Cẩm nang sức khỏe gia đình (tt)

Nội dung text: Cẩm nang sức khỏe gia đình (tt)

1. Cẩm nang sức khỏe gia đình Chế độ dinh dưỡng Cơ thể hấp thụ và tích lũy chất béo lại ở dạng mỡ như 27. CHẾ ĐỘ DINH DƯỠNG một dạng năng lượng dành cho hoạt động của các bắp thịt và các cơ quan. Bạn có thể tưởng tượng giống như có nhiều a. Kiến thức chung dạng nhiên liệu khác nhau bạn có thể cho vào xe gắn máy của bạn: xăng loại một, xăng loại hai Các dạng chất béo Dinh dưỡng chi phối hoàn toàn trong sự tăng trưởng và bạn đưa vào cơ thể cũng tương tự như vậy. Có thể tạm chia hoạt động của cơ thể bạn, cũng đơn giản như động cơ cần ít nhất là hai loại. Loại chất béo đã bảo hòa1 và loại chất nhiên liệu. Điều phức tạp hơn ở đây là, cơ thể là một “động béo không bão hòa.2 Sự khác biệt giữa hai loại chất béo này cơ sống”, nên nhiên liệu dành cho nó không đơn giản chút chính là cách sắp xếp khác nhau của các phân tử. nào. Loại chất béo không bão hòa là loại mà cơ thể dễ hấp thụ Trẻ con lớn lên và phát triển bình thường, hoặc có thể nhất. Loại này dễ dàng nhận ra qua đặc điểm là chúng phải chịu đựng vấn đề sức khỏe nào đó đôi khi kéo dài suốt thường ở dạng lỏng. Các dạng dầu, mỡ mà bạn không thấy đời, chỉ vì cha mẹ không có đủ những hiểu biết về dinh đóng cứng lại khi để lâu. Ngược lại, chất béo bão hòa là loại dưỡng. mà cơ thể rất khó hấp thụ. Đặc điểm của chúng là thường Bác sĩ điều trị cho nhiều bệnh nhân cùng một bệnh như luôn ở dạng đông lại, ngay cả ở nhiệt độ trung bình trong nhau, nhưng một số bệnh nhân có thể có kết quả điều trị phòng. Trong loại này bao gồm hầu hết các chế phẩm bằng khả quan hơn những người khác, nhờ kết hợp chế độ dinh mỡ động vật, bơ và các loại dầu ăn mà bạn thấy đông lại dưỡng thích hợp. khi để lâu. Thật không may là, chỉ trừ một số trường hợp đặc biệt, Vấn đề thứ hai là cholesterol. còn thì các bác sĩ không can thiệp nhiều vào chế độ dinh Cholesterol là một chất được tạo thành hoàn toàn bởi các dưỡng hàng ngày của bạn – thường chỉ là những lời khuyên tế bào trong cơ thể động vật. Cơ thể chúng ta cần một lượng rất hạn chế. Vì thế, bạn cần phải tự trang bị cho mình nhỏ cholesterol, nhưng trong điều kiện thông thường thì cơ những hiểu biết nhất định về dinh dưỡng. thể có khả năng tự sản sinh ra lượng cholesterol cần thiết Những hiểu biết chung về vitamin và khoáng chất, cũng đó. Thực vật không có khả năng tạo ra cholesterol trong tế như các thành phần chính trong khẩu phần, ngày nay đã trở bào. Vì thế, tất cả nguồn cung ứng cholesterol dĩ nhiên là có thành khá phổ biến cho hết thảy mọi người, vì ngay ở học được từ động vật, như trứng, thịt, sữa đường chúng ta đã được trang bị khá đầy đủ. Tuy nhiên, một Vấn đề ở đây là, có thể bạn đã biết những tai hại của số vấn đề đòi hỏi chúng ta cần tìm hiểu sâu hơn và cập nhật cholesterol và rất muốn tránh xa chất này, nhưng bạn lại hơn, vì nó liên quan đến khả năng sống khỏe mạnh của mỗi không thể sẵn lòng từ bỏ tất cả thực phẩm từ thịt động vật người. Có hai vấn đề bạn cần biết nhiều hơn. Vấn đề thứ nhất là chất béo. 1 saturated fat 2 unsaturated fat – 138 – – 139 –
2. Cẩm nang sức khỏe gia đình Chế độ dinh dưỡng hoặc các chế phẩm từ sữa. Bởi vì thực phẩm loại này ngoài ngưỡng như trước đây, mà còn là thực sự vì quan tâm đến cholesterol ra còn chứa rất nhiều dinh dưỡng cần thiết khác. sức khỏe. Vì vậy, tốt nhất là bạn phải hiểu rõ loại thực phẩm nào mà Chế độ ăn chay loại trừ rất nhiều nguy cơ cho cơ thể bạn, bạn đang sử dụng. nhưng cũng cần lưu ý một số yếu tố. Trong chế độ ăn chay, Các loại thịt càng có nhiều mỡ thì càng chứa nhiều bạn cần đặc biệt quan tâm đến vitamin B12, vitamin D, các cholesterol. Các loại thịt bò, thịt heo thuộc nhóm này. Thịt khoáng chất như calcium, sắt và một hàm lượng đạm thích gia cầm như gà, vịt thuộc nhóm chứa ít cholesterol hơn, và hợp. Nếu bạn biết chú ý cân đối, các yếu tố này hoàn toàn các loại cá có ít cholesterol nhất. có thể có được đầy đủ trong chế độ ăn chay, nhưng chúng Tuy nhiên, lượng cholesterol trong máu quá thấp cũng thường bị thiếu hụt nếu bạn không quan tâm đến. dẫn đến những nguy cơ khác. Những người có hàm lượng Nếu bạn không phải là người ăn chay vì lý do tín ngưỡng, cholesterol thấp dưới 16 phần ngàn có tỷ lệ mắc các bệnh hãy thử chế độ ăn chay xen kẻ với chế độ ăn thông thường như ung thư, đột quỵ hoặc thậm chí đột ngột tử vong cao hơn của bạn. Bạn sẽ thấy rõ sự khác biệt khi tăng thêm lượng người bình thường. Các cuộc nghiên cứu mới đây đưa ra tính rau cải và đạm thực vật thay vì là những bữa ăn nặng nề toán rằng, ở những người có lượng cholesterol thấp dưới 16 đầy các loại thịt động vật, và bạn sẽ tự cảm nhận được cảm phần ngàn, tử vong do những nguyên nhân khác đã vượt lên giác dễ chịu trong dạ dày khi không phải tiêu hóa quá nhiều cao hơn nhiều so với việc giảm nguy cơ mắc bệnh tim mạch. thịt cá sau bữa ăn. Và quan trọng hơn hết, bạn đã tự giảm Các loại cá là nguồn đạm tốt hơn thịt, vì chúng chẳng bớt được mối lo ngại về tăng cholesterol trong máu, một những ít cholesterol, mà cũng ít chất béo hơn nữa. Nhưng hiện tượng dẫn đến các bệnh về tim mạch. nguồn cung cấp cá thường không được kiểm soát kỹ như các nguồn cung cấp thịt. Trong khi người ta có thể kiểm soát Nguy cơ thiếu dinh dưỡng cho những người lớn tuổi dịch bệnh và các điều kiện vệ sinh thực phẩm đối với tất cả Một cuộc nghiên cứu gần đây cho thấy ngày càng có các lò mổ thịt, thì không ai có thể kiểm soát được nguồn nhiều số người lớn tuổi đã về hưu có nguy cơ thiếu hụt dinh cung cấp cá từ đại dương cũng như tất cả các sông ngòi, dưỡng, dẫn đến nhiều chứng bệnh khác nhau và thậm chí kênh rạch. Cá biển đôi khi lẫn những loại cá lạ gây ngộ độc, rút ngắn tuổi thọ. hoặc thậm chí khả năng ngộ độc là do những thứ mà chúng Điều đáng chú ý ở đây là, sự thiếu hụt dinh dưỡng không đã ăn vào, đặc biệt là khi đánh bắt ở những vùng biển bị ô phải do không đủ thức ăn, mà là do họ không muốn ăn nhiễm. nhiều như trước đây nữa. Cá được đánh bắt ở những kênh rạch hoặc ao hồ có độ ô Có nhiều nguyên nhân dẫn đến hiện tượng thực tế này. nhiễm cao cũng có khả năng gây nhiễm độc cho người ăn. Những người lớn tuổi và về hưu bắt đầu thay đổi cuộc sống Hiện nay, khuynh hướng thay thế nguồn đạm động vật khá đột ngột. Họ không còn những quan hệ xã hội rộng rãi bằng đạm thực vật ngày càng được khuyến khích hơn. Nhiều như trước. Và đáng ngại nhất là với những gia đình mà con người theo chế độ ăn chay không chỉ thuần vì lý do tín cái bận rộn công việc bên ngoài không có nhiều thời gian – 140 – – 141 –
3. Cẩm nang sức khỏe gia đình Chế độ dinh dưỡng dành cho họ. Thậm chí, nhiều người còn phải sống tuổi già Dinh dưỡng cho người già vì thế rõ ràng là một vấn đề của mình một cách cô đơn, xa hẳn con cái. Những chăm sóc mà xã hội cần phải quan tâm hơn nữa. về vật chất không thể bù đắp được sự thiếu hụt về tình cảm của họ. Họ không còn những bữa ăn vui vẻ chia sẻ với nhiều Thức ăn trị bệnh ung thư người như trước đây. Và những người rơi vào trường hợp đó Ngoài việc cung cấp dinh dưỡng theo nhu cầu thông không còn cảm thấy ngon miệng, không có nhu cầu ăn nhiều thường của chúng ta, các loại thực phẩm này còn được đặc nữa. Nhiều người chỉ muốn ăn qua loa một món nào đó cho biệt chú ý để sử dụng như một phương tiện điều trị bệnh qua bữa, không còn quan tâm nhiều đến việc chuẩn bị một nữa. bữa ăn tươm tất như trước đây. Trị bệnh bằng cách sử dụng những thứ mà bạn ăn vào sẽ Một nguyên nhân khác nữa là sự suy yếu do tuổi già. Khả mang lại một hiệu quả hoàn toàn tự nhiên, ít có những tác năng hấp thụ dinh dưỡng cũng như khả năng tiêu hóa của dụng phụ như dùng thuốc. Mặc dù vẫn còn nhiều hạn chế, họ không còn như trước. Họ thực sự cần có một chế độ dinh nhưng các nhà nghiên cứu hy vọng rằng sẽ ngày càng hiểu dưỡng đặc biệt hơn, dễ tiêu hóa hơn, ngon miệng hơn và biết nhiều hơn về lãnh vực này. giàu dinh dưỡng hơn. Thế nhưng rất ít người quan tâm đến Viện Ung thư Quốc gia Hoa Kỳ1 kết hợp với nhiều nhà điều này. Và kết quả là tiến trình của sự già yếu càng được nghiên cứu độc lập, cùng với Cơ quan Quản lý Thực phẩm và thúc đẩy nhanh chóng hơn nữa do sự thiếu hụt về dinh Dược phẩm Hoa Kỳ2 đang phối hợp nghiên cứu tính năng trị dưỡng. ung thư của một số loại thức ăn thông thường, nhắm đến Những người già phải tự nấu ăn thì càng kém may mắn việc đưa chúng vào trong chế độ ăn đặc biệt nhằm điều trị hơn. Họ không còn đủ sự linh hoạt như trước đây nữa nên cho bệnh nhân. Bước đầu, các nhà nghiên cứu đang tập sẽ chọn ăn những món thật đơn giản, khô khan, thay vì trung nghiên cứu những chất chiết xuất từ trái cây họ cam phải khó nhọc hàng nhiều giờ để chuẩn bị một bữa ăn tươm quýt, củ tỏi, đậu nành và một số loại rau củ khác như cà-rốt, tất. Và như vậy đương nhiên dẫn đến thiếu hụt về dinh củ cải, rau mùi tây, cần tây dưỡng. Hiệu quả chống ung thư của củ tỏi đang được xem xét rất Một nguyên nhân thường gặp nữa là khó khăn của người kỹ lưỡng. Trong thực tế, các nhà nghiên cứu ở Trung tâm Y già trong việc ăn uống. Răng yếu, răng rụng, đau răng là khoa thuộc đại học Nebraska đang nghiên cứu phương thức những nguyên nhân trực tiếp khiến họ không còn thích thú mà củ tỏi tác động vào phản ứng của cơ thể đối với trong bữa ăn. Một số khác thay đổi về vị giác, khứu giác acetaminophen, hoạt chất rất phổ biến trong các loại thuốc nên không còn cảm nhận tốt mùi vị của món ăn. Một số giảm đau thông dụng. thuốc điều trị bệnh – mà người già lại rất thường có bệnh – gây phản ứng phụ làm mất đi cảm giác thèm ăn, gây buồn nôn hoặc khô miệng, khô lưỡi và khiến cho người già càng 1 lười ăn. the National Cancer Institute 2 the Food and Drug Administration – 142 – – 143 –
4. Cẩm nang sức khỏe gia đình Chế độ dinh dưỡng Lý do khiến các nhà nghiên cứu tiến hành việc nghiên thường xảy ra. Một vài loại cá đã được biết thường gây ngộ cứu phương thức mà củ tỏi tác động với acetaminophen là độc như cá nóc chẳng hạn, cần phải tránh xa. bởi vì, cơ thể thực hiện tiến trình xử lý các tác nhân gây – Không ăn các loại thức ăn đã có dấu hiệu ôi thiu. Bạn ung thư theo cùng một cách như xử lý lượng acetaminophen có thể tiếc rẻ khi bỏ chúng đi, nhưng những gì bạn phải bỏ đưa vào cơ thể. Các nhà nghiên cứu hy vọng là, bằng vào ra khi ăn chúng vào có thể còn nhiều hơn thế nữa. việc hiểu rõ cách tác động của củ tỏi đối với acetaminophen, – Nên giới hạn lượng thịt cá bạn ăn mỗi ngày, tăng thêm người ta sẽ có thể hiểu được cách mà củ tỏi tác động đến các lượng rau, củ, quả Nếu có thể được, thay thế nguồn đạm từ tác nhân gây ung thư. thịt cá bằng các loại đậu xanh, đậu nành sẽ an toàn hơn Cho đến nay, các nhà nghiên cứu tin là củ tỏi có thể giúp nhiều. Các thức ăn chế biến từ đậu nành như tàu hủ ky, đậu bảo vệ chống lại bệnh ung thư. Qua các trường hợp thử phụ có thể cung cấp lượng đạm không thua gì thịt, cá. nghiệm trên động vật, củ tỏi ngăn chặn sự phát triển của – Tập thói quen ăn nhiều các loại rau cải. Ngoài hàm các dạng ung thư ruột, ung thư thực quản và ung thư da. Một lượng dinh dưỡng tự nhiên dễ hấp thụ được đưa vào cơ thể, điều có lợi nữa khi ăn tỏi là, nó giúp giảm thấp hàm lượng thức ăn nhiều rau cải còn có khả năng giúp phòng tránh cholesterol trong máu. Các nghiên cứu gần đây cho thấy là được rất nhiều chứng bệnh về điều tiêu hóa cũng như các củ tỏi có thể giúp làm giảm đến 12% mức cholesterol. bệnh tim mạch. Với các nghiên cứu theo hướng này, các nhà nghiên cứu – Nếu bạn quyết định ăn chay, chú ý nhiều đến lượng hy vọng sẽ tiến đến việc sản xuất ra những loại thực phẩm đạm từ các cây họ đậu và các loại vitamin B12, vitamin D. hỗn hợp đặc biệt có thể giúp chống lại bệnh ung thư cho Chế độ ăn chay thường rất dồi dào các loại vitamin khác, nhiều người. nhưng dễ thiếu hụt 2 loại vitamin này. Ngoài ra cũng phải chú ý đến các khoáng chất như calcium và sắt. b. Những điều nên làm – Chế độ dinh dưỡng dành cho người già, trẻ con và phụ nữ có thai phải được đặc biệt chú ý. Người già có sức hấp – Hạn chế ăn các món ăn chiên, xào nhiều dầu mỡ. Thay thụ kém, trẻ con cần phát triển, và phụ nữ có thai cần lượng vì rán thịt trong chảo, bạn có thể thay đổi bằng cách nướng dinh dưỡng gấp đôi mức thông thường. trên bếp lò, một số mỡ sẽ tan ra và chảy bớt đi. – Nếu có thể, không nên bỏ qua bữa ăn sáng. Bạn có thể – Chọn các loại thịt ít mỡ. Thịt gà, vịt và các loại cá sẽ ăn bữa sáng đơn giản hơn bữa ăn trưa, và ăn bữa tối với có lợi hơn các loại thịt nhiều mỡ. những thức ăn nhẹ, dễ tiêu. Nhưng không ăn sáng tạo nhiều – Ăn nhiều cá và các món hải sản tốt hơn các loại thịt. bất lợi cho cơ thể. Nên chế biến đơn giản, như luộc, nấu canh thay vì là – Nếu có người già trong nhà, tốt nhất là hãy theo dõi chiên xào với nhiều dầu mỡ. khẩu phần ăn của họ bằng vào lượng dinh dưỡng cần thiết. – Khi mua cá, chỉ chọn những loại cá quen thuộc và còn Người già rất cần một chế độ ăn đặc biệt nhằm đảm bảo đủ tươi. Ngộ độc cá biển khi ăn phải các loại cá lạ là điều rất dinh dưỡng để sống khỏe mạnh. – 144 – – 145 –
5. Cẩm nang sức khỏe gia đình Rối loạn độ đường trong máu – Khi cần đến các loại vitamin, bạn có thể tham khảo nhanh một vài hướng dẫn sau: 28. RỐI LOẠN ĐỘ ĐƯỜNG TRONG MÁU ¾ Vitamin A thường có nhiều trong lòng đỏ trứng, dầu gan cá và các loại rau lá xanh hoặc lá vàng. a. Kiến thức chung ¾ Dùng vitamin dạng viên uống quá liều có thể gây rụng tóc hoặc bong vảy trên da. Rối loạn độ đường trong máu có nghĩa là lượng đường ¾ Vitamin E thường có nhiều trong các loại dầu thực vật, trong máu, hay glucose, không giữ ở mức bình thường mà mộng ngũ cốc, lòng đỏ trứng, rau xanh và các loại cây họ lên cao hơn hoặc xuống thấp. Hiện tượng này có khi chỉ gây đậu. khó chịu đôi chút cho một số người, nhưng lại có thể là vô ¾ Vitamin C thường có nhiều trong các loại trái cây họ cùng nghiêm trọng ở một số người khác. cam quýt, cà chua, cải bắp Cảm giác chóng mặt, run rẩy là triệu chứng giảm thấp ¾ Người hút thuốc lá thường bị giảm thấp trong máu glucose trong máu, được gọi với tên là hypoglycemia, có thể vitamin C và carotene. phát triển do nhiều nguyên nhân khác nhau. Một số nguyên nhân rất nghiêm trọng, và một số nguyên nhân khác không quan trọng lắm. Tuy nhiên, hypoglycemia thường gây khó chịu, và đôi khi cũng rất nguy hiểm. Ngược lại với triệu chứng này là hyperglycemia, tức là khi mà glucose trong máu quá cao, hay nói khác đi là có quá nhiều đường trong máu. Bởi vì nguồn năng lượng duy nhất cung ứng cho bộ não là glucose, nên sự thiếu hụt glucose nghiêm trọng có thể rất nguy hiểm. Và nếu tiếp tục kéo dài có thể dẫn đến tử vong. Tuy nhiên, điều rất may mắn là hầu hết mọi người chỉ cần một số hiểu biết đúng đắn là sẽ có thể kiểm soát được nồng độ glucose trong máu của mình một cách tự nhiên. Chỉ cần một vài thay đổi đơn giản trong chế độ ăn uống và thói quen mà thôi. Tùy theo nguyên nhân, các rối loạn glucose được chia ra nhiều loại khác nhau. Sau khi chúng ta ăn vào, một cơ thể khỏe mạnh bình thường sẽ tiết ra một lượng insulin để giúp hấp thụ glucose vào các cơ bắp. Có một số người bị bệnh tiểu đường cần phải – 146 – – 147 –
6. Cẩm nang sức khỏe gia đình Rối loạn độ đường trong máu sử dụng lượng insulin từ bên ngoài đưa vào. Khi lượng Một số bệnh nhân khác cũng có hiện tượng phát triển insulin được đưa vào quá nhiều, lượng glucose trong máu sẽ bệnh tương tự như vậy, nghĩa là sau khi ăn. Nhưng nguyên giảm xuống rất thấp, và các dấu hiệu của hypoglycema xuất nhân là do họ đã qua phẫu thuật cắt bỏ một phần bao tử. hiện. Bởi vì bao tử họ không còn nguyên vẹn, nên tiến trình Với những bệnh nhân tiểu đường loại này, đôi khi triệu chuyển hóa thức ăn qua bao tử đến ruột non xảy ra nhanh chứng hypoglycemia cũng xuất hiện do ăn quá ít thức ăn, hơn bình thường, khiến cho máu hấp thụ dưỡng chất từ thức hoặc do sự luyện tập quá căng thẳng, làm cho mức cân bằng ăn quá nhanh. Khi đó, lượng đường trong máu tăng lên rất giữa glucose và insulin bị rối loạn. Bệnh nhân tiểu đường nhanh. Tiếp theo đó là sự gia tăng lượng insulin, và dẫn đến loại này vì thế nên tiếp xúc với một nhóm các chuyên gia y giảm đột ngột glucose trong máu. Với bệnh nhân loại này, tế để học biết cách phòng ngừa hypoglycema. Bệnh nhân biện pháp cần áp dụng vẫn là ăn nhiều bữa ăn nhỏ thay vì cần phải biết về một số thuốc, cũng như các loại rượu bia, có ăn quá nhiều trong một bữa. thể thúc đẩy khả năng phát triển hypoglycema hoặc làm Một số các nguyên nhân khác nữa cũng dẫn đến giảm mất khả năng phát hiện các dấu hiệu của hypoglycema. hypoglycema. Các nguyên nhân này thường được xem là Một số yếu tố khác cũng ảnh hưởng đến cách hấp thụ nghiêm trọng hơn: insulin của cơ thể. Ví dụ như, nếu bạn phải sử dụng insulin ¾ Tuyến thượng thận không bình thường. từ ngoài đưa vào cơ thể trong thời gian càng lâu dài, thì khả ¾ Nghiện rượu. năng phát triển hypoglycema càng cao hơn. Các chuyên gia ¾ Thương tổn nặng nề ở gan y tế thích hợp sẽ giúp bạn biết cách loại bỏ các yếu tố ảnh ¾ Các khối u đặc biệt hưởng không tốt đến sự hấp thụ insulin của cơ thể. ¾ Nhịn ăn quá lâu Trẻ con cũng có thể có những rối loạn do di truyền từ cha Việc xác định đúng nguyên nhân dẫn đến hypoglycema là mẹ. Trong trường hợp này, người thầy thuốc có thể loại bỏ một yếu tố rất quan trọng trong điều trị cũng như có được trước được các yếu tố sẽ dẫn đến hypoglycema. những giải pháp thích hợp trong việc điều chỉnh môi trường Một số người phát sinh triệu chứng của hypoglycema sau sống và các chế độ sinh hoạt. khi ăn quá no. Hình thức này được gọi là reactive hypoglycema. Với những bệnh nhân loại này, thường sẽ có Một thức ăn đơn giản quá nhiều insulin được tạo ra trong cơ thể sau khi ăn quá Một nghiên cứu gần đây được tường thuật trên tờ The nhiều. Vì thế, lượng glucose trong máu khi ấy sẽ giảm xuống American Journal of Clinical Nutrition cho thấy tác động thấp hơn nhiều so với mức độ thông thường, gây ra của bột bắp xay nhuyễn trong một số trường hợp hypoglycema. Điều này có thể khắc phục bằng cách chia ra hypoglycema. Các bệnh nhân có phản ứng tích cực với loại nhiều bữa ăn trong ngày, ăn nhiều lần và mỗi lần không ăn thức ăn đơn giản này là những người thường xảy ra triệu quá nhiều. chứng hypoglycema chừng vài giờ sau khi ăn xong, cũng như một số trường hợp trẻ em có rối loạn do di truyền. Cơ chế – 148 – – 149 –
7. Cẩm nang sức khỏe gia đình Rối loạn độ đường trong máu tác động của loại thức ăn này là duy trì mức glucose trong b. Những điều nên làm máu ở nồng độ bình thường, bởi vì chúng thuộc dạng tinh bột hấp thụ chậm. Các nhà nghiên cứu đạt kết quả tốt nhất – Mặc dù việc điều trị hypoglycema chủ yếu là bằng vào khi trộn lẫn bột bắp với một dung dịch soda không có đường. điều chỉnh chế độ ăn uống và các thói quen sinh hoạt của cá Trong khi đó, bột bắp mang nấu chín dường như không có nhân, nhưng người bệnh không thể tự quyết định mà nhất tác dụng. thiết phải có sự hướng dẫn và theo dõi sát của bác sĩ chuyên khoa. Các triệu chứng để nhận biết hypoglycema – Điều trị hypoglycema cần sự nỗ lực của gia đình và bản Bạn có thể có một số trong những triệu chứng sau đây: thân, tuân thủ đúng những yêu cầu mà bác sĩ điều trị đặt ra. ¾ Cảm giác run rẩy, bồn chồn lo lắng, có thể thấy đói – Nên chú ý đến các biện pháp tăng đường máu cấp thời nhiều. khi xảy ra hypoglycema. Thường thì bác sĩ điều trị sẽ hướng ¾ Cảm giác run rẩy bùng phát mạnh và mồ hôi toát ra dẫn bệnh nhân rất kỹ về điều này. Tuy nhiên, trong những nhiều trong khi cơ thể lạnh. trường hợp bất ngờ, có thể cho bệnh nhân dùng ngay một ¾ Tim đập rất nhanh hoặc dồn dập từng chặp không đều. trong những thứ sau đây: ¾ Mệt lả người hoặc choáng váng, xây xẩm. ¾ Viên uống glucose hay dextrose ¾ Cảm thấy khó chịu, bực dọc, không thể tập trung tư ¾ Nước ngọt không có ga tưởng. ¾ Váng sữa ¾ Cơn đau đầu không rõ nguyên nhân. ¾ Mật ong hay đường ¾ Bàn tay, bàn chân hay phần đầu bỗng run lên từng hồi ¾ Nước ép trái cây, như cam, táo không thể tự kiềm chế được. ¾ Đột nhiên giảm thị lực, không thể nhìn mọi vật một cách rõ ràng. ¾ Đầu óc bỗng nhiên cảm thấy lẫn lộn, hoặc có những hành vi, cử chỉ khác lạ. ¾ Nếu hypoglycema xảy ra vào ban đêm, có thể sẽ thấy ác mộng, hoặc cảm thấy bồn chồn khó ngủ, tim đập mạnh một cách nặng nề và thức dậy với cơn đau đầu. ¾ Khi bệnh phát triển lâu ngày, có thể dẫn đến bất tỉnh. Nếu không được điều trị, hypoglycema có thể dẫn đến những trường hợp nguy kịch hơn như tai biến mạch máu, hôn mê hoặc thậm chí tử vong. – 150 – – 151 –
8. Cẩm nang sức khỏe gia đình Chế độ ăn khi đang dùng thuốc Cả 6 bệnh nhân này đều được điều trị với một loại thuốc 29. CHẾ ĐỘ ĂN KHI ĐANG DÙNG THUỐC tên là felodipine. Tuy nhiên, có người được uống với nước lọc, có người uống với nước cam vắt, và có người uống với nước a. Kiến thức chung ép quả nho. Kết quả thử nghiệm đã gây ngạc nhiên bất ngờ cho các Đa số trong chúng ta, sau khi đi khám bác sĩ và nhận nhà nghiên cứu. được một toa thuốc điều trị cho căn bệnh của mình, đều nghĩ Hiệu quả tác động của thuốc đối với các bệnh nhân uống rằng việc còn lại chỉ đơn giản là uống thuốc. nước ép quả nho là làm giảm 20% huyết áp. Trong khi đó, Tuy nhiên, thực tế vấn đề lại không quá đơn giản đến những người uống thuốc với nước lọc chỉ giảm 10% huyết áp. như thế. Việc sử dụng thuốc đòi hỏi tuân thủ thêm nhiều Những người uống thuốc với nước cam không thấy thay đổi hướng dẫn cặn kẽ cho mỗi loại thuốc mà một số bác sĩ đôi gì cả. khi vì quá đông bệnh nhân nên có thể lơ là bỏ qua. Các nhà nghiên cứu cho rằng, bằng cách nào đó, nước ép Hiệu quả của một loại thuốc thường phụ thuộc rất nhiều quả nho giúp gia tăng mức độ hấp thụ của cơ thể đối với loại vào phương thức mà bạn sử dụng nó. Có loại cần phải uống thuốc này. với thật nhiều nước lọc. Có loại phải uống với nước ấm. Một Một vài người trong số tham gia thử nghiệm có những tác số cần uống khi bụng no và một số khác phải uống khi bụng dụng phụ thường gặp với các loại thuốc điều trị cao huyết áp, đang đói. Theo sát những hướng dẫn thích hợp cho từng loại như hơi nhức đầu, da mặt ửng đỏ hoặc choáng váng. Những là cách tốt nhất để phát huy hết tác dụng của thuốc. Dùng tác dụng phụ này có vẻ như xảy ra nhiều hơn khi dùng thuốc không đúng theo hướng dẫn có thể làm giảm hiệu quả thuốc với nước ép quả nho. thuốc nhiều hoặc ít, hoặc cũng có khi khiến cho thuốc không Thử nghiệm như trên sau đó được lập lại tương tự với một mang lại tác dụng gì cả. loại thuốc điều trị cao huyết áp khác có tên là nifedipine, Điều quan trọng hơn nữa là chế độ ăn uống khi đang vốn cũng có tác dụng hạ huyết áp. Lần này, các nhà nghiên dùng thuốc. Có thể nói một cách hoàn toàn chính xác rằng, cứu không sử dụng nước cam vắt. những thức ăn uống hàng ngày của bạn có thể làm tăng hay Lần này, không có khác biệt giữa những bệnh nhân uống giảm hiệu quả dùng thuốc, thậm chí đôi khi dẫn đến những thuốc với nước lọc và nước ép quả nho. Điều này có nghĩa là, vấn đề cực kỳ nghiêm trọng. không phải tất cả các loại thuốc đều chịu tác động của nước Một nghiên cứu gần đây cho thấy nước ép quả nho sử ép quả nho. dụng làm nước uống đã ảnh hưởng như thế nào đến các loại Một kết quả nghiên cứu đáng ngạc nhiên khác cho thấy thuốc điều trị cao huyết áp. tác động của hai loại thuốc điều trị các vết loét là cimetidine Tiến sĩ David Bailey của trường đại học Western Ontoria (Tagamet) và ranitidine (Zantac) trong việc làm gia tăng tiến hành một cuộc thử nghiệm với 6 bệnh nhân có huyết áp nồng độ cồn trong máu. cao đang điều trị. – 152 – – 153 –
9. Cẩm nang sức khỏe gia đình Chế độ ăn khi đang dùng thuốc Cimetidine và ranitidine thuộc nhóm thuốc có tác dụng ức của rượu không giống như lúc bình thường. Sự tăng cao độ chế phản ứng của một loại acid trong dạ dày được biết với cồn trong máu có thể ảnh hưởng đến mức độ tỉnh táo của tên là gastric alcohol dehydrogenase. Làm giảm hoạt tính bệnh nhân và nhiều tác hại khác. của loại acid này giúp điều trị tốt các vết loét. Tuy nhiên, tác dụng kèm theo của thuốc là làm tăng thêm lượng cồn b. Những điều nên làm hòa tan vào trong máu. Để cụ thể hóa lý thuyết này, các nhà khoa học tiến hành Khi bạn đang dùng một loại thuốc nào đó, có thể tham thử nghiệm trên 20 người đàn ông khỏe mạnh, ở độ tuổi từ khảo các hướng dẫn chung cho các nhóm thuốc như sau đây: 24 đến 46. – Nhóm thuốc kháng acid. Nhóm này có công dụng trung Tất cả những người tham gia thử nghiệm trước hết được hòa độ acid, được dùng trong điều trị các bệnh về tiêu hóa, dùng một bữa điểm tâm thông thường kèm theo với nước dạ dày với các biệt dược nổi tiếng như Alka-Seltzer, cam vắt pha vào một lượng cồn tương đương với 1,5 ly rượu Maalox, Mylanta, Gaviscon, Soda Mints và Riopan. Khi đang vang. dùng các loại thuốc thuộc nhóm này, bạn không nên ăn Sau đó, các nhà khoa học đo nồng độ cồn trong máu của uống các thứ nước ép trái cây, soda và rượu vang. Giảm tối từng người, ghi nhận lại để làm mức đối chiếu. đa lượng cà phê và hạn chế ăn sô-cô-la. Trong vòng một tuần lễ tiếp theo, 8 người trong nhóm – Nhóm thuốc chống đau khớp. Nhóm này có công dụng được cho uống 300 miligam ranitidine mỗi ngày, 6 người làm giảm sự tích tụ các tinh thể urate nơi các khớp xương, khác uống 1.000 miligam cimetidine mỗi ngày, và 6 người gây ra một trong các dạng đau khớp. Thuốc loại này cũng còn lại dùng một loại thuốc khác. giúp làm giảm lượng uric acid trong máu, vì khi lượng uric Qua hết tuần lễ thử nghiệm, cả nhóm được cho uống acid trong máu cao sẽ dẫn đến tích tụ các tinh thể urate nơi lượng nước cam vắt pha rượu tương đương như vào đầu cuộc khớp xương. Tên biệt dược quen thuộc trong nhóm này là thử nghiệm. Sau đó, các nhà khoa học tiến hành đo nồng độ Probenecid. Khi dùng thuốc này tránh uống cà phê, trà, soda cồn trong máu của từng người và mang ra so sánh với mức và các loại rượu bia. Tránh không ăn các loại như cá trích, đối chiếu trước đó. cá trồng, gan và thận động vật cũng như các loại thịt chế Những người uống ranitidine có độ cồn trong máu tăng biến sẵn. Nguyên nhân là vì các loại thức ăn này làm tăng 34%. Những người dùng cimetidine có độ gia tăng đáng kinh cao độ đạm trong máu. ngạc: 92%. Trong khi đó, nhóm sử dụng loại thuốc thứ ba – Nhóm thuốc kháng histamin. Nhóm này thường được không có thay đổi đáng kể. dùng để giảm nhẹ các triệu chứng của cảm lạnh và các triệu Như vậy, ranitidine và cimetidine có tác dụng làm tăng chứng dị ứng khác, với các biệt dược thường gặp là Benadryl, cao độ cồn trong máu, ngay cả khi bạn chỉ uống vào một Nytol và Actifed. Tránh không uống nhiều sữa hoặc ăn thức lượng rượu rất ít. Vì thế, những người đang điều trị bằng hai ăn có bơ, sữa. Ăn nhiều các loại rau cải, ngũ cốc, loại trừ bắp loại thuốc này có thể bất ngờ chịu những tác dụng nặng nề – 154 – – 155 –
10. Cẩm nang sức khỏe gia đình Chế độ ăn khi đang dùng thuốc và đậu lăng. Tránh các loại trái cây, trừ ra có thể ăn mận là giảm sưng đau do nhiễm trùng. Biệt dược nổi tiếng nhất hoặc mận khô. trong nhóm này là Prednisone. Khi dùng thuốc thuộc nhóm – Nhóm thuốc aspirin. Nhóm thuốc thông dụng nhất dùng này tránh ăn các loại pho-mát chế biến và thức ăn đóng hộp, để giảm đau đầu, hạ nhiệt hoặc giảm đau do nhiều nguyên dưa cải, cá trích. nhân khác nhau. Các loại biệt dược khác nhau thuộc nhóm – Nhóm thuốc digoxin. Đây là nhóm thuốc quan trọng này có thể kể đến là Bufferin, Anacin, Excedrin và Midol. dùng trong việc điều hòa nhịp tim. Các hiệu thuốc trong Dùng thuốc loại này không đòi hỏi hạn chế các món ăn, nhóm này thường gặp nhất là Inderal và Lanoxin. Bạn phải nhưng phải nhớ đừng uống thuốc khi bụng đói. Nên ăn nhẹ tránh dùng các thức uống có pha nhiều cà phê khi đang hoặc dùng một ly sữa trước khi uống thuốc. Aspirin có thể dùng thuốc loại này, và không uống sữa cũng như không gây khó chịu cho dạ dày nếu bạn uống vào lúc đói. dùng các chế phẩm từ sữa trong vòng ít nhất là 2 giờ trước – Nhóm thuốc chứa cimetidine. Thường dùng trong điều khi uống thuốc, và 2 giờ nữa sau khi uống thuốc. trị các vết loét bao tử. Biệt dược nổi tiếng nhất là Tagamet. – Nhóm thuốc diuretic. Nhóm thuốc này lợi tiểu, được Dùng thuốc này không được uống các loại rượu bia và thức dùng để giúp cơ thể loại trừ lượng nước thừa, ví dụ nơi các uống có ca cao, cà phê. Không ăn các loại gia vị mạnh như vết sưng phồng, bụng ách nước Nhiều người bị cao huyết tiêu, ớt áp cũng dùng thuốc này để làm giảm huyết áp. Các loại – Nhóm thuốc giảm ho có chứa codeine. Nhóm thuốc này thường gặp trong nhóm này là Lasix, Diuril, Hygroton, rất đa dạng. Thường được dùng để giảm đau nhẹ và kiềm HydroDIURIL, Esidrix, Oretic, Lozol, Enduron, Zaroxolin, chế bớt các cơn ho. Các bác sĩ cũng rất thường cho kèm một Diulo, Mykrox và Renese. Khi dùng thuốc thuộc nhóm này, dạng aspirin với codeine, hoặc các loại sy-rô ho có chứa bạn phải ăn các thức ăn giàu potassium, chẳng hạn như cà codeine. Khi đang dùng thuốc này tránh ăn các loại thịt chua, chuối, bơ đậu phộng, hạt hạnh nhân, hạt hướng dương, nướng và cải bắp. măng tây, các loại trái cây, rau cải, các loại đậu, thịt, sữa. – Nhóm thuốc bronchodilator. Nhóm thuốc này có các Thường thì bác sĩ sẽ cho dùng kèm thuốc này với potassium, hiệu như Albuterol, Ephedrin, Epinephrine, và Terbutaline. bạn có thể hỏi thêm về nhu cầu potassium bạn cần có trong Những người có bệnh đường hô hấp thường phải dùng đến thức ăn. nhóm thuốc này để giúp làm sạch đường dẫn không khí vào Tuy nhiên, có một số thuốc khác đặc biệt hơn cũng thuộc phổi. Các chứng viêm phổi hay phế quản cũng nhờ đến loại nhóm này, được gọi là potassium-sparing diuretic. Một số thuốc này để giúp dễ thở hơn. Cơ chế hoạt động của các loại biệt dược loại này là Midamor, Aldactone và Dyrenium. Nếu thuốc thuộc nhóm này là kích thích hệ thần kinh. Vì thế, bạn dùng những thuốc này, bạn không được dùng thêm thức khi dùng thuốc bạn cần phải tránh không dùng các thức ăn ăn chứa potassium, vì có thể gây ra hiện tượng gọi là uống có cùng tác dụng, chẳng hạn như cà phê, sô-cô-la. hyperkalemia, khi có quá nhiều potassium trong máu. Bạn – Nhóm thuốc corticosteroid. Nhóm thuốc này được dùng cần hỏi kỹ bác sĩ điều trị xem mình đang dùng thuốc cho khá nhiều mục đích khác nhau, nhưng thông dụng nhất diuretic thuộc loại nào. – 156 – – 157 –
11. Cẩm nang sức khỏe gia đình Chế độ ăn khi đang dùng thuốc – Nhóm thuốc kháng sinh erythromycin. Đây là một loại cải bắp, súp lơ, cải xoăn, củ cải, cà-rốt, các loại đậu và trong các nhóm kháng sinh thông dụng nhất được các bác sĩ các món chế biến từ đậu nành. chỉ định để chống rất nhiều bệnh nhiễm trùng. Sau khi uống thuốc loại này trong vòng một giờ, không được uống bất cứ loại thức uống nào có độ acid cao, chẳng hạn như nước cam vắt, nước chanh, soda, rượu vang – Nhóm thuốc estrogen. Đây là loại thuốc được dùng thay thế cho một nội tiết tố của cơ thể. Nhóm thuốc này được dùng để giảm bớt những cơn nóng và đổ mồ hôi về đêm của phụ nữ khi có kinh. Thuốc cũng được dùng để ngăn ngừa chứng loãng xương. Một hiệu thuốc thông dụng nhất thuộc nhóm này là Premarin. Phụ nữ khi dùng thuốc này cần phải giảm lượng muối ăn trong khẩu phần, và không được hút thuốc lá. – Nhóm thuốc laxative. Thuốc nhóm này được dùng khá rộng rãi để nhuận tràng, chống táo bón, đôi khi không cần toa bác sĩ, chẳng hạn như các hiệu Ex-Lax hay Correctol. Tuy nhiên, chú ý tránh lạm dụng thuốc quá liều quy định. Khi dùng quá liều các loại thuốc thuộc nhóm này, có thể dẫn đến thiếu hụt các loại vitamin và khoáng chất. Khi dùng thuốc, không được uống sữa hoặc dùng các chế phẩm từ sữa, cũng như các loại thuốc kháng acid ít nhất là trong vòng một giờ. – Nhóm thuốc nitroglycerin. Đây là nhóm thuốc nổi tiếng được dùng để giảm triệu chứng đau thắt ngực. Khi uống thuốc thuộc loại này cần tránh các thức ăn có nhiều muối, như các loại thực phẩm chế biến sẵn hoặc đóng hộp. Không uống các loại rượu, bia. – Nhóm thuốc thyroid hormone. Nhóm thuốc này dùng thay thế nội tiết tố do tuyến giáp tiết ra khi hoạt động của tuyến này bị yếu đi trong một hội chứng gọi là hypothyroidism. Khi dùng thuốc loại này tránh ăn nhiều các – 158 – – 159 –
12. Cẩm nang sức khỏe gia đình Chống dị ứng Nhóm thứ hai là nhóm dị ứng gần như thường xuyên, có 30. CHỐNG DỊ ỨNG thể xảy ra bất cứ lúc nào. Các tác nhân gây dị ứng nhiều khi rất đơn giản và gần gũi, như bụi, mốc hoặc thậm chí các a. Kiến thức chung con thú vật nuôi như mèo, ngựa hoặc cũng có thể là khói hay một mùi hương nào đó Vì các tác nhân này có thể gặp Dị ứng là trường hợp cơ thể có những phản ứng nhất định bất cứ lúc nào, nên người bị dị ứng loại này luôn luôn bị đe nào đó đối với một hoặc nhiều tác nhân trong môi trường. dọa bởi môi trường chung quanh. Những phản ứng này khác nhau ở mỗi người, mỗi trường Cách duy nhất để hoàn toàn thoát khỏi dị ứng là tránh hợp. Dị ứng gây cho bạn cảm giác khó chịu, mỏi mệt có vẻ xa không tiếp xúc với tác nhân gây dị ứng. Tuy nhiên, điều như muốn nhuốm bệnh. Các triệu chứng có thể đơn giản như này nói dễ hơn làm. Thực tế là không phải bao giờ bạn cũng hắt hơi, chảy mũi nước hoặc nghẹt mũi. Nhưng cũng có thể có thể biết được tác nhân gây dị ứng, nhất là khi tác nhân nghiêm trọng đến mức như ngất xỉu, rũ rượi mà không rõ ấy được truyền qua không khí. Thậm chí dời chỗ ở từ nơi nguyên nhân. này đến nơi khác có khi cũng chẳng giúp ích gì, vì nơi chỗ ở Một số người khi dị ứng có cảm giác ngứa ở lớp màng mới có khi vẫn có sẵn những tác nhân gây dị ứng đang chờ nhầy trong mắt hoặc trong mũi. Do cảm giác ngứa không đón bạn. kiềm chế được, họ thường làm cho tình trạng trở nên tồi tệ Những người bị dị ứng theo mùa nhưng không biết được hơn nhiều khi liên tục chà xát vào những nơi này. chính xác tác nhân gây dị ứng để tránh né, thường phải lẫn Những người nhạy cảm hơn đôi khi cũng có cảm giác tránh bằng cách thường xuyên ở trong nhà và đóng chặt các ngứa, nhưng kèm theo đó là hắt hơi, chảy mũi nước, chảy cửa sổ trong thời gian có thể xảy ra dị ứng. Máy điều hòa nước mắt và một số triệu chứng khác rất giống với chứng không khí có thể giúp ích trong trường hợp này, vì nó lọc cảm lạnh. Khi triệu chứng kéo dài, nạn nhân trở nên yếu ớt, sạch các tác nhân gây dị ứng truyền qua không khí. mệt lã, ho thường xuyên, ngứa cổ họng, mất cảm giác thèm Thường rất dễ nhầm lẫn giữa các triệu chứng của dị ứng ăn. Kèm theo đó là giảm khả năng nếm, ngửi mùi vị và khả và cảm lạnh.1 năng tập trung sự chú ý. Tuy nhiên, bạn có thể nghĩ đến dị ứng nếu như: Trong một số ít trường hợp, dị ứng phát triển thành ¾ Các triệu chứng kéo dài hơn một tuần những bệnh nghiêm trọng hơn như viêm xoang, khối u trong ¾ Diễn tiến liên tục mũi hoặc nhiễm trùng trong tai. ¾ Xuất hiện và chấm dứt vào cùng một thời điểm như Hầu hết các dạng dị ứng rơi vào hai nhóm. Nhóm dị ứng nhau mỗi năm phụ thuộc vào mùa trong năm, thường là những dị ứng với ¾ Thấy khó chịu hoặc gia tăng mạnh các triệu chứng khi một loại phấn hoa hay một tác nhân nào đó từ cây cỏ. Loại tiếp xúc với một tác nhân nào đó dị ứng này xuất hiện theo mùa trong năm là vì chỉ vào thời điểm đó trong năm mới có tác nhân gây dị ứng. 1 Xem Bảng kê các triệu chứng để phân biệt ở trang 9 – 160 – – 161 –
13. Cẩm nang sức khỏe gia đình Chống dị ứng ngắn, khó thở, khó đi tiểu Nếu bạn có tiền sử bệnh, cần Đối với những người bị dị ứng theo mùa, hiện tượng dị nói cho bác sĩ điều trị biết. ứng có thể xuất hiện rất sớm từ thời thơ ấu, chúng phát Các loại thuốc giảm sung huyết cũng được dùng để giảm triển càng nặng nề hơn cho đến giai đoạn trưởng thành. Khi nhẹ triệu chứng. Tác dụng phụ của loại này ngược lại với lớn tuổi, có thể dần dần giảm bớt, nhưng không bao giờ thuốc kháng histamin, nghĩa là nó có thể làm mất cơn buồn hoàn toàn mất hẳn. ngủ do thuốc kháng histamin gây ra. Thuốc có dạng viên, Một nghiên cứu gần đây ở trường đại học California-San dạng nước và dạng phun bụi để phun vào mũi. Thuốc viên và Diego nhận thấy những người bị dị ứng thường có nguy cơ thuốc nước có thể được dùng trong thời gian dài, nhưng đừng mắc bệnh tim cao hơn những người khác. bao giờ dùng loại thuốc phun vào mũi liên tục quá 3 ngày. Đến nay vẫn chưa có các loại thuốc hoặc phương pháp nào Quá 3 ngày, loại thuốc này có thể bắt đầu gây sung huyết. để điều trị dị ứng. Người ta chỉ có thể can thiệp bằng các Vì thế, nên chọn dùng thuốc viên hoặc thuốc nước. Ngoài loại kháng histamin hoặc các thuốc giảm sung huyết để việc theo đúng các hướng dẫn về liều lượng dùng thuốc, bạn giảm nhẹ các triệu chứng mà thôi. Bạn cần có hướng dẫn cụ còn phải đặc biệt cẩn thận nếu bạn đang có các bệnh như thể của bác sĩ về liều lượng cũng như cách sử dụng các loại tiểu đường, bệnh tim mạch hoặc cao huyết áp. Bạn phải nói thuốc này. rõ cho bác sĩ điều trị biết và có ý kiến hướng dẫn. Các loại thuốc kháng histamin đặc biệt hữu hiệu để làm mất cảm giác ngứa ở mắt và chảy mũi nước. Sau khi dùng b. Những điều nên làm thuốc có thể có tác dụng ngay, và hiệu lực của thuốc kéo dài từ 3 đến 6 giờ. Tác dụng phụ kèm theo của thuốc là gây – Kiên nhẫn và quan sát tinh tế để tìm ra các tác nhân buồn ngủ. Vì vậy một số người không muốn dùng các loại gây dị ứng. Thường thì bạn có thể tìm ra được chúng nhờ thuốc này. Trong thời gian dùng thuốc, cần tránh những vào sự lập lại nhiều lần ở những điều kiện giống nhau. công việc như lái xe hoặc vận hành máy móc, vì có thể dẫn – Nếu bạn may mắn tìm được tác nhân gây dị ứng, thì đến nguy hiểm do buồn ngủ. Đôi khi, một hiệu thuốc nào đó cách tốt nhất là tạo mọi điều kiện để tránh xa chúng. Nên không có tác dụng đối với bạn, nhưng nếu bạn đổi sang biết rằng nếu bạn đã dị ứng với một tác nhân nào đó, hầu dùng một hiệu khác cũng trong nhóm này, kết quả có thể sẽ như hiện tượng ấy sẽ không bao giờ dứt hẳn. khả quan hơn. Một số người dị ứng với phấn hoa chẳng hạn, – Nếu bạn nuôi thú vật, không nên để cho chúng tập thói có thể được bác sĩ chỉ định dùng thuốc kháng histamin trong quen vào nhà thường xuyên, nhất là không cho chúng lên suốt mùa có phấn hoa đó. Những trường hợp này cần tuân ghế bọc nệm, giường nệm Chúng có thể để lại đó những thủ tuyệt đối liều lượng sử dụng. Dùng quá nhiều hay quá ít tác nhân gây dị ứng. thuốc đều dẫn đến kết quả bất lợi. Không được dùng loại – Trong một số lớn trường hợp, tác nhân gây dị ứng có thuốc này nếu có các chứng bệnh như hen suyễn, vết loét thể nằm ở đệm, chăn mền, gối Bạn có thể thử thay thế trong hệ tiêu hóa, các bệnh về phổi kinh niên, nhịp thở từng món để tìm ra. – 162 – – 163 –
14. Cẩm nang sức khỏe gia đình Tác dụng phụ của thuốc – Giữ vệ sinh tốt trong nhà. Các vật dụng dễ ẩm mốc cần thỉnh thoảng được mang phơi nắng. Bụi trong nhà cần được 31. TÁC DỤNG PHỤ CỦA THUỐC lau chùi thường xuyên, nhất là những nơi bạn ít đến như kho chứa. Bụi gây dị ứng có thể tích tụ từ đó để rồi lan ra a. Kiến thức chung trong không khí. – Không hút thuốc, và nên tập thói quen không cho phép Sử dụng thuốc là một nhu cầu của tất cả mọi người. Mỗi người khác hút thuốc trong nhà của bạn. một loại thuốc mới được phát minh đều mang lại cho chúng ta thêm một khả năng loại trừ bệnh tật. Con người ngày nay khó mà tưởng tượng được một cuộc sống không có thuốc men. Tuy nhiên, như một con dao hai lưỡi, hầu như mỗi loại thuốc đều có những tác dụng phụ của nó. Từ những triệu chứng đơn giản như nhức đầu, chóng mặt, buồn nôn, buồn ngủ cho đến những phản ứng nặng nề hơn như nôn mửa, choáng váng Một số loại thuốc khi kết hợp với nhau lại phát sinh những tác dụng phụ mà khi dùng riêng từng loại thì không có. Một số khác phát sinh tác dụng phụ khi bạn ăn hoặc uống những thứ nhất định nào đó trong thời gian dùng thuốc. Phức tạp hơn nữa, một số thuốc gây tác dụng phụ với một số người nhưng lại an toàn với nhiều người khác. Mặc dù bất cứ loại thuốc nào trước khi lưu hành cũng đều qua thử nghiệm và kiểm tra rất chặt chẽ để đảm bảo tính an toàn, cũng như tiên liệu trước những tác dụng phụ có thể có, nhưng cũng có những trường hợp một loại thuốc được đưa ra sử dụng rất lâu rồi các bác sĩ mới nhận ra được tác dụng phụ của nó. Nhằm mục đích điều trị bệnh, các bác sĩ thường luôn luôn cân nhắc các tác dụng phụ của mỗi loại thuốc, để đảm bảo hiệu quả điều trị có giá trị xứng đáng để bệnh nhân chấp nhận những tác dụng phụ đó. Tuy nhiên, để tránh những – 164 – – 165 –
15. Cẩm nang sức khỏe gia đình Tác dụng phụ của thuốc hậu quả đáng tiếc do tác dụng phụ của thuốc, bạn cần phải ACE, tất cả có những cơn ho khan dai dẳng, càng nặng hơn hiểu biết đầy đủ về những nguy cơ có thể xảy ra. khi về đêm và kéo dài trong nhiều tuần lễ nhưng không ai Ngoài việc tự mình quan tâm ghi nhớ và tuân thủ những biết nguyên do. Trong số này, có những người ho quá nặng hướng dẫn của bác sĩ điều trị trong thời gian dùng thuốc, đến nỗi có những biến chứng nghiêm trọng hơn, như không bạn còn cần phải tích cực hợp tác với bác sĩ khi kê toa mới thể nín tiểu được hoặc căng thẳng các cơ ở trực tràng và âm có thể đạt được hiệu quả an toàn cao cho đơn thuốc. Điều đó đạo. Các nhà nghiên cứu ghi nhận là sau 5 ngày ngưng dùng có nghĩa là bác sĩ cần những thông tin cá nhân chính xác từ thuốc thuộc nhóm ACE thì tất cả cũng đều ngưng hẳn những nơi bạn để có thể kê một đơn thuốc thích hợp và an toàn. cơn ho. Một số hiệu thuốc thuộc nhóm này là Capoten, Capt- Cần phân biệt giữa tác dụng phụ, nghĩa là những tác opril, Capozide, Captopril-hydrochlorothiazide, Lisinopril, dụng đương nhiên sẽ có khi bạn dùng thuốc, và bạn đã chấp Vasotec I.V., Enalaprilat, Enalapril maleate, Zestoretic, và nhận điều đó để đánh đổi lại hiệu quả điều trị của loại thuốc các loại thuốc dạng viên như Prinivil, Prinzide, Vaseretic, ấy, với những nguy hiểm mang lại khi bạn dùng thuốc Vasotec, Zestril. không đảm bảo các điều kiện an toàn, chẳng hạn như thuốc Trong một số trường hợp khác, các bác sĩ cũng cảnh báo đã quá hạn, thuốc không được bảo quản đúng cách, hoặc về khả năng có những tác dụng nguy hiểm thậm chí là sau thuốc giả mạo không đúng chất lượng như tên hiệu mang nhiều năm dùng nhóm thuốc ACE. Theo đó, bạn có thể đã trên bao bì. sử dụng một loại thuốc trong nhiều năm và không có gì nguy Nhiều loại thuốc có tác dụng phụ khá nguy hiểm, nhưng hiểm xảy ra, cũng không có nghĩa là đã thật sự an toàn. Cơ có thể dễ dàng tránh được. Như trường hợp của các loại thể bạn có thể đang phát triển dần một khả năng nhạy cảm thuốc lợi tiểu diuretic chẳng hạn. Mặc dù có những báo cáo đối với thuốc, để rồi một ngày nào đó đột nhiên bùng phát về nhiều trường hợp nguy hiểm xảy ra do tác dụng phụ của một phản ứng cực kỳ nghiêm trọng. Khả năng xảy ra thuốc, các nhà nghiên cứu đã xác nhận rằng, hầu hết các thường là do dị ứng với thuốc. Phản ứng loại này có thể dẫn trường hợp đều do bệnh nhân đã dùng quá liều quy định. đến sưng lưỡi, ngạt thở hoặc không nuốt được. Giữ đúng liều lượng thuốc là một điều thật đơn giản, nhưng Để cảnh giác, bạn cần báo ngay với bác sĩ điều trị bất cứ có thể đảm bảo cho bạn không gặp nguy hiểm. triệu chứng lạ nào xảy ra với bạn khi đang dùng thuốc, cho Gần đây, sau một thời gian sử dụng đã khá lâu, các nhà dù chỉ là một triệu chứng nhẹ và tự nhiên qua đi. Điều quan nghiên cứu mới biết thêm được một tác dụng phụ nữa của trọng ở đây là, những triệu chứng có khả năng lập lại với các loại thuốc điều trị cao huyết áp thuộc nhóm thuốc ức chế mức độ nghiêm trọng hơn rất nhiều. ACE. Những loại thuốc này giúp bệnh nhân giảm huyết áp, Một yếu tố quan trọng khác làm tăng thêm mức độ nguy nhưng đồng thời chúng tạo ra những cơn ho khan dai dẳng hiểm vốn có của các tác dụng phụ khi dùng thuốc là tuổi già. rất khó chịu. Những người già thường dễ quên mất những điều cần phải Các nhà nghiên cứu đã nhận thấy trong một cuộc thử nhớ về loại thuốc mà họ đang dùng, khiến cho hiệu quả nghiệm với 20 người đang điều trị với thuốc thuộc nhóm thuốc giảm đi nhiều và bác sĩ điều trị buộc phải dùng nhiều – 166 – – 167 –
16. Cẩm nang sức khỏe gia đình Tác dụng phụ của thuốc thuốc hơn trong thời gian điều trị lâu hơn. Điều đó cũng có thuốc giả, đồng thời cũng nhận được những thông tin hướng nghĩa là tăng thêm mối nguy hiểm về tác dụng phụ của dẫn việc sử dụng thuốc được nhất quán và đầy đủ. thuốc. Hơn thế nữa, người già thường cũng là đối tượng – Khi tái khám ở bác sĩ, cần nhắc lại với bác sĩ, hoặc tốt nhạy cảm hơn với các tác dụng phụ. Những yếu tố này kết nhất là mang theo toa thuốc cũ, để bác sĩ nắm rõ tiến trình hợp lại làm thúc đẩy gia tăng hơn nữa một thực tế là, người điều trị bạn đang theo đuổi. Điều này tuy là trách nhiệm của già thường mắc bệnh nhiều hơn và dùng thuốc nhiều hơn, bác sĩ, nhưng không phải bao giờ nó cũng được ông ta nhớ nên chịu ảnh hưởng các tác dụng phụ của thuốc càng nhiều đến đầy đủ. hơn nữa. – Tuân thủ các hướng dẫn khi dùng thuốc. Bạn phải có đủ Các loại thuốc mà khi sử dụng không nhớ rõ các thông kiên nhẫn dùng thuốc một thời gian ngay cả khi không cảm tin hướng dẫn quan trọng về chúng có thể dẫn đến nguy thấy được tiến triển nào. Một số loại thuốc không thể có hiểm thường gặp nhất là: furosemide, theophylline, warfarin, hiệu quả tức thời trong thời gian ngắn. prednisone, aspirin, insulin, nytroglycerin, methyldopa, – Khi mua thuốc cần chú ý, không mua các loại thuốc mà verapamil. hạn sử dụng ghi trên bao bì đã hết, hoặc bị xóa mất. Cũng Một vài loại thuốc dùng để làm giảm nồng độ cholesterol không mua những loại thuốc mà bao bì không còn được bảo trong máu, như lovastatin, có thể dẫn đến các triệu chứng quản nguyên vẹn, hoặc có dấu hiệu hư hỏng. khác lạ như sưng đau các khớp xương, hơi vàng da, mệt mỏi, – Tuân thủ đúng loại thuốc mà bác sĩ đã kê toa. Một số sốt cao. Nếu các triệu chứng này xuất hiện, tốt nhất là nên hiệu thuốc thường đề nghị bạn mua một loại khác thay thế ngưng sử dụng thuốc ngay và báo rõ với bác sĩ điều trị. khi họ không sẵn có loại thuốc bạn cần. Loại thuốc thay thế này có thể tương đương về hiệu quả điều trị thật, nhưng b. Những điều nên làm chưa hẳn đã giống nhau về các tác dụng phụ mà bác sĩ của bạn đã tính đến. – Sử dụng liều thấp nhất cho phép có thể đạt hiệu quả Nếu bắt buộc phải thay đổi, bạn cũng phải hỏi ý kiến bác điều trị. Nên biết việc dùng liều cao không có nghĩa là bạn sĩ trước. sẽ mau khỏi bệnh, nhưng lại làm tăng mức độ nguy hiểm – Khi khám bệnh, bạn cần cung cấp chính xác cho bác sĩ của các tác dụng phụ. một số thông tin về mình như: – Khám và điều trị ở một bác sĩ duy nhất, cho dù có thể ¾ Các loại thuốc mà bạn đang dùng vào thời điểm đó. bạn đồng thời điều trị hai căn bệnh. Điều này đảm bảo bác ¾ Những triệu chứng dị ứng với bất cứ loại thuốc nào mà sĩ theo dõi tất cả số thuốc bạn dùng và có thể cân nhắc các bạn có thể đã có trước đây. tác dụng phụ khi ra toa. ¾ Các tác dụng phụ nguy hiểm nào mà bạn đã gặp phải – Mua thuốc ở một hiệu thuốc duy nhất và có đủ uy tín. trước đây khi dùng thuốc. Điều này đảm bảo bạn không mua phải các loại thuốc dỏm, ¾ Nếu bạn đang có thai hoặc đang dự tính sẽ có thai vào thời gian tới. – 168 – – 169 –
17. Cẩm nang sức khỏe gia đình Ngộ độc thực phẩm – Bạn cũng cần phải hỏi bác sĩ một số vấn đề như: ¾ Các thông tin liên quan đến loại thuốc mà bạn sẽ dùng 32. NGỘ ĐỘC THỰC PHẨM và công năng cụ thể của nó. ¾ Thời gian và liều lượng, cách dùng thuốc. a. Kiến thức chung ¾ Các loại thức ăn, thức uống hoặc bất cứ loại thuốc nào khác cần phải tránh trong thời gian dùng thuốc. Thực phẩm chỉ chung tất cả những gì bạn ăn uống vào để ¾ Các tác dụng phụ đã biết của thuốc, và những điều cần lấy dinh dưỡng nuôi sống cơ thể. Thật không may là đôi khi làm nếu chúng xảy ra và trở nên nghiêm trọng. trong thực phẩm không chỉ thuần dinh dưỡng. Một số bệnh đường ruột có nguyên nhân từ thực phẩm ăn vào đã bị nhiễm trùng. Một số khác gây vấn đề do sự chế biến, bảo quản không đúng cách. Và một số khác nữa là những thứ không ăn được lẫn vào trong thực phẩm nên gây hại. Theo thống kê, có chừng 30% các bệnh gây ra từ thực phẩm là do sự chế biến, bảo quản không đúng cách. Và bạn có thể thoát khỏi vấn đề này nếu có được một số hiểu biết đơn giản về thực phẩm. Điều cần nhớ trước tiên là, có rất nhiều loại vi khuẩn trong môi trường luôn sẵn sàng xâm nhập vào cơ thể bạn, và thông qua con đường thực phẩm là một con đường rất dễ dàng đối với chúng. Những loại vi khuẩn này một khi đã vào được cơ thể bạn, có thể gây ra rất nhiều loại bệnh tật. Khi ấy, chúng sẽ đe dọa tính mạng và cuộc sống bình yên của bạn, làm cho bạn phải tốn kém hơn gấp nhiều lần so với những chi phí phải bỏ ra để bảo quản, chế biến thực phẩm đúng cách, mà lâu nay có thể bạn vẫn xem thường. Một số thực phẩm gây tác hại cho cơ thể bạn ngay khi ăn vào. Chúng có chứa trong đó những chất độc nào đó gây phản ứng mạnh mẽ cho cơ thể. Các triệu chứng thông thường khi ngộ độc thực phẩm loại này có thể là bụng đau dữ dội, quặn thắt lại, tiêu chảy, ói mửa, đau đầu, sốt cao, mệt rũ rượi, và đôi khi có máu hoặc mủ ra theo trong phân. – 170 – – 171 –
18. Cẩm nang sức khỏe gia đình Ngộ độc thực phẩm Các triệu chứng thường là xuất hiện ngay chừng 30 phút Điều phức tạp đối với vi khuẩn Listeria là không phải sau khi bạn ăn xong thức ăn có độc. Nhưng trong một số mọi người đều có triệu chứng nhiễm bệnh khi ăn thức ăn có trường hợp, cũng có thể chúng xuất hiện sau nhiều ngày loại vi khuẩn này. Thực tế, đa số người khỏe mạnh không hoặc thậm chí nhiều tuần lễ. Những triệu chứng ấy thường nhiễm bệnh và thậm chí không có cả những dấu hiệu nhiễm chỉ kéo dài trong vòng một hoặc hai ngày, nhưng cũng có trùng nữa. Thế nhưng, chúng đe dọa những người đang ốm, đôi khi chúng lên đến 10 ngày. những người già, trẻ con và phụ nữ có thai. Khi những người Đối với đa số những người khỏe mạnh bình thường, này nhiễm trùng, triệu chứng thường là sốt cao, buồn nôn và những lần ngộ độc này không đến nỗi đe dọa tính mạng. nôn mửa, tiêu chảy, mệt rũ rượi Các biến chứng tiếp theo Tuy nhiên, chúng đặc biệt nguy hiểm đối với trẻ con, phụ nữ có thể dẫn đến là nhiễm trùng não, nhiễm trùng máu, và đang mang thai và những người mắc bệnh cơ thể đang suy phụ nữ có thai có thể có những nguy hiểm đe dọa đến thai yếu. Với các đối tượng này, khi có các dấu hiệu nhiễm độc nhi. Mức độ diễn tiến cuối cùng của bệnh là tử vong. cần đưa đến những nơi có đầy đủ phương tiện hồi sức cấp Mức độ nguy hiểm của loại vi khuẩn này với các đối tượng cứu càng sớm càng tốt. Tuy nhiên, biện pháp tốt nhất để đã nói là rất lớn. Một cuộc nghiên cứu rộng rãi ở 4 tiểu bang giải quyết vấn đề vẫn là làm thế nào để ngăn ngừa trước của Hoa Kỳ, bao gồm California, Tennessee, Oklahoma và khi việc ngộ độc xảy ra. Những biện pháp này thường đòi Georgia đã ghi nhận là có đến 23% tử vong trong số những hỏi một số hiểu biết và quan tâm ngay từ khi bạn đi mua người nhiễm loại vi khuẩn này. Trung tâm Kiểm soát Dịch thực phẩm. bệnh Hoa Kỳ1 ước tính là có chừng 1.850 người mắc bệnh Thực phẩm chế biến sẵn ở các cửa hàng thường dễ có vấn loại này mỗi năm ở Hoa Kỳ, và trong đó có chừng 425 đề. Thực tế, người ta không có đủ điều kiện để bảo quản trường hợp tử vong. thực phẩm chống lại mọi nguồn nhiễm trùng trong một môi Các nhà nghiên cứu đưa ra nhận xét là, hầu hết các trường quá rộng lớn và phức tạp. Không khí, dụng cụ tiếp trường hợp nhiễm trùng đều xuất phát từ việc mua thức ăn xúc với thực phẩm, ngay cả bao bì đóng gói đều là những ở các cửa hàng thực phẩm chế biến sẵn. nguồn nhiễm trùng nếu không được xử lý đúng cách. Thậm Nhiễm độc từ bao bì đựng thực phẩm cũng là một vấn đề chí thực phẩm còn có thể nhiễm trùng trên đường bạn mang thường gặp. Một khảo sát gần đây đã phát hiện một hiện về nhà nữa. tượng nhiễm độc từ loại bao bì có mực in chứa kim loại chì. Một trong các loài vi khuẩn gây nhiễm độc thường thấy Mặc dù tất cả bao bì dùng chứa thực phẩm đều đã được nhất là Listeria monocytogene. Vi khuẩn này đã được phát kiểm nghiệm trước khi mang ra sử dụng, nhưng nhiễm độc hiện từ rất lâu, và chúng cũng dễ diệt trừ. Bạn chỉ cần nấu thực phẩm xảy ra khi người dùng sử dụng những bao bì đó chín thực phẩm là có thể giết chết tất cả loại vi khuẩn này. không đúng quy định. Ví dụ điển hình cho hiện tượng này Nhưng điều đơn giản đó nhiều khi không được tuân thủ đúng mức. 1 The Centers for Disease Control – 172 – – 173 –
19. Cẩm nang sức khỏe gia đình Ngộ độc thực phẩm được phát hiện khi loại bao chứa bánh mỳ được người sử – Điều kiện vệ sinh ở nơi bạn mua thực phẩm là rất dễ dụng lộn ngược lại để chứa một loại thực phẩm khác. nhận ra, và chúng vô cùng quan trọng. Không mua thực Khi nhãn hiệu nằm bên ngoài bao bì, vấn đề nhiễm độc phẩm ở những nơi mà bạn cảm thấy không được sạch sẽ, không xảy ra. Sau khi dùng hết bánh mỳ, người dùng lấy gọn gàng. các bao chứa đó lộn ngược phía ngoài vào trong để không – Nếu bạn dùng tủ lạnh để giữ thức ăn, cần hiểu biết về nhìn thấy các nhãn hiệu, rồi dùng để chứa một loại thực nhiệt độ và phương thức bảo quản thích hợp riêng cho từng phẩm khác. Khi ấy, mực in trên bao bì bắt đầu ngấm dần loại thức ăn. vào thực phẩm. Trong mực in có chứa một hàm lượng chì – Lượng thức ăn được làm lạnh trong tủ lạnh có một giới đáng kể, và do đó gây ngộ độc cho người dùng. Người ta hạn nhất định. Bạn không được chứa quá nhiều thức ăn cần nhận thấy ở một số thực phẩm có độ hấp thụ chì cao, chỉ làm lạnh trong tủ. Như vậy, chúng sẽ không được làm lạnh trong 10 phút có thể có đến 5% lượng chì trong mực được đúng mức và dẫn đến hư hỏng tất cả. ngấm vào thực phẩm. – Những thức ăn còn thừa lại phải được quan tâm đặc Nhiễm độc chì là một hiện tượng rất nguy hiểm. Nếu biệt. Đôi khi, vất bỏ chúng đi lại là một quyết định khôn lượng chì trong máu đủ độ đậm đặc, chúng có thể dẫn đến ngoan hơn là cố đưa vào bữa ăn khi chúng không được giữ hủy hoại não. trong điều kiện tốt. – Điều kiện vệ sinh cần được quan tâm ở mọi lúc, mọi nơi. b. Những điều nên làm Giỏ đi chợ, nhà bếp, dụng cụ nấu ăn nói chung là tất cả những gì liên quan đến bữa ăn của bạn, đều phải được giữ – Khi bạn cần phải mua thức ăn chế biến sẵn, thì các loại sạch ở mức có thể được. Và quan trọng hơn hết là phải rửa thực phẩm đóng hộp với công nghệ cao là an toàn hơn hết. tay thật sạch, trước khi nấu ăn, trước khi ăn và cả sau khi Tốt nhất là không nên dùng các loại thực phẩm được chế ăn nữa. biến thủ công với phương tiện gia đình được bán ở các cửa – Khi bạn cắt thức ăn trên thớt thì đó là một nơi dễ hàng nhỏ. nhiễm trùng nhất nếu thớt không được rửa sạch thường – Không mua các loại thực phẩm đóng hộp hoặc đóng bao xuyên. Một thực tế là, khi bảo quản sạch thì thớt gỗ tốt hơn khi có dấu hiệu không còn nguyên vẹn. Chẳng hạn hộp bị loại thớt bằng plastic, vì chúng không để cho vi khuẩn đeo móp méo, bao bị rách Nếu là loại thực phẩm có ghi hạn sử bám và sống lâu trên bề mặt. dụng thì không dùng khi chúng đã quá hạn. Nếu bạn mua – Một lỗi nhỏ nhưng quan trọng thường mắc phải là dùng để dùng trong một thời gian lâu, bạn phải tính cả thời gian cùng một thứ đồ chứa (bát, đĩa ) cho thức ăn khi chưa nấu tồn trữ đó. và thức ăn sau khi nấu. Hạn chế điều này, bởi vì cho dù bạn – Khi mua trứng, không mua những quả trứng đã rạn vỡ, có rửa sạch trước khi dùng lại thì bề mặt chúng vẫn còn mặc dù chúng có thể rẻ hơn nhiều. Bạn không thể đảm bảo bám một lớp nước, không đảm bảo vô trùng. Nếu dùng một điều kiện vô trùng cho đến lúc sử dụng chúng. – 174 – – 175 –
20. Cẩm nang sức khỏe gia đình Nhiễm độc kim loại món đồ chứa khác, đã rửa sạch và làm khô trước đó, sẽ đảm bảo an toàn hơn. 33. NHIỄM ĐỘC KIM LOẠI – Dùng nước sạch để rửa các món ăn sống như rau cải, trái cây tốt hơn là dùng các loại nước rửa không đảm bảo. a. Kiến thức chung – Thức ăn còn lại sau bữa ăn, nếu muốn bảo quản cho bữa ăn sau đó, thì phải được mang đi bảo quản ngay sau khi ăn Nhiễm độc kim loại là từ được dùng để chỉ chung cho xong. những trường hợp mà nồng độ kim loại trong cơ thể lên cao – Nếu giữ thịt trong tủ lạnh, nên cắt thành miếng nhỏ, hơn mức bình thường. hoặc lát mỏng để bảo quản tốt hơn. Mặc dù trong tự nhiên có rất nhiều nguyên tố kim loại, – Trong bất cứ trường hợp nào, nếu bạn thấy thức ăn đổi và thành phần cấu tạo của cơ thể con người cũng có khá màu, có mùi lạ tốt nhất là không nên dùng nữa. nhiều kim loại, nhưng tỷ lệ hiện diện của chúng trong cơ thể – Hạn chế các loại thức ăn chế biến không đủ độ chín chỉ giới hạn ở những nồng độ nhất định, thường là rất thấp. như thịt tái, gỏi sống Khi chúng ta tiếp xúc với những môi trường đặc biệt chứa – Các chế phẩm từ sữa rất dễ nhiễm trùng. Chỉ dùng nhiều kim loại ở dạng mà cơ thể hấp thụ được, chúng sẽ có những loại sản phẩm mà bạn biết chắc là áp dụng các khả năng bị hấp thụ vào cơ thể và gây nhiễm độc. Nhiễm phương pháp tiệt trùng đáng tin cậy. độc cơ thể theo cách này không xảy ra với tất cả các kim – Thức ăn còn lại từ những bữa ăn trước, không chỉ hâm loại, mà chỉ thường gặp nhất là ở một số kim loại như nóng mà luôn luôn phải đảm bảo đun sôi trở lại trước khi arsenic, vàng, chì, kẽm, đồng ăn. Cơ thể tiếp xúc với kim loại, có thể bị nhiễm qua nhiều – Những thức ăn lạnh không nên lấy ra khỏi tủ lạnh hình thức, như hít phải bụi kim loại trong không khí, ngấm trước bữa ăn quá hai giờ. Chỉ nên lấy ra trước khi ăn hoặc qua da, hoặc hấp thụ kim loại đã tan trong thực phẩm. đã gần đến bữa ăn. Có hai dạng nhiễm độc. Nhiễm độc cấp tính là khi cơ thể hấp thụ một lượng quá lớn kim loại trong một thời gian ngắn. Nhiễm độc kinh niên xảy ra khi kim loại bị ngấm vào cơ thể với lượng nhỏ nhưng kéo dài khá lâu, đủ để đưa nồng độ kim loại lên đến mức gây nhiễm độc. Cơ thể trẻ em đặc biệt nhạy cảm và chịu ảnh hưởng rất lớn đối với nhiễm độc kim loại. Đơn giản chỉ là vì khối lượng cơ thể của chúng nhỏ, nên chỉ cần một lượng rất ít kim loại đưa vào cũng sẽ chiếm một tỷ lệ khá cao. Nhiễm độc kim loại là một vấn đề xuất phát từ môi trường chung quanh, nên khi có xảy ra nhiễm độc, thường là – 176 – – 177 –
21. Cẩm nang sức khỏe gia đình Nhiễm độc kim loại sẽ liên quan đến nhiều người. Có khi là các thành viên nhất là khi bạn ngâm chúng trong một thời gian lâu trước trong cùng một gia đình, hoặc có khi là những công nhân ở khi dùng đến. cùng một xưởng máy. Và nếu nhiễm độc xuất phát từ nguồn Như vậy, nhiễm độc kim loại xảy ra ở nhiều môi trường nước, nạn nhân có thể là cư dân của cả một vùng. khác nhau. Với một kiến thức nhất định về những môi Khi bị nhiễm độc kim loại, nạn nhân có thể chịu đựng các trường có khả năng gây độc hại như trên, bạn có thể giảm triệu chứng ở nhiều mức độ khác nhau, tùy theo loại kim thiểu đến mức thấp nhất nguy cơ nhiễm độc cho bản thân loại gây nhiễm độc, và tùy theo nồng độ bị nhiễm. Nạn và gia đình. nhân có thể bị ảnh hưởng đến não, các tế bào thần kinh, Nhiễm độc kim loại thường rất khó nhận ra, chỉ cho đến hồng cầu trong máu, hệ thống tiêu hóa, và mức độ nghiêm khi các triệu chứng được lộ rõ. Và điều quan trọng là bạn trọng có thể dẫn đến tử vong. cũng cần hiểu biết về những triệu chứng ấy để có thể yêu Công nhân làm việc trong những ngành sản xuất kim loại, cầu khám và điều trị kịp thời. với các công nghệ như nấu chảy, khai thác quặng, tinh luyện kim loại có thể nhiễm độc bằng đủ mọi hình thức. Họ có Một số triệu chứng khi bị nhiễm độc các kim loại thể hít thở bụi kim loại hàng ngày, hấp thụ qua da, và thậm thường gặp: chí qua các bữa ăn trong xưởng máy nữa. Trong tiến trình – Khi nhiễm độc arsenic, người bệnh thường buồn nôn, ói tinh luyện một kim loại nào đó, công nhân còn có thể nhiễm mửa, tiêu chảy và đau bụng. Trên da có thể có các hiện độc bởi những kim loại khác lẫn trong đó. Mặc dù khối tượng viêm nhiễm, mất màu da, hoặc nổi những mụn nhỏ lượng các tạp chất này là rất nhỏ, nhưng chúng lại vô cùng phát triển bất thường. nguy hiểm vì tính độc hại của chúng. – Khi nhiễm độc vàng, người bệnh thường tiêu chảy và Ngành công nghệ sản xuất và sửa chữa bình điện (ắc-quy) đau nơi dạ dày. Có thể có dấu hiệu viêm nhiễm ở nơi vùng gần như không thể tránh khỏi việc nhiễm độc chì ở từng da tiếp xúc. mức độ khác nhau. – Khi nhiễm độc chì, người bệnh thường nôn mửa, táo Nông dân sử dụng các loại hóa chất diệt côn trùng, thuốc bón và nhất là sụt cân. Trọng lượng cơ thể có thể giảm rất trừ sâu có thể nhiễm độc kim loại mà không biết, vì nhanh. Những trường hợp nghiêm trọng có thể gây co giật thường là phải tích tụ nhiều ngày, đặc biệt là các kim loại hoặc hôn mê. như asenic, kẽm – Khi nhiễm độc kẽm, người bệnh thường nôn mửa nhiều Và còn một nguồn nhiễm độc thông thường nhất mà có lẽ và có thể bị chảy máu đường ruột. Tình trạng chung của cơ bạn chưa quan tâm đến. Các bình chứa, ly tách, dụng cụ nấu thể thường không ổn định, hay run rẩy, giảm mức phản xạ ăn bằng kim loại hoặc có chứa một phần các kim loại như tự nhiên, đôi khi bị tê liệt. nhôm, đồng, kẽm, chì đều có khả năng gây nhiễm độc nếu – Khi nhiễm độc đồng, người bệnh thường nôn mửa nhiều, bạn để chúng tiếp xúc với các loại thức ăn, thức uống có độ đi tiêu cháy và đau quặn trong vùng bụng. Có dấu hiệu viêm acid cao, như nước chanh, rượu vang, các món ăn chua – 178 – – 179 –
22. Cẩm nang sức khỏe gia đình Nhiễm độc kim loại nhiễm nơi vùng da tiếp xúc với kim loại, có thể nổi đỏ lên xét việc sơn lại các vách tường. Sơn có chì không đảm bảo từng vùng và ngứa nhiều. độ an toàn vì chì có thể thoát ra môi trường chung quanh. – Các cơ sở sản xuất đồ gia dụng bằng kim loại thường b. Những điều nên làm không đạt được các tiêu chuẩn an toàn quy định. Tốt hơn bạn nên dùng các nhãn hiệu có uy tín. Đồ dùng nấu ăn, bát – Khi có dấu hiệu nghi ngờ là bạn hoặc người thân trong đĩa, thìa, tách uống nước đều là những nguồn dễ gây gia đình đã bị nhiễm độc kim loại, nên đi khám ngay, cáng nhiễm độc nếu chúng được chế tạo bằng kim loại không đạt sớm càng tốt. Phát hiện sớm là yếu tố then chốt giúp cho tiêu chuẩn. việc trị liệu được dễ dàng. – Với các vật dụng bằng kim loại đã quá cũ và có dấu – Tránh tiếp xúc trực tiếp với các hóa chất chứa kim loại, hiệu hen rỉ, tốt hơn là bạn nên thay mới. Rỉ kim loại là thông thường nhất là các loại thuốc trừ côn trùng, nấm bệnh, dạng rất dễ hòa tan vào môi trường để từ đó gây nhiễm độc. cỏ dại Nên biết là dạng rắn thông thường của kim loại – Không chứa thức ăn, thức uống có độ acid cao trong các không phải là dạng dễ gây nhiễm độc cho bạn, mà chính vật dụng bằng kim loại. Chẳng hạn, khi bạn nấu ăn xong, dạng kim loại được đưa vào các hóa chất, hoặc dạng bay hơi, cần lấy sạch thức ăn ra khỏi soong, chão và chứa trong mới dễ dàng đi vào cơ thể bạn. Khi cần tiếp xúc với những những vật chứa an toàn khác. Chỉ dùng soong, chão trong hóa chất có khả năng gây nhiễm độc kim loại, bạn phải cẩn thời gian đun nấu. Hoặc nước chanh pha xong nên uống thận hết mức: mặc quần áo bảo vệ kín cơ thể, đeo găng tay, ngay, đừng để lâu với một thìa kim loại ngâm trong đó và trong một số môi trường đặc biệt nguy hiểm cũng cần dùng đến mặt nạ thở. – Sau mỗi lần làm việc trong những môi trường có khả năng nguy hiểm, cần tắm rửa sạch sẽ ngay. Một lượng rất nhỏ kim loại bám trên cơ thể bạn cũng có thể gây ra những vấn đề lớn. – Một số rác thải khi đốt có thể sản sinh ra một lượng lớn khí kim loại. Loại khói độc ấy dễ dàng tan loãng vào môi trường chung quanh. Bạn nên tránh thói quen đốt rác thải trong vườn. Tốt hơn nên đưa chúng đến các bãi rác công cộng để được xử lý thích đáng. – Tránh dùng những loại sơn có chì để sơn lên vách tường. Ngày nay rất ít người dùng những loại sơn này, nhưng có thể căn nhà bạn quá cũ và trước đây đã được sơn bằng những loại sơn ấy. Trong trường hợp này, bạn nên xem – 180 – – 181 –
23. Cẩm nang sức khỏe gia đình Sau những cơn say gia để tạo hương vị, màu sắc cho rượu cũng đóng vai trò 34. SAU NHỮNG CƠN SAY quan trọng trong việc gây ra các triệu chứng sau cơn say. Bạn có thể tự cảm nhận được, đối với mình loại rượu này a. Kiến thức chung “êm” hơn loại rượu khác nào đó, chẳng hạn. Những loại rượu thơm dường như có khả năng gây nhức đầu nhiều hơn rượu Cho dù bạn không phải là một người nghiện ngập quá thường. Trong cùng một tiệc rượu, nếu bạn dùng nhiều loại đáng, nhưng những cảm giác khó chịu để lại sau một cơn rượu khác nhau có thể gây cảm giác khó chịu nghiêm trọng say có thể không xa lạ với bạn. Chúng ta, hầu như ai cũng hơn sau cơn say. đã từng trải qua. Hút thuốc trong khi uống rượu làm tăng thêm sự khó chịu Lời khuyên tốt nhất cho vấn đề là đừng bao giờ uống các sau cơn say. Ngược lại, dùng một ít thức ăn trước khi uống loại rượu, bia. Nhưng đây lại là lời khuyên gần như không rượu, nhất là thức ăn nhiều chất béo, sẽ giúp giảm nhẹ cảm thể thực hiện được trong môi trường giao tiếp xã hội. Lời giác khó chịu trong bao tử, vì chất béo bao phủ một lớp khuyên thứ hai, có thể là có ích và có khả năng thực hiện trong bao tử giúp chống lại tác dụng của cồn. được, đó là: đừng bao giờ uống quá say. Mức độ “quá say” thường không giống nhau ở mọi người, b. Những điều nên làm thậm chí cũng không giống nhau ở cùng một người trong những thời gian, những điều kiện khác nhau. Và bạn là – Trong giao tiếp xã hội, rất khó lòng tránh né việc uống người duy nhất có thể biết được mức giới hạn cho chính một lượng rượu bia nhất định nào đó. Tuy nhiên, bạn cần mình, nếu bạn ý thức được đó là điều vô cùng quan trọng. xác định cho chính mình một giới hạn “an toàn” và đừng Những triệu chứng sau cơn say thường đa dạng, có thể bao giờ vượt qua giới hạn ấy. khác nhau ở mỗi người, nhưng đa số đều phải chịu đựng một – Không hút thuốc khi đang uống rượu. số vấn đề nhất định, như nhức đầu, mỏi mệt rã rời, nôn – Kéo dài thời gian uống, nghĩa là uống những lượng nhỏ, mửa, nhạt miệng không muốn ăn hoặc ăn không biết ngon, đừng đưa vào cơ thể một lượng cồn lớn và quá nhanh. khô khát dữ dội, toát mồ hôi khắp người, hoa mắt không – Uống xen các thức uống khác trong khi uống rượu, nhìn rõ, chóng mặt, choáng váng và thường có cảm giác nhằm pha loãng độ cồn trong máu. Hơn nữa, làm như vậy sẽ chán nản, thất vọng vô cớ Những triệu chứng này là do giúp bạn sớm có cảm giác “đầy bụng” nên không thể tiếp tục nồng độ cồn trong máu lên quá cao, tạo ra sự mất quân bình uống nhiều rượu hơn. về các thành phần hóa học trong cơ thể. Vì cồn là một chất – Nên ăn no trước khi uống rượu, nếu có thể nên dùng lợi tiểu, nên nó gây ra cảm giác khô khát. một ít thức ăn có nhiều chất béo. Nếu bạn dùng các loại rượu đóng chai, mỗi loại thường – Sau cơn say, uống càng nhiều nước càng tốt. Tốt nhất là tạo ra hậu quả sau cơn say khác nhau. Các nghiên cứu cho nước cam, chanh, nước đường thấy, không phải chỉ riêng nồng độ cồn, mà những chất phụ – 182 – – 183 –
24. Cẩm nang sức khỏe gia đình Say sóng khi đi tàu – Hạn chế tối đa những cơn say của bạn. Nên nhớ, rượu là chất gây nghiện, nên cơn say thứ hai bao giờ cũng sẽ tồi 35. SAY SÓNG KHI ĐI TÀU tệ hơn cơn say thứ nhất. – Để điều trị triệu chứng, có thể dùng aspirin với liều vừa a. Kiến thức chung phải. – Khi bạn đã chấp nhận một tiệc rượu, là bạn đồng thời Khi đi tàu trên sông biển, đôi khi bạn phải trải qua chấp nhận những cảm giác khó chịu sau đó. Không có cách những cảm giác rất khó chịu được gọi là say sóng. Người bị nào giúp bạn hoàn toàn tránh khỏi chúng, chỉ có thể giảm say sóng thường nôn mửa, nhức đầu, chóng mặt, có cảm giác nhẹ phần nào mà thôi. Những gì có thể thực sự giúp bạn là: thân thể rất nặng nề, toát mồ hôi khắp người Trong một uống nhiều nước và ngủ yên một thời gian. số trường hợp, tim có thể đập nhanh hoặc thở gấp, hơi thở ngắn. Đây là một hiện tượng rất thông thường. Các nhà nghiên cứu cho biết có chừng 30% người đi biển bị say sóng trong điều kiện thông thường, và đến 90% trong những điều kiện xấu như khi biển động, có sóng lớn. Một số người không chịu nổi những cảm giác khó chịu của việc say sóng, và họ thấy tốt nhất là tránh xa việc đi tàu. Tuy nhiên, vấn đề không đến mức nghiêm trọng như vậy. Với một số kiến thức nhất định, bạn có thể vẫn có khả năng thưởng thức những giờ tuyệt vời lênh đênh trên sóng nước mà không phải chịu đựng cơn say sóng quá đáng. b. Những điều nên làm – Tránh đi tàu trên sông, biển vào những ngày thời tiết xấu. Gió mạnh và sóng to là nguyên nhân khiến bạn rất khó có thể tránh được việc say sóng. – Chọn đi loại tàu lớn, nhất là khi đi xa. Tàu càng lớn, khả năng bị say sóng của bạn càng ít hơn. Điều này dễ hiểu, vì thuyền lớn có khả năng ổn định thăng bằng, ít bị nhồi trên sóng nước. – 184 – – 185 –
25. Cẩm nang sức khỏe gia đình Say sóng khi đi tàu – Nên ở giữa tàu, đừng đi ra mũi tàu. Các mũi tàu chuyển – Uống một ít nước gừng nóng, hoặc dùng loại thuốc viên động nhiều hơn, trong khi phần giữa tàu thường được giữ ổn bột gừng được chế biến sẵn. định hơn. – Khi dạo chơi trên boong tàu, chỉ nhìn ra xa hướng chân – Tránh không đi tàu vào những lúc bạn đang có vấn đề trời, tránh nhìn xuống dòng nước chảy hoặc những vật thể về tai nghe. Trong tai chúng ta có một lượng nhỏ chất lỏng gần tàu. giúp tạo ra cảm giác thăng bằng. Khi lượng chất lỏng này – Thường xuyên dùng tay chà xát vùng da giữa ngón tay không ổn định, bạn có cảm giác chóng mặt và buồn nôn. cái và ngón trỏ. Nhiều người đã xác định việc xoa bóp như Nói chính xác, cảm giác buồn nôn và chóng mặt khi bạn say thế giúp họ giảm bớt cảm giác nôn mửa. sóng là xuất phát từ đây. Vì vậy, nếu bạn đang có vấn đề về tai nghe và đi tàu trong lúc đó, bạn có thể nhận lãnh những hậu quả nghiêm trọng hơn bình thường. – Dùng một loại thuốc chống say sóng có bán sẵn trên thị trường. Có các dạng thuốc uống, thuốc chích và thuốc dán. Loại thuốc dán được xem là có ưu điểm nhất, vì chúng ít gây phản ứng phụ và có thời gian tác dụng kéo dài. Thuốc chích hoặc thuốc viên chỉ công hiệu trong vòng 2 giờ, trong khi thuốc dán có thể kéo dài đến 8 giờ. Tuy nhiên, bạn phải dùng thuốc dán đúng cách. Nên dán vào bên dưới vành tai,1 thuốc dần dần thấm vào da và tạo hiệu quả cao nhất sau khoảng 4 giờ. Vì vậy, bạn cần tính toán để dùng thuốc trước khi lên tàu ít nhất là 4 giờ. Các phản ứng phụ có thể có là cảm giác khô miệng, hoa mắt hoặc đôi khi hơi nhức đầu. Bạn cần đọc kỹ hướng dẫn sử dụng trước khi dùng. – Giữ ấm cho cơ thể. Mặc y phục giữ ấm đầy đủ có thể giúp tăng khả năng đề kháng của cơ thể chống lại cơn say sóng. – Ăn nhiều thức ăn, nhưng không ăn một lần quá nhiều, mà chia ra làm nhiều lần, mỗi lần một ít. Tốt nhất là các món ăn nhẹ, dễ tiêu. 1 Chỗ thịt mềm gọi là dái tai. – 186 – – 187 –
26. Cẩm nang sức khỏe gia đình Mệt mỏi sau khi đi xa bằng máy bay – Nếu bạn đang dùng một loại thuốc điều trị nào đó, tiếp 36. MỆT MỎI SAU KHI ĐI XA BẰNG MÁY BAY tục dùng thuốc theo với thời gian thật của đồng hồ, đừng theo với giờ của nơi đến. a. Kiến thức chung – Đừng bắt tay vào những công việc quan trọng hoặc đưa ra quyết định trọng đại trong thời gian sau chuyến bay, ít Sau những chuyến đi xa bằng máy bay, cơ thể chúng ta nhất là 48 giờ. Trạng thái tinh thần không thoải mái sẽ thường mỏi mệt và có những triệu chứng xáo trộn rất khó dẫn đến nhiều sai lầm mà bạn có thể phải ân hận về sau. chịu. Điều này xảy ra thường nhất là khi bạn vượt qua nhiều múi giờ trong một thời gian ngắn, nghĩa là đi về hướng đông hoặc hướng tây. Nhịp độ sinh hoạt bình thường của cơ thể khi ấy bị thay đổi rất đột ngột, chưa điều chỉnh kịp thời với môi trường sống thật ở chung quanh. Các triệu chứng rõ nét là mệt mỏi, cơ thể lười nhác không còn năng động, cảm giác đói bụng không đúng vào giờ ăn, và đại tiểu tiện vào những giờ thất thường. Ngoài ra, hầu hết các sinh hoạt bình thường hàng ngày của cơ thể cũng đều có sự thay đổi. b. Những điều nên làm – Tìm hiểu giờ của nơi đến, và điều chỉnh giờ ăn, giờ ngủ của bạn theo giờ của nơi đến trước chuyến bay một vài ngày. – Trước khi lên máy bay một ngày, chỉ ăn những thức ăn nhẹ, dễ tiêu. – Tránh không uống rượu, bia hoặc các thức uống có cồn. Nồng độ cồn làm giảm khả năng thích nghi của cơ thể. – Uống nhiều nước lọc hoặc các thức uống không có cồn. – Tránh mang giày, vớ quá chật, cũng như nên chọn quần áo rộng, thoải mái để mặc trong thời gian chuyến bay. – Sau chuyến bay, cần sắp xếp trước một thời gian nghỉ ngơi ít nhất là 24 giờ, để giúp cơ thể có thời gian điều chỉnh thích hợp với môi trường mới. – 188 – – 189 –
27. Cẩm nang sức khỏe gia đình Táo bón triệu chứng này đi kem với táo bón, cần đi khám bác sĩ ngay. 37. TÁO BÓN Nếu không phát hiện ra ung thư sớm, bạn sẽ làm cho chứng bệnh này càng trở nên khó điều trị, bởi vì việc sử dụng các a. Kiến thức chung loại thuốc điều trị táo bón, nhất là thuốc nhuận tràng, sẽ không mang lại hiệu quả nào, chỉ làm chậm trễ việc điều trị Táo bón không phải là chứng bệnh nghiêm trọng. Nhưng ung thư. gây khó chịu rất nhiều cho người bệnh, và là một chứng khá Trong thành phần thức ăn của chúng ta, có một lượng phổ biến đối với hầu hết mọi người. Riêng ở Hoa Kỳ, mỗi khá lớn những chất bả mà cơ thể không hấp thụ được. Tuy năm có ít nhất là 4 triệu rưỡi người chịu ảnh hưởng của nhiên, chúng đóng vai trò rất quan trọng trong việc giúp cơ chứng bệnh này. thể tống phân ra bên ngoài dễ dàng. Đó là các chất xơ Táo bón thông thường chỉ là phản ứng xảy ra cho cơ thể thường có nhiều trong các loại thức ăn chứa tinh bột thô, khi chế độ ăn uống không thích hợp hoặc cũng có thể do như khoai lang, gạo lức Các loại rau cải, trái cây cũng lạm dụng các loại thuốc nhuận tràng. Nếu đúng là do cung cấp nhiều chất xơ. Khi chế độ ăn hàng ngày không nguyên nhân này, việc dùng thuốc nhuận tràng sẽ càng làm cung cấp đủ chất xơ, bạn rất dễ bị táo bón. cho tình hình trở nên nghiêm trọng hơn, thay vì là giảm bớt. Nếu xác định táo bón không phải là dấu hiệu liên quan Tuy nhiên, đôi khi táo bón cũng gây ra do những vấn đề đến các vấn đề sức khỏe khác nữa, thì việc điều trị thường sức khỏe khác. Những người đau đường ruột có thể bị táo không cần phải dùng đến thuốc men. Hay nói chính xác hơn, bón. Nguyên nhân là vì hoạt động co bóp của các cơ thành việc lạm dụng thuốc thường dẫn đến nhiều vấn đề nghiêm ruột không được bình thường, dẫn đến việc phân nằm lại trọng khác, thay vì chỉ là cảm giác khó chịu của táo bón. trong ruột lâu hơn và trở nên đen, cứng, rất khó đưa ra khỏi hậu môn. b. Những điều nên làm Những bệnh nhân bị mất nước nhiều, hoặc các chứng đột quỵ, bệnh Parkinson cũng có thể bị táo bón. Nguyên nhân – Dùng thức ăn có nhiều chất xơ1 như các loại ngũ cốc, là vì các bệnh này làm thay đổi, thường là ngăn trở, hoạt rau cải. Một số dạng thuốc viên được bào chế để cung cấp động của các cơ nơi thành ruột. Ngoài ra, các bệnh khác như chất xơ cũng có thể dùng được, như Metamucil hoặc hội chứng rối loạn tiêu hóa, tiểu đường, yếu thận cũng gây FiberCon. Tuy nhiên, dùng thức ăn tự nhiên vẫn là giải ra táo bón. pháp tốt hơn. Vấn đề trở nên nghiêm trọng nhất khi táo bón là dấu – Uống nhiều nước. Mỗi ngày bạn có thể uống đến 8 ly hiệu cảnh báo của chứng ung thư ruột. Trong trường hợp này, lớn nước lọc, hoặc nhiều hơn. Uống nhiều nước giúp đẩy có một số triệu chứng đi kèm theo như: biếng ăn, sụt cân nhanh tiến trình trao đổi chất trong cơ thể và không dẫn nhanh, có máu trong phân, cơ thể rất mỏi mệt, suy nhược và đau thường xuyên trong bụng. Nếu bạn nhận ra một số các 1 Còn gọi là sợi tinh bột. – 190 – – 191 –
28. Cẩm nang sức khỏe gia đình Táo bón đến bất cứ phản ứng bất lợi nào. Trong rất nhiều trường thiếu hoạt động do cơ thể có cảm giác mỏi mệt. Điều này dễ hợp, chỉ riêng việc uống đủ lượng nước cơ thể cần đã đủ để dàng dẫn đến táo bón. giúp bạn thay đổi được vấn đề. – Hạn chế tối đa việc sử dụng các loại thuốc nhét vào hậu – Tránh dùng các loại thuốc nhuận tràng. Mặc dù tên gọi môn để chống táo bón, hoặc biện pháp thụt tháo phân. Đây của thuốc nghe ra rất hấp dẫn khi bạn đang phải khó chịu là những biện pháp can thiệp chỉ nên dùng khi thật sự cần vì táo bón, nhưng thực tế chúng không giúp gì nhiều. Trong thiết, có chỉ định của bác sĩ. Sau mỗi lần thực hiện các biện khi đó, chúng là loại thuốc gây nghiện khi sử dụng nhiều pháp này, hoạt động co bóp của ruột thường giảm đi, và do lần và khi lạm dụng sẽ gây hại đến ruột, khiến cho chứng đó làm cho chứng táo bón càng nặng nề thêm. táo bón trở nên nghiêm trọng hơn nữa. Thay đổi chế độ ăn – Không nên hoãn việc đi tiêu khi bạn cảm thấy có nhu uống hàng ngày thường là một quyết định khôn ngoan và an cầu. Thường thì cơn đau bụng sẽ qua đi, bạn không cần đi toàn hơn. tiêu nữa. Lượng phân nằm lại trong ruột vào lúc đó sẽ cứng – Cần hiểu đúng nghĩa thế nào là táo bón. Nhiều người lo hơn bình thường và dẫn đến táo bón. Vấn đề thường không lắng dùng thuốc chỉ đơn giản vì số lần đi tiêu của họ ít hơn xảy ra tức thì, nhưng nếu bạn có thói quen hoãn việc đi tiêu những người khác. Cơ thể mỗi người có nhu cầu và điều kiện quá thường xuyên, bạn sẽ tạo điều kiện làm phát sinh chứng hoạt động hoàn toàn khác nhau. Theo các bác sĩ, bạn có thể táo bón. đi tiêu từ ba lần mỗi ngày (nhiều nhất) cho đến chỉ ba lần – Luyện tập một thời khóa đều đặn cho cơ thể bạn. Bắt trong một tuần (ít nhất) và vẫn được xem là bình thường đầu từ việc ăn uống điều độ, đúng giờ. Sau đó, bạn sẽ dần nếu không có dấu hiệu khó chịu nào kèm theo, nhất là phân dần có được thói quen đi tiêu vào một giờ nhất định trong đi ra không có màu đen và quá cứng. Bạn không thể lo lắng ngày. Thường thì vào buổi sáng sớm là tốt nhất. Những chỉ vì số lần đi tiêu của mình ít hoặc nhiều hơn so với người người có thói quen đi tiêu vào một giờ nhất định đều đặn khác. Nói cách khác, nếu bạn chỉ đi tiêu ba lần trong một mỗi ngày thường rất ít khi bị táo bón. Một tách nhỏ cà phê tuần và không thấy có dấu hiệu gì khác, đừng cố tìm cách buổi sáng đôi khi có thể giúp bạn có cảm giác muốn đi cầu. can thiệp để buộc cơ thể bạn phải làm khác đi. Các nhà khoa học vẫn chưa xác định rõ cơ chế tác động này – Tập thể dục đều đặn. Nếu điều kiện của bạn rất khó của cà-phê, nhưng đây là hiệu quả có thật trong nghiên cứu khăn, cũng phải thu xếp tối thiểu là ba buổi tập một tuần, thực tế. Cà-phê thúc đẩy bạn đi tiêu sau khi uống vào mỗi buổi chừng 20 đến 30 phút. Bạn có thể chạy bộ hoặc khoảng 4 phút. So với nam giới thì tác động này được thấy chọn bất cứ cách luyện tập nào bạn thích. Điều quan trọng rõ hơn ở phái nữ. Cũng có thể do nam giới thường quen là cần có sự vận động. Nhiều trường hợp táo bón xảy ra do thuộc với loại thức uống này hơn. cơ thể vận động quá ít. Những người già và phụ nữ mang – Không nên rặn mạnh khi đi tiêu. Hoạt động bình thai cần chú ý những hoạt động nhẹ thường xuyên hàng thường này của cơ thể không cần đến sự cố gắng của bạn. ngày, vì những đối tượng này thường bị rơi vào trường hợp Thói quen rặn mạnh khi đi tiêu dẫn đến bệnh trĩ và một số vấn đề khác nữa. Khi ấy, bạn sẽ bị đau mỗi lần đi tiêu. Cơn – 192 – – 193 –
29. Cẩm nang sức khỏe gia đình Tiêu chảy đau có thể làm trì hoãn việc đi tiêu và thúc đẩy gây ra táo bón. Tốt nhất là đi tiêu khi nào bạn thực sự cảm thấy có 38. TIÊU CHẢY nhu cầu, và đừng nôn nóng rút ngắn thời gian đi tiêu. – Một số thuốc có tác dụng phụ gây ra táo bón. Nếu bạn a. Kiến thức chung đang dùng thuốc và bị táo bón, có thể hỏi bác sĩ về các tác dụng phụ của loại thuốc đang dùng. Trong trường hợp này, Tiêu chảy có thể là phản ứng tức thì của cơ thể với một cần tuân thủ những chỉ dẫn của bác sĩ. loại thức ăn nào đó, nhưng cũng có thể là dấu hiệu nhiễm trùng đường ruột. Thông thường, đây không phải là một bệnh nghiêm trọng. Tuy nhiên, nếu kéo dài nó gây mất nước trầm trọng và có thể dẫn đến tử vong, nhất là đối với người già và trẻ em. Trong thực tế, mỗi năm ở Hoa Kỳ có chừng 30.000 người chết vì tiêu chảy. Trong rất nhiều trường hợp, chỉ cần ngưng đưa thức ăn vào cơ thể và cung cấp đủ một lượng nước nhất định, rồi thì cơ thể có thể tự điều chỉnh vấn đề. Tuy nhiên, việc mất nước có thể khá nghiêm trọng. Khi đó, những thức uống thông thường không đủ đáp ứng, mà cần dùng những chế phẩm đặc biệt có cân đối các loại muối khoáng cần thiết cho cơ thể. Những dạng chế phẩm này được hòa tan trong nước theo một liều lượng nhất định, và được đưa vào cơ thể thay cho nước uống thông thường. Trong hầu hết các trường hợp, người bệnh nên uống càng nhiều càng tốt để thỏa mãn nhu cầu cơ thể. Tuy nhiên, nên chia uống thật nhiều lần, mỗi lần một ít tốt hơn là cố uống vào một lần quá nhiều. Sau chừng 24 giờ, thường thì có thể bắt đầu cho người bệnh ăn trở lại. Nên ăn thức ăn nhẹ và ăn thật ít, trong khi vẫn tiếp tục cung cấp nước uống. Nếu là tiêu chảy do nhiễm trùng, việc can thiệp bằng kháng sinh là cần thiết và bạn nhất thiết phải cần đến sự theo dõi điều trị của thầy thuốc. Trong trường hợp này không nên để kéo dài mà cần điều trị ngay. – 194 – – 195 –
30. Cẩm nang sức khỏe gia đình Bệnh trĩ Tiêu chảy ở trẻ em, đặc biệt là trẻ còn quá nhỏ, cần đặc biệt chú ý vì hậu quả có thể rất nghiêm trọng và thường xảy 39. BỆNH TRĨ ra rất nhanh. Chỉ một hoặc hai ngày cũng có thể làm trẻ kiệt sức khó hồi phục và kéo dài hơn có thể dẫn đến tử vong. a. Kiến thức chung Bệnh trĩ là một bệnh rất thường gặp, nhưng có lẽ bạn ít b. Những điều nên làm khi nghe nhắc đến. Lý do rất dễ hiểu. Trừ ra với những – Chú ý giữ vệ sinh thức ăn, tránh ăn những thức ăn lạ người rất thân thuộc, còn thì người ta rất ngại nhắc đến lần đầu tiên quá nhiều. chứng bệnh này với bất cứ ai. Và nếu không may bạn mắc – Đối với trẻ còn bú mẹ, cần dùng khăn sạch lau đầu vú phải, thì thật có lẽ không còn gì khó chịu, bực dọc hơn, bởi mẹ trước mỗi lần cho bú. Với trẻ có bú sữa bình càng phải vì nó tra tấn bạn gần như mỗi ngày. chú ý tiệt trùng núm vú, nhất là phải pha sữa đúng liều Người lớn tuổi, thường là từ 50 tuổi trở lên, dễ mắc bệnh lượng. trĩ. Có thể ở nhiều mức độ khác nhau, nhưng có chừng 50% – Cho bệnh nhân uống nhiều nước, ngay cả trong trường người lớn tuổi chịu ảnh hưởng của chứng bệnh này. Chưa hợp có nôn mửa. Nếu tiêu chảy kéo dài, dùng nước uống đặc thể nói chắc chắn được nguyên nhân nào gây bệnh, nên vấn biệt để cung cấp lượng nước có muối khoáng cho bệnh nhân. đề hiện nay đối với bệnh chỉ là các biện pháp điều trị triệu – Theo dõi kỹ diễn biến của bệnh và kịp thời đưa đến chứng. Tuy nhiên, táo bón kéo dài có thể là điều kiện dễ bệnh viện nếu có những dấu hiệu bất thường. dàng cho bệnh phát sinh. – Trẻ em cần được theo dõi chăm sóc tại bệnh viện. Người mắc bệnh trĩ phải đau đớn, khó chịu mỗi lần đi – Sau khi ngưng tiêu chảy, cần chú ý chế độ ăn uống hồi tiêu. Bởi vì những mạch máu nơi hậu môn sưng tấy lên và phục cho bệnh nhân. Nên cho ăn từ từ, tăng dần từng ít một trở nên rất nhạy cảm. cho đến khi bằng với khẩu phần ăn bình thường. Có hai loại trĩ. Trĩ nội là loại trĩ khó phát hiện, vì chỗ sưng tấy nằm bên trong hậu môn. Bệnh không gây đau, nhưng thỉnh thoảng bạn có thể nhìn thấy ít máu vấy quanh cục phân, hoặc giấy vệ sinh sau khi đi tiêu. Ngoài ra, bạn vẫn cảm thấy như chưa đi tiêu xong, vẫn còn những cơn mót rặn, trong khi thật sự tất cả phân đã được đưa ra ngoài rồi. Trĩ ngoại là loại bệnh gây khổ sở cho nhiều người hơn. Chỗ sưng tấy ở hậu môn lồi hẳn ra bên ngoài, làm cho người bệnh rất đau đớn mỗi lần đi tiêu. Có thể chảy máu ở nhiều mức độ, do người bệnh cố sức rặn để đưa phân ra, hoặc cũng có thể chỉ cần do giấy vệ sinh chùi nhẹ vào. – 196 – – 197 –
31. Cẩm nang sức khỏe gia đình Bệnh trĩ Nếu không được chữa trị, bệnh có thể kéo dài trở thành – Uống thật nhiều nước lọc. Lượng nước nhiều trong cơ kinh niên. Tuy nhiên, sẽ không dẫn đến biến chứng nguy thể sẽ giúp làm mềm phân và giúp bạn đi tiêu dễ dàng hơn. hiểm nào, trừ ra những trường hợp nhiễm trùng khi điều Bạn cũng có thể dùng thêm nước ép trái cây, rau quả, thay kiện vệ sinh không được đảm bảo. vì chỉ dùng toàn nước lọc. Tuy nhiên cần tránh xa cà-phê và Nhiều người cho rằng bệnh trĩ là một bệnh rất khó chữa thức uống có cồn như các loại rượu, bia. khỏi, và thường tái phát. Điều đó không đúng. Thực ra bạn – Tránh dùng các loại thuốc nhuận tràng nhằm mục đích chỉ cần lưu tâm chăm sóc chỗ đau cẩn thận và đừng phạm dễ đi tiêu hơn. Thực tế là những loại thuốc ấy có thể gây ra những sai lầm đáng tiếc nào (gây nhiễm trùng hoặc dùng các biến chứng khác trong đường ruột, khiến vấn đề trở nên thuốc quá liều ) bệnh sẽ tự khỏi sau một thời gian. Có thể phức tạp hơn. giải quyết bằng phẫu thuật, nhưng điều đó không cần thiết, – Để giảm sự khó chịu sau những lần đi cầu, bạn có thể thường chỉ là vì bệnh nhân muốn được khỏi ngay mà không ngồi và ngâm sâu hậu môn vào trong một chậu nước ấm. cần thời gian chờ đợi. Biện pháp này có thể giúp bạn dễ chịu hơn và giảm nhẹ Một điều cần chú ý nữa là, chảy máu trong bệnh trĩ là cảm giác đau rát. Có thể ngâm mỗi lần chừng 20 phút, máu tươi, màu đỏ sáng. Nếu bạn nhìn thấy máu trong phân nhiều lần mỗi ngày. không phải màu đỏ tươi mà hơi bầm đen, đó không phải – Đối với một số người, dùng khăn mềm ép chặt vào hậu chảy máu do bệnh trĩ mà là ở một nơi nào khác trong đường môn một lúc cũng có thể giúp giảm đau. Có thể ngâm khăn ruột. Cần khám bác sĩ ngay để xác định. Ngoài ra, thông trong nước mát hoặc nước lạnh, nếu bạn cảm thấy dễ chịu thường thì lượng máu chảy ra rất ít. Nếu bạn nhìn thấy quá hơn với nhiệt độ thấp. nhiều máu, hoặc việc chảy máu bị kéo dài, bạn cần đến sự – Dùng giấy mềm hoặc vải sạch để làm vệ sinh sau khi đi giúp đỡ của bác sĩ ngay. Bệnh trĩ không gây ra ung thư, tiêu, tránh chà xát nhiều và quá mạnh nơi hậu môn. nhưng chảy máu nhiều ở hậu môn có thể không phải do – Tránh làm những việc nặng phải gắng sức nhiều, cũng bệnh trĩ mà là dấu hiệu của ung thư. không nên chọn các động tác thể dục hàng ngày cần nhiều sức lực. Tuy nhiên, nên duy trì những hoạt động nhẹ nhàng, b. Những điều nên làm vừa sức đều đặn hàng ngày. – Tránh những loại thức ăn có nhiều gia vị cay, nóng. – Tránh để táo bón kéo dài. Dùng nhiều thức ăn có chất Chế độ ăn nhiều rau cải, trái cây là rất tốt. Tránh ăn những sơ để phân đi ra được dễ dàng. thức ăn ít chất sơ như phó-mát, bánh mỳ, thịt – Khi mắc bệnh, cố kiềm chế cảm giác muốn rặn nhiều khi đi tiêu. Nên để phân ra tự nhiên. Có thể bạn cần phải kiên nhẫn hơn để làm được điều đó, nhưng phải biết rằng với bệnh trĩ thì việc bạn cố sức rặn để đưa phân ra chỉ làm cho vấn đề trở nên tệ hại hơn mà thôi. – 198 – – 199 –
32. Cẩm nang sức khỏe gia đình Ợ chua ¾ Ợ hơi những khi bạn cúi về phía trước, hoặc có khi tự 40. Ợ CHUA nhiên ợ hơi, không có lý do gì cả. ¾ Ợ lên vị chua đầy trong miệng. a. Kiến thức chung Hiện tượng này xảy ra thông thường với rất nhiều người. Nói chính xác, bạn không thể chỉ gọi là “ợ chua”. Ngoài vị Khoảng 20 triệu người Mỹ bị ợ chua hầu như mỗi ngày, và chua cảm thấy trong miệng khi ợ lên, triệu chứng này còn chừng 140 triệu người rơi vào trường hợp thỉnh thoảng bị ợ rất thường đi kèm theo một cảm giác cực kỳ khó chịu ở đâu chua. Hiện tượng xảy ra với mọi lứa tuổi, nhưng nhiều nhất đó trong đường ruột: cảm giác nóng rát, đôi khi lan đến tận là với những người già từ khoảng 60 đến 70 tuổi. cổ họng. Triệu chứng chính vẫn thường là cảm giác nóng rát trong 1 Hiện tượng này xảy ra khi dịch tiêu hóa trong dạ dày đi lồng ngực rồi lan dần lên phía trên. Và hiện tượng này được 2 ngược lên thực quản. Dạ dày là nơi thích hợp với độ acid giải thích như sau: của dịch tiêu hóa, nhưng thực quản lại có cấu trúc khác, nó Khi chúng ta ăn, thức ăn được đưa vào dạ dày thông qua không chịu được độ acid cao, vì thế bạn có cảm giác nóng rát một ống dẫn gọi là thực quản. Phần dưới cùng của thực quản khó chịu khi thành thực quản phải tiếp xúc với dịch tiêu hóa liên tục co rút lại, chỉ cho phép thức ăn trôi xuống dạ dày và từ dạ dày tràn ngược lên. Đôi khi, dịch tiêu hóa bị đưa lên ngăn cản thức ăn trong dạ dày bị tống ngược trở ra khi dạ đến tận miệng, vì thế cảm giác nóng rát lan dần lên đến dày co bóp. Khi sự co bóp của thực quản có lúc nào đó yếu đi, hết thực quản. Và bạn có thể cảm thấy độ chua rất rõ khi ống thực quãn thường dãn rộng. Khi ấy, sự co bóp của dạ chất nước ấy bị đưa lên đến miệng. dày sẽ tống thức ăn ngược trở ra, có khi theo đường thực Một số triệu chứng thường đi kèm trong trường hợp này quản đi ngược lên tận trên miệng. Thức ăn từ trong dạ dày là: đã được trộn lẫn với dịch tiêu hóa có nồng độ acid khá cao, ¾ Cảm giác nóng rát đầu tiên xuất hiện khoảng bên dưới nên khi tiếp xúc với thành thực quản chúng gây ra cảm giác xương lồng ngực, lan ngược dần lên phía trên. nóng rát. ¾ Cảm thấy có sức ép mạnh từ trong ra, căng lên phía Do đó, để điều trị trực tiếp triệu chứng, các loại thuốc bên trên dạ dày, hoặc thấy khó chịu ở vùng đó. trung hòa độ acid thường mang lại hiệu quả tức thì. ¾ Cảm thấy đau, hoặc khó khăn khi nuốt thức ăn hoặc Một số thức ăn, thức uống có tác dụng làm dãn rộng thực thậm chí cả khi uống nước. quản, gây ra ợ chua, chẳng hạn như rượu, cà-phê, thuốc lá, ¾ Đau ở vùng ngực, nhưng không có vẻ là cơn đau nhói sô-cô-la, bạc hà nơi tim. Một số thức ăn, thức uống có độ acid cao có thể trực tiếp gây cảm giác nóng rát cho thực quản, như trái cây họ cam quýt, các chế phẩm từ cà-chua, củ hành, nước ngọt cô-ca, 1 Vốn có độ acid khá cao. bia 2 Ống dẫn thức ăn từ miệng xuống dạ dày. – 200 – – 201 –