›
›

Y đa khoa - Sinh lý hệ sinh sản

pdf 91 trang vanle 2440
Download
Bạn đang xem 20 trang mẫu của tài liệu "Y đa khoa - Sinh lý hệ sinh sản", để tải tài liệu gốc về máy bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên

Tài liệu đính kèm:

  • pdfy_da_khoa_sinh_ly_he_sinh_san.pdf

Nội dung text: Y đa khoa - Sinh lý hệ sinh sản

  1. SINH LYÙ HEÄ SINH SAÛN ThS. NGUYEÃN PHUÙC HAÄU Giaûng vieân ÑHYD. TP HCM
  2. ÑAÏI CÖÔNG HEÄ SINH SAÛN 1.GIÔÙI THIEÄU:  Ñoäng vaät coù vuù:söï khaùc bieät giöõa gioáng ñöïc vaø gioáng caùi laø tuyø thuoäc nhieãm saéc theå Y.  Vaø 1 caëp caáu truùc noäi tieát laø tinh hoøan vaø buoàng tröùng  Yeáu toá di truyeàn quyeát ñònh bieät hoaù tuyeán Sinh Saûn(SS ) nguyeân thuûy trong baøo thai thaønh tinh hoaøn (TH ) hay buoàng tröùng ( BT )  Tinh hoaøn ( TH ) hình thaønh seõ bieät hoaù oáng daãn tinh vaø maøo tinh  Buoàng tröùng (BT ) seõ bieät hoaù voøi tröùng vaø oáng daãn tröùng
  3.  Tuyeán SS coù 2 chöùc naêng saûn xuaát giao töû & baøi tieát hormon phaùi tính  Androgen coù taùc ñoäng nam hoaù & estrogen coù taùc ñoäng nöõ hoaù. Caùc hormon naøy ñieàu hieän dieän ôû 2 phaùi  Tinh hoøan baøi tieát testosteron vaø 1 ít estrogen vaø buoàng tröùng thì ngöôïc laïi. Androgen cuõng ñöôïc baøi tieát ôû voû thöôïng thaän cuûa caû 2 phaùi  BT coøn baøi tieát progesteron laøm meàm töû cung chuaån bò tieáp nhaän baøo thai, khi coù thai noù coøn tieát ra hormon Relaxin laøm meàm daây chaèng khôùp xöông mu vaø coå töû cung.  Tuyeán SS 2 phaùi baøi tieát inhibin, ñaây laø polypeptit coù taùc duïng öùc cheá baøi tieát FSH
  4.  Chöùc naêng baøi tieát vaø taïo giao töû cuûa tuyeán SS tuøy thuoäc vaøo söï baøi tieát cuûa Gonadotropin ( LH & FSH )  LH: hormon taïo hoøang theå  FSH: hormon kích thích nang tröùng  Nöõ sau daäy thì söï tieát gonadotropin theo tuaàn töï chu kyø neân taïo ra chu kyø kinh nguyeät, mang thai & taïo söõa coøn nam baøi tieát khoâng coù tính chu kyø.
  5. 2. SÖÏ BIEÄT HOÙA VAØ PHAÙT TRIEÅN CÔ QUAN SS:  Phaùi tính do di truyeàn bôûi 2 NST giôùi tính X&Y qui ñònh. NST Y laø ñk caàn vaø ñuû ñeå taïo ra tinh hoøan  Tuaàn leå thöù 7 veà tröôùc thai nhi nam vaø nöõ ñieàu coù tuyeán SS nguyeân thuûy gioáng nhau goàm 1 phaàn voû caáp 2 vaø 1 phaàn tuyû caáp 2  Sau tuaàn thöù 8 thai nhi ñöôïc di truyeàn laø nam thì tuyû phaùt trieån thaønh tinh hoøan coøn voû seõ thoaùi hoaù. Luùc naøy tb Leydig vaø Sertoli tieát ra testoterone vaø chaùt öùc cheá oáng Muller. Di truyeàn laø nöõ phaàn voû seõ phaùt trieån thaønh buoàng tröùng, tuûy thoùai trieån  Nam oáng Wolf seõ phaùt trieån thaønh maøo tinh vaø oáng daãn tinh
  6.  Nöõ oáng Muller seõ pt thaønh oáng daãn tröùng & voøi tröùng, TC  Tuaàn 8 cô quan sinh duïc (SD ) ngoaøi nam nöõ gioáng nhau  Sau ñoù khe sinh nieäu bieán maát choài sinh duïc seõ pt hình thaønh neân cô quan SD ngoaøi cuûa nam  Neáu laø nöõ khe sinh nieäu seõ toàn taïi taïo neân cô quan SD ngoaøi
  7.  Baøo thai DT laø nam, khi TH hình thaønh tb Leydig seõ baøi tieát testoterone, tb Sertoli baøi tieát chaát MIS ( chaát öùc cheá oáng Muller).  Testoterone seõ laøm oáng wolf phaùt trieån thaønh maøo tinh vaø oáng daãn tinh, vaø cuõng taïo ra cô quan SS ngoøai cuûa nam
  8. Söï bieät hoaù tuyeán sinh saûn
  9. Söï bieät hoaù cô quan SD ngoaøi
  10. 3.DAÄY THÌ:  Ñeán giai ñoaïn tuyeán SS caû 2 phaùi döôùi taùc ñoäng hoaït hoaù cuûa Gonadotropin phaùt trieån ñeán möùc ñoä hoaøn chænh  Luùc naøy coù khaû naêng sinh saûn ñöôïc  Beù gaùi: vuù nôû, xuaát hieän loâng naùch vaø mu, kinh nguyeät. Sau 1 naêm thì ruïng tröùng ñieàu ñaëïn  Beù trai: raâu, gioïng noùi oàn do daày daây thanh aâm, xuaát hieän loâng naùch, mu, chaân
  11.  Nöõ daäy thì : 8-13 tuoåi. Buoàng tröùng tieát estrogen  Nam:9-14 tuoåi.Tinh hoøan saûn xuaát testosteron.  Trong 175 naêm qua tuoåi daäy thì ngaøy caøng ruùt ngaén.  Daäy thì muoän:>13 nöõ vaø 20 ôû nam khi baét ñaàu sx tinh truøng
  12.  Thöïc nghieäm chích GnRH lieân tieáp vaøo maùu cuûa khæ caùi con ñeå taïo nhöõng xung ñoäng noàng ñoä xuaát hieän kinh nguyeät  GnRH ñaõ ñöôc baøi tieát döôùi daïng xung töø khi coøn laø baøo thai  Vaäy töø luùc môùi sinh ñeán daäy thì coù 1 cô cheá TK laøm ngaên khoâng cho GnRH baøi tieát döôùi daïng xung nhö ngöôøi lôùn
  13. 4. MAÕN KINH:  Caøng veà tuoåi trung nieân, BT caøng ít ñaùp öùng vôùi caùc hormon höôùng sinh duïc  Chöùc naêng BT ngaøy caøng giaûm suùt, kinh nguyeät töø töø bieán maát  Nang noaõn nguyeân thuûy giaûm nhanh  Töû cung, aâm ñaïo : ít cheá tieát, khoâ, teo laïïi  45-55 tuoåi kinh nguyeät thaát thöôøng roài ngöøng haún. Maõn kinh trung bình phuï nöõ hieän nay laø 52 tuoåi
  14. Khi thieáu estrogen ngöôøi phuï nöõ:  Caûm giaùc noùng khaép ngöôøi, nhaát laø maët  Tính tình khoù chòu, caùu gaét  Moâ bì aâm ñaïo moûng maát xuaát tieát teo  Vuù teo laïi, chaûy xuoáng  Moâ xöông bò maát caøng luùc caøng nhieàu loaõng xöông  Taêng nguy cô cao huyeát aùp, maïch vaønh
  15. SINH SAÛN NAM  Chöùc naêng chính: – Tuyeán sinh duïc: saûn xuaát TTr vaø hormon sinh duïc – Cô quan sinh duïc phuï: ñaøo thaûi chaát caën baû, duy trì noøi gioáng
  16. Thieát ñoà caét ngang cô quan SS nam
  17. 1. CAÁU TAÏO TINH HOAØN:  TH naèm trong bìu, treo bôûi caùc daây chaèng  TH naëng 40g, ÑK 4,5cm, hình baàu duïc  TH ñöôïc chia laøm nhieàu(400) tieåu thuøy  Moãi tieåu thuøy 2-4 oáng sinh tinh xoaén, ñaây laø nôi sx TTr  80% TH cuûa ngöôøi lôùn laø oáng sinh tinh  20% coøn laïi laø moâ lieân keát  Nhieät ñoä thích hôïp ñeå sx TTr laø thaáp hôn 3¨C nhieät ñoä cô theå  Maïng Pampniform laøm laïnh maùu tröôùc khi ñeán TH
  18. Maøng ngaên maùu - tinh hoøan:  Thaønh cuûa oáng sinh tinh ñöôïc taïo thaønh : tb maàm nguyeân thuûy+ tb Sertoli  Tb Sertoli traõi daøi töø maøng ñaùy ñeán loøng oáng sinh tinh  Ôû gaàn maøng ñaùy tb Sertoli keá caän nhau gaén chaët vaøo nhau nhôø nhöõng lieân keát chaët ( lieân keát voøng bòt)  Caùc lieân keát chaët naøy khoâng cho caùc phaân töû lôùn qua laïi töø khoûang keõ sang loøng oáng sinh tinh ñöôïc, taïo ra thaønh maøng ngaên maùu tinh hoøan
  19.  Maøng ngaên maùu –tinh hoøan vaãn cho caùc steroit vaø caùc teá baøo maàm ñang tröôûng thaønh xuyeân qua ñeå ñi vaøo loøng oáng sinh tinh  Quaù trình di chuyeån naøy dieãn ra maø khoâng laøm phaù huûy maøng ngaên laø do lieân tuïc coù söï phaù vôõ lieân keát chaët phía treân vaø söï hình thaønh lieân keát chaët ôû phía döôùi  Dòch trong loøng oáng sinh tinh coù nhieàu: androgen, estrogen, K, inostiol, glutaic vaø aspartic acid
  20.  Ngaên khoâng cho chaát ñoäc haïi trong maùu taùc ñoäng leân tb maàm  Ngaên caùc phaûn öùng mieãn dòch giöõa caùc saûn phaåm sinh ra trong quaù trình tröôûng thaønh, hay phaân chia cuûa teá baøo maàm vôùi heä thoáng mieãn dòch trong maùu
  21. 2. SÖÏ TAÏO TINH TRUØNG:  SX TTr lieân tuïc töø luùc daäy thì ñeán khi cheát  100-200 trieäu TTr ñöôïc taïo ra moãi ngaøy  Caùc tinh nguyeân baøo ( TNB) phaûi phaân chia teá baøo ñeå ñaûm baûo soá löôïng lôùn Ttr ñöôïc taïo ra trong ngaøy. Khaùc vôùi nöõ soá löôïng tröùng sinh ra nhaát ñònh vaø giaûm daàn theo thôøi gian  Khi tröôûng thaønh TNB bieán thaønh tinh baøo baäc 1  Moãi tinh baøo 1 seõ giaùn phaân giaûm nhieãm qua 2 giai ñoaïn
  22.  Giai ñoaïn 1: taïo ra 2 tinh töû baäc 2  Giai ñoaïn 2: cho ra 4 tinh töû  Moãi tinh töû coù 22 NST cô theå vaø 1 NST giôùi tính  Tinh töû khi tröôûng thaønh seõ thaønh tinh truøng  Moät tinh nguyeân baøo phaân chia vaø tröôûng thaønh con chaùu cuûa noù vaãn coøn noái vôùi nhau baèng caàu baøo töông cho ñeán gñ cuoái cuøng cuûa tinh töû  Nhôø vaäy maø ñaûm baûo tính ñoàng boä cuûa moãi cloân teá baøo maàm  Theo öôùc tính moãi tinh nguyeân baøo seõ cho ra 512 tinh töû  Moãi teá baøo maàm nguyeân thuûy maát 74 ngaøy môùi cho ra ñöôïc tt tröôûng thaønh
  23.  Tinh truøng coù caáu taïo 3 phaàn:  Phaàn ñaàu: chöùa nhaân vaø theå cöïc ñaàu. Trong theå cöïc ñaàu coù chöùa caùc men thuûy phaân vaø men phaân huûy protein. Caùc men naøy giuùp tinh truøng xuyeân qua voû tröùng vaø nuùt nhaøy coå TC  Phaàn thaân: chöùa nhieàu ty theå taïo naêng löôïng cho söï di chuyeån  Phaàn ñuoâi: giuùp cho söï chuyeån ñoäng
  24.  Sau quaù trình bieán ñoåi tinh töû thaønh tinh truøng noù baét ñaàu ñöôïc ñöa vaøo maøo tinh. Maát 24 ngaøy môùi ñi qua khoûi maøo tinh  Trong thôøi gian naøy noù tieáp tuïc tröôûng thaønh vaø coù ñöôïc cöû ñoäng  Tinh truøng ñöôïc ñöa vaøo aâm ñaïo do ñöôïc bôm töø oáng daãn tinh  Tinh truøng töø tinh dòch sau khi phoùng tinh khoâng theå thuï tinh ñöôïc  Phaûi qua 4-6 giôø naèm trong ñöôøng sinh saûn nöõ, chòu söï bieán ñoåi “taïo khaû naêng”
  25.  Quaù trình thuï tinh trong oáng nghieäm chæ xaûy ra sau khi TT ñöôïc röûa saïch dòch cuûa tuùi tinh chöùng toû nhöõng chaát trong ñöôøng sinh saûn nöõ röûa saïch hay trung hoaø caùc chaát naèøm treân tinh truøng neáu khoâng nhöõng chaát naøy ngaên caûn TT keát hôïp vôùi tröùng
  26. QUAÙ TRÌNH BIEÁN ÑOÅI TINH TRUØNG
  27. 3. HIEÄN TÖÔÏNG CÖÔNG  Söï giaõn nôû caùc tieåu ñoäng maïch maùu ñoå doàn veà moâ xoáp  Khi caùc moâ xoáp chöa ñaày maùu caùc TM seõ bò eùp, laøm caûn maùu khoù thoaùt ra döông vaät cöông cöùng  Trung khu phoái hôïp gaây phaûn öùng cöông naèm ôû ñoïan tuûy löng  Trung khu naøy nhaän xung ñoäng höôùng taâm töø boä phaän nhaän caûm ôû cô quan sinh duïc
  28. vaø töø heä TKTW khi coù kích thích tình duïc veà maët taâm lyù ( nhìn hình aûnh khieâu gôïi, ngöôûi muøi höông, aâm thanh .)  Trung khu naøy phaùt ñoäng xung ly taâm theo daây thaàn kinh taïng töø vuøng chaäu ñeán döông vaät  Nitric oxit laø chaát daãn truyeàn thaàn kinh cuûa heä TK phoù giao caûm gaây hieän töôïng cöông  Hieän töôïng cöông chaám döùt khi coù luoàng xung ñoäng giao caûm laøm co tieåu ñoäng maïch
  29. 4. HIEÄN TÖÔÏNG PHOÙNG TINH  Laø PX tuûy soáng bao goàm 2 giai ñoaïn:  Giai ñoaïn tieát tinh: tinh dòch ñöôïc tieát ra vaø di chuyeån vaøo nieäu ñaïo do söï co thaét cô trôn oáng daãn tinh vaø tuùi tinh  Giai ñoaïn phoùng tinh thaät söï: tinh dòch töø nieäu ñaïo ñöôïc caùc cô baàu hang co thaét laøm baén ra khoûi nieäu ñaïo vaøo luùc ñaït ñeán möùc ñoä ñænh ñieåm  PX phoùng tinh do luoàng TK höôùng taâm xuaát phaùt töø caùc boä phaän caûm giaùc ñuïng
  30.  Chaïm ôû ñaàu döông vaät, ñeán tuyû soáng qua TK theïn trong  Trung khu PX phoùng tinh naèm ôû ñoaïn tuûy löng döôùi cuøng vaø ñoaïn tuyû thieâng treân cuøng  Tinh dòch coù chöùa TT vaø caùc chaát tieát cuûa tuùi tinh, tuyeán tieàn lieät, tuyeán Cowper, tuyeán nieäu ñaïo  Moãi laàn phoùng tinh töø 3-5ml tinh dòch  Trong 1ml tinh dòch coù khoaûng 100 trieäu TT
  31.  Tinh dòch vaø TT seõ giaûm nhanh neáu soá laàn giao hôïp gaàn nhau  50% ñaøn oâng coù löôïng tinh truøng 20-40 trieäu/ml  Khi soá löôïng <20 trieäu/ml thì voâ sinh  Tinh truøng di chuyeån toác ñoä 3mm/phuùt trong ñöôøng sinh saûn nöõ  Sau khi giao hôïp maát 30-60 phuùt TT môùi di chuyeån ñeán voøi tröùng
  32. 5. HORMON ÑIEÀU HOAØ HOAÏT ÑOÄNG SINH TINH  Truïc GnRH-LH/FSH-tinh hoaøn coù vai troø quan troïng ñieàu hoøa hoïat ñoäng sinh tinh  Luùc daäy thì khi FSH gia taêng baøi tieát, caùc tinh nguyeân baøo baét ñaàu hoaït hoaù  FSH hoaït hoaù teá baøo Sertoli teá baøo naøy thì raát caàn cho quaù trình phaân baøo cuûa teá baøo maàm  LH kích thích teá baøo Leydig baøi tieát testosteron
  33.  Noàng ñoä testosteron taïi choå phaûi hôn huyeát töông 100 laàn ñeå hoaøn taát gñ cuoái quaù trình sinh tinh  Ñaøn oâng bò beänh thieáu LH thì löôïng testosteron ngoaïi sinh lieàu thay theá khoâng ñuû ñeå duy trì hoaït ñoäng sinh tinh  Neáu FSH & LH baøi tieát quaù ít thì söï taïo tinh vaãn dieãn ra neáu coù testosteron noàng ñoä cao nhöng soá löôïng TT thì giaûm ñaùng keå maø hình daïng TT thì bt. Chæ caàn laøm LH hay FSH veà bình thöôøng thì soá löôïng TT seõ taêng
  34.  FSH & LH khoâng taùc ñoäng tröïc tieáp leân teá baøo maàm maø taùc ñoäng leân teá baøo Sertoli (FSH ) vaø Leydig (LH )
  35. 6. CHÖÙC NAÊNG NOÄI TIEÁT TINH HOAØN  Testosteron laø hormon chính cuûa TH  Ñöôïc sinh toång hôïp töø cholesterol trong teá baøo Leydig vaø 1 phaàn ôû voû thöôïng thaän  Ngaøy baøi tieát 4-9mg  Söï baøi tieát testoterone bò ñieàu khieån bôûi LH  Testosteron coøn coù taùc ñoäng öùc cheá baøi tieát LH  Phaùt trieån & di trì phaùi tính thöù phaùt  Taùc ñoäng leân chuyeån hoaù protein laøm taêng tröôûng cô theå
  36.  Testosteron cuøng FSH duy trì hoaït ñoäng sinh tinh  Döông vaät taêng chieàu daøi vaø ÑK, bìu saäm maøu  Tuùi tinh vaø tuyeán tieàn lieät lôùn  Gioïng noùi traàm do daây thanh aâm daøy  Naêng ñoäng, gaây söï, thích con gaùi  Vai roäng, cô baép nôû  Chaát nhaøy baøi tieát nhieàu ôû da-> muïn  Suïn ñaàu xöông hoùa coát, cuoái cuøng laøm ngöng pt chieàucao
  37. ÑIEÀU HOAØ HOAÏT ÑOÄNG TINH HOAØN
  38. ÑIEÀU HOØA HOÏAT ÑOÄNG TINH HOØAN:  Hoaït ñoäng tinh hoaøn chòu söï aûnh höôûng FSH & LH  FSH taùc ñoäng nuoâi döôõng teá baøo Sertoli  FSH + caùc Androgen duy trì chöùc naêng taïo tinh truøng cuûa TH  FSH kích thích baøi tieát ABP( androgen - binding- protein) vaø hormomn Inhibin  Inhibin laïi coù taùc duïng öùc cheá FSH  LH taùc ñoäng nuoâi döôõng teát baøo Leydig
  39. Vai troø cuûa Inhibin:  Tesroteron taùc duïng ñieàu hoøa ngöôïc laøm giaûm LH huyeát töông nhöng khoâng taùc duïng leân FSH( tröø khi löôïng testoteron lôùn)  Inhibin ñöôc baøi tieát töø teá baøo Sertoli coù taùc duïng ñieàu hoøa ngöôïc aâm tính leân söï baøi tieát FSH  Ngöôøi bò teo caùc oáng sinh tinh nhöng coù löôïng testoteron vaø LH bình thöôøng, löôïng FSH trong huyeát töông taêng cao, chöùng toû teá baøo Sertoli suy yeáu-> inhibin khoâng ñöôïc baøi tieát
  40. Cô cheá ñieàu hoøa ngöôïc: (H 46.3 tr 143)  Giaû thuyeát neáu caét boû 2 TH thì löôïng FSH, LH taêng nhieàu  Testoteron öùc cheá LH do taùc ñoâng tröïc tieáp leân tuyeán yeân tröôùc vaø coøn do taùc ñoäng leân treân vuøng döôùi ñoài laøm giaûm GnRH  Inhibin thì taùc ñoäng tröïc tieáp treân tuyeán yeân tröôùc laøm öùc cheá FSH  Döôùi taùc ñoäng cuûa LH, soá lôùn testoteron taïi choå ñöôïc baøi tieát bôûi tb Leydig tieáp xuùc vôùi moâ bì oáng sinh tinh, nhö theá tb Sertoli seõ coù noáng ñoä androgen taïi choå ñuû cao môùi duy trì hoïat ñoäng sinh tinh ñöôïc
  41.  Neáu chích testoteron ngoïai sinh vaøo noù seõ öùc cheá tb Leydig neân khoâng taïo ñöôïc noàng ñoä testoteron taïi choå ñuû lôùn cho söï taïo tinh-> soá löôïng TT giaûm ( yù töôûng thuoác ngöøa thai cho nam ) nhöng khoâng thöïc hieän ñöôïc do testoteron ngoaïi sinh gaây neân tích tuï muoái vaø nöôùc-> beänh lyù tim maïch
  42. SINH LYÙ SINH SAÛN NÖÕ  Chu kyø kinh nguyeät: – Chu kyø buoàng tröùng – Chu kyø töû cung – Chu kyø aâm ñaïo
  43. SINH LYÙ SINH SAÛN NÖÕ
  44. CÔ QUAN SINH DUÏC NGOAØI
  45. CÔ QUAN SINH DUÏC TRONG
  46. Chu kyø buoàng tröùng:  Ngay khi sinh ra beù gaùi coù nhieàu nang tröùng nguyeân thuûy  Moãi nang chöùa 1 tröùng chöa tröôûng thaønh  Khi daäy thì, nang taêng kích thöôùc hình thaønh hoác, chöùa dòch nang  Ngaøy thöù 6 cuûa chu kyø moät trong 2 buoàng tröùng coù 1 nang pt nhanh-> nang troäi, caùc nang khaùc thì thoaùi trieån-> nang thoaùi hoaù  Nöõ ñöôïc chích cheá phaåm Gonadotropin nhieàu nang tröùng cuøng pt
  47.  Nang tröôûng thaønh ( nang de Graf) coù teá baøo cuûa lôùp voû trong laø nguoàn cung caáp estrogen löu haønh trong maùu  Ngoaøi ra caùc tb haït cuõng sx estrogen ñoå vaøo dòch nang  Ngaøy thöù 14 chu kyø nang de Graf caêng phoàng quaù möùc -> vôû ra giaûi phoùng tröùng vaøo oå buïng  Tröùng ñöôïc tua vieàn höùng laáy vaø ñöa vaøo voøi tröùng vaø vaän chuyeån ñeán TC  Neáu khoâng ñöôïc thuï tinh tröùng seõ thoaùt ra ngoaøi qua ngaõ aâm ñaïo
  48. Hình ảnh trứng
  49.  Nang tröùng sau khi vôû seõ chöùa ñaày maùu raát nhanh taïo ra theå xuaát huyeát  Lôùp tb voû vaø tb haït baét ñaàu taêng sinh  Cuïc maùu ñoâng nhanh choáng bieán thaønh nhöõng tb theå vaøng-> taïo thaønh theå vaøng  Neáu coù thai theå vaøng baét ñaàu pt maïnh, tb theå vaøng tieát nhieàu estrogen vaø progesteron  Neáu khoâng coù thai theå vaøng seõ thoaùi hoaù vaøo ngaøy thöù 24 cuûa chu kyø-> bieán thaønh moâ seïo-> theå traéng
  50.  Baøo thai BT coù 7 trieäu nang tröùng nguyeân thuûy  Khi sinh chæ coøn 1 trieäu tröùng  Chuùng baét ñaàu quaù trình giaûm phaân I vaø döøng laïi ôû tieàn kyø döôùi daïng tröùng sô caáp  Khi daäy thì 1 soá tröùng sô caáp thoaùi hoaù neân chæ coøn laïi khoaûng 300,000 tröùng  Moãi chu kyø kinh nguyeät coù 1 tröùng ñöôïc tröôûng thaønh  Suoát thôøi gian sinh saûn cuûa ngöôøi phuï nöõ chæ coù 500 tröùng tröôûng thaønh
  51.  Ngay tröôùc khi ruïng tröùng, quaù trình phaân chia giaûm nhieåm laàn thöù nhaát hoøan taát cho ra 2 tb con. Moät goïi laø tröùng thöù caáp tieáp nhaän haàu heát baøo töông, moät goïi laø theå cöïc thöù nhaát (phaân chia nhoû roài bieán maát)  Tröùng thöù caáp neáu coù 1 tinh truøng chui vaøo, noù seõ ñöôïc TT kích thích noù seõ baét ñaàu quaù trình giaùn phaân II taïo ra theå cöïc thöù hai vaø 1 tröùng thöïc söï
  52. CHU KYØ TÖÛ CUNG
  53. Chu kyø töû cung  Vaøo cuoái chu kyø KN noäi maïc TC bò troùc heát ñeán lôùp saâu nhaát  Ngaøy thöù 5 ->14 do aûnh höôûng estrogen töø nang tröùng ñang pt, NMTC taêng sinh chieàu daøy raát nhanh  Caùc tuyeán TC giaõn vaø daøi ra-> gñ taêng sinh NMTC  Sau khi tröùng ruïng NMTC pt raát nhieàu maïch maùu, phuø neà döôùi taùc duïng cuûa estrogen vaø progesteron töø theå vaøng
  54.  Caùc tuyeán cuoän laïi vaø xuaát tieát nhieàu dòch-> gñ xuïaát tieát hay gñ theå vaøng  Khoâng thuï thai-> theå vaøng thoaùi hoaù-> nguoàn hormon cung caáp bò thieáu huït ñi, laøm NMTC moûng ñi-> maïch maùu caøng bò xoaén theâm  Caùc ñieåm hoaïi töû baét ñaàu xuaát hieän roài caøng lan roäng, caùc ñoäng maïch bò xoaén hoaïi töû-> xuaát huyeát taïo thaønh maùu kinh  Söï co thaét Ñm xoaén coù leû do chaát prostaglandin ñöôïc tieát ra ôû ñaây
  55.  Thôøi gian haønh kinh töø 3-7 ngaøy  Löôïng maùu maát trung bình 30ml  Maùu kinh: maûnh vuïn moâ, prostaglandin vaø nhieàu fibrinolysin tieát töø moâ noäi maïc TC, fibrinolysin laøm tan cuïc maùu ñoâng laøm maùu kinh khoâng ñoäng  Trong giai ñoaïn tröôùc khi ruïng tröùng estrogen laøm cho chaát nhaøy CTC loaõng vaø kieàm, taïo ÑK cho TT toàn taïi vaø di chuyeån ñöôïc
  56. Chu kyø aâm ñaïo  Do aûnh höôûng estrogen moâ bì aâm ñaïo bò söøng hoaù  Döôùi aûnh höôûng progesteron aâm ñaïo tieát chaát nhaøy ñaëc, moâ bì taêng sinh vaø taåm nhuaän BC
  57. Bieán ñoåi chu kyø ôû vuù  Estrogen laøm pt oáng daãn cuûa tuyeán vuù, progesteron laøm pt caùc tieåu thuøy vaø nang  Tröôùc khi coù KN 10 ngaøy vuù hôi to leân do caùc oáng daãn bò caêng, coù xung huyeát vaø phuø moâ keõ cuûa vuù
  58. Daáu hieäu ruïng tröùng  Söï baøi tieát hormon LH leân ñeán ñænh ñieåm trong 36-38h-> ruïng tröùng  Sau khi thoaùt ra khoûi nang tröùng coù theå soáng 72 giôø nhöng tg thuï tinh thì ngaén hôn  Giao hôïp 1 laàn vaøo ngaøy ruïng tröùng: 36%. Sau khi ruïng tröùng tæ leä thaønh coâng laø 0%  Tröôùc khi ruïng tröùng 1-2 ngaøy laø : 36%  Tröôùc 5 ngaøy laø: 8%  TT hieän dieän tröôùc 48h laø deå thuï tinh nhaát
  59. Hormon buoàng tröùng ESTROGEN:  Töï nhieân trong cô theå: 17ß-estradiol, estron vaø estriol  Chuùng ñöôïc tieát: tb voû trong, tb haït cuûa tröùng, theå vaøng, nhau  Haàu heát estrogen ñieàu do BT tieát ra  Coù 2 ñænh tieát estrogen: moät laø tröùôc khi ruïng tröùng, hai giöõa gñ theå vaøng
  60. Aûnh höôûng estrogen leân cô theå nöõ  Laøm hoå trôï söï pt nang tröùng, taêng cöû ñoäng voøi tröùng  Taêng doøng maùu ôû TC, taêng löôïng cô TC, vaø caùc protein co thaét ôû TC. Döôùi taùc ñoäng cuûa estrogen CTC deå bò kích thích  Taêng söï kích thích cuûa oxytocin leân cô TC  Duøng estrogen thöôøng xuyeân -> phì NMTC
  61.  Estrogen öùc cheá baøi tieát FSH, coøn LH thì trong 1 soá ñk noù seõ öùc cheá, trong tröôøng hôïp khaùc noù laïi kích thích LH  Laøm taêng kích thöôùc tuyeán yeân  Duøng estrogen lieàu cao 4-6 ngaøy sau khi giao hôïp ôû phuï nöõ ngay ngaøy ruïng tröùng laø PP ngöøa thai (saùng hoâm sau) vì noù coù taùc duïng ngaên khoâng cho tröùng ñaõ thuï tinh laøm toå
  62.  Taêng troïng löôïng ( do taêng ñoàng hoùa protein)  Suïn xöông daøi hoaù coát  Gaây ra hòeän töôïng ham muoán tình duïc  Laøm vuù nôû to luùc daäy thì-> hormon taêng tröôûng vuù  Phaùt trieån phaùi tính thöù phaùt cuûa phuï nöõ  Laøm giaûm cholesteron huyeát töông raát ñaùng keå-> öùc cheá hieän töôïng xô cöùng ÑM  Tích tuï nöôùc vaø muoái khoaùng-> taêng caân  Öùc cheá söï taïo thaønh muïn ñaàu ñen hay muïn lôùn  Giaûm nguy cô beänh maïch maùu neáu sau khi maõn kinh duøng 1 lieàu nhoû estrogen boå sung  Lieàu lôùn coù theå laøm taêng huyeát khoái do noù baét gan taêng sx caùc yeáu toá ñoâng maùu
  63. PROGESTERON:  Ñöôïc baøi tieát bôûi theå vaøng vaø nhau vaø nang tröùng  Töû cung , vuù, naõo laø cô quan ñích cuûa progesteron  Laøm thay ñoåi coù chu kyø ôû NMTC,CTC, AÂÑ  Khaùng vôùi estrogen treân Cô TC-> giaûm kthích vaø nhaïy caûm vôùi cô TC vôùi oxytocin  Kích thích caùc nang vaø tieåu thuøy cuûa tuyeán vuù  Gaây taùc ñoäng ñieàu hoaø ngöôïc leân vuøng döôùi ñoài vaø tuyeán yeân, duøng lieàu cao progesteron coù taùc duïng öùc cheá baøi tieát LH ngaên ruïng tröùng
  64.  Progesteron taùc duïng sinh nhieät neân laøm taêng nhieät ñoä cô theå khi ruïng tröùng ( bieåu ñoà thaân nhieät) RELAXIN:  Laø 1 hormon taïo ra ôû theå vaøng, TC, nhau, tuyeán vuù  Luùc mang thai noù laøm giaõn khôùp xöông mu, xöông chaäu, laøm meàm vaø nôû CTC taïo thuaän lôïi cho quaù trình chuyeån daï vaø soå thai  Öùc cheá söï co thaét Cô TC, laøm pt tuyeán vuù
  65. ÑIEÀU HOAØ CHÖÙC NAÊNG BUOÀNG TRÖÙNG  FSH kích thích söï tröôûng thaønh cuûa nang tröùng vaøo ñaàu chu kyø kinh nguyeät  Khi phoái hôïp vôùi LH, FSH laøm cho nang tröùng tröôûng thaønh ôû gñ cuoái  LH taêng voït gaây neân ruïng tröùng vaø taïo theå vaøng  LH kích thích theå vaøng baøi tieát estrogen vaø progesteron
  66.  Vuøng döôùi ñoài baøi tieát GnRH-> kt baøi tieát LH, FSH  GnRH ñöôïc baøi tieát thaønh nhöõng xung noàng ñoä, caùc xung ñoäng naøy thì ñoàng boä vôùi ñænh noàng ñoä LH trong maùu vaø caàn thieát cho söï baøi thieát cuûa gonadotropin  Söï dao ñoäng veà taàn soá vaø bieân ñoä xung GnRH laø quan troïng trong vieäc gaây ra söï thay ñoåi noàng ñoä caùc hormon khaùc coù traùch nhieäm trong chu kyø KN
  67.  Taàn soá naøy gia taêng do taùc duïng cuûa estrogen vaø giaûm do progesteron vaø testosteron  Taàn soá naøy taêng vaøo cuoái gñ nang tröùng taïo neân ñænh LH  Trong gñ xuaát tieát taàn soá naøy giaûm laø do progesteron, nhöng ñeán cuoái chu kì progesteron vaø estrogen giaûm thì taàn soá laïi taêng trôû laïi  Vaøo thôøi ñieåm coù ñôït daâng cao LH caùc tb baøi tieát gonadotropin taêng tính nhaïy caûm vôùi GnRH vì taàn soá caùc xung GnRH raát cao, söï töï ñieàu chænh cuûa GnRH maø ñaùp öùng cuûa teá baøo baøi tieát LH leân möùc toái ña
  68. HIEÄN TÖÔÏNG ÑIEÀU HOAØ NGÖÔÏC:  Phaàn ñaàu gñ nang tröùng noàng ñoä inhibin thaáp coøn FSH thì hôi taêng, kích thích nang tröùng phaùt trieån.  Söï baøi tieát cuûa LH ñöôïc kieåm soùat bôûi cô cheà ñieàu hoøa ngöôïc aâm tính cuûa estrogen  36-48 giôø tröôùc ruïng tröùng taùc duïng ñieàu hoøa ngöôïc cuûa estrogen trôû neân döông tính, taïo neân ñôït daâng cao LH, ñoù laø taùc nhaân gaây ruïng tröùng. Söï baøi tieát FSH cuõng leân ñænh ñieåm  Moät noàng ñoä vöøa phaûi vaø haèng ñònh chaát estrogen trong maùu gaây ra taùc ñoäng ñieáu hoøa ngöôïc aâm tính treân LH coøn noàng ñoä cao gaây ra taùc ñoäng döông tính
  69.  Tb voû trong cung caáp androgen cho teá baøo haït  Tb voû trong baøi tieát estrogen gaây öùc cheá ngöôïc GnRH, LH, FSH  Tb haït baøi tieát Inhibin quay leân öùc cheá ngöôïc FSH  LH chæ ñieàu hoaø baøi tieát TB voû trong, coøn TB haït thì ñöôïc ñieàu hoaø baøi tieát caû LH vaø FSH
  70. NGÖØA THAI  Neáu chöa coù thai:  Duïng cuï ngöøa thai: bao cao su, duïng cuï TC ( voøng traùnh thai) voøng naøy laøm baèng chaát kim loaïi ñoàng noù coù taùc duïng dieät tinh truøng, taïo bieán ñoåi moâi tröôøng TC laøm tröùng khoâng laøm toå ñöôïc  Traùnh ngaøy ruïng tröùng  Giao hôïp giaùn ñoaïn  Xuaát tinh ngoaøi AÑ
  71.  Thuoác: taùc duïng döôïc lyù laøm öùc cheá FSH, LH laøm ngaên khoâng cho ruïng tröùng, chaát naøy laø estrogen hay estrogen + progesteron toång hôïp duøng lieân tuïc 21 ngaøy nghæ 7 ngaøy trong luùc coù kinh  Ñaõ coù thai: duøng chaát ñoái khaùng vôùi progesteron nhö mifepriston ñeå phaù thai, chaát naøy ngaên progesteron treân NMTC laøm taêng söï co thaét cô TC, giaûm söï pt NMTC
  72. Taøi lieäu tham khaûo:  Saùch Sinh lyù hoïc y khoa taäp II. Nhaø xuaát baûn y hoïc Tp.Hoà Chí Minh 2005.  Ganong William F. Review of Medical Physiology, 18th ed, Appeton & Lange, Connecticut, USA, 1997  Guyton Arthur C. Textbook of Medical Physiology, 8th ed, W.B.Saunders Company, Philadelphia, USA, 1991
  73. Chân thành cám ơn