Phác đồ xử trí các bệnh thường gặp ở trẻ em từ 2 tháng đến 5 tuổi

Nội dung text: Phác đồ xử trí các bệnh thường gặp ở trẻ em từ 2 tháng đến 5 tuổi

1. VĂN PHÒNG KỸ THUẬT IMCI PHÁC ĐỒ XỬ TRÍ CÁC BỆNH THƯỜNG GẶP Ở TRẺ EM TỪ 2 THÁNG ĐẾN 5 TUỔI Bản thảo 1 Version 9/12/2016 Bản phác thảo bao gồm các nội dung: i) Kiểm tra dấu hiệu nguy hiểm toàn thân; ii) Hỏi 4 triệu chứng chính; iii) Kiểm tra bệnh tay chân miệng; iv) Kiểm tra dinh dưỡng và thiếu máu; v) Điều trị cấp cứu trước khi chuyển viện và vi) điều trị đặc hiệu tại nhà
2. ĐÁNH GIÁ VÀ PHÂN LOẠI TRẺ BỆN 2 THÁNG ĐẾN 5 TUỔI Cách đánh giá Cách dấu hiệu Phân loại Hướng xử trí Kiểm tra các dấu hiệu nguy hiểm toàn thân Hỏi: Trẻ có thể uống hoặc bú mẹ được Sử dụng Phenobarbital nếu trẻ đang co không? giật Trẻ có nôn tất cả mọi thứ không? BỆNH RẤT Nhanh chóng hoàn thành đánh giá Trẻ có bị co giật trong đợt bệnh này Bất kỳ dấu hiệu nguy hiểm NẶNG Điều trị cấp cứu trước khi chuyển viện không? toàn thân nào Điều trị phòng hạ đường huyết Nhìn: Giữ ấm cho trẻ Trẻ có ngủ li bì hay khó đánh thức Chuyển GấP đi bệnh viện.* không? Hiện tại trẻ có co giật không? 1. TRẺ CÓ HO HOẶC KHÓ THỞ KHÔNG? Trẻ có ho hoặc khó thở không? Bất kỳ dấu hiệu nguy hiểm VIÊM PHỔI Cho liều kháng sinh thích hợp với viêm nếu có, hỏi: toàn thân nào NẶNG HOẶC phổi nặng hoặc bệnh rất nặng Trẻ ho bao nhiêu ngày? Thở rít khi nằm yên BỆNH RẤT Chuyển gấp đi bệnh viện.* khám: Rút lõm lồng ngực NẶNG Đếm nhịp thở trong một phút. Cho kháng sinh thích hợp với viêm phổi Nếu trẻ Thở nhanh là Tìm dấu hiệu rút lõm lồng ngực. trong 3 ngày ** 2 tháng đến > 50 nhịp Tìm và nghe tiếng thở rít Nếu trẻ khò khè, sử dụng thuốc giãn phế 12 tháng trong 1 phút Tìm và nghe tiếng thở khò khè quản dạng khí dung trong 5 ngày *** 12 tháng > 40 nhịp VIÊM PHỔI Làm giảm ho bằng các thuốc an toàn đến 5 tuổi trong 1 phút Nếu ho trên 14 ngày hoặc khò khè tái Thở nhanh phát chuyển trẻ để kiểm tra lao hoặc hen 2
3. Nếu trẻ có khò khè và thở nhanh phế quản hoặc khó thở: Sử dụng thuốc giãn phế quản Dặn bà mẹ khi nào cần đa trẻ đến khám tác dụng nhanh dạng hít từ 1 đến 3 lần trong ngay vòng 15 –20 sau đó đếm lại nhịp thở và tìm Khám lại sau 2 ngày dấu hiệu rút lõm lồng ngực và phân loại Nếu khò khè, sử dụng thuốc giãn phế Không có các dấu hiệu trên quản dạng khí dung trong 5 ngày Làm giảm ho bằng các thuốc an toàn Nếu ho trên 14 ngày hoặc khò khè tái phát chuyển trẻ để kiểm tra lao hoặc hen HO HOẶC phế quản CẢM LẠNH Dặn bà mẹ khi nào cần đa trẻ đến khám ngay Khám lại sau 5 ngày, nếu không tiến triển tốt * Nếu không thể chuyển trẻ đi bệnh viện, điều trị theo phụ lục “Xử trí những trẻ không thể chuyển đi bệnh viện” ** Có thể sử dụng Amoxicilline 3 ngày cho trẻ viêm phổi không bị phơi nhiễm HIV *** Các cơ sở y tế không có máy khí dung, có thể sử dụng Salbutamol dạng viên ( không khuyến cáo cho trẻ khò khè nặng) 2. TRẺ CÓ TIÊU CHẢY KHÔNG? Nếu có, hỏi: Nếu trẻ có các phân loại bệnh nặng Hai trong các dấu hiệu sau: Trong bao lâu? khác: Li bì hoặc khó đánh thức MẤT Có máu trong phân không? PHÂN LOẠI - Chuyển gấp đi bệnh viện. Nhắc bà mẹ Mắt trũng NƯỚC khám: CHO TÌNH cho uống liên tục từng thìa ORS trên Không uống đợc hoặc uống NẶNG Quan sát tình trạng chung của TRẠNG đường đi và tiếp tục cho bú. kém trẻ để phát hiện: MẤT NƯỚC Nếu trẻ không có các phân loại bệnh nặng Nếp véo da mất rất chậm - Li bì hoặc khó đánh thức? khác: - Vật vã, kích thích? - Bù dịch đối với mất nước nặng (Phác đồ 3
4. Xem mắt trẻ có trũng C) không? Nếu trẻ 2 tuổi hoặc lớn hơn và đang có Cho trẻ uống nớc xem trẻ dịch tả tại địa phương, cho một liều kháng có: sinh tả. - Không uống đợc hoặc uống Nếu trẻ có một phân loại nặng khác: kém? - Chuyển gấp đi bệnh viện. Nhắc bà mẹ - Uống háo hức, khát? cho uống liên tục từng thìa ORS trên Hai trong các dấu hiệu sau: éo nếp da bụng CÓ MẤT đờng đi và tiếp tục cho bú. Vật vã, kích thích - Mất rất chậm (trên 2 giây)? NƯỚC Bù dịch, bổ sung kẽm và cho ăn theo phác Mắt trũng - Mất chậm? đồ B Uống háo hức, khát Dặn bà mẹ khi nào cần đưa trẻ đến khám Nếp véo da mất chậm ngay. Khám lại sau 5 ngày nếu không tiến triển tốt Uống thêm dịch, bổ sung kẽm và cho ăn theo phác đồ A KHÔNG Dặn bà mẹ khi nào cần đưa trẻ đến khám Không đủ các dấu hiệu trên MẤT ngay. NƯỚC Khám lại sau 5 ngày nếu không tiến triển tốt. TIÊU CHẢY Điều trị mất nước trước khi chuyển trừ tr- Có mất nước hoặc mất n- PHÂN LOẠI KÉO DÀI ường hợp có phân loại nặng khác ước nặng CHO TIÊU NẶNG Chuyển đi bệnh viện CHẢY KÉO DÀI VÀ LỴ TIÊU CHẢY Khuyên bà mẹ cách nuôi dưỡng trẻ bị tiêu Không mất nước. KÉO DÀI chảy kéo dài 4
5. Cho multivitamin và khoáng chất (bao gồm cả kẽm) trong 14 ngày Khám lại sau 5 ngày Cho Cefixime trong 3 ngày Có máu trong phân. LỴ Khám lại sau 3 ngày 3. TRẺ CÓ BỊ SỐT KHÔNG? (sốt từ mấy hôm trước hoặc đang có nhiệt độ > 37,5°C hoặc sờ thấy nóng) Nếu trẻ có sốt: Xác định nguy cơ sốt rét: Sống trong vùng sốt rét (1) hoặc đến vùng sốt rét trong 6 tháng gần đây. Nếu có nguy cơ sốt rét: : lấy lam BỆNH RẤT Cho liều thuốc sốt rét thích hợp máu hoặc làm test nhanh để xác Bất kỳ dấu hiệu nguy hiểm NẶNG CÓ Cho liều kháng sinh thích hợp định KST sốt rét PHÂN toàn thân nào SỐT HOẶC Điều trị phòng hạ đường huyết - Vùng sốt rét lưu hành nặng LOẠI Cổ cứng SỐT RÉT Cho 1 liều paracetamol nếu to >38,5oC (vùng V): Thực hiện với tất cả các SỐT CÓ NẶNG Chuyển gấp đi bệnh viện. trẻ NGUY - Vùng sốt rét lưu hành thấp (vùng III, IV): Thực hiện với những CƠ SỐT trẻ không tìm thấy nguyên nhân RÉT gây sốt Hỏi: Xét nghiệm KSTSR dương Cho thuốc sốt rét thích hợp Trẻ sốt bao lâu? tính với: Cho 1 liều paracetamol nếu to >38,5oC SỐT RÉT Nếu sốt trên 7 ngày, có phải - P. falciparum hoặc Dặn bà mẹ khi nào cần đa trẻ đến khám ngày nào cũng sốt không? - P. vivax hoặc ngay - P. malariae Khám lại sau 3 ngày nếu vẫn còn sốt 5
6. Trẻ có mắc sởi trong 3 tháng - P. ovale Nếu trẻ sốt hàng ngày, kéo dài trên 7 gần đây không - P. knowlesi ngày, chuyển đi bệnh viện. Khám: Cho thuốc sốt rét thích hợp Chưa có kết quả xét Tìm và khám cổ cứng Cho 1 liều paracetamol tại phòng nghiệm hoặc xét nghiệm Tìm dấu hiệu chảy nước mũi SỐT - GIỐNG khám nếu to >38,5oC KST sốt rét âm tính và Tìm nguyên nhân gây sốt khác SỐT RÉT Dặn bà mẹ khi nào cần đa trẻ đến khám Không chảy nước mũi Tìm dấu hiệu có khả năng mắc ngay Không tìm được nguyên sởi Khám lại sau 3 ngày nếu vẫn còn sốt nhân gây sốt khác Ban toàn thân dạng sởi và Nếu trẻ sốt hàng ngày, kéo dài trên 7 Một trong các dấu hiệu: ho, chảy ngày, chuyển đi bệnh viện mũi, mắt đỏ Cho 1 liều Paracetamol nếu nhiệt độ Chưa có kết quả xét to >38,5oC nghiệm hoặc xét nghiệm SỐT - KHÔNG Dặn bà mẹ khi nào cần đa trẻ đến khám KSTSR âm tính và GIỐNG SỐT ngay Có các nguyên nhân gây RÉT Khám lại sau 2 ngày nếu vẫn còn sốt sốt khác Nếu trẻ sốt hằng ngày, kéo dài trên 7 ngày, chuyển đi bệnh viện PHÂN Cho liều kháng sinh thích hợp Bất kỳ dấu hiệu nguy hiểm BỆNH RẤT LOẠI Điều trị phòng hạ đường huyết toàn thân nào hoặc NẶNG CÓ SỐT Cho 1 liều paracetamol nếu to >38,5oC Cổ cứng SỐT KHÔNG Chuyển gấp đi bệnh viện. CÓ Cho 1 liều Paracetamol nếu nhiệt độ to SỐT – KHÔNG o NGUY >38,5 C Không có dấu hiệu trên CÓ NGUY CƠ CƠ SỐT Dặn bà mẹ khi nào cần đa trẻ đến khám SỐT RÉT RÉT ngay 6
7. Khám lại sau 2 ngày nếu vẫn còn sốt Nếu trẻ sốt hằng ngày, kéo dài trên 7 ngày, chuyển đi bệnh viện Nếu có khả năng đang mắc Bất kỳ dấu hiệu nguy hiểm Cho vitamin A sởi hoặc đã mắc sởi trong toàn thân nào hoặc SỞI BIẾN Cho liều kháng sinh thích hợp vòng 3 tháng qua Mờ giác mạc hoặc CHỨNG Điều trị phòng hạ đường huyết (6) Tìm các vết loét miệng, xem có Vết loét miệng sâu hoặc NẶNG Cho 1 liều paracetamol nếu to sâu hoặc rộng không? rộng >38,5oC Tìm dấu hiệu mờ giác mạc Chuyển gấp đi bệnh viện. Tìm dấu hiệu chảy mủ mắt Cho vitamin A Nếu có mủ mắt, điều trị bằng thuốc mỡ SỞI BIẾN Có mủ ở mắt hoặc mắt tetracyclin PHÂN CHỨNG MẮT Đau, loét miệng Nếu đau, loét miệng, điều trị bằng xanh LOẠI VÀ/HOẶC methylen 1% hoặc glycerin borat 3%. SỞI MIỆNG(6) Dặn bà mẹ khi nào cần đa trẻ đến khám ngay Khám lại sau 2 ngày Ban toàn thân và một trong Cho vitamin A CÓ KHẢ các dấu hiệu: ho, chảy mũi, Dặn bà mẹ khi nào cần đa trẻ đến NĂNG ĐANG mắt đỏ. khám ngay MẮC SỞI Khám lại sau 3 ngày Sởi trong vòng 3 tháng gần Cho vitamin A nếu chưa uống trong ĐÃ MẮC SỞI đây hoặc sau khi mắc sởi KIỂM TRA KHẢ NĂNG SỐT Chân tay nhớp lạnh Và BỆNH RẤT Bù dịch đối với bệnh rất nặng có sốc XUẤT HUYẾT: Mạch nhanh và yếu NẶNG CÓ hoặc hội chứng sốc sốt xuất huyết 7
8. Hỏi : SỐC HOẶC dengue Trẻ có sốt cao liên tục dưới 7 HỘI CHỨNG Chuyển gấp đi bệnh viện ngày không? SỐC SỐT Trẻ có bị chảy máu mũi hoặc XUẤT HUYẾT chảy máu lợi không? DENGUE Trẻ có nôn ra máu hoặc đi ngoài Chuyển gấp đi bệnh viện Li bì hoặc vật vã hoặc phân đen không? CÓ KHẢ Trên đường đi: cho trẻ uống ORS Chảy máu mũi hoặc chảy khám: NĂNG SỐT càng nhiều càng tốt theo khả năng máu lợi hoặc Bắt mạch: mạch nhanh yếu XUẤT HUYẾT của trẻ Nôn ra máu hoặc ỉa phân không? DENGUE đen hoặc Trẻ có nhớp lạnh chân tay NẶNG Chấm, nốt hoặc mảng xuất không huyết dưới da Tìm các chấm, nốt hoặc mảng xuất huyết dới da PHÂN Cho paracetamol nếu nhiệt độ > LOẠI 38.5oC Tìm dấu hiệu chảy máu mũi Sốt cao liên tục dưới 7 SỐT SỐT- CÓ KHẢ Tiếp tục cho trẻ ăn, uống nhiều nớc hoặc chảy máu lợi. ngày và * XUẤT NĂNG SỐT Dặn bà mẹ khi nào cần đa trẻ đến khám Tìm nguyên nhân gây sốt khác Không tìm được các XUẤT HUYẾT ngay HUYẾT nguyên nhân gây sốt khác DENGUE Khám lại hằng ngày cho đến khi trẻ hết sốt 2 ngày liên tục (khi không còn dùng paracetamol) Dặn bà mẹ khi nào cần đa trẻ đến khám Không có các dấu hiệu SỐT - KHÔNG ngay trên GIỐNG SỐT Khám lại sau 2 ngày nếu vẫn còn sốt XUẤT HUYẾT Nếu trẻ sốt hằng ngày, kéo dài trên 7 DENGUE ngày, chuyển đi bệnh viện 8
9. Trẻ có vấn đề về tai không? Cho 1 liều đầu kháng sinh thích hợp. VIÊM nếu có, hỏi: Sưng đau sau tai. Cho 1 liều đầu paracetamol để giảm XƯƠNG Có đau tai không? đau. CHŨM Có chảy nước tai không? Chuyển Gấp đi bệnh viện. Nếu có, trong bao lâu? Cho kháng sinh thích hợp trong 5 khám: VIÊM TAI ngày. Đau tai hoặc Tìm chảy mủ tai. Chảy mủ tai hoặc chảy nớc CẤP Cho paracetamol để giảm đau. Khám sưng đau sau tai. tai dưới 14 ngày Làm khô tai bằng bấc sâu kèn. Khám lại sau 5 ngày. PHÂN Làm khô tai bằng bấc sâu kèn. LOẠI VIÊM TAI Chảy mủ tai hoặc chảy nớc Nhỏ tai bằng ciprofloxacin tại chỗ ít nhất 2 VẤN ĐỀ MẠN tai 14 ngày hoặc hơn. tuần Ở TAI Khám lại sau 5 ngày Không đau tai và Không điều trị gì KHÔNG Không chảy mủ tai VIÊM TAI KIỂM TRA KHẢ NĂNG MẮC Một trong các dấu hiệu sau: BỆNH TAY CHÂN MIỆNG Sốt ≥ 39,5 0 C Phỏng nước lòng bàn tay, chân, PHÂN Rung giật cơ CÓ KHẢ Cho liều kháng sinh thích hợp gối, mông LOẠI Ngủ gà, bứt rứt, chới với, đi NĂNG BỆNH Điều trị phòng hạ đường huyết Loét miệng: vết loét hoặc phỏng TAY loạng choạng, run chi, mắt nhìn TAY CHÂN Cho 1 liều paracetamol nếu T0 >38,5oC nước ở niêm mạc miệng lưỡi CHÂN ngước MIỆNG NẶNG Chuyển gấp đi bệnh viện. Nếu có, khám các dấu hiệu: MIỆNG Run giật nhãn cầu Rung giật cơ Yếu, liệt chi 9
10. Ngủ gà, bứt rứt, chới với, đi Co giật, hôn mê loạng choạng, run chi, mắt nhìn Mạch nhanh, yếu ngước Da nổi vân tím, vã mồ hôi, Run giật nhãn cầu tay chân lạnh. Yếu, liệt chi Khó thở, thở nhanh Co giật, hôn mê Chuyển trẻ đI bệnh viện nếu trẻ < 12 Mạch nhanh, yếu tháng tuổi hoặc có bệnh khác kèm Da nổi vân tím, vã mồ hôi, tay theo chân lạnh. Cho paracetamol nếu nhiệt độ > Khó thở, thở nhanh Phỏng nước Hoặc/Và 38.5oC BỆNH TAY Loét miệng Tiếp tục cho trẻ ăn, uống thích hợp theo CHÂN MIỆNG tuổi ĐỘ 1 Vệ sinh răng miệng Dặn bà mẹ khi nào cần đa trẻ đến khám ngay Khám lại hằng ngày cho đến khi trẻ hết sốt 2 ngày liên tục (khi không còn dùng paracetamol) KHÔNG CÓ Không điều trị gì DÂU HIỆU Không có dấu hiệu trên BỆNH TAY CHÂN MIỆNG KIỂM TRA SUY DINH DƯỠNG khám: PHÂN Chỉ số cân nặng/chiều cao < - SUY DINH Điều trị phòng hạ đường huyết Tìm dấu hiệu phù cả hai bàn LOẠI 3 z scores DƯỠNG Chuyển gấp đi bệnh viện 10