Giáo trình Bảo quản thực phẩm

pdf 105 trang vanle 3220
Bạn đang xem 20 trang mẫu của tài liệu "Giáo trình Bảo quản thực phẩm", để tải tài liệu gốc về máy bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên

Tài liệu đính kèm:

  • pdfgiao_trinh_bao_quan_thuc_pham.pdf

Nội dung text: Giáo trình Bảo quản thực phẩm

  1. Giáo trình Bảo quản thực phẩm
  2. BAÍO QUAÍN THÆÛC PHÁØM MÅÍ ÂÁÖU Læång thæûc vaì thæûc pháøm laì váún âãö quan troüng säú mäüt cuía loaìi ngæåìi. Do âoï tçm caïch náng cao saín læåüng cáy träöng vaì saín xuáút ra nhiãöu thæûc pháøm laì yãu cáöu vä cuìng cáúp baïch. Nhæng chuïng ta âãöu biãút ràòng muäún tàng nàng suáút ngoaìi âäöng mäüt vaìi pháön tràm laì ráút khoï khàn vaì phaíi âáöu tæ ráút nhiãöu lao âäüng, phán boïn, thuäúc træì sáu, thiãút bë, maïy moïc Nhæng nãúu baío quaín trong kho chè cáön thiãúu tháûn troüng hoàûc khäng tuán theo âuïng caïc qui trçnh kyî thuáût thç trong mäüt nàm hao huût mäüt vaìi pháön tràm laì âiãöu chàõc chàõn seî xaíy ra. Theo taìi liãûu cuía caïc næåïc coï trçnh âäü baío quaín tiãn tiãún nhæ Myî, Nháût thç säú læång thæûc täøn tháút trong kháu baío quaín haìng nàm khäng dæåïi 5%. ÅÍ caïc næåïc nhiãût âåïi säú læång thæûc täøn tháút trong baío quaín lãn tåïi 10%. Cho nãn giaím täøn tháút trong quaï trçnh saín xuáút, baío quaín vaì chãú biãún læång thæûc, thæûc pháøm laì mäüt trong nhæîng tiãöm nàng âãø náng cao nàng suáút cáy träöng, tàng täøng saín læåüng cuía chuïng . Màût khaïc, nhiãöu loaûi thæûc pháøm coï tênh cháút theo muìa nháút âënh: gaì âeí træïng chuí yãúu vaìo muìa heì, rau quaí cuîng thu hoaûch nhiãöu vaìo heì. Nhiãöu loaûi thæûc pháøm coï tênh cháút âëa phæång : miãön biãøn coï nhiãöu täm caï, miãön nuïi chàn nuäi âæåüc thç coï nhiãöu thët sæîa Váún âãö måí mang khu cäng nghiãûp âaî táûp trung dán säú khäng træcû tiãúp saín xuáút näng nghiãûp vaìo mäüt khu væûc âoìi hoíi phaíi cung cáúp mäüt læåüng låïn læång thæûc, thæûc pháøm. Nhaì Næåïc cuîng cáön luän luän coï mäüt læåüng læång thæûc, thæûc pháøm dæû træí cáön thiãút . Vç nhæîng nguyãn nhán âaî nãu trãn âoìi hoíi phaíi baío quaín læång thæûc, thæûc pháøm. Âãø baío quaín læång thæûc, thæûc pháøm coï hiãûu quaí thç cáön thæûc hiãûn âæåüc caïc nhiãûm vuû sau âáy - Traïnh täøn tháút vãö khäúi læåüng hoàûc giaím täøn tháút âãún mæïc tháúp nháút . - Traïnh laìm giaím cháút læåüng cuía caïc màût haìng baío quaín . - Tçm biãûn phaïp laìm tàmg cháút læåüng cuía caïc màût haìng baío quaín . - Giaï thaình cuía mäüt âån vë baío quaín laì tháúp nháút . Âãø laìm âæåüc âiãöu âoï cáön phaíi nghiãn cæïu táút caí caïc quaï trçnh xaíy ra trong læång thæûc, thæûc pháøm khi baío quaín âãø tæì âoï tçm moüi biãûn phaïp nhàòm âãö phoìng, ngàn chàûn hoàûc haûn chãú nhæîng hiãûn tæåüng hæ haûi coï thãø xaíy ra . Toïm laûi, baío quaín LT vaì TP laì mäüt ngaình kyî thuáût ráút quan troüng, noï coï yï nghéa låïn vãö màût kinh tãú. Noï giuïp cho ngæåìi laìm cäng taïc kyî thuáût biãút caïch täø chæïc âãø giaím täøn tháút trong quaï trçnh baío quaín . Baío quaín täút LT vaì TP seî âãö phoìng âæåüc nanû âoïi do thiãn tai, âëch hoüa gáy ra, seî náng cao âæåüc mæïc saín xuáút, mæïc sinh hoaût . 1
  3. PHÁÖN I : BAÍO QUAÍN HAÛT I> NHÆÎNG TÊNH CHÁÚT VÁÛT LYÏ CUÍA KHÄÚI HAÛT COÏ LIÃN QUAN ÂÃÚN CÄNG TAÏC BAÍO QUAÍN 1.1 Thaình pháön vaì âàûc tênh chung cuía khäúi haût Khäúi haût bao gäöm nhiãöu haût håüp thaình. Do âoï ngoaìi nhæîng tênh cháút riãng leî cuía tæìng haût, khäúi haût gäöm nhiãöu thaình pháön khaïc nhau vaì coï nhæîng tênh cháút âàûc thuì maì tæìng haût riãng leî khäng coï âæåüc. Vê duû trong mäüt khäúi thoïc, ngoaìi haût thoïc ra coìn coï mäüt säú haût coí daûi, taûp cháút hæuî cå ( caït , saûn ), mäüt säú cän truìng vaì VSV, mäüt læåüng khäng khê nháút âënh täön taûi trong khe håí giæîa caïc haût thoïc. Ngay cuìng mäüt giäúng thoïc thu hoaûch trãn cuìng mäüt thæía ruäüng, nhçn chung coï nhæîng âàûc tênh giäúng nhau vãö chè tiãu cháút læåüng, vãö hçnh daïng, maìu sàõc nhæng xeït kyî thç chuïng cuîng coï nhiãöu âiãøm khaïc nhau, do sæû hçnh thaình, phaït triãøn cuía haût thoïc trong quaï trçnh säúng khaïc nhau. Ngay trãn cuìng mäüt bäng luïa cuîng coï haût âaî chên hoaìn toaìn coï haût chæa chên âáöy âuí vaì coï caí nhæîng haût leïp. Thæåìng nhæîng haût luïa åí âáöu bäng låïn vaì nàûng, chên hoaìn toaìn; trong khi âoï nhæîng haût åí cuäúi bäng laûi nhoí, nheû vaì chên chæa âáöy âuí . Do âàûc tênh khäng âäöng nháút nhæ váûy nãn trong baío quaín gáy ra khäng êt khoï khàn. Nhæîng haût leïp, chên chæa âáöy âuí thæåìng hä háúp maûnh, dãù huït áøm nãn laìm tàng thuíy pháön cuía khäúi haût, taûo âiãöu kiãûn cho sáu haûi, VSV phaït triãøn, thuïc âáøy caïc quaï trçnh hæ hoíng cuía haût xaíy ra maûnh . Haût coí daûi, mäüt màût chiãúm mäüt thãø têch nháút âënh trong khäúi haût, màût khaïc chuïng thæåìng coï thuíy pháön cao vaì hoaût âäüng sinh lyï maûnh taûo nãn mäüt læåüng håi næåïc vaì khê CO2 trong khäúi haût laìm cho caïc quaï trçnh hæ hoíng cuía khäúi haût xaíy ra dãù daìng . Caïc taûp cháút hæîu cå vaì vä cå coï trong khäúi haût, mäüt màût laìm giaím giaï trë thæång pháøm cuía haût, màût khaïc âoï cuîng laì pháön huït áøm maûnh laìm cho khäúi haût mau choïng bë hæ hoíng . Sáu haûi vaì VSV täön taûi trong khäúi haût laì nhæîng yãúu täú gáy täøn tháút vãö màût säú læåüng vaì laìm aính hæåíng træûc tiãúp âãún cháút læåüng cuía khäúi haût . Læåüng khäng khê täön taûi giæîa caïc khe håí trong khäúi haût do aính hæåíng cuía nhæîng quaï trçnh sinh lyï liãn tiãúp xaíy ra trong khäúi haût laìm cho thaình pháön khäng khê naìy thay âäøi (læåüng äxy thæåìng tháúp hån, læåüng CO2 vaì håi næåïc thæåìng cao hån khäng khê bçnh thæåìng). Trong suäút quaï trçnh baío quaín luän luän phaíi tçm moüi biãûn phaïp âãø khàõc phuûc tçnh traûng khäng âäöng nháút: haût nháûp kho cáön âæåüc laìm saûch vaì phán loaûi træåïc; caìo âaío khäúi haût trong quaï trçnh baío quaín; thäng gioï tæû nhiãn vaì thäng gioï cæåîng bæïc cho khäúi haût. 2
  4. 1.2 Tênh tan råìi cuía khäúi haût Khi âäù haût tæì trãn cao xuäúng, haût coï thãø tæû chuyãøn dëch âãø cuäúi cuìng taûo thaình mäüt khäúi haût coï hçnh choïp noïn, khäng coï haût naìo dênh liãön våïi haût naìo, âoï laì âàûc tênh tan råìi cuía khäúi haût. Nãúu haût coï âäü råìi täút thç coï thãø váûn chuyãøn dãù daìng nhåì vêt taíi, gaìu taíi hoàûc aïp duûng phæång phaïp tæû chaíy. Âäü råìi cuía khäúi haût âæåüc âàûc træng bàòng 2 hãû säú: 1. Goïc nghiãng tæû nhiãn : Khi âäù mäüt khäúi haût lãn mäüt màût phàóng nàòm ngang, noï seî tæû taûo thaình hçnh choïp noïn. Goïc α 1 taûo båíi giæîa âæåìng kênh cuía màût phàóng nàòm ngang vaì âæåìng sinh cuía hçnh choïp noïn goüi laì goïc nghiãng tæû nhiãn . 2. Goïc træåüt : Âäù haût lãn mäüt phàóng nàòm ngang, náng dáön mäüt âáöu cuía màût phàóng lãn cho tåïi khi haût bàõt âáöu dëch chuyãøn trãn màût phàóng áúy. Goïc α 2 taûo båíi giæîa màût phàóng nàòm ngang vaì màût phàóng nghiãng khi haût bàõt âáöu træåüt goüi laì goïc træåüt. Caïc goïc α 1 , α 2 caìng nhoí thç âäü råìi caìng låïn . Âäü råìi cuía haût phuû thuäüc chuí yãúu vaìo 3 yãúu täú sau : - Kêch thæåïc, hçnh daïng vaì traûng thaïi bãn ngoaìi cuía haût: haût coï kêch thæåïc daìi bao giåì cuîng coï âäü råìi nhoí hån haût coï kêch thæåïc ngàõn. Haût troìn coï âäü råìi låïn hån haût deût. Haût coï bãö màût nhàôn thç coï âäü råìi låïn hån haût coï bãö màût xuì xç . - Thuíy pháön: khäúi haût coï thuíy pháön caìng nhoí thç âäü råìi caìng låïn vaì ngæåüc laûi . 0 0 Vê duû + luïa mç coï : w = 15,3% thç coï α 1= 30 ; w = 22,1% thç coï α 1= 38 0 0 + âaûi maûch coï : w = 11,9% thç coï α 1= 28 ; w = 17,9% thç coï α 1= 32 - Taûp cháút : Khäúi haût coï nhiãöu taûp cháút âäü råìi seî nhoí hån so våïi coï êt taûp cháút. Dæûa vaìo âäü råìi cuía khäúi haût ta coï thãø så bäü âaïnh giaï pháøm cháút cuía haût. Thäng thæåìng nãúu goïc nghiãng tæû nhiãn tàng lãn thç cháút læåüng cuía haût giaím (do tàng áøm hoàûc tàng taûp cháút ). Chênh do tênh tan råìi, ta coï thãø dãù daìng chæïa haût trong caïc kho vaì bao bç. Cuîng do tênh tan råìi nãn khi ta âäù haût vaìo kho, haût coï xu hæåïng "âaûp" ra phêa chán tæåìng, vç váûy khi thiãút kãú vaì xáy dæûng kho phaíi chuï yï âãún hiãûn tæåüng naìy âãø baío âaím âäü chàõc chàõn cuía kho. Muäún tênh sæïc bãön cuía tæåìng kho phaíi sæí duûng trë säú nhoí nháút cuía goïc nghiãng tæû nhiãn (tæïc âäü råìi låïn nháút) . 1.3 Tênh tæû phán loaûi cuía khäúi haût : Khäúi haût cáúu taûo båíi nhiãöu thaình pháön khäng âäöng nháút, chuïng khaïc nhau vãö hçnh daïng, kêch thæåïc, tyí troüng trong quaï trçnh di chuyãøn do âàûc tênh tan råìi âaî taûo nãn nhæîng khu væûc coï chè säú cháút læåüng khaïc nhau. Ngæåìi ta goüi tênh cháút naìy laì tênh tæû phán loaûi cuía khäúi haût. Kãút quaí naìy chëu aính hæåíng træåïc hãút båíi tyí troüng cuía haût vaì taûp cháút. Khi råi trong khäng gian, haût naìo coï khäúi læåüng caìng låïn vaì hçnh daûng caìng nhoí thç quaï trçnh råi caìng êt 3
  5. chëu aính hæåíng cuía læûc caín nãn råi nhanh do âoï nàòm åí phêa dæåïi vaì åí giæîa; caïc haût nheû vaì coï hçnh daûng låïn khi råi chëu aính hæåíng nhiãöu cuía sæïc caín khäng khê, âäöng thåìi do luäöng gioï âäúi læu dáùn âãún chuyãøn âäüng xoaïy trong kho laìm cho chuïng taût ra bäún chung quanh tæåìng kho vaì nàòm åí phêa trãn. Âäø mäüt khäúi thoïc thaình hçnh choïp noïn, phán têch thaình pháön åí caïc khu væûc thç âæåüc kãút quaí : Vë trê Dung Haût giáûp, Haût leïp Taûp cháút, Haût coí Xaïc cän troüng(g/l) våî (%) (%) buûi (%) daûi(%) truìng (%) Âènh khäúi 704,10 1,84 0,09 0,55 0,32 0,14 Giæîa khäúi 706,50 1,90 0,13 0,51 0,34 0,04 Giæîa âaïy khäúi 708,00 1,57 0,11 0,36 0,21 0,04 Pháön rça giæîa khäúi 705,00 1,91 0,10 0,35 0,21 0,04 Pháön rça saït âaïy 677,50 2,20 0,47 2,14 1,01 0,65 Trong mäüt kho haût, nãúu âäù bàòng thuí cäng cuîng xaíy ra tçnh traûng tæång tæû, coï nghéa laì åí giæîa kho bao giåì tyí troüng cuîng låïn hån vaì tyí lãû taûp cháút nhoí hån so våïi tæåìng kho. Sæû phán bäú naìy tæìng låïp theo chiãöu daìy cuía khäúi haût, cæï 0,8 - 1m laûi coï mäüt låïp taûp cháút êt åí giæîa âäúng vaì nhiãöu dáön sang hai bãn tæåìng kho. Baíng dæåïi âáy cho tháúy tçnh hçnh phán bäú cuía caïc låïp haût tæì màût tåïi âäü sáu 2m åí giæîa kho vaì tæåìng kho . Giæîa kho Rça tæåìng kho Âäü sáu Dung Haût Taûp Âäü sáu Dung Haût Taûp (m) troüng leïp cháút (m) troüng leïp cháút (g/l) (%) (%) (g/l) (%) (%) Trãn màût 580 0,600,53 Trãn màût 568 0,760,65 Caïch màût 0,5m 587 0,52 0,5 Caïch màût 0,5m 572 0,60 0,53 Caïch màût 1,0m 592 0,50 0,31 Caïch màût 1,0m 578 0,55 0,47 Caïch màût 1,5m 589 0,31 0,30 Caïch màût 1,5m 580 0,48 0,40 Caïch màût 2,0m 598 0,25 0,26 Caïch màût 2,0m 583 0,35 0,31 Âäúi våïi haût nháûp kho bàòng caïc thiãút bë cå giåïi nhæ quaût thäøi, vêt taíi, bàng taíi do haût chuyãøn âäüng nhanh nãn quaï trçnh tæû phán loaûi caìng xaíy ra maûnh hån laìm cho xung quanh kho vaì phêa trãn màût taûo thaình nhæîng låïp taûp cháút, låïp haût leïp tæång âäúi táûp trung vaì khaï roî raìng. 4
  6. Sæû tæû phán loaûi cuîng xaíy ra khi ta thaïo haût tæì kho xilä ra ngoaìi. Theo nghiãn cæïu åí mäüt kho baío quaín luïa maûch nhæ sau: khi thaïo haût tæì mäüt xilä coï âäü cao 22m vaì âæåìng kênh 6,2m thç trong 3,5 giåì âáöu tiãn cho khäúi haût coï cháút læåüng nhæ nhau; sau âoï thç cháút læåüng cuía khäúi haût seî giaím dáön vaì âàûc biãût giaím åí 30 phuït cuäúi. Hiãûn tæåüng tæû phán loaûi cuía khäúi haût coï aính hæåíng xáúu tåïi cäng taïc giæî gçn cháút læåüng haût. ÅÍ nhæîng khu væûc táûp trung nhiãöu haût leïp, taûp cháút seî laì nåi coï thuíy pháön cao, laì nhæîng äø sáu haûi vaì VSV. Tæì nhæîng khu væûc naìy seî aính hæåíng vaì laìm cho toanì bäü khäúi haût bë hæ hoíng. Trong mäüt säú træåìng håüp, caïc chè tiãu cháút læåüng cuía haût noïi chung laì täút nhæng do viãc nháûp kho khäng âuïng kyî thuáût, âãø xaíy ra tçnh traûng phán bäú khäng âãöu maì dáùn tåïi kho haût bë hæ hoíng nghiãm troüng. Trong quaï trçnh nháûp kho cuîng nhæ baío quaín phaíi tçm moüi biãûn phaïp âãø haûn chãú sæû tæû phán loaûi. Haût nháûp kho phaíi coï pháøm cháút âäöng âãöu, êt haût leïp, êt taûp cháút. Khi âäù haût vaìo kho phaíi nhëp nhaìng (duìng âéa quay ) vaì khi baío quaín cæï 15 - 20 ngaìy (vaìo luïc nàõng raïo) vaìo kho caìo âaío khäúi haût mäüt láön âãø giaíi phoïng nhiãût, áøm trong âäúng haût, âäöng thåìi laìm cho sæ û tæû phán loaûi bë phán bäú laûi, traïnh tçnh traûng nhiãût, áøm, táûp trung láu åí mäüt khu væûc nháút âënh laìm cho haût bë hæ hoíng. Tênh tæû phán loaûi ngoaìi màût gáy khoï khàn, coìn coï thãø låüi duûng âãø phán loaûi haût täút, xáúu vaì taïch taûp cháút ra khoíi haût bàòng caïch rã, quaût, saìng, saíy . 1.4 Âäü räùng cuía khäúi haût : Trong khäúi haût bao giåì cuîng coï nhæîng khe håí giæîa caïc haût chæïa âáöy khäng khê, âoï laì âäü räùng cuía khäúi haût. Ngæåüc laûi våïi âäü räùng laì pháön thãø têch caïc haût chiãúm chäù trong khäng gian, âoï laì âäü chàût cuía khäúi haût. Thæåìng ngæåìi ta tênh âäü räùng vaì âäü chàût cuía khäúi haût bàòng pháön tràm (%): W −V S = 100, (%) W ÅÍ âoï : - S laì âäü räùng cuía khäúi haût, % . - W laì thãø têch cuía toaìn khäúi haût ( caí pháön räùng vaì pháön chàût ), ml . - V laì thãø têch tháût cuía haût vaì caïc pháön tæí ràõn, ml . Âäü räùng vaì âäü chàût luän luän tè lãû nghëch våïi nhau, nãúu âäü räùng låïn thç âäü chàût nhoí vaì ngæåüc laûi. Vê duû: 1m3 thoïc, trong âoï khe håí giæîa caïc haût laì 0,54m3 vaì khoaíng khäng gian thoïc chiãúm chäù laì 0,46m3 thç âäü räùng bàòng 54% vaì âäü chàût bàòng 46%. Âäü räùng vaì âäü chàût phuû thuäüc vaìo hçnh daûng, kêch thæåïc, âäü âaìn häöi vaì traûng thaïi bãö màût haût; phuû thuäüc vaìo læåüng vaì thaình pháön cuía taûp cháút; phuû thuäüc vaìo tyí troüng haût, chiãöu cao âäúng haût; phuû thuäüc vaìo phæång thæïc vaìo kho Nhæîng loaûi haût coï voí xuì xç, kêch thæåïc daìi, tè troüng nhoí thç âäü räùng låïn; ngæåüc laûi nhæîng haût coï voí nhàón, troìn, tè troüng låïn thç âäü räùng 5
  7. nhoí. Phæång thæïc nháûp kho cuîng laì yãúu täú quyãút âënh âäü räùng cuía khäúi haût. Nãúu âäù haût thaình âäúng cao hoàûc giáøm âaûp nhiãöu lãn màût âäúng haût gáy sæïc eïp låïn thç âäü räùng nhoí, ngæåüc laûi âäü räùng seî låïn. Trong thæûc tãú, låïp haût trãn bãö màût kho bao giåì cuîng coï âäü räøng låïn hån låïp haût phêa dæåïi (vç låïp haût åí dæåïi bë sæïc eïp låïn hån). Giæîa âäü räøng bçnh thæåìng cuía khäúi haût vaì dung troüng tæû nhiãn (troüng læåüng 1 lêt haût tênh bàòng gam) coï quan hãû máût thiãút våïi nhau. Nãúu dung troüng tæû nhiãn låïn thç âäü räøng bçnh thæåìng nhoí âi vaì ngæåüc laûi. Âäúi våïi cäng taïc baío quaín, âäü räøng vaì âäü chàût laì nhæîng yãúu täú ráút quan troüng. Nãúu khäúi haût coï âäü räùng låïn khäng khê seî læu thäng dãù daìng do âoï caïc quaï trçnh âäúi læu cuía khäng khê, truyãön vaì dáùn nhiãût, áøm trong khäúi haût tiãún haình âæåüc thuáûn låüi. Âàûc biãût âäúi våïi haût giäúng, âäü räùng âoïng mäüt vai troì ráút quan troüng vç nãúu âäü räùng nhoí laìm cho haût hä háúp yãúm khê vaì seî laìm giaím âi âäü náøy máöm cuía haût. Âäü räùng cuía khäúi haût coìn giæî vai troì quan troüng trong viãûc thäng gioï (nháút laì thäng gioï cæåíng bæïc ), trong viãûc xäng håi diãût truìng . Trong suäút quaï trçnh baío quaín phaíi luän giæî cho khäúi haût coï âäü räøng bçnh thæåìng. Khi nháûp kho phaíi âäù haût nheû nhaìng, êt giáøm âaûp lãn âäúng haût. Nãúu nháûp kho bàòng caïc thiãút bë cå giåïi coï thãø laìm cho haût bë neïn chàût do âoï âäü räùng giaím xuäúng thç duìng caïc thiãút bë chäúng neïn nhæ: maìn, saìng chäúng neïn hoàûc càõm trong kho nhæîng äúng tre, næïa âãø sau khi nháûp kho ruït nhæîng äúng naìy ra seî laìm tàng âäü räùng cuía khäúi haût. Trong quaï trçnh baío quaín nãúu phaït hiãûn tháúy âäü räùng bë giaím phaíi caìo âaío hoàûc chuyãøn kho. 1.5 Tênh dáùn nhiãût vaì truyãön nhiãût cuía khäúi haût : Quaï trçnh truyãön vaì dáùn nhiãût cuía khäúi haût âæåüc thæûc hiãûn theo hai phæång thæïc chuí yãúu laì dáùn nhiãût vaì âäúi læu. Caí hai phæång thæïc naìy âãöu tiãún haình song song vaì coï liãn quan chàût cheî våïi nhau. Âaûi læåüng âàûc træng cho khaí nàng dáùn nhiãût cuía khäúi haût laì hãû säú dáùn nhiãût λ cuía haût. Hãû säú dáùn nhiãût cuía khäúi haût laì læåüng nhiãût truyãön qua diãûn têch 1m2 bãö màût haût coï bãö daìy 1m trong thåìi gian 1 giåì laìm cho nhiãût âäü åí låïp âáöu vaì låïp cuäúi cuía khäúi haût (caïch nhau 1m) chãnh lãûch nhau 10C. Hãû säú dáùn nhiãût cuía haût phuû thuäüc vaìo cáúu taûo cuía haût, âäü nhiãût vaì thuíy pháön cuía khäúi haût. Theo kãút quaí nghiãn cæïu thç haût coï hãû säú dáùn nhiãût låïn khi thuíy pháön cao. Thoïc coï hãû säú dáùn nhiãût khoaíng 0,12 - 0,2 cal/m.giåì.0C. Song song våïi quaï trçnh truyãön nhiãût bàòng phæång thæïc dáùn nhiãût, trong khäúi haût coìn xaíy ra quaï trçnh truyãön nhiãût do sæû âäúi læu cuía låïp khäng khê nàòm trong khäúi haût. Do sæû chãnh lãûch âäü nhiãût åí caïc khu væûc khaïc nhau cuía låïp khäng khê trong khäúi haût gáy nãn sæû chuyãøn dëch cuía khäúi khäng khê, laìm cho âäü nhiãût cuía baín thán haût thay âäøi theo âäü nhiãût cuía khäng khê. Âàûc tênh truyãön vaì dáùn nhiãût keïm cuía khäúi haût væìa coï låüi væìa coï haûi: 6
  8. - Cho pheïp bäú trê âæåüc chãú âäü baío quaín åí nhiãût âäü tæång âäúi tháúp khi ngoaìi tråìi coï nhiãût âäü cao. Do haût coï tênh truyãön vaì dáùn nhiãût keïm nãn nãúu âoïng måí cæía kho âuïng chãú âäü thç nhiãût âäü trong âäúng haût váùn giæî âæåüc bçnh thæåìng trong mäüt thåìi gian daìi . Trong træåìng håüp baín thán khäúi haût âaî chåïm bäúc noïng åí mäüt khu væûc naìo âoï thç nhiãût cuîng khäng thãø truyãön ngay sæïc noïng vaìo khàõp âäúng haût vaì do âoï ta váùn coï âuí thåìi gian âãø xæí lyï khäúi haût tråí laûi traûng thaïi bçnh thæåìng . - Màût khaïc nãúu khäúi haût bë bäúc noïng åí mäüt khu væûc naìo âoï nhæng khäng phaït hiãûn këp thåìi, do âàûc tênh truyãön vaì dáùn nhiãût cháûm nãn nhiãût khäng toía ra ngoaìi âæåüc, chuïng ám è vaì truyãön dáön âäü nhiãût cao sang caïc khu væûc khaïc, âãún khi phaït hiãûn âæåüc thç khäúi haût âaî bë hæ hoíng nghiãm troüng . - Do haût coï tênh truyãön vaì dáùn nhiãût keïm cho nãn khäng âäù haût saït maïi kho. Khi xáy dæûng kho phaíi hãút sæïc chuï yï caïc âiãöu kiãûn chäúïng noïng, chäúng áøm tæì bãn ngoaìi xám nháûp vaìo kho. Khäng âãø aïnh nàõng màût tråìi chiãúu træûc tiãúp vaìo kho. Kho phaíi thoaïng âãø khi cáön thiãút coï thãø nhanh choïng giaíi phoïng nhiãût cao ra khoíi kho. Khi kiãøm tra pháøm cháút haût trong quaï trçnh baío quaín cáön phaíi xem xeït kyî âäü nhiãût åí caïc táöng, caïc âiãøm, këp thåìi phaït hiãûn nhæîng khu væûc bë bäúc noïng âãø coï biãûn phaïp xæí lyï. 1.6 Tênh háúp phuû vaì nhaí caïc cháút khê vaì håi áøm : Trong quaï trçnh baío quaín haût coï thãø háúp phuû caïc cháút khê vaì håi áøm trong khäng khê. Ngæåüc laiû, trong nhæîng âiãöu kiãûn nháút âënh vãö âäü nhiãût vaì aïp suáút haût laûi coï thãø nhaí caïc cháút khê vaì håi áøm maì noï âaî háúp phuû . Såí dé haût coï nhæîng tênh cháút trãn laì do cáúu taûo cuía haût quyãút âënh. Haût coï thãø coi nhæ nhæîng cháút coï cáúu truïc daûng keo xäúp hãû mao quaín âiãøn hçnh. Qua nghiãn cæïu vãö cáúu truïc cuía nhiãöu loaûi haût hoü âaî chè ra ràòng, haût âæåüc cáúu taûo tæì nhiãöu pháön tæí ráút nhoí mang âiãûn vaì chuïng âæåüc sàõp xãúp trong khäng gian theo nhiãöu hçnh thaïi khaïc nhau. Do âoï, giæîa caïc pháön tæí naìy váùn coï nhæîng khoaíng träúng nháút âënh, âäöng thåìi giæîa caïc tãú baìo vaì mä haût coï ráút nhiãöu mao dáùn vaì vi mao dáùn. Âæåìng kênh mao dáùn 10-3 - 10-4cm, coìn vi mao dáùn 10-7cm. Thaình caïc mao dáùn vaì vi mao dáùn åí caïc låïp bãn trong cuía haût laì bãö màût hoaût hoïa tham gia vaìo caïc quaï trçnh háúp phuû vaì nhaí caïc cháút khê vaì håi áøm. Træåïc âáy hoü cho ràòng bãö màût hoaût hoïa cuía luïa mç chè låïn hån bãö màût tháût khoaíng 20 láön. Hiãûn nay hoü âaî sæí duûng caïc phæång phaïp hoïa lyï hiãûn âaûi âãø khaío saït, tênh toaïn vaì cho tháúy bãö màût hoaût hoïa cuía luïa mç låïn hån bãö màût tháût khoaíng 200 nghçn láön. Theo EGOROVA bãö màût hoaût hoïa cuía haût vaìo khoaíng 200 - 250m2/g. Quaï trçnh háúp phuû thäng thæåìng laì nhæîng hiãûn tæåüng háúp phuû bãö màût, nãn khi gàûp âäü nhiãût cao hoàûc coï gioï haût coï thãø nhaí caïc cháút khê hoàûc håi áøm ra mäi træåìng. Ngoaìi nguyãn nhán âaî noïi trãn, sæû huït vaì nhaí áøm cuía khäúi haût coìn do trong khäúi haût coï âäü räùng. 7
  9. 1.6.1 Sæû háúp phuû vaì nhaí caïc cháút khê : Do trong khäúi haût coï âäü räùng vaì do cáúu taûo cuía haût nãn táút caí caïc cháút khê coï trong khäúi haût âãöu coï thãø háúp phuû vaìo tæìng haût. Tuìy theo tyí troüng, khaí nàng tháøm tháúu vaì tênh cháút hoïa hoüc cuía tæìng cháút maì quaï trçnh háúp phuû vaì nhaí ra maûnh hay yãúu. Thäng thæåìng bao giåì quaï trçnh háúp phuû cuîng xaíy ra dãù daìng hån quaï trçnh nhaí ra. Vê duû: nãúu thoïc âãø gáön kho âæûng caï màõm, sau êt ngaìy thoïc cuîng coï muìi caï màõm; hay thoïc âãø vaìo kho træåïc âáy chæïa phán boïn hoàûc thuäúc træì sáu thç cuîng seî nhiãùm muìi phán boïn hoàûc thuäúc træì sáu vaì laìm máút muìi thæåìng laì mäüt viãûc ráút khoï khàn. Khi xäng håi diãût truìng cho haût nãn tçm loaûi hoïa cháút dãù nhaí sau khi xäng. Trong caïc cháút khê duìng âãø xäng håi diãût truìng cho thoïc thç PH3 ( pät phin ) dãù nhaí, coìn CH3Br vaì CCl3NO2 (cloräpicrin) thç khoï nhaí. Ngoaìi hiãûn tæåüng háúp phuû bãö màût, mäüt säú cháút khê coï hoaût tênh hoïa hoüc cao coï thãø phaï huíy cáúu taûo cuía haût, laìm giaím giaï trë dinh dæåíng hoàûc giaï trë thæång pháøm väún coï cuía haût. Vê duû : mãtylabrämua coï thãø kãút håüp våïi hoïa chæïc -SH vaì -SCH3 cuía protein coï trong haût (nhæ methyonine chàóng haûn) âãø chuyãøn thaình hoïa chæïc -SCH2Br vaì khäng coìn chæïc nàng dinh dæåîng næîa. Do váûy, nãúu duìng mãtylbrämua âãø xäng håi cho læång thæûc nhiãöu láön âãöu coï thãø laìm hoíng mäüt pháön giaï trë dinh dæåíng cuía haût. Riãng âäúi våïi haût giäúng, khi duìng hoïa cháút âãø xæí lyï cáön tháûn troüng vç coï loaûi laìm giaím nàng læûc náøy máöm . Tênh cháút trãn âáy cuía haût mäüt màût gáy khoï khàn cho cäng taïc baío quaín nhæ âãø haût nåi coï muìi hay khê âäüc seî laìm cho haût dãù daìng coï muìi vaì ä nhiãøm cháút âäüc âoï. Vç váûy kho duìng baío quaín haût træåïc âoï khäng âæåüc chæïa cháút âäüc hoàûc cháút coï muìi, khäng âãø láøn haût våïi caïc haìng hoïa coï muiì (xàng, dáöu, hoïa cháút ). Màût khaïc, cuîng nhåì tênh cháút naìy maì ta coï thãø sæí duûng caïc cháút xäng håi âãø diãût sáu moüt trong khäúi haût (tháûm chê diãût caí sáu moüt nàòm sáu trong haût), âäöng thåìi coï thãø giaíi phoïng âæåüc håi âäüc trong haût bàòng caïch thäng gioï, hong phåi. 1.6.2 Quaï trçnh huït vaì nhaí áøm . Thuíy pháön cán bàòng cuía haût : Læåüng næåïc tæû do chæïa trong haût phuû thuäüc vaìo âäü áøm cuía khäng khê bao quanh khäúi haût. Âäü áøm cuía khäng khê bao quanh låïn thç haût seî huït thãm áøm vaì thuíy pháön tàng lãn, ngæåüc laûi âäü áøm cuía khäng khê bao quanh nhoí thç haût nhaí båït håi áøm vaì thuíy pháön giaím. Haût nhaí áøm khi aïp suáút riãng pháön cuía håi næåïc trãn bãö màût haût låïn hån aïp suáút riãng pháön cuía håi næåïc trong khäng khê. Haût huït áøm åí træåìng håüp ngæåüc laûi. Hai quaï trçnh huït vaì nhaí håi áøm tiãún haình song song cho tåïi khi âaût traûng thaïi cán bàòng (thuíy pháön cuía haût khäng tàng vaì khäng giaím) åí mäüt âiãöu kiãûn nhiãt âäü vaì âäü áøm nháút âënh. Bàòng nhæîng thæûc nghiãûm hoü âaî chè ra ràòng âäü áøm cán bàòng cuía háöu hãút caïc loaûi haût nàòm trong khoaíng tæì 7 âãún 33% - 36%. Âäúi våïi haût coï âäü áøm bàòng 7% cán bàòng våïi haìm áøm (ϕ ) 8
  10. khäng khê 15-20%; coìn âäü áøm cuía haût bàòng 33 - 36% cán bàòng våïi haìm áøm khäng khê bàòng håi baío hoìa. Thuíy pháön cán bàòng cuía haût phuû thuäüc vaìo âäü áøm vaì âäü nhiãût cuía khäng khê bao quanh khäúi haût, phuû thuäüc vaìo cáúu taûo vaì âäü nhiãût cuía baín thán khäúi haût: - ÅÍ mäùi âiãöu kiãûn âäü nhiãût vaì âäü áøm xaïc âënh, mäùi loaûi haût coï mäüt thuíy pháön cán bàòng hoaìn toaìn xaïc âënh. ÅÍ cuìng mäüt âäü nhiãût, âäü áøm tæång âäúi cuía khäng khê caìng tàng thç thuíy pháön cán bàòng caìng låïn. Coìn trong cuìng mäüt âiãöu kiãûn âäü áøm tæång âäúi cuía khäng khê thç khi âäü nhiãût cuía khäng khê caìng cao thç thuyí phánö cán bàòng cuía haût caìng giaím. Theo BAKHAREP khi nhiãût âäü giaím tæì 300C xuäúng 00C thç âäü áøm cán bàòng cuía táút caí caïc loaûi haût âãöu tàng gáön nhæ nhau vaì tàng lãn 1,4%. Såí dè nhiãût âäü tàng thç thuíy pháön cán bàòng cuía haût giaím vç âäü áøm tæång âäúi cuía khäng khê vaì aïp læûc bäúc håi næåïc phuû thuäüc chàût cheî vaìo nhiãût âäü. Khi nhiãût âäü tàng lãn thç læåüng håi næåïc baío hoìa trong khäng khê cuîng tàng lãn, do âoï aïp læûc thoaït håi næåïc cuîng tàng vaì dáùn tåïi âäü áøm tæång âäúi cuía khäng khê giaím. Dæåïi âáy laì sæû thay âäøi thuíy pháön cuía thoïc trong âiãöu kiãûn âäü áøm tæång âäúi cuía khäng khê bàòng 80% åí caïc âäü nhiãût khaïc nhau : Âäü nhiãût cuía khäng khê , 0C 0 20 30 Thuíy pháön cán bàòng cuía thoïc ,% 16,59 15,23 14,66 Tæì baíng trãn ta tháúy ràòng åí t0ü = 200C vaì ϕ cuía khäng khê bàòng 80% thç thoïc coï thãø huït áøm tåïi 15,23%. Nãúu ϕ = 80% vaì t0 = 300C thç âäü áøm cán bàòng cuía thoïc âaût 14,66%. Do âoï trong âiãöu kiãûn khê háûu nhiãût âåïi áøm nhæ næåïc ta thoïc dãù bë hæ hoíng vaì biãún cháút. Khi baío quaín haût phaíi tçm moüi biãûn phaïp ngàn chàûn khäng khê coï âäü áøm cao xám nháûp vaìo kho bàòng caïch âoïng kên cæía kho trong nhæîng ngaìy áøm, duìng cháút caïch áøm phuí kên màût âäúng haût Màût khaïc phaíi tranh thuí nhæîng ngaìy coï nàõng to, âäü áøm tæång âäúi cuía khäng khê tháúp måí cæía kho thäng gioï, caìo âaío âãø håi áøm trong haût coï thãø bäúc ra ngoaìi. - Thaình pháön hoïa hoüc cuía haût cuîng aính hæåíng âãún âäü áøm cán bàòng. Trong nhæîng âiãöu kiãûn nhæ nhau âäü áøm cán bàòng cuaí haût coï dáöu bao giåì cuîng nhoí hån haût nguî cäúc khoaíng 2 láön. Såí dè nhæ váûy vç trong haût coï dáöu chæïa nhiãöu cháút beïo vaì êt cháút keo haïo næåïc. Do âoï haût coï âäü beïo caìng cao thç âäü áøm cán bàòng caìng tháúp. 1.6.3 Sæû phán bäú thuíy pháön trong khäúi haût : Trong khäúi haût thuíy pháön thæåìng phán bäú khäng âãöu, coï khu væûc thuíy pháön cuía haût cao, coï khu væûc thuíy pháön cuía haût tháúp hån vaì coï sæû chuyãøn áøm tæì pháön naìy sang pháön khaïc. Såí dè coï hiãûn tæåüng âoï laì do nhæîng nguyãn nhán sau: 9
  11. - Trong baín thán mäùi haût thuíy pháön phán bäú cuîng khäng âãöu vç do thaình pháön cáúu taûo vaì hoaût âäüng sinh lyï åí caïc pháön khaïc nhau trong cuìng mäüt haût khäng giäúng nhau.Vê duû: trong haût thoïc coï w= 13% thç thuíy pháön seî phán bäú nhæ sau: näüi nhuí 13,8%; phäi 15,1% vaì voí tráúu 10,2%. - Trong khäúi haût bao gäöm haût khä vaì chàõc, âäöng thåìi coï nhæîng haût coìn xanh non, chæa hoaìn thiãûn vaì caïc taûp cháút dãù huït áøm. Do âoï âaî taûo nãn nhæîng thaình pháön vaì khu væûc coï thuíy pháön khäng âãöu. Âem phán têch âäü áøm cuía caïc thaình pháön khaïc nhau trong khäúi thoïc thu âæåüc kãút quaí sau: khäúi thoïc coï w=13,2%; haût máøy, chàõc coï w=12,8%; haût xanh, non coï w=14,3%; taûp cháút trong thoïc coï w=14,2%. - Do aính hæåíng cuía âäü áøm tæång âäúi khäng khê tåïi khäúi haût khäng âãöu nhau. Låïp haût åí trãn màût vaì xung quanh tæåìng kho, gáön cæía kho laì nhæîng chäù tiãúp xuïc nhiãöu våïi khäng khê nãn thæåìng coï thuíy pháön cao hån. - Do sæû hä háúp cuía haût, sæû hoaût âäüng cuía cän truìng, VSV sinh ra mäüt læåüng håi næåïc âaïng kãø. Cho nãn nhæîng pháön haût coï cæåìng âäü hä háúp låïn, táûp trung nhiãöu cän truìng, VSV thç thæåìng coï thuíy pháön cao. - Do sæû thay âäøi âäü nhiãût âaî dáùn âãún sæû phán bäú laûi áøm trong khäúi haût. Khi sæû chãnh lãûch vãö âäü nhiãût trong khäúi haût caìng låïn thç sæû chuyãøn dëch áøm xaíy ra caìng maính liãût. - Kho xáy dæûng khäng täút cuîng coï thãø gáy nãn tçnh traûng phán bäú áøm khäng âãöu. Nhæ váûy, coï nhiãöu nguyãn nhán khaïc nhau laìm cho sæû phán bäú thuíy pháön trong khäúi haût khäng âãöu gáy nhæîng khoï khàn nháút âënh trong cäng taïc baío quaín. Trong caïc nguyãn nhán âoï thç âäü nhiãût vaì âäü áøm tæång âäúi cuía khäng khê laì nguyãn nhán chuí yãúu. Vç váûy muäún khàõc phuûc tçnh traûng phán bäú áøm khäng âãöu trong khäúi haût âiãöu quan troüng træåïc tiãn laì phaíi ngàn ngæìa aính hæåíng cuía âäü nhiãût cao vaì âäü áøm låïn cuía khäng khê. KÃÚT LUÁÛN:Nhæîng tênh cháút váût lyï cuía khäúi haût âaî trçnh baìy åí trãn coï aính hæåíng træûc tiãúp tåïi pháøm cháút cuía haût trong quaï trçnh baío quaín. Mäùi tênh cháút âãöu coï màût haûi âäöng thåìi coï màût låüi. Trong quaï trçnh baío quaín haût, cáön låüi duûng màût coï låüi vaì phaíi ngàn ngæìa, haûn chãú màût coï haûi âãø giæî gçn täút cháút læåüng cuía haût, haûn chãú hao huût vãö säú læåüng. II > NHÆÎNG HOAÛT ÂÄÜNG SINH LÊ CUÍA BAÍN THÁN HAÛT TRONG QUAÏ TRÇNH BAÍO QUAÍN 2.1 Hä háúp cuía haût : Màûc duì haût âaî taïch khoíi cáy, khi baío quaín trong kho noï khäng quang håüp næîa nhæng noï váùn laì váût thãø säúng vaì thæåìng xuyãn trao âäøi cháút våïi bãn ngoaìi. Báút kyì mäüt cå thãø säúng naìo muäún duy trç âæåüc sæû säúng âãöu phaíi coï nàng læåüng. Hä háúp laì quaï trçnh trao âäøi cháút quan troüng nháút cuía haût khi baío quaín. Trong quaï trçnh hä háúp, caïc 10
  12. cháút dinh dæåíng (chuí yãúu laì tinh bäüt) trong haût bë äxy hoïa, phán huíy sinh ra nàng læåüng cung cáúp cho caïc tãú baìo trong haût âãø duy trç sæû säúng. Säú læåüng cháút dinh dæåîng cuía haût bë tiãu hao trong hä háúp nhiãöu hay êt phuû thuäüc vaìo nhiãöu yãúu täú khaïc nhau nhæ: thaình pháön hoïa hoüc cuía haût, mæïc âäü hoaìn thiãûn cuía haût, thuíy pháön cuía haût, âäü nhiãût vaì âäü áøm cuía khäng khê. Caïc loaûi haût coï thãø tiãún haình hä háúp yãúm khê hoàûc hiãúu khê. Trong quaï trçnh hä háúp, haût sæí duûng chuí yãúu la ìgluxit âãø sinh ra nàng læåüng dæåïi daûng nhiãût vaì taûo ra caïc saín pháøm khaïc nhau tuìy theo âiãöu kiãûn hä háúp. 2.1.1 Caïc daûng hä háúp : 1/ Hä háúp hiãúu khê : Nãúu khoaíng khäng trong khäúi haût coï tè lãû oxi chiãúm khoaíng 1/4 thç haût coï thãø tiãún haình hä háúp hiãúu khê (hä háúp trong âiãöu kiãûn coï âáöy âuí oxi). Trong quaï trçnh hä háúp hiãúu khê, haût sæí duûng oxi trong khäng khê âãø oxi hoïa gluxit qua nhiãöu giai âoaûn trung gian khaïc nhau vaì saín pháøm cuäúi cuìng laì khê CO2 vaì håi næåïc, âäöng thåìi sinh ra nhiãût vaì phán taïn caïc saín pháøm naìy vaìo khäng gian xung quanh khäúi haût. Phæång trçnh täøng quaït cuía quaï trçnh hä háúp hiãúu khê phán huíy gluxit trong haût: C6H12O6 + 6O2 = 6H2O + 6CO2 + 674Kcal Nhæ váûy khi phán huíy mäüt phán tæí gam gluco thç seî sinh ra 134,4 lit CO2, 108 gam næåïc vaì 674Kcal nhiãût. 2/Hä háúp yãúm khê : Nãúu khäúi haût bë bêt kên hoaìn toaìn hoàûc bë neïn chàût, thç tè lãû oxi trong khoaíng khäng gian xung quanh khäúi haût seî giaím xuäúng dæåïi 1/4, trong khäúi haût ngoaìi hä háúp hiãúu khê seî xaíy ra caí hiãûn tæåüng hä háúp yãúm khê (hä háúp khäng coï oxi tham gia). Khi hä háúp yãúm khê, caïc enzim trong haût seî tham gia oxi hoïa gluxit âãø sinh ra nàng læåüng. Quaï trçnh hä háúp yãúm khê noïi chung laì khaï phæïc taûp vaì traíi qua nhiãöu giai âoaûn trung gian, song phæång trçnh täøng quaït coï thãø biãøu diãøn nhæ sau: C6H12O6 → 2CO2 + 2C2H5OH + 28Kcal Nhæ váûy, trong quaï trçnh hä háúp yãúm khê cæï phán huíy mäüt phán tæí gam âæåìng gluco seî sinh ra 44,8 lit CO2; 92 gam ræåüu etylic vaì 28 Kcal nhiãût. 2.1.2 Cæåìng âäü hä háúp : Âãø xaïc âënh mæïc âäü hä háúp maûnh hay yãúu cuía haût ngæåìi ta thæåìng duìng khaïi niãûm cæåìng âäü hä háúp. Theo qui æåïc thç cæåìng âäü hä háúp laì säú miligam khê CO2 thoaït ra trong 24h do 100g váût cháút khä cuía haût hä háúp. Âäi khi ngæåìi ta coìn qui æåïc cæåìng âäü hä háúp laì säú miligam khê oxi háúp thuû trong 24h do 100g váût cháút khä cuía haût hä háúp. Cuîng coï thãø xaïc âënh cæåìng âäü hä háúp bàòng caïch xaïc âënh læåüng váût cháút khä hao huût trong mäüt âån vë thåìi gian (1h hoàûc 24h) cuía 1 khäúi læåüng váût cháút khä xaïc âënh (thæåìng 11
  13. tênh theo 100g); cuîng coï thãø xaïc âënh cæåìng âäü hä háúp theo nhiãût læåüng sinh ra trong mäüt âån vë thåìi gian cuía mäüt khäúi læåüng nháút âënh váût cháút khä cuía haût. Nhæ váûy, cæåìng âäü hä háúp caìng låïn khi læåüng khê CO2 thoaït ra caìng nhiãöu, læåüng nhiãût thoaït ra caìng låïn, læåüng oxi háúp thuû låïn vaì læåüng váût cháút khä tiãu hao nhiãöu. Âãø xaïc âënh cæåìng âäü hä háúp cuía haût, coï nhiãöu phæång phaïp khaïc nhau: - Phæång phaïp duìng hãû thäúng kên cuía Báyly (Bailey). - Phæång phaïp duìng äúng Pettencophe. - Phæång phaïp dæûa vaìo læåüng váût cháút khä hao huût. 2.1.3 Hãû säú hä háúp k : Hãû säú hä háúp biãøu thë mæïc âäü vaì phæång thæïc hä háúp cuía haût. Âoï laì tè säú giæîa säú phán tæí hay thãø têch khê CO2 thoaït ra våïi säú phán tæí hay thãø têch khê O2 háúp thuû trong cuìng mäüt thåìi gian. Hãû säú hä háúp phuû thuäüc vaìo nhiãût âäü, thuíy pháön cuía haût, aïp læûc khäng khê, aïp læûc håi næåïc, näöng âäü nitå trong viãûc trao âäè khê, phuû thuäüc vaìo cháút dinh dæåîng cuía haût tiãu hao trong khi hä háúp. Hãû säú hä háúp bàòng 1 khi haût hä háúp theo phæång thæïc hiãúu khê vaì haût chæïa nhiãöu tinh bäüt (vê duû thoïc âãø thoaïng). Hãû säú hä háúp låïn hån 1 khi haût hä háúp theo phæång thæïc yãúm khê. Coìn trong træåìng håüp ngoaìi læåüng O2 tham gia vaìo quaï trçnh hä háúp coìn phaíi täún thãm mäüt læåüng O2 vaìo caïc quaï trçnh khaïc (nhæ oxi hoïa cháút beïo) thç k 1 vaì k seî giaím theo sæû tàng cuía âäü áøm. 2.1.4 Kãút quaí cuía quaï trçnh hä háúp : Quaï trçnh hä háúp cuía haût seî dáùn tåïi nhæîng kãút quaí sau: - Laìm hao huût læåüng cháút khä cuía haût : nhæ trãn ta âaî tháúy, quaï trçnh hä háúp thæûc cháút laì quaï trçnh phán huíy vaì tiãu hao cháút khä cuía baín thán haût âãø taûo thaình nàng læåüng cáön thiãút cho quaï trçnh säúng cuía haût. Haût hä háúp caìng maûnh thç læåüng váût cháút khä bë tiãu hao caìng nhiãöu. Vê duû nhæ thoïc coï w=18% (hä háúp maûnh) sau khi baío quaín mäüt thaïng læåüng váût cháút khä tiãu hao tåïi 0,5%. - Laìm tàng thuíy pháön cuía haût vaì âäü áøm tæång âäúi cuía khäng khê xung quanh haût: khi hä háúp theo phæång thæïc hiãúu khê haût seî nhaí håi næåïc vaì khê CO2, næåïc seî têch tuû trong khäúi haût laìm cho thuíy pháön cuía haût tàng lãn vaì âäü áøm tæång âäúi cuía khäng khê cuîng tàng lãn. Thuíy pháön cuía haût vaì âäü áøm tæång âäúi cuía khäng khê tàng caìng kêch thêch hä háúp maûnh, laìm cho læåüng håi næåïc thoaït ra caìng nhiãöu taûo âiãöu kiãûn cho sáu moüt, náúm mäúc trong haût phaït triãùn, dáùn tåïi haût bë hæ hoíng nàûng. 12
  14. - Laìm tàng âäü nhiãût trong khäúi haût: nàng læåüng sinh ra trong quaï trçnh hä háúp cuía haût chè âæåüc sæí duûng mäüt pháön âãø duy trç sæû säúng cuía haût, pháön nàng læåüng coìn laûi thoaït ra ngoaìi laìm cho haût bë noïng lãn. Do tênh truyãön nhiãût vaì dáùn nhiãût cuía haût keïm nãn nhiãût læåüng thoaït ra bë têch tuû laûi vaì dáön dáön laìm cho toaìn bäü khäúi haût bë noïng lãn, chênh âäü nhiãût cao âoï thuïc âáøy moüi quaï trçnh hæ hoíng xaíy ra nhanh hån, dáùn tåïi sæû täøn tháút låïn. - Laìm thay âäøi thaình pháön khäng khê trong khäúi haût: duì haût hä háúp theo phæång thæïc yãúm khê hay hiãúu khê âãöu nhaí ra CO2, nháút laì haût hä háúp hiãúu khê coìn láúy thãm O2 cuía khäng khê, do âoï laìm cho tè lãû oxi trong khäng khê giaím xuäúng, tè lãû CO2 tàng lãn. Khê CO2 coï tè troüng låïn hån nãn dáön dáön làõng xuäúng dæåïi, laìm cho låïp haût åí âaïy phaíi hä háúp yãúm khê, dáùn tåïi sæû hæ hoíng, hao huût. Âàûc biãût, nãúu haût baío quaín trong caïc kho silä, chiãöu cao låïp haût låïn thç sæû thay âäøi thaình pháön khäng khê khaïc nhau mäüt caïch roî rãût do kãút quaí cuía sæû hä háúp. Toïm laûi: Cáön phaíi haûn chãú âãún mæïc täúi âa caïc daûng hä háúp cuía haût âãø baío quaín haût coï hiãûu quaí cao. 2.1.5 Nhæîng yãúu täú aính hæåíng âãún cæåìng âäü hä háúp cuía haût : Cæåìng âäü hä háúp cuía haût coï liãn quan chàût cheî tåïi mæïc âäü an toaìn cuía haût trong baío quaín. Cæåìng âäü hä háúp caìng tháúp haût caìng dãù giæî trong âiãöu kiãûn an toaìn, ngæåüc laûi cæåìng âäü hä háúp caìng cao thç haût caìng dãù hæ hoíng, biãún cháút. Cæåìng âäü hä háúp cuía haût phuû thuäüc vaìo nhæîng yãúu täú sau: 1/ Thuíy pháön cuía haût vaì âäü áøm tæång âäúi cuía khäng khê: Thuíy pháön cuía haût laì yãúu täú coï aính hæåíng ráút låïn vaì træûc tiãúp tåïi cæåìng âäü hä háúp. Haût caìng áøm thç cæåìng âäü hä háúp cuía noï caìng maûnh. Trãn thæûc tãú thuyí phán cuía thoïc chè cáön tàng 1% thç cæåìng âäü hä háúp cuía noï tàng 10 láön. Âäúi våïi haût coï âäü áøm nhoí hån 11-12% thç cæåìng âäü hä háúp khäng âaïng kãø, coï thãø coi nhæ bàòng 0. Nãúu haût coï âäü áøm cao (30% hoàûc hån) nàòm trong âiãöu kiãûn nhiãût âäü bçnh thæåìng vaì âæåüc cung cáúp oxi âáöy âuí thç noï seî hä háúp ráút maûnh, trong mäüt ngaìy âãm coï thãø máút âãún 0,05 - 0,2% cháút khä. Såí dé khi âäü áøm tàng haût hä háúp maûnh vç báút kç trong mäüt cå thãø naìo thç næåïc cuîng laì mäi træåìng âãø thæûc hiãûn caïc phaín æïng trao âäøi cháút. Nãúu læåüng áøm trong haût êt thç næåïc seî åí vaìo traûng thaïi liãn kãút: tæïc laì noï liãn kãút ráút bãön væîng våïi protein vaì tinh bäüt. Do âoï noï khäng thãø dëch chuyãøn tæì tãú baìo naìy sang tãú baìo kia âæåüc vaì khäng tham gia vaìo caïc phaín æïng trao âäøi cháút âæåüc. Khi âäü áøm tàng trong haût seî xuáút hiãûn áøm tæû do, tæïc laì áøm liãn kãút yãúu hoàûc hoaìn toaìn khäng liãn kãút våïi protein vaì tinh bäüt. ÁØm tæû do seî tham gia vaìo caïc phaín æïng thuíy phán (biãún tinh bäüt thaình âæåìng, protit phæïc taûp thaình protit âån giaín, cháút beïo thaình glyxerin vaì axit beïo v.v ) vaì chênh noï coï thãø dëch chuyãøn âæåüc tæì tãú baìo naìy sang tãú baìo kia. Màûc 13
  15. khaïc, áøm tæû do xuáút hiãûn laìm tàng hoaût tênh cuía caïc enzim hä háúp vaì thuíy phán, chênh vç thãú maì cæåìng âäü hä háúp cuía haût tàng. Âäü áøm maì taûi âoï trong haût xuáút hiãûn áøm tæû do vaì cæåìng âäü hä háúp cuía haût tàng goüi laì âäü áøm tåúi haûn. Nhiãöu nhaì nghiãn cæïu âaî chè ra ràòng, âäü áøm tåïi haûn cuía caïc haût nguî cäúc vaìo khoaíng 14,5 -15,5 %. Coìn âäúi våïi caïc loaûi haût coï dáöu thç âäü áøm tåïi haûn coï pháön nhoí hån vaì noï phuû thuäüc vaìo læåüng cháút beïo coï trong haût. Âäü áøm tåïi haûn cuía ngä vaìo khoaíng 12,5 - 13,5%. 2/ Âäü nhiãût cuía khäng khê vaì cuía haût : Âäü nhiãût cuía khäng khê xung quanh vaì cuía haût coï aính hæåíng khaï låïn vaì træûc tiãúp tåïi cæåìng âäü hä háúp. Noïi chung khi âäü nhiãût cuía khäng khê vaì cuía haût tàng lãn thç cæåìng âäü hä háúp cuîng tàng theo. Song sæû tàng naìy khäng phaíi thuáûn chiãöu vä haûng.Khi haût coï âäü áøm thêch håüp , nãúu nhiãût âäü tàng tæì tháúp âãún 500C- 600C thç cæåìng âäü hä háúp tàng . Nãúu tiãúp tuûc tàng nhiãût âäü thç cæåìng âäü hä háúp giaím dáön vaì âãún mäüt luïc naìo âoï haût seî ngæìng hä háúp vaì bë chãút . Theo caïc nghiãn cæïu cho tháúy ràòng trong khoaíng nhiãût âäü tæì 0 - 100C cæåìng âäü hä háúp cuía haût khäng âaïng kãø (ngay caí khi haût coï w= 18%). Trong khoaíng tæì 18-250C thç cæåìng âäü hä háúp tàng roî rãût vaì nháút laì tæì âäü áøm tåïi haûn tråí âi. Nhæng nãúu nhiãût âäü tàng quaï cao thç cæåìng âäü hä háúp seî giaím vaì âãún mäüt luïc naìo âoï haût seî ngæìng hä háúp . Vê duû : âäúi våïi thoïc, noïi chung cæåìng âäü hä háúp maûnh nháút vaìo khoaíng âäü nhiãût 40 - 450C. Vç ràòng åí âäü nhiãût naìy caïc loaûi enzym coï trong thoïc hoaût âäüng maûnh nháút. Væåüt quaï giåïi haûn nhiãût âäü naìy hoaût tênh cuía enzym bë giaím âi, do âoï cæåìng hä háúp cuía thoïc cuîng giaím theo. Trãn 700C thoïc gáön nhæ khäng hä háúp næîa, vç åí nhiãût âäü quaï cao nhæ váûy caïc enzym coï trong thoïc bë tiãu diãût vaì thoïc khäng coìn laì váût thãø säúng næîa. Cáön hãút sæïc chuï yï âiãöu naìy âãø khi phåi hoàûc sáúy thoïc khäng âæåüc náng nhiãût lãn quaï cao seî tiãu diãût quaï trçnh säúng trong haût. Sæû aính hæåíng cuía nhiãût âäü lãn cæåìng âäü hä háúp coìn phuû thuäüc vaìo âäü áøm vaì thåìi gian taïc duûng cuía nhiãût âäü. Vê duû: luïa mç hä háúp låïn nháút åí nhiãût âäü 50 - 550C. Tuy nhiãn, nãúu haût coï âäü áøm låïn hån âäü áøm tåïi haûn thç âiãöu naìy chè xaíy ra trong mäüt thåìi gian ngàõn. Nãúu keïo daìi thåìi gian taïc duûng cuía nhiãût âäü naìy thç cæåìng âäü hä háúp seî giaím vaì âäü áøm caìng cao noï seî giaím caìng nhanh. 3/ Mæïc âäü thäng thoaïng cuía khäúi haût : Mæïc âäü thäng thoaïng cuía khäúi haût coï aính hæåíng khaï roî rãût âãún cæåìng âäü hä háúp, nháút laì âäúi våïi haût coï thuíy pháön cao. Trong âiãöu kiãûn baío láu daìi maì khäng coï thäng gioï vaì âaío träün thç trong khäúi haût læåüng CO2 seî têch luíy nhiãöu dáön lãn coìn læåüng O2 seî giaím xuäúng, nhiãût taûo ra nhiãöu vaì buäüc haût phaíi hä háúp yãúm khê nãn ráút coï haûi. Näöng âäü CO2 têch luíy trong khäúi haût coìn phuû thuäüc vaìo 14
  16. mæïc âäü kên cuía kho baío quaín . Vê duû: saìn kho laìm bàòng gaûch hoàûc gäù coï traïn nhæûa âæåìng thç CO2 seî têch luîy nhiãöu åí pháön dæåïi kho. Sæû thiãúu O2 vaì têch luîy CO2 chè aính hæåíng âãún caïc haût coï âäü áøm cao. Âäúi våïi caïc haût khä, sæû thiãúu oxy hoaìn toaìn vaì CO2 têch luîy nhiãöu cuîng khäng gáy khoï khàn cho hoaût âäüng säúng cuía noï. Såí dé nhæ váûy vç caïc haût khä hä háúp khäng âaïng kãø vaì trong tãú baìo cuía noï khäng taûo ræåüu. Màûc khaïc, âäü tháøm tháúu cuía maìng tãú baìo phuû thuäüc vaìo âäü áøm: âäü áøm cuía haût caìng cao thç khê tháøm tháúu vaìo tãú baìo caìng nhiãöu. Hoü âaî nghiãn cæïu vaì tháúy ràòng, khi âiãöu kiãûn baío quaín thiãúu hoàûc khäng coï oxy trong khäúi haût, nhæîng haût coï âäü áøm cao seî hä háúp yãúm khê vaì nhanh choïng giaím khaí nàng náøy máöm. Do âoï, khi baío quaín haût nguî cäúc laìm giäúng coï w> 13-15% cáön phaíi thay âäøi khäng khê liãn tuûc cho låïp haût bàòng caïch giaím chiãöu cao cuía khäúi haût hoàûc thäng gioï cho noï. Caïc haût khä coï thãø baío quaín täút trong caïc xilo . Nhæ váûy, trong baío quaín haût, nãúu âäù haût quaï cao hoàûc bë neïn chàût laìm cho haût khäng âæåüc thäng thoaïng thç cæåìng âäü hä háúp cao. Ngoaìi viãûc thäng gioï bàòng quaût, bàòng caïch âoïng måí cæía kho, mäüt biãûn phaïp âån giaín laì caìo âaío âäúng haût âãø baío âaím âäü thäng thoaïng thæåìng xuyãn cuía khäúi haût, haûn chãú hä háúp cuía haût. 4/ Cáúu taûo vaì traûng thaïi sinh lê cuía haût : Caïc haût khaïc nhau vaì caïc bäü pháûn khaïc nhau trong cuìng mäüt haût coï tênh cháút vaì cáúu taûo khaïc nhau nãn cæåìng âäü hä háúp cuía chuïng cuîng khäng giäúng nhau. Trong mäüt haût thç phäi laì bäü pháûn coï cæåìng âäü hä háúp maûnh nháút. Haût khäng hoaìn thiãûn (haût xanh, non, leïp, bãûnh ) coï cæåìng âäü hä háúp bao giåì cuîng låïn hån haût hoaìn thiãûn. Såí dè nhæ váûy vç haût leïp coï âäü áøm cao hån vaì bãö màût hoaût hoïa låïn hån so våïi haût phaït triãøn bçnh thæåìng. Coìn caïc haût gaíy, haût sáu do låïp voí baío vãû bë phaï våî nãn VSV vaì khäng khê dãù xám nháûp vaìo haût nãn laìm cho haût bë áøm hå, hä háúp maûnh hån. Do âoï khi baío quaín cáön phaíi loaûi boí hãút haût khäng hoaìn thiãûn, nháút laì âäúi våïi nhæîng loaûi haût cáön phaíi baío quaín láu. Haût måïi thu hoaûch nãúu xeït kyî âoï laì nhæîng haût chæa chên hoaìn toaìn, chæa hoaìn thiãûn vãö màût cháút læåüng nãn vãö phæång diãûn sinh lê noï hoaût âäüng khaï maûnh trong mäüt thåìi gian âãø hoaìn chènh vãö màût cháút læåüng. Do âoï trong thåìi gian âáöu sau thu hoaûch, haût coï cæåìng âäü hä háúp khaï maûnh nãn cáön phaíi chuï yï khi baío quaín. 5/ Caïc yãúu täú khaïc : Ngoaìi caïc yãúu täú âaî kãø trãn, hoaût âäüng cuía sáu haûi vaì VSV cuîng coï aính hæåíng træûc tiãúp âãún cæåìng âäü hä háúp cuía haût. Båíi vç khi hoaût âäüng sáu haûi vaì VSV thoaït ra CO2, håi næåïc vaì nhiãût laìm cho thuíy pháön, âäü nhiãût cuía haût thay âäøi vaì laìm thay âäøi caí thaình pháön cuía khäng khê. Säú læåüng sáu haûi vaì VSV caìng nhiãöu, sæû hoaût âäüng cuía chuïng caìng maûnh thç cæåìng âäü hä háúp cuía haût caìng tàng. 15
  17. Hoü âaî laìm thê nghiãûm laì âem baío quaín thoïc coï w= 16,4% åí 300C sau 17 ngaìy thç säú khuáøn laûc cuía náúm mäúc /1gam váût cháút khä laì 209.000 vaì cæåìng âäü hä háúp laì 20,3mg CO2 thoaït ra trong 24 giåì /100 gam váût cháút khä. Nãúu thoïc coï w=22%, nhiãût âäü vaì thåìi gian nhæ trãn thç säú læåüng khuáøn laûc laì 11.300.000 vaì cæåìng âäü hä háúp laì 604,9mg CO2. Sáu haûi hoaût âäüng giaíi phoïng CO2 ráút maûnh: 10 con moüt gaûo khi hoaût âäüng nhaí ra mäüt læåüng CO2 gáúp 7 láön læåüng CO2 do 450 haût thoïc bçnh thæåìng hä háúp nhaí ra trong cuìng mäüt thåìi gian. KÃÚT LUÁÛN : Hä háúp laì mäüt hoaût âäüng säúng, laì mäüt quaï trçnh sinh lê bçnh thæåìng cuía haût. Trong cäng taïc baío quaín nãúu haût hä háúp maûnh seî dáùn tåïi nhæîng háûu quaí khäng coï låüi, vç váûy cáön haûn chãú sæû hä háúp cuía haût. Muäún haûn chãú sæû hä háúp cuía haût vaì âãø baío quaín haût åí traûng thaïi an toaìn cáön giæî haût luän coï thuíy pháön tháúp, âäü nhiãût vaì âäü áøm cuía khäng khê tháúp, haûn chãú sæû hoaût âäüng vaì tiãu diãût sáu haûi, VSV trong haût. Khi nháûp haût vaìo kho cáön phán loaûi vaì âãø riãng säú haût chæa hoaìn thiãûn, coï pháøm cháút khäng baío âaím. 2.2 Chên sau thu hoaûch cuía hatû (sæû chên tiãúp) : Viãûc thu hoaûch haût thæåìng tiãún haình åí thåìi âiãøm såïm hån thåìi âiãøm chên hoaìn toaìn mäüt êt. Do âoï, khäúi haût tæåi ngay sau khi thu hoaûch coï haût âaî chên, coï haût chæa chên hoaìn toaìn vaì nhçn chung chuïng coï nhæîng âàûc træng sau: - Âäü áøm cuía haût tuy âaî giaím tháúp nhæng chæa tåïi traûng thaïi äøn âënh, coìn cao hån nhiãöu so våïi haût hoaìn toaìn chên. - Hoaût âäüng cuía hãû enzym tuy âaî giaím tháúp nhæng váùn coìn khaí nàng tiãúp diãùn. - Haìm læåüng caïc cháút dinh dæåîng coìn coï khaí nàng tàng lãn nãúu haût âæåüc baío quaín trong nhæîng âiãöu kiãûn thêch håüp. Do âoï, haût sau khi thu hoaûch trong mäüt thåìi gian vaì âiãöu kiãûn nháút âënh, dæåïi taïc duûng cuía caïc loaûi enzym, haût tiãún haình hoaìn thiãûn cháút læåüng cuía mçnh - âoï laì quaï trçnh chên sau thu hoaûch. Thæûc cháút cuía quaï trçnh chên sau thu hoaûch laì quaï trçnh täøng håüp sinh hoïa xaíy ra trong tãú baìo vaì mä haût. Quaï trçnh naìy laìm giaím læåüng caïc cháút hæîu cå hoìa tan trong næåïc cuía haût vaì laìm tàng thãm læåüng dinh dæåíng phæïc taûp (læåüng axit amin giaím âi âãø laìm tàng læåüng protit, læåüng âæåìng giaím âãø laìm tàng læåüng tinh bäüt ). Hoaût læûc cuía caïc enzym cuîng giaím dáön vaì cæåìng âäü hä háúp cuîng giaím. Nhåì quaï trçnh chên sau thu hoaûch maì tyí lãû haût náøy máöm cuîng tàng lãn. Haût måïi thu hoaûch coï tyí lãû náøy máöm tháúp la ì do luïc naìy hoaût âäüng cuía caïc enzym phán giaíi trong haût yãúu nãn sæû phán giaíi caïc cháút dinh dæåíng phæïc taûp thaình caïc cháút âån giaín cung cáúp cho phäi xaíy ra cháûm vaì khäng âuí âãø nuäi haût náøy máöm. 16
  18. Thåìi gian chên sau thu hoaûch cuía haût phuû thuäüc vaìo loaûi haût, mæïc âäü chên cuía haût khi thu hoaûch vaì âiãöu kiãûn âäü nhiãût, âäü áøm cuía khäng khê Quaï trçnh chên sau thu hoaûch âaût yãu cáöu nãúu noï diãùn ra åí haût coï w ngang hoàûc tháúp hån âäü áøm tåïi haûn. Haût måïi thu hoaûch coï âäü áøm cao nãn hoaût hoïa sinh lê cuía noï cuîng låïn, do âoï cáön phaíi giaím áøm cho haût bàòng caïch phåi, sáúy, hong gioï hoàûc thäøi khäng khê noïng. Chuï yï: täúc âäü giaím áøm væìa phaíi, khäng nãn giaím áøm âäüt ngäüt vç dãù laìm æïc chãú hoaût âäüng säúng cuía haût. Nhiãût âäü cuîng laì mäüt yãúu täú quan troüng coï tênh quyãút âënh âãún quaï trçnh chên tiãúp cuía haût. Quaï trçnh chên sau thu hoaûch cuía haût xaíy ra täút åí nhiãût âäü 15 - 300C vaì tháûm chê coìn cao hån. Do âoï trong thåìi kç âáöu baío quaín khäng nãn haû nhiãût âäü quaï tháúp. Thaình pháön khäng khê cuía mäi træåìng xung quanh cuîng aính hæåíng âãún quaï trçnh chên tiãúp. Laìm thê nghiãûm vaì hoü âaî ruït ra kãút luáûn ràòng, quaï trçnh chên tiãúp xaíy ra nhanh nháút trong mäi træåìng oxy vaì keïo daìi trong mäi træåìng nitå. Do âoï, trong thåìi kç âáöu baío quaín cáön phaíi cho khäng khê xám nháûp vaìo khäúi haût. Khäng khê khäng nhæîng mang oxy âãún cho khäúi haût maì coìn giaíi phoïng ra khoíi khäúi haût læåüng nhiãût vaì áøm do haût hä háúp sinh ra. Nãúu cung cáúp oxy cho khäúi haût khäng âáöy âuí vaì trong khäúi haût têch luîy nhiãöu CO2 thç quaï trçnh chên tiãúp seî bë cháûm laûi. Âäi khi trong haût coìn xaíy ra quaï trçnh hä háúp yãúm khê laìm cho quaï trçnh chên tiãúp khäng xaíy ra vaì âäü náøy máöm ban âáöu cuía haût cuîng bë giaím. Toïm laûi : xeït vãö màût cháút læåüng thç quaï trçnh chên sau thu hoaûch cuía haût laì mäüt quaï trçnh hoaìn toaìn coï låüi. Vç cháút læåüng cuía haût âæåüc hoaìn thiãûn vaì âáöy âuí hån thç nàng læûc säúng cuía haût maûnh meî hån, baío quaín seî an toaìn hån . Màût khaïc, trong quaï trçnh chên sau thu hoaûch haût tiãún haình mäüt quaï trçnh täøng håüp phæïc taûp qua nhiãöu giai âoaûn khaïc nhau âãø biãún caïc håüp cháút hæîu cå âån giaín thaình caïc cháút dinh dæåîng. Trong quaï trçnh naìy thæåìng giaíi phoïng håi næåïc vaì nhiãût læåüng . Vê duû : 2C6H12O6 → C12H22O11 + H2O Læåüng håi næåïc vaì nhiãût sinh ra trong quaï trçnh chên tiãúp tæång âäúi låïn vaì dãù têch tuû trong khäúi haût laìm cho haût noïng vaì áøm, thuïc âáøy caïc quaï trçnh hæ hoíng dãù xaíy ra.Vç váûy vãö phæång diãûn baío quaín thç chên tiãúp cuîng gáy ra nhæîng màût coï haûi cáön khàõc phuûc. Âãø táûn duûng màût coï låüi vaì khàõc phuûc màût coï haûi cuía quaï trçnh chên tiãúp, cáön thu hoaûch haût coï âäü chên cao, khäng âæa haût xanh non vaìo kho baío quaín. Sau khi nháûp kho cáön thæåìng xuyãn caìo âaío âãø giaíi phoïng áøm nhiãût vaì taûo âiãöu kiãûn thuáûn låüi cho quaï trçnh chên sau thu hoaûch xaíy ra nhanh vaì täút. Nãúu baío quaín täút thç thåìi kç chên sau thu hoaûch cuía caïc haût nguî cäúc keïo daìi trong khoaíng 1,5 - 2 thaïng. Coìn ngä thç seî kãút thuïc sau khi thaíi âäü áøm thæìa cuía noï. Do âoï trong thåìi kç âáöu baío quaín haût cáön täø chæïc baío quaín täút vaì liãn tuûc kiãøm tra âäü áøm vaì âäü nhiãût cuía khäúi haût. 17
  19. 2.3 Sæû moüc máöm cuía haût trong quaï trçnh baío quaín : Trong baío quaín coï khi gàûp træåìng håüp náøy máöm cuía mäüt säú êt haût hoàûc mäüt nhoïm haût naìo âoï trong khäúi haût. Haût muäún moüc máöm cáön coï âuí 3 âiãöu kiãûn: âäü áøm thêch håüp, âuí oxy vaì mäüt læåüng nhiãût täúi thiãøu cáön thiãút. Vê duû: âãø thoïc moüc máöm âæåüc thç noï phaíi coï thuíy pháön tæì 30 -35% vaì nhiãût âäü thêch håüp laì 30 - 400C, nhæng ngay tæì 100C tråí lãn nãúu coï âäü áøm thêch håüp vaì âuí oxy thç thoïc váùn moüc máöm. Khi náøy máöm, taïc duûng cuía caïc enzym trong haût âæåüc tàng cæåìng ráút maûnh, quaï trçnh tan cuía caïc cháút dinh dæåîng phæïc taûp trong näüi nhuî thaình caïc cháút âån giaín hån bàõt âáöu âæåüc tiãún haình. Khi âoï tinh bäüt chuyãøn thaình dextrin, malto; protit chuyãøn thaình axit amin; cháút beïo chuyãøn thaình glixerin vaì axit beïo. Nhæ váûy, quaï trçnh moüc máöm laì tàng cæåìng hãút sæïc maûnh meî âäü hoaût âäüng cuía caïc enzym vaì sæû phán li caïc cháút dæû træí phæïc taûp thaình caïc cháút âån giaín hån,dãù hoìa tan hån âãø nuäi phäi phaït triãøn. Khi náøy máöm haût hä háúp ráút maûnh cho nãn læåüng váût cháút khä giaím âi nhiãöu vaì læåüng nhiãût do haût thaíi ra låïn, laìm tàng nhiãût âäü cuía khäúi haût vaì moüi hoaût säúng cuía khäúi haût. Màûc khaïc, khi bë náøy máöm, trong haût xaíy ra sæû biãún âäøi sáu sàõc vãö thaình pháön hoïa hoüc laìm cho cháút læåüng cuía haût bë giaím suït. Nhæ váûy, náøy máöm trong baío quaín laì quaï trçnh traïi ngæåüc hoaìn toaìn våïi quaï trçnh chên sau thu hoaûch. Xeït vãö phæång diãûn baío quaín thç âáy laì mäüt quaï trçnh hoaìn báút låüi. Xeït khê háûu vaì kho taìng nhæ cuía ta hiãûn nay thç âiãöu kiãûn vãö âäü nhiãût vaì oxy luïc naìo cuîng thêch håüp cho sæû moüc máöm cuía haût. Vç váûy trong baoí quaín phaíi khäúng chãú thuíy pháön âãø haût khäng moüc máöm âæåüc. Cuû thãø laì khäng âäù haût træûc tiãúp xuäúng nãön kho khäng coï khaí nàng caïch áøm; kho tuyãût âäúi khäng däüt vaì traïnh tçnh traûng màût âäúng haût bë ngæng tuû håi næåïc. III > NHÆÎNG HIÃÛN TÆÅÜNG HÆ HAÛI XAÍY RA TRONG BAÍO QUAÍN HAÛT 3.1 Hiãûn tæåüng vi sinh váût : Haût cuîng nhæ nhiãöu loaûi saín pháøm khaïc cuía cáy träöng coï ráút nhiãöu VSV baïm xung quanh. Qua khaío saït hoü tháúy ràòng, trong 1gam haût coï tæì haìng chuûc nghçn âãún haìng tràm nghçn, tháûm chê âãún haìng triãûu loaìi VSV khaïc nhau. Såí dè trong haût coï nhiãöu VSV laì do cáy cäúi phaït triãøn vaì hçnh thaình haût trong mäi træåìng xung quanh (âáút, næåïc,khäng khê) coï chæïa nhiãöu VSV. Do âoï VSV coï thãø coï trong khäúi haût tæì khi coìn ngoaìi âäöng hoàûc chuïng coï thãø xám nháûp vaìo khäúi haût khi váûn chuyãøn khäng håüp vãû sinh hoàûc baío quaín khäng saûch seî. Tuìy theo taïc haûi cuía VSV âãún cháút læåüng haût maì ngæåìi ta chia VSV ra laìm 3 loaûi: - VSV hoaûi sinh: loaûi VSV naìy cáön nhiãöu håüp cháút hæîu cå khaïc nhau coï trong haût vaì khi háúp thuû cháút dinh dæåîng cuía haût noï coï thãø phaï hoaûi tæìng pháön hoàûc toaìn bäü haût, laìm thay 18
  20. âäøi caïc tênh cháút lyï hoüc vaì thaình pháön hoïa hoüc cuía haût. Loaûi naìy bao gäöm náúm men, náúm mäúc, vi khuáøn vaì xaû khuáøn (actinomyces ). - VSV gáy bãûnh cho thæûc váût: bao gäöm vi khuáøn, náúm vaì vi ruït. Caïc loaûi VSV naìy coï thãø laìm cho cáy bë chãút, gáy máút muìa, laìm giaím cháút læåüng haût. Âa säú caïc loaìi naìy khäng sinh saín trong quaï trçnh baío quaín, tuy nhiãn âãø täø chæïc baío quaín täút chuïng ta cuîng cáön chuï yï âãún sæû aính hæåíng træûc tiãúp cuía noï âãún cháút læåüng haût. Vç cháút læåüng haût caìng täút thç haût baío quaín caìng âæåüc an toaìn. - VSV gáy bãûnh cho ngæåìi vaì gia suïc: noï khäng gáy aính hæåíng âãún quaï trçnh baío quaín nhæng noï ráút nguy hiãøm vç liãn quan âãún sæïc khoíe cuía ngæåìi tiãu duìng. 3.1.1 Vi sinh váût hoaûi sinh : 1/ Vi khuáøn : Vi khuáøn khäng thãø xám nháûp vaìo trong nhæîng tãú baìo laình maûnh cuía haût. Noï chè thám nháûp qua nhæîng haût bë hoíng hay qua nhæîng läù raûn næït cuía haût. Vi khuáøn chiãúm tæì 90 - 99% täøng säú VSV coï trong khäúi haût måïi thu hoaûch. Trong 1gam thoïc måïi thu hoaûch coï thãø chæïa tæì mäüt âãún vaìi triãûu vi khuáøn. VK chæïa trãn bãö màût haût cuîng nhæ bãn trong haût, noï coï thãø säúng kê sinh hay hoaûi sinh. Hoü nghiãn cæïu vaì tháúy ràòng, háöu hãút caïc loaûi haût phaït triãøn bçnh thæåìng âãöu chæïa VK Herbicola. Noï coï daûng hçnh que nhoí, linh âäüng, khäng taûo baìo tæí, daìi 1 - 3 µ . Trong khäúi haût måïi thu hoaûch læåüng Herbicola chiãúm 92 - 95% so våïi täøng læåüng vi khuáøn trong khäúi haût. Loai VK naìy khäng coï khaí nàng phaï hoaûi haût, song noï luän åí vaìo traûng thaïi hoaût âäüng vaì säú læåüng nhiãöu nãn hä háúp maûnh thaíi ra nhiãöu nhiãût, laìm cho khäúi haût noïng lãn vaì dãù dáùn tåïi hiãûn tæåüng tæû bäúc noïng. Tæì âoï laìm cho caïc VSV hoaûi sinh khaïc phaït triãøn vaì chênh nhæîng VSV hoaûi sinh måïi naìy seî gáy æïc chã, tiãu diãût Herbicola. Vç váûy haût baío quaín caìng láu, baío quaín khäng täút thç säú læåüng VK Herbicola caìng giaím. Ngæåìi ta coìn tçm tháúy trãn mäüt säú pháön cuía cáy vaì haût coìn xanh coï VK taûo baìo tæí nhæ Bac. Mesentericus,Bac. Subtilis, Bac. mycoides vaì mäüt säú khaïc. Caïc loaûi VK naìy luän coï trong haût væìa måïi thu hoaûch. Âàûc biãût noï phaït triãøn nhiãöu trong khäúi haût baïm nhiãöu buûi hoàûc coï hiãûn tæåüng tæû bäúc noïng. VK Bac.Mesentericus coï daûng hçnh que, ngàõn. Chiãöu daìi cuía noï 1,6 - 6 µ , daìy 0,5 µ . Baìo tæí cuía noï coï daûng hçnh troìn hoàûc ä van vaì ráút bãön. Noï coï thãø chëu âæåüc taïc duûng cuía nhiãût âäü 109 - 1130C trong 45 phuït, coìn coï thãø âun säi trong vaìi giåì. Bäüt mç coï chæïa nhiãöu baìo tæí cuía Mesentericus khäng thãø duìng laìm baïnh mç vç khi næåïng caïc baìo tæí trong ruäüt khäng bë tiãu diãût (vç nhiãût âäü åí âoï < 1000C) nãn khi baío quaín caïc baìo tæí naìy phaït triãøn laìm cho baïnh mç bë hæ. 19
  21. 2/ Náúm men : Trãn bãö màût haût coï nhiãöu loaûi náúm men khaïc nhau. Noïi chung náúm men khäng laìm aính hæåíng træûc tiãúp âãún sæû baío quaín vaì cháút læåüng haût. Tuy nhiãn trong nhæîng âiãöu kiãûn nháút âënh noï têch luîy nhiãût trong khäúi haût vaì laì nguyãn nhán gáy cho haût coï muìi vë laû. 3/ Náúm mäúc : Náúm mäúc laì loaûi VSV phäø biãún nháút trãn caïc loaûi haût. Trãn haût thæåìng chæïa caïc baìo tæí náúm vaì khi gàûp caïc âiãöu kiãûn thuáûn låüi chuïng bàõt âáöu phaït triãøn thaình hãû såüi maì ta coï thãø nhçn tháúy bàòng màõt thæåìng. Chiãöu daìy cuía såüi náúm thæåìng dao âäüng tæì 1 - 10 µ vaì chiãöu daìi cuía noï coï thãø âaût tåïi 10cm. a.Náúm mäúc ngoaìi âäöng : Nhæîng loaûi naìy xám nháûp vaì phaï hoaûi khi haût coìn åí trãn cáy ngoaìi âäöng. Chuïng gäöm mäüt säú loaûi chênh nhæ sau: Alternaria, Cladosporium, Furasium, Helminthosporium nhæîng náúm mäúc naìy coï maìu hoàûc khäng maìu. Chuïng táún cäng vaìo haût laìm cho cáy bë heïo, haût bë leïp træåïc khi thu hoaûch hoàûc laìm giaím âäü náøy máöm cuía haût. Nhæîng náúm mäúc ngoaìi âäöng khäng phaï hoaûi haût trong baío quaín vç chuïng âoìi hoíi haût phaíi coï thuíy pháön cao (22 - 25%) måïi coï thãø moüc âæåüc. b.Náúm mäúc trong baío quaín : Trong khäúi haût coï nhiãöu loaiû náúm mäúc khaïc nhau (trãn 60 loaìi) nhæng trong âoï coï 2 loaìi aính hæåíng nhiãöu hån caí laì Aspergillus vaì Penicillium. Hai loaìi naìy phaït triãøn gáy æïc chãú caïc loaìi náúm mäúc khaïc. 4/ Xaû khuáøn (Actinomices) : Noï råi vaìo khäúi haût trong quaï trçnh thu hoaûch. Noïi chung noï coï trong khäúi haût våïi säú læåüng êt nhæng khi gàûp âiãöu kiãûn thuáûn låüi chuïng phaït triãøn vaì sinh nhiãût cho khäúi haût. 3.1.2 Taïc haûi cuía VSV âäúi våïi haût khi baío quaín: 1/ Laìm giaím cháút læåüng cuía haût : - Laìm thay âäøi caïc chè säú caím quan: trong haût coï thãø xuáút hiãûn muìi häi, muìi mäúc, muìi chua; vë âàõng, vë chua ; maìu sàõc cuía haût cuîng bë biãún âäøi phuû thuäüc vaìo mæïc âäü hoaût âäüng cuía VS: haût bë täúi maìu hoàûc xuáút hiãûn cháúm âen hoàûc âen hoaìn toaìn. - Laìm giaím giaï trë dinh dæåíng cuía haût: náúm mäúc phaït triãøn tiãút ra mäüt säú enzym laìm phán huíy caïc cháút dinh dæåîng nhæ protein, lipit, tinh bäüt, sinh täú. Noï coìn laìm aính hæåíng âãún cáúu taûo bãn trong cuía haût, laìm cho haût bë båí muûc (nhæ luïa khi xay xaït hay bë naït vaì tyí lãû thaình pháøm coï thãø giamí tåïi 10 - 20%. - Laìm giaím cæåìng âäü náøy máöm cuía haût: náúm mäúc phaït triãøn åí vuìng phäi haût laìm cho hoaût âäüng säúng cuía haût bë giaím hoàûc máút hoaìn toaìn vaì cháút læåüng giäúng bë giaím suït. 20
  22. 2/ Laìm giaím khäúi læåüng cuía haût : Khi VSV phaït triãøn nhiãöu seî hä háúp maûnh, laìm tiãu hao nhiãöu váût cháút khä cuía haût. Hoü âaî laìm thê nghiãûm våïi 2 máùu thoïc nhæ nhau, mäüt máùu baío quaín trong mäi træåìng coï ϕ = 90%, coìn mäüt máùu baío quaín bçnh thæåìng. Sau 1 thaïng thê nghiãûm troüng læåüng 1000 haût cuía máùu 2 háöu nhæ khäng thay âäøi, coìn máùu 1 bë mäúc nàûng vaì troüng læåüng 1000 haût giaím tæì 27,020g xuäúng coìn 20,150g. Khi VSV phaït triãøn noï âaî sæí duûng vaì phán huíy caïc cháút dinh dæåíng cuía haût nãn laìm cho haût bë nheû, xäúp. 3/ Haût bë tiãm nhiãøm cháút âäüc : Caïc saín pháøm hoaût âäüng säúng cuía náúm mäúc, âàûc biãût laì cuía Asp. vaì Pen. trong quaï trçnh baío quaín coï thãø sinh ra nhiãöu cháút âäüc âäúi våïi ngæåìi vaì gia suïc. Nhiãöu nhaì khoa hoüc åí Anh, Phaïp, Âæïc âaî nghiãn cæïu âæåüc haìng tràm âäüc tä ú do náúm mäúc sinh ra. Caïc âäüc täú cuía náúm mäúc taûo nãn cho haût ráút bãön væîng. Haût coï thãø giæî tênh âäüc qua baío quaín ráút láu, âun haût âãún 100 - 2000C tênh âäüc váùn khäng giaím. Noïi chung haût naìo coï maìu sàõc caìng gáön våïi haût tháût thç haût âoï caìng êt bë nhiãøm cháút âäüc. 4/ Sæû thaíi nhiãût cuía VSV : VSV cuîng nhæ caïc cå thãø säúng khaïc, muäún säúng âæåüc cáön coï nàng læåüng. Nàng læåüng naìy do hä háúp cuía chuïng sinh ra. Nhæng VSV chè sæí duûng mäüt pháön nàng læåüng naìy cho hoaût âäüng säúng cuía mçnh, pháön coìn laûi seî thaíi vaìo mäi træåìng. Nhiãût do hä háúp cuía VSV thaíi ra hoàûc âæåüc giæî laûi trong khäúi haût hoàûc âæåüc truyãön ra mäi træåìng xung quanh bàòng phæång phaïp âäúi læu. Nhiãût âæåüc truyãön ra mäi træåìng xung quanh khi haût coï w tháúp vaì VSV hä háúp êt. Coìn nãúu haût coï w cao vaì VSV hoaût âäüng maûnh thç nhiãût chè âæåüc truyãön ra ngoaìi khi låïp haût coï bãö daìy nhoí (30 - 60cm). Thæåìng trong caïc khäúi haût áøm vaì tæåi læåüng nhiãût do VSV thaíi ra nhiãöu nãn mäüt pháön nhiãût seî bë giæî laûi trong khäúi haût , do âoï laìm cho khäúi haût bë noïng lãn vaì dáùn tåïi hiãûn tæåüng tæû bäúc noïng cuía khäúi haût. Toïm laûi: VSV gáy nhiãöu täøn tháút cho cäng taïc baío quaín nãn cáön coï nhæîng biãûn phaïp phoìng ngæìa. 3.1.3 Caïc yãúu täú aính hæåíng âãún hoaût âäüng säúng cuía VSV : Haût laì mäüt mäi træåìng thuáûn låüi cho hoaût âäüng säúng cuía nhiãöu loaûi VSV hoaûi sinh vaì âàûc biãût cho náúm mäúc. Do âoï, âãø giæî âæåüc khäúi læåüng vaì cháút læåüng cuía haût ta cáön taûo ra nhæîng âiãöu kiãûn âãø cho VSV khäng phaït triãøn maûnh âæåüc . 1/ Âäü áøm cuía khäúi haût : Trong tãú baìo VSV næåïc chiãúm mäüt læåüng ráút låïn (80 - 90%) vaì cå chãú háúp thuû caïc cháút dinh dæåíng cuía caïc tãú baìo VSV laì sæû trao âäøi cháút giæîa tãú baìo vaì mäi træåìng trong âiãöu kiãûn âáöy âuí áøm cuía mäi træåìng. Do âoï âäü áøm cuía mäi træåìng xung quanh caìng cao thç sæû 21
  23. trao âäøi cháút giæîa tãú baìo vaì mäi træåìng xaíy ra caìng maûnh vaì VSV sinh saín - phaït triãøn caìng nhanh. Nhæ thoïc khi âæa vaìo baío quaín âaî coï nhæîng baìo tæí náúm mäúc. Nhæng nãúu thoïc ráút khä vaì âäü áøm khäng khê trong mäi træåìng tháúp thç caïc baìo tæí áúy khäng phaït triãøn. Khi gàûp âiãöu kiãûn thuáûn låüi, chuí yãúu laì thuíy pháön cuía haût cao hay âäü áøm cuía khäng khê cao baìo tæí náúm mäúc bàõt âáöu phaït triãøn, sinh saín, moüc thaình âäút såüi vaì thaình hãû såüi náúm. Qua nghiãn cæïu hoü âaî chè ra ràòng VSV coï khaí nàng phaït triãøn åí âäü áøm ngang âäü áøm tåïi haûn hoàûc cao hån 0,5 - 1%, tæïc laì VSV chè phaït triãøn âæåüc trãn haût khi trong haût coï âäü áøm tæû do. Qua thæûc tãú baío quaín hoü tháúy ràòng, trong khäúi haût luïa caïc loaûi náúm mäúc bàõt âáöu phaït triãøn khi âäü áøm cuía haût âaût 14% coìn VK vaì náúm men bàõt âáöu phaït triãøn åí w låïn hån 18%. Tuy nhiãn, trong thæûc tãú coï nhæîng træåìng håüp VSV phaït triãøn trong khäúi haût coï âäü áøm nhoí hån âäü áøm tåïi haûn. Såí dè nhæ váûy laì do áøm trong khäúi haût khuyãúch taïn khäng âãöu, tæïc laì âäü áøm giæîa caïc pháön trong khäúi haût khaïc nhau quaï låïn (haût måïi thu hoaûch, haût chæïa nhiãöu taûp cháút ) nãn VSV dãù daìng phaït triãøn åí pháön coï âäü áøm cao. Sæû khuyãúch taïn cuía áøm trong khäúi haût vaì trong haût cuîng aính hæåíng âãún sæû phaït triãøn cuía VSV. Nàòm trãn bãö màût haût nãn VSV nhaûy caím nháút våïi áøm cuía voí haût. Trãn voí haût ngoaìi mao dáùn áøm ra âäi khi coìn taûo ra nhæîng gioüt áøm moíng vaì chênh nhæîng gioüt áøm naìy âoïng vai troì quyãút âënh trong giai âoaûn phaït triãøn ban âáöu cuía VSV. Toïm laûi:Âäü áøm cuía khäng khê cuîng nhæ thuíy pháön cuía haût vaì sæû khuyãúch taïn áøm laì âiãöu kiãûn quan troüng nháút coï tênh quyãút âënh âãún sæû phaït triãøn cuía VSV trong khäúi haût. Sæû giaím áøm cho khäúi haût vaì khäng âãø xaíy ra hiãûn tæåüng âoüng sæång trong khäúi haût laì mäüt phæång phaïp ráút hiãûu quaí âãø ngàn ngæìa sæû phaït triãøn cuía VSV. Âäúi våïi thoïc, âãø baío quaín täút thç âäü áøm cuía khäng khê khäng væåüt quaï 70%, nãúu væåüt quaï giåïi haûn âoï thç mäúc bàõt âáöu moüc vaì phaït triãøn trãn thoïc. Hay noïi caïch khaïc, thuíy pháön cuía thoïc tæång æïng våïi âäü áøm khäng khê 70% (bàòng 13,5%) laì giåïi haûn âã ø mäúc bàõt âáöu moüc. Âäü áøm caìng cao thoïc caìng choïng bë mäúc vaì mäúc phaït triãøn caìng nhanh thaình hãû såüi náúm vaì tiãút ra caïc enzim phán huíy caïc cháút hæîu cå coï trong haût. 2/ Nhiãût âäü cuía khäúi haût : Mäùi loaûi VSV phaït triãøn thêch håüp trong mäüt khoaíng nhiãût âäü nháút âënh. Dæûa vaìo âäü nhiãût täúi thêch âãø VSV phaït triãøn ngæåìi ta chia chuïng ra laìm 3 nhoïm: 0 0 0 0 0 0 Nhoïm VSV t min , C t op , C t max , C Æa laûnh -0,8 - 0 10 -20 25- 30 Æa nhiãût TB 5 - 10 20 - 40 40 - 45 Æa nhiãût 25 - 40 50 - 60 70 - 80 22
  24. Nhoïm æa nhiãût trung bçnh thæåìng tháúy phäø biãún trong khäúi haût khi baío quaín. Háöu hãút náúm mäúc phaït triãøn åí âäü nhiãût 15 - 300C våïi sæû sinh træåíng thêch håüp nháút åí 25 - 300C. Âãø chäúng sæû phaït triãøn cuía VSV trong quaï trçnh baío quaín, hoü sæí duûng baío quaín åí nhiãût âäü tháúp. Nhiãût âäü tháúp coï taïc duûng kçm haím sæû phaït triãøn cuía VSV nhæng khäng laìm cho VSV chãút. Baío quaín åí nhiãût âäü tháúp VSV khäng phaït triãøn, coìn cháút læåüng cuía haût khäng thay âäøi. Hoü âaî laìm thê nghiãûm våïi luïa mç coï w = 24,1% vaì âem baío quaín åí nhiãût âäü - 300C trong thåìi gian 5 thaïng thç tháúy thaình pháön cuía VSV khäng hãö thay âäøi. Nhæng sau âoï náng nhiãût âäü lãn âãún 200C thç coï hiãûn tæåüng tæû bäúc noïng xaíy ra. Trãn cå såí nhiãöu thê nghiãûm hoü tháúy ràòng, trong khoaíng nhiãût âäü 8 - 100C hoaût âäüng cuía VSV trong khäúi haût giaím âi träng tháúy (nhæng nãúu âäü áøm quaï cao thç mäúc váùn têch luîy nhiãöu). Âäü áøm cuía khäúi haût caìng cao thç VSV coï khaí nàng hoaût âäüng trong khoaíng nhiãût âäü caìng låïn. Toïm laûi : Nhiãût âäü kãút håüp våïi âäü áøm laì yãúu täú quan troüng nháút aính hæåíng âãún hoaût âäüng cuía VSV. Do âoï trong baío quaín ta cáön phaíi âiãöu khiãøn âäü nhiãût vaì âäü áøm cuía khäúi haût sao cho haûn chãú âæåüc sæû phaït triãøn cuía VSV âãø baío âaím âæåüc cháút vaì læåüng cuía khäúi haût. 3/ Sæû xám nháûp cuía khäng khê vaìo khäúi haût : Sæû xám nháûp cuía khäng khê vaìo khäúi haût coï aính hæåíng âãún traûng thaïi vaì sæû phaït triãøn cuía VSV trong khäúi haût. Dæûa vaìo quan hãû cuía VSV våïi khäng khê hoü chia VSV ra laìm 3 loaûi: VSV hiãúu khê; VSV hä háúp tuìy tiãûn vaì VSV hiãúu khê. Pháön låïn VSV coï trong khäiú haût laì loaûi hiãúu khê , coìn tuìy tiãûn thç coï náúm men. Khi coï sæû xám nháûp cuía khäng khê vaìo khäúi haût cäüng våïi âiãöu kiãûn âäü nhiãût vaì âäü áøm thuáûn låüi thç táút caí VSV (âáöu tiãn laì náúm mäúc) phaït triãøn ráút maûnh. Nãúu giaím læåüng khäng khê xám nháûp vaìo khäúi haût thç læåüng oxi trong khäúi haût seî giaím vaì læåüng CO2 tàng lãn, luïc âoï hoaût âäüng säúng cuía VSV hiãúu khê bë æïc chãú vaì giaím säú læåüng, mixen cuía náúm mäúc seî ngæìng phaït triãøn vaì ngæìng taûo baìo tæí. Coìn VSV yãúm khê seî phaït triãøn. Nhæng VSV yãúm khê khäng coï khaí nàng phaï huíy låïp voí baío vãû haût nãn taïc haûi cuía noï khäng nhiãöu, tuy nhiãn nãúu säú læåüng nhiãöu vaì hoaût âäüng liãn tuûc cuîng goïp pháön tàng áøm, tàng nhiãût cho khäúi haût. Hoü âaî laìm thê nhiãûm laì láúy haût coï w = 17 - 18% chæïa nhiãöu náúm mäúc âem baío quaín trong âiãöu kiãûn têch luîy nhiãöu CO2 vaì nhiãût âäü thêch håüp cho náúm mäúc phaït triãøn thç tháúy ràòng säú læåüng náúm mäúc giaím träng tháúy; sau 200 ngaìy âãm baío quaín læåüng náúm mäúc háöu nhæ bë tiãu diãût. Nhæ váûy, sæû xám nháûp cuía khäng khê vaìo khäúi haût coï aính hæåíng âãún sæû phaït triãøn cuía VSV. Do âoï, trong khi baío quaín haût cáön biãút caïch sæí duûng viãûc thäng gioï cho khäúi haût vç mæïc âäü thäng gioï coï aính hæåíng âãún traûng thaïi cuía VSV trong khäúi haût. Khi thäng gioï cho khäúi haût cáön nàõm væîng caïc nguyãn tàõc sau: 23
  25. - Giaím læåüng khäng khê xám nháûp vaìo khäúi haût seî giaím læåüng O2 vaì tàng læåüng CO2 trong khäúi haût, kãút quaí laìm æïc chãú hoaût âäüng säúng cuía VSV vaì giaím âæåüc säú læåüng cuía VSV. - Thäøi khäng khê vaìo khäúi haût maì laìm giaím âæåüc âäü áøm hoàûc âäü nhiãût cuía khäúi haût cuîng æïc chãú âæåüc hoaût âäüng säúng vaì sæû phaït triãøn cuía VSV. - Sæû thäng gioï hoàûc âaío träün hoàûc thäøi khäng khê áøm cho khäúi haût maì khäng laìm giaím âæåüc âäü áøm hoàûc âäü nhiãût cuía khäúi haût thç seî laìm cho VSV phaït triãøn, âáöu tiãn laì náúm mäúc. 4/ Cháút læåüng cuía haût : Qua nghiãn cæïu hoü âaî tháúy ràòng, cháút læåüng cuía haût cuîng aính hæåíng tåïi sæ û phaït triãøn cuía VSV. Nhæîng haût xanh , non, leïp , bë troïc voí, bë raûn næït ngay tæì khi måïi thu hoaûch âaî coï nhiãöu VSV hån hàón so våïi nhæîng haût coï cháút læåüng bçnh thæåìng. Vê duû :khi tháøm tra säú læåüng VSV trãn mäüt säú máùu thoïc åí Viãût Nam luïc måïi thu hoaûch hoü tháúy nhæ sau: Säú læåüng VSV,1000 khuáøn laûc/ 1g haût (mäi træåìng Tãn VSV Czapecks) Haût bçnh thæåìng Haût xanh , non , leïp Haût coí daûi Náúm mäúc Säú læåüng chung 1 >2 >2 Trong âoï : Asp. flavus oryzae 0,3 1 Asp. niger 0,01 0,05 Penicillium 0,25 0,5 Vi khuáøn , náúm men 0,7 6,5 7,5 Nhæîng haût khäng hoaìn thiãûn (xanh, non,leïp, troïc voí) ngay tæì âáöu âaî coï nhiãöu baìo tæí cuía VSV, chuïng chè chåì coï âiãöu kiãûn thuáûn låüi laì moüc, phaït triãøn vaì phaï hoaûi. Nhæîng haût khäng hoaìn thiãûn laûi dãù bë nhiãùm áøm hån caïc haût bçnh thæåìng, khaí nàng chäúng laûi VSV cuîng yãúu hån caïc haût bçnh thæåìng. Do váûy nhæîng haût naìy thæåìng dãù bë náúm mäúc,vi khuáøn phaït triãøn vaì phaï hoaûi hån nhæîng haût bçnh thæåìng. Do âoï, khi âem haût vaìo baío quaín nãn tiãún haình laìm saûch haût âãø loaûi boí båït caïc taûp cháút vaì nhæîng haût khäng hoaìn thiãûn laì nåi coï nhiãöu thuáûn låüi cho VSV phaït triãn.ø Qua thæûc tãú baío quaín thoïc åí Viãût Nam hoü tháúy ràòng, säú læåüng vaì thaình pháön VSV trong quaï trçnh baío quaín seî thay âäøi phuû thuäüc vaìo âiãöu kiãûn baío quaín. Nãúu haût âæåüc baío quaín trong âiãöu kiãûn æïc chãú sæû phaït triãøn cuía VSV thç qua thåìi gian baío quaín VSV seî chãút dáön vaì tè lãû giæîa caïc loaìi VSV coï trong khäúi haût seî bë thay âäøi . 24
  26. Trong âiãöu kiãûn baío quaín bçnh thæåìng, khi khäng coï âiãöu kiãûn âãø VSV sinh saín thç læåüng Herbicola seî giaím, caïc baìo tæí bë giæî laûi. Khi thuíy pháön cuía haût væåüt quaï 14 - 15% thç VSV seî phaït triãøn vaì náúm mäúc seî phaït triãøn træåïc tiãn. Såí dé náúm mäúc phaït triãøn træåïc tiãn laì vç: - Náúm mäúc coï khaí nàng phaït triãøn khi thuíy pháön cuía haût vaì âäü áøm cuía khäng khê tháúp. - Nhiãût âäü täúi thêch cuía náúm mäúc khäng cao ( 20 - 400C ) vaì coï khaí nàng phaït triãøn åí nhiãût âäü tháúp (10 - 200C). - Bàòng phæång phaïp baío quaín bçnh thæåìng cuîng âuí oxi cho náúm mäúc hä háúp. - Náúm mäúc coï khaí nàng tiãút ra nhiãöu loaûi enzym thuíy phán phaï huíy âæåüc låïp voí baío vãû haût. Khi náúm mäúc phaït triãøn chuïng sinh saín ráút maûnh, hä háúp ráút maính liãût, taûo ra håi næåïc vaì nhiãût, laìm tàng âäü áøm nãn thuïc âáøy VSV vaì caïc pháön tæí säúng khaïc caìng hoaût âäüng maûnh hån, kãút quaí laìm cho haût bë hæ hoíng nhiãöu. 3.2 Cän truìng phaï haûi haût trong baío quaín : 3.2.1 Nhæîng thiãût haûi do cän truìng gáy ra trong baío quaín : Cän truìng phaï haûi haût laì mäüt trong nhæîng sinh váût gáy ra nhiãöu täøn tháút to låïn caí vãö säú læåüng vaì cháút læåüng. Khê háûu nhiãût âåïi áøm cuía næåïc ta (nháút laì caïc tènh åí phêa Bàõc) laì âiãöu kiãûn thuáûn låüi cho cän truìng phaït sinh, phaït triãøn vaì phaï haûi nghiãm troüng. Nhæîng thiãût haûi do cän truìng gáy ra cuû thãø nhæ sau: - Thiãût haûi vãö säú læåüng: mäüt kho haût sau mäüt nàm baío quaín nãúu khäng tiãu diãût cän truìng thç säú læåüng haût seî bë giaím tæì 1% âãún 3%. Vê duû âem cán 1000 haût thoïc khäng bë cän truìng phaï haûi thç âæåüc 23,2g, coìn 1000 haût bë cän truìng àn haûi thç chè coìn 16,9g. Nãúu khäng bë cän truìng phaï haûi thç tæì 100kg thoïc ta seî thu âæåüc 70 -72kg gaûo tràngõ sau khi xay xaït; coìn nãúu bë cän truìng phaï haûi våïi máût âäü 100 con/kg thoïc thç tæì 100kg thoïc thu täúi âa âæåüc 66kg gaûo. - Thiãût haûi vãö cháút læåüng: khi cän truìng phaï haûi laìm cho haût bë hæ hoíng nàûng. Protein, lipit, vitamin bë biãún tênh, giaï trë dinh dæåîng bë giaím suït, haût coï muìi, vë, maìu sàõc khäng bçnh thæåìng. Âäü náøy máöm bë giaím suït. - Laìm nhiãùm báøn, nhiãùm âäüc näng saín, do âoï laìm aính hæåíng âãún sæïc khoíe cuía ngæåìi tiãu duìng hoàûc træûc tiãúp truyãön bãûnh cho ngæåìi vaì cho gia suïc. Vê duû: åí kho coï maût vaïch kê sinh nãúu boì lãn ngæåìi seî gáy ngæïa ngaïy khoï chëu. Hay haût coï moüt thoïc àn haûi maì khäng náúu chên kè seî dáùn âãún bãûnh thaoï daû, coï khi gáy biãún chæïng gáy âeí non v.v. - Trong quaï trçnh hoaût âäüng säúng, cän truìng thaíi ra mäi træåìng xung quanh mäüt læåüng næåïc, khê CO2 vaì nhiãût âaïng kãø laìm cho haût noïng, áøm vaì thuïc âáøy caïc quaï trçnh hæ hoíng khaïc nhæ tæû bäúc noïng, áøm mäúc. Læåüng nhiãût do cän truìng sinh ra, ngoaìi viãûc do sæû hä háúp coìn do caïc nguyãn nhán khaïc nhæ: do sæû coü xaït cuía sáu moüt våïi haût khi càõn, âuûc khoeït, âi, boì laìm cho haût noïng lãn. Hoàûc trong quaï trçnh biãún thaïi (træåïc khi âãún giai âoaûn træåíng 25
  27. thaình sáu boü phaíi traíi qua mäüt loaût biãún hoïa - toaìn bäü nhæîng biãún hoïa âoï goüi laì sæû biãún thaïi) caïc cháút beïo trong cå thãø sáu haûi tiãút ra bë oxi hoïa vaì phaït sinh ra mäüt læåüng nhiãût ráút låïn. Khi àn haûi, sáu haûi tiãút ra håi næåïc, phán laìm cho haût bë báøn vaì áøm, thuïc âáøy VSV phaït triãøn vaì haût hä háúp maûnh cuîng laìm cho khäúi haût bë noïng lãn. Nhæ váûy, sáu haûi kho gáy täøn tháút låïn vãö nhiãöu màût. Do âoï cäng taïc phoìng træì sáu haûi kho coï mäüt táöm quan troüng vaì yï nghéa âàûc biãût . Nãúu laìm täút seî mang laûi låüi êch låïn vãö kinh tãú. 3.2.2 Âàûc âiãøm cuía sáu haûi kho : Qua nghiãn cæïu hoü tháúy sáu haûi kho coï nhæîng âàûc âiãøm sau: - Thuäüc loaûi cän truìng âa thæûc, thæåìng àn âæåüc nhiãöu loaûi thæïc àn khaïc nhau (tuy thãú cuîng coï loaûi thæïc àn thêch nháút). Vê duû: moüt caì phã thêch nháút laì ngä haût; moüt thoïc âoí thêch nháút laì bäüt mç. Nhæng chuïng váùn coï thãø àn âæåüc haìng chuûc loaûi thæïc àn khaïc nhau âãø täön taûi vaì phaït triãøn. Do âoï sæû phaï hoaûi cuía chuïng ráút låïn vaì räüng raîi. - Khaí nàng nhën àn khaï låïn. Khi khäng coï thæïc àn chuïng coï thãø di chuyãøn âi nåi khaïc âãø kiãúm àn mäüt caïch dãù daìng. Thåìi gian nhën àn phuû thuäüc vaìo nhiãût âäü vaì âäü áøm cuía mäi træåìng. - Coï khaí nàng thêch æïng våïi khoaíng âäü nhiãût vaì âäü áøm räüng. Do âoï sæû thay âäøi âiãöu kiãûn ngoaûi caính nhoí khäng coï taïc âäüng âãún váún âãö tiãu diãût chuïng. - Sæïc sinh säi naíy nåí maûnh. Trong mäüt thåìi gian tæång âäúi daìi vaì åí nhæîng âiãöu kiãûn thuáûn låüi xem nhæ chuïng sinh saín liãn tuûc. Do âoï chuïng phaït triãøn nhanh vãö säú læåüng nãn sæïc phaï hoaûi ghã gåïm vaì viãûc tiãu diãût triãût âãø gàûp nhiãöu khoï khàn. - Chuïng phán bäú räüng, coï khaí nàng thêch æïng våïi âiãöu kiãûn âëa lê xa khaïc nhau cho nãn gáy tråí ngaûi cho cäng taïc kiãøm dëch. 3.2.3 Nguyãn nhán phaït sinh vaì láy lan cän truìng trong kho : Sáu haûi kho phaït sinh laì do nhiãöu nguyãn nhán khaïc nhau : - Coï mäüt säú sáu haûi âeí træïng vaìo haût ngay tæì khi coìn åí ngoaìi âäöng. Caïc træïng naìy theo haût vãö kho, khi baío quaín gàûp âiãöu kiãûn thuáûn låüi chuïng thæûc hiãûn voìng âåìi vaì phaï haûi. Hoàûc coï mäüt säú sáu tæì cáy meû råi vaìo haût khi thu hoaûch vaì chuïng tiãúp tuûc phaï haûi trong baío quaín. - Sáu moüt âaî coï sàôn trong kho: do khi giaíi phoïng haût cuía caïc vuû træåïc kho khäng âæåüc vãû sinh chu âaïo, khäng âæåüc diãût truìng triãût âãø nãn åí nhæîng chäù kên âaïo, khe keí váùn coìn cän truìng hoàûc træïng cän truìng. Khi âæa haût måïi vaìo baío quaín, tæïc laì ta cung cáúp nguäön thæïc àn cho chuïng vaì gàûp âiãöu kiãûn thuáûn låüi vãö âäü nhiãût, âäü áøm caïc cän truìng hoàûc træïng tiãúp tuûc phaït triãøn vaì gáy haûi. - Caïc duûng cuû vaì phæång tiãûn duìng âãø baío quaín, chuyãn chåí haût vaìo kho nhæ coït, thuïng, bao bç, xe âãöu coï thãø coï cän truìng áøn naïu, do vä tçnh ta duìng âãø baío quaín, váûn chuyãøn haût chênh laì ta âaî mang cän truìng vaìo kho. 26
  28. - Cän truìng coï thãø tæû di chuyãøn (bay, boì) tæì nåi naìy âãún nåi khaïc âãø kiãúm àn. Cho nãn trong phaûm vi nháút âënh, nãúu coï mäüt kho haût coï cän truìng maì khäng coï biãûn phaïp âãö phoìng thç sau mäüt thåìi gian caïc kho haût khaïc trong khu væûc âoï cuîng seî bë láy lan cän truìng. - Ngæåìi cuîng nhæ mäüt säú âäüng váût khaïc (chuäüt, chim) coï thãø coï mäüt säú cän truìng baïm vaìo cå thãø (do vaìo kho coï sáu moüt hoàûc do cän truìng tæû bay tåïi baïm vaìo cå thãø) khi vaìo kho haût khaïc seî laìm láy lan cän truìng tåïi cho kho naìy. Tæì nhæîng nguyãn nhán chuí yãúu laìm phaït sinh vaì láy lan cän truìng trong kho haût nhæ âaî nãu trãn ta phaíi coï biãûn phaïp chuí âäüng âãö phoìng ngay tæì âáöu. Haût træåïc khi nháûp kho baío quaín phaíi âæåüc laìm khä, laìm saûch; kho, duûng cuû, phæång tiãûn baío quaín, váûn chuyãøn phaíi vãû sinh saûch seî vaì saït truìng triãût âãø. Trong quaï trçnh baío quaín phaíi thæûc hiãûn nghiãm ngàût chãú âäü caïch li vaì coï hãû thäúng phoìng cän truìng láy lan. 3.2.4 Nhæîng yãúu täú aính hæåíng tåïi âåìi säúng cuía sáu haûi kho : Cuîng nhæ caïc loaûi âäüng váût khaïc, cän truìng phaï haûi haût chëu aính hæåíng vaì chi phäúi cuía nhiãöu yãúu täú nhæ thæïc àn, âäü nhiãût, âäü áøm, aïnh saïng 1/ Thæïc àn : Trong caïc yãúu täú aính hæåíng âãún âåìi säúng cän truìng thç thæïc àn laì yãúu täú coï tênh cháút quyãút âënh. Sáu haûi kho khäng coï khaí nàng täøng håüp thæïc àn tæì caïc cháút vä cå maì säúng nhåì vaìo nguäön thæïc àn hæîu cå coï sàôn trong kho. Dæûa vaìo quan hãû cuía chuïng våïi thæïc àn coï thãø chia chuïng ra laìm 4 loaìi: a. Tênh âån thæûc : Âoï laì nhæîng sáu haûi chuyãn àn mäüt loaûi saín pháøm naìo âoï. Vê duû, moüt âáûu Haì lan chè àn âáûu Ha ì lan laì chuí yãúu. Ngay caïc loaûi thoïc khaïc nhau thç mæïc âäü thêch nghi cuía caïc loaûi cän truìng cuîng khaïc nhau. Thoïc thu hoaûch vaìo vuû chiãm thæåìng thêch nghi våïi moüt âuûc thán vaì ngaìi thoïc mäüt âäúm. Trong khi âoï thoïc thu hoaûch vaìo vuû muìa thç seî thuáûn låüi cho sæû phaït triãøn cuía moüt gaûo. b. Tênh quaí thæûc : Laì nhæîng sáu haûi àn nhæîng saín pháøm giäúng nhau trong cuìng mäüt hoü. Vê duû, moüt tre thæåìng chè àn haûi tre, næïa, truïc, mai, váöu laì nhæîng loaûi thæûc váût trong cuìng mäüt hoü. c. Tênh âa thæûc : Âoï laì nhæîng sáu haûi coï thãø àn âæåüc nhiãöu loaûi saín pháøm âäüng thæûc váût khäng trong cuìng mäüt hoü. Vê duû , moüt gaûo coï thãø àn haûi thoïc, luïa mç, cao læång, ngä âäöng thåìi cuîng àn âæåüc caïc loaûi âáûu. d. Tênh toaìn thæûc : Âoï laì nhæîng sáu haûi àn âæåüc nhiãöu loaûi thæïc àn khaïc nhau, kãø caí thæïc àn âäüng váût vaì thæûc váût. Noïi chung trong kho coï nhiãöu sáu haûi thuäüc loaûi toaìn thæûc. Tênh àn laì mäüt trong nhæîng âàûc tênh cå baín cuía sáu haûi, song khäng phaíi laì táûp quaïn vénh viãùn khäng thay âäøi. Thæïc àn khäng âuí hoàûc hoaìn toaìn thiãúu, bàõt buäüc sáu haûi âån thæûc hoàûc quaí thæûc phaíi àn nhæîng thæïc àn maì bçnh thæåìng noï khäng thêch. Trong nhæîng 27
  29. træåìng håüp âoï pháön låïn sáu haûi bë chãút, chè coï mäüt êt säúng soït vaì dáön dáön thêch æïng våïi thæïc àn måïi, tênh àn âæåüc hçnh thaình vaì thäng qua tênh di truyãön âæåüc äøn âënh. Màûc duì thæïc àn ráút quan troüng våïi cän truìng, song chuïng coï thãø nhën àn mäüt thåìi gian nháút âënh maì váùn säúng. Thåìi gian nhën àn phuû thuäüc vaìo âäü nhiãûtü vaì âäü áøm tæång âäúi cuía khäng khê: Trong âiãöu kiãûn âäü nhiãût khäng khê tæång âäúi cao vaì khä raïo, cän truìng hoaût âäüng maûnh vaì thoaït nhiãöu næåïc ra mäi træåìng nãn thåìi gian nhën àn khäng âæåüc daìi; ngæåüc laûi nãúu âäü nhiãût khäng khê tháúp vaì âäü áøm khäng khê cao thç cän truìng hoaût âäüng yãúu vaì êt thoaït håi næåïc ra mäi træåìng nãn thåìi gian cän truìng nhën àn coï thã ø keïo daìi. 2/ Âäü nhiãût vaì âäü áøm cuía mäi træåìng: a. Âäü nhiãût: Mäùi loaûi sáu haûi âãöu coï mäüt âäü nhiãût täúi thêch, åí âäü nhiãût âoï chuïng hoaût âäüng ráút maûnh, sinh træåíng vaì phaït duûc täút. Nhçn chung åí nhiãût âäü låïn hån 400C sáu haûi trong kho âaî ngæìng phaït triãùn vaì tæì âäü nhiãût 450C tråí lãn thç trong mäüt thåìi gian nháút âënh seî bë chãút. ÅÍ âäü nhiãût 00C chuïng váùn täön taûi nhæng hoaût âäng yãúu åït. Tiãúp tuûc giaím xuäúng âäü nhiãût dæåïi 00C chuïng bë chãút dáön do næåïc trong nguyãn sinh cháút cuía tãú baìo cå thãø chuïng bë kãút tinh. Âäü nhiãût thêch håüp cho pháön låïn caïc sáu haûi nàòm trong khoaíng 18-320C, tæì 12-160Csæû phaït triãùn cuía chuïng bë kçm haîm. b. Âäü áøm: + Âäü áøm cuía khäng khê : Cuîng nhæ caïc âäüng váût khaïc, trong cå thãø cän truìng luän chæïa mäüt læåüng næåïc tæång âäúi cao åí traûng thaïi tæû do hoàûc daûng keo. Loaûi sáu haûi Haìm læåüng næåïc , % Moüt gaûo 48 Moüt âuûc thán 43 Moüt thoïc âoí 51 Næåïc laì thaình pháön quan troüng trong cå thãø sáu haûi. Næåïc tham gia vaìo quaï trçnh âäöng hoïa cháút dinh dæåîng, baìi tiãút caïc cháút thaíi, âiãöu hoìa aïp suáút tháøm tháúu Trong quaï trçnh trao âäøi cháút, næåïc âæåüc thaíi ra khoíi cå thãø sáu haûi qua âæåìng hä háúp, do hoaût âäüng baìi tiãút, bäúc håi qua bãö màût cå thãø. Qua nghiãn cæïu ngæåìi ta tháúy ràòng, âäúi våïi cuìng mäüt loaûi sáu haûi, åí âiãöu kiãûn khäng khê coï ϕ tháúp thç quaï trçnh bäúc håi næåïc tæì cå thãø xaíy maûnh hån so våïi âiãöu kiãûn khäng khê coï âäü áøm tæång âäúi cao. Våïi âäü áøm khäng khê quaï tháúp (dæåïi 60%) vaì trong mäüt thåìi gian nháút âënh sáu haûi coï thãø bë chãút do læåüng næåïc trong cå thãø bë bäúc håi âi nhiãöu. ÅÍ âäü áøm cuía khäng khê tæì 70% tråí xuäúng quaï trçnh phaït duûc cuía caïc sáu haûi trong kho bë âçnh trãû . 28
  30. Sæû taïc âäüng cuía âäü áøm khäng khê âãún sáu haûi coï liãn quan chàût cheî våïi caïc yãúu täú khaïc, âàûc biãût laì våïi nhiãût âäü. Trong âiãöu kiãûn âäü nhiãût cao nãúu âäü áøm cao seî haûn chãú sæû âiãöu hoìa thán nhiãût; coìn trong âiãöu kiãûn âäü nhiãût tháúp, âäü áøm cao seî laìm giaím sæïc chëu laûnh cuía sáu haûi. + Thuíy pháön cuía haût : Âäü áøm cuía haût cuîng aính hæåíng træûc tiãúp âãún âåìi säúng sáu haûi kho. Thuíy pháön cuía haût cao seî coï låüi cho sæû sinh træåíng vaì phaït triãøn cuía sáu haûi. Tuy nhiãn âäü áøm cao quaï cuîng khäúng chãú sæû sinh træåíng vaì phaït triãøn cuía chuïng. Qua nghiãn cæïu hoü tháúy ràòng nãúu haût coï thuíy pháön nhoí hån 9% vaì låïn hån 35% thç sáu haûi ngæìng phaït triãøn. Tæì nhæîng phán têch trãn ta tháúy âäü áøm khäng khê trung bçnh cuía næåïc ta âaût tæì 80% tråí lãn, âoï laì âiãöu kiãûn thuáûn låüi âãø sáu haûi phaït triãøn vaì àn haûi. Vç váûy trong quaï trçnh baío quaín haût phaíi tçm moüi biãûn phaïp âãø haûn chãú aính hæåíng cuía âäü áøm cao, giæî thuíy pháön cuía haût luän åí traûng thaïi an toaìn. Màût khaïc, vaìo thåìi âiãøm âäü áøm khäng khê xuäúng tháúp âãún 50% (tæì thaïng 11 âãún thaïng 2 vaìo luïc 12 - 13 giåì) ta cáön låüi duûng âãø thäng gioï laìm khä haût, âäöng thåìi coï taïc duûng træì diãût vaì haûn chãú sæû phaït sinh, phaït triãøn cuía sáu haûi. Sæû aính hæåíng cuía thuíy pháön trong thoïc lãn sæû phaït triãøn cuía moüt âuûc thán nhæ sau : Thuíy pháön cuía Säú moüt âuûc thán sinh thoïc % saín sau 50 ngaìy 10 3 11 5 12 10 13 12 14 318 16 504 20 80 24 19 3/ Thaình pháön khäng khê : Näöng âäü CO2 vaì O2 trong mäi træåìng bao quanh haût coï aính hæåíng låïn âãún hoaût âäüng cuía sáu moüt. Quaï trçnh hoaût âäüng säúng sáu moüt cuîng háúp thuû O2 vaì nhaí CO2. Nãúu mäi træåìng loaîng oxi thç hoaût âäüng säúng cuía chuïng bë kçm haím hoàûc mäi træåìng nhiãöu CO2 chuïng cuîng êt hoaût âäüng. 29
  31. 4/ Aïnh saïng : Aïnh saïng coï aính hæåíng træûc tiãúp âãún caïc quaï trçnh lê, hoïa hoüc trong cå thãø vaì quaï trçnh trao âäøi cháút våïi mäi træåìng cuía sáu haûi. Tênh caím thuû thë giaïc cuîng nhæ táút caí caïc táûp tênh sinh hoaût âãöu coï liãn quan âãún cæåìng âäü chiãúu saïng vaì caïc tênh cháút cuía caïc tia saïng. Sæû phaín æïng cuía sáu haûi âäúi våïi aïnh saïng coìn phuû thuäüc vaìo âäü nhiãût vaì âäü áøm cuía khäng khê. Cæåìng âäü phaín æïng dæång (hæåïng quang) cuía ngaìi luïa mç âaût cæûc âaûi åí 380C vaì âäü áøm khäng khê laì 86%; moüt thoïc âoí åí nhiãût âäü 400C vaì âäü áøm cuía khäng khê laì 80%. Âäúi våïi tênh cháút cuía caïc tia saïng, våïi caïc tia saïng nhçn tháúy thç caïc tia coï bæåïc soïng ngàõn coï taïc duûng kêch thêch sáu haûi maûnh hån caïc tia saïng coï bæåïc soïng daìi. Aïnh saïng maìu âoí êt coï khaí nàng táûp trung sáu haûi hån caïc aïnh saïng maìu khaïc (vaìng, luûc, lam, chaìm, têm). Do tênh hæåïng quang vaì sæû liãn quan chàût cheî giæîa phaín æïng våïi aïnh saïng vaì âäü nhiãût, âäü áøm khäng khê, vaìo caïc buäøi hoaìng hän oi bæïc vaì coï âäü áøm cao (muìa heì), træåïc cæía kho haût nãúu duìng caïc loaûi âeìn coï aïnh saïng tæång âäúi maûnh nhæ âeìn âiãûn coï cäng suáút 100 - 150W, âeìn màng säng, âenì dáöu hoía seî laìm cho sáu haûi trong kho hæåïng theo aïnh saïng maì táûp trung ra bãn ngoaìi kho, xung quanh chäù coï aïnh saïng. Låi duûng âàûc tênh naìy ta coï thãø tiãu diãût âæåüc sáu haûi trong kho. 5/ Taïc duûng cå hoüc : Sáu moüt laì nhæîng sinh váût coï kêch thæåïc âaïng kãø nãn chuïng dãù bë chãút do caïc va chaûm cå hoüc luïc âaío träün, váûn chuyãøn. Cuîng coï træåìng håüp chuïng bë råi vaì taïch khoíi khäúi haût. Do âoï haût træåïc khi âem vaìo baío quaín ta nãn cho qua caïc maïy laìm saûch seî giaím âæåüc 50 - 95% læåüng sáu moüt coï trong kho. Toïm laûi: Tæì nhæîng âiãöu trçnh baìy åí trãn ta tháúy : - Mäùi loaûi haût coï mäüt loaûi cän truìng thêch nghi nháút vaì do âoï chuïng cuîng gáy ra taïc haûi nhiãöu nháút. Cáön tçm moüi biãûn phaïp âãø ngàn ngæìa ngay tæì âáöu vaì táûp trung tiãu diãût khi chuïng måïi phaït sinh (coï 3 phæång phaïp diãût cän truìng nhæ cå - lê : saìng, sáúy, duìng caïc tia ; hoïa hoüc: sæí duûng caïc loaûi hoïa cháút khaïc nhau; vaì sinh hoüc: sæí duûng caïc cháút sinh hoüc ). - Haût coï thuíy pháön cao ráút thuáûn låüi cho sæû phaït sinh phaït triãøn vaì phaï haûi cuía cän truìng.Vç váûy, haût træåïc khi nháûp kho baío quaín cuîng nhæ trong suäút quaï trçnh baío quaín cáön cäú gàõng tçm moüi biãûn phapï haûn chãú khäng âãø thuíy pháön cuía haût quaï cao. - Khi khäng coï thæïc àn cän truìng váùn coï thãø säúng âæåüc mäüt thåìi gian nháút âënh, coï khi keïo daìi haìng chuûc ngaìy. Vç váûy, kho sau khi âaî xuáút hãút haût nháút thiãút phaíi vãû sinh saûch seî vaì saït truìng chu âaïo bàòng hoïa cháút âãø tiãu diãût hãút cän truìng måïi âæåüc nháûp haût khaïc vä. - Cáön laìm saûch haût vaì sáúy khä haût træåïc khi âem baío quaín . Ngoaìi sáu moüt, chim chuäüt cuîng gáy täøn tháút haût âaïng kãø. Mäùi nàm mäüt con chuäüt trung bçnh thæåìng coï thãø àn máút tåïi 20kg haût. Mäùi con chim mäùi ngaìy coï thãø àn hãút 10g haût. Do âoï, ta phaíi tçm moüi biãûn phaïp âã ø chäúng laûi sæû phaï hoaûi cuía chim chuäüt. 30
  32. 3.3 Hiãûn tæåüng tæû bäúc noïng : 3.3.1 Baín cháút cuía hiãûn tæåüng : Trong quaï trçnh baío quaín, caïc váût thãø säúng trong khäúi haût (chuí yãúu laì haût, VSV, sáu moüt) gàûp âiãöu kiãûn thuáûn låüi seî hä háúp ráút maûnh taûo ra mäüt læåüng nhiãût låïn. Do haût coï tênh dáùn nhiãût keïm nãn nhiãût têch tuû laûi trong khäúi haût laìm cho âäü nhiãût cuía âäúng haût tàng cao. Quaï trçnh âoï goüi laì quaï trçnh tæû bäúc noïng cuía khäúi haût. Nhæ váûy, cå såí sinh lê cuía quaï trçnh naìy laì sæû hä háúp cuía táút caí caïc cáúu tæí säúng coï trong khäúi haût . Coìn cå såí váût lê laì sæû dáùn nhiãût keïm cuía khäúi haût. Màût khaïc, sæû tæû phán loaûi vaì truyãön áøm do chãnh lãûch nhiãût âäü cuîng âæa âãún hiãûn tæåüng tæû bäúc noïng. Tuy nhiãn, khäng phaíi báút kç mäüt sæû tàng nhiãût âäü naìo âãöu coi nhæ bàõt âáöu phaït triãøn quaï trçnh tæû bäúc noïng. Vê duû: vaìo muìa heì nhiãût âä mäi træåìngü xung quanh seî laìm cho kho bë âäút noïng vaì khäúi haût trong kho cuîng tæì tæì bë âäút noïng lãn v.v. Âãø âaïnh giaï chênh xaïc baín cháút cuía mäüt sæû tàng nhiãût âäü nhoí nháút ta cáön phaíi tháûn troüng vaì theo doîi coï hãû thäúng nhiãût âäü cuía caïc vuìng khaïc nhau trong khäúi haût vaì cáön theo gioíi kè nhiãût âäü cuía mäi træåìng xung quanh (nhiãût âäü cuía khäng khê trong kho, nhiãût âäü cuía khäng khê bãn ngoaìi kho vaì aïnh saïng màût tråìiv.v.). Hiãûn tæåüng tæû bäúc noïng cuía khäúi haût laì mäüt trong nhæîng hiãûn tæåüng nguy haûi nháút, laìm giaím cháút læåüng vaì säú læåüng haût khi baío quaín. 3.3.2 Âiãöu kiãûn laìm xuáút hiãûn vaì phaït triãøn quaï trçnh tæû bäúc noïng : Mæïc âäü phaït triãøn quaï trçnh tæû bäúc noïng trong khäúi haût ráút khaïc nhau. Trong mäüt säú træåìng håüp chè sau vaìi ngaìy xaíy ra hiãûn tæåüng tæû bäúc noïng thç nhiãût âäü cuía khäúi haût lãn tåïi 500C, nhæng cuîng coï træåìng håüp thç nhiãût âäü áúy âaût âæåüc phaíi qua mäüt thåìi gian daìi. Sæû khaïc nhau vãö mæïc âäü phaït triãøn naìy laì do nhiãöu nguyãn nhán vaì caïc nguyãn nhán naìy coï thãø chia laìm 3 nhoïm nhæ sau: 1/ Traûng thaïi cuía khäúi haût : Táút caí nhæîng yãúu täú âàûc træng cho traûng thaïi cuía khäúi haût thç nhæîng chè tiãu sau coï aính hæåíng âãún quaï trçnh tæû bäúc noïng trong khäúi haût: âäü áøm ban âáöu, nhiãût âäü ban âáöu, hoaût hoïa sinh lê khäúi haût, thaình pháön vaì säú læåüng VSV. a. Âäü áøm ban âáöu : cæåìng âäü caïc quaï trçnh sinh lê xaíy ra trong khäúi haût âãöu phuû thuäüc vaìo âäü áøm cuía haût. Cho nãn haìm læåüng næåïc tæû do chæïa trong haût vaì taûp cháút caìng nhiãöu thç âiãöu kiãûn âãø xuáút hiãûn hiãûn tæåüng tæû bäúc noïng caìng dãù xaíy ra vaì quaï trçnh tæû bäúc noïng xaíy ra caìng maûnh. b. Nhiãût âäü ban âáöu : khaí nàng tæû bäúc noïng cuía khäúi haût coï âäü áøm cao coìn phuû thuäüc vaìo nhiãût âäü cuía chuïng. Ngay caí âäúi våïi khäúi haût tæåi, quaï trçnh tæû bäúc noïng chè xaíy ra åí nhiãût âäü coï khaí nàng thuïc âáøy hoaût hoïa sinh lê cuía táút caí caïc cáúu tæí säúng coï trong khäúi haût. 31
  33. Hoü nghiãn cæïu vaì tháúy ràòng, trong khoaíng nhiãût âäü 10 - 150C caïc giai âoaûn âáöu cuía quaï trçnh tæû bäúc noïng xaíy ra ráút cháûm. Coìn åí nhiãût âäü nhoí hån 8 - 100C noï háöu nhæ khäng xaíy ra. Quaï trçnh taûo nhiãût trong khäúi haût thæåìng xaíy ra våïi nhiãût âäü ban âáöu laì 23 - 250C. Trong khoaíng nhiãût âäü naìy nãúu khäúi haût bë áøm æåït thç quaï trçnh tæû bäúc noïng seî phaït triãøn ráút nhanh vaì mau choïng âaût âæåüc nhiãût âäü 50 - 550C. Nãúu quaï trçnh naìy váùn tiãúp diãùn thç nhiãût âäü tàng lãn âãún 60 - 650C, coï khi âaût âãún 70 - 740C. Tuy nhiãn sæû tàng nhiãût âäü trong giai âoaûn naìy cháûm hån so våïi trong khoaíng 25 - 550C. Sau khi âaût ü giaï trë cæûc âaûi, nhiãût âäü cuía khäúi haût giaím dáön do caïc cáúu tæí säúng coï trong khäúi haût bë tiãu diãût dáön: cæåìng âäü hä háúp cuía haût giaím, säú læåüng VSV giaím. Noïi chung viãûc haû nhiãût âäü luïc naìy khäng coï taïc duûng gç næîa vç khäúi haût âaî bë hæ hoíng hoaìn toaìn. Sæû aính hæåíng cuía nhiãût âäü âãún mæïc âäü phaït triãøn cuía quaï trçnh tæû bäúc noïng coï thãø biãøu diãøn bàòng âäö thë sau: Qua âä ö thë ta thá úy VSV âo ïng vai tro ì ch u í Nhiãût âäü âäúng haût (oC) âaûo trong viãûc laìm xuáút hiãûn vaì phaït triãøn trong quïa trçnh tæû bäúc noïng. Vç trong khoaíng 60 60nhiã ût âäü 23-25oC chæa phaíi laì nhiãût âäü täúi thêch cho sæ û hä há úp cu ía ha ût. Nhæng âáy l a ì 40 khoa íng nhiã ût âäü thêch håüp cho sæû phaït triãøn cuía háöu hãút caïc loaûi náúm mäúc vç nhiãût âäü täúi 20 o thêch cuía chuïng nàòm trong khoaíng 25-42 C. o khi nhiãût âäü cuía khäúi haût låïn hån 50 C thç mixen cuía náúm mäúc bë tiãu diãût vaì säú læåüng Thåìi gian baío quaín (ngaìy) VSV æa nhiãût trung bçnh bë giaím. Trong giai âoaûn cuäúi cuìng cuía quaï trçnh tæû bäúc noïng coï nhiãût sinh ra laì do hoaût âäüng säúng cuía caïc VSV æa nhiãût vaì sæû hä háúp cuía chênh baín thán haût. c. Säú læåüng vaì daûng VSV: Säú læåüng VSV ban âáöu caìng nhiãöu vaì caìng âa daûng thç caìng dãù dáùn tåïi hiãûn tæåüng tæû bäúc noïng. Vaì trong quaï trçnh tæû bäúc noïng säú læåüng cuîng nhæ daûng VSV bë thay âäøi theo qui luáût: - Giai âoaûn âáöu säú læåüng VSV tàng. - Trong thåìi kç phaït triãøn cuía quaï trçnh tæû bäúc noïng (25 - 400C) säú læåüng VSV tiãúp tuûc tàng, nháút laì náúm mäúc vaì xaû khuáøn. - Thåìi kç nhiãût âäü 40 - 500C caïc loaûi VSV æa nhiãût trung bçnh bë tiãu diãût, säú læåüng náúm mäúc giaím, caïc baìo tæí vi khuáøn chëu nhiãût âæåüc têch luîy. Nhçn chung säú læåüng VSV giaím. - Giai âoaûn kãút thuïc säú læåüng VSV tiãúp tuûc giaím. Trong giai âoaûn âáöu cuía quaï trçnh tæû bäúc noïng daûng VSV cuîng bë thay âäøi. Sæû thay âäøi naìy phuû thuäüc vaìo nhiãût âäü vaì âäü áøm cuía khäúi haût. Theo mæïc âäü phaït triãøn cuía quaï trçnh tæû 32
  34. bäúc noïng, daûng âáöu tiãn cuía náúm mäúc thæåìng phaït triãøn trong khäúi haût laì Altenaria, Cladosporium sau âoï âæåüc thay thãú bàòng Aspergillus vaì Penicillium. Trong caïc loaìi náúm mäúc thç Asp.Flavus phaït triãøn nhiãöu. Khäúi haût âaî qua tæû bäúc noïng seî khäng bãön trong baío quaín tiãúp theo (cho duì måïi bë vaì chè bë mäüt pháön). Vç khi tæû bäúc noïng náúm mäúc vaì VSV khaïc phaït triãøn nhiãöu nãn phaï huíy caïc cå quan baío vãû haût. Do âoï khi baío quaín tiãúp chè cáön mäüt sæû thay âäøi nhoí vãö âiãöu kiãûn säúng coï låüi cho VSV thç VSV láûp tæïc phaït triãøn maûnh vaì thaíi nhiãût laìm tàng nhiãût âäü khäúi haût. d. Hoaût hoïa sinh lê cuía khäúi haût: âáy cuîng laì yãúu tä úquan troüng dáùn âãún hiãûn tæåüng tæû bäúc noïng. Âàûc biãût laì caïc khäúi haût måïi thu hoaûch khäng qua thåìi kç chên tiãúp hoàûc haût chæa chên hoàûc nhiãöu taûp cháút. Caïc loaûi haût naìy hä háúp ráút maûnh. Cho nãn trong baío quaín phaíi tçm moüi caïch âãø giaím hoaût hoïa sinh lê cuía táút caí caïc cáúu tæí säúng coï trong khäúi haût. 2/ Traûng thaïi kho taìng vaì cáúu truïc cuía chuïng : Mæïc âäü caïch nhiãût, caïch áøm, âäü dáùn nhiãût cuía caïc thaình pháön cáúu truïc kho, sæû læu thäng khäng khê trong kho vaì mäüt säú âàûc âiãøm cáúu trucï khaïc cuía chuïng coï aính hæåíng âãún quaï trçnh tæû bäúc noïng trong kho. Kho caïch áøm caìng täút; sæû dáùn nhiãût cuía tæåìng, nãön, tráön caìng keïm vaì sæû xám nháûp cuía khäng khê vaìo khäúi haût caìng täút thç khaí nàng xaíy ra hiãûn tæåüng tæû bäúc noïng caìng khoï. Sæû laìm noïng hay laìm laûnh khäúi haût khäng âãöu; âäü dáùn nhiãût cuía tæåìng, nãön täút seî dáùn tåïi sæû chãnh lãûch nhiãût âäü vaì taûo âiãöu kiãûn thuáûn låüi âãø dáùn tåïi hiãûn tæåüng tæû bäúc noïng. Khäng khê bãn ngoaìi xám nháûp vaìo khäúi haût mäüt caïch tæû do, khäng âiãöu chènh dãù dáùn tåïi sæû chãnh lãûch nhiãtû âäü vaì laìm áøm mäüt säú låïp haût kãút quaí seî dæa tåïi hiãûn tæåüng tæû bäúc noïng. Do váûy cáön thäøi khäng khê âiãöu hoìa âënh kç cho khäúi haût. 3/ Nhæîng âiãöu kiãûn chæïa khäúi haût trong kho vaì phæång phaïp xæí lê noï : Nhæîng yãúu täú quan troüng nháút åí âáy laì âäü cao cuía âäúng haût vaì caïch xæí lê khäúi haût khi laìm saûch, sáúy cuîng nhæ váûn chuyãøn. Âäü cao cuía âäúng haût gàõn liãön våïi traûng thaïi cuía khäúi haût. Âä üáøm vaì hoaût hoïa sinh lê cuía khäúi haût caìng låïn thç âäü cao cuía âäúng haût caìng phaíi nhoí. Khäúi haût khä, nhiãût âäü tháúp vaì kho cachï nhiãût caïch áøm täút thç coï thãø chæïa haût trong caïc xilo coï âäü cao 20 - 30m (coï thãø låïn hån) hoàûc trong caïc kho cao 4 - 6m. Âäúi våïi haût áøm vaì tæåi thç âäü cao phaíi tháúp hån nhiãöu nhæng chæa chàõc âaî traïnh âæåüc hiãûn tæåüng tæû bäúc noïng. Nhæîng caïch xæí lê vaì váûn chuyãøn haût khaïc nhau maì khäng tênh toaïn âãún caïc tênh cháút vaì traûng thaïi cuía khäúi haût dãù laìm thuïc âáøy thãm sæû tæû bäúc noïng. Vê duû: khi caìo âaío mäüt khäúi haût noïng nhàòm muûc âêch âãø laìm nguäüi. Nãúu ta laìm nguäüi khäng âáöy âuí thç khäúi haût seî bäúc noïng maûnh hån vç ta âaî cung cáúp thãm khäng khê cho khäúi haût. Hoàûc trong thäng gioï têch 33
  35. cæûc cho khäúi haût, nãúu thäng gioï khäng âãöu, khäng âuí seî dáùn tåïi sæû chãnh lãûch nhiãût âäü, ngæng tuû håi næåïc vaì TBN. Tæì âoï ta tháúy ràòng, âãø traïnh hiãûn tæåüng tæû bäúc noïng xaíy ra trong khäúi haût khi baío quaín cáön chuï yï âãún traûng thaïi cuía khäúi haût, kho taìng âãø tçm ra nhæîng biãûn phaïp vaì chãú âäü baío quaín täúi æu. 3.3.3 caïc daûng tæû bäúc noïng : Táút caí caïc træåìng håüp tæû bäúc noïng coï thãø chia ra laìm 3 daûng nhæ sau: 1/ Daûng äø : Coï thãø xuáút hiãûn trong mäüt pháön báút kç cuía khäúi haût vç daûng tæû bäúc noïng naìy xaíy ra do mäüt trong nhæîng nguyãn nhán sau: Mäüt pháön haût naìo âoï bë áøm do cæía kho håí hoàûc tæåìng kho caïch áøm khäng täút. Hoàûc trong mäüt kho chæïa nhiãöu lä haût coï âäü áøm khaïc nhau âaî taûo nãn nhæîng chäù coï âäü áøm cao vaì dáùn tåïi hiãûn tæåüng tæû bäúc noïng. Hoàûc trong khäúi haût coï nhæîng chäù chæïa quaï nhiãöu taûp cháút vaì buûi nãn coï nhiãöu VSV vaì seî dáùn tåïi hiãûn tæåüng tæû bäúc noïng. Hoàûc taûi mäüt vuìng naìo âoï cuía khäúi haût têch luîy nhiãöu sáu boü cuîng seî dáùn tåïi hiãûn tæåüng tæû bäúc noïng. Noïi chung daûng tæû bäúc noïng naìy êt gàûp. Noï chè xuáút hiãûn khi ta khäng laìm täút caïc qui âënh âäúi våïi haût âæa vaìo baío quaín. Noï cuîng xuáút hiãûn trong baío quaín taûm thåìi åí caïc cå såí näng nghiãûp. 2/ Daûng låïp : Såí dè noï coï tãn goüi nhæ váûy laì vç vuìng haût tæû bäúc noïng coï daûng låïp theo phæång nàòm ngang hoàûc thàóng âæïng. Phuû thuäüc vaìo vë trê cuía låïp haût tæû bäúc noïng hoü chia ra : - Tæû bäúc noïng låïp trãn . - Tæû bäúc noïng låïp dæåïi . - Tæû bäúc noïng låïp thàóng âæïng . Låïp haût tæû bäúc noïng khäng bao giåì xuáút hiãûn åí chênh giæîa khäúi haût. Noï chè xuáút hiãûn åí låïp trãn, åí låïp dæåïi hoàûc åí låïp xung quanh cuía khäúi haût. Vç åí caïc låïp naìy laì nåi thu nháûn khäng khê bãn ngoaìi, cuía tæåìng vaì saìn kho. Sæû thay âäøi nhiãût âäü åí caïc vuìng naìy cuía khäúi haût âaî dáùn âãún sæû taûo thaình næåïc ngæng vaì âoï laì âiãöu kiãûn quan troüng nháút âãø thuïc âáøy caïc VSV hoaût âäüng maûnh. Qua nhiãöu thê nghiãûm hoü âaî tháúy ràòng, âäü áøm cuía låïp haût tæû bäúc noïng trong giai âoaûn âáöu tiãn nháút cuía hiãûn tæåüng tæû bäúc noïng tàng lãn 1 - 2% , âäi khi coìn cao hån. 3/ Tæû bäúc noïng toaìn bäü : Noï xaíy ra trong toaìn bäü khäúi haût. Noï coï thãø xuáút hiãûn ráút nhanh choïng trong khäúi haût coï âäü áøm cao, læåüng taûp cháút nhiãöu. Âáy laì mäüt daûng tæû bäúc noïng vä cuìng nguy hiãøm, do âoï phaíi tçm moüi biãûn phaïp âãø cæïu haût mäüt caïch cáúp baïch. 34
  36. 3.3.4 Taïc haûi cuía hiãûn tæåüng tæû bäúc noïng : Báút kç mäüt sæû tæû bäúc noïng naìo (tháûm chê khi måïi xaíy ra hiãûn tæåüng) âãöu dáùn tåïi sæû giaím khäúi læåüng vaì cháút læåüng cuía haût. Mæïc âäü máút maït naìy phuû thuäüc tè lãû thuáûn vaìo thåìi gian khäúi haût bë âäút noïng. Taïc haûi cuû thãø cuía sæû tæû bäúc noïng nhæ sau: 1/ Thay âäøi caïc chè säú caím quan : Caïc chè säú caím quan thay âäøi phuû thuäüc vaìo mæïc âäü tæû bäúc noïng cuía khäúi haût. Khi nhiãût âäü cuía khäúi haût nàòm trong khoaíng 24 - 300C vaì haût coï thuíy pháön nhoí thç muìi cuía haût thay âäøi chæa roî rãût làõm. Coìn nãúu haût áøm thç coï muìi mäúc. Maìu sàõc vãö cå baín váùn giæî âæåüc nhæng cuîng coï nhæîng haût bë täúi maìu.Trãn phäi haût âaî tháúy mäúc, trãn haût âaî coï næåïc ngæng. Khi nhiãt âäü cuía khäúi haût âaût 34 - 380C thç nhiãöu tênh cháút cuía haût bë thay âäøi. Âäü råìi cuía haût giaím nhiãöu, haût coï muìi mäúc roî , maìu bë âen. Nhæîng haût chæa chên tåïi bë mãöm ra vaì trãn nhiãöu haût xuáút hiãûn mäúc. Khäúi læåüng cuía haût bë giaím nhiãöu. Khi nhiãût âäü âaût 500C thç âäü råìi cuía haût bë máút, haût bë âen nhiãöu, coï mäüt säú haût bë thäúi muûc. Haût coï muìi mäúc nàûng. Hiãûn tæåüng tæû bäúc noïng hoaìn chènh thç haût bë muûc thäúi hoaìn toaìn vaì âäü råìi cuía haût bë máút vènh viãøn. 2/ Thay âäøi cháút læåüng cuía haût : Khi haût âaî qua bäúc noïng thç cháút læåüng cuía noï bë giaím suït hàón. Hoü âaî theo doîi thoïc åí kho X qua 2 muìa noïng âäúng haût âãöu bë bäúc noïng, phán têch haìm læåüng cháút beïo chè coìn 1,13 - 1,5% , trong khi luïa måïi thu hoaûch coï haìm læåüng cháút beïo laì 2,52% . Såí dé coï sæû thay âäøi âoï laì do cháút beïo bë oxi hoïa taûo thaình caïc håüp cháút coï muìi äi, kheït. Gaûo âæåüc chãú biãún tæì thoïc âaî bë bäúc noïng seî coï tè lãû haût vaìng cao. Cuìng mäüt âiãöu kiãûn vãö nhiãût âäü, âäü áøm haût vaìng hä háúp maûnh hån haût tràõng. Troüng læåüng haût vaìng nhoí hån haût tràõng. Haût vaìng cæïng hån haût tràõng. Khi âäü nhiãût âäúng haût lãn tåïi 55 - 600C thç haût bë biãún vaìng ráút nhanh. Thaình pháön hoïa hoüc cuía haût vaìng so våïi haût tràõng thay âäøi nhiãöu. Haìm læåüng âaûm protit giaím, coìn âaûm khäng protit tàng, globulin giaím coìn albumin tàng. Haìm læåüng sacaro giaím nhiãöu, âæåìng khæí tàng. Thaình pháön tinh bäüt thay âäøi: amilo tàng coìn amilopectin giaím nãn cåm êt deîo. 3/ Thay âäøi cháút læåüng giäúng : Khi haût âaî bë bäúc noïng thç cæåìng âäü náøy máöm cuía haût giaím. Hoü âaî laìm thê nghiãûm giæî thoïc coï âäü áøm 12 - 15% trong tuí áúm våïi nhiãût âäü 400C, sau 2 thaïng thç xaïc âënh cæåìng âäü náøy máöm cuía haût. Våïi nhæîng máùu haût coï âäü áøm 14 - 15% thç cæåìng âäü náøy máöm bàòng 0, coìn nhæîng máùu haût coï âäü áøm 12% thç cæåìng âäü náøy máöm giaím tæì 92% xuäúng 53%. Toïm laûi : Khi haût âaî bë bäúc noïng thç læåüng vaì cháút cuía noï âãöu bë thay âäøi. Do âoï, trong quaï trçnh baío quaín haût phaíi coï biãûn phaïp ké thuáût âãø chuí âäüng phoìng ngæìa vaì laìm nguäüi, laìm khä âäúng haût chäúng hiãûn tæåüng tæû bäúc noïng coï thãø xaíy ra. 35