Đồ án Thực trạng quan hệ phân phối và những giải pháp cơ bản góp phần hoàn thiện quan hệ phân phối trong thời gian tới ở nước ta

Nội dung text: Đồ án Thực trạng quan hệ phân phối và những giải pháp cơ bản góp phần hoàn thiện quan hệ phân phối trong thời gian tới ở nước ta

1. A. Lời mở đầu Trong bất kỳ nền sản xuất xã hội nào thì phân phối cũng là khâu không thể thiếu. Nếu có hình thức phân phối phù hợp với trình độ phát triển kinh tế - xã hội sẽ góp phần thúc đẩy xã hội phát triển. Do đó với mỗi xã hội khác nhau, có một phương thức phân phối khác nhau. Mỗi xã hội đều luôn vận động phát triển do đó sau một thời gian khi lực lượng sản xuất phát triển đưa xã hội chuyển lên một hình thái kinh tế - xã hội mới thì lúc đó hình thức phân phối cũ sẽ được thay thế bằng hình thức phân phối mới phù hợp hơn. Nước ta đang trong giai đoạn xây dựng nền kinh tế thị trường theo định hướng XHCN có sự quản lý của nhà nước, thì vai trò của phân phối càng trở nên quan trọng. Phân phối đúng đắn sẽ tạo ra cơ hội tận dụng mọi nguồn lực trong xã hội. Do đó phân phối có vai trò động lực thúc đẩy nền sản xuất xã hội, tạo nên sự tăng trưởng bền vững của nền kinh tế và góp phần thực hiện công bằng xã hội. Đề án nghiên cứu về quy luật phân phối ở nước ta. Trong đó có nêu lên một số tình trạng thực tế trong đó có những hạn chế và giải pháp khắc phục. Đề án chỉ đề cập đến nền kinh tế Việt Nam trong những thập niên gần đây. Đề án được chia thành 2 chương: Chương 1: Một số vấn đề lí luận chung về quan hệ phân phối. Chương 2: Thực trạng quan hệ phân phối và những giải pháp cơ bản góp phần hoàn thiện quan hệ phân phối trong thời gian tới ở nước ta. Được sự giúp đỡ của thầy giao em đã hoàn thành đề án này. Trong đề án khó tránh khỏi những sai sót, em rất mong được sự thông cảm và giúp đỡ của thầy. Em xin chân thành cảm ơn!
2. B. Nội dung Chương 1: Một số vấn đề lí luận chung về quan hệ phân phối 1. Tính tất yếu khách quan của quan hệ phân phối Bất cứ nền kinh tế nào đều phải có quá trình sản xuất, tái sản xuất, tái sản xuất mở rộng để duy trì và đáp ứng nhu cầu ngày càng tăng lên trong đời sống kinh tế xã hội. Mỗi quá trình tái sản xuất đều diễn ra theo các khâu sản xuất - trao đổi - phân phối - tiêu dùng. Giữa các khâu này có mối liên hệ mật thiết với nhau. Để nói lên mối quan hệ giữa chúng Mác viết: "sản xuất thể hiện ra là điểm xuất phát, tiêu dùng là điểm cuối cùng, phân phối và trao đổi là điểm trung gian". Như vậy mỗi khâu, mỗi yếu tố của quá trình tái sản xuất không tồn tại một cách độc lập riêng rẽ mà luôn có sự tác động ảnh hưởng mạnh mẽ tới nhau. Sản xuất thể hiện ra là điểm xuất phát nhưng chính sách sản xuất cũng trực tiếp là tiêu dùng, tiêu dùng tư liệu sản xuất. Đồng thời tiêu dùng cũng trực tiếp là sản xuất, thông qua tiêu dùng thì một số yếu tố như lao động mới được tái sản xuất. Như vậy sản xuất là để dành cho tiêu dùng, chỉ có tiêu dùng thì sản phẩm mới thực sự trở thành sản phẩm, tiêu dùng lại tạo ra nhu cầu về một sản phẩm mới, chính tiêu dùng lại tái sản xuất ra nhu cầu. Như vậy sản xuất và tiêu dùng có quan hệ chặt chẽ với nhau. Nhưng nếu chỉ có sản xuất và tiêu dùng thì dây chuyền tái sản xuất cũng không thể thực hiện được. Dây chuyền này đòi hỏi phải có sợi dây liên kết giữa sản xuất và tiêu dùng, đó chính là trao đổi, phân phối. Phân phối vừa phục vụ thúc đẩy sản xuất vừa phục vụ thúc đẩy tiêu dùng. Trong đó mối quan hệ giữa phân phối và sản xuất là hết sức chặt chẽ. Ở một chừng mực nào đó thì có thể nói rằng phân phối có trước sản xuất và nó quyết định sản xuất. Đó là vì sản xuất phải xuất phát từ một sự phân phối nhất định về các công cụ sản xuất nêu theo ý nghĩa đó, phân phối phải có trước sản xuất, là tiền đề của sản xuất. Nhiều nhà kinh tế học cho rằng phân phối là khâu quan trọng nhất của quá trình tái sản xuất và chính phân phối mới được xem là đối tượng thực sự của kinh tế chính trị học hiện đại.
3. Như vậy phân phối là thành phần thiết yếu trong tái sản xuất xã hội. Mặt khác quan hệ phân phối cũng là một thành phần quan trọng cấu thành nên quan hệ sản xuất đặc trưng của một nền kinh tế. Như chúng ta đã biết trong mối quan hệ giữa quan hệ sản xuất với lực lượng sản xuất thì lực lượng sản xuất quyết định quan hệ sản xuất nhưng quan hệ sản xuất phù hợp sẽ thúc đẩy lực lượng sản xuất phát triển. Do đó khi quan hệ phân phối phát triển sẽ thúc đẩy quan hệ sản xuất phát triển theo từ đó tác động tới sự phát triển của lực lượng sản xuất. Mỗi một hình thái kinh tế - xã hội đều được đặc trưng bởi một phương thức sản xuất nhất định. Đến lượt nó mỗi phương thức sản xuất cũng có một hình thức phân phối riêng của nó. Mỗi khi phương thức sản xuất cũ biến đi thay thế bằng một phương thức sản xuất mới phù hợp hơn thì phương thức phân phối cũng biến đổi theo để phù hợp với phương thức sản xuất mới. Phân phối là một lĩnh vực lớn trong kinh tế. Để đi đến những nhận thức đúng đắn về phân phối và về vai trò của nó trong quá trình sản xuất xã hội, đã có không ít những quan niệm khác nhau về phân phối. Có quan niệm cho rằng phân phối chỉ đơn giản là phân phối sản phẩm. Theo quan niệm này thì phân phối hoàn toàn đứng bên ngoài sản xuất, độc lập với sản xuất. Theo họ những quan hệ phân phối và phương thức phân phối chỉ là mặt trái của các nhân tố sản xuất. Cơ cấu của sự phân phối hoàn toàn do cơ cấu của sản xuất quyết định. Bản thân sự phân phối là sản vật của sản xuất. Không những về mặt nội dung mà cả về hình thức, vì phương thức nhất định của việc tham gia vào sản xuất quy định hình thái đặc thù của phân phối. Như vậy theo quan niệm này sản xuất là đối tượng quan trọng và duy nhất của kinh tế chính trị học, còn phân phối chỉ được coi là biểu hiện rõ nhất ghi lại các nhân tố của sản xuất trong một xã hội nhất định. Đó là một quan niệm chưa đúng đắn, nó đã tuyệt đối hơn vai trò của sản xuất, ngược lại, có quan niệm lại tuyệt đối hoá vai trò của phân phối mà phủ nhận sản xuất. Những người này lại cho rằng phân phối luôn luôn quyết định sản xuất, sản xuất chỉ là biểu hiện là hệ quả của phân phối.
4. Đó là những quan niệm chưa đúng đắn. Đến chủ nghĩa Mác, Mác cho rằng phân phối là khâu quan trọng không thể thiếu của quá trình tái sản xuất xã hội. Tuy nhiên nó không phải là nhân tố duy nhất mà nó được đứng trong mối quan hệ với sản xuất, tiêu dùng. Mác chỉ rõ rằng phân phối là khâu quan trọng nối liền sản xuất với tiêu dùng. Và phân phối trước khi thể hiện thành phân phối sản phẩm thì phân phối là phân phối những công cụ sản xuất và phân phối các thành viên xã hội theo những loại sản xuất khác nhau. Phân phối sản phẩm chỉ là kết quả của sự phân phối đo, sự phân phối này đã bao hàm trong quá trình sản xuất và quyết định cơ cấu của sản xuất. Đảng và Nhà nước ta đã thừa nhận rằng quan niệmcủa Mác về phân phối là hoàn toàn đúng đắn và chúng ta đã xuất phát từ quan niệm này để xây dựng phương thức phân phối phù hợp ở nước ta. 2. Bản chất của quan hệ phân phối 2.1. Bản chất của quan hệ phân phối Như đã nói ở trên phân phối trước tiên là một khâu quan trọng không thể thiếu trong quá trình tái sản xuất, nó nối sản xuất với tiêu dùng. Mặt khác quan hệ phân phối cũng là một mặt quan trọng của quan hệ sản xuất. Qua quan hệ phân phối có thể tác động điều chỉnh quan hệ sản xuất cho phù hợp với trình độ phát triển hiện tại của lực lượng sản xuất trong xã hội. Phân phối bao hàm trong nó là sự phân phối những nguồn lực cho sản xuất và sự phân phối sản phẩm. Phân phối cho sản xuất là sự bảo đảm các yếu tố đầu vào về tư liệu sản xuất, về lao động cho quá trình sản xuất trong các ngành kinh tế. Như vậy phân phối cho sản xuất chính là một nhân tố quyết định hiệu quả của sản xuất, quy mô cơ cấu và tốc độ của sản xuất. Chỉ có đảm bảo đầy đủ các nguồn lực cho quá trình sản xuất thì sản xuất mới có hiệu quả. Biết phân phối cho sản xuất một cách phù hợp sẽ có thể sản xuất ra một lượng sản phẩm lớn hơn trên một đơn vị đầu vào, qua đó có thể kết luận rằng phân phối cho sản xuất chính là một nhân tố quyết định hiệu quả sản xuất. Như vậy từ sự phân phối những công cụ sản xuất, phân phối lao động giữa các ngành kinh tế sẽ tạo ra sản phẩm, do đó rõ ràng phân phối
5. sản phẩm chỉ là kết quả của sự phân phối cho sản xuất, sự phân phối này đã bao hàm trong quá trình sản xuất và quyết định cơ cấu sản xuất. Toàn bộ sản phẩm xã hội làm ra không phải đều được sử dụng cho tiêu dùng cá nhân, mà trước hết nó được trích ra để phân phối cho bù đắp những tư liệu sản xuất đã hao phí để mở rộng sản xuất, lập quỹ dự phòng. Phần còn lại là để tiêu dùng. Phần này được phân phối thành phần chi phí cho quản lý hành chính, phúc lợi xã hội, phần còn lại mới được phân phối cho tiêu dùng cá nhân. Như vậy tổng sản phẩm xã hội vừa được phân phối để tiêudùng cho sản xuất vừa được phân phối để tiêu dùng cho cá nhân. 2.2. Một số nguyên tắc phân phối chủ yếu ở nước ta Từ bản chất của quan hệ phân phối ở nước ta đã hình thành một số nguyên tắc phân phối chủ yếu. Một là phân phối theo lao động. Nước ta đang trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội. Trong giai đoạn này thì hình thức phân phối theo lao động là hình thức phân phối căn bản là nguyên tắc phân phối chủ yếu thích hợp nhất, với các thành phần kinh tế dựa trên chế độ sở hữu công hữu về tư liệu sản xuất. Chính sự giải phóng về lao động đã đòi hỏi rằng công cụ lao động phải được nâng lên thành tài sản chung của xã hội và lao động tập thể phải được công xã điều tiết với sự phân phối sản phẩm một cách công bằng. Công cụ lao động được nâng lên thành tài sản chung, điều đó có nghĩa là sự công hữu về tư liệu sản xuất. Chính quan hệ công hữu về tư liệu sản xuất đã quyết định phân phối theo lao động phải trở thành tất yếu nắm vai trò to lớn. Mỗi lao động xã hội trong quá trình lao động đều tạo ra được một lượng sản phẩm nhất định với một lượng giá trị nhất định nhưng ta chỉ xét lượng giá trị được chính người lao động đó mang lại cho sản phẩm phân phối theo lao động chính là sụ phân phối dựa trên cơ sở sự khác nhau về giá trị mà mỗi lao động mang lại cho sản phẩm của họ hay sự hao phí sức lao động. Những người không lao động không được phân phối, những người có giá trị lao động khác nhau được phân phối
6. khác nhau, những người có giá trị lao động như nhau. Đó chính là nguyên tắc phân phối theo lao động. Trong hoàn cảnh nước ta thì phân phối theo lao động là hoàn toàn phù hợp. Ở nước ta chế độ công hữu và tư hữu sản xuất đã được thiết lập do đó phân phối theo lao động là hoàn toàn phù hợp với quan sệ sản xuất ở nước ta. Mặt khác đúng trong thời kỳ quá độ nước ta còn nhiều loại lao động khác nhau có lao động giản đơn, lao động kỹ thuật, lao động trí óc, lao động chân tay. Chính sự khác biệt trong các loại lao động mà kết quả lao động có sự khác nhau. Điều này đòi hỏi phải dựa vào kết quả lao động để phân phối. Mặt khác nữa, trong xã hội còn tồn tại những người có tư tưởng ỷ lại ăn bám do đó phải phân phối theo lao động để đảm bảo công bằng. Trong hoàn cảnh nước ta nền kinh tế còn nghèo nàn, còn sự đồi nghèo, lượng sản phẩm xã hội không thể thoả mãn nhu cầu của tất cả mọi người, hơn nữa lao động chưa trở thành nhu cầu mà nó vẫn chỉ là phương kế sinh nhau của mỗi người, trong hoàn cảnh nằy thì phân phối theo lao động là hoàn toàn phù hợp. Thông qua phân phối theo lao động có thể thúc đẩy mọi người laođộng tích cực hơn qua đó thúc đẩy sản xuất phát triển. Để phân phối theo lao động đảm bảo các yêu cầu phải căn cứ vào số lượng, chất lượng lao động của mỗi người để trả công cho lao động,phải trả công bằng nhau cho lao động như nhau, trả công khác nhau cho lao động khác nhau không kể già, trẻ, trai, gái, dân tộc Mặt khác phải giải quyết tốt mọi mối quan hệ giữa lợi ích vật chất với động viên tinh thần cho người lao động. Đáp ứng đầy đủ những yêu cầu đó phân phối theo lao động mới phát huy tác dụng thúc đẩy xã hội phát triển. Để thực hiện tốt những yêu cầu này chúng ta cần đấu tranh chống lai sai lầm phổ biến là chủ nghĩa bình quân và khuynh hướng đổi mới rộng quá mức khoảng cách giữa các thang lương bậc lương hay sự ưu đãi đặc biệt cho một số đối tượng mà không có cơ sở kinh tế. Thực hiện tốt phân phối theo lao động ở nước ta hiện nay sẽ mang lại nhiều tác dụng to lớn, nó sẽ góp phần tạo sự công bằng trong xã hội, khuyến khích người lao động tích cực lao độnghết năng lực và
7. không ngừng nâng cao trình độ bản thân, qua đó tạo điều kiện phân bố lao động hợp lý giữa các ngành kinh tế thúc đẩy nền sản xuất xã hội phát triển. Hai là phân phối theo tài sản vốn và những đóng góp khác cùng với phân phối theo lao động, nguyên tắc phân phối này cũng rất phù hợp ở nước ta. Phân phối theo vốn, tài sản hay những đóng góp khác đó chính là hình thức phân phối hay trả công cho vốn, tài sản và những đóng góp, nó được thể hiện thông qua lãi suất, lợi tức, lợi nhuận. Trong hoàn cảnh nước ta đang đi lên CNXH từ một nền sản xuất nhỏ lẻ và manh mún. Tình trạng thiếu vốn chưa cao. Một phần tương đối lớn nguồn vốn hiện nay còn nằm phân tán rải rác trong tay những người lao động sản xuất nhỏ, những nhà tư sản nhỏ. Để huy động nguồn vốn trong dân cư tập trung cho quá trình sản xuất xã hội, Nhà nước không thể đáp ứng các biện pháp hành chính cưỡng chế vì nó làm suy giảm lực lượng sản xuất vốn có của xã hội. Do đó, chúng ta chỉ có thể dùng các biện pháp kinh tế mềm dẻo đó là thông qua các hình thức vay vốn, góp vốn, góp vón cổ phần với mức lãi hợp lý. Những cách làm này đã huy động được một lượng vốn lớn hơn nhiều so với vốn có và đã đưa sở hữu tư nhân nhưng sử dụng vốn lại mang tính xã hội. Như vậy trong hoàn cảnh thực tế nước ta để huy động nguồn vốn trong dân cư chúng ta cần tạo điều kiện cho các thành phần kinh tế, các thành viên trong xã hội, mạnh dạn đầu tư vốn vào sản xuất kinh doanh phát triển kinh tế đất nước. Ba là phân phối ngoài thu lao lao động thông qua các quỹ phúc lợi xã hội. Nguyên tắc phân phối này cùng với nguyên tắc phân phối theo lao động, phân phối theo vốn tài sản và những đóng góp tạo nên sự thúc đẩy nền sản xuất xã hội phát triển và tạo lập sự cân bằng giữa các thành viên trong xã hội nguyên tắc phân phối này là hoàn toàn phù hợp với hoàn cảnh nước ta. Khi trong xã hội ngoài những người có sức khoẻ có đủ năng lực lao động, để nhận được phân phối theo lao động hay những người có của cải do vay để được phân phối theo vốn, tài sản thì cũng có không ít những người không có tài sản cho vay lại không có đủ năng lực sản xuất họ phải sống dựa vào gia đình, vào xã hội. Do đó đối với những
8. gia đình có thu nhập quá thấp tính theo đầu người thì xã hội phải thực hiện phần trợ cấp để giúp họ có cuộc sống bình thường tối thiểu. Mặt khác qua đó cũng tạo điều kiện phát triển toàn diện cho mọi thành viên trong xã hội, nâng cao trình độ lao động xã hội. Như vậy trong hoàn cảnh nước ta phân phối ngoài thù lao lao động theo các quỹ phúc lợi xã hội là hết sức cần thiế. Đảng và Nhà nước ta đã nhận thức đúng đắn điều này, đại hội VII của Đảng đã nêu bật hai quan điểm lớn. Đó là coi mục tiêu phát triển toàn diện con người là động lực của mọi hoạt động kinh tế – xã hội, và đảm bảo thống nhất giữa chính sách kinh tế và chính sách xã hội. Như vậy trong khi năng suất lao động xã hội còn thấp, nguồn thu ngân sách còn hạn chế chúng ta cần đẩy mạnh xã hội hoá việc giải quyết những vấn đề chính sách xã hội, huy động mọi khả năng của nhân dân. 2.3. Một số hình thức thu nhập chủ yếu ở nước ta. Trong nền kinh tế xã hội nước ta hiện nay, thông qua quá trình phân phối mà hình thành các hình thức thu nhập khác nhau của tầng lớp dân cư, trong đó có các hình thức thu nhập chủ yếu. a. Một là hình thức tiền lương. Tiền lương là một phần thu nhập quốc dân mà doanh nghiệp nhà nước trả cho cán bộ công nhân viên chức dưới hình thức tiền tệ căn cứ vào số lượng, chất lượng, hay kết quả lao động. Cơ cấu tiền lương gồm 2 phần: phần tiền lương cơ bản và phần tiền lương bổ xung hay tiền thưởng. Tiền lương cơ bản có căn cứ xác định là dựa vào số lượng chất lượng thang lương bậc lương thống nhất của Nhà nước, được tính vào trong chi phí sản xuất, nó có vai trò làm cho người lao động vì lợi ích bản thân mà quan tâm đến kết quả lao động của mình từ đó người lao động luôn có ý thức nâng cao trình độ chuyên môn của bản thân. Còn tiền thưởng không tính vào chi phí sản xuất, nó phụ thuộc vào kết quả hoạt động của doanh nghiệp do đó cũng kích thích người lao động quan tâm đến kết quả sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp.
9. Hệ thống các bậc lương, thang lương được Nhà nước quy định thống nhất trên cơ sở phân tích tình hình chung của hoạt động sản xuất xã hội trong cả nước, cũng như tham khảo ngạch bậc tiền lương cảu người lao động, nó giúp cho việc phân loại tiền lương của người lao động có tính đén trình độ chuyên môn, điều kiện lao động và cả tầm quan trọng cảu ngành sản xuất. Tiền lương được thẻ hiện qua 2 phạm trù là tiền lương danh nghĩa và tiền lương thực tế. Tiền lương danh nghĩa là phần tiền tệ mà người lao động nhận được, nó biểu hiện bằng số tiền nhất định mà thu nhập quốc dân dành cho tiêu dùng cá nhân phù hợp với sự hao phí sức lao động mà họ đã bỏ ra. Nếu trong điều kiện vật giá ít biến đổi thì sự tăng lên của tiền lương danh nghĩa cũng đảm bảo nâng cao mức sống của người lao động. Còn trong điều kiện giá cả biến động thì tiền lương danh nghĩa khong phải là trước đo chính xác sự thay đổi mức sống của người lao động. Khi đó chúng ta ta cần quan tâm đến tiền lương thực tế. Tiền lương thực tế được biểu hiện qua hiện vật, nó là toàn bộ lượng giá trị thu được từ vật phẩm sinh hoạt và dịch vụ mà người lao động có thể mua được bằng tiền lương danh nghĩa cảu mình. Sự biến động của tiền lương danh nghĩa phụ thuộc vào sự gia tăng của vật giá khi giá cả tăng lên có nghĩa là voứi lượng tiền công danh nghĩa nhất định thì tiền công thực tế giảm đi, ngược lại tiền lương thực tế sẽ tăng lên nếu như tăng tiền khác của người lao động. Tăng tiền lương thực tế biểu hiện sự tăng lên của đời sống xã hội, tăng tiền lương thực tế luôn là một đòi hỏi để nâng cao thu nhập thực tế của dân cư. Như vậy tiền lương có ảnh hưởng rất lớn tới đời sống của người lao động, do đó thông qua chính sách tiền lương có thể tác động mạnh đến đời sống người lao động. Nghị quyết đại hội VII của Đảng đã khẳng định đối với chính sách tiền lương và thu nhập, khuyến khích mọi người tăng thu nhập và làm giàu dựa vào kết quả lao động và hiệu quả kinh tế, bảo vệ các nguồn thu nhập hợp pháp, điều tiết hợp lý thu nhập giữa các bộ phận dân cư các ngành, các vùng. Đấu tranh ngăn chặn thu nhập phi pháp.
10. b. Hình thức tiền công Là một hình thức thu nhập cũng gần giống tiền lương. Tiền công là một phần tiền do các doanh nghiệp kinh tế ngoài nhà nước trả cho người lao động tương ứng với sự hao phí sức lao động của họ. Như vậy tiền công cũng là một thức đo giá trị lao động nó căn cứ vào sự hao phí sức lao động, để trả công cho người lao động. Như vậy tiền công cũng có tác dụng và yêu cầu như tiền lương. Nó cũng là một động lực kích thích người lao động vì lợi ích bản thân mà quan tâm đến kết quả lao động của mình. c. Hình thức lợi nhuận, lợi tức. Trong nền kinh tế thị trường cái àm doanh nghiệp quan tâm hàng đầu luôn là lợi nhuận. Lợi nhuận chính là thể hiện của kết quả sản xuất kinh doanh là hiệu quả hay không hiệu quả. Lợi nhuận chính là phần chênh lệch giữa doanh thu và tổng chi phí sản xuất. Trong nền kinh tế thị trường với tcs động to lớn, lợi nhuận chính là động lực chi phí phối hành vi sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp. Để thu được lợi nhuận cao các doanh nghiệp bằng mọi cách cạnh tranh với nhau tìm mọi cách giảm chi phí để thu lợi nhuận cao. Vì lợi nhuận các doanh nghiệp luôn quan tâm đến thị trường,họ sẽ sản xuất những hàng hoá mà người tiêu dùng ưa thích nơi và từ bỏ các khu vực hàng hoá mà người tiêu dùng không ưa thích, do đó tạo ra cơ cấu hàng hoá phù hợp với nhu cầu của thị trường. Như vậy trong quá trình sản xuất kinh doanh các doanh nghiệp thu được lợi nhuận. Nó chính là thước đo giá trị lao động của họ, nó vừa phản ánh thành quả lao động của mỗi người đồng thời phản ánh thành quả lao động của cả tập thể. Như vậy lợi nhuận cũng là bộ phận đóng góp không nhỏ vào thu nhập. Để tăng trưởng và phát triển kinh tế cần nâng cao sức sáng tạo của người sản xuất kinh doanh. Muốn vậy phải không ngừng nâng cao thu nhập của họ trong đó có lợi nhuận. Do đó phải không ngừng cải tiến cơ chế quản lý và các chính sách kinh tế đặc biệt là chính sách phân phối lợi nhuận.
11. Lợi tức chính là một phần lợi nhuận mà Nhà nước hay các tổ chức kinh tế trả cho người sở hữu tiền tệ để được sử dụng vốn tiền tệ của họ. Như vậy lợi tức có nguồn gốc từ lợi nhuận, nó là một phần lợi nhuận được sản xuất ra trong các doanh nghiệp. Trong thực tế các doanh nghiệp luôn luôn sử dụng một phần nợ vaydo đó luôn phải trả phần lợi tức cho người cho vay theo mức tỷ suất lợi tức đã thỏa thuận. Mức thực tế của tỷ suất lợi tức do quan hệ giữa cung và cầu về tiền tệ trên thị trường tiền tệ quyết định. Trong thực tế luôn luôn có một bộ phận tiền tệ nhàn rỗi trong dân cư do đó, lợi tức sẽ là một biện pháp huy động những nguồn vốn nhàn rỗi này cho các hoạt động phát triển kinh tế xã hội. Như vậy lợi tức là một hình thức thu nhập có ích của mọi tầng lớp dân cư trong xã hội. Trong nền kinh tế nước ta đã và đang xuất hiện công ty cổ phần trong đó kêu gọi người có nguồn vốn nhàn rỗi hoặc đầu tư không hiệu quả, mua cổ phiếu để qua đó được sử dụng vốn của họ. Người mua cổ phiếu sẽ nhận được lợi tức cổ phần lợi tức cổ phần hoàn toàn phụ thuộc vào lợi nhuận của doanh nghiệp và tổ cổ phiếu đã phát hành. Như vậy lợi tức cổ phần cũng là một trong các hình thức thu nhập đa dạng ở nước ta hiện nay. d. Hình thức thu nhập từ các quỹ tiêu dùng công cộng. Đó là phần thu nhập mà người lao động nhận được từ quỹ tiêu dùng chung của xã hội những khoản ưu đãi nhất định như tiền trợ cấp, tiền bảo hiểm, các khoản ưu đãi: đó chính là phần thu nhập mà chính phủ trích ngân sách để hỗ trợ những cá nhân những gia đình có mức thu nhập quá thập. Đây là hình thức thu nhập bổ sung thu nhập quá thấp. Đây là hình thức thu nhập cần thiết bổ xung thu nhập cho người lao động trong hoàn cảnh các nguồn thu còn hạn chế. c, Ngoài ra còn có hình thức thu nhập từ kinh tế gia đình. Đó là những người lao động ngoài những giờ lao động ở các cơ quan, họ có thể lao động sản xuất để tăng nguồn thu cho gia đình. Đây cũng là một hình thức thu nhập phù hợp với hoàn cảnh nước ta.
12. 3. Kinh nghiệm thực hiện phân phối ở một số nước trên thế giới. 3.1. Liên Xô. Trong thời kỳ sau cách mạng tháng mười Liên Xô đã xây dựng nền kinh tế kế hoạch hoá tập trung. Liên Xô đã tổ chức sản xuất theo kiểu XHCN, tổ chức những công đoàn, uỷ ban công xưởng nhà máy, thực hành quản lý dưới sự lãnh đạo chung của chính quyền xô viết – người duy nhất có toàn quyền. Trong các ngành vận tải và phân phối Liên Xô cũng thực hiện tương tự. Đó là trước hết thực hành chế độ độc quyền nhà nước đối với thương nghiệp rồi hoàn toàn thay thế thương nghiệp bằng phân phối có tổ chức theo một kế hoạch và thông qua các công đoàn công nhân viên chức thương nghiệp và công nghiệp dưới sự lãnh đạo của chính quyền Xô Viết. Tổ chức cưỡng bách toàn thể dân cư vào công xã tiêu dùng và sản xuất. Quy định các hoạt động buôn bán trao đổi phải thông qua các công xã này, áp dụng nghĩa vụ lao động với toàn dân với mục tiêu cái không làm thì không được phân phối tập trung hoàn toàn quản lý ngân hàng vào Nhà nước. Đồng thời để kích thích sản xuất Nhà nước đã tổ chức thi đua sản xuất giữa các công xã tiêu dùng sản xuất trong nước. Bằng những biện pháp này Liên Xô đã xây dựng được nền kinh tế đáp ứng được nhu cầu của cuộc chiến, sau chiến tranh khi mà tinh thần của người lao động vẫn còn cao thì đã đưa được nền sản xuất phát triển nhanh chóng vươn lên nhóm kinh tế dẫn đầu thế giới. Nhưng khi kinh tế phát triển hơn, tinh thần tư tưởng người dẫn đổi khác thì các chính sách, cơ chế kinh tế lại chậm sửa đổi để phù hợp. Do đó nền kinh tế của Liên Xô lại phát triển chậm dần. 3.2. Kinh nghiệm phân phối ở các nước ASEAN. Trong những năm gần đây nhiều nước trong nhóm ASEAN đã đã được tốc độ tăng trởng kinh tế nhanh, đã có nhiều cố gắng chống đói nghèo nhằm đạt tới một sự phân phối công bằng hơn. Ở Inđonesia giáo dục được quan tâm hàng đầu sau đó là việc làm. Chính phủ vừa giáo dục phổ thông vừa đẩy mạnh giáo dục hướng nghiệp trong đó có đào tạo
13. công nhân kỹ thuật. Về việc làm chính phủ tiến hành các chương trình tăng cường việc làm ở khu vực nông thôn cứ một phần kinh phí do ngân sách cấp. Mục tiêu ở chương trình là tăng sản xuất lương thực, mở ra cơ hội có việc làm và tạo ra sự phân phối thu nhập công bằng hơn. Bằng cách này, chính phủ tạo ra được nhiều việc làm, trong giai đoạn 1976 đến 1987 số dân sống dưới mức nghèo khổ giảm từ 54 triệu xuống 30 triệu. Một vấn đề nảy sinh là dân chúng ngày càng phụ thuộc nhiều vào chính phủ. Để khắc phục Inđonêsia đã thực hiện chương trình điều tiết hoá, trong đó các tổ chức phi chínhphủ có đóng góp to lớn trong việc tiếp cận giúp đỡ tầng lớp nghèo khổ, hoạt động của các tổ chức trung gian này gồm 4dạng chính huấn luyện, nghiên cứu, phát triển và thực hiện cac chương trình như sản xuất, tư vấn các tổ chức phi chính phủ có ý nghĩa rất quan trọng, họ là lực lượng trung gian giúp chuyển những nguyện vọng của người nghèo đến các cơ quan chính phủ. - Ở Maliasia Trong những thập niêm 60 -70 tình trạng bất bình đẳngtrong phân phối thu nhập ở Malaisia rất nặng nề. Hậu quả là các quan hệ xã hội căng thẳng, bạo loạn nổ ra khắp nơi. Khi nắm được chính quyền những người được goi là đã được ra chính sách kinh tế mới, đã đưa ra chính sách tác phânphối thu nhập công bằng hơn. Kết quả tỷ lệ người nghèo khổ ở Malaisia đã giảm xuống. Ở Malaisia chi phí ngân sách cho các dịch vụ xã hội tăng liên tục trong suốt thời kỳ 1976 – 1980 chiếm 24% ngân sách từ 1981 – 1985 chiếm 35%, từ 1986 – 1988 chiếm 37%. Trong đó giáo dục được ưu tiênpt hàng đầu tiếp đến là nhà ở, y tế . nhờ thuế trình độ giáo dục chung trong dân cư được tăng lên, người dẫn đã được cung cấp các dịch vụ xã hội tốt hơn tuy hiên vẫn còn tồn tại nhiều hạn chế. Ở Phi líp pin Là một nước tiến hành công nghiệp hoá khá sớm trong asean tuy nhiên cũng gặp không ít khó khăn trong kinh tế, thời kỳ 1965 – 1985 thu nhập thực tế của hộ gia đình giảm 6,2% tỷ lệ dân nghèo khổ tăng cao. Để giảm sự nghèo khổ này
14. philíppin thực hiện chương trình phân phối thu nhập công bằng hơn trên cơ sở phân phối một cách hợp lý hơn về các tài nguyên kinh tế và tạo việc làm đẩy mạnh phát triển công nghiệp ở nông thôn. Để làm được điều đó, có sự phối hợp các công cụ đa dạng của chính sách kinh tế vĩ mô. Chính sách dân số cũng được coi trọng, mục tiêu sinh đẻ có kế hoạch được đề cao. Ở singapore Là một nước có thu nhập cao do đó việc xoá bỏ tỷ lệ nghèi khổ ở Singapore ít khó khăn hơn. Chiến lược chống nghèo khổ ở đây là đầu tư vào con người, coi phát triển chất lượng lao động là mục tiêu hàng đầu, chi phí cho giáo dục tăng mạnh khuyến khích công nhân có tay nghề cao. Tuy nhiên những biện pháp này không giúp tạo ra sự công bằng cho xã hội có chỉ giúp những người lao động có cơ hội nhận được mức thu nhập xứng đáng. Ở Thái Lan Những năm gần đây Thái Lan đã thành công trong phát triển kinh tế, tốc độ tăng trưởng nhanh thu nhập theo đầu người tăng ổn định. Chính phủ ít can thiệp vào đời sống kinh tế xã hội. Do đó các lĩnh vực cung cấp dịch vụ ít được quan tâm cơ sở vật chất trong các lĩnh vực công cộng xuống cấp. Tuy nhiên Thái Lan cũng đã có những chuyển đổi tích cực để nâng cao chất lượng cuộc sống con người. 3.3. Một bài học kinh nghiệm rút ra từ thực tiễn phân phối ở các nước ASEAN là sự thành công trong phát triển phụ thuộc vào sự can thiệp một cách có hiệu quả của Nhà nước vào đời sống thực tế vì lợi ích của đại bộ phận nhân dân. Thành công của các nước này thường đi kèm với sự gia tăng vững chức của tiền lương thực tế, năng suất và sự tham gia vào các hoạt động kinh tế của đại đa số dân chúng. Từ hình ảnh phân phối ở Liên Xô chúng ta càng thấy rõ rằng phải luôn xem xét lựa chọn hình thức phân phối phù hợp với điều kiện hoàn cảnh thực tế, với trình độ phát triển của lực lượng sản xuất hiện tại.
15. Chương II: Thực trạng quan hệ phân phối và những giải pháp cơ bản góp phần hoàn thiện quan hệ phân phối ở nước ta trong thời gian tới. 1. Thực trạng quan hệ phân phối trong nền kinh tế nước ta. Một số nét về quan hệ phân phối trong nền kinh tế Việt Nam./ a. Nền kinh tế nước ta đang trong quá trình chuyển biến từ nền kinh tế kém phát triển mang nặng tính tự cấp tự túc và quản lý theo cơ chế kế hoạch hoá tập trung sang nền kinh tế hàng hoá vận hành theo cơ chế thị trường. Chúng ta đã trải qua một thời gian dài của nền kinh tế kế hoạch hoá tập trung. Hậu quả của nó để lại trong nền kinh tế vẫn còn rất nặng nề. Trải qua một thời gian dài của thời kỳ cấp phát, tem phiếu người dân đã quen với tư tưởng chấp hành, mệnh lệnh một số có tư cách dựa dẫm vào đặc biệt là mang nặng tác phong của sự sản xuất nông nghiệp nhỏ bé, thiếu hẳn tác phong công nghiệp. Kết quả nền kinh tế đất nước phát triển chậm chạp. Nước ta được đánh giá ở trình độ chậm phát triển so với thế giới thậm chí có nguy cơ tụt hậu xa về kinh tế so với kinh tế thế giới. Thêm vào đó là một cơ chế quản lý cứng nhắc cồng kềnh làm cản trở bước tiến của nền kinh tế, các quốc liên hệ kinh tế xơ cứng đời sống nhân dân ở mức thấp. Để xoá bỏ những hậu quả này, Đảng và Nhà nước ta đã đưa nền kinh tế phát triển nền kinh tế hàng hoá dựa trên nền kinh tế nhiều thành phần nền kinh tế hàng hoá đã tỏ rõ những ưu thế của nó trong hoàn cảnh nước ta. Nó thúc đẩy xã hội hoá sản xuất, đưa phân công lao động xã hội, chuyên môn hoá ngày càng sâu sắc, thúc đẩy sự phát triển của lực lượng sản xuất, gắn sản xuất với thị trường thúc đẩy quá trình tích cực tập trung sản xuất, giải phóng các mối quan hệ kinh tế ra khỏi sự phát triển của lực lượng sản xuất. Mặt khác chúng ta cũng đang phát triển nền kinh tế theo hướng mở cửa, mở rộng quan hệ hợp tác, kinh tế đối ngoại với nước ngoài. Điều này là phù hợp với xu thế khu vực hoá toàn cầu hoá. Một nền kinh tế hướng ngoại sẽ giúp chúng ta tận dụng được các nguồn lực trong nước đồng thời tranh thủ được các nguồn lực bên ngoài để phát triển kinh tế đất nước.
16. Nền kinh tế nước ta là nền kinh tế có sự quản lý của nhà nước theo định hướng xã hội chủ nghĩa. Trong giai đoạn này sự quản lý của nhà nước là hết sức cần thiết. Vì trong giai đoạn này các hiện tượng tiêu cực vẫn còn tồn tại, đó là tình trạng thất nghiệp, lạm phát khủng hoảng phân hoá bất bình đẳng ô nhiễm Mặt khác chúng còn có xu hướng gia tăng, tác động xấu tới nền kinh tế, kìm hãm sự phát triển của nền kinh tế. Do đó sự quản lý của nhà nước về kinh tế sẽ góp phần ngăn chặn những tình trạng này, tạo sự phát triển ổn định bền vững trong nền kinh tế. Như vậy sự phát triển một nền kinh tế hàng hoá nhiều thành phần về cơ bản là phù hợp với hoàn cảnh nước ta. Nó đã tỏ ra có nhiều ưu điểm song bên cạnh đó nó cũng thể hiện ra những điểm yếu cần được khắc phục. Đó là mặt trái của nền kinh tế thị trường. Do đó chúng ta cũng cần đẩy mạnh hơn nữa vai trò quản lý của nhà nước phải luôn nghiên cứu đề ra những chính sách kinh tế phù hợp để thúc đẩy nền kinh tế phát triển trong điều kiện khống chế được các khuyết tật của nó. Có như vậy mới có thể tạo ra sự tăng trưởng bền vững cho nền kinh tế đưa nền kinh tế nước nhà thoát khỏi nguy cơ tụt hậu. b. Phân phối theo lao động một hình thức phân phối cơ bản trong nền kinh tế thị trường định hướng XHCN ở Việt Nam. Phân phối theo lao động theo Mác nó chỉ có ở hình thức XHCN nhận thức được điều này nhưng do đã quá nóng vội, Đảng và Nhà nước ta muốn nhanh chóng áp dụng nguyên tắc phân phối theo lao động vào nước ta khi nền kinh tế còn trong cơ chế kế hoạch hoá tập trung. Trong thời kỳ này sự phát triển của lực lượng sản xuất còn thấp kém, mọi sự chuẩn bị về tiền đề vật chất còn chưa chín chín muồi, nên trong thời kỳ này phân phối theo lao động đã không đạt được hiệu quả, chúng ta đã đồng nhất CNXH vào sở hữu toàn dân đến hành động nhằm cải tạo các thành phần kinh tế khác bằng mọi giá. Mặt khác chúng ta lại tiến hành phân phối bằng hiện vật làm thủ tiêu vai trò của tiền tệ và thước đo lao động bằng giá trị. Kết quả chúng ta đã không thực hiện được phân phối đúng cho lao động, mặt khác còn dẫn tới sự phân phối bình quân tạo kẽ hở cho những kẻ lười nhác, ỷ
17. lại dựa dẫm, làm mất đi động lực của lao động tích cực, mọi người không lao động hết lòng, không làm hết năng lực của mình do đó đẩy xã hội vào con đường trì trệ,lạc hậu, nghèo nàn, nhận thức rõ những sai lầm t hiếu sót Đảng Nhà nước ta chuyển hướng nền kinh tế tập trung sang nền kinh tế thị trường định hướng XHCN có sự quản lý của Nhà nước, đa dạng hoá các thành phần kinh tế trong đó lấy kinh tế quốc doanh làm nòng cốt, kinh tế tập thể không ngừng được mở rộng theo nguyên tắc hiệu quả tự nguyện. Cơ chế thị trường thông thoáng hơn đã tạo điều kiện cho các thành phần kinh tế phát triển, đưa năng lực sản xuất tăng lên đáng kể, người lao động có thể tự do lựa chọn ngành nghề phù hợp và mặc cả mức lương chấp nhận được. Tất cả những sự chuyển biến này đã tạo tiền đề cho phát huy hiệu quả của nguyên tắc phân phối theo lao động. Tuy nhiên cơ chế thị trường cũng làm nảy sinh những mối quan hệ những sung lực mới gay gắt giữa thành phần kinh tế quốc doanh, tập thể với đối thủ cạnh tranh cảu nó là các thành phần kinh tế cá thể, tư bản. Trong giai đoạn này khi mà chủ trương của ta là phát triển mạnh thành phần kinh tế quốc doanh đã làm nòng cốt phát triển theo định hướng xã hội chủ nghĩa từ khi các thành phần kinh tế đều được tự do phát triển, thành phần kinh tế quốc doanh không còn nhận được sự ưu đãi hay nâng đỡ của nhà nước thì thành phần kinh tế vốn là một hệ thống kinh tế lớn nắm giữ giá trị tài sản lớn nhất của quốc gia lại trở nên suy yếu. Chúng thường gắn với những tài sản cố định cũ kỹ lạc hậu cả bộ máy quản lý cồng kềnh kém hiệu quả, mặt khác kinh tế tập thể cũng bị giải thể ở nhiều nơi. Trong khi đó khu vực kinh tế cá thể, tư bản lại năng động thích ứng với hoàn cảnh tốt hơn, chúng phát triển nhanh chóng thống qua cải tiến kỹ thuật, công nghệ, quản lý hiệu quả giúp thích ứng nhanh chóng cả sự vận động của nền kinh tế thị trường. Đây chính là sự mâu thuẫn cơ bản trong xã hội, làm nảy sinh những nghịch lý. Đó là trong khi thành phần kinh tế quốc doanh cần được phát triển mạnh làm lý luận cơ sở chủ nghĩa, làm cơ sở kinh tế - xã hội để thực hiện phân phối theo lao động làm cơ sở để tạo lập một cơ sở hạ tầng định hướng xã hội chủ
18. nghĩa thì kinh tế quốc doanh lại suy yếu trầm trọng. Chủ trong có ít năm của thời kỳ mở cửa cả về cơ cấu sản xuất về thu nhập của nền kinh tế này suy giảm nghiêm trọng trong khi đó thành phần kinh tế cá thể tư bản lại tăng lên rõ rệt từ 16% năm 1988 lên 43% năm 1992. Tuy còn phát sinh những mâu thuẫn, những nghịch lý trong sự vận động của các thành phần kinh tế. Song với nguyên tắc phân phối theo lao động ta đã làm là động lực to lớn lôi cuốn đại bộ phận quần chúng nhân dân vào công cuộc xây dựng xã hội mới. Đảng và Nhà nước ta đã vận dụng sáng tạo nguyên tắc phân phối theo lao động của chủ nghĩa Mác vào hoàn cảnh cụ thể nước ta đã tạo ra động lực to lớn cho sự nghiệp giải phóng của quần chúng lao động nhằm cải tạo xã hội cũ, xây dựng xã hội mới tốt đẹp hơn, công bằng hơn. c. Một số hình thức thu nhập chủ yếu ở nước ta. Hình htức tiền lương. Tiền lương là một hình thức thu nhập lao động, nó là hình thức thu nhập chủ yếu và có vai trò quan trọng ở nước ta. Do đó để giải quyết tốt vấn đề quan hệ phân phối, phát triển kinh tế chúng ta phải có chính sách tiền lương hợp lý. Trước 9/1985 chế độ tiền lương nước ta là chế độ tiền lương được ban hành năm 1960 và được bổ sung năm 1963. Đó là chế độ cung cấp các mặt hàng thiết yếu định hướng theo tem phiếu. Như vậy trong giai đoạn này lương được thể hiện qua hiện vật, đồng thời nhà nước thực hiện chế độ bán cung cấp về nhà ở, điện nước sinh hoạt. Sau năm 1980 giá cả tăng lên nhưng tiền lương danh nghĩa không tăng. Do đó để giảm bớt khó khăn cho cánbộ công nhân viên nhà nước thực hiện phụ cấp lương tạm thời, đồng thời cũng giảm dần định hướng cung cấp. Như vậy trong giai đoạn này chế độ tiền lương vừ được thực hiện qua hiện vật về tiền với giá thấp, đã gây ra nhiều tiêu cực, không phát huy năng lực sáng tạo người lao động. Do đó nhà nước đã ban hành nghị định 223/HĐBT ngày 1/9/1985 về những biện pháp tiền lương.
19. Năm 1986 đã diễn ra hai lần điều chỉnh tiền lương danh nghĩa bằng chế độ phụ cấp 15% và 40%, áp dụng trở lại chế độ bán 6 mặt hàng định hướng theo giá thấp và theo ba nhóm mức lương. Đến 1987 trợ cấp thêm bằng 100% trên mức lương cấp bậc từ tháng 5 đến tháng 9/1987. Từ 10/1987 điều chỉnh lại mức lương theo giá một số mặt hàng tính lương. Đối với các đơn vị sản xuất kinh doanh hệ số điều chỉnh bằng 13 -15 lần, hành chính sự nghiệp 10 -68 lần các lực lượng vũ trang 11-51 lần. Đến 1988 điều chỉnh thống nhất hệ số tiền lương của công nhân viên chức hành chính sự nghiệp và lực lượng vũ trang lên 13-15 lần thực hiện 3 lần phụ cấp cử mức 30%, 60%, 90% trên tiền lương đã tính lại theo hệ số 13 -15 lần, duy trì tiếp tục 6 mặt hàng nhưng chỉ tính bù giá vào lương theo rút giá thị trường. Năm 1989 tiền lương, trợ cấp sinh hoạt của người hưởng lương và đối tượng chính sách xã hội được tính lại trên cơ sở mứclương tối thiểu và 22.500đ/ tháng. Năm 1990 bù giá những mặt hàng nhà nước điều chỉnh gía, bổ xung, sửa đổi một số chế độ bất hợp lý quy định tại nghị định 235/HĐBT bổ sung một số chế độ với đối tượng chính sách xã hội nhà nước trực tiếp định mức lao động định mức tiền lương duyệt quỹ lương, quy định thang lương, bậc lương cụ thể cho các đơn vị sản xuất kinh doanh phải thực hiện, Nhà nước khống chế lương tối thiểu, không khống chế thu nhập tối đa. Trong khu vực hành chính sự nghiệp, Nhà nước mở rộng cho phép các đơn vị được tổ chức các hoạt động dịch vụ đời sống để tăng thêm thu nhập, các cơ quan nghiên cứu khoa học được phép trực tiếp ký hợp đồng với các cơ quan đơn vị có nhu cầu để tăng thêm thu nhập. Trong quá trình chuyển sang nền kinh tế thị trường có sự điều tiết vĩ mô của nhà nước, có lĩnh vựcchuyển nhanh như xác định tự chủ sản xuất kinh doanh của các đơn vị kinh tế cơ sở, có lĩnh vực chuyển chậm như luật pháp nói chung có lĩnh vực chưa chuyển như cơ chế kiểm soát điều tiết tiền lương Trong các đơn vị sản xuất kinh doanh tồn tại hai kiểu hạch toán, một là tổng doanh thu trừ tổng chi phí, một là đơn giá tiền lương tính trên sản phẩm dẫn đến kết quả là các doanh nghiệp vận dụng hình thức
20. hạch toán phù hợp với mình nhấtđể giảm phần thuế cho nhà nước do đó lãi doanh nghiệp hưởng còn lỗ nhà nước chịu. Chính sách tiền lương theo nghị định 235 HĐBT chỉ giữ được trong một thời gian ngắn sau đó tiền lương thực tế bắt đầu giảm mạnh và giảm liên tục tốc độ tăng lương danh nghĩa chậm hơn tốc độ tăng giá. So với năm 1985 ta thấy. Năm Chỉ số lương Chỉ số vật giá Chỉ số lương thực danh nghĩa tế 1986 1,5 5,872 0,255 1987 3,1 29,42 0,127 1988 13,16 100,51 0,131 1989 102,27 176,90 0,478 Theo số liệu của tổng cục thống kê 1/1989 thì chỉ số giá thị trường xã hội tăng 39,6% lương thực tế tính chung cả nước còn 71,6% trong đó miền Bắc còn 70%, miền Nam còn 73%. Tình hình thực tế đời sống người dân ngày càng sa sút đã gây ra sự phản ứng của các đối tượng trong xã hội. Ở nhiều địa phương có nơi tự định lại mức lương tối thiểu, ở các đơn vị sản xuất kinh doanh đều tự ý tìm mọi cách tăng thu nhập cho mình. Tuy nhiên cũng chỉ một số ít doanh nghiệp làm ăn thực sự có lãi ở các đơn vị hành chính sự nghiệp được phép mở các dịch vụ đời sống để tăng thu nhập. Toàn bộ những thực tế này đã tạo nên sự chênh lệch lớn về thu nhập. Ở ngoài xã hội trong khi mức lương tối thiểu nhà nước quy định là 22.500đ/ tháng thì ngoài xã hội tiền công lao động trả cho lao động thường là 3000 đến 5000đ/ công, ở đó tiền công đã được tiền tệ hoá hoàn toàn và đã tính đến quan hệ cung cầu về lao động. Ngoài ra nhà nước còn thực hiện phân phối gián tiếp qua ngân sách cho công nhân viên chức. Như vậy vấn đề tiền lương ở nước ta cho tới thời kỳ này là còn chưa phù hợp với nền kinh tế hàng hoá nhiều thành phần đang hoạt động trong một thị trường
21. thống nhất. Tiền lương chưa thực sự là thước đo giá trị sức lao động, chưa đảm bảo tái sản xuất giản đơn và mở rộng sức lao động không ngừng, chưa trở thành nguồn thu nhập chủ yếu của người lao động làm công ăn lương, do đó trong thời gian này người lao động không làm hết năng lực thực sự của mình. Tiền lương vừa mang tính bình quân, vừa mang tính bao cấp, nhà nước chưa hoàn toàn làm chủ trong việc kiểm soát và quản lý tiền lương và thu nhập nói chung của người lao động. Từ những năm 1990 trở lại đây Đảng, Nhà nước ta cũng đã nhiều lần tăng mức tiền lương tối thiếu, cải cách chế độ tiền lương. Những thay đổi này đã mang lại những hiệu quả tích cực, đã giảm bớt những sự bất hợp lý trong phân phối tiền lương nói riêng hay trong phân phối thu nhập nói chung. Hình thức địa tô Địa tô là phần thu nhập của chủ sở hữu ruộng đất. Từ trước tới nay nông nghiệp vẫn luôn là ngành kinh tế quan trọng chiếm tỉ lệ lớn trong giá trị tổng sản phẩm quốc dân. Do đó phân phối địa tô có ảnh hưởng trực tiếp đến đời sống kinh tế. Phân phối địa tô chủ yếu được thực hiện qua địa tô chênh lệch I và địa tô chênh lệch II. Từ trước tới nay địa tô chênh lệch I tập trung chủ yếu vào tay nhà nước qua hai hình thức là giá trị thu mua và thuế nông nghiệp. Phân phối địa tô chênh lệch qua giá thu mua được thực hiện theo hai giá, giá nghĩa vụ và giá khuyến khích. Phân phối địa tô chênh lệch I qua thuế nông nghiệp, chính sách thuế nông nghiệp nước ta đã áp dụng đối với miền Bắc từ trước, đến 1976 áp dụng với cả nước. Trước 1983 thuế nông nghiệp thu trên sản lượng hàng năm của diện tích đất sử dụng. Đến 1983 pháp lệnh mới về thuế nông nghiệp quy định căn cứ để xác định hạng đất tính thuế dựa vào năng suất trung bình đạt được trong điều kiện sản xuất bình thường của cây trồng. Thực tế thuế thu gộp cả thuế sử dụng đất và thuế hoa lợi trên đất do đó không khuyến khích đầu tư thâm canh tăng năng suất.
22. Phân phối địa tô chênh lệch II. Địa tô chênh lệch II có được nhờ vào đầu tư thâm canh tăng năng suất, cả năng suất cây trồng và năng suất lao động. Thực tế nông nghiệp nước ta chủ yếu độc canh cây lúa, nổi lên một số tình trạng càng thâm canh thì giá thành càng cao. Đó là vì trong sản xuất trong tình hình thiếu máy móc, công cụ lao động, mặt khác các công cụ, máy móc này lại không đồng bộ, không phù hợp. Mặt khác cán bộ kỹ thuật nông nghiệp còn thiếu quá nhiều công tác quản lý trong nông nghiệp ít được sửa đổi do đó không mang lại hiệu quả. Hình thức lợi nhuận Thời kỳ trước 1989, đó là thời kỳ các quan hệ sản xuất kinh tế được diễn ra theo chiều dọc giữa nhà nước với các doanh nghiệp. Đó là một cơ chế tập trung chỉ huy làm mất khả năng sáng tạo của các đơn vị sản xuất kinh doanh, thủ tiêu khả năng cạnh tranh, thiếu động lực cách mạng khoa học và thay đổi công nghệ, tính bao cấp quan liêu gây lãng phí rất lớn. Do đó nền kinh tế hoạt động kém hiệu quả với tốc độ tăng trưởng rất chậm chạp. Từ năm 1989 đến nay nền kinh tế Việt Nam đã có những bước chuyển biến quan trọng. Trong quá trình chuyển sang nền kinh tế thị trường định hướng XHCN có sự quản lý của nhà nước, để phát huy tính sáng tạo, tăng hiệu quả sản xuất kinh doanh, nhà nước đã đặt ra các doanh nghiệp trong mối quan hệ trực tiếp với thị trường. Nhằm mở rộng quyền tự chủ cho các doanh nghiệp trong sản xuất kinh doanh, xoá bỏ mọi ách tắc trở ngại trong sản xuất và lưu thông, từng bước tạo ra thị trường thống nhất hoàn chỉnh trong cả nước, xoá bỏ bao cấp giá, thực hiện một mức giá vật tư, điều chỉnh mức lãi suất theo từng thời kỳ khuyến khích mọi thành phần kinh tế đầu tư sản xuất kinh doanh trong môi trường cạnh tranh lành mạnh và bình đẳng với nhau trước pháp luật. Các phương hướng chính xác và biện pháp của nhà nước là đúng đắn xong đa số các doanh nghiệp không chuyển biến kịp thời. Do đó trong giai đoạn đầu phần lớn các doanh nghiệp bị đình đốn làm ăn thua lỗ, thu hẹp sản xuất, tạm ngừng sản xuất. Do đó nhà nước phải thực hiện hỗ trợ tạo điều kiện giúp đỡ các
23. doanh nghiệp. Chuyển sang cơ chế thị trường nhà nước quy định và cho phép các doanh nghiệp tính lợi nhuận theo cấu thành giá và lợi nhuận đó là lãi bình quân. Nhà nước đánh thuế thu nhập trên mức lãi của doanh nghiệp, trước tình hình này nhiều doanh nghiệp đã tìm cách làm biến tướng để giảm số lợi nhuận ghi trên sổ sách để trốn thuế. Tình trạng này dẫn đến các doanh nghiệp có những sản phẩm độc quyền và sản phẩm tinh luôn luôn có nhiều lợi nhuận, ngược lại ở các xí nghiệp sản xuất sản phẩm cơ khí thường xuyên thua lỗ, thậm chí phá sản. Như vậy chính sách, cơ chế phân phối thu nhập và lợi nhuận nói riêng nước ta còn nhiều điểm chưa hợp lý. Đây là nguyên nhân quan trọng tạo ra tình trạng “lãi giả lỗ thật, lỗ giả lãi thuật” ở nước ta. Đó là nhiều doanh nghiệp đã tìm mọi cách ghi tăng chi phí để giảm số lợi nhuận thực tế và do đó làm giảm phần thuế đánh trên thu nhập mà họ phải nộp cho nhà nước. Như vậy đòn bảy kinh tế của lợi nhuận ở nước ta chưa thực sự phát huy đúng với sức mạnh vốn có của nó. Đó là cơ chế hình thành và phân phối lợi nhuận còn chưa hợp lý. Do đó để pt kinh tế tất yếu phải đổi mới cơ chế hình thành và phân phối lợi nhuận ở nước ta. 1.2. Những ưu nhược điểm và nguyên nhân dẫn tới những nhược điểm trong quan hệ phân phối ở nước ta * Cùng với quá trình chuyển biến từ cơ chế kế hoạch hoá tập trung sang nền kinh tế thị trường có sự quản lý của nhà nước theo định hướng xã hôị chủ nghĩa, quan hệ phân phối ở nước ta cũng dần được cải tiến thay đổi cho phù hợp. Chúng ta đã vận dụng sáng tạo quan điểm của chủ nghĩa Mác để xây dựng một hệ thống quan hệ phân phối phù hợp. Chúng ta đã xây dựng nguyên tắc phân phối theo lao động và coi đó là nguyên tắc phân phối cơ bản trong nền kinh tế nước nhà. Và cùng với nguyên tắc phân phối theo vốn, tài sản và nguyên tắc phân phối thông qua các quỹ phúc lợi xã hội chúng ta đã cơ bản tạo dựng được một hệ thống các nguyên tắc phân phối. Chúng ta đã sớm nhận thức được vai trò to lớn của phân phối đối với pt kinh tế xã hội vì vậy đã không ngừng cải tiến nhằm hoàn thiện hệ
24. thống cơ chế chính sách về phân phối cho phù hợp với hoàn cảnh đất nước để thúc đẩy kinh tế phát triển tạo cơ cơ cho sự tăng trưởng bền vững. Trong phân phối thu nhập chúng ta cũng đã có những bước chuyển đổi linh hoạt trong các hình thức phân phối qua mỗi giai đoạn phát triển của kinh tế đất nước. Từ đó cũng đã tạo được những thàn quả nhất định, tuy còn nhỏ nhưng nó sẽ là cơ sở để thúc đẩy hoàn thiện trong một thời gian ngắn tới. Tuy chúng ta đã sớm quan tâm đến vấn đề phân phối và luôn tìm giải pháp để giải quyết phân phối cho hợp lý nhưng trong quá trình thực hiện chúng ta cũng có những hạn chế nhất định. Phân phối theo lao động đã được nước ta thực hiện trong một thời gian dài nhưng vẫn chưa phát huy hết hiệu quả của nó, vẫn chưa thực sự khuyến khích người lao động hăng say lao động sáng tạo. Phân phối theo lao động cũng chưa làm được nhiều trong góp phần tạo dựng sự công bằng trong xã hội. Vấn đề phân phối thu nhập cũng chưa được thực hiện một cách hợp lý. Trong đó vấn đề tiền lương vẫn còn nhiều bất cập, khoảng cách về mức lương giữa các loại lao động là rất lớn do đó dẫn tới sự phân hoá mức sống giữa các tầng lớp trong xã hội. Nguyên nhân dẫn tới tình trạng này là do cơ cấu chính sách tiền lương còn nhiều điểm chưa hợp lý, mức lương tối thiểu mặc dù đã được nâng lên nhiều lần nhưng vẫn còn ở mức thấp so với thu nhập trung bình của lao động xã hội. Mặt khác mức lương tối thiểu vẫn chưa được đảm bảo thực hiện trong toàn xã hội. Một nguyên nhân khác là từ cơ chế chính sách của nhà nước chúng ta vẫn chưa có công cụ hữu hiệu để kiểm soát và điều tiết chống độc quyền. Chúng ta vẫn chưa phân chia giữa các loại lợi ích một cách hơpọ lý giữa cá nhân, doanh nghiệp và nhà nước. Mặt khác trong vẫn đề chỉ đạo thực hiện các chính sách điều chỉnh phân phối thu nhập còn thiếu đồng bộ và không thống nhất. Từ những nguyên nhân trên đã gây ra những tình trạng bất công trong xã hội về tiền lương hay thu nhập nói chung giưa các loại lao động trong xaz hội. 2. Những giải pháp cơ bản góp phần hoàn thiện quan hệ phong phú ở nước ta.
25. 2.1.Giải pháp phân phối theo lao động trong cơ chế thị trường định hướng XHCN. Để thực hiện phân phối theo lao động một cách hiệu quả chúng ta phải không ngừng nâng cao vai trò quản lý của nhà nước trong nền kinh tế. Cần phải đổi mới toàn diện quan niệm và phương pháp công tác cán bộ, từ khâu đánh giá, tuyển chọn sử dụng, bố trí cán bộ nhất là những cán bộ chủ chốt. cơ chế thị trường đòi hỏi phải tập trung được trong bộ máy nhà nước những con người có tài đức, nhìn xa trông rộng, dám làm, dám chịu trách nhiệm, tính toán hiệu quả giữ nghiêm kỷ cương phép nước. Công tác đánh giá tuyển dụng cán bộ phải căn cứ vào những tiêu chuẩn cơ bản , phải lựa chọn những người có tư tưởng kiên định vững vàng, những người một lòng trung thành với Đảng, với nhân dân, những người sẵn sàng làm hết năng lực của mình và đặc biệt là phải có đủ năng lực ngang tầm nhiệm vụ. Phải dân chủ hoá trong công tác cán bộ để tránh những tư thù, họ hàng gia thế, bè phái, đề cao yêu cầu tuyển chọn thận trọng công tâm. Muốn làm được tất cả những việc đó phải gắn liền với công tác giáo dục đào tạo, bồi dưỡng năng lực theo trình độ từ thấp đến cao. Chúng ta phải đổi mới nội dung phương pháp đào tạo dạy và học, học và hành cần phải đầu tư cho thực hành hơn nữa. Chỉ có như vậy chúng ta mới đào tạo được những con người giàu năng lực, những cán bộ có đức có tài có thể gánh lấy trách nhiệm quản lý đất nước. Bên cạnh việc đổi mới bộ máy quản lý nhà nước chúng ta cũng cần đẩy mạnh sự nghiệp công nghiệp hoá hiện đại hoá hơn nữa để có thể nâng cao năng lực sản xuất xã hội. Khi lực lượng sản xuất phát triển sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho sản xuất ra một lượng sản phẩm hàng hoá dồi dào hơn, tạo ra cơ sở tiền đề cho phân phối theo lao động một cách thuận lợi hơn. Công nghiệp hoá sẽ mang lại một năng suất lao động xã hội lớn hơn, thúc đẩy tăng trưởng và phát triển kinh tế, khắc phục nguy cơ tụt hậu ngày càng xa về kinh tế giữa nước ta với các nước trên
26. thế giới, ổn định và nâng cao đời sống nhân dân. Công nghiệp hoá hiện đại hoá cũng sẽ củng cố và tăng cường vai trò kinh tế của nhà nước, tạo công ăn việc làm, khuyến khích sự phát triển tự do và toàn diện của mỗi cá nhân. 2.2. Hoàn thiện hệ thống chính sách của nhà nước Các chính sách nhà nước luôn có ảnh hưởng mạnh mẽ đến đời sống kinh tế xã hội. Do đó chúng ta phải không ngừng đổi mới hoàn thiện hệ thống chính sách trong đó có các chính sách xã hội đối với các nhóm xã hội ở nước ta. Chính sách đối với nông dân: Trong điều kiện Việt Nam nông dân chiếm tới 70% dân số lao động do đó chính sách xã hội đặc thù đối với nông dân phải được đặt lên hàng đầu. Trong đó có chính sách ưu tiên phát triển nông nghiệp và phát triển toàn diện kinh tế nông thôn bao gồm nông, lâm, ngư nghiệp, công nghiệp nông thôn và dịch vụ, bằng cách hình thức thích hợp đưa người nông dân làm chủ đích thực ruộng đất. Đổi mới và ổn định chính sách thuế nông nghiệp. Có quy hoạch và chính sách xây dựng nông thôn mới xã hội chủ nghĩa, với phong cách công nghiệp. Đổi mới đội ngũ quản lý nông nghiệp và nông thôn cần tích cực đẩy mạnh đầu tư cho nông thôn, thực hiện trợ giá hay trợ giúp người dân tìm kiếm thị trường tiêu thụ. Chính sách đối với công nhân. Cùng với sự phát triển đất nước công nhân đã và sẽ trở thành lực lượng sản xuất có tính quyết định xã hội. Do đó cần có chính sách xã hội đối với tầng lớp này, phải tạo điều kiện cho họ nâng cao tay nghề, phải giải quyết đúng đắn vấn đề tiền công và thu nhập thực tế cho họ. Chính sách xã hội đối với tầng lớp thợ thủ công: Chúng ta phải có biện pháp đầu tư và khuyến khích phát triển các ngành nghề truyền thống, đặc biệt là các ngành có lợi thế xuất khẩu. Đối với tầng lớp sinh viên nói riêng hay trí thức nói chung, phải đảm bảo quyền tự do lao động sáng tạo cho họ. Đánh giá đúng năng lực và tạo điều kiện cho năng lực được sử dụng đúng và phát triển.
27. Đối với các viên chức nhà nước phải trả lương cho họ một cách hợp lý để họ có thể yên tâm lao động. Đối với nhóm quân nhân, cần quy định rõ bảng lương ngành nghề cho sĩ quan, quân nhân chuyên nghiệp, có chế độ phụ cấp trợ cấp hợp lý để họ yên tâm công tác. Chính sách kinh tế xã hội đối với các thành phần kinh tế nói chung và kinh doanh tư nhân nói riêng: phải tạo điều kiện thuận lợi cho họ lao động sáng tạo giảm bớt sự cồng kềnh trong hệ thống luật pháp để các thành phần kinh tế có thể phản ứng linh hoạt trước sự thay đổi của thị trường. Bên cạnh đó nhà nước cũng cần có chính sách hỗ trợ về vốn và kỹ thuật cung cấp kịp thời cho các nhu cầu trong sản xuất kinh doanh. Hoàn thiện hệ thống chính sách kinh tế xã hội sẽ góp phần đưa nền sản xuất phát triển ổn định, bền vững, nâng cao kết quả lao động xã hội tạo điều kiện thuận lợi cho phân phối công bằng hơn. 2.3. Giải quyết tốt mối quan hệ giữa các lợi ích kinh tế Trong xã hội nước ta hiện nay, hệ thống lợi ích kinh tế gồm 3 nhóm lợi ích kinh tế cơ bản. Đó là lợi ích nhà nước, lợi ích tập thể và lợi ích bản thân người lao động. Giải quyết tốt mối quan hệ giữa ba nhóm lợi ích tạo sự thống nhất giữa chúng sẽ dấn đến sự liên hệ chặt chẽ và thâm nhập lẫn nhau giữa chúng. Do đó chúng ta phải chú ý tới lợi ích toàn xã hội trong điều kiện lâu dài, vì lợi ích này bao quát những lợi ích căn bản của tập thể những người lao động và của mỗi thành viên trong xã hội. Đồng thời cũng phải chú ý thực hiện lợi ích cá nhân để thực hiện một cách đầy đủ nhất lợi ích xã hội nói chung hay tập thể những người lao động nói riêng. Trong quá trình thực hiện sự kết hợp giữa các lợi ích kinh tế cần nhận thức rõ lợi ích cá nhân là động lực trực tiếp mạnh mẽ nhất để có chính sách đúng đắn nhằm lôi cuốn mọi người tham gia xây dựng nền kinh tế mới. Lợi ích kinh tế vừa có tính vật chất lại vừa có tính xã hội, nó thoả mãn nhu cầu vật chất của con người trong những quan hệ sản xuất nhất định. Do đó việc
28. thực hiện đúng đắn lợi ích kinh tế sẽ góp phần tạo dựng sự công bằng xã hội: Trong thời kỳ đầu của nền kinh tế thị trường ở nước ta, do nền kinh tế phát triển theo hướng đa dạng hoá các hình thức sở hữu, các thành phần kinh tế do đó còn tồn tại nhiều loại lợi ích kinh tế khác nhau. Tất yếu còn tồn tại sự mâu thuẫn giữa các lợi ích kinh tế. Do đó chúng ta phải kịp thời phát hiện những mâu thuẫn này để tìm cách giải quyết, khắc phục. 2.4. Một số giải pháp về phân phối thu nhập ở Việt Nam a) Giải pháp về tiền lương Phải làm cho tiền lương thực sự trở thành giá cả của sức lao động. Muốn vậy mức lương cho người lao động phải thể hiện trình độ học vấn, tay nghề, quá trình lao động. Mức lương phải đảm bảo cho tái sản xuất sức lao động phải đảm bảo cho người lao động có mức sống ổn định và họ muốn làm giàu thì buộc phải làm thêm nhiều việc. Có như vậy tiền lương mới khuyến khích người lao động tìm mọi cách nâng cao trình độ tay nghề, khuyến khích thế hệ trẻ ra sức học tập để không ngừng nâng cao trình độ văn hoá, khoa học kỹ thuật và nghiệp vụ sản xuất kinh doanh. Để tiền lương thực sự trở thành một đòn bảy kinh tế, chúng ta phải tiếp tục hoàn thiện chính sách tiền lương, phải đưa mức lương gắn liền với trình độ phát triển kinh tế và xã hội, hiệu quả sản xuất kinh doanh phải tiếp tục nâng dần mức tiền lương tối thiểu. Và tiếp tục hoàn thiện cơ chế quản lý phân phối tiền lương cho người lao động. Đối với lĩnh vực sản xuất kinh doanh, ngân sách nhà nước phải cắt hẳn những khoản bao cấp và nhà nước cần thực hiện kiểm soát và điều tiết thu nhập của doanh nghiệp. Trong lĩnh vực hành chính sự nghiệp nhà nước phải hoàn toàn thực hiện khoán quỹ lương theo khối lượng công việc. b) Giải pháp về địa tô Địa tô là một hình thức thu nhập nên những giai rpháp về địa tô trước hết liên quan đến sản xuất và sau đó là đến phân phối cụ thể được thể chế hoá qua đường lối chủ trương, chính sách.
29. Để giải quyết vấn đề địa tô chúng ta phải tiến hành đánh giá lại ruộng đất về mặt kinh tế và xác định giá cách loại ruộng đất, đánh thuế vào tất cả các chủ thể sử dụng tài nguyên đất đai. Đổi mới chính sách thuế dựa vào lí luận địa tô và tình hình thực tiễn đất đai nước ta. Cần phân biệt rõ hai loại thuế đất và thuế nông nghiệp. Tăng thu và phân phối địa tô chênh lệch II, cần có chính sách khuyến khích phục hồi mở mang phát triển đối với những cây con đặc sản, những hàng truyền thống. c) Giải pháp về lợi nhuận Đó là phải đổi mới cơ chế hình thành và phân phối lợi nhuận nhà nước cần thông qua bộ máy quản lý đẩy mạnh kiểm tra.
30. TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Các Mác – Ph.Ănghen – V.I Lênin – J.Stalin . Bàn về quan hệ phân phối. NXB Sự thật. 2. Giáo trình kinh tế chính trị Mác – Lênin. NXB Giáo dục 3. Một số vấn đề chính sách xã hội ở nước ta hiện nay. NXB Chính trị quốc gia, 1993. 4. Phân phối thu nhập trong nền kinh tế thị trường. NXB Thống kê Hà Nội, 1994. 5. Tăng trưởng kinh tế và phân phối thu nhập. NXB Khoa học – xã hội, 1993. 6. Tạp chí kinh tế phát triển. 7. Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VII, IX. NXB Sự thật Hà nội.
31. Mục lục A. Lời mở đầu B. Nội dung Chương I: Một số vấn đề lý luận chung về phân phối 1. Tính tất yếu khách quan của quan hệ phân phối 2. Bản chất của quan hệ phân phối 3. Kinh nghiệm thực hiện phân phối ở một số nước trên thế giới. Chương II: Thực trạng quan hệ phân phối và những giải pháp cơ bản góp phần hoàn thiện quan hệ phân phối ở nưóc ta trong thời gian tới. 1. Thực trạng quan hệ phân phối trong nền kinh tế nước ta. 2. Những giải pháp cơ bản góp phần hoàn thiện quan hệ phân phối C. Kết luận