747 0,925 83,1 9 Thái Lan 513,12 67,24 2,8 24,1 -0,9 156,514 0,740 74,9 10 Việt Nam 330,97 91,7 6,7 27,7 0,6 28.000 0,683 76,0 Nguồn: Basic Statistics 2016 ADB 4. NGUYÊN NHÂN DẪN ĐẾN chính (iv) Giúp đỡ lẫn nhau dưới hình thức THÀNH CÔNG đào tạo và cung cấp các phương tiện nghiên Tại sao trong những năm qua nhiều khu cứu trong các lĩnh vực giáo dục, chuyên môn, vực trên thế giới rơi vào tình trạng bất ổn, kỹ thuật và hành chính (v) Cộng tác có hiệu những cuộc nội chiến, tranh chấp về biên quả hơn, để sử dụng tốt hơn nền nông nghiệp giới, sắc tộc, tôn giáo diễn ra hàng ngày và các ngánh công nghiệp của nhau, mở rộng trong khi đó, các nước khu vực Đông Nam mậu dịch, kể cả việc nghiên cứu các vấn đề Á lại khá bình yên và gặt hái được những buôn bán hàng hóa giữa các nước, cải thiện thành công nhất định trong phát triển kinh tế các phương tiện giao thông liên lạc và nâng và tương đối ổn định về chính trị xã hội - an cao mức sống của nhân dân (vi) Thúc đẩy ninh khu vực? Đó là câu hỏi mà nhiều nhà việc nghiên cứu Đông Nám Á và (vii) Duy trì nghiên cứu muốn trả lời. hợp tác chặt chẽ cùng có lợi với các tổ chức quốc tế và khu vực có tôn chỉ và mục đích Phải chăng đó là tinh thần đoàn kết. Đoàn tương tự, tìm kiếm cách thức nhằm đạt được kết tạo nên sức mạnh. Ngay từ khi thành lập, sự hợp tác chặt chẽ hơn giữa các tổ chức này ASEAN đã xác định 7 mục tiêu mà trong đó (6). Rõ ràng, các mục tiêu mà ASEAN đưa ra ở hầu hết các mục tiêu đều thể hiện tinh thần đã cho thấy tính chất hợp tác vì lợi ích chung đoàn kết, giúp đỡ nhau cùng tiến bộ, đó là: của cả khu vực. Lợi ích của mỗi thành viên (i) Thúc đẩy sự tăng trưởng kinh tế, tiến bộ phải gắn chặt với lợi ích của cả cộng đồng. xã hội và phát triển văn hóa trên tinh thần bình đẳng và hợp tác, nhằm tăng cường cơ Thành công của ASEAN chính là dựa sở cho một cộng đồng các nước Đông Nam vào sự hợp tác toàn diện chẳng những về vấn Á hòa bình, thịnh vượng (ii) Thúc đẩy hòa đề kinh tế mà còn cả vấn đề xã hội, chính trị, bình và ổn định khu vực bằng việc tôn trọng văn hóa và an ninh khu vực. Chính vì lẽ đó công lý và nguyên tắc luật pháp trong quan mà trong suốt quá trình hình thành, tồn tại hệ giữa các nước trong vùng và tuân thủ các và phát triển lên tầm cao mới là Cộng đồng nguyên tắc của Hiến chương Liên hiệp quốc ASEAN, ASEAN đã luôn khẳng định 3 trụ (iii) Thúc đẩy sự hợp tác tích cực và giúp cột là: Cộng đồng chính trị - an ninh; Cộng đỡ lẫn nhau trong các vấn đề cùng quan tâm đồng kinh tế; và Cộng đồng văn hóa - xã hội. trên lĩnh vực kinh tế , xã hội văn hóa và hành Chính sự hợp tác toàn diện này càng tạo điều 7
8. Tạp chí Kinh tế - Kỹ thuật kiện để các thành viên có cơ hội tiếp xúc, nước ASEAN mà không bị một hàng rào hay chia sẻ, giúp đỡ nhau trong mọi công việc, từ một sự phân biệt đối xử nào. phát triển kinh tế đến đời sống văn hóa xã hội Liên kết mạnh mẽ với bên ngoài chính và cả trách nhiệm giữ gìn an ninh, trật tự cho là một đặc trưng của ASEAN so với nhiều nhau, cho khu vực trước sự dòm ngó hoặc tấn khu vực khác trên thế giới, nhất là khu vực công từ bên ngoài. của các nước đang phát triển và đó cũng là Về mặt kinh tế, liên tục nâng tầm liên nguyên nhân dẫn tới thành công của ASEAN kết từ thấp đến cao đã tạo nên sự thành công trong quá trình phát triển kinh tế. Quán triệt cho ASEAN. Ban đầu chỉ là Hiệp hội các tinh thần của mục tiêu thứ 7, ASEAN đã liên quốc gia Đông Nam Á với nhiệm vụ đặt ra tục mở rộng liên kết với rất nhiều đối tác. là ổn định hòa bình an ninh khu vực là chính Trước hết là tham gia vào Diễn đàn hợp tác còn liên kết về kinh tế hầu như chưa có bao kinh tế châu Á - Thái Bình Dương (APEC) nhiêu. Nhưng trước yêu cầu mới với sự ra vào năm 1989, 6 nước thành viên cũ của đời và phát triển của một số hình thức liên ASEAN chính là 6 trong 12 thành viên sáng kết kinh tế quốc tế trên thế giới và cần thúc lập ra tổ chức này. Tiếp theo, vào năm 1996 đẩy buôn bán nội khối mà một khu vực mậu ASEAN lại tham gia vào Diễn đàn hợp tác dịch tự do của ASEAN (AFTA) đã ra đời và Á-Âu (ASEM) bao gồm 25 nước, trong đó có thực thi từ năm 1993 với nội dung cốt lõi là 7 nước ASEAN để mở rộng mối quan hệ với CEPT (thuế quan ưu đãi có hiệu lực chung). những nước thành viên của Liên minh châu Lộ trình này kéo dài 10 năm với 6 thành viên Âu (EU). Tháng 4/1997 ASEAN đã đề xuất cũ. Việt Nam được gia hạn 3 năm; Mianma việc tổ chức hội nghị cấp cao giữa ASEAN và Lào được gia hạn 5 năm và Campuchia với 3 nước Đông Bắc Á chính là Nhật Bản, được gia hạn 7 năm do các nước này gia nhập Hàn Quốc và Trung Quốc và sau đó được sau và có trình độ phát triển thấp hơn so với 6 thành viên cũ. Nhờ có AFTA ra đời mà các chính thức thể chế hóa thành ASEAN +3 nước thành viên đều hưởng lợi do mậu dịch vào năm 2000 và đến năm 2002 đã chuyển tự do mang lại bởi thuế quan đã cắt giảm ASEAN +3 thành Hội nghị cấp cao Đông Á. xuống 0-5%. Tuy nhiên, để nâng tầm liên kết Tháng 12 năm 2005, Hội nghị cấp cao Đông về mọi mặt, ASEAN không dừng ở đó mà lại Á lần thứ nhất tổ chức tại Kuala Lumpur với phát triển lên một mức cao hơn đó là Cộng sự tham gia không chỉ có các nước thành viên đồng kinh tế Asean (AEC) được ra đời từ ASEAN +3 mà còn có cả 3 nước mới là Úc, ngày 31/12/2015. Mục tiêu của AEC là nhằm NewZealand và Ấn Độ, tức là ASEAN +6. hình thành một khu vực kinh tế ASEAN ổn Để thúc đẩy mậu dịch tự do, ASEAN đã ký định, thịnh vượng và có khả năng cạnh tranh một loạt hiệp định mậu dịch tự do (FTA) với cao; kinh tế phát triển đồng đều; đói nghèo các nước trên, đó là với Hàn Quốc (AKFTA) và chênh lệch kinh tế được giảm bớt đến năm có hiệu lực từ năm 2006, với Trung Quốc 2020. Rõ ràng ASEAN không chỉ là một thị (ACFTA) có hiệu lực từ năm 2010, với Úc trường chung mà còn là một cơ sở sản xuất và Newzealand (AANZFTA) có hiệu lực từ thống nhất: nghĩa là toàn khu vực là một năm 2010, với Ấn Độ (AIFTA) có hiệu lực từ chuỗi sản xuất, các yếu tố như lao động, vốn, năm 2010 và Hiệp định đối tác toàn diện với công nghệ sẽ được lưu chuyển tự do giữa các Nhật Bản (AJCEP) có hiệu lực từ năm 2008. 8
9. ASEAN - nửa thế kỷ tồn tại Không những thế trong các hội nghị quan Ngược lại thị trường Đông Bắc Á cũng rất hấp trọng của ASEAN đều có sự hiện diện của dẫn đối với các nước ASEAN về tài nguyên, các nước lớn như Nga, Mỹ Rõ ràng, chưa khoáng sản và đặc biệt là các sản phẩm nông có khu vực nào trong số nhóm các nước đang nghiệp nhiệt đới như gạo, cà phế, cao su, dầu phát triển lại cởi mở như ASEAN. ASEAN cọ, hạt tiêu, hạt điều và cả thủy sản nữa. Sau đã biết tận dụng những cơ hội của thế giới này, Trung Quốc cũng thuộc Đông Bắc Á trỗi mang lại thông qua quá trình toàn cầu hóa và dậy lại là một thị trường hấp dẫn của ASEAN khu vực hóa để khai thác lợi thế của mình. và ngược lại, ASEAN cũng là môi trường đầu ASEAN đã mở rộng quan hệ kinh tế từ Đông tư, tiêu thụ sản phẩm cho Trung Quốc. Quan Nam Á sang Đông Bắc Á; từ Đông Nam Á hệ hai chiều ASEAN- Trung Quốc thật tiềm sang châu Âu; từ Đông Nam Á sang Nam năng với một thị trường gần 2 tỷ dân và GDP Thái Bình Dương; từ Đông Nam Á sang lên tới gần 14 ngàn tỷ USD. Ấn Độ Dương, từ sông Mê Công sang sông Hằng; từ các nước đang phát triển vào các 5. NHỮNG VẤN ĐỀ ĐANG ĐẶT RA VÀ nước phát triển Đây quả là một nét nổi bật TƯƠNG LAI PHÁT TRIỂN của ASEAN, thể hiện tính năng động của khu Tuy gặt hái được niều thành công như thế vực này rất cao. nhưng ASEAN cũng đang gặp phải những vấn đề thách thức mà mỗi nước thành viên Được ảnh hưởng trực tiếp từ một nền và cà cộng đồng phải chung tay giải quyết. kinh tế phát triển thần kỳ Đông Bắc Á, đặc Đó là: biệt là Nhật Bản, Hàn Quốc, Hồng Kông và Đài Loan. Với vị trị thuận lợi và tiềm năng về Thứ nhất, mặc dù so với nhiều khu vực tài nguyên thiên nhiên, lao động với giá nhân khác và mức bình quân chung của thế giới thì tăng trưởng kinh tế của ASEAN là khá công rẻ, ASEAN là thị trường hấp dẫn để tiếp cao, dự báo cho năm 2018 là khoảng 5% nhận đầu tư, chuyển giao công nghệ và thị (bảng 6) (7) trường tiêu thụ sản phẩm của các nước này. Bảng 6: Dự báo về tăng trưởng kinh tế của các nước ASEAN giai đoạn 2017-2018 STT Nước 2017 2018 1 Brunei 1,0 2,5 2 Campuchia 7,1 7,1 3 Indonesia 5,1 5,3 4 Lào 6,9 7,0 5 Malaysia 4,7 4,6 6 Mianma 7,7 8,0 7 Philippin 6,5 6,7 8 Singapore 2,4 2,5 9 Thái Lan 3,5 3,6 10 Việt Nam 6,5 6,7 Bình quân 4,8 5,0 Nguồn: www.adb.org/statistics (dẫn theo tài liệu thứ 7) 9
10. Tạp chí Kinh tế - Kỹ thuật Nhưng, để sớm trở thành những nước có tối đa nhưng buôn bán nội khối giữa các nước nền công nghiệp hiện đại và mức sống của thành viên ASEAN vẫn còn ít, khoảng 20- người dân ở ngưỡng khá hơn hẳn, đòi hỏi 25% trong tổng khối lượng buôn bán, trong tăng trưởng kinh tế của ASEAN phải đạt khi con số này giữa các nước thành viên EU mức trên 7%. Nếu tăng trưởng 5% thì phải là trên 60%. Nguyên nhân là tuy mức thuế mất 15 năm, thu nhập mới tăng lên gấp đôi. quan đã cắt giảm mạnh nhưng các hàng rào Nhưng nếu tăng trưởng là 7% thì thời gian phi thuế quan vẫn mọc lên, những nước đi sau đó chỉ còn là 10 năm. Rõ ràng đẩy nhanh tốc thường chưa tận dụng được những ưu đãi do độ tăng trưởng sẽ góp phần thu hẹp nhanh FTA mang lại, giấy chứng nhận xuất xứ còn bị hơn khoảng cách của các nước ASEAN với từ chối Bên cạnh đó, với Hiệp định thương những nước tiên tiến trên thế giới. mại tự do ASEAN- Trung Quốc (ACFTA), Thứ hai, Trình độ phát triển kinh tế còn quan hệ thương mại ASEAN-Trung Quốc lại khá chênh lệch giữa các nước thành viên. có phần phát triển và có thể lấn át quan hệ Đặc biệt là giữa Singapore với các nước buốn bán nội khối ASEAN. Quan hệ thương thành viên còn lại; giữa 6 thành viên cũ với 4 mại của Trung Quốc với Đông Nam Á dựa thành viên mới (gọi là nhóm CMLV bao gồm trên hình thức song phương, nhất là ở những Campuchia, Mianma, Lào và Việt Nam). nước có đường biên giới với Trung Quốc. Kinh tế học quốc tế đã chứng minh rằng một Với chính sách Vành đai và Con đường của khi, chênh lệch giữa các nước thành viên mình cùng với những cơ sở hạ tầng mà Trung trong một tổ chức liên kết còn nhiều thì hiệu Quốc đã xây dựng để nối dài với các nước quả hợp tác không cao vì nền kinh tế mang ASEAN, Trung Quốc có thể làm thay đổi tính bổ sung cho nhau hơn là mang tính cạnh dòng chảy thương mại của các nước ASEAN tranh lẫn nhau. Mà cạnh tranh mới thực sự là thay vì giữa các nước thành viên với nhau là động lực để phát triển. giữa từng thành viên với Trung Quốc. Thứ ba, như trên đã phân tích một trong Thứ năm, quá trình hình thành và phát những lợi thế của ASEAN là dân số trẻ triển của ASEAN hầu như gắn liền với sự nhưng lợi thế này sẽ không còn nữa vì dân phát triển mạnh mẽ của Công nghệ thông số các nước ASEAN, đặc biệt là Singapore, tin và cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ Thái Lan và Việt Nam đang trong qua trình 3 trên thế giới (từ năm 1970 đến những năm già hóa do tuổi thọ ngày càng cao và mức gần đây). Tuy nhiên, ngoài số lượng người sinh giảm đi. Theo số liệu từ Hội nghị lần sử dụng Internet tăng nhanh qua các năm thứ 3 ASEAN-Nhật Bản về già hóa dân số thì những ứng dụng của CNTT vào đời sống chủ động diễn ra vào ngày 26-27 /6 / 2017 chưa phát triển mạnh ở các nước này, đặc tại Manila, Philippin thì đến năm 2050, 24% biệt là thương mại điện tử. Thương mại điện dân số ASEAN sẽ ở độ tuổi 60 trở lên (8) . tử của khu vực ASEAN được đánh giá là Đây quả thật là một thách thức lớn, đòi hỏi còn tụt hậu so với nhiều nước châu Á khác. chính phủ của mỗi nước thành viên và cả Trong các nước ASEAN thì chỉ có Singapore cộng đồng khu vực phải có những chính sách là có kết nối trực tuyến rộng khắp cả nước. đón đầu liên quan đến môi trường, quỹ lương Tổng giá trị thương mại điện tử năm 2015 hưu, chăm sóc sức khỏe, y tế cộng đồng của toàn khu vực mới đạt 0,8% so với toàn bộ giá trị thương mại (9). Thương mại điện Thứ tư, mặc dù mức thuế quan đã cắt giảm tử yếu kém là do cơ sở hạ tầng mạng truyền 10
11. ASEAN - nửa thế kỷ tồn tại thông còn chưa phát triển, không thể kết nối Malaysia, Indonesia, miền Nam Thái Lan được. Ngoài ra, yếu tố tâm lý thích mua hàng đang phải đối đầu với những phe nhóm có trực tiếp, thói quen thanh toán tiền mặt của liên hệ với các tổ chức khủng bố quốc tế như người tiêu dùng cũng làm cho giao dịch hàng nhóm Abusayyaf và Mặt trận Hồi giáo Moro hóa qua Internet chưa phát triển. Với dân số ở Philippin và sự vươn tới Đông Nam Á của trên 600 triệu người lại đa số là trẻ nữa nên Nhà nước Hồi giáo tự xưng IS. Bên cạnh ASEAN thực sự là một thị trường hấp dẫn với đó, vấn đề sắc tộc, tôn giáo cũng là nguyên các tập đoàn viễn thông lớn trên thế giới. Nếu nhân chủ yếu gây chia rẽ trong nền chính trị ASEAN không nhanh chóng nâng cấp cơ sở của Mlaysia, Indonesia, Philippin, Thái Lan hạ tầng mạng truyền thông và tuyên truyền và Mianma khiến tiến trình nhất thể hóa nền rộng rãi về lợi ích của thương mại điện tử thì kinh tế trong khối ASEAN có thể bị chậm lại. miếng bánh ngon này có thể rơi vào các “đại Ngoài ra, vấn đề tranh chấp Biển Đông giữa gia” lớn trong ngành bán lẻ trên thế giới như hầu hết các nước ASEAN với Trung Quốc Amazon, Alibaba cũng là rào cản ảnh hưởng tới việc thực hiện Thứ sáu, một trong những lợi thế của các mục tiêu mà ASEAN đã đặt ra ASEAN là dân đông, giá nhân công rẻ nhưng Thứ tám, với vị trí địa lý là có đường bờ từ năm 2015, thế giới đã bắt đầu bước vào biển dài, mật độ dân số cao và điều kiện tự cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ 4, tức nhiên đặc thù, đời sống kinh tế phụ thuộc là tập trung chủ yếu vào sản xuất thông minh nhiều vào sản xuất nông nghiệp, khu vực dựa trên các thành tựu đột phá về công nghệ Đông Nam Á trở thành một khu vực dễ bị thông tin,công nghệ sinh học, công nghệ tổn thương bởi những tác động của biến đổi Nano. Cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 sẽ khí hậu. Biến đổi khí hậu đã, đang và sẽ tác làm thay đổi cơ bản cách thức sản xuất hiện động rất xấu đến khu vực ASEAN gây ra nay, Người máy (Robot) sẽ thay thế con những tổn thất nặng nề và thiệt hại to lớn cho người làm được mọi việc một cách thông các nước làm ảnh hưởng đến sản xuất nông minh với trí nhớ vô biên và hoạt động 24/24 nghiệp, năng lượng và sinh kế. Tất cả đòi hỏi mà con người không thể làm được. Lúc đó, chính phủ các nước phải có những biện pháp những công việc như dệt may, dịch vụ giải thích ứng như giảm thiểu suy thoái rừng và trí, y tế, giao thông, giáo dục người máy phá rừng, tối thiểu hóa rủi ro do thời tiết cực sẽ đảm nhiệm một cách hiệu quả. Và như đoan, cung cấp cơ hội sinh kế bền vững cho vậy, lợi thế của ASEAN về lao động giá rẻ cộng đồng sẽ không còn cần nữa và thậm chí còn biến Mặc dù những thách thức kể trên là rất thành nguy cơ khi một lượng lớn lao động bị lớn, đe dọa sự phát triển bền vững của ASEAN thất nghiệp, làm nảy sinh nhiều vấn đề xã hội trong tương lai mà chính phủ các nước nói cần giải quyết. Rõ ràng tương lai phát triển riêng và cộng đồng ASEAN nói chung phải của ASEAN không thể không tính đến thách có những quyết sách ngay từ bây giờ, nhưng thức này đang ngày càng hiện diện rõ nét trên những thành công đã đạt được của ASEAN thế giới sẽ lan truyền và tác động mạnh mẽ trong 50 năm qua là rất đáng được ghi nhận. đến các nước ASEAN. Từ 1/1/2016, ASEAN đã thực thi “Tầm nhìn Thứ bảy, xét về an ninh, chính trị khu Cộng đồng ASEAN 2025” được chính thức vực, một số nước thành viên như Philippin, cam kết giữa 10 nước thành viên tại Hội nghị 11
12. Tạp chí Kinh tế - Kỹ thuật Cấp cao ASEAN lần thứ 27 tại Kuala Lampur nhiệm thành công vai trò chủ tịch ASEAN (Malaysia) ngày 21-22/11/2015. Bản cam kết 2016 So với một số thành viên khác của này gồm 15 điều mà trong đó điều cuối cùng ASEAN, Việt Nam là một thành viên có nền (điều thứ 15) đã nói lên rất rõ quyết tâm cần chính trị tương đối ổn định và luôn nêu cao phải đạt tới của các nhà lãnh đạo ASEAN, đó tinh thần đoàn kết, như một hạt nhân nòng là:” Chúng tôi cam kết với người dân về quyết cốt kết nối các nước ASEAN lại với nhau. tâm hiện thực hóa một ASEAN dựa trên luật Các nước ASEAN cũng nhận thấy vai trò đó lệ, hướng tới người dân, lấy người dân làm của Việt Nam và uy tín của Việt Nam không trung tâm, một ASEAN của “một Tầm nhìn, ngừng được tăng lên trước con mắt bạn bè. một Bản sắc, một Cộng đồng” (10). Tham gia vào ASEAN, bên cạnh những lợi ích to lớn mà Việt Nam đã và sẽ nhận được 6. VIỆT NAM VỚI ASEAN nhờ tự do hóa về mậu dịch, tự do hóa về Gia nhập ASEAN đã 22 năm, Việt Nam đầu tư, tự do hóa về dịch vụ, tự do hóa về được đánh giá là một thành viên sáng giá với di chuyển lao động mang lại nhưng cũng tinh thần trách nhiệm cao, có nhiều đề xuất, đặt Việt Nam trước nhiều thách thức vì trình nhiều sáng kiến và có vai trò quan trọng trong độ phát triển kinh tế còn thấp, khả năng cạnh các hoạt động của ASEAN. Với Việt Nam, tranh còn kém hơn so với một số nước khác ASEAN chính là môi trường làm quen, thử trong khu vực. Tất cả đòi hỏi Việt Nam phải thách và rèn luyện đối với việc mở của ra bên cố gắng phấn đấu nhiều hơn nữa mà đặc biệt ngoài, hội nhập với thế giới trong bối cảnh bị là cải cách thể chế để hội nhập vào ASEAN bao vây, cấm vận nhiều năm trước đó. Một số có hiệu quả hơn. đóng góp nổi trội của Việt Nam trong các hoạt Thay cho lời kết động của ASEAN có thể kể ra là: (i) Thúc đẩy việc kết nạp Lào, Mianma và Campuchia Như vậy, trải qua 50 năm tồn tại và phát vào ASEAN; (ii) Chủ tịch ASEAN nhiệm kỳ triển, từ một khu vực bị chia rẽ bởi đối đầu và 1998-2001, chủ trì Hội nghị cấp cao lần thứ 6 nghi kỵ, Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á tại Hà Nội và ra Tuyên bố Hà Nội về thu hẹp (ASEAN) đã thực sự lớn mạnh và trở thành khoảng cách giữa các nước thành viên;Chủ tấm gương sáng cho các nước đang phát triển tich ASEAN 2010 và Chủ tri Hội nghị cấp noi theo về tinh thần đoàn kết, tính năng động cao ASEAN-16 với chủ đề “Hướng tới Cộng sáng tạo và hội nhập sâu rộng với thế giới bên đồng ASEAN: Từ tầm nhìn đến hành động”; ngoài. Có thể nói, ASEAN là một trong các (iv) Đóng góp các ý kiến để xây dựng Cộng tổ chức đa phương thành công nhất. Nhiều đồng ASEAN và sớm triển khai Tầm nhìn nước, nhiều tổ chức quốc tế đều coi ASEAN Cộng đồng ASEAN 2025 ;(v) Chủ động đưa là đối tác quan trọng và đáng tin cậy trong ra nhiều đề xuất mới trong Tuyên bố diễn đàn hoạch định chiến lược phát triển của mình. khu vực (ARF) về tăng cường hợp tác giữa Mặc dù trước mắt còn nhiều khó khăn nhưng các lực lượng thực thi pháp luật trên Biển; ngôi nhà chung ASEAN đã được hình thành (vi) Hoàn tất danh mục các hoạt động ưu tiên và ngày càng được xây đắp cho vững chãi thực hiện Kế hoạch hành động ASEAN-Ấn hơn, khang trang hơn. Là một thành viên của Độ giai đoạn 2016-2018; (vii) Chủ trì đàm ASEAN, Việt Nam rất tự hào và mỗi người phán Hiệp định đối tác toàn diện ASEAN dân chúng ta càng tự hào hơn khi mình là - Nhật Bản; (viii) Tích cực hỗ trợ Lào đảm “một công dân ASEAN”./. 12
13. ASEAN - nửa thế kỷ tồn tại TÀI LIỆU THAM KHẢO bao-tang-truong-cua-viet-nam-trong- nam-20172018-117916.html ngày 24/7/2017 [1]. Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á [8]. Hội nghị lần thứ 3 ASEAN-Nhật Bản về Hi% E1% Già hóa dân số chủ động BB%87p_h%E1%BB%99i_c%C3%A1c_ qu%E1%BB%91c_ vn/vi/home;jsessionid = gia_%C4%90%C3%B4ng_Nam_%C3%81 F4B9301FF4629841D1FD75FCD0A66A84? [2]. Cơ hội và thách thức của ASEAN sau 50 p_p_id=47_INSTANCE_5OEd&p_p_ năm hình thành, phát triển lifecycle=0&p_p_state=exclusive&p_p_ mode=view&_47_INSTAN, ngày 7/7/2017 thuc-cua-asean-sau-50-nam-hinh-thanh-phat- [9]. Phát triển thương mại điện tử trong quá trien/438541.vnp ngày 30/3/2017 trình hội nhập AEC [3]. Phát triển thần kỳ sau 50 năm, nhóm 10 nước, trong đó có Việt Nam, đang dẫn đầu truong-gia-ca/phat-trien-thuong-mai-dien-tu- tăng trưởng toàn cầu trong-qua-trinh-hoi-nhap-aec-116719.html, ngày 8/7/2017 ky-sau-50-nam-nhom-10-nuoc-trong-do-co- [1. Tầm nhìn Cộng đồng ASEAN 2025 viet-nam-dang-dan-dau-tang-truong-toan- cau-4201778101814799.htm ngày 7/8/2017 tam-nhin-cong-dong-asean-2025.html ngày [4]. List of Countries by GDP và GDP per 29/11/2015 Capita 2016 của IMF [11]. Hoàng Thị Chỉnh (2014), Cộng đồng [5]. Basic Statistics 2016 ADB kinh tế ASEAN: Từ lý thuyết đến thực tiễn. [6]. Mục tiêu của Hiệp hội các quốc gia Đông Hội thảo khoa học“Việt Nam trong Cộng Nam Á là gì? đồng kinh tế ASEAN từ năm 2015”. Nhà xuất bản kinh tế TP. Hồ Chí Minh. thuong-gap/Muc-tieu-hoat-ong-cua-Hiep-hoi- [12]. Hoàng Thị Chỉnh, “Cộng đồng kinh tế cac-nuoc-ong-Nam-A-la-gi.html ASEAN ((AEC) - Thách thức và cơ hội đối [7]. ADB giữ nguyên dự báo tăng trưởng của với Việt Nam”. Tạp chí Kinh tế - Kỹ thuật, Việt Nam trong năm 2017-2018 trường đại hoạc Kinh tế - Kỹ thuật Bình Dương số 11 tháng 9/2015 kinh-te-dau-tu/adb-giu-nguyen-du- 13