Sinh hóa học - Chương VI: Hóa sinh hệ miễn dịch

Nội dung text: Sinh hóa học - Chương VI: Hóa sinh hệ miễn dịch

1. SINH HOÙA HOÏC CAÙC NOÄI DUNG CHÍNH 1. Khaùi nieäm veà mieãn dòch 1.1. Tính mieãn dòch Chöông VI : HOÙA SINH HEÄ MIEÃN DÒCH 1.2. Heä thoáng mieãn dòch (Taøi lieäu söû duïng cho Thuù y 31 ) 2. Caùc teá baøo tham gia ñaùp öùng mieãn dòch 2.1. Sô ñoà toång quaùt • 2.2. Caùc lymphocyte T vaø B. • 2.3. Caùc ñôn nhaân thöïc baøo. • 2.4. Caùc baïch caàu haït. 3. Khaùng nguyeân (antigen) TP.HCM - 2007 • 3.1. Ñònh nghóa. 3.2. Phaân loaïi 2 3.3. Nhoùm quyeát ñònh khaùng nguyeân. 1.KHAÙI NIEÄM VEÀ MIEÃN DÒCH 3.4. Khaùng nguyeân phuø hôïp toå chöùc 1.1. TÍNH MIEÃN DÒCH (immunity) 4. Khaùng theå (antibody) 4.1. Ñònh nghóa Laø khaû naêng ñeà khaùng caû khoâng ñaëc hieäu laãn 4.2. Caáu truùc phaân töû immunoglobulin (Ig). ñaëc hieäu cuûa cô theå ñeå : 4.3. Söï taùi toå hôïp gene maõ hoaù chuoãi nheï vaø naëng.
   choáng laïi söï xaâm nhaäp cuûa vaät laï, ñaëc bieät laø vi sinh vaät; 4.4. Caùc lôùp Ig. 4.5. Taùc ñoäng cuûa khaùng theå
   giöõ ñöôïc söï toaøn veïn, hoaëc khoâng bò, hoaëc bò 5. Heä thoáng boå tuùc theå (complement) nhöng thoaùt khoûi caùc beänh do caùc vi sinh vaät ñoù gaây 3 ra. 4 1
2. Tính mieãn dòch (immunity) (tt) • ÑAÙP ÖÙNG MIEÃN DÒCH :
   Mieãn dòch khoâng ñaëc hieäu (baåm sinh, töï nhieân) • Laø quaù trình cô theå ñoäng vaät : • Tính chaát - nhaän bieát – ñaùp öùng töùc thì, - trung hoøa – khoâng taêng leân sau khi taùi nhieãm. - loaïi boû caùc caáu truùc laï (ñaëc bieät laø vi sinh vaät) ñeå giöõ gìn tính “nguyeân veïn cuûa baûn thaân” Thaønh phaàn tham gia – : baïch caàu ñôn nhaân, baïch caàu ña nhaân, teá baøo Mast – Dch th : lysozyme, boå theå 5 6 1.2. HEÄ THOÁNG MIEÃN DÒCH
   Mieãn dòch ñaëc hieäu (thu ñöôïc) Tính chaát
   Laø moät heä thoáng hoaøn chænh thöïc hieän chöùc naêng ñaùp öùng mieãn dòch cuûa cô theå, bao goàm : - caàn thôøi gian môùi coù ñaùp öùng mieãn dòch; – caùc cô quan lympho, - ñaùp öùng thì hai maïnh hôn vaø hieäu quaû hôn thì moät; – caùc teá baøo lympho, - mieãn dòch thích nghi taïo ra coù tính chaát chuyeân – caùc teá baøo khaùc coù lieân quan trong ÑÖMD. bieät cho töøng loaïi khaùng nguyeân.
   Heä MD vaø heä TK coù nhöõng neùt gioáng nhau : Thaønh phaàn tham gia - Nhaän bieát vaø ñaùp öùng kích thích; - : ñaïi thöïc baøo, lympho B, lympho T vaø teá - Ghi nhôù kích thích; baøoNK; - Ñoä phöùc taïp nhö nhau. - Dch th : caùc globulin mieãn dòch Heä MD vaø heä TK hoaït ñoäng khaêng khít vôùi nhau, thí duï : macrophage tieáp xuùc vaät laï -> tieát 7 interleukin 1 -> heä thaàn kinh gaây soát. 8 2
3. Cô quan Tuyeán öùc 2. CAÙC TEÁ BAØO THAM GIA ÑAÙP ÖÙNG MIEÃN DÒCH lympho Tuùi Fabricius Cô quan trung öông • 2.1. SÔ ÑOÀ TOÅNG QUAÙT lympho Haïch baïch huyeát Cô quan • Caùc t/b tham gia ÑÖMD coù nguoàn goác töø teá baøo goác Laùch lympho (teá baøo maàm ôû tuûy xöông). Teá baøo goác (stem cell) laø ngoaïi vi Heä thoáng döôùi n/maïc teá baøo vaïn naêng , chuùng coù theå bieät hoùa thaønh caùc Heä thoáng Lympho T doøng t/b khaùc nhau. Hai doøng chuû yeáu : mieãn dòch Teá baøo Lympho B lympho
   Doøng teá baøo maàm daïng lympho : bieät hoùa thaønh Teá baøo NK • tieàn lympho T -> rôøi tuûy xöông ñeán tuyeán Thymus ; vaø Caùc teá baøo Ñôn nhaân thöïc baøo tieàn lympho B -> rôøi tuûy xöông ñeán tuyeán Bursa (tuùi khaùc B/ caàu ña nhaân fabricius), ñeå ñöôïc tröôûng thaønh – huaán luyeän vaø bieät hoùa thaønh caùc doøng teá baøo lympho töông öùng coù chöùc naêng rieâng bieät, coù maët trong tuaàn hoaøn hay trong Sô ñoà heä thoáng mieãn dòch (baûng 6.1) 9 caùc cô quan lympho ngoaïi vi. 10 Tuùi Fabricius B B HIEÄU ÑAËC CAÙC TEÁ BAØO THAM GIA ÑÖMD (tt) Tieàn thaân B B nhôù T. Thymus T T Doøng lympho TAÙC HÔÏP
   Doøng teá baøo maàm heä taïo huyeát : bieät hoùa thaønh 3 Tieàn thaân T TB NK NK NK doøng khaùc nhau : TB maàm Myeloplast Monocyte Ñaïi thöïc baøo HIEÄU ÑAËC KHOÂNG - Teá baøo maàm doøng tuûy : bieät hoùa thaønh baïch caàu ñôn (tieàn thaân doøng tuûy) (ñôn nhaân thöïc baøo) Baïch caàu haït Granulocyte Ña nhaân trung tính Megakaryocyte Doøng taïo (doøng khoång loà) nhaân vaø caùc baïch caàu haït (trung tính, öa acid vaø öa huyeát Baïch caàu haït Ña nhaân toan tính kieàm). Baïch caàu haït Granulocyte Ña nhaân kieàm tính (doøng hoàng caàu) Tieåu caàu TB Mast - Teá baøo khoång loà -> sinh ra caùc tieåu caàu. Hoàng caàu - Teá baøo doøng hoàng caàu : tieàn thaân cuûa hoàng caàu. TUÛY XÖÔNG VAØ CÔ QUAN TRUNG ÖÔNG MAÙU TOÅ CHÖÙC 11 12 Caùc teá baøo tham gia ñaùp öùng mieãn dòch (B.6.2) 3
4. CAÙC TEÁ BAØO THAM GIA ÑAÙP ÖÙNG MIEÃN DÒCH (tt) 2.2. CAÙC LYMPHOCYTES T vaø B Toång quaùt : - Caùc teá baøo doøng lympho : tham gia ÑÖMD ñaëc hieäu. Chöùc naêng - Ñôn nhaân thöïc baøo : tham gia ÑÖMD caû khoâng ñaëc - Lympho T : . chòu traùch nhieäm trong ÑÖMD qua hieäu vaø ñaëc hieäu. trung gian teá baøo vaø ñieàu hoøa ÑÖMD thoâng qua söï - Caùc BC haït : tham gia ÑÖMD khoâng ñaëc hieäu. hôïp taùc teá baøo. - Tieåu caàu : tham gia giaùn tieáp trong ÑÖMD do chuùng - Lympho B : chòu traùch nhieäm trong ÑÖMD dòch theå. tieát ra caùc yeáu toá hoùa hoïc trung gian. - Teá baøo NK : teá baøo huûy dieät töï nhieân , tieâu dieät teá baøo - Hoàng caàu : khoâng tham gia trong ÑÖMD. bò nhieãm virus vaø teá baøo ung thö 13 14 CAÙC LYMPHOCYTES (tt) Caùc daáu aán beà maët
   Lympho T : Thuï theå beà maët (sureface receptor) phaùt hieän baèng caùc caáu truùc töông öùng -> T cell receptor–TcR ) vaø moät soá chuoãi polypeptide beà maët khaùc (cluster of differenciation - CD ) : CD1, CD3, CD4 CD8 Lympho T chöùa caùc thuï theå ñaëc hieäu choáng hoàng caàu Caùc daáu aán beà maët cuûa lympho T maø lympho B khoâng coù. 15 16 4
5. 
   Lympho B: Khaùng nguyeân beà maët (sureface antigene), phaùt hieän baèng caùc khaùng theå töông öùng. Ñoái vôùi lympho B daáu aán beà maët ñöôïc duøng vaø tin caäy laø caùc S.Ig (sureface immunoglobulin). Caùch phaân bieät treân chæ laø töông ñoái. 17 Caùc daáu aán beà maët cuûa lympho B CAÙC LYMPHO T CHUÛ YEÁU Tuøy theo caùc CD maø lympho T ñöôïc chia thaønh caùc
   Nhoùm T8 : nhoùm: Tc (T cytotoxic - gaây ñoäc) vaø
   Nhoùm T4 (T T helper) : taêng cöôøng ÑÖMD : khi H – Ts (T suppressor - traán aùp) : ñöôïc hoaït taùc seõ S/X caùc yeáu toá hoã trôï lympho B : - BCGF (B cell growth factor, tröôùc ñaây goïi laø gaây ñoäc teá baøo, tieâu dieät caùc teá baøo bò TRF - T replacing factor); nhieãm virus vaø teá baøo ung thö. - BCDF (B cell differentiating factor) caùc yeáu toá treân seõ bieät hoùa lympho B ñeán giai ñoaïn töông baøo (plasmocyte) ñeå SX khaùng theå. 19 5
6. Lymphocyte T (tt) SÖÏ BIEÄT HOÙA LYMPHOCYTE T Laø quùa trình taùi toå hôïp gene maõ hoùa caùc protein laø thuï  Ti (T inducer - caûm öùng) . Teân khaùc : T A theå beà maët cuûa lympho T : TcR, CD3, CD4, CD8 (T amplifier – khuyeách ñaïi)  Gñ1 : tuûy xöông  TDTH (T delayted type hypersensitivity) : gaây quaù maãn muoän. TB maàm cuûa tuûy xöông theo maùu ñeán T. Thymus -> pre-T cells (thymocyte- thymo baøo non ).  TFR ( T feedback regulator) : ñieàu hoøa theo kieåu ñieàu khieån ngöôïc, kích thích Ts saûn xuaát caùc yeáu toá  Gñ2 : vuøng voû : Thymo baøo non ñöôïc bieät hoùa nhôø caùc noäi toá vaø söï tieáp xuùc vôùi caùc teá baøo bieåu moâ cuûa T. hoøa tan laøm kìm haõm hoaït ñoäng cuûa taát caû caùc Thymus (döôõng baøo-thymic nurse cells) : CD3 – CD4 – lympho T vaø caû lympho B. CD8 - -> CD3 + CD4 - CD8 - -> CD3 + CD4 + CD8 +. 95% 21 thymocyte choáng laïi KN baûn thaân bò loaïi boû hoaëc baát22 hoa ït.  Gñ3 : vuøng tuûy tuyeán öùc : chæ khoaûng 5% caùc thymocyte phaûn öùng vôùi phöùc [khaùng nguyeân laï + khaùng nguyeân phuø hôïp toå chöùc]]] ñöôïc tröôûng thaønh vaø nhaân leân. Lympho T chín ñi vaøo maùu, ñeán cö nguï taïi caùc vuøng nhaát ñònh cuûa cô quan lympho ngoaïi vi. Khi coù taùc ñoäng cuûa antigen seõ bieät hoùa thaønh hai nhoùm teá baøo haønh söï chính laø T4 vaø T8. Antigen  Antigen  T helper vaø T killer vaø T helper trí nhôù T suppressor 24 Söï bieät hoùa lympho T 6
7. SÖÏ BIEÄT HOÙA LYMPHOCYTE B Laø quùa trình taùi toå hôïp gene maõ hoùa chuoãi nheï vaø chuoãi naëng ñeå thaønh laäp khaùng theå.  Giai ñoaïn khoâng phuï thuoäc antigen : - ÔÛ chim xaåy ra ôû tuùi Fabricius, ñoäng vaät coù vuù - ôû tuûy xöông. - Pro B cell -> pre B cell -> Immature B cell : treân beà maët xuaát hieän IgM . - Lympho B chín (mature B cell ) treân beà maët coù söï keát hôïp caû IgM vaø IgD . 26 7
8. Antigen Antigen inde- independent phase pendent phase Söï bieät hoùa lymphocyte B (tt)
   Giai ñoaïn phuï thuoäc antigen : Antigen - coù söï kích thích cuûa khaùng nguyeân, dependent phase - söï giuùp ñôõ cuûa caùc yeáu toá do lympho T sx laø BCGF (B cell growth factor) vaø BCDF (B cell differentiating factor) -> moät soá lympho B bieät hoùa thaønh teá baøo trí nhôù (memory B cell) vaø moät soá bieät hoùa sang giai ñoaïn taän cuøng laø caùc töông baøo ( plasma cell ) SX ra caùc khaùng theå. 31 8
9. 2.3. CAÙC ÑÔN NHAÂN THÖÏC BAØO (Caùc baïch caàu ñôn nhaân)
   Caùc teân goïi :  ÔÛ tuûy xöông : Teá baøo maàm -> monoblast -> Tieàn monocyte -> monocyte ;  Maùu ngoaïi vi : Monocyte  ÔÛ caùc toå chöùc khaùc nhau : Ñaïi thöïc baøo (macrophage - M) 33 2.4. CAÙC BAÏCH CAÀU HAÏT
   BC ña nhaân trung tính (neutrophil) (60–70%) CAÙC ÑÔN NHAÂN THÖÏC BAØO (tt) Coù khaû naêng thöïc baøo vaø dieät khuaån töông töï
   Chöùc naêng : nhö ñaïi thöïc baøo. - Tham gia ÑÖMD khoâng ñaëc hieäu (thöïc baøo, dieät
   BC ña nhaân aùi toan (eosinophil) (2– 4%). khuaån ) ñieàu hoøa, hoaït taùc teá baøo mast vaø BC aùi kieàm. - Lieân laïc thoâng tín vôùi lympho T baèng caùch trình
   BC ña nhaân aùi kieàm (basephil) vaø tb mast: dieän caùc khaùng nguyeân laï trong phöùc hôïp vôùi khaùng SX caùc chaát hoaït maïch nhö : histamine, nguyeân phuø hôïp toå chöùc II (PHTC II) -> hình thaønh serotonine . -> gaây taêng tính thaám thaønh ÑÖMD ñaëc hieäu . maïch) -> dò öùng vaø xoác phaûn veä 35 36 9
10. (60 - 70%) (2 - 4%) (20 - 25%) Sô ñoà phoái hôïp hoaït ñoäng teá baøo trong ÑÖMD 38 3. KHAÙNG NGUYEÂN (ANTIGEN) KHAÙNG NGUYEÂN (tt) • 3.1. ÑÒNH NGHÓA • 3.2. PHAÂN LOAÏI
    KN laø moät chaát khi tieáp xuùc vôùi heä thoáng mieãn dòch
    Khaùng nguyeân töï nhieân (in vivo vaø in vitro) seõ daãn ñeán keát quûa : . Daïng haït : teá baøo, vi khuaån, virus. (1) Taïo ra ÑÖMD teá baøo hay mieãn dòch dòch theå, . Daïng hoøa tan : loaïi coù baûn chaát protein, (2) Keát hôïp ñaëc hieäu vôùi khaùng theå hay caùc thuï theå beà loaïi coù baûn chaát carbohydrate, maët cuûa lympho T (TcR) ñaõ ñöôïc nhaân leân nhieàu loaïi coù baûn chaát nucleic acid. trong ÑÖMD. Lipid khoâng phaûi laø khaùng nguyeân, nhöng khi gaén Nhöõng chaát chæ coù tính ñaëc hieäu khaùng nguyeân ñöôïc vôùi protein taûi thì coù vai troø nhö hapten. goïi laø baùn khaùng nguyeân (khaùng nguyeân chöa hoaøn
    Khaùng nguyeân nhaân taïo chænh-hapten ). Neáu chæ noùi “khaùng nguyeân” thì ñoù laø KN töï nhieân + nhoùm QÑKN coù caáu truùc xaùc ñònh -> KN hoaøn chænh, coù caû hai thuoäc tính. 39 söû duïng nghieân cöùu ÑÖMD deã daøng. 40 10
11. 
    Khaùng nguyeân toång hôïp • 3.3. NHOÙM QUYEÁT ÑÒNH KHAÙNG NGUYEÂN Coù caáu truùc hoaøn toaøn xaùc ñònh, thí duï : homopolymer
    Laø vuøng treân phaân töû KN maø khaùng theå coù theå nhaän – poly L-proline, polypeptide thaúng. daïng ñöôïc. Nhoùm QÑKN coù kích thöôùc coù theå loït ñöôïc ñoaïn peptide 4-6 amino acid hoaëc moät PHAÂN LOAÏI THEO ÑAËC TÍNH GAÂY ÑÖMD oligosaccharide khoaûng 6 goác ñöôøng ñôn.
    Khaùng nguyeân phuï thuoäc tuyeán öùc :Khi gaây ÑÖMD
    Khaùng nguyeân chæ coù moät QÑKN ñaëc hieäu -> moät ñaëc caàn coù söï hôïp taùc giöõa lympho B vaø T môùi taïo ñöôïc hieäu epitope -> khaùng nguyeân ñôn giaù -> khaùng khaùng theå töông öùng (thöôøng laø caùcKN protein). nguyeân moät hoùa trò (monotonous antigen).
    Khaùng nguyeân khoâng leä thuoäc tuyeán öùc : gaây ÑÖMD Coù nhieàu epitope -> khaùng nguyeân ña giaù -> khoâng caàn söï giuùp ñôõ cuûa lympho T (thöôøng laø caùc polytonous antigen. khaùng nguyeân coù baûn chaát carbohydrate).
    Epitope ñöôïc nhaän dieän bôûi khaùng theå cuûa lympho B 41 khoâng truøng vôùi epitope nhaän dieän bôûi TcR. 42
    KN baïch caàu (HLA-human leucocyte antigen) : treân
    Lympho T chæ nhaän dieän epitope cuûa KN laï khi chuùng beà maët baïch caàu cuõng coù caùc KN. Khaùng theå choáng ñöôïc xöû lyù vaø trình dieän cuøng vôùi nhoùm phuø hôïp toå laïi KN cuûa nhoùm baïch caàu coù theå xuaát hieän ôû caùc chöùc chính MHC (major histocompatibility complex). beänh nhaân truyeàn maùu nhieàu laàn, hay ôû caùc baø meï 3.4. MOÄT SOÁ KN TREÂN BEÀ MAËT TEÁ BAØO mang thai nhieàu laàn.
    KN hoàng caàu : laø caùc aminosugar –seramide
    KN nhoùm hoøa hôïp moâ chính (MHC-major N Ac Gal Gal histocompatibility complex) : laø caùc protein ôû treân beà Gal Gal-Fuc Gal maët teá baøo ñoäng vaät ña baøo, coù 2 chöùc naêng : Fuc Fuc - Thoâng tin vôùi lympho T ñeå nhaän bieät KN thuoäc veà Maøng hoàng caàu baûn thaân hay xa laï; Nhoùm maùu A Nhoùm maùu O Nhoùm maùu B - Keát hôïp vôùi peptide KN laï ñeå trình dieän KN leân beà 43 maët teá baøo -> gaây ra ÑÖMD. 44 11
12. KN nhoùm hoøa hôïp moâ chính (MHC) coøn goïi laø phöùc HLA, ñöôïc chia laøm hai lôùp, khaùc nhau veà chöùc naêng, caáu truùc vaø tính khaùng nguyeân.
    Phöùc HLA lôùp I (hay MHC lôùp I) - Bao goàm : HLA-A, HLA-B, HLA-C, coù ôû haàu heát moïi teá baøo coù nhaân cuûa cô theå. - Caáu truùc laø moät chuoãi polypeptide 345 aa-45.000 dalton, goïi laø chuoãi ααα, - Caïnh chuoãi ααα (töông öùng chuoãi naëng trong Ig) xuaát Phöùc hôïp hoøa hôïp moâ chính lôùp I (H6.7) vaø lôùp II (H6.8) hieän chuoãi βββ2-microglobulin (töông öùng chuoãi nheï Ig). (Major histocompatibility complex – MHCI & MHCII) 45 46 • Phöùc HLA lôùp II (hay MHC lôùp II) - Bao goàm HLA-DP, HLA-DQ vaØ HLA-DR, chæ coù treân beà maët moät soá loaïi teá baøo nhö ñaïi thöïc baøo, lympho B, teá baøo thöôïng bì , coù vai troø quan troïng trong söï töông taùc teá baøo cuûa ÑÖMD . - Caáu truùc phaân töû goàm 2 chuoãi polypeptide gaàn baèng nhau, moãi chuoãi coù 230 amino acid. Chuoãi ααα - 32.000 vaø chuoãi βββ 28.000 dalton. - Söï töông quan veà caáu truùc phaân töû cuûa caùc lôùp MHC, TcR vaø antibody ñöôïc minh hoïa ôû hình sau Söï töông quan caáu truùc cuûa MHC, TcR vaø Ig. ñaây : 47 48 12
13. 4. KHAÙNG THEÅ (ANTIBODY) 4.2. CAÁU TRUÙC PHAÂN TÖÛ IMMUNOGLOBULIN (Ig) 4.1. ÑÒNH NGHÓA - Phaân töû ñoái xöùng goàm 2 chuoãi nheï (L- light chain) vaø 2 chuoãi naëng (H - heavy chain). - Khaùng theå laø nhöõng globulin mieãn dòch coù khaû naêng - Chuoãi nheï L : 22.000 dalton, 214 AA; hai type k vaø λλλ; nhaän dieän vaø keát hôïp ñaëc hieäu vôùi khaùng nguyeân moät vuøng VL (variable) vaø moät vuøng CL (constant). töông öùng. - Chuoãi naëng H : 53.000 dalton, 440 amino acid, - Khaùng theå raát ña daïng. Theo quan ñieåm môùi, khoâng 5 type : ααα , µµµ, γγγ, εεε vaø δδδ phaûi KN quyeát ñònh vieäc taïo ra khaùng theå, maø KN moät vuøng VH (variable) vaø 4-5 vuøng CH (constant). khi vaøo cô theå seõ gaëp khaùng theå töông öùng maø thoâi. - Coù 10 caùch keát hôïp giöõa chuoãi L vaø chuoãi H : Tính ña hình cuûa khaùng theå do ñaëc ñieåm di truyeàn ααα2k2, µµµ2k2, γγγ2k2, εεε2k2 vaø δδδ2k2 quyeát ñònh. ααα2λλλ2 , µµµ2λλλ2, γγγ2λλλ2, εεε2λλλ2 vaø δδδ2λλλ2 - Thuï theå lympho T (TcR) cuõng nhaän daïng KN. 49 50 KHAÙNG THEÅ (tt) - Vuøng V cuûa chuoãi L vaø H taïo thaønh vuøng keát hôïp vôùi epitope cuûa KN (antigen binding site ). Söï thay ñoåi cuûa vuøng V giuùp khaùng theå hoaït ñoäng thích öùng vôùi nhieàu KN. - Duøng papain : caét Ig thaønh 3 phaàn baèng nhau : 2 Fab (antigen binding fragment) - keát hôïp vôùi antigen vaø Fc (crystallisable fragment)- keát hôïp vôùi boå theå ôû CH2 , baùm vaøo maøng teá baøo. - Duøng pepsin caét Ig thaønh 2 phaàn khoâng baèng nhau : F (ab)’2 (hai hoùa trò) + Fc bò phaù huûy. - Duøng hoùa chaát caét caùc caàu (S – S) – caét doïc, thì Hình 6.4 : Caáu truùc phaân töû immunoglobulin - Ig ñöôïc 2 chuoãi L vaø 2 chuoãi H. 51 52 13
14. 4.3. SÖÏ TAÙI TOÅ HÔÏP GENE MAÕ HOÙA CHUOÃI L&H Baûng 5.1 : Soá löôïng caùc locus maõ hoaù chuoãi naëng Trong quaù trình taêng tröôûng vaø bieät hoùa lympho B vaø chuoãi nheï cuûa phaân töû Ig gene töø teá baøo maàm ñöôïc taùi toå hôïp ñeå coù ñöôïc mRNA laøm khuoân maãu toång hôïp khaùng theå. Söï taùi toå hôïp gene taïo neân tính ña hình cuûa khaùng theå.
    Coù ba hoï gene taùch bieät nhau maõ hoùa khaùng theå : - Gene maõ hoùa chuoãi k : chia laøm3 boä nhoû V-J - C : 300 V + (4-5) J + 1 C - Gene maõ hoùa chuoãi λλλ: 2 V + 4 (JC) (J1C1, J2C2, J3C3, J4C4) - Gene maõ hoùa chuoãi H : 4 boä nhoû V D J vaø C (100 – 200) V + 20 D + 4 J + C 53 54 Söï taùi toå hôïp gene ñeå toång hôïp chuoãi k (100-300 V + 4-5 J + 1 C) Hình 5.12 : Taùi toå hôïp gene chuoãi naëng ôû chuoät (J : joint - noái khôùp; D : diversity – tính ña daïng) 55 (100-300V + 20 D + 4 J + 8 C: µµµ - δδδ - γγγ3 - γγγ1 - γγγ2b - γγγ2a - εεε - 56ααα) 14
15. 4.4. CAÙC LÔÙP GLOBULIN MIEÃN DÒCH
    Caùc globulin mieãn dòch khaùc nhau veà caáu truùc vaø thuoäc tính sinh hoïc. Tuøy theo söï coù maët cuûa chuoãi naëng maø chuùng phaân thaønh 5 lôùp - IgA -> chuoãi naëng ααα - IgM -> µµµ - IgD -> δδδ - IgG -> γγγ - IgE -> εεε
    Caáu truùc phaân töû cuûa caùc Ig (H. 5.15). Taùi toå hôïp gene toång hôïp chuoãi βββ cuûa TcR
    Moät soá tính chaát vaø hoaït tính sinh hoïc cuûa caùc lôùp 57 khaùng theå ñöôïc daãn ra ôû baûng 6.4, t.187. 58 4.5. CÔ CHEÁ TAÙC ÑOÄNG CUÛA KHAÙNG THEÅ (1) Taùc ñoäng tröïc tieáp cuûa khaùng theå vôùi khaùng nguyeân  Laøm baát hoaït caùc taùc nhaân xaâm laán : - Ngöng keát : KN ngöng keát thaønh ñaùm -> baát hoaït. - Keát tuûa : phöùc KN – KT bò keát tuûa. - Trung hoøa : khaùng theå trung hoøa KN -> maát ñoäc tính. - Laøm tieâu ñi : KT taán coâng KN laøm tieâu maøng teá baøo. Taùc ñoäng tröïc tieáp khoâng ñuû maïnh , do ñoù thöôøng phaûi thoâng qua taùc duïng phoùng ñaïi cuûa heä thoáng boå theå vaø Caáu truùc phaân töû caùc lôùp Ig 59 heä thoáng phaûn veä. 60 15
16. (2) Hoaït a complement roài tieâu huûy khaùng nguyeân (3) Hoaït hoùa heä thoáng phaûn veä, thay ñoåi moâi tröôøng taïi choã, öùc cheá ñoäc tính khaùng nguyeân. - Laøm tieâu ñi : enzyme boå theå laøm tieâu maøng teá baøo vi khuaån. IgE coá ñònh treân maøng teá baøo caùc moâ vaø treân maøng teá baøo mast ôû moâ vaø treân caùc basophil maùu tuaàn hoaøn. -Hoaït hoùa thöïc baøo : phöùc [KN-KT-boå theå] laøm cho caùc vaät xaâm laán maãn caûm cao vôùi thöïc baøo -> goïi laø Khi khaùng nguyeân keát hôïp vôùi khaùng theå IgE treân opsonin hoùa, laøm taêng soá vi khuaån bò phaân huûy. maøng teá baøo, laøm teá baøo phình to, vôõ ra vaø giaûi phoùng - Ngöng keát : enzyme boå theå gaây keát dính caùc phaân töû moät soá chaát laøm giaõn maïch vaø taêng tính thaám cuûa xaâm laán -> chuùng baát hoaït. maïch -> gaây phaûn öùng taïi choã giöõa thaønh maïch vaø moâ, - Trung hoøa virus : enzyme boå theå taán coâng phaù hoaïi bieåu hieän baèng trieäu chöùng phuø, ban ñoû, maån ngöaù vaø caáu truùc virus laøm chuùng maát taùc duïng. ñau. 61 62 ÖÙNG DUÏNG THÖÏC HAØNH  Ngöng keát KN-KT (Agglutination) : vôùi antigens höõu CUÛA MIEÃN DÒCH HOÏC hình.  Ngöng keát hoàng caàu (Hemagglutination) : P/ö ngöng keát cuûa hoàng caàu (red blood cells- RBCs). Tests huyeát thanh hoïc (Serological Tests)  P/öùng keát tuûa (Precipitation) : Vôùi antigens hoøa tan.  Test tröïc tieáp : Thaêm doø tröïc tieáp khaùng  Kyõ thuaät khaùng theå huyønh quang (Fluorescent- nguyeân (töø maãu beänh phaåm). antibody technique ) : Antibodies kieân keát vôùi thuoác nhuoäm huyønh quang.  Test giaùn tieáp : thaêm doø khaùng theå (töø huyeát  Coá ñònh boå theå (Complement fixation) : Hoàng caàu laø thanh beänh nhaân) chaát chæ thò.  Phaûn öùng trung hoøa (Neutralization) : laøm baát hoaït ñoäc toá hoaëc virus.  ELISA : Peroxidase enzyme la ø cha át ch æ thò . 16
17. • Hình 5-17 : Sự kết hợp antigens hữu hình vaø antibodies • Antigens coù theå treân moät teá baøo (ngöng • Hình 5-16 : keát tröïc tieáp -direct • S kt hp agglutination) hoaëc antigens hoøa tan taán coâng töøng phaàn vi antibodies • (ngöng keát giaùn tieáp, hay thuï ñoäng - indirect or passive agglutination ) Hình 5-19 : Hemagglutination Hieän töôïng ngöng keát hoàng caàu coù theå xaåy ra do caùc Hình 5-20 : Neutralization Reactions virus, lectin (nguoàn goác thöïc vaät), khaùng theå choáng Phaûn öùng trung hoøa loaïi tröø taùc ñoäng coù haïi cuûa hoàng caàu virus hoaëc ngoaïi ñoäc toá 17
18. Complement Fixation Coá ñònh boå theå • Hình 5-18 : Antibody Titer • Hieäu gía khaùng theå laø noàng ñoä cuûa antibodies choáng laïi moät antigen höõu hình 5. BOÅ TUÙC THEÅ (complement) 5.1. ÑÒNH NGHÓA Boå tuùc theå laø moät heä thoáng protein goàm 15-20 loaïi khaùc nhau, chieám khoaûng 10% protein toång soá huyeát thanh. Bình thöôøng boå tuùc theå khoâng hoaït ñoäng, khi coù yeáu toá khôi maøo thì nhaân phaûn öùng leân theo kieåu doøng thaùc, moät soá hoaït ñoäng nhö Hình 5-21 : Complement Fixation enzyme. Coá ñònh boå theå 72 18
19. 5.3. CHÖÙC NAÊNG 5.2. THAØNH PHAÀN Ñeå loaïi boû khaùng nguyeân thì : Goàm 9 yeáu toá ñaùnh daáu töø C1 ñeán C9. • - Khaùng theå nhaän daïng khaùng nguyeân, C1 coù 3 loaïi C1q – C1r – C1s. • - Hoaït hoùa boå tuùc theå (nhö laø nhöõng enzyme), Trình töï hoaït hoa theo ñöôøng kinh ñieån (ñöôïc nghieân • - Laøm thuûng maøng -> loaïi tröø khaùng nguyeân. cöùu vaø phaùt hieän tröôùc nhaát) : • Nhö vaäy, boå tuùc theå phoái hôïp hoaït ñoäng vôùi khaùng theå vaø ñoùng vai troø quan troïng cuûa caùc chaát trung C1q – C1r – C1s –C4 - C2 – C3 – C5 – C6 – gian trong ñaùp öùng mieãn dòch. Do quan nieäm chuùng C7 – C8 – C9 coù taùc duïng boå tuùc cho phaûn öùng khaùng nguyeân- khaùng theå neân coù teân goïi laø “boå tuùc theå”. 74 19