Tài liệu Giáo dục môi trường

40 trang vanle 2080

Download

Bạn đang xem 20 trang mẫu của tài liệu "Tài liệu Giáo dục môi trường", để tải tài liệu gốc về máy bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên

Tài liệu đính kèm:

tai_lieu_giao_duc_moi_truong.pdf

Nội dung text: Tài liệu Giáo dục môi trường

Döï aùn PARC - Vöôøn Quoác gia Yok Ñoân Chöông trình Giaùo duïc Moâi tröôøng TAØI LIEÄU GIAÙO DUÏC MOÂI TRÖÔØNG LÔÙP 7 Soâng Sreâpoâk Buoân Ñoân 2003 (Taøi lieäu löu haønh noäi boä)
VÖÔØN QUOÁC GIA YOK ÑOÂN Chöông trình Giaùo duïc Moâi tröôøng – LÔÙP 7 Lôøi caûm ôn ! Chóng t«i xin ch©n thµnh c¶m ¬n Côc KiÓm l©m thuéc Bé N«ng nghiÖp & Ph¸t triÓn N«ng th«n, ñy ban Nh©n d©n tØnh Dak Lak, V−ên Quèc gia Yok §«n, ñy ban Nh©n d©n HuyÖn Bu«n §«n, Phßng Gi¸o dôc §µo t¹o huyÖn Bu«n §«n ®· gióp ®ì chóng t«i trong qu¸ tr×nh biªn so¹n tµi liÖu nµy. Cho phÐp chóng t«i göi lêi c¶m ¬n ®Õn Ban l·nh ®¹o vµ c¸n bé c«ng nh©n viªn thuéc c¸c tæ chøc ®· trùc tiÕp céng t¸c gióp ®ì chóng t«i trong suèt qu¸ tr×nh chuÈn bÞ vµ biªn so¹n tµi liÖu nµy: Dù ¸n PARC Yok §«n; Phßng Kü thuËt, H¹t kiÓm l©m vµ Ban Du lÞch V−ên Quèc gia Yok §«n, Dù ¸n PARC Ba BÓ/Na Hang, Tr−êng TiÓu häc Y Jót, Tr−êng TiÓu häc NguyÔn ThÞ Minh Khai, Tr−êng TiÓu häc NguyÔn Du, Tr−êng Trung häc C¬ së Vâ ThÞ S¸u, Tr−êng Trung häc C¬ cë Lª Hång Phong Chóng t«i xin ch©n thµnh c¶m ¬n c¸c c¸n bé, chuyªn gia, t− vÊn cña Dù ¸n PARC Yok §«n ®· cho phÐp chóng t«i sö dông kÕt qu¶ nghiªn cøu khoa häc cña quÝ vÞ ®Ó phôc vô cho viÖc biªn so¹n tµi liÖu nµy. Chóng t«i còng mong muèn ®−îc c¶m ¬n tÊt c¶ c¸c c¸ nh©n vµ tæ chøc ®· tham gia ®ãng gãp ý kiÕn còng nh− cung cÊp tµi liÖu tham kh¶o trong qu¸ tr×nh viÕt tµi liÖu nµy, bao gåm: Ch−¬ng tr×nh Ph¸t triÓn Liªn HiÖp Quèc (UNDP), Quü B¶o tån Thiªn nhiªn Hoang d· (WWF). V−ên Quèc gia C¸t Tiªn. Ch−¬ng tr×nh Gi¸o dôc M«i tr−êng Dù ¸n PARC - V−ên Quèc gia Yok §«n
VÖÔØN QUOÁC GIA YOK ÑOÂN Chöông trình Giaùo duïc Moâi tröôøng – LÔÙP 7 MUÏC LUÏC BAØI 1 : CAÙC KIEÅU RÖØNG CHÍNH ÔÛ VÖÔØN QUOÁC GIA YOK ÑOÂN Trang 5 - Muïc ñích I. GIÔÙI THIEÄU CHUNG 5 II. HOAÏT ÑOÄNG 5 III. TOÙM TAÉT 6 IV. BAØI TAÄP 7 V. BAØI ÑOÏC THAM KHAÛO 7 BAØI 2 : HEÄ THOÁNG RÖØNG ÑAËC DUÏNG VIEÄT NAM Trang 9 - Muïc ñích I. GIÔÙI THIEÄU CHUNG 9 II. HOAÏT ÑOÄNG 10 III. TOÙM TAÉT 12 IV. CAÂU HOÛI BAØI TAÄP 13 V. THAM KHAÛO 13 BAØI 3 : TAÙI SINH RÖØNG Trang 14 - Muïc ñích I. GIÔÙI THIEÄU CHUNG 14 II. HOAÏT ÑOÄNG 14 III. KEÁT LUAÄN 16 IV. CAÂU HOÛI 16 BAØI 4 : SÖÛ DUÏNG HÔÏP LYÙ NGUOÀN TAØI NGUYEÂN RÖØNG Trang 17 - Muïc ñích I. GIÔÙI THIEÄU 17 II. HOAÏT ÑOÄNG 17 III. KEÁT LUAÄN 19 IV. BAØI TAÄP VEÀ NHAØ 19 V. BAØI ÑOÏC THAM KHAÛO 20 BAØI 5 : TÌM HIEÅU VEÀ MOÄT SOÁ LOAØI CHIM Trang 21 - Muïc ñích I. GIÔÙI THIEÄU CHUNG 21 II. HOAÏT ÑOÄNG 22 III. TOÙM TAÉT 23 IV. BAØI TAÄP 23 V. PHAÀN THAM KHAÛO 24
VÖÔØN QUOÁC GIA YOK ÑOÂN Chöông trình Giaùo duïc Moâi tröôøng – LÔÙP 7 BAØI 6 : BUOÂN BAÙN TRAÙI PHEÙP ÑOÄNG VAÄT HOANG DAÕ Trang 25 - Muïc ñích I. GIÔÙI THIEÄU CHUNG 25 II. HOAÏT ÑOÄNG 26 III. TOÙM TAÉT 26 IV. BAØI TAÄP VEÀ NHAØ 27 V. BAØI ÑOÏC THAM KHAÛO 27 BAØI 7 : MOÄT SOÁ LOAØI ÑOÄNG VAÄT ÑÖÙNG TRÖÔÙC NGUY CÔ TUYEÄT CHUÛNG Trang 29 - Muïc ñích I. GIÔÙI THIEÄU CHUNG 29 II. HOAÏT ÑOÄNG 30 III. TOÙM TAÉT 31 IV. BAØI TAÄP VEÀ NHAØ 31 V. BAØI ÑOÏC THAM KHAÛO 32 BAØI 8 : MOÂ HÌNH V.A.C Trang 33 - Muïc ñích I. GIÔÙI THIEÄU CHUNG 32 II. HOAÏT ÑOÄNG 34 III. TOÙM TAÉT 35 IV. BAØI TAÄP VEÀ NHAØ 35 BAØI 9 : THAÛM HOÏA TÖÏ NHIEÂN Trang 36 - Muïc ñích I. GIÔÙI THIEÄU CHUNG 36 II. HOAÏT ÑOÄNG 36 III. TOÙM TAÉT 38 IV. BAØI TAÄP VEÀ NHAØ 38 V. BAØI ÑOÏC THAM KHAÛO 38
VÖÔØN QUOÁC GIA YOK ÑOÂN Chöông trình Giaùo duïc Moâi tröôøng – LÔÙP 7 Bµi sè 1 : C¸c kiÓu rõng chÝnh ë v−ên quèc gia yok ®«n Môc ®Ých - Gióp c¸c em häc sinh t×m hiÓu vÒ c¸c kiÓu rõng chÝnh cña V−ên Quèc gia Yok §«n. - N©ng cao nhËn thøc vÒ gi¸ trÞ cña c¸c nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn. I - giíi thiÖu chung Rõng lµ mét hÖ sinh th¸i mµ trong ®ã bao gåm c¸c thµnh phÇn h÷u c¬ vµ v« c¬ (thùc vËt, ®éng vËt, ®Êt ®¸, khÝ hËu ). TÊt c¶ c¸c thµnh phÇn nµy cã mèi quan hÖ rÊt chÆt chÏ víi nhau vµ cïng nhau ph¸t triÓn. HÖ sinh th¸i rõng cã kh¶ n¨ng tù ®iÒu hßa vµ duy tr× sù sèng, do vËy hÖ sinh th¸i rõng cã thÓ chèng chäi ®−îc víi nh÷ng biÕn ®æi cña m«i tr−êng. HÖ sinh th¸i ®Æc tr−ng cña V−ên Quèc gia (VQG) Yok §«n lµ hÖ sinh th¸i rõng kh« h¹n. §©y còng lµ hÖ sinh th¸i ®éc ®¸o ®iÓn h×nh cho 3 n−íc §«ng D−¬ng. VQG Yok §«n ®−îc xem nh− b¶o tµng sèng sinh ®éng ®Ó nghiªn cøu vÒ nguån gèc lÞch sö tiÕn hãa, diÔn thÕ vµ mèi quan hÖ gi÷a rõng th−êng xanh víi rõng khép, gi÷a rõng khép vµ rõng b¸n th−êng xanh. Rõng bao phñ 90% tæng diÖn tÝch cña V−ên vµ bao gåm c¸c kiÓu rõng chÝnh sau: Rõng khép; Rõng th−êng xanh; Rõng b¸n th−êng xanh; Rõng tre nøa. Ii - ho¹t ®éng Gi¸o viªn lÇn l−ît dïng h×nh ¶nh cña c¸c kiÓu rõng vµ m« t¶ cho c¸c em häc sinh vÒ c¸c kiÓu rõng chÝnh cña VQG Yok §«n. 1. Rõng khép. Lµ kiÓu rõng th−a c©y l¸ réng, rông l¸ vÒ mïa kh«, xanh t−¬i trë l¹i vµo mïa m−a. Do rõng th−a c©y vµ t¸n l¸ kh«ng liªn tôc nªn ¸nh s¸ng mÆt trêi cã thÓ dÔ dµng chiÕu xuèng mÆt ®Êt, nhê vËy nªn líp cá d−íi t¸n rõng ph¸t triÓn rÊt m¹nh. Chöông trình Giaùo duïc Moâi tröôøng 5
VÖÔØN QUOÁC GIA YOK ÑOÂN Chöông trình Giaùo duïc Moâi tröôøng – LÔÙP 7 C¸c loµi c©y th−êng gÆp trong rõng khép lµ: DÇu trµ beng, DÇu l«ng, DÇu ®ång, CÈm liªn, Cµ chÝt. §Æc ®iÓm cña c¸c loµi c©y nµy lµ cã vá dµy, sÇn sïi, nøt s©u, l¸ to, cã kh¶ n¨ng chÞu löa. VÒ mïa kh«, hÇu nh− tÊt c¶ c¸c loµi c©y ®Òu rông l¸, rõng tr«ng x¬ x¸c, kh¸c h¼n víi diÖn m¹o rõng xanh t−¬i vµo mïa m−a. KiÓu rõng nµy ph©n bè hÇu nh− kh¾p c¸c khu vùc cã ®Þa h×nh dèc thoai tho¶i. 2. Rõng th−êng xanh. Lµ kiÓu rõng kÝn l¸, xanh t−¬i quanh n¨m. C¸c loµi c©y chñ yÕu gåm cã: Sao c¸t, Vªn vªn, DÇu r¸i, Cµ te, Tr¾c, Gi¸ng h−¬ng §Æc ®iÓm chung cña c¸c loµi c©y nµy lµ l¸ xanh t−¬i quanh n¨m. C¸c loµi c©y ph©n tÇng râ rÖt. §©y lµ lo¹i rõng ph©n bè chñ yÕu ë khu vùc nói Yok §«n. 3. Rõng b¸n th−êng xanh. §©y lµ kiÓu rõng n»m ë ranh giíi gi÷a rõng khép vµ rõng th−êng xanh. Trong kiÓu rõng nµy cã c¶ c¸c loµi c©y th−êng xanh vµ c©y rông l¸. Rõng b¸n th−êng xanh cã n¨m tÇng trong ®ã tÇng cao nhÊt lµ c¸c loµi c©y rông l¸. C¸c loµi c©y ®Æc tr−ng cña rõng b¸n th−êng xanh gåm cã: B»ng l¨ng æi, Muång ®en, Tr¾c 4. Rõng tre nøa. Cã diÖn tÝch nhá, ph©n bè r¶i r¸c ven theo c¸c s«ng suèi. C¸c loµi ®Æc tr−ng cña kiÓu rõng nµy gåm cã: Lå «, le, tre nøa C¸c loµi c©y nµy phï hîp víi c¸c khu vùc Èm −ít. III - tãm t¾t V−ên Quèc gia Yok §«n cã 4 kiÓu rõng chÝnh sau: Rõng khép, Rõng th−êng xanh, Rõng b¸n th−êng xanh vµ Rõng tre nøa. C¸c kiÓu rõng nµy cã vai trß quan träng trong viÖc ®iÒu hßa, duy tr× sù sèng. §©y lµ m¸i nhµ cña nhiÒu loµi ®éng, thùc vËt. 6 Chöông trình Giaùo duïc Moâi tröôøng
VÖÔØN QUOÁC GIA YOK ÑOÂN Chöông trình Giaùo duïc Moâi tröôøng – LÔÙP 7 IV - Bµi tËp 1. Quanh s©n tr−êng cã bao nhiªu lo¹i c©y ? H·y kÓ tªn sè c©y ®ã ? 2. H·y vÏ mét khu rõng mµ em thÝch. Cho biÕt ®ã lµ lo¹i rõng g× ? 3. VQG Yok §«n cã bao nhiªu kiÓu rõng chÝnh ? §ã lµ nh÷ng kiÓu rõng nµo? H·y cho biÕt ®Æc ®iÓm cña tõng kiÓu rõng ? 4. Em ®· biÕt g× vÒ VQG Yok §«n ? H·y kÓ vÒ ®iÒu ®ã. (Tæ chøc cho häc sinh tham quan thùc tÕ vµ viÕt ®o¹n v¨n m« t¶ vÒ VQG Yok §«n). V - bµi tham kh¶o HÖ sinh th¸i rõng kh« h¹n HST rõng kh« h¹n, ®iÓn h×nh lµ rõng khép, lµ lo¹i rõng nhiÖt ®íi ®Æc tr−ng ë khu vùc §«ng Nam ¸. HST nµy ph¸t triÓn trong ®iÒu kiÖn mïa m−a tËp trung vµ mïa kh« kÐo dµi ®Õn 7 th¸ng, v× vËy vµo mïa m−a, rõng cã thÓ bÞ ngËp n−íc ®Õn 1m ë c¸c vïng tròng, vµ ng−îc l¹i vµo mïa kh« rõng tån t¹i trong ®iÒu kiÖn ®Êt nøt nÎ do thiÕu n−íc. Víi hoµn c¶nh tù nhiªn kh¾c nghiÖt nh− vËy, rõng kh« h¹n, ngoµi gi¸ trÞ vÒ gç, l©m s¶n vµ nguån tµi nguyªn ®éng vËt rõng, cßn cã gi¸ trÞ nhiÒu mÆt vÒ m«i tr−êng nh− t¸c dông ®iÒu hßa khÝ hËu, chèng röa tr«i ®Êt còng nh− gi¸ trÞ vÒ ®a d¹ng sinh häc. ë ViÖt Nam, theo thèng kª cña ViÖn Khoa Häc L©m NghiÖp hiÖn cã kho¶ng 500.000 ha rõng khép. Hai huyÖn Bu«n §«n vµ Ea Sup (§¨k L¨k) cã diÖn tÝch rõng khép lín nhÊt víi kho¶ng 357.000 ha (riªng khu vùc Yok §«n cã 58.000 ha, ë khu vùc s¸t biªn giíi Campuchia. Trong HST rõng kh« h¹n tån t¹i vµ ph¸t triÓn nhiÒu lo¹i gç quý nh− Gi¸ng h−¬ng, Cµ te, Tr¾c, Gô mËt ë ®©y cã c¸c loµi cho dÇu nhùa tù nhiªn mµ ë rõng Èm th−êng xanh kh«ng cã ®−îc, nh− quÇn hÖ DÇu r¸i, DÇu ®ång, c¸c c©y cña quÇn hÖ nµy th−êng cao 20-25 m t¹o thµnh tÇng −u thÕ sinh th¸i rÊt ®Ñp vµ cho dÇu nhùa láng rÊt cã gi¸ trÞ, mçi c©y cã thÓ cho 6 - 7 kg nhùa láng mçi mïa thu ho¹ch. Bªn c¹nh c¸c loµi c©y cho nhùa láng cßn cã c¸c loµi cho nhùa chai côc nh− CÈm liªn, Sao ®en; nhùa cña c©y ®−îc tiÕt ra mét c¸ch tù nhiªn theo c¸c vÕt nøt däc cña vá th©n, vá cµnh hoÆc t¹i ®iÓm xuÊt ph¸t cña nh¸nh, ®«ng thµnh thái cøng dµi nh− th¹ch nhò cã mµu tr¾ng rÊt ®Ñp, t¹o nªn søc thu hót trong du lÞch sinh th¸i rõng khép mµ ë c¸c rõng kh¸c kh«ng cã. Hµm l−îng tinh dÇu trong c©y DÇu r¸i chiÕm ®Õn 50%. Chöông trình Giaùo duïc Moâi tröôøng 7
VÖÔØN QUOÁC GIA YOK ÑOÂN Chöông trình Giaùo duïc Moâi tröôøng – LÔÙP 7 Mét ®Æc tÝnh sinh th¸i quan träng cña c¸c loµi c©y ë rõng kh« h¹n lµ kh¶ n¨ng chèng chÞu cao víi n¹n ch¸y rõng. Vµo mïa kh«, líp l¸ rông vµ th¶m t−¬i lµm måi dÉn löa rõng lan réng vµ thiªu rôi líp c©y t¸i sinh. Tuy nhiªn kh«ng ph¶i toµn bé líp c©y t¸i sinh ®Òu bÞ chÕt ch¸y, c¸c loµi c©y hä dÇu ë rõng khép cã líp vá dµy vµ cã bóp bao chåi gióp chóng chèng chäi víi löa rõng, nh÷ng c©y xÊp xØ 2m trë lªn hÇu nh− tho¸t khái sù tiªu diÖt cña löa. §Ó cã ®−îc ®Æc tÝnh sinh th¸i thÝch nghi víi n¹n ch¸y rõng x¶y ra hµng n¨m vµo mïa kh«, quÇn hÖ thùc vËt c©y hä dÇu ë ®©y ph¸t triÓn chiÒu cao rÊt nhanh vµo giai ®o¹n ®Çu cña sù t¸i sinh tù nhiªn. Khi c©y cao ®Õn 10-15m th× chiÒu cao ph¸t triÓn chËm l¹i, th©n c©y ®−îc bao bäc bëi mét líp vá dµy, cøng. D−íi t¸n cña rõng c©y hä dÇu cã th¶m cá mµ n¨ng suÊt cña chóng rÊt cao, ®©y lµ nguån thøc ¨n chñ yÕu cho c¸c loµi ®éng vËt cã mãng guèc trong HST rõng khép. Nguån gien ®éng vËt quý hiÕm trong HST kh« h¹n rõng khép cã Bß tãt, Tr©u rõng, Bß rõng, Bß x¸m, H−¬u vµng, Hæ, Voäc b¹c, Voäc ngò s¾c, Voi, R¸i c¸, CÇy mùc, Chã rõng (lµ loµi ¨n thÞt lÇn ®Çu tiªn ph¸t hiÖn ë ViÖt Nam), GÊu ngùa, C«ng, Gµ l«i h«ng tÝa, Gµ tiÒn mÆt ®á, C¸ sÊu §©y lµ nguån gien tù nhiªn quan träng kh«ng chØ ®èi víi ViÖt Nam mµ cßn ®èi víi khu vùc vµ quèc tÕ, v× trong sè 51 loµi ®éng vËt quý hiÕm vµ 10 loµi ®Æc h÷u cña §«ng D−¬ng th× HST rõng khép ViÖt Nam cã tíi 38 loµi quý hiÕm vµ 5 loµi ®Æc h÷u (nh÷ng loµi nµy ®· ®−îc ®−a vµo S¸ch §á ViÖt Nam). Voi ®−îc xem lµ mét trong nh÷ng loµi ®éng vËt ®Æc tr−ng cña HST rõng kh« h¹n ë T©y Nguyªn. Voi nhµ ®−îc thuÇn d−ìng tõ voi rõng kh«ng chØ lµ ph−¬ng tiÖn vËn chuyÓn quan träng phôc vô s¶n xuÊt vµ sinh ho¹t cña ng−êi d©n mµ cßn lµ ph−¬ng tiÖn vËn chuyÓn kh¸ch du lÞch kh«ng thÓ thiÕu trong c¸c tour du lÞch sinh th¸i, tham quan c¶nh quan tù nhiªn nói rõng T©y nguyªn. NhiÒu loµi c©y d−îc liÖu quý ®−îc ph¸t triÓn trong HST rõng kh« h¹n nh− §Þa liÒn, Thiªn niªn kiÖn, S©m bè chÝnh, Hµ thñ «, M· tiÒn, Chai côc lµ nh÷ng s¶n phÈm tù nhiªn cã ho¹t tÝnh sinh häc cao, tõ l©u ®· ®−îc ®ång bµo T©y Nguyªn khai th¸c ®Ó ch÷a trÞ nhiÒu bÖnh nan y vµ båi bæ søc kháe cho con ng−êi. HST rõng khép ë T©y Nguyªn ®· tõ l©u ®−îc xem lµ mét trong nh÷ng lo¹i h×nh rõng ®éc ®¸o ë n−íc ta vµ §«ng Nam ¸. Thiªn nhiªn n¬i ®©y cßn l−u gi÷ ®−îc nhiÒu c¶nh quan ®Æc s¾c, víi nh÷ng c¸nh rõng th−êng xanh trªn nói Yok §«n, rõng b»ng l¨ng ven s«ng suèi, rõng tre nøa, rõng le, c¸c hå n−íc tù nhiªn, c¸c dßng s«ng, th¸c n−íc lµ n¬i tån t¹i vµ ph¸t triÓn nhiÒu loµi sinh vËt quý hiÕm, ®Æc h÷u. §©y lµ nh÷ng ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho viÖc tæ chøc c¸c ho¹t ®éng ph¸t triÓn du lÞch sinh th¸i bªn c¹nh nh÷ng trung t©m phôc håi vµ nu«i d−ìng c¸c nguån gien sinh vËt quý hiÕm cña HST ®Æc biÖt nµy. 8 Chöông trình Giaùo duïc Moâi tröôøng
VÖÔØN QUOÁC GIA YOK ÑOÂN Chöông trình Giaùo duïc Moâi tröôøng – LÔÙP 7 Bµi sè 2 : HÖ thèng rõng ®Æc dông viÖt nam Môc ®Ých - Gióp c¸c em häc sinh t×m hiÓu vÒ hÖ thèng vµ chøc n¨ng cña c¸c kiÓu rõng ®Æc dông cña ViÖt Nam. - N©ng cao nhËn thøc vÒ b¶o vÖ c¸c nguån tµi nguyªn rõng. I - giíi thiÖu chung Rõng lµ hÖ thèng hç trî cho sù sèng cña tr¸i ®Êt th«ng qua viÖc c©n b»ng l−îng ¤xy. Bªn c¹nh ®ã, rõng cã va trß rÊt quan träng trong viÖc chèng xãi mßn ®Êt, h¹n chÕ thiªn tai, t¨ng c−êng kh¶ n¨ng gi÷ n−íc cña ®Êt. Ngoµi ra, rõng cßn cung cÊp cho con ng−êi nhiÒu lo¹i tµi nguyªn thiªn nhiªn nh− gç, d−îc th¶o, vµ lµ n¬i sinh sèng cña nhiÒu loµi ®éng vËt. Röøng ñaëc duïng (Special used forest) laø loaïi röøng ñöôïc sö duïng ñeå baûo toàn thieân nhieân, maãu chuaån hÖ sinh th¸i röøng cuûa quoác gia, nguoàn gen thöïc vaät, ñoäng vaät röøng, nghieân cöùu khoa hoïc, baûo veä di tích lòch söû, vaên hoùa vaø danh lam thaéng caûnh, phuïc vuï nghØ ngôi du lòch (Quy cheá quaûn lyù Röøng ñaëc duïng ñöôïc Chính phuû ban haønh ngaøy 11/01/2001). Theo quy ho¹ch cña Nhµ n−íc, HÖ thèng rõng ®Æc dông cña ViÖt Nam bao gåm: V−ên Quèc gia (VQG), Khu b¶o tån thiªn nhiªn (KBTTN), Khu b¶o vÖ c¶nh quan (KBVCQ) vµ Khu b¶o tån loµi hay sinh c¶nh (KBTL-SC). Vµ ®−îc chia thµnh 3 lo¹i chÝnh sau: 1. Vöôøn quoác gia. 2. Khu baûo toàn thieân nhieân, goàm: - Khu döï tröõ thieân nhieân. - Khu baûo toàn loaøi (sinh caûnh). 3. Khu röøng vaên hoùa – Lòch söû – Moâi Tröôøng (hoaëc khu röøng Baûo veä caûnh quan). Chöông trình Giaùo duïc Moâi tröôøng 9
VÖÔØN QUOÁC GIA YOK ÑOÂN Chöông trình Giaùo duïc Moâi tröôøng – LÔÙP 7 Ii - Ho¹t ®éng Gi¸o viªn lÇn l−ît gi¶i thÝch cho c¸c em häc sinh vÒ ®Þnh nghÜa vµ vai trß, chøc n¨ng cña c¸c kiÓu rõng ®Æc dông theo nh÷ng ®iÓm chÝnh sau: 1. Vöôøn Quoác gia. Laø vuøng ñaát töï nhieân ñöôïc thaønh laäp ñeå baûo veä laâu daøi moät hay nhieàu HST, phaûi baûo ñaûm caùc yeâu caàu: + Phaûi bao goàm maãu chuaån cuûa caùc HST cô baûn (Coøn nguyeân veïn hoaëc ít bò taùc ñoäng), caùc neùt ñaëc tröng veà sinh caûnh cuûa caùc loaøi ñoäng, thöïc vaät, caùc khu ñòa maïo coù giaù trò veà maët khoa hoïc, giaùo duïc vaø du lòch. + Phaûi ñuû roäng ñeå chöùa ñöïng ñöôïc moät hay nhieàu HST khoâng bò thay ñoåi bôûi nhöõng taùc ñoäng tieâu cöïc cuûa con ngöôøi, tyû leä dieän tích cuûa HST töï nhieân phaûi ñaït töø 70% trôû leân. + Coù ñieàu kieän veà giao thoâng ñeå tieáp caän töông ñoái thuaän lôïi. 2. Khu baûo toàn thieân nhieân. Laø vuøng ñaát töï nhieân ñöôïc thaønh laäp nhaèm baûo ñaûm dieän theá töï nhieân, ñöôïc chia thaønh hai loaïi: a) Khu döï tröõ thieân nhieân: Laø vuøng ñaát töï nhieân coù döï tröõ taøi nguyeân thieân nhieân vaø tính ña daïng sinh hoïc cao, ñöôïc quaûn lyù baûo veä nhaèm baûo ñaûm dieãn theá töï nhieân, phuïc vuï cho baûo toàn, nghieân cöùu khoa hoïc vaø laø vuøng ñaát thoûa maõn caùc ñieàu kieän: + Coù HST töï nhieân tieâu bieåu, coøn giöõ ñöôïc caùc ñaëc tröng cô baûn cuûa töï nhieân, ít chòu taùc ñoäng coù haïi cuûa con ngöôøi, coù heä ñoäng, thöïc vaät phong phuù. + Coù caùc ñaëc tính ñòa sinh hoïc, ñòa chaát hoïc, sinh thaùi hoïc quan troïng hay caùc ñaëc tính khaùc coù giaù trò khoa hoïc, giaùo duïc, caûnh quan vaø du lòch. + Coù caùc loaøi ñoäng, thöïc vaät ñaëc höõu ñang sinh soáng hoaëc caùc loaøi ñang coù nguy cô bò tieâu dieät. + Phaûi coù ñuû roäng nhaèm baûo ñaûm söï nguyeân veïn cuûa HST, tyû leä dieän tích cuûa HST töï nhieân caàn baûo toàn ñaït töø 70% trôû leân. + Ñaûm baûo traùnh ñöôïc söï taùc ñoäng tröïc tieáp coù haïi cuûa con ngöôøi. 10 Chöông trình Giaùo duïc Moâi tröôøng
VÖÔØN QUOÁC GIA YOK ÑOÂN Chöông trình Giaùo duïc Moâi tröôøng – LÔÙP 7 b) Khu baûo toàn loaøi (sinh caûnh): Laø vuøng ñaát töï nhieân ñöôïc quaûn lyù, baûo veä nhaèm baûo ñaûm sinh caûnh (vuøng soáng) cho moät hoaëc nhieàu loaøi ñoäâng, thöïc vaät ñaëc höõu hoaëc loaøi quyù hieám vaø phaûi thoûa maõn caùc ñieàu kieän: + Coù vai troø quan troïng trong vieäc baûo toàn thieân nhieân, duy trì cuoäc soáng vaø söï phaùt trieån cuûa caùc loaøi, laø vuøng sinh saûn, nôi kieám aên, vuøng hoaït ñoäng hoaëc nôi nghæ, aån naùu cuûa ñoäng vaät. + Coù caùc loaøi thöïc vaät quyù hieám, hay laø nôi cö truù hoaëc di truù cuûa caùc loaøi ñoäng vaät hoang daõ quyù hieám. + Coù khaû naêng baûo toàn nhöõng sinh caûnh vaø caùc loaøi döïa vaøo söï baûo veä cuûa con ngöôøi, khi caàn thieát thì thoâng qua söï taùc ñoäng cuûa con ngöôøi vaøo sinh caûnh. + Coù dieän tích tuøy thuoäc vaøo nhu caàu veà sinh caûnh cuûa caùc loaøi caàn baûo veä. 3. Khu röøng Vaên hoùa – Lòch söû – Moâi tröôøng (hoaëc Khu röøng Baûo veä caûnh quan). Laø khu vöïc bao goàm moät hay nhieàu caûnh quan coù giaù trò thaåm myõ tieâu bieåu vaø coù giaù trò vaên hoùa – lòch söû, nhaèm phuïc vuï cho caùc hoaït ñoäng vaên hoùa, du lòch hoaëc ñeå nghieân cöùu thí nghieäm, bao goàm: + Khu vöïc coù caùc thaéng caûnh treân ñaát lieàn, ven bieån hay haûi ñaûo. + Khu vöïc coù caùc di tích lòch söû – vaên hoùa ñaõ ñöôïc xeáp haïng hoaëc coù caùc caûnh quan nhö thaùc nöôùc, hang ñoäng, nham thaïch, caûnh quan bieån, caùc di chæ khaûo coå hoaëc khu vöïc rieâng mang tính lòch söû truyeàn thoáng cuûa daân ñòa phöông. + Khu vöïc daønh cho nghieân cöùu thí nghieäm. Chöông trình Giaùo duïc Moâi tröôøng 11
VÖÔØN QUOÁC GIA YOK ÑOÂN Chöông trình Giaùo duïc Moâi tröôøng – LÔÙP 7 4. Heä thoáng caùc Vöôøn Quoác gia (VQG). Heä thoáng caùc VQG thaønh laäp nhaèm muïc ñích: - Baûo veä caùc khu caûnh quan töï nhieân quan troïng coù yù nghóa quoác gia vaø quoác teá phuïc vuï muïc ñích khoa hoïc, gi¸o duïc vaø du lÞch sinh th¸i (DLST). - Duy trì beàn vöõng traïng thaùi töï nhieân hay gaàn töï nhieân cuûa caùc vuøng vaên hoaù ñieån hình, caùc quaàn theå sinh vaät, nguoàn gen cuûa caùc loaøi, nhaèm baûo ñaûm tính ña daïng vaø beàn vöõng. - Duy trì caùc caûnh quan thieân nhieân, caùc sinh caûnh cuûa caùc loaøi ñoäng, thöïc vaät hoang daõ, caùc khu ñòa maïo coù giaù trò veà khoa hoïc vaø giaùo duïc. - Phaùt trieån DLST. Nhö vaäy moät trong nhöõng muïc ñích quan troïng cuûa vieäc thaønh laäp heä thoáng caùc VQG lµ nh»m baûo toàn nhieàu giaù trò töï nhieân vaø vaên hoùa baûn ñòa, vaø phaùt trieån DLST. Noùi caùch khaùc, tieàm naêng quan troïng ñeå phaùt trieån DLST laø heä thoáng caùc vöôøn quoác gia. Naêm 1961, VQG ñaàu tieân ñöôïc thaønh laäp taïi Cuùc Phöông (Ninh Bình). Cho ñeán nay heä thoáng VQG ôû Vieät Nam ñaõ phaùt trieån treân 20 vöôøn. Ñaây laø caùc ñieåm tieàm naêng DLST raát lôùn ôû nöôùc ta caàn ñöôïc ñaàu tö khai thaùc, goùp phaàn tích cöïc phaùt trieån du lòch Vieät Nam vaø baûo toàn ña daïng sinh hoïc. III - tãm t¾t HÖ thèng rõng ®Æc dông ®¹i diÖn cho c¸c vïng sinh th¸i kh¸c nhau, ®−îc bè trÝ ë nh÷ng vÞ trÝ cã tÝnh ®a d¹ng sinh häc kh¸c nhau. ViÖc thµnh lËp nh÷ng khu rõng ®Æc dông nh»m b¶o tån nh÷ng hÖ sinh th¸i rõng ViÖt Nam, b¶o vÖ nguån gen ®éng vËt vµ thùc vËt, ®Æc biÖt lµ nh÷ng loµi ®éng thùc vËt quý hiÕm cã nguy c¬ bÞ tuyÖt chñng, b¶o vÖ c¸c khu rõng v¨n hãa, lÞch sö, c¶nh quan, m«i tr−êng. MÆt kh¸c cßn cung cÊp nhiÒu nguån lîi quan träng kh¸c cho céng ®ång ®Þa ph−¬ng nh− ®iÒu tiÕt n−íc, khÝ hËu, cung cÊp d−îc liÖu, t¨ng thu nhËp tõ c¸c dÞch vô du lÞch 12 Chöông trình Giaùo duïc Moâi tröôøng
VÖÔØN QUOÁC GIA YOK ÑOÂN Chöông trình Giaùo duïc Moâi tröôøng – LÔÙP 7 IV - C©u hái vµ bµi tËp 1. Sö dông b¶n ®å vµ chØ ra nh÷ng vïng cã V−ên Quèc gia, khu b¶o tån thiªn nhiªn, Khu b¶o tån c¸c loµi hay sinh c¶nh, Khu b¶o tån c¶nh quan ? 2. Em h·y cho biÕt sù kh¸c nhau vµ gièng nhau gi÷a V−ên Quèc gia vµ Khu b¶o tån. 3. C¸c khu rõng ®Æc dông cã ý nghÜa nh− thÕ nµo cho viÖc nghiªn cøu khoa häc ? 4. C¸c khu rõng ®Æc dông cã lîi Ých g× trong viÖc b¶o vÖ m«i tr−êng ? V - Tham kh¶o Quy ho¹ch c¸c khu rõng ®Æc dông Nh×n chung trong c¸c khu rõng ®Æc dông ®Òu ®−îc chia thµnh nh÷ng khu vùc nh− sau: 1. Ph©n khu b¶o vÖ nghiªm ngÆt. Lµ khu vùc cã tÝnh ®a d¹ng sinh häc cao nhÊt, hÇu nh− ch−a bÞ t¸c ®éng cña con ng−êi. Khu nµy ®−îc b¶o vÖ mét c¸ch nghiªm ngÆt, cÊm tuyÖt ®èi mäi t¸c ®éng lµm ¶nh h−ëng ®Õn hÖ sinh th¸i. 2. Ph©n khu phôc håi sinh th¸i. Lµ khu vùc cã thÓ t¸c ®éng ®Ó phôc håi c¸c hÖ sinh th¸i, ®Æt c¸c tr¹m nghiªn cøu khoa häc, tham quan du lÞch 3. Ph©n khu hµnh chÝnh dÞch vô. Lµ khu vùc dµnh cho x©y dùng v¨n phßng lµm viÖc, nhµ nghØ 4. Vïng ®Öm cña V−ên Quèc gia vµ Khu b¶o tån thiªn nhiªn. TÊt c¶ c¸c Khu b¶o tån thiªn nhiªn ®Òu cã vïng ®Öm. Vïng ®Öm lµ vïng n»m ngoµi vµ gÇn s¸t víi khu b¶o vÖ nghiªm ngÆt cña V−ên Quèc gia, khu b¶o tån thiªn nhiªn (khu vùc cã d©n c− sinh sèng). HiÖn tr¹ng hÖ thèng rõng ®Æc dông ViÖt Nam. §Ó b¶o vÖ c¸c hÖ sinh th¸i tù nhiªn vµ nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn quý gi¸ cßn l¹i, trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, ChÝnh phñ ®· cã rÊt nhiÒu nç lùc nh− Ch−¬ng tr×nh 327. Ch−¬ng tr×nh 5 triÖu ha rõng vµ viÖc thµnh lËp c¸c khu rõng ®Æc dông. Theo quy ho¹ch míi ®Õn nay n−íc ta cã 102 khu rõng ®Æc dông víi tæng diÖn tÝch lµ 2.054.931 ha. Gi¸o cô trùc quan cã liªn quan. B¶n ®å hÖ thèng rõng ®Æc dông cña viÖt Nam. Chöông trình Giaùo duïc Moâi tröôøng 13
VÖÔØN QUOÁC GIA YOK ÑOÂN Chöông trình Giaùo duïc Moâi tröôøng – LÔÙP 7 Bµi sè 3 : T¸i sinh rõng Môc ®Ých - Gióp c¸c em häc sinh t×m hiÓu vÒ qu¸ tr×nh t¸i sinh rõng. - Gióp c¸c em n©ng cao ý thøc vµ tham gia vµo c¸c ho¹t ®éng trång rõng. I - giíi thiÖu chung T¸i sinh lµ mét qu¸ tr×nh sinh häc ®Æc thï cña hÖ sinh th¸i rõng. Lµ sù xuÊt hiÖn mét hÖ c©y con cña nh÷ng loµi c©y gç ë nh÷ng kho¶ng trèng trong rõng, d−íi t¸n rõng, hoÆc ë rõng sau khi bÞ khai th¸c (gäi lµ nh÷ng n¬i cßn hoµn c¶nh rõng). Cã 3 kiÓu t¸i sinh rõng: T¸i sinh tù nhiªn; T¸i sinh nh©n t¹o; Xóc tiÕn t¸i sinh tù nhiªn. C¸c kiÓu t¸i sinh rõng ®−îc thÓ hiÖn qua c¸c h×nh thøc t¸i sinh nh−: T¸i sinh h¹t; T¸i sinh chåi; T¸i sinh th©n ngÇm. Ii - Ho¹t ®éng 1. C¸c kiÓu t¸i sinh. Cã 3 kiÓu t¸i sinh rõng: a) T¸i sinh tù nhiªn: Lµ qu¸ tr×nh t¸i t¹o thÕ hÖ rõng míi theo con ®−êng tù nhiªn, vµ c¬ b¶n lµ kh«ng cã sù t¸c ®éng cña con ng−êi. KÕt qu¶ cña ph−¬ng thøc nµy phô thuéc vµo quy luËt cña tù nhiªn. Lîi dông ®−îc nguån gièng t¹i chç vµ ¦u ®iÓm hoµn c¶nh rõng s½n cã Nh−îc Kh«ng chñ ®éng ®iÒu tiÕt ®−îc tæ thµnh ®iÓm loµi c©y vµ mËt ®é c©y t¸i sinh b) T¸i sinh nh©n t¹o: Lµ ph−¬ng thøc t¸i sinh rõng cã sù t¸c ®éng tÝch cùc cña con ng−êi tõ khi gieo h¹t gièng tíi khi trång vµ ch¨m sãc c©y. 14 Chöông trình Giaùo duïc Moâi tröôøng
VÖÔØN QUOÁC GIA YOK ÑOÂN Chöông trình Giaùo duïc Moâi tröôøng – LÔÙP 7 ¦u ®iÓm: Chñ ®éng ®−îc loµi c©y vµ mËt ®é t¸i sinh rõng Nh−îc ®iÓm: §ßi hái ph¶i cã vèn, kü thuËt c) Xóc tiÕn t¸i sinh tù nhiªn: Xóc tiÕn t¸i sinh rõng tù nhiªn lµ ph−¬ng thøc t¸i sinh trung gian cña t¸i sinh tù nhiªn vµ t¸i sinh nh©n t¹o. TËn dông ®−îc nguån gièng t¹i chç vµ tiÓu hoµn c¶nh rõng s½n cã. ¦u ®iÓm: Cã thÓ trång rÆm (trång xen ghÐp) c¸c loµi c©y theo môc ®Ých Ph¶i n¾m v÷ng kü thuËtvµ quy luËt t¸i sinh cña tõng Nh−îc ®iÓm: lo¹i c©y rõng 2. C¸c h×nh thøc t¸i sinh rõng. Cã 3 h×nh thøc t¸i sinh: T¸i sinh h¹t,t¸i sinh chåi, t¸i sinh th©n ngÇm. a) T¸i sinh h¹t: Lµ h×nh thøc t¸i sinh mµ theo ®ã thÕ hÖ rõng míi ®−îc h×nh thµnh tõ h¹t gièng. T¸i sinh h¹t tr¶i qua ba giai ®o¹n: - Giai ®o¹n 1: C©y mÑ ra hoa kÕt qu¶ vµ ph¸t t¸n h¹t gièng. - Giai ®o¹n 2: H¹t gièng n¶y mÇm. - Giai ®o¹n 3: C©y t¸i sinh sinh tr−ëng. b) T¸i sinh chåi (t¸i sinh v« tÝnh, t¸i sinh dinh d−ìng): Lµ h×nh thøc c©y con sinh ra tõ chåi cña c©y mÑ. C©y con t¸i sinh cã thÓ ®−îc sinh ra tõ chåi gèc hoÆc chåi rÔ, trong ®ã t¸i sinh chåi gèc cã thÓ ®−îc sinh ra tõ chåi ngñ hoÆc chåi bÊt ®Þnh (Lµ chåi chóng ta kh«ng x¸c ®Þnh ®−îc vÞ trÝ sÏ mäc ra), nh− Mì, Xoan c) T¸i sinh th©n ngÇm: Lµ h×nh thøc mµ theo ®ã c©y con ®−îc sinh ra tõ th©n c©y mäc ngÇm d−íi ®Êt (nh− c¸c loµi Tre, Nøa ). Chöông trình Giaùo duïc Moâi tröôøng 15
VÖÔØN QUOÁC GIA YOK ÑOÂN Chöông trình Giaùo duïc Moâi tröôøng – LÔÙP 7 Gi¸o viªn gióp häc sinh th¶o luËn c¸c ý sau: - H·y th¶o luËn h×nh thøc t¸i sinh nµo lµ ph¸t t¸n ®−îc c©y con réng nhÊt vµ nhê vµo lîi thÕ cña giã. - H·y th¶o luËn h×nh thøc t¸i sinh nµo lµ chËm vµ khã cã thÓ ph¸t triÓn trong mét ph¹m vi réng. Iii - kÕt luËn Rõng cã kh¶ n¨ng tù t¸i sinh. Rõng t¸i sinh theo nh÷ng quy luËt riªng. T¸i sinh phô thuéc vµo ®Æc ®iÓm cña tõng loµi c©y, ®iÒu kiÖn ®Þa lý vµ hoµn c¶nh rõng. Cã 3 kiÓu t¸i sinh rõng: T¸i sinh tù nhiªn; T¸i sinh nh©n t¹o; Xóc tiÕn t¸i sinh. T¸i sinh tù nhiªn diÔn ra rÊt chËm; t¸i sinh nh©n t¹o cã møc ®é ®a d¹ng sinh häc thÊp; xóc tiÕn t¸i sinh cã møc ®é ®a d¹ng sinh häc trung b×nh. T¸i sinh cã 3 h×nh thøc: T¸i sinh h¹t, t¸i sinh chåi, t¸i sinh th©n ngÇm. IV - C©u hái 1. Víi ®iÒu kiÖn kinh tÕ x· héi cña ®Þa ph−¬ng hiÖn nay chóng ta nªn ¸p dông kiÓu t¸i sinh rõng nµo lµ hîp lÝ nhÊt? Cho vÝ dô ? 2. Theo b¹n ®Ó t¸i sinh 1ha rõng theo kiÓu nh©n t¹o ph¶i tiªu tèn kho¶ng bao nhiªu tiÒn ? 3. H·y so s¸nh viÖc tµn ph¸ rõng cña con ng−êi víi viÖc t¸i sinh rõng hiÖn nay ë ®Þa ph−¬ng. NÕu tèc ®é tµn ph¸ tiÕp tôc diÔn ra, th× kho¶ng 30 n¨m n÷a rõng Bu«n §«n chóng ta sÏ nh− thÕ nµo ? 16 Chöông trình Giaùo duïc Moâi tröôøng
VÖÔØN QUOÁC GIA YOK ÑOÂN Chöông trình Giaùo duïc Moâi tröôøng – LÔÙP 7 Bµi sè 4 : Sö dông HîP Lý NGUåN TµI NGUYªN RõNG Môc ®Ých Gióp c¸c em häc sinh t×m hiÓu: - ThÕ nµo lµ tµi nguyªn rõng (Rõng cã t¸c dông nh− thÕ nµo ®èi víi con ng−êi vµ c¸c loµi sinh vËt kh¸c trªn tr¸i ®Êt). - T¹i sao ph¶i sö dông tµi nguyªn rõng hîp lý ? - Sö dông tµi nguyªn rõng nh− thÕ nµo lµ hîp lý ? I - Giíi thiÖu Rõng cã vai trß rÊt quan träng ®èi víi ®êi sèng cña con ng−êi vµ cña c¸c loµi sinh vËt kh¸c trªn tr¸i ®Êt. Trªn thÕ giíi rõng che phñ 3.837 triÖu ha, chiÕm 29% diÖn tÝch lôc ®Þa; trong ®ã rõng «n ®íi chiÕm 1.280 triÖu ha (33%), cßn l¹i 67% lµ rõng rËm nhiÖt ®íi vµ xÝch ®¹o. Tuy nhiªn diÖn tÝch rõng trªn thÕ giíi ®ang gi¶m mét c¸ch nghiªm träng do n¹n khai th¸c rõng trµn lan. Theo Quü Quèc TÕ vÒ B¶o VÖ Thiªn nhiªn, hµng tuÇn cã h¬n 400.000 ha rõng bÞ ph¸t hoang hoÆc bÞ suy tho¸i. ViÖc khai th¸c qu¸ møc nguån tµi nguyªn rõng kÐo theo nh÷ng hËu qu¶ nghiªm träng nh−: Kh«ng khÝ bÞ « nhiÔm; lò lôt, h¹n h¸n x¶y ra th−êng xuyªn h¬n; NhiÒu loµi ®éng vËt bÞ mÊt n¬i c− tró; C©n b»ng sinh th¸i bÞ ph¸ vì CÇn ph¶i cã biÖn ph¸p b¶o vÖ vµ khai th¸c rõng hîp lý ®Ó tr¸nh nh÷ng hËu qu¶ do viÖc mÊt rõng g©y nªn. II - Ho¹t ®éng 1. T¹i sao ph¶i sö dông nguån tµi nguyªn rõng mét c¸ch hîp lý ? (Gi¸o viªn gîi ý ®Ó H/S nªu lªn nh÷ng lîi Ých cña rõng tõ ®ã kÕt luËn nÕu kh«ng khai th¸c vµ sö dông hîp lý th× chóng ta, ®Æc biÖt lµ thÕ hÖ sau kh«ng nh÷ng kh«ng thÓ h−ëng ®−îc nh÷ng lîi Ých mµ rõng cã thÓ mang l¹i mµ cßn chÞu nh÷ng hËu qu¶ nghiªm träng do mÊt rõng g©y nªn). Chöông trình Giaùo duïc Moâi tröôøng 17
VÖÔØN QUOÁC GIA YOK ÑOÂN Chöông trình Giaùo duïc Moâi tröôøng – LÔÙP 7 * Rõng cung cÊp cho con ng−êi nhiÒu vËt dông cÇn thiÕt nh− thøc ¨n, gç, thuèc men, quÇn ¸o * Rõng ®¶m b¶o c¸c nguån cung cÊp n−íc s¹ch. * Rõng gióp gi¶m c−êng ®é giã, h¹n chÕ xãi mßn, gi¶m tho¸t h¬i n−íc ë thùc vËt vµ ®Êt, ®iÒu tiÕt n−íc trong ®Êt. * Rõng gióp lµm s¹ch bÇu khÝ quyÓn, cung cÊp kh«ng khÝ trong lµnh cho con ng−êi vµ ®éng vËt. * Rõng lµ n¬i tró Èn cña nhiÒu loµi ®éng vËt quý gi¸ gióp t¹o nªn sù ®a d¹ng sinh häc. 2. Lµm thÕ nµo ®Ó b¶o vÖ rõng ? a) Trß ch¬i: * ý nghÜa cña trß ch¬i : B¶o vÖ rõng lµ tr¸ch nhiÖm cña mäi ng−êi * Chän 14 em häc sinh, ®ãng c¸c vai sau (LÊy giÊy khæ A4, viÕt ch÷ lªn råi d¸n lªn l−ng ¸o). C¸n bé kiÓm l©m : 3 ng−êi Thî s¨n : 2 ng−êi Ng−êi khai th¸c gç lËu : 2 ng−êi Ng−êi bu«n gç lËu : 2 ng−êi Ng−êi d©n ®Þa ph−¬ng : 2 ng−êi Ng−êi d©n kinh tÕ míi : 2 ng−êi ThÇy lang : 1 ng−êi * Gi¸o viªn chuÈn bÞ 100 c¸i kÑo: 20 c¸i mµu ®á t−îng tr−ng cho c¸c lo¹i gç quý; 20 c¸i mµu xanh t−îng tr−ng cho ®éng vËt sèng trong rõng; 20 c¸i mµu tr¾ng t−îng tr−ng cho ®Êt rõng; 20 c¸i mµu tÝm t−îng tr−ng cho d−îc liÖu; 20 c¸i mµu vµng t−îng tr−ng cho c¸c l©m s¶n kh¸c. * XÕp r¶i r¸c c¸c viªn kÑo lªn bµn gi¸o viªn vµ bµn thø nhÊt cña häc sinh. C¸c c¸n bé kiÓm l©m cè g¾ng gi÷ kh«ng cho sè kÑo trªn (rõng) mÊt ®i; nh÷ng ng−êi kh¸c t×m c¸ch ®Ó lÊy sè kÑo (kÓ c¶ dïng m−u mÑo) cµng nhiÒu cµng tèt. Trß ch¬i diÔn ra kho¶ng 3 ®Õn 5 phót råi dõng l¹i. 18 Chöông trình Giaùo duïc Moâi tröôøng
VÖÔØN QUOÁC GIA YOK ÑOÂN Chöông trình Giaùo duïc Moâi tröôøng – LÔÙP 7 * Th¶o luËn: 1. Ng−êi kiÓm l©m cã thÓ gi÷ vÑn toµn sè kÑo (rõng) kh«ng ? 2. §Ó cã thÓ gi÷ vÑn toµn sè kÑo (rõng), ng−êi kiÓm l©m cÇn cã sù hç trî cña ai ? 3. Nh÷ng ng−êi hç trî cÇn ph¶i lµm g× ®Ó gióp ng−êi kiÓm l©m cã thÓ gi÷ vÑn toµn sè kÑo (rõng) ? 4. B¶o vÖ rõng lµ tr¸ch nhiÖm cña ai ? b) Th¶o luËn: Gi¸o viªn gîi ý ®Ó c¸c em nªu c¸c biÖn ph¸p b¶o vÖ rõng. - Gi¸o dôc mäi ng−êi vÒ tÇm quan träng cña rõng, khuyÕn khÝch vµ cã biÖn ph¸p ®Ó mäi ng−êi khai th¸c rõng hîp lý. - Ng¨n chÆn viÖc chÆt ph¸ rõng; tÝch cùc trång rõng; th©m canh rõng; ¸p dông n«ng l©m kÕt hîp. - Kh«ng s¨n b¾t, kh«ng ¨n thÞt thó rõng. - Gi¸o dôc vÒ d©n sè ®Ó gi¶m ¸p lùc ®èi víi tµi nguyªn rõng. - X©y dùng vµ ph¸t huy cã hiÖu qu¶ c¸c Khu b¶o tån vµ V−ên Quèc gia III - KÕt luËn Rõng rÊt quan träng ®èi víi s¶n xuÊt vµ ®êi sèng cña con ng−êi. Tuy nhiªn hiÖn nay, do sù khai th¸c qu¸ møc cña con ng−êi, diÖn tÝch vµ chÊt l−îng rõng ®ang bÞ gi¶m vµ suy tho¸i nghiªm träng. Chóng ta ph¶i chÊm døt tµn ph¸ rõng vµ cã biÖn ph¸p khai th¸c rõng hîp lý, nÕu kh«ng chóng ta sÏ ph¶i høng chÞu nh÷ng hËu qu¶ th¶m khèc vÒ m«i tr−êng nh− xãi mßn ®Êt, lò lôt, h¹n h¸n IV - Bµi tËp vÒ nhµ 1. Em h·y gi¶i thÝch t¹i sao viÖc diÖn tÝch rõng gi¶m cã ¶nh h−ëng xÊu ®Õn m«i tr−êng ? 2. Lµ mét häc sinh em cã thÓ lµm g× ®Ó gãp phÇn b¶o vÖ rõng ? Chöông trình Giaùo duïc Moâi tröôøng 19
VÖÔØN QUOÁC GIA YOK ÑOÂN Chöông trình Giaùo duïc Moâi tröôøng – LÔÙP 7 v- Bµi ®äc tham kh¶o V× sao nãi rõng lµ kho b¸u mµu xanh ? Trªn thÕ giíi rõng rÊt nhiÒu, nã lµ kho b¸u mµu xanh to lín cña thiªn nhiªn. Rõng lµ quª h−¬ng cña loµi ng−êi. Tæ tiªn xa x−a cña loµi ng−êi-loµi v−în ban ®Çu ph¸t triÓn tõ ®©y. Ngµy nay rõng xanh vÉn phôc vô con ng−êi mét c¸ch v« t−. Tõ gãc ®é sinh th¸i vµ m«i tr−êng mµ xÐt, rõng lµ l¸ phæi cña qu¶ ®Êt, lµ nßng cèt c©n b»ng sinh th¸i. Th«ng qua t¸c dông quang hîp, rõng xanh duy tr× sù c©n b»ng gi÷a khÝ c¸cbonÝc vµ khÝ «xy trong kh«ng khÝ. Ngoµi ra rõng cßn cã nhiÒu chøc n¨ng kh¸c. Rõng cã thÓ l−u chøa nguån n−íc, c¶n trë n−íc xãi mßn ®Êt. Mïa m−a, rõng cã thÓ ph©n t¸n n−íc lò lµm ®Ønh lò xuÊt hiÖn chËm. Mïa kh« rõng gi÷ cho l−u l−îng n−íc s«ng vÉn b×nh th−êng. Rõng cã thÓ ®iÒu tiÕt khÝ hËu, ng¨n giã, ch¾n c¸t. DiÖn tÝch rõng lín cã thÓ lµm thay ®æi bøc x¹ ¸nh n¾ng mÆt trêi vµ t×nh tr¹ng l−u th«ng cña kh«ng khÝ. Trong rõng c¸c t¸n l¸ c©y lín vµ th©n c©y c¶n lµm gi¶m tèc ®é giã. Rõng cßn lµ n¬i khö « nhiÔm vµ lµm s¹ch m«i tr−êng. Rõng gièng nh− m¸y hót bôi thiªn nhiªn, 15 mÉu rõng mçi n¨m cã thÓ hót 36 tÊn bôi. Rõng th«ng cßn cã thÓ tiÕt ra nh÷ng chÊt keo giÕt chÕt c¸c loµi vi khuÈn g©y bÖnh b¹ch cÇu, kiÕt lþ, lao phæi, cã t¸c dông lµm trong s¹ch m«i tr−êng. Rõng lµ kho gen khæng lå, nã chiÕm mét vÞ trÝ quan träng trong vµnh sinh vËt. Trong rõng thùc, ®éng vËt, vi sinh vËt cã rÊt nhiÒu, chñng lo¹i v« cïng phong phó. NÕu kh«ng cã rõng th× −íc tÝnh kho¶ng 4,5 triÖu loµi vËt trªn qu¶ ®Êt bÞ tiªu diÖt, lò lôt trµn lan, sa m¹c kh«ng ngõng më réng, m«i tr−êng sinh sèng cña con ng−êi sÏ v« cïng tåi tÖ. HiÖn nay ng¨n chÆn chÆt ph¸ rõng, b¶o vÖ c©n b»ng sinh th¸i lµ nhiÖm vô hµng ®Çu cña chóng ta. ChØ cã b¶o vÖ rõng tèt th× qu¶ ®Êt cña chóng ta míi cã thÓ ngµy cµng tèt ®Ñp. VËy theo em viÖc khai th¸c hîp lý nguån tµi nguyªn rõng cã vai trß quan träng nh− thÕ nµo ? 20 Chöông trình Giaùo duïc Moâi tröôøng
VÖÔØN QUOÁC GIA YOK ÑOÂN Chöông trình Giaùo duïc Moâi tröôøng – LÔÙP 7 Bµi sè 5 : T×m hiÓu vÒ mét sè loµi chim Môc §Ých - Gióp häc sinh t×m hiÓu ®Æc ®iÓm sinh häc cña loµi chim. - Giíi thiÖu kh¸i qu¸t vÒ c¸c loµi chim hiÖn cã trong V−ên Quèc gia Yok §«n. I - Giíi thiÖu chung Chim lµ ®éng vËt cã x−¬ng sèng, hai chi tr−íc tiÕn hãa thµnh c¸nh, bé x−¬ng ch¾c xèp nhÑ gióp chim cã thÓ bay dÔ dµng. Da phñ l«ng vò vµ nhiÖt ®é c¬ thÓ ®−îc æn ®Þnh tõ 37- 43 ®é. ThÝnh gi¸c ®ãng mét phÇn ®Æc biÖt quan träng trong ®êi sèng cña chim bëi gióp chim x¸c ®Þnh: l·nh thæ, kÎ thï, con måi, ®−êng ®i, nhËn biÕt sù nguy hiÓm. Thøc ¨n cña chim v« rÊt ®a d¹ng vµ tïy thuéc vµo nhu cÇu cña mçi loµi vµ m«i tr−êng sèng. Cã thÓ chia thµnh 3 nhãm chÝnh: Nhãm chim ¨n ®éng vËt, nhãm chim ¨n thùc vËt vµ nhãm chim ¨n t¹p. Do thøc ¨n kh¸c nhau nªn c¸ch kiÕm ¨n cña c¸c loµi chim kh¸c nhau. Chóng cã thÓ ¨n cïng lo¹i thøc ¨n nh−ng c¸ch kiÕm måi th× kh¸c nhau. (VÝ dô: Cïng ¨n c«n trïng nh−ng cã loµi kiÕm ¨n trªn mÆt ®Êt, cã lo¹i kiÕm ¨n trªn c©y). §iÒu nµy ®−îc gi¶i thÝch lµ do cÊu t¹o sinh häc kh¸c nhau gi÷a c¸c loµi (nh− cÊu t¹o má, ch©n). §a phÇn chim ho¹t ®éng vµo s¸ng sím vµ tr−íc khi trêi tèi bëi v× nh− thÕ chóng cã thÓ dÔ dµng t×m thÊy thøc ¨n ë nh÷ng thêi gian nµy vµ l¹i Ýt c¸c loµi kh¸c ®i kiÕm ¨n. Chim sinh s¶n theo mïa. Chóng th−êng lµm tæ theo mïa vµo lóc thêi tiÕt thuËn tiÖn, Êm ¸p. ë vïng cã hai mïa th× chim ¨n c«n trïng sÏ sinh s¶n vµo ®Çu mïa m−a, loµi ¨n thÞt sinh s¶n vµo gi÷a mïa kh« (V× lóc nµy c©y rông hÕt l¸ nªn dÔ ph¸t hiÖn con måi), chim ¨n qu¶ vµo cuèi mïa kh« (lóc nhiÒu hoa qu¶). Chöông trình Giaùo duïc Moâi tröôøng 21
VÖÔØN QUOÁC GIA YOK ÑOÂN Chöông trình Giaùo duïc Moâi tröôøng – LÔÙP 7 HÇu hÕt c¸c loµi chim b¾t ®Çu ®Î trøng sau khi tæ lµm xong. KÝch th−íc cña trøng tû lÖ víi kÝch th−íc chim. Mµu s¾c cña trøng ë mçi loµi còng kh¸c nhau. Chim cã kÝch th−íc nhá ®Î mçi ngµy 1 qu¶ trøng vµo buæi s¸ng; Chim lín ®Î c¸ch ngµy. Mét sè loµi Êp sau khi ®Î hÕt trøng (TrÜ, SÎ,VÞt), sè kh¸c Êp ngay sau khi ®Î qu¶ trøng thø nhÊt (c¸c loµi chim ¨n thÞt). Theo c¸c sè liÖu nghiªn cøu gÇn ®©y, V−ên Quèc gia Yok §«n 250 loµi chim. 21 loµi trong sè nµy ®· ®−îc liÖt kª trong s¸ch §á ViÖt Nam. II - ho¹t ®éng 1. §Æc ®iÓm sinh häc cña chim. • Gi¸o viªn chuÈn bÞ s½n bøc tranh cña mét con chim ch−a hoµn chØnh sau ®ã yªu cÇu häc sinh lªn b¶ng vÏ hoµn chØnh bøc tranh. • HoÆc tranh cña mét con chim ch−a hoµn chØnh cïng víi c¸c bé phËn cßn thiÕu cña con chim trong bøc tranh. Yªu cÇu häc sinh ghÐp c¸c bé phËn vµo bøc tranh cho ®óng. • Sau khi hoµn chØnh bøc tranh yªu cÇu häc sinh miªu t¶ h×nh d¸ng bªn ngoµi cña loµi chim. • V× sao loµi chim th−êng cã má nhän ? (CÊu t¹o sinh häc cña chim g¾n liÒn víi tËp qu¸n ¨n uèng cña loµi). • T¹i sao cã mét sè loµi chim ®Æc biÖt lµ loµi ¨n h¹t th−êng nuèt nh÷ng h¹t sái nhá ? (Nh÷ng h¹t sái nhá sÏ gióp chim ghiÒn thøc ¨n trong mÒ). T¹i sao gµ m¸i th× th−êng ¨n vá trøng ? (§Ó hÊp thô l¹i chÊt kho¸ng ®Ó t¹o vá cho qu¶ trøng míi). • Yªu cÇu häc sinh lªn b¶ng ®iÒn vµo tªn c¸c c¬ quan néi t¹ng cña loµi chim (1. DiÒu (Loµi chim cã diÒu vµ mÒ trong khi ®ã ®éng vËt cã vó l¹i kh«ng cã), 2. MÒ, 3. Ruét, 4. Gan). 2. Chim sèng trong nh÷ng m«i tr−êng nµo ? • Cho häc sinh lµm viÖc theo nhãm th¶o luËn xem loµi chim sèng trong m«i tr−êng nµo. • Cho häc sinh th¶o luËn theo nhãm xem thö con ng−êi ®· vµ ®ang g©y h¹i ®Õn loµi chim nh− thÕ nµo ? 22 Chöông trình Giaùo duïc Moâi tröôøng
VÖÔØN QUOÁC GIA YOK ÑOÂN Chöông trình Giaùo duïc Moâi tröôøng – LÔÙP 7 + Ph¸ rõng. DiÖn tÝch rõng hiÖn nay chØ cßn kho¶ng 10%. HËu qu¶ lµ m«i tr−êng sèng cña c¸c loµi ®éng, thùc vËt bÞ thu hÑp hoÆc tµn ph¸. Sù biÕn mÊt cña mét sè loµi ph¸ vì chuçi thøc ¨n vµ kÐo theo sù biÕn mÊt cña mét sè loµi kh¸c. + ¤ nhiÔm (®Æc biÖt lµ « nhiÔm do chÊt th¶i c«ng nghiÖp g©y ra) ngµy cµng t¨ng ¶nh h−ëng nghiªm träng ®Õn hÖ sinh th¸i. + ThiÕu ý thøc cña ng−êi d©n trong c«ng t¸c b¶o vÖ hÖ ®éng thùc vËt nãi chung vµ loµi chim nãi riªng: S¨n b¾t chim lµm thøc ¨n, nu«i lµm c¶nh, bu«n b¸n • Häc sinh lµm viÖc theo nhãm vµ th¶o luËn xem muèn b¶o vÖ loµi chim chóng ta ph¶i lµm g× ? + Kh«ng s¨n b¾n. + Kh«ng bÉy chim. + Kh«ng b¾t chim lµm vËt nu«i c¶nh, lµm thøc ¨n hay bu«n b¸n. + Kh«ng ph¸ tæ chim hay lÊy trém trøng cña chim. + Kh«ng ph¸ ho¹i m«i tr−êng sèng cña loµi chim. III - Tãm t¾t Chim lµ ®éng vËt cã x−¬ng sèng, hai chi tr−íc tiÕn hãa thµnh c¸nh, bé x−¬ng ch¾c xèp nhÑ gióp chim cã thÓ bay dÔ dµng. Chim lµ mét trong nh÷ng loµi rÊt cã Ých chóng gióp ph¸t t¸n h¹t, gióp hoa thô phÊn còng nh− b¾t c¸c lo¹i s©u bä g©y h¹i cho mïa mµng. HiÖn nay trong V−ên Quèc gia Yok §«n cã nhiÒu lo¹i chim sinh sèng trong ®ã cã nhiÒu loµi quý hiÕm cÇn ®−îc b¶o vÖ nh− loµi chim C«ng, Gµ l«i tr¾ng, Gµ l«i hång tÝa, Hång hoµng. Cèc ®Õ, H¹c cæ tr¾ng IV - Bµi TËp 1. Em h·y kÓ tªn 10 loµi chim cã trong khu vùc V−ên Quèc gia Yok §«n. 2. Em h·y vÏ c¶nh rõng víi c¶nh bay l−în cña c¸c loµi chim. 3. Em h·y s¸ng t¸c mét c©u chuyÖn vÒ mét loµi chim sèng trong vïng. 4. Em h·y nªu c¸c nguyªn nh©n g©y h¹i ®Õn c¸c loµi chim. Chöông trình Giaùo duïc Moâi tröôøng 23
VÖÔØN QUOÁC GIA YOK ÑOÂN Chöông trình Giaùo duïc Moâi tröôøng – LÔÙP 7 v- Bµi ®äc tham kh¶o Chim Cöu C¸ch ®©y ®· l©u cã mét loµi chim sèng chØ sèng trªn mét hßn ®¶o gäi lµ ®¶o Mauritius ngoµi ra kh«ng cã n¬i nµo trªn tr¸i ®Êt cã loµi chim nµy. Loµi chim nµy ®−îc gäi lµ chim C−u. §©y lµ mét lo¹i chim lín vµ kh«ng biÕt bay, nh−ng cã thÓ t×m ®−îc thøc ¨n trªn mÆt ®Êt. Khi sèng trªn hßn ®¶o nµy loµi chim C−u ®−îc rÊt an toµn bëi v× kh«ng cã loµi s¨n måi nµo ë ®©y. Mét ngµy nä vµo thËp niªn 1600, mét con tµu tõ Ch©u ¢u chë theo nhiÒu thñy thñ ®Õn hßn ®¶o nµy vµ hä sèng ë ®ã trong nhiÒu th¸ng. Trong kho¶ng thêi gian ë trªn hßn ®¶o nµy nh÷ng ng−êi thñy thñ c¶m thÊy ch¸n bëi v× hä kh«ng cã g× ®Ó lµm v× vËy hä míi nghÜ ®Õn viÖc s¨n b¾n loµi chim nµy sau mét kho¶ng thêi gian ng¾n toµn bé loµi chim nµy biÕn mÊt. Con chim C−u cuèi cïng trªn tr¸i ®Êt chÕt vµo n¨m 1681. Trªn hßn ®¶o nµy còng cã mét lo¹i c©y ®Æc h÷u. Kh«ng l©u sau khi loµi chim C−u biÕn mÊt ng−êi ta thÊy r»ng kh«ng cã thªm mét c©y con nµo ®©m chåi ®Ó thay thÕ cho nh÷ng c©y ®· giµ. C¸c em cã biÕt t¹i sao kh«ng ? Bëi v× Chim C−u ¨n qu¶ cña lo¹i c©y nµy sau khi tiªu hãa nã th¶i ph©n ra ngoµi cïng víi h¹t trong ph©n. §ã lµ lý do t¹i sao lo¹i c©y nµy cã thÓ t×m thÊy trªn kh¾p n¬i trªn hßn ®¶o nµy. Nh−ng bëi v× loµi chim C−u ®· biÕn mÊt c¸c h¹t c©y kh«ng cßn ®−îc ph¸t t¸n vµ bãn ph©n cho nªn kh«ng cã c©y con míi nµo ®−îc mäc lªn. Nh÷ng c©y giµ cçi dÜ nhiªn cuèi cïng råi còng chÕt. Ngµy nay vÉn cßn l¹i kho¶ng 4 hoÆc 5 lo¹i c©y ®ang bÞ ®e däa nµy trªn ®¶o (trªn 300 tuæi). Chóng cho rÊt nhiÒu qu¶ nh−ng h¹t th× kh«ng thÓ n¶y mÇm ®−îc. Cã mét ng−êi míi lÊy nh÷ng h¹t c©y nµy cho gµ t©y ¨n th× cã 2 hay 3 h¹t n¶y mÇm. §©y lµ nh÷ng h¹t ®Çu tiªn kÓ tõ 300 n¨m qua n¶y mÇm. Ngµy nay ng−êi ta vÉn cã thÓ trång lo¹i c©y nµy nh−ng chØ b»ng c¸ch nh©n t¹o bëi v× gµ t©y kh«ng thÝch ¨n lo¹i qu¶ nµy vµ chóng l¹i chØ sèng trong chuång. 24 Chöông trình Giaùo duïc Moâi tröôøng
VÖÔØN QUOÁC GIA YOK ÑOÂN Chöông trình Giaùo duïc Moâi tröôøng – LÔÙP 7 Bµi sè 6 : Bu«n b¸n tr¸i phÐp ®éng vËt hoang d· Môc ®Ých - Gióp c¸c em t×m hiÓu kh¸i niÖm vÒ ®éng vËt hoang d·. - T×nh tr¹ng mua b¸n ®éng vËt hoang d· vµ c¸c biÖn ph¸p ng¨n chÆn. I. Giíi ThiÖu Chung 1. §éng vËt hoang d· lµ g× ? §éng vËt hoang d· lµ c¸c loµi ®éng vËt sèng trong m«i tr−êng tù nhiªn cña chóng vµ kh«ng cã sù t¸c ®éng cña con ng−êi. ThÝ dô, mét con hæ sÏ ®−îc gäi lµ ®éng vËt hoang d· nÕu nã sèng tù nhiªn ë mét khu rõng nhÊt ®Þnh Cã mét sè loµi ®éng vËt hoang d· ®−îc phÐp khai th¸c trong tù nhiªn ®Ó sö dông. VËy bu«n b¸n ®éng vËt hoang d· lµ g× ? 2. Bu«n b¸n ®éng vËt hoang d· Bu«n b¸n ®éng vËt hoang d· lµ hµnh vi th−¬ng m¹i hãa c¸c loµi ®éng vËt cã gi¸ trÞ kinh tÕ hay gi¸ trÞ sö dông cao ®Ó kiÕm lîi nhuËn hay sö dông, c¸c loµi ®éng vËt ®ã ®ang ®−îc Nhµ n−íc ta b¶o vÖ trong tù nhiªn. Hµng ngµy cã hµng ngh×n ®éng vËt kh¸c nhau ë c¸c khu vùc kh¸c nhau bÞ lÊy ra (b¾t ®i) khái n¬i sinh sèng trong tù nhiªn ®Ó mang ®i bu«n b¸n. ChÝnh ng−êi d©n cña chóng ta sÏ lµ nh÷ng ng−êi ph¶i chÞu nh÷ng thiÖt thßi tõ ho¹t ®éng bu«n b¸n ®éng vËt hoang d·. §iÒu nµy ¶nh h−ëng kh«ng nhá ®Õn cuéc sèng cña chóng ta. Tr−íc hÕt chóng ta sÏ cµng nghÌo h¬n, bëi nguån tµi nguyªn ®éng vËt quý hiÕm ®· bÞ mÊt ®i. Chöông trình Giaùo duïc Moâi tröôøng 25
VÖÔØN QUOÁC GIA YOK ÑOÂN Chöông trình Giaùo duïc Moâi tröôøng – LÔÙP 7 II - Ho¹t ®éng 1. Ph¸t cho mét tæ mét tê r¬i t×m kiÕm c¸c ®éng vËt sèng trong rõng, xem thö tæ nµo sÏ t×m ®−îc nhiÒu con vËt h¬n tæ ®ã sÏ th¾ng. Sau khi c¸c em häc sinh ®· kÓ tªn ®−îc hÕt c¸c con vËt xuÊt hiÖn trong tê r¬i, gi¸o viªn cã thÓ gi¶i thÝch thªm cho häc sinh biÕt ®−îc r»ng trong rõng cã rÊt nhiÒu loµi ®éng vËt hoang d· sinh sèng vµ trong sè ®ã lµ nh÷ng con vËt mµ c¸c em võa míi t×m ra. 2. VÉn cho c¸c em lµm viÖc theo nhãm, sau ®ã tõng nhãm lÇn l−ît kÓ ra c¸c nguyªn nh©n v× sao cã hµng ngh×n ®éng vËt hoang d· bÞ b¾t ®i khái n¬i sinh sèng ®Ó mang ®i bu«n b¸n. Cuéc sèng nghÌo ®ãi. ý thøc b¶o vÖ cßn thÊp. Nhu cÇu cña con ng−êi (nhu cÇu ®Æc s¶n cña c¸c nhµ hµng, kh¸ch s¹n). Phong tôc tËp qu¸n l¹c hËu cña ng−êi d©n ®Þa ph−¬ng. ThiÕu sù quan t©m cña chÝnh quyÒn c¸c cÊp 3. Gi¸o viªn cã thÓ cho häc sinh tiÕn hµnh mét trong hai ho¹t ®éng sau: a. Mçi nhãm h·y nghÜ ra mét biÓu ng÷ kªu gäi mäi ng−êi kh«ng tham gia vµo bu«n b¸n ®éng vËt hoang d· mµ h·y b¶o vÖ chóng. - H·y b¶o vÖ nh÷ng ng−êi b¹n cña chóng ta ! - S¨n b¾n ®éng vËt hoang d· lµ ph¹m ph¸p ! b. H·y th¶o luËn theo nhãm xem ng−êi d©n ®Þa ph−¬ng n¬i c¸c em sinh sèng cã s¨n b¾n vµ bu«n b¸n ®éng vËt hoang d· hay kh«ng ? NÕu cã th× c¸c em h·y cho biÕt v× sao? (Do tham lam, do h¸m lîi, do tËp qu¸n, gi¶i trÝ ). Th−êng th× hä bu«n b¸n nh÷ng ®éng vËt hoang d· nµo ? III - Tãm t¾t §éng vËt hoang d· lµ nguån di s¶n quý gi¸ cña thiªn nhiªn vµ kh«ng thÓ thay thÕ ®−îc khi mÊt ®i. Bu«n b¸n c¸c loµi ®éng vËt hoang d· lµ ®ang b¸n rÎ t−¬ng lai cña chÝnh m×nh. 26 Chöông trình Giaùo duïc Moâi tröôøng
VÖÔØN QUOÁC GIA YOK ÑOÂN Chöông trình Giaùo duïc Moâi tröôøng – LÔÙP 7 IV - Bµi tËp vÒ nhµ §äc c©u chuyÖn Chó Rïa May M¾n sau ®ã tr¶ lêi c©u hái v× sao ®éng vËt hoang d· chØ thÝch sèng trong rõng ? Em sÏ lµm g× ®Ó cã thÓ lµm gi¶m ho¹t ®éng mua b¸n ®éng vËt hoang d· ? V - Bµi §äc tham kh¶o Chó rïa may m¾n Ngµy xöa ngµy x−a ë mét khu rõng nä cã mét chó rïa nhá cã tªn lµ May M¾n. Tªn chó lµ vËy bëi chó th−êng gÆp rÊt nhiÒu may m¾n trong cuéc sèng. Mét h«m, mÑ chó ph¶i ®i kiÕm ¨n xa nªn ë nhµ chØ cßn ba chÞ em chó. §Õn chiÒu muén mµ mÑ chó vÉn ch−a vÒ. C¶ ba chÞ em ®Òu thÊy ®ãi nªn lªn miÖng hang ®Ó ®îi mÑ vÒ. Bçng cã mét bãng ®en xuÊt hiÖn, May M¾n cïng hai chÞ liÒn ch¹y trèn. Nh−ng kh«ng kÞp. Con CÇy ®en ®· b¾t ®−îc hai chÞ cña May M¾n vµ ¨n ngon lµnh. ChØ cã May M¾n kÞp thêi trèn tho¸t, nh−ng chó l¹i bÞ l¹c ®−êng. Ngµy th¸ng tr«i ®i, May M¾n trë thµnh mét chó rïa kháe m¹nh vµ cã bé mai mµu x¸m rÊt gièng víi mµu cña ®¸ nªn chó ®· tho¸t chÕt nhiÒu lÇn bëi con ng−êi lÇm t−ëng chó lµ hßn ®¸. Mét h«m, May M¾n quyÕt ®Þnh b¬i theo dßng n−íc ®Ó t×m mÑ. §Õn mét c¸nh ®ßng, chó gÆp con CÇy ®en ®· xuýt ¨n thÞt chó tr−íc ®©y. Con CÇy xin lçi “T«i xin lçi, nh−ng chóng t«i kh«ng cè ý, hä hµng nhµ cÇy chóng t«i ph¶i lµm nh− vËy. Cßn b©y giê, cËu h·y ®i ®i, con ng−êi s¾p ®Õn råi, hä sÏ b¾t c¶ hai chóng ta ®Êy”. Nghe xong nh− vËy, May M¾n véi vµng t×m ®−êng ch¹y trèn nh−ng nh÷ng con chã cña ng−êi thî s¨n ®· nh×n thÊy chó vµ b¾t ®−îc chó. Cïng víi May M¾n vµ CÇy ®en cßn cã ba con Rïa kh¸c. TÊt c¶ ®Òu bÞ nhèt chung vµo mét bao t¶i. Chöông trình Giaùo duïc Moâi tröôøng 27
VÖÔØN QUOÁC GIA YOK ÑOÂN Chöông trình Giaùo duïc Moâi tröôøng – LÔÙP 7 H«m sau, May M¾n vµ c¸c b¹n kh¸c bÞ mang ®i b¸n cho mét tªn bÐo ¸c ®éc. Tªn bÐo lµ mét tªn chuyªn ®i b¸n c¸c loµi ®éng vËt hoang d· nªn May M¾n thÊy cã nhiÒu b¹n kh¸c nh− GÊu, KhØ, Tª tª, Gµ Rõng, R¾n còng bÞ nhèt vµo lång. V× rÊt ®ãi vµ mÖt nªn May M¾n ®· thiÕp ®i, nh−ng chó vÉn nghe thÊy r»ng ngµy mai tªn bÐo sÏ ®−a m×nh sang Trung Quèc b¸n. May M¾n c¶m thÊy rÊt buån v× con ng−êi kh«ng quan t©m ®Õn cuéc sèng cña c¸c loµi ®éng vËt mµ chØ quan t©m ®Õn tiÒn. May M¾n vµ c¸c b¹n quyÕt ®Þnh bá trèn. H«m sau, khi tªn bÐo chuyÓn c¸c loµi ®éng vËt ra xe « t«, mét b¹n KhØ ®· kÞp thêi ®ôc nhiÒu lç nhá ë bao t¶i. Khi xe chuyÓn b¸nh, c¸c loµi ®éng vËt chui ra khái bao t¶i vµ tho¸t ra ngoµi. Khi xe dõng l¹i, tªn bÐo më cöa ra, c¸c loµi ®éng vËt ®Òu lao ra cöa nh−ng ®Òu bÞ tªn bÐo b¾t l¹i. ChØ cã May M¾n tho¸t n¹n. May M¾n trèn vµo mét bôi rËm vµ ngåi im cho ®Õn khi tªn bÐo bá ®i. Nh−ng thËt kh«ng may m¾n, chó l¹i bÞ mét ng−êi n«ng d©n b¾t. Ng−êi n«ng d©n mang chó vÒ nhµ ®Þnh b¸n chó cho mét tªn l¸i bu«n kh¸c. ThËt may m¾n, con trai ng−êi n«ng d©n biÕt ®−îc ý ®Þnh cña bè m×nh nªn ®· t×m c¸ch gi¶i tho¸t cho May M¾n. CËu bÐ ®em May M¾n ®Õn mét c¸nh rõng vµ nãi “ Rïa ¬i, b¹n h·y vÒ víi rõng ®i, h·y trèn cho kü nhÐ nÕu kh«ng b¹n sÏ bÞ b¾t l¹i ®Êy”. May M¾n c¶m ¬n cËu bÐ råi bß vµo rõng. Tõ ®ã trë ®i, May M¾n rÊt sî con ng−êi vµ lu«n lu«n kÓ l¹i c©u chuyÖn cña m×nh cho c¸c loµi vËt kh¸c biÕt ®Ó c¶nh gi¸c. 28 Chöông trình Giaùo duïc Moâi tröôøng
VÖÔØN QUOÁC GIA YOK ÑOÂN Chöông trình Giaùo duïc Moâi tröôøng – LÔÙP 7 Bµi sè 7 : Mét sè loµi ®éng vËt ®øng tr−íc nguy c¬ tuyÖt chñng Môc ®Ých : - Gióp häc sinh biÕt thÕ nµo lµ tuyÖt chñng. - T×m hiÓu mét sè nguyªn nh©n lµm cho mét sè loµi ®éng vËt cã nguy c¬ bÞ tuyÖt chñng. - T×m hiÓu mét sè loµi ®éng vËt ë V−ên Quèc gia Yok §«n ®ang ®øng tr−íc nguy c¬ bÞ tuyÖt chñng. I. Giíi thiÖu chung 1. Kh¸i niÖm vÒ tuyÖt chñng. Kh¸i niÖm “TuyÖt chñng” cã rÊt nhiÒu nghÜa vµ kh¸c nhau tïy thuéc vµo tõng bèi c¶nh cô thÓ. Mét loµi bÞ coi lµ tuyÖt chñng khi kh«ng cßn mét c¸ thÓ nµo cña loµi ®ã cßn sèng sãt t¹i bÊt kú n¬i nµo ®ã trªn thÕ giíi. VÝ dô nh−: Khñng long ®· bÞ tuyÖt chñng c¸ch ®©y hµng triÖu n¨m. Nh÷ng loµi cã nguy c¬ bÞ tuyÖt chñng cã nghÜa lµ nh÷ng loµi nµy sè l−îng cßn rÊt Ýt vµ ®ang dÇn dÇn biÕn mÊt. 2. Nguyªn nh©n cña sù tuyÖt chñng. C¸c ho¹t ®éng cña con ng−êi ®· lµm cho nhiÒu loµi bÞ tuyÖt chñng. KÓ tõ n¨m 1600 ®Õn nay, kho¶ng 2,1% c¸c loµi ®éng vËt vµ 1,3% loµi chim trªn thÕ giíi ®· bÞ tuyÖt chñng. Tèc ®é tuyÖt chñng cña c¸c loµi trë nªn ngµy cµng cao. C¸c loµi cßn sèng sãt th× còng cã nguy c¬ tuyÖt chñng. H¬n 99% nh÷ng sù tuyÖt chñng thêi cËn ®¹i lµ do con ng−êi g©y ra. Chöông trình Giaùo duïc Moâi tröôøng 29
VÖÔØN QUOÁC GIA YOK ÑOÂN Chöông trình Giaùo duïc Moâi tröôøng – LÔÙP 7 3. Mét sè loµi ®éng vËt cã nguy c¬ tuyÖt chñng ë V−ên Quèc gia Yok §«n. 1. Voäc v¸ 16. Chån di 2. V−în ®en 17. D¬i chã tai ng¾n 3. Sãi ®á 18. CÇy tai tr¾ng 4. Chã Rõng 19. Sãc bay tr©u 5. GÊu ngùa 20. Culi nhá 6. GÊu chã 21. KhØ ®u«i lîn 7. MÌo ri 22. KhØ mÆt ®á 8. Beo Löa 23. R¸i c¸ th−êng 9. B¸o hoa mai 24. R¸i c¸ l«ng m−ît 10. Hæ 25. CÇy mùc 11. Nai cµ Tong 26. Voi 12. H−¬u vµng 27. Cheo cheo Nam d−¬ng 13. Bß tãt 28. Mang lín 14. Bß x¸m 29. Bß rõng 15. Tr©u rõng 30. S¬n d−¬ng Ii - Ho¹t ®éng 1. §Ó gi¶i thÝch cho häc sinh biÕt nh÷ng lo¹i tuyÖt chñng kh¸c nhau, tr−íc hÕt gi¸o viªn cø ®Ó cho häc sinh tù lµm viÖc theo nhãm b»ng c¸ch kÕt hîp mét phÇn ë cét A víi mét phÇn ë cét B ®Ó t×m ra c¸c lo¹i tuyÖt chñng kh¸c nhau. Sau khi häc sinh lµm xong gi¸o viªn míi söa l¹i cho ®óng ®¸p ¸n. Cét a Cét b 1. TuyÖt chñng trong tù a. Sè l−îng c¸ thÓ cña loµi ®ã cßn l¹i rÊt Ýt ®Õn nhiªn hoang d·. nçi t¸c dông cña nã kh«ng cã chót ý nghÜa nµo ®Õn nh÷ng loµi kh¸c trong tù nhiªn. 2. TuyÖt chñng côc bé. b. NÕu nh− mét c¸ thÓ cßn sãt l¹i chØ nhê vµo sù kiÓm so¸t, ch¨m sãc, nu«i d−ìng cña con ng−êi. c. Loµi kh«ng cßn sèng sãt t¹i n¬i chóng ®· tõng sinh sèng nh−ng ng−êi ta vÉn cßn t×m thÊy 3. TuyÖt chñng vÒ ph−¬ng chóng t¹i nh÷ng n¬i kh¸c trong thiªn nhiªn. diÖn sinh th¸i häc. §¸p ¸n : 1 b, 2 c, 3 a. 30 Chöông trình Giaùo duïc Moâi tröôøng
VÖÔØN QUOÁC GIA YOK ÑOÂN Chöông trình Giaùo duïc Moâi tröôøng – LÔÙP 7 2. Häc sinh tiÕp tôc lµm viÖc theo nhãm; mçi nhãm thö t×m ra c¸c nguyªn nh©n lµm cho mét sè c¸c loµi ®éng vËt bÞ tuyÖt chñng. - Do n¹n s¨n b¾n. - Do tµn ph¸ rõng ; ®éng vËt hoang d· mÊt n¬i c− tró. - Do thiªn tai. - Do bu«n b¸n tr¸i phÐp ®éng vËt hoang d· còng nh− c¸c bé phËn cña ®éng vËt hoang d·. - Do ch¸y rõng. - Do thiÕu thø ¨n. - Do thiÕu chÊt kho¸ng. - Do thiÕu n−íc uèng trong mïa kh«. 3. §øng tr−íc nguy c¬ mét sè loµi ®éng vËt ë V−ên Quèc gia Yok §«n cã nguy c¬ bÞ tuyÖt chñng, chóng ta ph¶i lµm g× ? (kh«ng s¨n b¾n, kh«ng ph¸ rõng ). III - Tãm t¾t §éng vËt hoang d· lµ mét trong nh÷ng tµi nguyªn thiªn nhiªn cã gi¸ trÞ nhÊt. §Ó b¶o vÖ c¸c loµi thó kh«ng bÞ tuyÖt chñng, chóng ta ph¶i quyÕt t©m b¶o vÖ rõng v× ®ã lµ ng«i nhµ lý t−ëng nhÊt cña c¸c loµi thó. Bªn c¹nh ®ã mçi chóng ta ph¶i cã nh÷ng hµnh ®éng thiÕt thùc nh»m ng¨n chÆn hiÖn t−îng s¨n b¾n. ChØ cã lµm nh− vËy chóng ta míi cã cuéc sèng t−¬i ®Ñp cïng víi c¸c loµi ®éng vËt trong t−¬ng lai. Iv - Bµi tËp vÒ nhµ 1. H·y ®äc bµi tham kh¶o vµ t×m hiÓu xem v× sao c¸c loµi vËt l¹i cã nguy c¬ bÞ tuyÖt chñng? 2. H·y hái «ng bµ bè mÑ xem cã nh÷ng con vËt nµo mµ tr−íc ®©y hä th−êng hay thÊy nh−ng ngµy nay th× kh«ng cßn n÷a vµ nguyªn nh©n th× v× sao? 3. H·y t−ëng t−îng ra cuéc sèng yªn b×nh cña c¸c loµi vËt trong rõng vµ vÏ vÒ cuéc sèng ®ã. (Häc sinh ë nhµ cã thÓ lµm viÖc theo nhãm). Chöông trình Giaùo duïc Moâi tröôøng 31
VÖÔØN QUOÁC GIA YOK ÑOÂN Chöông trình Giaùo duïc Moâi tröôøng – LÔÙP 7 V - Bµi §äc Tham Kh¶o V× Sao cÇn nghiªm cÊm mua b¸n ngµ voi ? L©u nay nhiÒu loµi ®éng vËt, thùc vËt quý hiÕm trë thµnh môc tiªu s¨n ®uæi, bu«n b¸n kiÕm lêi cña c¸ nh©n vµ tæ chøc bu«n lËu quèc tÕ. T×nh tr¹ng nµy ngµy mét nghiªm träng. Nh÷ng kÎ s¨n b¾n trém chØ v× cÆp ngµ voi mµ nhÉn t©m b¾n chÕt nh÷ng con voi lín ®ang ®øng tr−íc nguy c¬ bÞ tuyÖt chñng. Cã kÎ nhÉn t©m b¾n chÕt nh÷ng con khØ mÑ ®u«i s− tö hoÆc khØ mÑ tay dµi ®Ó b¾t nh÷ng con khØ con ®em b¸n lÊy tiÒn. ë ch©u phi bän s¨n b¾n trém thËm chÝ cßn d· man b¾n chÕt c¸c chuyªn gia vµ nh©n viªn b¶o vÖ rõng nguyªn thñy ®Ó b¾t trém chim, thó quý. Nh÷ng sù viÖc ®ã x¶y ra kh«ng chØ mét lÇn. Hµnh ®éng s¨n lïng bu«n b¸n chim, thó quý khiÕn nhiÒu loµi ®éng vËt quý hiÕm ngµy cµng ®Õn gÇn nguy c¬ tuyÖt chñng. Ngµy nay viÖc bu«n b¸n c«ng khai vµ bu«n lËu chim, thó quý trªn thÕ giíi vÉn diÔn ra hµng ngµy hµng giê. Tuy nhiÒu tæ chøc vµ c¸ nh©n kªu gäi d©n chóng kh«ng mÆc ¸o l«ng thó, kh«ng ®eo c¸c trang søc lµm tõ x−¬ng, r¨ng, ngµ, l«ng chim, thó quý HiÖn nay ®· cã 50 n−íc tham gia ký C«ng −íc quèc tÕ b¶o vÖ ®éng, thùc vËt hoang d·. Tuy nhiªn, cã mét sè n−íc dï ®· tham gia vµo C«ng −íc vÉn vi ph¹m c¸c ®iÒu luËt quy ®Þnh, mét sè n−íc kh¸c tuy cã nguån ®éng, thùc vËt hoang d· phong phó nh−ng vÉn ch−a chÞu tham gia c«ng −íc quèc tÕ. NhiÒu kÎ bu«n lËu quèc tÕ bÞ sa l−íi ph¸p luËt nh−ng chØ bÞ xö lý nhÑ, kh«ng ®ñ r¨n ®e chóng chÊm døt ho¹t ®éng bu«n lËu chim, thó quý. Bëi vËy muèn b¶o vÖ nguån chim, thó quý trªn thÕ giíi khái bÞ tuyÖt chñng, céng ®ång quèc tÕ cÇn cã tiÕng nãi chung, c¸c ChÝnh phñ vµ c¸c tæ chøc nh©n d©n cÇn cã c¸c ho¹t ®éng ®ång bé, nghiªm kh¾c trõng ph¹t vµ ng¨n chÆn c¸c ho¹t ®éng s¨n b¾n, bu«n b¸n chim, thó quý. Cã nh− vËy c¸c loµi ®éng vËt quý hiÕm míi tho¸t khái hiÓm häa tuyÖt chñng. 32 Chöông trình Giaùo duïc Moâi tröôøng
VÖÔØN QUOÁC GIA YOK ÑOÂN Chöông trình Giaùo duïc Moâi tröôøng – LÔÙP 7 Bµi sè 8 : M« h×nh V.A.C Môc ®Ých - Gióp häc sinh t×m hiÓu vÒ m« h×nh VAC (thÕ nµo lµ VAC ?) qua ®ã thÊy ®−îc môc ®Ých vµ ý nghÜa cña m« h×nh nµy. I - giíi thiÖu chunG 1. Giíi thiÖu chung vÒ m« h×nh VAC V: V−ên c©y. A: Ao c¸. C: Chuång nu«i gia sóc, gia cÇm. M« h×nh VAC lµ sù kÕt hîp gi÷a ba lo¹i h×nh s¶n xuÊt n«ng nghiÖp trªn cïng mét diÖn tÝch canh t¸c, nh»m tËn dông ®−îc diÖn tÝch canh t¸c, ®Ó t¹o ra nhiÒu lo¹i s¶n phÈm hµng hãa. 2. Mèi t−¬ng t¸c võa ®¬n gi¶n võa thó vÞ gi÷a V víi A vµ C. VAC lµ m« h×nh sinh th¸i hoµn chØnh, c¸c thµnh phÇn sinh th¸i liªn quan víi nhau mét c¸ch chÆt chÏ vµ hç trî lÉn nhau. HÖ sinh th¸i VAC h×nh thµnh tõ kinh nghiÖm rÊt ®éc ®¸o cña nh©n d©n ta vµ cã c¬ së khoa häc v÷ng ch¾c, nã dùa trªn c¬ së t¸i sinh n¨ng l−îng mÆt trêi th«ng qua quang hîp cña c©y trång vµ t¸i sinh chÊt th¶i, lµm s¹ch m«i tr−êng, t¸i t¹o nªn nh÷ng s¶n phÈm cã Ých. Kü thuËt ¸p dông trong VAC lµ th©m canh cao, sö dông mét c¸ch hîp lý n¨ng l−îng mÆt trêi, ®Êt ®ai, vèn ®Çu t− ®Ó ®¹t hiÖu qu¶ cao. §Ó thÊy ®−îc mèi t−¬ng t¸c võa ®¬n gi¶n võa thó vÞ gi÷a V víi A vµ C h·y theo dâi s¬ ®å sau: Chöông trình Giaùo duïc Moâi tröôøng 33
VÖÔØN QUOÁC GIA YOK ÑOÂN Chöông trình Giaùo duïc Moâi tröôøng – LÔÙP 7 Rau, cñ, qu¶ V−ên chuång Ph©n h÷u c¬ (1) (2) (3) (4) (1) Rau, chÊt th¶i (2) N−íc t−íi, bïn (3) Ph©n h÷u c¬ (ñ) (4) N−íc, ®¹m c¸ ao II - Ho¹t ®éng 1. §Ó gióp c¸c em hiÓu thÕ nµo lµ V.A.C Yªu cÇu c¸c em liÖt kª mét sè lo¹i h×nh v−ên c©y, ao, bÓ c¸ vµ mét sè lo¹i h×nh ch¨n nu«i mµ c¸c em ®· ®−îc biÕt ®Õn. V−ên c©y Ao, BÓ Chuång nu«i V−ên c©y ¨n qu¶ Ao nu«i c¸ thÞt Nu«i gia cÇm V−ên c©y gièng Ao nu«i c¸ gièng Nu«i lîn V−ên rau Ao nu«i t«m Nu«i t«m V−ên c©y thuèc Ao nu«i l−¬n Nu«i chim V−ên hoa c©y c¶nh Ao nu«i ba ba Nu«i tr©u bß Ao nu«i c¸ c¶nh Nu«i ong Cho c¸c em häc sinh lµm viÖc theo nhãm hoÆc theo tæ nh×n m« h×nh VAC th¶o luËn xem V−ên, Ao, Chuång cã mèi quan hÖ t−¬ng t¸c nh− thÕ nµo. Sau khi th¶o luËn xong, mçi nhãm cö ra mét em lªn tr×nh bµy mèi quan gi÷a V, A vµ C. 34 Chöông trình Giaùo duïc Moâi tröôøng
VÖÔØN QUOÁC GIA YOK ÑOÂN Chöông trình Giaùo duïc Moâi tröôøng – LÔÙP 7 Gi÷a V, A vµ C lu«n cã mèi liªn quan kh¨ng khÝt. B¾t ®Çu tõ V−ên, tíi Ao råi tíi chuång, mçi bé phËn nh− nh÷ng m¾t xÝch vµ mãc nèi víi nhau chÆt chÏ trong vßng tuÇn hoµn. C¸c ho¹t ®éng vµ s¶n phÈm cña V−ên sÏ bæ trî cho c¸c ho¹t ®éng vµ s¶n phÈm cña Ao, ®Õn l−ît m×nh c¸c ho¹t ®éng vµ s¶n phÈm cña Ao sÏ bæ trî cho c¸c ho¹t ®éng vµ s¶n phÈm cña Chuång vµ ng−îc l¹i. 2. Yªu cÇu häc sinh lªn b¶ng liÖt kª nh÷ng lîi Ých cña m« h×nh VAC. Trong qu¸ tr×nh sinh tr−ëng c©y xanh sÏ t¹o ra nh÷ng s¶n phÈm cã Ých phôc vô cho ®êi sèng con ng−êi vµ ®éng vËt (L¸, cñ, qu¶, h¹t, rÔ lµm thøc ¨n cho gia sóc, gia cÇm). Ao, hå lµ ph−¬ng tiÖn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp rÊt cÇn thiÕt cho con ng−êi, v−ên c©y, c¸c ho¹t ®éng trång trät vµ ch¨n nu«i. Ng−îc l¹i, c¸c chÊt th¶i cña con ng−êi, ho¹t ®éng trång trät, ch¨n nu«i lµ thøc ¨n cho c¸c sinh vËt sèng trong n−íc. C¸c s¶n phÈm cña ch¨n nu«i phôc vô tÝch cùc cho trång trät vµ lµ thøc ¨n cña mét sè ®éng vËt nu«i kh¸c sèng trong ao, hå. iii. Tãm T¾t VAC lµ mét m« h×nh s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, mét hÖ sinh th¸i hoµn chØnh, mét chu tr×nh xö lý khÐp kÝn c¸c phÕ th¶i trong n«ng nghiÖp mang l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ cao, gióp lµm gi¶m « nhiÔm m«i tr−êng xung quanh. Mçi miÒn, vïng cã ®iÒu kiÖn khÝ hËu, canh t¸c, møc ®é ¸p dông kü thuËt kh¸c nhau, vËy cÇn ph¶i x©y dùng, ph©n khu vùc cho V−ên, Ao, Chuång mét c¸ch hîp lý. Bªn c¹nh ®ã chän gièng c©y trång, vËt nu«i phï hîp ®Ó ®¹t ®−îc hiÖu qu¶ cao trong s¶n xuÊt. Iv - Bµi tËp vÒ nhµ 1. Gia ®×nh em cã sö dông m« h×nh VAC kh«ng ? NÕu cã em h·y hái «ng bµ, bè mÑ hoÆc anh chÞ vÒ lîi Ých cña m« h×nh nµy lµ g× ? Cßn nÕu kh«ng, t¹i sao gia ®×nh l¹i kh«ng ¸p dông m« h×nh nµy? 2. H·y vÏ mét m« h×nh VAC mµ em cho lµ lý t−ëng cho v−ên nhµ em. Chöông trình Giaùo duïc Moâi tröôøng 35
VÖÔØN QUOÁC GIA YOK ÑOÂN Chöông trình Giaùo duïc Moâi tröôøng – LÔÙP 7 Bµi sè 9 : TH¶M HäA Tù NHIªN Môc ®Ých Giíi thiÖu cho häc sinh: - Kh¸i niÖm th¶m häa tù nhiªn. - HËu qu¶ cña th¶m häa tù nhiªn. - T¸c ®éng cña con ng−êi ®Õn th¶m häa tù nhiªn. - BiÖn ph¸p kh¾c phôc th¶m häa tù nhiªn. I - GIíI THIÖU CHUNG Th¶m häa tù nhiªn lµ c¸c sù kiÖn trong tù nhiªn g©y thiÖt h¹i ®Õn con ng−êi nh−: Lò lôt, h¹n h¸n, nói löa phun, ®éng ®Êt, ch¸y rõng, dÞch bÖnh (nh− ®¹i dÞch AIDS) C¸c th¶m häa tù nhiªn ®· g©y nªn c¸i chÕt cho hµng triÖu ng−êi trªn tr¸i ®Êt vµ nhiÒu thiÖt h¹i kh¸c (tµi s¶n, søc kháe ) trong kho¶ng thêi gian sau ®ã. Ngoµi ra c¸c th¶m häa nµy khiÕn cho con ng−êi ph¶i tèn nhiÒu c«ng søc, tiÒn cña vµ thêi gian ®Ó kh¾c phôc hËu qu¶ cña chóng. VÊn ®Ò ®¸ng lo l¾ng lµ c¸c th¶m häa nµy ngµy cµng x¶y ra th−êng xuyªn h¬n. C¸c ho¹t ®éng cña con ng−êi lµ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n g©y nªn nh÷ng th¶m häa tù nhiªn nªn con ng−êi ph¶i cã tr¸ch nhiÖm trong viÖc kh¾c phôc hËu qu¶ vµ h¹n chÕ c¸c th¶m häa nµy. II - Ho¹t ®éng 1. ë §¾k L¾k th−êng ph¶i g¸nh chÞu nh÷ng th¶m häa tù nhiªn nµo? (Yªu cÇu häc sinh th¶o luËn víi b¹n ngåi c¹nh m×nh råi tr¶ lêi). §¾k L¾k th−êng ph¶i chÞu nh÷ng trËn lò lôt vµ h¹n h¸n rÊt lín lµm ¶nh h−ëng ®Õn tÝnh m¹ng ng−êi d©n, mïa mµng bÞ mÊt m¸t. 36 Chöông trình Giaùo duïc Moâi tröôøng
VÖÔØN QUOÁC GIA YOK ÑOÂN Chöông trình Giaùo duïc Moâi tröôøng – LÔÙP 7 2. C¸c th¶m häa tù nhiªn bao gåm nh÷ng lo¹i nµo ? Con ng−êi cã thÓ dù ®o¸n tr−íc c¸c th¶m häa tù nhiªn kh«ng ? - Nªu mét sè th¶m häa tù nhiªn, yªu cÇu H/S ph©n lo¹i theo 3 lo¹i sau: Th¶m häa vÒ khÝ t−îng, th¶m häa vÒ vËt lý, vµ th¶m häa vÒ sinh häc. VÝ dô : • Lò lôt , h¹n h¸n, (th¶m häa vÒ khÝ t−îng). • Nói löa phun, ®éng ®Êt, (th¶m häa vÒ vËt lý). • DÞch bÖnh, dÞch c«n trïng, (th¶m häa vÒ sinh häc). - Hái H/S: Con ng−êi cã thÓ dù ®o¸n tr−íc c¸c th¶m häa tù nhiªn kh«ng ? Víi sù trî gióp cña c¸c thiÕt bÞ hiÖn ®¹i, con ng−êi cã thÓ dù ®o¸n tr−íc nh÷ng trËn lò lôt, h¹n h¸n, hoÆc thËm chÝ ®éng ®Êt. Tuy nhiªn ®«i khi con ng−êi kh«ng thÓ dù ®o¸n ®−îc c¸c th¶m häa nµy, nhÊt lµ th¶m häa vÒ vËt lý vµ th¶m häa vÒ sinh häc. VÝ dô kh«ng ai biÕt ®Ých x¸c t¹i sao dÞch Õch nh¸i, ch©u chÊu, bä dõa, c©y xÊu hæ Nam Mü ®· tõng x¶y ra trªn thÕ giíi. 3. T¸c ®éng cña con ng−êi ®Õn c¸c th¶m häa tù nhiªn. (Chia líp thµnh c¸c nhãm nhá, mçi nhãm cã mét nhãm tr−ëng ®iÒu khiÓn nhãm th¶o luËn sau ®ã tr×nh bµy ý kiÕn cña nhãm tr−íc líp). - ViÖc chÆt ph¸ rõng lµ nguyªn nh©n g©y ra s¹t lë ®Êt, lò lôt, tõ ®ã g©y nªn mét sè dÞch bÖnh theo sau lò lôt. - NhiÖt ®é tr¸i ®Êt ngµy cµng Êm dÇn lªn vµ lç thñng tÇng «z«n, vµ « nhiÔm m«i tr−êng lµ do hËu qu¶ cña viÖc con ng−êi th¶i qu¸ nhiÒu chÊt khÝ ®éc h¹i vµo bÇu khÝ quyÓn (do dïng ph−¬ng tiÖn ®i l¹i ch¹y b»ng x¨ng dÇu; khãi tõ c¸c nhµ m¸y, dµn khoan, ®èt r¸c, ®èt rõng lµm n−¬ng rÉy, xÞt thuèc trõ s©u, thö tªn löa vµ vò khÝ h¹t nh©n ). Chöông trình Giaùo duïc Moâi tröôøng 37
VÖÔØN QUOÁC GIA YOK ÑOÂN Chöông trình Giaùo duïc Moâi tröôøng – LÔÙP 7 iii - Tãm t¾t HËu qu¶ cña c¸c th¶m häa tù nhiªn lµ v« cïng th¶m khèc: Hµng triÖu ng−êi chÕt, tµi s¶n bÞ mÊt m¸t, dÞch bÖnh ph¸t sinh. C¸c ho¹t ®éng cña con ng−êi gãp phÇn g©y nªn c¸c th¶m häa tù nhiªn nªn con ng−êi ph¶i cã ý thøc vµ biÖn ph¸p gi¶m thiÓu vµ ng¨n chÆn c¸c th¶m häa tù nhiªn trªn. Iv - Bµi tËp vÒ nhµ 1. Con ng−êi t¸c ®éng ®Õn c¸c th¶m häa tù nhiªn nh− thÕ nµo ? T¹i sao c¸c th¶m häa tù nhiªn ngµy cµng x¶y ra th−êng xuyªn h¬n ? 2. H·y hái nh÷ng ng−êi lín tuæi vÒ c¸c th¶m häa tù nhiªn mµ hä ®· chøng kiÕn hoÆc biÕt (chóng x¶y ra nh− thÕ nµo, t¹i sao, hËu qu¶), sau ®ã kÓ l¹i cho líp vµo buæi häc sau. V - Bµi ®äc tham kh¶o Mét trËn lôt ë óc C©u chuyªn nµy x¶y ra ë mét thÞ trÊn nhá n−íc óc. N−íc óc lµ mét n−íc cã khÝ hËu rÊt kh« h¹n vµ v× thÕ khi cã trËn lôt x¶y ra th× mäi ng−êi ®Òu biÕt ®Õn. Mét h«m trËn lôt trµn vÒ mét thÞ trÊn, ®i kÌm víi nã lµ mét ®µn muçi, ®«ng ®Õn nçi kinh hoµng. Con ng−êi kh«ng cã c¸ch nµo tiªu diÖt ®−îc. Vµo buæi tèi mäi ng−êi c¶m thÊy rÊt khã chÞu v× bÞ muçi ®èt, hä kh«ng muèn ra khái nhµ. MÊy ngµy sau chuån chuån xuÊt hiÖn víi mét sè l−îng rÊt ®«ng, nhiÒu ®Õn nçi chóng bay ngoµi bÇu trêi lµm trêi tèi sÇm l¹i. Mäi ng−êi rÊt sî kh«ng biÕt chuyÖn g× sÏ x¶y ra, chØ trong vµi ngµy ®µn muçi ®· bÞ chuån chuån tiªu diÖt. Ch¼ng mÊy ngµy sau Õch xuÊt hiÖn ë vïng ®Çm lÇy ®ã vµ ®· 38 Chöông trình Giaùo duïc Moâi tröôøng
VÖÔØN QUOÁC GIA YOK ÑOÂN Chöông trình Giaùo duïc Moâi tröôøng – LÔÙP 7 tiªu diÖt toµn bé ®µn chuån chuån. Chuån chuån vµ muçi ®· bÞ tiªu diÖt hÕt råi ? Mét thêi gian sau l¹i xuÊt hiÖn mét lo¹i sinh vËt l¹ kh¸c, loµi nµy l¹i b¾t ®Çu ¨n Õch. Loµi nµy cã th©n h×nh dµi vµ cã thÓ nuèt ®−îc nh÷ng con Õch to h¬n th©n h×nh cña chóng. Hái häc sinh : C¸c em cã ®o¸n ®−îc ®ã lµ loµi g× kh«ng ? MÊy ngµy sau sè l−îng Õch bÞ gi¶m nhiÒu, v× nh÷ng con vËt ®ã ¨n rÊt kháe vµ sè l−îng Õch kh«ng ®ñ cho chóng ¨n chóng ph¶i ¨n c¶ chuét n÷a. Mäi ng−êi ®Òu nghÜ r»ng sÏ cã loµi kh¸c to h¬n xuÊt hiÖn. §óng nh− dù ®o¸n, h«m sau trªn bÇu trêi xuÊt hiÖn nh÷ng con chim rÊt to, ®ã lµ loµi chim có. Loµi nµy chuyªn ¨n r¾n vµ chuét, chóng cã ®«i ch©n rÊt to vµ kháe khi sµ xuèng ®Êt chóng dïng ®«i ch©n vµ c¸i má ®Ó b¾t r¾n, chuét ¨n thÞt. DÇn dÇn sè l−îng r¾n vµ chuét còng gi¶m ®i rÊt nhiÒu. C¸c em h·y thö ®o¸n xem ®iÒu g× sÏ x¶y ra khi loµi r¾n vµ chuét biÕn mÊt chØ cßn riªng loµi có ? Chöông trình Giaùo duïc Moâi tröôøng 39
PARC YOK DON DÖÏ AÙN XAÂY DÖÏNG CAÙC KHU BAÛO VEÄ NHAÈM BAÛO TOÀN TAØI NGUYEÂN THIEÂN NHIEÂN TREÂN QUAN ÑIEÅM SINH THAÙI CAÛNH QUAN PARC - VIE/95/G31 & 031 Röøng khoäp vaøo muøa möa TAØI LIEÄU DO DÖÏ AÙN PARC TAØI TRÔÏ U N KIEÅM LAÂM GEF D P