Giáo trình Kinh tế tài nguyên môi trường

Nội dung text: Giáo trình Kinh tế tài nguyên môi trường

1. B GIÁO D C VÀ ðÀO T O TR ƯNG ði H C NÔNG NGHI P I Ch biên: TS. Nguy n V ăn Song - TS. V ũ Th Ph ươ ng Thu Gi¸o tr×nh KINH T TÀI NGUYÊN MÔI TR ƯNG HÀ N I - 2006 Tr ưng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Kinh t Tài Nguyên Môi tr ưng 1
2. LI M ðU Th gi i nói chung và Vi t Nam nói riêng ñang ñi ñu v i m t th c tr ng là dân s ngày càng t ăng nhanh thì nhu c u v tài nguyên càng ngày càng nhi u và môi tr ưng thiên nhiên ngày càng suy gi m. Do ñó, vi c s d ng tài nguyên thiên nhiên và ñm b o ch t l ưng môi tr ưng ñã tr thành m t v n ñ l n c a các ña ph ươ ng, qu c gia, khu vc và th gi i. ð gi i quy t mâu thu n c ơ b n, có nhi u ngành khoa h c ñã r t quan tâm nghiên c u, v n d ng và th c hi n các gi i pháp ñm b o cho phát tri n b n v ng. Trong s ñó, khoa h c Kinh t môi tr ưng là môn Khoa h c quan tr ng. Kinh t tài nguyên môi tr ưng là môn khoa h c non tr , t p trung gi i quy t các mi quan h gi a khai thác, s d ng ngu n tài nguyên thiên nhiên, ch t l ưng môi tr ưng và hành vi ng x c a các cá nhân, t ch c và nhà n ưc d ưi góc ñ kinh t -xã hi. Môn h c này ph i gi i quy t nhi u v n ñ ph c t p nh ư l i ích và chi phí c a vi c thay ñi ch t l ưng, s l ưng tài nguyên thiên nhiên và môi tr ưng; m i quan h gi a tăng tr ưng kinh t và ch t l ưng tài nguyên thiên nhiên, môi tr ưng, các chính sách kinh t , lu t pháp nh m qu n lý, khai thác, s d ng hi u qu nh t ngu n tài nguyên thiên nhiên, môi tr ưng trong hi n t i và t ươ ng lai. Vì nh ng lý do ñó, vi c trang b cho sinh viên và ng ưi ñc nh ng ki n th c c ơ b n v quy lu t và các công c kinh t trong vi c khai thác và s d ng tài nguyên thiên nhiên môi tr ưng hi u qu trong dài h n là ht s c c n thi t. ðáp ng yêu c u c p bách ñó, nhóm môn h c Kinh t tài nguyên Môi tr ưng, khoa Kinh t và Phát tri n nông thôn, tr ưng ði h c Nông nghi p I, Hà N i ñã so n th o l n 1 (n ăm 2000), hoàn thi n l n 2 (n ăm 2002) và nay chính th c biên so n giáo trình nh m ph c v cho ñào t o ñi h c ngành Kinh t và m t s chuyên ngành Qu n lý Tài nguyên và Môi tr ưng. Giáo trình "Kinh t tài nguyên môi tr ưng" xu t b n l n này g m 7 ch ươ ng: Ch ươ ng I: Nh ng v n ñ c ơ b n v khoa h c Kinh t tài nguyên môi tr ưng Ch ươ ng II: Môi tr ưng và phát tri n Ch ươ ng III: Kinh t tài nguyên có th tái t o Ch ươ ng IV: Kinh t tài nguyên không th tái t o Ch ươ ng V: Kinh t ô nhi m môi tr ưng Ch ươ ng VI: Các ph ươ ng pháp ñánh giá giá tr tài nguyên môi tr ưng và ô nhi m môi tr ưng Ch ươ ng VII: Tài nguyên môi tr ưng trong nông nghi p và phát tri n kinh t nông nghi p sinh thái Tr ưng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Kinh t Tài Nguyên Môi tr ưng 2
3. Giáo trình do TS. Nguy n V ăn Song và TS. V ũ Th Ph ươ ng Thu ñng ch biên và phân công biên so n nh ư sau: - TS. Nguy n V ăn Song vi t ch ươ ng I, ch ươ ng III, ch ươ ng IV, ch ươ ng VI và tham gia vi t ch ươ ng V. - TS. V ũ Th Ph ươ ng Thu vi t ch ươ ng II, ch ươ ng V, ch ươ ng VII và tham gia vi t ch ươ ng I. - TS. Nguyn M u D ũng tham gia vi t ch ươ ng II. - GV. Nguy n H u Khánh tham gia vi t ch ươ ng V. - GV. ð Th Nâng tham gia vi t ch ươ ng III, ch ươ ng IV. Trong quá trình biên so n, các tác gi ñã có nhi u c g ng, nh ưng vì ñây là m t lĩnh v c khoa h c t ươ ng ñi m i nên ch c ch n không tránh kh i nh ng khi m khuy t. Các tác gi mong nh n ñưc nh ng ñóng góp chân thành, quý báu c a các ñng nghi p, anh ch em sinh viên và ñông ño các b n ñc. Chúng tôi xin chân thành c m ơn Ban ch nhi m Khoa Kinh t và Phát tri n nông thôn, Ban Giám hi u tr ưng ði h c Nông nghi p I ñã t o ñiu ki n cho giáo trình “Kinh t tài nguyên môi tr ưng” . TP TH TÁC GI Tr ưng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Kinh t Tài Nguyên Môi tr ưng 3
4. MC L C Ch ươ ng Mc Trang LI NÓI ð U 3 I NH NG V N ð C Ơ B N C A KHOA H C KINH T TÀI NGUYÊN MÔI TR ƯNG 5 1.1.Vai trò và l ch s hình thành khoa h c kinh t tài nguyên môi tr ưng 5 1.2. C ơ s lý thuy t nghiên c u c a kinh t tài nguyên môi tr ưng 6 1.2.1. C ơ s v quy n s h u 6 1.2.2.C ơ s kinh t vi mô v phúc l i xã h i 7 1.3. ði t ưng, nhi m v và ph ươ ng pháp nghiên c u 15 1.3.1. ði t ưng và nhi m v c a kinh t Tài nguyên Môi tr ưng 15 1.3.2 Ph ươ ng pháp nghiên c u 15 II MÔI TR ƯNG VÀ PHÁT TRI N 18 2.1. M i quan h gi a phát tri n kinh t và môi tr ưng 18 2.1.1. Ho t ñng c a h kinh t và tác ñng c a nó ñi v i môi tr ưng 18 2.1.2. Vai trò c a h th ng môi tr ưng 20 2.1.3. Các quan ñim c ơ b n k t h p gi a môi tr ưòng& phát tri n 23 2.2. Phát tri n b n v ng khái ni m và th ưc ño 24 2.2.1. Khái ni m 24 2.2.2. Phân lo i 25 2.2.3. ðiu ki n v phát tri n b n v ng 27 2.2.4. Nguyên t c phát tri n b n v ng 28 2.2.5. Th ưc ño v phát tri n b n v ng 30 2.3. Phát tri n kinh t và b o v môi tr ưng Vit Nam 32 2.3.1. ðc ñim phát tri n kinh t Vi t Nam 32 2.3.2. Ô nhi m môi tr ưng Vi t Nam 33 2.3.3. Nguyên nhân c ơ b n gây ô nhi m và suy thoái môi tr ưng 34 2.3.4. V n ñ b o v môi tr ưng và phát tri n b n v ng Vi t Nam 35 2.3.5. Quan ñim, nguyên t c phát tri n b n v ng Vi t nam 36 III KINH T TÀI NGUYÊN CÓ TH TÁI T O 40 3.1. Lý thuy t chung v kinh t tài nguyên có th tái t o 40 3.1.1. ðc ñim ngu n tài nguyên có th tái t o 40 3.1.2. M i quan h phát tri n b n v ng và tài nguyên tái 40 Tr ưng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Kinh t Tài Nguyên Môi tr ưng 4
5. 3.2. Các mô hình kinh t s d ng t i ưu tài nguyên có th tái t o 41 3.2.1.Mô hình kinh t tài nguyên ñt 41 3.2.2.Mô hình kinh t tài nguyên n ưc 47 3.2.3. Mô hình kinh t r ng 48 3.2.4. Mô hình kinh t thu s n 51 3.3. Nh ng v n ñ s d ng tài nguyên có th tái t o Vi t nam 59 IV KINH T TÀI NGUYÊN KHÔNG TH TÁI T O 63 4.1. Gi i thi u chung v tài nguyên không tái t o 63 4.2. Các v n ñ và m c ñích nghiên c u 63 4.2.1 V n ñ 63 4. 2.2 M c ñích 64 4.3. Mô hình c ơ b n c a lý thuy t khai thác tài nguyên không th tái to và s c n ki t 64 4.3.1. Mô hình c ơ b n c a lý thuy t khai thác tài nguyên không th tái to (trong th tr ưng c nh tranh hoàn h o) 64 4.3.2. Khai thác tài nguyên không th tái t o b i các nhà ñc quy n (OPEC) 69 4.4. M t s mô hình khai thác tài nguyên không tái t o 71 4.4.1.S phân b tài nguyên không th tái t o qua th i gian 71 4.4.2. Mô hình chi phí khan hi m và tô khan hi m (C. Howe 1979) 71 4.4.3. Mô hình s d ng t i ưu ngu n tài nguyên qua các giai ñon th i gian (C. Howe 1979) 72 4.4.4. V n ñ s d ng tài nguyên không th tái t o hi u qu (Tieterberg 1988) 73 4.4.5. K ho ch hoá và qu n lý các ngu n tài nguyên thiên nhiên (Eric L. Hyman 1984) 74 4.4.6. Mô hình phân b hi u qu ngu n tài nguyên có th tái sinh (Tieterberg 1988) 75 4.4.7. Chi phí biên c a ng ưi s d ng (MUC) (Jeremy J. Warfordl 1994) 78 4.4.8 So sánh các mô hình 78 V KINH T Ô NHI M MÔI TR ƯNG 79 5.1. Các ngo i ng và tính phi hi u qu c a nó trong th tr ưng 79 5.1.1. Ngo i ng và phân lo i ngo i ng 79 5.1.2. Tính phi hi u qu c a ngo i ng và hàng hoá công c ng th tr ưng 83 5.2. Ngo i ng t i ưu- các công c kinh t ki m soát ô nhi m môi tr ưng 89 5.2.1. Ô nhi m t i ưu (Ngo i ng t i ưu - Optimal Externalities) 89 5.2.2. Ngo i ng và quy n s h u theo lý thuy t Ronald Coase 91 Tr ưng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Kinh t Tài Nguyên Môi tr ưng 5
6. 5.2.3. Thu ô nhi m và ô nhi m t i ưu (Thu Pigou) 94 5.2.4. Tiêu chu n môi tr ưng (Standards) 97 5.2.5. Tr c p (Subsidies) 100 5.2.6. Bi n pháp kinh t gi m nh ô nhi m 102 5.2.7. Gi y phép ñưc th i (Tradable Poppution Permit - TPP) 104 5.3. Tình hình và kh n ăng ki m soát ô nhi m môi tr ưng Vi t Nam 108 VI CÁC PH ƯƠ NG PHÁP ðÁNH GIÁ GIÁ TR TÀI NGUYÊN MÔI TR ƯNG VÀ Ô NHI M MÔI TR ƯNG 112 6.1. Gi i thi u chung 113 6.1.1 Giá tr c a tài nguyên môi tr ưng và các ñc ñim c a hàng hoá công c ng 113 6.1.2. ðánh giá tài nguyên môi tr ưng 114 6.1.3. Vì sao ph i ñánh giá môi tr ưng và quan tâm t i hàng hoá công c ng? 114 6.2. Các ph ươ ng pháp ñánh giá tài nguyên môi tr ưng 116 6.2.1. Ph ươ ng pháp chi phí l i ích 116 6.2.2. Ph ươ ng pháp giá tr th tr ưng 115 6.2.3. Ph ươ ng pháp hàng hoá liên quan thay th 116 6.2.4. Ph ươ ng pháp chi phí du l ch 117 6.2.5. Ph ươ ng pháp chênh l ch (h ưng l c) 118 6.2.6. Ph ươ ng pháp ñánh giá th tr ưng tác ñng v t lý 118 6.2.7. Ph ươ ng pháp t o d ng th tr ưng 120 6.2.8. Ph ươ ng pháp ñánh giá d a trên chi phí c ơ b n 122 6.2.9. Ph ươ ng pháp chuy n ñi l i ích 123 VII TÀI NGUYÊN MÔI TR ƯNG TRONG NÔNG NGHI P VÀ PHÁT TRI N KINH T NÔNG NGHI P SINH THÁI 127 7.1. Tài nguyên môi tr ưng trong nông – ñc ñim và ch c n ăng 127 7.1.1. Tài nguyên môi tr ưng nông nghi p là gì? 127 7.1.2. Ch c n ăng c a môi tr ưng nông nghi p, nông thôn 129 7.2. Phát trin nông nghi p và qu n lý tài nguyên môi tr ưng nông nghi p 133 7.2.1. Phát tri n nông nghi p b n v ng 134 7.2.2. Phát tri n nông nghi p b n v ng g n li n v i nông nghi p sinh thái 136 7.2.3. T ăng c ưng b o v và qu n lý tài nguyên môi tr ưng nông nghi p 138 Tài li u tham kh o 145 Tr ưng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Kinh t Tài Nguyên Môi tr ưng 6
7. Danh môc nh÷ng ch÷ viÕt t¾t MRTS KL TØlÖthaythÕbiªnküthuËtgi÷avènvlao®éng MP S¶nphÈmbiÓn TØlÖthaythÕbiªngi÷ahngho¸Xvhngho¸Y MRS XY MRT TØlÖchuyÓn®æibiªn MU Tho¶dông(h÷udông)biªn MB LîiÝchbiªn MC ChiphÝbiªn MSC ChiphÝbiªnxhéi DWL MÊttr¾ngcñaxhéi MEC ChiphÝngo¹iøng MPC ChiphÝbiªncñahng HHCC Hngho¸c«ngcéng HHTN Hngho¸t−nh©n WTP B»nglßngtr¶ DNCC DoanhnghiÖpc«ngcéng DNTN DoanhnghiÖpt−nh©n BHYT B¶ohiÓmytÕ bhxh B¶ohiÓmxhéi bhtn B¶ohiÓmt−nh©n Tr ưng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Kinh t Tài Nguyên Môi tr ưng 7
8. Ch ươ ng I NH NG V N ð C Ơ B N C A KHOA H C KINH T TÀI NGUYÊN MÔI TR ƯNG 1.1. VAI TRÒ VÀ L CH S HÌNH THÀNH KHOA H C KINH T TÀI NGUYÊN MÔI TR ƯNG 1.1.1 Khái ni m 1.1.1.1 Kinh t h c Kinh t h c tr l i câu h i: vì sao các cá nhân, ho c m t nhóm ng ưi (s n xu t ho c tiêu dùng) ra các quy t ñ nh và làm nh ư th nào trong các quy t ñ nh s d ng và phân ph i ngu n l c con ng ưi và ngu n l c t nhiên. Kinh t h c chia ra hai ph n là Kinh t vi mô và Kinh t v ĩ mô: Kinh t vi mô nghiên c u hành vi ng x c a các cá nhân ho c m t nhóm cá nhân nh m ñ t ñưc các mc tiêu c a h ; nghiên c u các b ph n ho t ñ ng trong kinh t th tr ưng và s v n dng các quy lu t khách quan vào các ho t ñng kinh t vi mô. Kinh t v ĩ mô nghiên cu các ng x c a toàn b n n kinh t và các công c ñiu hành n n kinh t . Nó nh n mnh t i s t ươ ng tác trong n n kinh t t ng th . Nói m t cách ñ y ñ , kinh t h c là môn khoa h c c a s l a ch n. Nó nghiên c u, gi i quy t nh ng v n ñ mà con ng ưi và xã h i l a ch n ñ s d ng ngu n tài nguyên khan hi m m t cách có hi u qu và phân ph i các s n ph m hàng hoá, d ch v cho các thành viên trong xã h i tiêu dùng c th i hi n t i và th i t ươ ng lai. 1.1.1.2. Kinh t tài nguyên môi tr ưng Kinh t tài nguyên môi tr ưng (Resource and Environment Economics) nghiên cu ñ tr l i câu h i: vì sao con ng ưi trong xã h i ra quy t ñ nh và ra quy t ñ nh th nào trong vi c phát tri n và qu n lý s d ng tài nguyên, môi tr ưng trong hi n t i và tươ ng lai. Kinh t môi tr ưng là m t môn khoa h c nghiên c u mi quan h t ươ ng tác, ph thu c và quy ñnh l n nhau gi a kinh t và môi tr ưng, nh m ñ m b o m t s phát tri n n ñ nh, liên t c, b n v ng trên c ơ s b o v môi tr ưng và l y con ng ưi làm trung tâm. Khoa h c kinh t tài nguyên môi tr ưng là ngành khoa h c m i, là ph ngành trung gian gi a kinh t và môi tr ưng, gi a khoa h c xã h i và khoa h c t nhiên. M c tiêu kinh t tài nguyên môi tr ưng là qu n lý và b o v tài nguyên, môi tr ưng thông qua các công c kinh t , qu n lý và các công c khác. Tr ưng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Kinh t Tài nguyên Môi tr ưng . 5
9. 1.2. C Ơ S LÝ THUY T C A KINH T TÀI NGUYÊN MÔI TR ƯNG 1.2.1. C ơ s v quy n s h u Quy n s h u m t tài nguyên (ho c m t ngu n tài nguyên) là t p h p toàn b các ñc ñim c a tài nguyên, mà các ñc ñim này xác l p cho ch s h u c a nó có m t quy n l c th c s ñ qu n lý và s d ng nó. Ch s h u ñây có th là m t cá nhân, có th là m t nhóm ng ưi, có th là Nhà n ưc. Ch s h u tài nguyên có quy n l c th c s th hi n 2 m t: quy n chi m h u và quy n ñ nh ñot trong vi c qu n lý và s d ng tài nguyên. Quy n s h u ngu n tài nguyên có các ñc ñim sau: - Quy n s h u m t ngu n tài nguyên có th b gi i h n b i chính ph . - Kho ng th i gian khai thác là y u t quan tr ng cho quy n s h u t n t i. Ví d , m t ng ưi nào ñó có quy n s h u m t tài nguyên do ông cha ñ l i, nh ư v y quy n s h u và các ñc ñim trên c a tài nguyên s là lâu dài, nh ưng n u là tài nguyên ñi thuê thì các ñc ñim c ơ b n trên v quy n s h u là t m th i, ho c trong kho ng th i gian ñi thuê. - Ch s h u có nhi u quy n khác nhau: Ch s h u có th lo i tr , có th ti n hành các ho t ñ ng s d ng, có th chia và có th chuy n ñ i các ngu n tài nguyên. Ví d: m t m nh ñ t, có ch ng nh n s ñ cho phép ch h s d ng và thu nh ng kho n li nhu n do m nh ñ t t o ra. Ch m nh ñ t có th s d ng nó vào các ho t ñ ng khác nhau nh ư cho thuê, xây d ng công trình. - Quy n lo i tr là m t ñ c ñim quan tr ng và có th chia ra các lo i: + Quy n s h u t ư nhân cho phép ch s h u có quy n lo i tr s d ng c a b t k ỳ ai và c ũng không ph i chia l i nhun l i t tài nguyên này cho ng ưi khác. ð i v i quy n s h u t ư nhân, th tr ưng s n xu t và trao ñi tài nguyên s t n t i. ðiu này cho phép vi c s d ng ngu n tài nguyên hi u qu h ơn m c dù không c n ho c c n r t ít s can thi p c a chính ph . + Quy n s h u chung ñưc thi t l p b i m t nhóm cá nhân và ñc ñim có th lo i tr s không t n t i trong c ơ ch s h u chung. ðiu này, ng ưc l i v i quy n lo i tr c a s h u t ư nhân. + Tài nguyên vô ch s không có m t s ñ c ñim nh ư quy n lo i tr , không ai có quy n lo i tr ng ưi khác khai thác, s d ng chúng. Chính ñ c ñim này c a tài nguyên vô ch d n t i nhi u v n ñ trong qu n lý s d ng tài nguyên c a m t qu c gia, m t vùng. Tài nguyên vô ch s không bao gi ñưc s d ng, khai thác có hi u qu n u không có s can thi p c a chính ph , ho c các lu t l v quy n s h u c th cho các lo i tài nguyên ñó. Th tr ưng c a quá trình s n xu t và trao ñi lo i tài nguyên vô ch s không t n t i ho c ho t ñ ng không hi u qu b i vì ñây m i ng ưi ñ u mu n khai thác v i m t s n l ưng cao nh t, mà không ai quan tâm t i vi c gìn gi , ph c h i Tr ưng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Kinh t Tài nguyên Môi tr ưng . 6
10. chúng. Ngu n tài nguyên này s nhanh chóng b ki t qu ho c tuy t ch ng. Ví d : vi c ñánh b t thu s n t i h i ph n qu c t , ngu n n ưc, không khí. 1.2.2. Cơ s kinh t vi mô v phúc l i xã h i 1.2.2.1. Các ñiu ki n ñ ñ t ñưc phúc l i xã h i t i ña (1) Hi u qu trong s n xu t Gi s hàm s n xu t X = F(LX , K X ) và Y = F(LY , KY ) MP X w X = L = MRTS KL Y ñi v i hàng hoá X MP K r MP Y w Y = L = MRTS KL Y ñi v i hàng hoá Y MP K r w MRTS X = MRTS Y = KL KL r Trong ñó: L là lao ñng, K là v n, r là lãi su t, w là ti n l ươ ng, MRTS là t l thay th k thu t biên. Y MP L là s n ph m biên c a lao ñ ng ñ i v i hàng hoá Y Y MP K là s n ph m biên c a v n ñi v i hàng hoá Y X MP L là s n ph m biên c a lao ñ ng ñ i v i hàng hoá X X MP K là s n ph m biên c a v n ñ i v i hàng hoá X Kt lu n: ð ñ t ñưc hi u qu trong quá trình s n xu t ñòi h i t l thay th biên (marginal rate technology sustitution) gi a v n và lao ñng s n xu t hàng hoá X b ng vi t l thay th biên gi a v n và lao ñng c a hàng hoá Y ñng th i b ng v i t l gi a ti n l ươ ng và giá c a v n (lãi su t). K OY KY B w/r A I2 KX §−êng®ångphÝ I1 OX L LX LY Hình 1.1. Hi u qu trong s n xu t Tr ưng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Kinh t Tài nguyên Môi tr ưng . 7
11. Trong ñó: LX là lao ñng dành cho s n xu t hàng hóa X. LY là lao ñng dành cho s n xu t hàng hóa Y. KX là l ưng v n dành cho s n xu t hàng hóa X. KY là l ưng v n dành cho s n xu t hàng hóa Y. (2) Hi u qu trong quá trình tiêu dùng Gi s hàm tho d ng U = U (X,Y) MU A P A = X = X MRS XY A ñi v i ng ưi tiêu dùng A MU Y PY MU B P B = X = X MRS XY B ñi v i ng ưi tiêu dùng B MU Y PY A B PX MRS XY = MRS XY = PY A Trong ñó: MRS XY t l thay th biên gi a hàng hoá X và Y c a ng ưi tiêu dùng A, A MU X là h u d ng biên c a ng ưi tiêu dùng A khi tiêu dùng hàng hoá X PX và P Y là giá hàng hoá X và hàng hoá Y Y B YB B PX/P A U 3 §−êngng©ns¸ch YA U2 U1 X A XA XB Hình 1.2. Hi u qu trong tiêu dùng Kt lu n: ð ñt ñưc hi u qu trong tiêu dùng t l thay th biên (marginal rate of sustitution) gi a hai lo i hàng hoá X và Y (MRS XY -Marginal rate of substitution) ñi vi ng ưi tiêu dùng A ph i b ng t l thay th biên c a X và Y c a ng ưi tiêu dùng B và ph i b ng t s giá c a hàng hoá X(P X) và giá hàng hoá Y(P Y). Tr ưng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Kinh t Tài nguyên Môi tr ưng . 8
12. Trong ñó: X A là l ưng tiêu dùng hàng hóa X c a cá nhân A. X B là l ưng tiêu dùng hàng hóa X c a cá nhân B. Y A là l ưng tiêu dùng hàng hóa Y c a cá nhân A. Y B là l ưng tiêu dùng hàng hóa Y c a cá nhân B. (3) Hi u qu t ng h p Ta ñt: MRS XY là t l thay th biên gi a hàng hoá X và Y MRT XY t l chuy n ñ i biên c a hàng hoá X và Y Ph ươ ng pháp xác ñnh: Hi u qu trong phân ph i s n ph m và tài nguyên ñt ñưc khi t l thay th biên gi a hai lo i hàng hoá X và Y (MRS XY ) b ng v i t l chuy n ñ i biên (marginal rate of transformation-MRT) gi a hai hàng hoá X và Y và b ng v i t s giá gi hai lo i hàng hoá. PX MRT = 1 Y XY 1 PY A 1 Y 1 MRS XY B Y2 P X 2 MRT = XY 2 P Y2 X X1 X2 Hình 1.3. Hi u qu h n h p (trong phân ph i) PX MRS XY = MRT XY = PY (4) T i ña hoá phúc l i xã h i Mc dù t i ña hoá s n xu t, tiêu dùng, và phân ph i nh ưng ñ ñ t ñưc t i ña hoá phúc l i xã h i ñòi h i có s công b ng xã h i (social justice) trong phân ph i thu nh p qu c dân th hi n qua hình 1.4. Tr ưng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Kinh t Tài nguyên Môi tr ưng . 9
13. ðiu ki n ñ t i ña hoá phúc l i xã h i Ti ña (1) Hi u qu trong s n xu t hoá (2) Hi u qu trong tiêu dùng phúc (3) Hi u qu t ng h p T i ưu Pareto li xã hi (phân b tài nguyên) “Bliss (4) Công b ng xã h i Lý thuy t c a s ch n l a point” Mi ñim b t k ỳ tên ñưng XY (hình 1.3) ñu có th xây d ng ñưc m t ñưng hu d ng, nh ưng ñ ñ t ñưc t i ña hoá phúc l i xã h i th ch có m t ñim duy nh t “ñim Bliss” t i ñó h u d ng xã h i ñ t cao nh t. U A Ti ña hoá phúc l i xã hi “Bliss point” ðưng phúc li xã h i SWF UB Hình 1.4. Ti ña hoá phúc l i xã h i (5) Phúc l i kinh t xã h i trong kinh t tài nguyên và vai trò c a chính ph Ti ña hoá phúc l i xã h i (Pareto optimal): Khi t ăng phúc l i c a m t cá nhân này trong xã h i s làm gi m phúc l i c a m t cá nhân khác. Hay nói m t cách khác, s b trí x p x p các ngu n tài nguyên (con ng ưi, t nhiên) trong m t n n kinh t ñã ñt ti m c t i ưu mà ñó ch có th t ăng tho d ng c a cá nhân này trong xã h i, con ñưng duy nh t là gi m phúc l i c a cá nhân khác trong xã hi. ðnh lý v phúc l i kinh t xã h i cho r ng: - M t th tr ưng c nh tranh hoàn h o, v i s t n t i m t ch ñ s h u rõ ràng, ng ưi mua, ng ưi bán có th trao ñ i tài s n hàng hoá m t cách t do. - Ng ưi tiêu dùng và ng ưi s n xu t hoàn toàn có th t i ña hoá l i ích và t i thi u hoá chi phí. Tr ưng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Kinh t Tài nguyên Môi tr ưng . 10
14. - Giá c a th tr ưng hoàn toàn rõ ràng và rành m ch ñ i v i c ng ưi mua và ng ưi bán. - Chi phí cho công tác gi i quy t v n ñ giao d ch tho thu n r t nh ho c không ñáng k . Dưi s t n t i c a 3 ñiu ki n trên, s d ng và phân ph i c a tài nguyên s hi u qu nh t, ñ t ñưc hi u qu Pareto và công b ng xã h i (Pareto optium). B t k ỳ m t vi ph m nào m t trong 3 ñiu ki n ñ u s d n t i các khi m khuy t cu th tr ưng. Chúng ta ñã ñ c p trong ph n tr ưc v s c n thi t can thi p c a chính ph nh m ñt ñưc hi u qu trong vi c s d ng tài nguyên thiên nhiên khi tài nguyên ñó t n t i dưi d ng vô ch ho c công c ng. ðây là m t b ng ch ng th hi n vai trò quan tr ng ca chính ph trong ñiu hành n n kinh t hi n ñ i. Th m chí, ñ c ñim c a s h u t ư nhân, trong m t th tr ưng c nh tranh không hoàn h o ho c nh ng khuy t t t c a th tr ưng c nh tranh hoàn h o c ũng ñôi khi v n t n ti. Ví d : thu nh p không ñưc phân ph i công b ng trong các t ng l p xã h i, ngu n tài nguyên không th tái t o b khai thác và s d ng v i t c ñ quá nhanh, t c ñ khai thác tài nguyên có th tái t o nhanh hơn v i t c ñ ph c h i c a nó. Tài nguyên không th tái t o có th b khai thác quá nhanh, n u các hãng khai thác tài nguyên, chi t kh u các kho n chi phí và l i nhu n cu t ươ ng lai v i t l lãi su t cao hơn so v i t l chi t kh u c a xã h i. R ng có th b khai thác v i t c ñ quá nhanh n u ch quan tâm ñ n l i nhu n tr ưc m t c a m t ngành, mà không quan tâm ñn l i ích cho toàn xã h i. S ñ c quy n trong ngành khai thác s làm ch m l i quá trình khai thác nh ưng xét trên toàn c c thì phúc l i xã h i b gi m do không ñ t ñưc m c t i ưu c a nn kinh t . Tài nguyên vô ch (thu s n ngoài bi n, không khí, và ngu n n ưc) ho c không t n t i m t th tr ưng, t i ñây s d n t i làm ki t qu ngu n thu s n, ô nhi m môi tr ưng không khí và môi tr ưng n ưc. ð ñánh giá, ph n ánh s khác nhau gi a t i ưu hoá l i ích xã h i và nh ng gì ñt ñưc b i các ho t ñ ng c a n n kinh t th tr ưng thì c n ñ c p khái ni m phúc l i kinh t . Phúc l i kinh t là s nghiên c u m c ñ phân ph i thu nh p qu c dân cho toàn b c ng ñ ng trong n n kinh t . S phân ph i khác nhau c a ngu n l c s ñưc ch n la sao cho toàn xã h i ñ t ñưc l i ích cao nh t. ð ñ t ñưc ñiu này, các nhà kinh t th ưng s d ng khái ni m hàm phúc l i xã hi. T ng toàn b hàm tho d ng c a m i cá nhân trong toàn xã h i s t o ra hàm phúc li xã hô . Khi mà tho d ng biên c a toàn b cá nhân trong xã h i b ng nhau, t i ñây phúc l i xã h i ñ t ñưc m c cao nh t. Hàm phúc l i xã h i có th ñưc mô ph ng b ng ñưng (PPF), nó ñ m bo ñ t ñưc s n l ưng t i ña t hai ñu vào và các ñưng ñ ng l ưng. Hình 1.5 th hi n t i ña sn l ưng hai lo i hàng hoá là máy tính và không khí s ch t các ngu n tài nguyên con ng ưi và tài nguyên thiên nhiên. Tr ưng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Kinh t Tài nguyên Môi tr ưng . 11
15. - Có th ñ t ñưc m c phúc l i này nh ưng không hi u qu ( ñim C). - Không th ñ t ñưc m c phúc l i này ( ñim B). - Hi u qu nh t, ñ t ñưc ñim t i ña c a phúc l i xã h i ( ñim A). Máy tính B MRT MT 1 A C U2 U MT 2 1 U MT 0 3 KK KK KK 1 2 3 Không khí s ch Hình 1.5. Kh n ăng và s chuy n ñ i phúc l i xã h i - Chi phí c ơ h i: Chi phí c ơ h i là thu nh p b b qua (hay thu nh p b hy sinh) khi la ch n ph ươ ng án s n xu t (ho c tiêu dùng) này mà không l a ch n ph ươ ng án s n xu t (ho c tiêu dùng) khác có l i h ơn. ðó là quan h ñánh ñ i gi a ph ươ ng án ñã s n xu t (tiêu dùng) v i ph ươ ng án khác b b qua. - T l chuy n ñ i biên: ð d c c a ñưng PPF = MRT là t l chuy n ñ i biên gi a hai lo i hàng hoá. Ví d : MC c a máy tính là 20, MC c a ti vi là 10 nh ư v y MRT MT = MC máy tính/ MC ti vi = 2. Nh ư v y, ta có th nói r ng chúng ta có th b 2 chi c máy tính ñ s n xu t m t tivi. 1.2.2.2. C ơ s vi mô s thay ñ i phúc l i xã h i khi ch t l ưng môi tr ưng thay ñ i (1) Hàm c u Marshallian: Max U = U(Xi) Ràng bu c: Y = ΣPiXi (ràng bu c v ngân sách) Trong ñó: U là m c ñ tho mãn (hàm tho d ng), Y là thu nh p (ngân sách), X i là hàng hoá tiêu dùng i, P i là giá c a hàng hoá, d ch v i Tr ưng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Kinh t Tài nguyên Môi tr ưng . 12
16. q2 ñưng ngân sách 0 q1 H×nh 1 .6. M«h×nhhmMarshallia (2) Hàm c u Hicksian (hàm c u ñ n bù) q2 U 0 ñưng ngân sách q 0 1 H×nh 1 .7. M«h×nhhmHicksian Hàm Hicksian v i hàm m c ñích là t i thi u hoá chi phí: Min Y = ∑PiXi Ràng bu c: U = U 0(Xi) Trong ñó: U là m c ñ tho mãn (hàm tho d ng), Y là thu nh p (ngân sách), X i là hàng hoá tiêu dùng i, P i là giá c a hàng hoá, d ch v i Tr ưng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Kinh t Tài nguyên Môi tr ưng . 13
17. (3) Tính s thay ñ i b sung (CV) s thay ñ i t ươ ng ñươ ng (EV) khi giá gi m (t ươ ng ñươ ng v i c i thi n ñiu ki n môi tr ưng) q 2 EV D CV B A U 2 2 1 C U1 1 1 2 1 -p 1/p 2 -p 1/p 2 q1 1 P1 D A B C P 2 Hàm c u Marshall 1 Hàm c u Hicksian Hình.1.8. Mô hình t ng h p trong tr ưng h p giá gi m (ch t l ưng môi tr ưng t ăng) 1 2 Vi giá c a hàng hoá q 1 gi m t p 1 xu ng p 1, ngân sách c a ng ưi tiêu dùng s chuy n lên phía trên (theo chi u m ũi tên ñm); lúc này ng ưi tiêu dùng s ñươ ng nhiên 1 2 ñt ñưc m t m c tho d ng m i cao h ơn, t ñim A c a U 1 t i ñim B c a U 2. ð ño s thay ñ i c a thu nh p c n thi t ñ cho ng ưi tiêu dùng không thay ñi tình tr ng tho d ng ban ñ u, khi t p h p giá m i ( ñã thay ñi) chúng ta s d ng CV. ð ño s thay ñi c a thu nh p c n thi t ñ cho ng ưi tiêu dùng ñt ñưc m t m c h u d ng m i trong tr ưng h p t p h p giá c ũ (không thay ñ i). Tr ưng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Kinh t Tài nguyên Môi tr ưng . 14
18. CV = Y 0 – E(P 1, U 0) (trong ñó E là chi phí), EV= E(P 0, U 1) – Y 0 CV = A + B < CS = A + B + C < EV = A + B + C + D Trong ñó: E là chi phí. CS là th ng d ư c a ng ưi tiêu dùng, CV và EV ñưc s d ng nh ư là ño s thay ñ i phúc l i xã h i S thay ñ i c a phúc l i xã h i Khi giá t ăng Khi giá gi m (c i thi n (ô nhi m môi tr ưng) ñiu ki n môi tr ưng s ng CV (trong ñiu ki n quy n s h u Bng lòng ch p nh n Bng lòng tr ñ ñ t ñưc không thay ñi –nh ư ban ñu) (WTA) s c i thi n (WTP) EV (trong ñiu ki n quy n s h u Bng lòng tr ñ tránh Bng lòng ch p nh n thay ñi) s ô nhi m (WTP) nh m hy sinh (WTA) 1.3. ðI T ƯNG, NHI M V VÀ PH ƯƠ NG PHÁP NGHIÊN C U 1.3.1. ði t ưng và nhi m v c a Kinh t tài nguyên môi tr ưng 1.3.1.1 ði t ưng Kinh t tài nguyên môi tr ưng v n d ng các lý thuy t kinh t nh m t i ña hoá phúc li xã h i trong hiên t i và t ươ ng lai cho vi c khai thác, s d ng các ngu n tài nguyên có th tái t o và không th tái t o. Nghiên c u, ñưa ra các lý thuy t t i ưu hoá quá trình ô nhi m môi tr ưng, các công c qu n lý môi tr ưng ñ ng th i thi t l p các ph ươ ng pháp ñánh giá môi tr ưng. T ñó làm phong phú h ơn ch t l ưng c a môi tr ưng 1.3.1.2. Nhi m v Nhi m v c a Kinh t tài nguyên môi tr ưng là trang b c ơ s khoa h c kinh t cho vi c nghiên c u m i quan h gi a phát tri n kinh t và b o v tài nguyên, môi tr ưng. Nghiên c u các ph ươ ng th c kinh t s d ng t i ưu tài nguyên và kinh t ô nhi m môi tr ưng. ðánh giá tác ñng tiêu c c, tích c c ñ n môi tr ưng c a các ch ươ ng trình d án nh m b o v tài nguyên, môi tr ưng m t cách hi u qu . 1.3.2. Ph ươ ng pháp nghiên c u Kinh t tài nguyên môi tr ưng 1.3.2.1. Ph ươ ng pháp h th ng Trong l ĩnh v c kinh t môi tr ưng, ph ươ ng pháp này ñưc s d ng ñ phân tích mi quan h qua l i gi a phát tri n kinh t và môi tr ưng, k t h p hi u qu kinh t v i hi u qu môi tr ưng sinh thái trong t ng giai ñon phát tri n kinh t xã h i nh t ñ nh. 1.3.2.2. Ph ươ ng pháp phân tích c n biên Trong kinh t h c hi n ñ i, phân tích biên d a trên chi phí biên (MC) và doanh thu biên (MR). Cách ti p c n t xem xét s n xu t thêm 1 ñơ n v s n ph m s nh h ưng nh ư th nào ñn l i nhu n. Th c ch t c a phân tích biên là gi i thích các ñiu ki n t i Tr ưng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Kinh t Tài nguyên Môi tr ưng . 15
19. ưu - có d ng ph ươ ng trình vi phân - ñưc xác ñ nh t các mô hình toán kinh t . Trong ho t ñ ng vi mô, l i nhu n ñ t t i ña khi doanh thu biên b ng v i chi phí c n biên, ñó ta có m c s n l ưng t i ưu. Trong kinh t tài nguyên môi tr ưng, t i ñim t i ưu là ñt li ích xã h i t i ña, do ñó t ng chi phí biên ( ñưng cung) và t ng doanh thu biên (ñưng c u) có tính ñ n ph m vi xã h i. 1.3.2.3. Ph ươ ng pháp phân tích l i ích - chi phí (BCA - Benefit - Cost Analysis) BCA trong l ĩnh v c kinh t môi tr ưng có n i dung m r ng, tính toán ñ y ñ h ơn các l i ích - chi phí có liên quan ñn nhi u cá nhân trong xã h i, ñưc g i là phân tích li ích - chi phí xã h i. Gi a l i ích - chi phí doanh nghi p v i l i ích - chi phí xã h i có th mâu thu n nhau và có nhi u quan ñim khác bit. Li ích - chi phí doanh nghi p th ưng ñưc xác ñ nh qua giá th tr ưng, còn l i ích - chi phí xã h i nhi u khi không th ñánh giá qua giá th tr ưng mà b ng giá xã h i. Giá xã h i ph n ánh c chi phí c ơ h i và các chi phí l i ích do ngo i ng t o ra và b ng nhi u ph ươ ng pháp ưc tính, không có s n trên th tr ưng. Quy lu t l i ích - chi phí bi u hi n trong ph ươ ng trình: B - C > 0 (1.1) n [B − C ] hay nhi u n ăm, có: ∑ i i > 0 (1.2) i i=0 1( + r) Trong ñó: B: L i ích C: Chi phí. Mt cách khái quát, l i ích là t ăng tho mãn nhu c u còn chi phí là gi m m c tho mãn nhu c u c a con ng ưi. Li ích ñưc ño b ng s s n lòng tr (WTP) c a ng ưi tiêu th v m t m t hàng nào ñó trên th tr ưng. Chi phí ñưc tính b ng s ti n s n lòng ch p nh n (WTA) trên th tr ưng ho c n u có th tr ưng ñ ñ n bù nh ng hàng hoá - d ch v mà h ph i b ra ho c ñ ch u ñ ng nh ng ñiu h không thích. ð nh n m nh chi phí và l i ích c a môi tr ưng, ta tách phân môi tr ưng thành s hng E. Ph ươ ng trình trên tr thành: n [B − C ± Ei ] ∑ i i > 0 (1.3) i i=0 1( + r) 1.3.2.4. Ph ươ ng pháp toán h c và ñ th Kinh t môi tr ưng s d ng ph ươ ng pháp toán h c ñ mô hình hoá các m i quan h gi a kinh t và môi tr ưng, ñánh giá và ñiu khi n t i ưu các quan h ñó. ðây là nh ng ñiu ki n t ươ ng thích v i m c tiêu phát tri n b n v ng k t h p hi u qu kinh t v i hi u qu b o v môi tr ưng. Ph ươ ng pháp ñ th ñưc ng d ng r ng rãi trong nghiên c u và minh ho các lý thuy t kinh t hi n ñ i, h tr cho ph ươ ng pháp toán h c. Tr ưng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Kinh t Tài nguyên Môi tr ưng . 16
20. TÓM T T CH ƯƠ NG I 1) Kinh t môi tr ưng là môn khoa h c v n d ng các nguyên lý kinh t c a môn vi mô và môn v ĩ mô nh m nghiên c u và tr l i câu h i vì sao con ng ưi và xã h i ñư a ra quy t ñ nh khai thác, s d ng ngu n tài nguyên thiên nhiên và môi tr ưng m t cách b n vng, hi u qu trong hi n t i và t ươ ng lai. 2) Cơ s lý thuy t cu Kinh t tài nguyên môi tr ưng là c ơ s v quy n s h u, c ơ s kinh t v phúc l i xã h i. 3) Hi u qu Pareto ñ t ñưc khi ñ t ñưc hi u qu trong s n xu t, hi u qu trong tiêu dùng, hi u qu h n h p. N u m t, ho c b t c l ĩnh v c sn xu t, tiêu dùng ho c h n h p không ñt ñưc hi u qu Pareto thì n n kinh t còn có th c i thi n ñưc Pareto. 4) ði t ưng c a Kinh t tài nguyên môi tr ưng là khai thác và s d ng hi u qu các ngu n tài nguyên thiên nhiên và môi tr ưng trong dài h n. Nhi m v c a Kinh t tài nguyên môi tr ưng là trang b c ơ s khoa h c kinh t cho vi c nghiên c u m i quan h gi a phát triên kinh t , khai thác, s d ng, qu n lý tài nguyên môi tr ưng. ðánh giá các tác ñng tích c c và tiêu c c c a các ho t ñ ng kinh t . 5) Ph ương pháp nghiên c u Kinh t môi tr ưng t ng h p r t nhi u ph ương pháp nh ư ph ương pháp phân tích h th ng, ph ương pháp phân tích c n biên, ph ương pháp phân tích l i ích và chi phí, các ph ương pháp toán h c, các ph ương pháp ñánh giá tác ñng c a môi tr ưng. CÂU H I CH ƯƠ NG I 1) Kinh t h c là gì? Phân bi t s khác nhau c ơ b n c a khoa h c Kinh t vi mô, Kinh t v ĩ mô và Kinh t tài nguyên môi tr ưng? 2) Nêu các mô hình kinh t c ơ b n liên quan ñn khoa h c Kinh t tài nguyên môi tr ưng? 3) Cơ s và ñc ñim quy n s h u là gì? Cho ví d ? 4) Trình bày mô hình ñ ñ t ñưc hi u qu Pareto trong s n xu t, trong tiêu dùng và mô hình ñt ñưc hi u qu Pareto trong h n h p? 5) Hi u qu Pareto ñã ñt ñưc t i ña hoá phúc l i xã h i hay ch ưa? C n ñiu ki n gì ñ ñ t ñưc t i ña hoá phúc l i toàn xã h i? 6) Th nào là s thay ñ i t ương ñương (EV), s thay ñ i bù ñp (CV)? Vai trò ca chúng trong vi c ño s thay ñ i phúc l i xã h i, so sánh v i ch tiêu th ng d ư ng ưi tiêu dùng? 7) Trình bày ñi t ưng, nhi m v và ph ương pháp nghiên c u c a khoa h c Kinh t tài nguyên môi tr ưng? Tr ưng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Kinh t Tài nguyên Môi tr ưng . 17
21. Ch ươ ng II MÔI TR ƯNG VÀ PHÁT TRI N 2.1. M I QUAN H GI A PHÁT TRI N KINH T VÀ MÔI TR ƯNG 2.1.1. Ho t ñ ng c a h th ng kinh t và tác ñng c a nó ñ i v i môi tr ưng Môi tr ưng là t ng h p các ñiu ki n s ng c a con ng ưi, phát tri n kinh t là quá trình s d ng và c i thi n các ñiu ki n ñó. Gi a phát tri n kinh t và môi tr ưng có m i liên h ch t ch v i nhau: Môi tr ưng là ña bàn cho ho t ñ ng c a h kinh t và ho t ñng c a h th ng kinh t là nguyên nhân t o nên nh ng nh h ưng tích c c, tiêu c c ñi v i môi tr ưng. 2.1.1.1. Ho t ñ ng c a h th ng kinh t Ho t ñ ng c a h kinh t t o ra c a c i ph c v xã h i loài ng ưi th hi n qua hình 2.1. R P C R: tài nguyên P: s n xu t C: tiêu dùng Hình 2.1. Ho t ñ ng c a h th ng kinh t Tài nguyên (R) ñưc con ng ưi khai thác t h th ng môi tr ưng ví d nh ư than, g , du m .v.v Tài nguyên sau khi khai thác ñưc s d ng ñ ch bi n ra các s n ph m ph c v cho con ng ưi, quá trình này là quá trình s n xu t (P). Các s n ph m ñưc phân ph i l ưu thông và quá trình ti p theo là quá trình tiêu th (C). Nh ư v y h th ng kinh t ñã hình thành m t dòng n ăng l ưng ñi t tài nguyên ñn s n xu t và tiêu th . 2.1.1.2. Tác ñng c a phát tri n kinh t ñ n môi tr ưng - Khai thác s d ng các ngu n tài nguyên thiên nhiên: ð th c hi n vi c s n xu t ra c a c i v t ch t ñáp ng nhu c u c a con ng ưi và xã hi thì c n ph i khai thác s d ng các ngu n tài nguyên thiên nhiên (ñt, n ưc, qu ng ). Quá trình này ngày càng có quy mô r ng l n v i nhi u hình th c phong phú và ña d ng h ơn. N u m c ñ khai thác nh h ơn kh n ăng ph c h i c a tài nguyên thiên nhiên thì môi tr ưng s ñưc c i thi n. Ng ưc l i n u m c khai thác l n h ơn kh n ăng ph c h i thì môi tr ưng s không ñưc c i thi n mà có th ngày càng b suy thoái. - Th i các ch t th i vào môi tr ưng: Ngay c khi khai thác tài nguyên thì con ng ưi c ũng ch s d ng nh ng v t d ng cn thi t, ph n d ư th a v n ñ l i môi tr ưng (ví d nh ư khi khai thác g ph c v s n xu t gi y, các ph th i nh ư lá, v , cành nh ñưc ñ l i trong r ng). Tr ưng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Kinh t Tài nguyên Môi tr ưng . 18
22. Trong quá trình s n xu t c ũng không th tránh ñưc vi c th i các ch t th i, trong ñó có nhi u ch t ñ c h i vào môi tr ưng. Chúng có th là các ch t th i khí nh ư CO 2, SO 2, NO X xâm nh p vào khí quy n; các ch t th i r n nh ư các t p ch t, các h p ch t kim lo i, các x ơ, b i, rác ñưc chôn vùi xu ng lòng ñt ho c ñ xu ng ao, h , Ngoài ra, n ưc th i có ch a h p ch t h u c ơ, vô c ơ, kim lo i n ng.v.v c ũng ñưc ñ vào môi tr ưng ao h, sông, bi n Quá trình tiêu th c ũng th i nhi u t p ch t nh ư v , bao bì, th c ăn th a vào môi tr ưng. Quá trình th i do ho t ñ ng c a h th ng kinh t ñưc minh ho trong hình 2.2 R P C W: ch t th i Wr Wp Wc Hình 2.2. Ch t th i t h th ng kinh t Ho t ñ ng c a h kinh t tuân theo quy lu t th nh t c a nhi t ñ ng h c, ñó là: Năng l ưng không t nhiên sinh ra và c ũng không t nhiên m t ñi mà nó ch chuy n ñ i t d ng này sang d ng khác. Cũng chính t quy lu t này, ta bi t ñưc t ng l ưng th i c a các quá trình trong h kinh t b ng t ng l ưng tài nguyên ñưc ñưa vào h th ng. Ta có th bi u di n b ng ñng th c sau: R = W = Wr + Wp + Wc => R t ăng thì W t ăng và ng ưc l i - Tác ñng tr c ti p vào môi tr ưng Ngoài khai thác các ngu n tài nguyên và th i các ch t th i vào môi tr ưng trong quá trình phát tri n, con ng ưi còn tác ñng vào môi tr ưng theo nh ng ñ ng l c khác nhau (ví d xây d ng ñ p n ưc ñ ng ăn dòng ch y c a m t con sông s có tác ñng tr c ti p t i môi tr ưng xung quanh). Nm rõ các quy lu t t nhiên ñ có nh ng tác ñ ng phù h p v i các quy lu t ñó thì tác ñng c a con ng ưi vào môi tr ưng s to ra hi u qu tích c c, phù h p v i h ưng vn ñ ng c a môi tr ưng, có l i cho s s ng và ng ưc l i. Do v y m i tác ñ ng c a con ng ưi ñ i v i môi tr ưng c n ph i ñưc cân nh c tính toán m t cách th n tr ng và khoa hc, ñ m b o môi tr ưng luôn ñưc duy trì và v n ñ ng m t cách t t nh t. 2.1.1.3. M i quan h gi a môi tr ưng và phát tri n - M i quan h ch t ch , th ưng xuyên, lâu dài và qua l i: Trong môi tr ưng s ng, con ng ưi là m t b ph n không th tách r i, g n bó m t thi t v i t ng thành ph n c a môi tr ưng. M i m t lo i môi tr ưng v i nh ng ñ c tr ưng riêng v các ñiu ki n s có nh h ưng to l n ñ n vi c xác ñ nh lo i hình và quy mô phát tri n c a các ho t ñ ng kinh t – xã h i c a con ng ưi t i ñó. Tr ưng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Kinh t Tài nguyên Môi tr ưng . 19
23. Quá trình sinh ho t, phát tri n kinh t – xã h i c a con ng ưi l i chính là quá trình liên t c tác ñ ng vào môi tr ưng, làm bi n ñ i môi tr ưng và t o ra các lo i môi tr ưng riêng, môi tr ưng nhân t o ngày càng ña d ng và phong phú. - M i quan h ngày càng phát tri n m nh m , sâu s c và ngày càng m r ng: Cùng v i quá trình phát tri n, các y u t c a môi tr ưng ngày càng có ý ngh ĩa nhi u h ơn. Nhi u y u t môi tr ưng tr ưc ñây ñưc xem là vô d ng hay nhi u khu v c tr ưc ñây là b t l i không có ng ưi ñ n thì nay l i tr thành ngu n tài nguyên quý giá hay là n ơi ñưc t p trung ñ n khai thác và phát tri n. Tươ ng ng v i trình ñ phát tri n càng cao c a khoa h c, k thu t và công ngh , s tác ñng c a con ng ưi trong quá trình phát tri n ñ n môi tr ưng ngày càng m nh m v c ưng ñ , sâu s c và ph c t p v tính ch t và ngày càng m r ng v quy mô. Ngày nay, con ng ưi tác ñ ng ñ n môi tr ưng s ng làm bi n ñ i môi tr ưng không ch trên b m t hành tinh mà còn c trên t m cao v ũ tr và c sâu lòng ñt. Trái ñ t tr nên nh bé h ơn. Do v y môi tr ưng s ng c ũng ngày càng tr nên m ng manh tr ưc vũ l c c a con ng ưi, nó tu ỳ thu c vào tác ñng theo h ưng tích c c hay tiêu c c c a con ng ưi vào môi tr ưng. 2.1.2. Vai trò c a h th ng môi tr ưng 2.1.2.1. Môi tr ưng là n ơi ch a ñ ng ch t th i Ch t th i c a h th ng kinh t ñưc ñưa vào môi tr ưng, trong ñó m t ph n nh ñưc con ng ưi tái ch (r) s d ng l i ñ ñưa vào h kinh t b sung cho ngu n tài nguyên (R). Vi c s d ng l i các ch t th i hoàn toàn ph thu c vào lo i ch t th i và kh n ăng ca con ng ưi, c th h ơn là ph thu c vào công ngh tái s d ng. N u chi phí s d ng li ch t th i mà ít h ơn vi c khai thác m i thì con ng ưi s s n sàng làm, ng ưc l i con ng ưi có th s d ng ngu n tài nguyên m i. Nh ưng n u xét v m t ý ngh ĩa môi tr ưng thì con ng ưi c g ng tìm m i cách s d ng l i các ch t th i, cho dù hi u qu nó không ln l m. Ph n l n ch t th i t n t i trong môi tr ưng. Song môi tr ưng có m t kh n ăng ñc bi t, ñó là quá trình ñng hoá ch t th i. R P C W r * W A ch t l ưng môi tr ưng b suy gi m (-) (r: V t li u tái ch ; A: Kh n ăng ñ ng hoá c a môi tr ưng) Hình 2 .3. Môi tr ưng - n ơi ch a ñ ng ch t th i Tr ưng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Kinh t Tài nguyên Môi tr ưng . 20
24. * ðng hoá (A): là kh n ăng ñ c bi t c a môi tr ưng, là quá trình bi n ñ i các ch t ñc h i thành các ch t không ñ c h i ho c ít ñ c h i. N u nh ư kh n ăng ñ ng hoá c a môi tr ưng (A) l n h ơn l ưng th i (W) (t c là W A) thì ch t l ưng môi tr ưng b suy gi m, gây tác ñng x u ñ n tài nguyên (-). 2.1.2.2. Môi tr ưng là n ơi cung c p tài nguyên H th ng kinh t mu n ho t ñ ng ñưc thì ph i có các nguyên li u, nhiên li u ñ u vào, chúng là các d ng tài nguyên (R) l y t môi tr ưng. Tài nguyên có th là tài nguyên tái t o (RR) ñưc nh ư r ng, ñ t thu s n ho c tài nguyên không tái t o ñưc (ER) nh ư khoáng s n, d u m ði v i tài nguyên tái t o (RR): N u kh n ăng h i ph c c a tài nguyên (y) mà l n hơn m c khai thác (h) thì môi tr ưng ñưc c i thi n. N u kh n ăng h i ph c tài nguyên (y) nh h ơn m c khai thác (h) thì môi tr ưng không ñưc c i thi n mà có th b suy gi m. Hình 2.4 bi u di n m i quan h gi a mc khai thác tài nguyên v i kh n ăng h i ph c c a tài nguyên. ði v i tài nguyên không tái t o (ER): do kh n ăng ph c h i y luôn b ng 0, cho nên quá trình khai thác s là quá trình làm suy gi m môi tr ưng (-). R ER RR (-) y=0; h>0 (-) y > 0; h > 0 (+) h > y h > y h < y Hình 2.4. Quan h gi a khai thác và kh n ăng h i ph c tài nguyên 2.1.2.3. Môi tr ưng là không gian s ng c a con ng ưi Không gian s ng c a con ng ưi ñưc bi u th qua s l ưng và ch t l ưng c a cu c sng. Khi không gian ñó không ñ y ñ cho yêu c u cu c s ng thì ch t l ưng cu c s ng b ñe do . T môi tr ưng, con ng ưi khai thác tài nguyên ñ ti n hành quá trình s n xu t ra các s n ph m nh m tho mãn nhu c u s ng c a mình. Ngoài ra, môi tr ưng còn ñem l i c nh quan, tho i mái v tinh th n, nâng cao th m m , v.v Nh ư v y môi tr ưng ñã ñem l i cho phúc l i (U). Tr ưng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Kinh t Tài nguyên Môi tr ưng . 21
25. Mc ñích cu i cùng c a quá trình phát tri n là ñem l i phúc l i cho con ng ưi. Tuy nhiên s gia t ăng dân s và s phát tri n kinh t m c ñ cao có th d n t i suy thoái môi tr ưng. Cho nên m t m t phát tri n kinh t , nh ưng bên c nh ñó ph i kh c ph c hi n tưng suy gi m môi tr ưng, tình tr ng c n ki t tài nguyên. + R P C + U ER RR - - + h>y h>y h A Hình 2.5. Quan h gi a h th ng kinh t và môi tr ưng Hình 2.5 bi u di n m i quan h t ng quát gi a h th ng môi tr ưng và h th ng kinh t v i m c ñích cu i cùng là ñem l i phúc l i cho con ng ưi. T th i xa x ưa, con ng ưi ñã bi t khai thác tài nguyên thiên nhiên ph c v cu c s ng c a mình. Song, trong th i gian ñó, con ng ưi ch y u khai thác các tài nguyên tái t o ñưc và m c khai thác th ưng nh h ơn s c ch u ñ ng c a môi tr ưng. Vì v y, các v n ñ môi tr ưng n y sinh không nghiêm tr ng. Ngày nay, v i s gia t ăng dân s , s phát tri n kinh t m c ñ cao nh m to nhi u c a c i, hàng hoá cho xã h i, tài nguyên b khai thác nhi u h ơn, môi tr ưng ñang b suy thoái. M c tiêu b o v môi tr ưng ñang là m c tiêu h t s c quan tr ng trong th i ñ i ngày nay. 2.1.2.4. Môi tr ưng là n ơi cung c p các thông tin - Thông tin t thiên nhiên là kinh nghi m và có c ơ s khoa h c. - Thông tin t hoá th ch (H m t tr i: Kim. M c, Thu , Ho , Th , Trái ñ t, Thiên vươ ng, H i v ươ ng, Diêm v ươ ng ). Tr ưng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Kinh t Tài nguyên Môi tr ưng . 22
26. - Thông tin t s ña d ng v h sinh thái ñng th c v t và ngu n gen 2.1.2.5. Môi tr ưng là n ơi làm gi m nh nh ng tác ñ ng b t l i t thiên nhiên - Ch ng l i b t l i t thiên nhiên (vai trò không khí có t ng ô zôn, vòng tu n hoàn c a n ưc, ñ m thích h p, th ch quy n ). - N ơi che ch gió bão, ñiu hoà khí quy n 2.1.3. Các quan ñim c ơ b n k t h p gi a môi tr ưng và phát tri n Năm 1970, Câu l c b Roma - m t t ch c c a các nhà khoa h c - ñã ñư a ra m t khuy n cáo quan tr ng. Khuy n cáo này cho th y r ng: dân s , l ươ ng th c và hàng hoá công nghi p s ti p t c t ăng lên theo c p s nhân, cho t i ngày tài nguyên thiên nhiên cn ki t, môi tr ưng s ng b ô nhi m n ng n , s làm suy gi m, thm chí ñình ch m t s ho t ñ ng s n xu t công, nông nghi p. Trái ñt là ngôi nhà chung c a loài ng ưi, ch ch u ñ ng m t t i tr ng nh t ñ nh, s phát tri n c a nhân lo i là có gi i h n. V ưt quá gi i h n này s ñi t i di t vong. Th c t trên th gi i hi n nay ñã m t ph n minh ch ng cho k t lu n nêu trên. ð tránh kh i b di t vong, nhi u nhà khoa h c ñã ñư a ra nh ng quan ñim c ơ b n k t h p gi a môi tr ưng và phát tri n mà ñi di n là: - Quan ñim “gia t ăng s không” ði di n cho lý thuy t này là J.Forrester, D.Meadows, M.Mexxarovits và E.Pestel: ð thoát kh i s di t vong, ngu n tài nguyên không b c n ki t, môi tr ưng s ng không b ô nhi m, suy thoái nghiêm tr ng thì ph i ng ng h n gia t ăng c a s n xu t (t ăng tr ưng b ng 0 ho c âm). ðó là quan ñim mang tính ch t duy ý chí và thi u th c t . - Quan ñim b o v Do m t s nhà khoa h c các n ưc phát tri n ñ x ưng: ch tr ươ ng l y b o v làm mc ñích, h n ch và ng ăn ch n m i hình th c khai thác và s d ng các ngu n tài nguyên, không can thi p vào thiên nhiên, nh t là t i các ñ a bàn ch ưa ñưc kh o sát và nghiên c u ñ y ñ . Quan ñim này c ũng là gi i pháp không th th c hi n ñưc, nh t là t i các n ưc thu nh p th p, n ơi mà ngu n tài nguyên khai thác l i là ngu n s ng ch y u c a ña s nhân dân ñó. - Quan ñim phát tri n b n v ng Phát tri n b n v ng là phát tri n ñáp ng ñưc nh ng nhu c u hi n t i nh ưng không làm t n th ươ ng n ăng l c ñáp ng nhu c u c a các th h trong t ươ ng lai. ðây là quan ñim khoa h c nh t, ñưc các nhà khoa h c trên th gi i ñ x ưng và nghiên c u trong th i gian g n ñây. Nó kh c ph c cách nhìn phi n di n c a các nhà khoa h c nêu ra tr ưc ñây trong v n ñ k t h p gi a môi tr ưng và phát tri n. Tr ưng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Kinh t Tài nguyên Môi tr ưng . 23
27. 2.2. PHÁT TRI N B N V NG 2.2.1. Khái ni m Phát tri n b n v ng là khái ni m khá m i m xu t hi n trên c ơ s ñúc rút kinh nghi m phát tri n c a các qu c gia trên hành tinh t tr ưc ñ n nay. Nó ph n ánh xu th ca th i ñ i và ñnh h ưng t ươ ng lai c a loài ng ưi. - Khái ni m c a Herman Daly (World Bank) Mt th gi i b n v ng là m t th gi i không s d ng các ngu n tài nguyên tái t o nh ư n ưc, th nh ưng, sinh v t nhanh h ơn s tái t o c a chúng (h<y). M t xã h i b n vng c ũng không s d ng các ngu n tài nguyên không tái t o nh ư nhiên li u hoá th ch, khoáng s n nhanh h ơn quá trình tìm ra lo i thay th chúng và không th i ra môi tr ưng các ch t ñ c h i nhanh h ơn quá trình trái ñt h p th và vô hi u hoá chúng. - Khái ni m c a Bumetland Phát tri n b n v ng là m t lo i phát tri n lành m nh v a ñáp ng ñưc nhu c u hi n t i ñ ng th i không xâm ph m ñn l i ích c a th h t ươ ng lai. - Khái ni m c a U ban th gi i v môi tr ưng và phát tri n (WCED - World commission on the Environment and Development) (1987) Phát tri n b n v ng là phát tri n ñ ñáp ng nhu c u c a ñ i nay mà không làm t n hi ñ n kh n ăng ñáp ng nhu c u c a ñ i sau. Hay nói cách khác nó chính là vi c c i thi n ch t l ưng s ng c a con ng ưi trong kh n ăng ch u ñ ng ñưc c a h sinh thái. Tóm l i: Phát tri n b n v ng là m t s phát tri n lành m nh trong ñó s phát tri n ca cá nhân này không làm thi t h i ñ n l i ích c a cá nhân khác, s phát tri n c a cá nhân không làm thi t h i ñ n s phát tri n c a c ng ñ ng, s phát tri n c a c ng ñ ng ng ưi này không làm nh h ưng thi t h i ñ n l i ích c a c ng ñ ng ng ưi khác và s phát tri n c a th h hôm nay không xâm ph m ñ n l i ích c a th h mai sau và s phát tri n c a loài ng ưi thì không ñe do s s ng còn hay làm suy gi m ñiu ki n s ng ca các lo i sinh v t khác trên hành tinh. ð có th ñ t ñưc m c tiêu phát tri n b n v ng, m i qu c gia và trên toàn c u ph i thi t l p 2 n n t ng công b ng sau ñây: - Công b ng cùng m t th h : Phát tri n b n v ng tr ưc h t ph i cho phép gia t ăng m c s ng th h hi n nay, trong ñó ñc bi t chú ý t i cu c s ng c a nh ng ng ưi nghèo. - Công b ng liên th h : Phát tri n kinh t - xã h i ph i ñ m b o t i thi u hoá nh ng nh h ưng c a các ho t ñ ng kinh t ñ n tài nguyên thiên nhiên và kh n ăng h p th ch t th i c a môi Tr ưng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Kinh t Tài nguyên Môi tr ưng . 24
28. tr ưng. ð m b o cho th h t ươ ng lai ñưc th a h ưng nh ng thành qu c a th h hôm nay v v n tài nguyên. 2.2.2. Phân lo i Nâng cao m c s ng cho các cá nhân trong c ng ñ ng là m c tiêu c a s phát tri n. Th nh ưng m c s ng ph thu c vào r t nhi u y u t , ñó là tài nguyên thiên nhiên và kh n ăng s d ng tài nguyên thiên nhiên. Mu n cho kinh t phát tri n thì v n d tr tài nguyên ph i duy trì theo th i gian. D ưi ñây ta xem xét m i quan h gi a m c s ng và vn d tr tài nguyên v i hai gi thi t sau: * Gi thi t I: ð i v i n n kinh t có m c d tr tài nguyên (KN) th p, mu n tăng m c s ng (SOL) thì ph i t ăng v n d tr tài nguyên, lúc này v n d tr tài nguyên (KN) và m c s ng (SOL) là hai y u t h tr cho nhau. Ta có th bi u th m i quan h gi a mc s ng (SOL) v i v n d tr tài nguyên (KN) trên ñ th hình 2.6. T SOL hình này cho th y KNmin chính là m c d tr tài nguyên t i thi u cho m c s ng lay l t (SOL=0). Còn ñim L là m c s ng c c kh ho c ch t ñói, ng v i m c d tr tài 0 KN min KN nguyên b ăng 0 (m c c n ki t). L Hình 2.6. Quan h gi a SOL và KN theo gi thi t I SOL * Gi thi t II: Quá trình nâng cao mc s ng ch ñưc th c hi n khi gi m bt v n d tr tài nguyên, gi thi t này mang tính truy n th ng. Hình 2.7 bi u di n m i quan h gi a v n tài nguyên và mc s ng theo gi thi t th hai. T hình 2.7 ta th y mu n môi tr ưng t t lên thì ph i gi m m c s ng xu ng. 0 KN Hình 2.7. Quan h gi a SOL và KN theo gi thi t II Da trên hai gi thi t trên, chúng ta xét m t s ơ ñ t ng quát h ơn ñưc trình bày trên hình 2.8 Hình này c ũng bi u th m i quan h gi a v n d tr tài nguyên (KN) và mc s ng (SOL) nh ưng ph c t p h ơn. ðó là hai mô hình phát tri n b n v ng m c th p Tr ưng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Kinh t Tài nguyên Môi tr ưng . 25
29. (mô hình hoán ño) và mô hình phát tri n b n v ng m c cao ñưc xây d ng d a trên hai gi thi t ñưc trình bày trên. SOL P J Mô hình phát tri n Z bn v ng m c cao SOL 1 X Q W B Mô phát tri n b n vng m c th p A Y 0 KN min KN L Hình 2.8. Mi quan h gi a v n d tr tài nguyên v i ch t l ưng cu c s ng - Phát tri n b n v ng m c th p (mô hình hoán ño): Tuân theo gi thi t th hai. Tuy nhiên s hoán ñ o cho nhau ch m c ñ gi i h n, bi vì ta ñã th a nh n KNmin nên mc s ng ch ñt SOL 1 t i Z. Nn kinh t có th ñi theo con ñưng phát tri n b n v ng th p, t c là ñưng YWXZ. Quá trình phát tri n ch có th di n ra khi ph i t b m t l ưng KN nào ñy ñ nâng cao SOL. Ng ưc l i, n u mu n môi tr ưng t t h ơn thì gi m SOL. N n kinh t có th ñi ñ n Z (ng v i KNmin). Vì xem nh ư có s thay th hoàn toàn tài nguyên t nhiên và tài nguyên nhân t o, KN không còn là y u t thi t y u ñ t ăng SOL n a, phát tri n m c th p, xu t hi n gi i h n KNmin, ñây không còn gì ñ mà ñánh ñi. ðây th c ch t là ki u bán tài nguyên ñ có ñưc thu nh p. M t s tài nguyên c a nưc ta ñang ph i ñi theo con ñưng này. Ch ng h n nh ư: khoáng s n, d u m , than ñá th m chí c tài nguyên r ng nh ư các lo i g quý, ñ ng v t quý hi m. - Phát tri n b n v ng m c cao Quá trình t ăng m c s ng (SOL) ñ ng ngh ĩa v i vi c t ăng v n d tr tài nguyên (KN). Khi tài nguyên ñã có m t v n d tr thích h p KN* thì có th ch n các h ưng phát tri n khác nhau: SOL t ăng còn KN gi nguyên; SOL gi nguyên còn KN t ăng ho c va t ăng SOL và t ăng KN. Mô hình này ñưc áp d ng ch y u cho tài nguyên tái t o ñưc ñ ñ m b o phát tri n nh ưng không làm c n ki t tài nguyên. Tr ưng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Kinh t Tài nguyên Môi tr ưng . 26
30. Nh ng n n kinh t ñang ñim KNmin ho c lân c n (v n d tr tài nguyên ít i và mc s ng lay l t), ch có th t ăng SOL trên c ơ s t ăng KN: ðưng KNminABW. Khi nn kinh t c t cánh ñt t i ñim W ch ng h n, ñây kinh t ñi theo con ñưng phát tri n b n v ng cao, có th ho t ñ ng b t k ỳ trong vùng PJQ. H ưng WP: SOL t ăng lên trên c ơ s gi v ng KN, WQ: gi nguyên SOL và t ăng nhanh KN, WJ: SOL và KN cùng t ăng t ươ ng ng. 2.2.3. ðiu ki n v phát tri n b n v ng (1) Vai trò c a Nhà n ưc Vai trò c a Nhà n ưc t m v ĩ mô có nh h ưng quan tr ng ñc bi t, thông qua các ñưng l i, ch tr ươ ng chính sách phát tri n kinh t - xã h i tác ñ ng ñ n môi tr ưng sng. Do v y khi ñ ra m t ch tr ươ ng, ñưng l i, chính sách nào ñó c n ph i có s tính toán, cân nh c v khía c nh ñ m b o môi tr ưng ñưc n ñ nh và c i thi n. Mt qu c gia có n n chính tr n ñ nh, có ph ươ ng h ưng phát tri n ñúng ñ n, h p quy lu t, thì th ưng có b máy ñiu hành m i ho t ñ ng c a Nhà n ưc m nh, có n ăng lc gi i quy t m i v n ñ do ñ i s ng kinh t - xã h i và b o v môi tr ưng ñt ra m t cách tho ñáng và có hi u qu . (2) Xây d ng l i s ng và s n xu t thích h p Xây d ng m t l i s ng thích h p v i phát tri n b n v ng: l i s ng ti t ki m lành mnh bi t ch ăm lo cho môi tr ưng s ng Xây d ng m t l i s n xu t thích h p, ti t ki m g n li n v i vi c không ng ng nâng cao trình ñ k thu t, công ngh và ñi m i t ch c qu n lý kinh t - c i ti n các ho t ñ ng. Ph i k t h p h p lý, th ng nh t, c nh tranh lành m nh gi a các doanh nghi p trong ho t ñ ng s n xu t và tiêu th s n ph m. (3) K ho ch hoá và qu n lý m t cách t ng h p quá trình phát tri n Mi thành t u c a s phát tri n ñ u ph i là s th a k c a quá kh m t cách có ch n l c và là s ñ nh h ưng cho t ươ ng lai phát tri n sau này. Phát tri n b n v ng ch có th ñ t ñưc khi m i ho t ñ ng kinh t - xã h i ñ u ph i ñưc qu n lý ch t ch , toàn di n, ñưc l p k ho ch th ng nh t và khoa h c, ñ m b o k t h p t t nh t gi a môi tr ưng và phát tri n. (4) ðư a hao t n tài nguyên và môi tr ưng vào h th ng h ch toán qu c gia Ngu n tài nguyên ñưc s d ng và sinh l i cho ai thì ng ưi ñó ph i có trách nhi m góp ph n bù ñp l i s thi u h t, suy gi m tr l ưng và ch t l ưng ngu n tài nguyên, môi tr ưng ñã khai thác. Nhà n ưc ph i xây d ng và hoàn thi n h th ng h ch toán ñ xác ñnh ñ y ñ m i chi phí trong các ho t ñ ng phát tri n, trong ñó có các chi phí v khai thác, s d ng các tài nguyên và thành ph n môi tr ưng. Tr ưng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Kinh t Tài nguyên Môi tr ưng . 27
31. 2.2.4. Nguyên t c phát tri n b n v ng Nguyên t c 1: Tôn tr ng và quan tâm ñn cu c s ng c ng ñ ng ðây là nguyên t c quan tr ng nht, c ơ s ñ o lý cho các nguyên t c ti p theo khác. ðó là trách nhi m ph i quan tâm ñ n ng ưi khác và các hình th c c a s s ng, trong hi n t i và trong t ươ ng lai. Tr ưc h t s phát tri n c a m t n ưc không ñưc làm thi t h i ñ n quy n l i c a nưc khác và c a các th h mai sau. M i ng ưi ph i chia s s công b ng nh ng phúc li và chi phí trong vi c s d ng tài nguyên và b o v môi tr ưng, gi a các c ng ñ ng, gi a ng ưi nghèo v i giàu, gi a các ñ ng c p, gi a các ch ng t c, gi a ñ a ph ươ ng, khu vc và gi a các qu c gia, k c gi a các th h Mt khác do môi tr ưng là m t h th ng cho nên m i ng ưi c n ph i ñiu ch nh s phát tri n ñ không ñe do ñ n s s ng còn, n ơi sinh s ng c a các loài. S s ng còn c a con ng ưi d a trên các loài khác, chúng ta không nên và không ñưc khai thác chúng mt cách b a bãi, thi u gi gìn và ch ăm sóc chúng. Ti n t i s phát tri n b n v ng, m i c ng ñ ng và các thành viên c a nó ph i làm ch ñ t ñai và các ngu n tài nguyên khác m t cách n ñ nh, c n khuy n khích nhân dân ña ph ươ ng qu n lý môi tr ưng c a mình. Nguyên t c 2: C i thi n ch t l ưng cu c s ng con ng ưi Mc ñích c a vi c phát tri n là c i thi n ch t l ưng c a cu c s ng con ng ưi. ðó là mt cách ñ con ng ưi bi t ñưc kh n ăng c a mình và xác l p ni m tin vào m c ñích sng chân chính. Phát tri n kinh t là m t b ph n quan tr ng nh t c a s phát tri n. ð ng th i t o dng m t cu c s ng lành m nh, có n n giáo d c t t, có ñ tài nguyên cho m t cu c sng v a ph i, có quy n t do và chính tr , ñưc ñ m b o an toàn và không có b o l c. Nguyên t c 3: B o v cu c s ng và tính ña d ng c a trái ñ t S phát tri n trên c ơ s b o v ñòi h i ph i có nh ng hành ñng sao cho b o v ñưc c u trúc, ch c n ăng và tính ña d ng c a nh ng h th ng t nhiên mà loài ng ưi ph i l thu c vào ñó: - B o v h th ng nuôi d ưng s s ng: ñiu ch nh khí h u, t o cho n ưc và không khí trong lành, ñiu hoà dòng ch y, b o v và tái t o ñ t màu và làm cho các h sinh thái luôn ñưc ph c h i. - B o v tính ña d ng sinh h c bao g m c v n gen di truy n có trong m i loài và các d ng h sinh thái khác nhau. - B o ñ m s d ng b n v ng các ngu n tài nguyên tái t o ( ñ t, n ưc, ñ ng v t, th c v t ). Tr ưng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Kinh t Tài nguyên Môi tr ưng . 28
32. Nguyên t c 4: H n ch t i m c th p nh t vi c làm suy gi m ngu n tài nguyên không tái t o Do ñc ñim c a tài nguyên không th tái t o cho nên vi c s d ng các ngu n tài nguyên này ph i ñưc cân nh c tính toán ñ n l i ích tr ưc m t c a th h hi n nay và li ích lâu dài c a các th h mai sau. Nguyên t c 5: Gi v ng kh n ăng ch u ñ ng c a trái ñ t Kh n ăng ch u ñ ng có th hi u là m t s l ưng cá th s ng trong m t vùng, s dng l ưng th c ăn, n ưc, các tài nguyên khác và kho ng không gian s ng ñ y ñ do vùng ñó cung c p mà không gây ra nh ng h u qu nghiêm tr ng ñ n h sinh thái. Ph i có nh ng gi i h n xác ñ nh c a kh n ăng ch u ñ ng c a t ng h sinh thái mà nó có th ñ ng v ng d ưi s c ép do con ng ưi gây ra không gây suy thoái m t cách nguy hi m. Ph i h n ch t ăng dân s và m c tiêu th . C n ph i nâng cao dân trí nói chung, ti n hành các bi n pháp ñ cho t t c mi ng ưi hi u r ng kh n ăng ch u ñ ng c a trái ñ t là có h n. Nguyên t c 6: Thay ñ i thái ñ và thói quen c a m i ng ưi Th c hi n m t ñ o ñ c m i trong cu c s ng b n v ng, con ng ưi ph i xem xét l i các giá tr và thay ñi cách ng x . C n ñ ra nh ng tiêu chu n ñ o ñ c m i và phê phán nh ng cách s ng không còn phù h p v i m t cu c s ng b n v ng. Ph bi n r ng rãi b ng h th ng giáo d c, hi u rõ các chính sách và hành ñng c n thi t ñ có th có mt xã h i t t ñ p trên toàn th gi i. Các n ưc thu nh p th p, c n ưu tiên hàng ñu cho vi c nâng cao thu nh p c a ng ưi dân và xây d ng c ơ s h t ng, y t , d ch v , nhà và các tr giúp khác c n thi t cho cu c s ng b n v ng. Nh ng n ưc giàu và nh ng ng ưi có thu nh p cao c ũng c n thay ñ i thái ñ và hành vi tiêu dùng lãng phí, thay ñi các chính sách qu c t v kinh t , vi n tr ñ giúp các n ưc khác và ng ưi nghèo có th s ng b n v ng. Nguyên t c 7: T o ra m t c ơ c u qu c gia và qu c t th ng nh t thu n l i cho vi c phát tri n và b o v môi tr ưng. Mt ch ươ ng trình qu c gia nh m ñ t ñưc tính b n v ng ph i tính ñ n t t c m i quy n l i c a qu c gia, c a c ng ñ ng và c a t ng cá nhân trong ñó ph i tính ñ n tính thích ng và ph i luôn luôn ñiu ch nh ñ phù h p v i hoàn c nh m i. ð t o ra m t c ơ c u qu c gia th ng nh t tr ưc h t ph i coi m i khu v c, b ph n lãnh th nh ư m t y u t c u thành trong m t th th ng nh t c a ñ t n ưc và nó ñưc t o thành t h th ng các thành ph n môi tr ưng có ñưc. ð ng th i, m i thành ph n ñó ñu ch u nh h ưng qua l i quy mô khác nhau. Tr ưng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Kinh t Tài nguyên Môi tr ưng . 29
33. Con ng ưi ph i ñưc coi là y u t trung tâm trong vi c khai thác, s d ng tài nguyên thiên nhiên thiên và tác ñng ñ n môi tr ưng. ð ng th i ph i ñ m b o ng ưi s d ng tài nguyên ph i tr toàn b chi phí xã h i c n thi t c a ngu n l i mà h ñưc h ưng. Trong th gi i ngày nay, không có m t qu c gia nào có th t cung t c p ñưc. Mu n ñt ñưc s b n v ng toàn c u thì ph i có s liên minh ch t ch gi a t t c các n ưc. Các ngu n tài nguyên chung c a hành tinh, ñc bi t là khí quy n, ñ i d ươ ng và các h sinh thái chung ch có th qu n lý t t trên c ơ s m t m c ñích và gi i pháp chung. Tt c các cá nhân, các qu c gia và toàn th th gi i ñ u có l i ích trong s b n v ng chung, c ũng nh ư ñu b ñe do ñn quy n l i n u chúng ta không ñ t ñưc ñiu này. Hi n nay s bi n ñ i c a khí h u theo chi u h ưng b t l i, s suy thoái c a t ng ôzon, n n ô nhi m n ng n c a không khí, sông ngòi, bi n, ñ i d ươ ng trên th gi i, ñang là m i ñe do toàn c u. ðiu ñó ch có th ñưc gi i quy t trên c ơ s có s h p l c qu c t liên minh giúp ñ nhau, t ươ ng tr nhau gi a h th ng các n ưc, không phân bi t giàu nghèo, ñưng l i chính tr , trình ñ kinh t – xã h i, t p quán qu c gia 2.2.5. Th ưc ño v phát tri n b n v ng Khái ni m "Phát tri n b n v ng" nh ư ñã trình bày trên, là m t khái ni m r ng, mang tính t ng h p cao. ð ño m c ñ b n v ng c a s phát tri n, ng ưi ta dùng m t s ch tiêu sau: (1) Ch tiêu ñánh giá s thành ñt c a m t n ưc tr ưc năm 1992 Theo ch tiêu t ng s n ph m qu c dân (GNP) ho c t ng s n ph m trong n ưc (GDP) theo ñu ng ưi. Ví d , qu c gia phát tri n cao có GDP > 10.000 USD/ng ưi/n ăm, trung bình ñt t 1.000 ñ n 10.000 USD/ng ưi/n ăm, kém phát tri n ñt d ưi 1.000 USD/ng ưi/n ăm. (2) Ch tiêu ñánh giá s thành ñt c a m t n ưc sau năm 1992 Phát tri n b n v ng là bài toán ph c t p, không ph i lúc nào c ũng gi i quy t t i ưu ñưc, b i vì ph i l a ch n không d dàng. Song xu t phát t m t cái nhìn t ng th , m t chi n l ưc phát tri n có tính toán ñ y ñ t t c các nhân t , các khía c nh, t kinh t ñ n phi kinh t và m t kh n ăng d báo t ươ ng lai có tính hi n th c, thì phát tri n b n v ng vn ñưc ñánh giá là m t ph ươ ng pháp phát tri n lành m nh và có giá tr nh t. ð ño m c ñ b n v ng c a s phát tri n, có th dùng ch s phát tri n con ng ưi (Human Developed Index - HDI) do UNDP ñư a ra (xem UNDP. Human Developing Report 1992) bao g m: - GNP bình quân trên ñu ng ưi. - Ch s ph n ánh trình ñ dân trí. - Ch s ph n ánh ti n b xã h i v y t . - Các ch s t do c a con ng ưi (HFI - Human Free Index). Tr ưng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Kinh t Tài nguyên Môi tr ưng . 30
34. Theo báo cáo c a UNDP, n ăm 1992 Vi t Nam có ch s phát tri n con ng ưi là 0,539 x p th 120/174 n ưc d x p h ng (ch s tu i th 0,67, ch s ki n th c 0,78, ch s GDP/ng ưi 0,17). Trong khi ñó ch s c a các nưc công nghi p là 0,916, Hàn Quc là 0,882, c a Malaixia là 0,822, Trung Quc là 0,594. Bng 1: Mt s ch tiêu phát tri n con ng ưi và xã h i n ăm 1992 Nưc ðang BQ Hàn Vi t Trung Malai- CNH P.Tr Tgi i Qu c Nam Quc xia - Xp th t theo HDI 31 120 111 59 - HDI 0,916 0,57 0,759 0,882 0,539 0,594 0,822 - Tu i th 76,1 61,5 62,8 77,1 65,2 63,5? 70,8 % ng. l n bi tch 98,3 68,3 76 97,4 91,2 79,3 81,5 - % ñi h c PT 80 54 58 79 49 55 60 -GDP/ng, PPP, USD 9250 1010 1950 7790 -GDP/ng th c ñã ñ/c 5249 1010 1950 5223 - GNP/ng ưi 16065 7320 480 2830 - Ch s giáo d c 0,91 0,78 0,71 0,74 - Ch s tu i th 0,77 0,67 0,73 0,76 - Ch s GDP 0,96 0,17 0,37 0,96 - X p th = GDP/ng 38 151 123 73 - % có c p n ưc s ch 69 93 24 69 78 - D.d ưng (Kcal/ng) 3298 2250 2729 2884 -% có DV v sinh 100 17 16 94 - % ch t tr s ơ sinh 70 11 42 44 13 - % CP GD c/GNP 2,5 3,6 2,3 6,9 % Cp sc kho /GNP 2,1 2,7 1,1 2,1 1,3 - Cơ c u vi c làm 100 100 100 100 100 100 100 + NLNN 10 58 48 17 67 73 26 + Công nghi p 32 12 15 36 12 14 28 + D ch v 58 17 27 47 21 13 46 - % ñô th hoá 73 36 44 77 22 28 51 - T c ñ ñô th hoá 1,4 3,8 2,7 3,2 1 1,2 - Ngu n :Báo cáo phát tri n con ng ưi 1995 – Ngân hàng Th gi i Tr ưng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Kinh t Tài nguyên Môi tr ưng . 31
35. Bng 2. Ch s phát tri n con ng ưi c a c n ưc và t ng vùng Vi t Nam n ăm 1995 T l T l GDP/1 Ch Ch Ch s Tu i Ch bi t ch ñi h c ng ưi s s pt con Vùng th s ng. l n 6 -23 ($, giá tu i giáo ng ưi (n ăm) GDP (%) tu i (%) 95, PPP) th dc (HDI) C n ưc 67,0 86,8 51,5 1503,7 0,70 0,75 0,26 0,57 Tây B c 66,1 78,0 42,3 877,9 0,68 0,66 0,13 0,49 ðông B c 66,1 84,1 51,1 901,6 0,69 0,73 0,15 0,52 ðB B c B 67,3 92,1 59,5 1641,6 0,70 0,81 0,29 0,60 Bc Tr.B 65,4 88,4 54,1 1035,8 0,67 0,77 0,18 0,54 DHM.Trung 65,0 87,7 50,1 1268,6 0,67 0,75 0,22 0,55 Tây Nguyên 61,9 71,9 56,2 924,5 0,61 0,67 0,15 0,48 ð.Nam B 69,1 89,1 48,5 3052,2 0,73 0,76 0,55 0,68 ðBSCL 66,0 84,4 44,1 1337,4 0,68 0,71 0,23 0,54 Năm 1995: áp d ng ph ươ ng pháp tính toán HDI trên, VN có h s HDI là 0,57 (g n bng m c c a Trung Quc n ăm 1992, nh ưng v n kém v GDP/ng ưi). D ki n n ăm 2020: VN tr thành m t n ưc công nghi p, có HDI nh ư Hàn Quc hi n nay. T ăng m c dinh d ưng BQ t 2250 ñ n 3000 Kcalo/ng/ng, xoá tình tr ng suy dinh d ưng c a tr em 2.3. PHÁT TRI N B N V NG VÀ B O V MÔI TR ƯNG VI T NAM 2.3.1. ðc ñim phát tri n kinh t Vi t Nam - Trình ñ phát tri n kinh t xã h i Vi t Nam hi n nay thu c các n ưc trung bình th p, m i ñang b t ñ u quá trình công nghi p hoá. - N n kinh t Vi t Nam hi n còn ph thu c nhi u vào các ngu n l c t nhiên, nh ưng nó ñang b xu ng c p nghiêm tr ng. Khác v i Philipin và Thái Lan, b t ñ u công nghi p hoá, c ơ s tài nguyên thiên nhiên hãy còn l n và m nh. ðiu ñó cho phép h th c hi n chi n l ưc "t ăng tr ưng tr ưc, thu d n sau". - ði v i các n ưc trong khu v c khi h g n k ng ưng sinh thái thì n n công nghi p c a h ñã c t cánh khá lâu, có m t ngu n v n nhân t o t ươ ng ñi, cho phép h ñu t ư khá nhi u vào vi c ph c h i môi tr ưng (t cu i n ăm 80 c a th k XX). Trái l i, Vi t Nam ñang g n k c hai ng ưng: nghèo kh và sinh thái - 2 ch s mà n u v ưt qua các ch c n ăng môi tr ưng s b t n th t v ĩnh vi n, ph n l n s c ch u ñ ng và kh n ăng ph c h i c a thiên nhiên s không còn. Tr ưng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Kinh t Tài nguyên Môi tr ưng . 32
36. Do v y ñiu ki n n ưc ta hi n nay không th th c hi n chi n l ưc "phát tri n tr ưc, thu d n sau" ñưc và ñ ñ t ñưc m c thu nh p trung bình nh ư mong mu n trong vòng hai ba th p niên t i, Vi t Nam ph i ñ ng th i ñ u t ư vào phát tri n các ngành kinh t và ph c h i các ngu n l c t nhiên, b o v môi tr ưng. 2.3.2. Tình hình ô nhi m môi tr ưng Vi t Nam - Ô nhi m môi tr ưng do phát tri n công nghi p Các c ơ s công nghi p n ưc ta ñưc t p trung thành các khu công nghi p các thành ph l n, nh ư: thành ph H Chí Minh có g n 400 xí nghi p, Hà N i có g n 300 xí nghi p, H i Phòng có 122 xí nghi p; khu công nghi p hoá ch t Vi t Trì, Lâm Thao (Phú Th ), Biên Hoà ( ðng Nai), gang thép Thái Nguyên, nhi t ñin Ninh Bình ða s các cơ s có quy mô nh , công ngh còn l c h u và ch y theo m c ñích kinh t là chính, ch ưa chú tr ng ñ n các gi i pháp b o v môi tr ưng; ñó chính là nh ng ngu n gây ô nhi m môi tr ưng. Bng 3: Tình hình b i, khí th i ñ c h i m t s c ơ s công nghi p Vi t Nam Cơ s s n xu t Yu t Nng ñ Vưt tiêu chu n MT 3 Than Qu ng Ninh Bi ch a SiO 2 200 mg/m 5 l n Hoá ch t Vi t Trì Bi h ơi 666 0,8 mg/m 3 5 l n 3 Phân ñm B c Giang Khí NH 3 100 mg/m 5 l n c quy H i Phòng Hơi chì 0,186mg/m 3 16 l n 3 Xi m ăng H i Phòng SO 2 0,13 mg/m 13 l n 3 Superphotphat Lâm Thao SO 3 0,3 mg/m 15 l n - Ô nhi m môi tr ưng do ho t ñ ng s n xu t nông nghi p Vit Nam vùng nhi t ñ i có nhi u m ưa bão nên các quá trình suy thoái di n ra vi t c ñ c c l n n u ph ươ ng th c khai thác không h p lý. + R ng t nhiên b khai thác quá m c nên di n tích gi m nhanh, ch t l ưng ki t qu . T l che ph ch còn trên 30% có n ơi nh ư S ơn La, Lai châu ch còn 10%. Trong s rng còn l i r ng giàu ch có 10%, r ng trung bình kho ng 22-24%. Do s c ép c a s n xu t nông nghi p và ch tr ươ ng ñy m nh nuôi tôm xu t kh u, di n tích r ng tràm và r ng ng p m n b phá ho i nghiêm tr ng. Ch sau 20, n ăm di n tích các lo i r ng này ch còn 37% và tr l ưng còn 20%. + R ng ñ u ngu n b khai phá do nh ng nhu c u xây d ng, s n xu t và sinh ho t gây nh h ưng l n ñ n ch ñ dòng ch y và gây thoái hoá ñt. Toàn qu c ñã có h ơn 13 tri u ha ñ t b thoái hoá, l ưng ñ t r a trôi hàng n ăm 120-150 t n/ha ñ t có ñ d c 20- 22 ñ, gây b i l p dòng sông, c a bi n, mùa khô mt n ưc. Tr ưng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Kinh t Tài nguyên Môi tr ưng . 33
37. + Các bi n pháp k thu t áp d ng và công ngh sinh h c t o ra s khai thác ñt quá năng l c t nhiên. Vi c s d ng phân hoá h c và thu c tr sâu ñang khá ph bi n trong ph ươ ng th c canh tác hi n nay n ưc ta ñã gây nh h ưng l n ñ n các h sinh thái nông nghi p và nhi u khi làm nhi m ñ c c các ngu n th c ph m. Hàng n ăm n ưc ta s d ng kho ng t 15.000 ñ n 25.000 t n thu c b o v th c v t. Do qu n lý và s d ng ch ưa t t gây ra ô nhi m. Ô nhi m môi tr ưng do phát th i các ch t khí nh ư CH 4 t phân h u c ơ, t ru ng ng p n ưc, NO 2 và NO t phân ñ m hoá h c, CO 2 và các lo i khí ñc khác do ñ t các sn ph m sinh h c, các ph th i nông nghi p và do ñt r ng làm n ươ ng r y Theo ưc tính, các ho t ñ ng nông nghi p Vi t Nam v n duy trì m c hàng n ăm c a l ưng phát th i CH 4 và NO 2 s vào kho ng 4% ñ n 6%. - Ch t th i t các ngành s n xu t và d ch v khác Ch t th i t các ngành s n xu t và d ch v khác cùng v i ho t ñ ng sinh s ng còn l c hu và th p kém là nh ng nguyên nhân quan tr ng gây ô nhi m môi tr ưng ngày càng nng n Tc ñ ñô th hoá nhanh làm gi m di n tích cây xanh, m t n ưc, t ăng nhi t ñ không khí. Riêng giao thông ñô th ñã góp h ơn 90% l ưng phát th i CO 2, h ơn 60% NO, 50% các ch t h u c ơ và trên 40% các ch t ñ c h i khác. H u h t các b nh vi n ñ u không x lý ch t th i tr ưc khi ñưa ch t th i ra môi tr ưng. Ch t l ưng và hi u su t c a h th ng thoát n ưc ñô th ngày càng kém do nhi u ch t th i r n không ñưc thu gom mà th i vào h th ng tiêu thoát n ưc m t. 2.3.3. Nguyên nhân c ơ b n gây ô nhi m và suy thoái môi tr ưng - Ch ưa có chi n l ưc và k ho ch c th v khai thác, s d ng các ngu n tài nguyên thiên nhiên. Các ho t ñ ng phát tri n ch coi tr ng ñ n t ăng tr ưng kinh t , ch ưa chú ý ñn vi c gi i quy t các nh h ưng x u ñ n môi tr ưng. - Nhi u ho t ñ ng kinh t ñã gây t n h i, tàn phá tài nguyên và môi tr ưng do ch ưa nh n th c ñ y ñ v phát tri n b n v ng. - Thi u t ch c h p lý và ñng b các c ơ quan qu n lý môi tr ưng; trong th i gian dài không có c ơ quan nghiên c u và qu n lý c a Nhà n ưc v môi tr ưng và bo v nó. - Thi u h th ng hoàn ch nh lu t pháp v môi tr ưng; s ràng bu c v trách nhi m pháp lý ñi v i môi tr ưng còn ch ưa c th , rõ ràng; hi u l c ho t ñ ng c a các ch tài v l ĩnh v c b o v môi tr ưng trong h thng pháp lu t còn r t h n ch . - S bùng n dân s n ưc ta trong th i gian g n ñây ñã ñy nhanh t c ñ khai thác các ngu n tài nguyên thiên nhiên, làm c n ki t ngu n tài nguyên và gây ô nhi m, suy thoái môi tr ưng s ng. Tr ưng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Kinh t Tài nguyên Môi tr ưng . 34
38. - Nh n th c v môi tr ưng, b o v môi tr ưng và giáo d c trong dân chúng, k c các cán b có trách nhi m ho ch ñ nh chính sách các c p, các cán b qu n lý còn r t hn ch . - Vi t Nam ñã ban hành lu t v “ B o v môi tr ưng” nh ưng c n có th i gian và bi n pháp t ươ ng x ng. H th ng c ơ quan qu n lý Nhà n ưc v môi tr ưng ñã ñưc cng c m t b ưc Các nghiên c u và ch ñ o ch ưa có s liên k t, quy ho ch ñ ng b cho tri n khai 2.3.4. V n ñ b o v môi tr ưng và phát tri n b n v ng Vi t Nam Năm 1986, v i s h p tác c a các chuyên gia c a Hi p h i qu c t b o v thiên nhiên (IUCN), các nhà khoa h c Vi t Nam ñã so n th o chi n l ưc quc gia bo v thiên nhiên (NCS). Tháng 12 n ăm 1990, Chính ph Vi t Nam và Ch ươ ng trình Phát tri n c a Liên h p qu c (UNDP) t ch c h i th o qu c t v môi tr ưng và phát tri n Vi t Nam. D a vào k t qu c a h i th o, m t k ho ch hành ñng qu c gia (NAP), h th ng các chính sách v môi tr ưng ñã ñưc ñ xu t nh m ng phó v i nh ng thách th c v môi tr ưng Vi t Nam hi n nay. Ngày 8/7/1993, ði h i toàn qu c c a Hi b o v thiên nhiên và môi tr ưng Vi t Nam ñã ra tuyên b 10 ñim c ơ b n sau ñây: 1. Hi n nay v n ñ b o v môi trưng ñã tr thành v n ñ c p bách c a c ng ñ ng xã h i loài ng ưi, c a t t c các qu c gia trên trái ñt. Vì v y, loài ng ưi nh t ñ nh ph i ti n t i m t xã h i phát tri n lâu b n, m t l i s ng lâu b n, m t môi tr ưng trong lành, theo các nguyên t c c ơ b n mà Tuyên b Rio - 92 ñã nêu. 2. M c dù có nhi u c g ng, nh ưng do nhi u nguyên nhân, môi tr ưng n ưc ta ñang xu ng c p, ô nhi m ñang gia t ăng tài nguyên thiên nhiên ti p t c b s d ng không hp lý và lãng phí, r t nhi u vi c c n ph i làm ch ưa ñưc làm m t cách tho ñáng. 3. ðt n ưc ta ñang ñ ng tr ưc nh ng tri n vng to l n, thiên nhiên t ươi ñp và tài nguyên phong phú c a n ưc ta s ñưc huy ñ ng nhi u h ơn, t ñó d n ñ n tác ñ ng vào môi tr ưng s gia t ăng và kh n ăng suy thoái môi tr ưng có th s di n ra m nh m nh ư th c t ñã x y ra không ít qu c gia. 4. Ki n ngh v i ð ng và Nhà n ưc, kêu g i nhân dân tránh ñưc các sai l m trong lĩnh v c b o v môi tr ưng, ñưa n ưc ta ti n lên v ăn minh, giàu m nh. 5. Ki n ngh v i Chính ph dành ph n kinh phí tho ñáng cho ho t ñ ng b o v môi tr ưng hàng n ăm, ch ăm lo phát tri n ti m l c và kh n ăng ho t ñ ng th c ti n cho b máy Nhà n ưc v qu n lý môi tr ưng, ñ u t ư m nh cho giáo d c, ñào t o và nâng cao nh n th c v môi tr ưng. 6. Ki n ngh v i Qu c h i s m ban hành Lu t B o v môi tr ưng, xem xét phê chu n nh ng công ưc qu c t v b o v môi tr ưng và hoà nh p v i các n ưc v b o v môi tr ưng. Tr ưng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Kinh t Tài nguyên Môi tr ưng . 35
39. 7. Ki n ngh v i chính quy n các c p hãy xem xét k l ưng v n ñ môi tr ưng m i khi gi i quy t nhng v n ñ phát tri n kinh t - xã h i. 8. Ki n ngh các ñoàn th , các t ch c xã h i và t ng ng ưi hãy tham gia tích c c bo v môi tr ưng, nâng cao trách nhi m giám ñ nh xã h i v m t môi tr ưng. 9. Yêu c u H i ñ ng Trung ươ ng H i, các H i c ơ s , các h i viên tham gia tích c c vào b o v môi tr ưng. 10. Kêu g i các n ưc, các t ch c qu c t , ng ưi Vi t Nam n ưc ngoài, b n bè qu c t tích c c giúp ñ và tham gia b o v môi tr ưng Vi t Nam. K t khi Tuyên b ñưc ñưa ra ñn nay, nhìn chung các ñim trong ñó ñu ñã ñưc ñ c p gi i quy t nhi u c p ñ khác nhau; tuy nhiên trên th c t t t c các ñim ñó ñu c n ph i ti p t c tri n khai m nh m và tri t ñ h ơn n a. 2.3.5. Quan ñim, nguyên tc phát tri n b n v ng Vi t Nam 2.3.5.1. M c tiêu bo v môi tr ưng - Ph n ñ u ñ n n ăm 2020 ñ t t l che ph r ng toàn qu c 50-60% (k c cây công nghi p dài ngày và cây ăn qu ). - Hi n ñ i hoá các quy trình s n xu t công nghi p b ng s d ng công ngh ít ch t th i. Áp d ng các quy ch và bi n pháp k thu t ñ x lý ô nhi m n ưc th i công nghi p các ñô th , ñ m b o n ưc s ch dùng cho dân sinh. X lý t t vi c kh c ph c ô nhi m do ch t th i r n. T ng b ưc ñưa các công ngh cao vào x lý môi tr ưng t sau năm 2010. - ng d ng công ngh sinh h c trong s n xu t phân bón, c i t o gi ng cây con phát tri n n n nông nghi p s ch, gi m thi u ô nhi m môi tr ưng nông thôn. - B o v và tôn t o các c nh quan sinh thái t nhiên, các loài ñng th c v t quý hi m, các ngu n gen quý c a t nhiên. 2.3.5.2. Quan ñim 1. Xây d ng h th ng t ch c h p lý t trung ươ ng ñn c ơ s theo ngành d c v bo v và qu n lý môi tr ưng. ð ng th i c n có h th ng t ch c ñ qu n lý ngành các B và ña ph ươ ng. 2. Th c hi n chính sách ưu tiên ñu t ư theo h ưng sau: - T ăng t l chi ngân sách cho các ho t ñ ng môi tr ưng ñ th c hi n nh ng nhi m v c p bách là: - Khi xây d ng trang b c ơ s v t ch t k thu t cho các ñơn v , m t s khâu, có th ñi th ng vào trình ñ tiên ti n, b qua giai ñon ñ u t ư ch p vá v i k thu t l c h u, ch ñ l i m t s khâu có th xen k các trình ñ công ngh khác nhau. Tr ưng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Kinh t Tài nguyên Môi tr ưng . 36
40. 3. Xây d ng, ban hành các v ăn b n pháp quy c n thi t v môi tr ưng ñ làm c ăn c và c ơ s pháp lý cho ngành ho t ñ ng. ð c bi t chú ý ñ n vi c b sung các ch tiêu v môi tr ưng trong lu n ch ng kinh t – k thu t c a t ng công trình xây d ng c ơ b n 4. T ch c giáo d c, tuyên truy n nh n th c v môi tr ưng trong toàn xã h i, ñưa ni dung ki n th c v môi tr ưng vào ch ươ ng trình h c t p các tr ưng h c và thông tin ñi chúng. 2.3.5.3. ðnh h ưng ðnh h ưng chung Truy n th ng lâu ñ i v phát tri n b n v ng và b o v môi tr ưng c n ph i ñưc phát huy vì nh ng lý do sau: - Vi c l a ch n và phát tri n có k t qu nh ng công ngh thích h p cho nông nghi p và th công nghi p. Các công ngh này th ưng tiêu t n ít n ăng l ưng; s d ng năng l ưng c a m t tr i, tìm ñưc nguyên li u t i ch ho c g n n ơi s n xu t; s d ng, tái ch các ph th i, ph ph m c a quá trình s n xu t, tiêu dùng. - S t o l p nên nh ng giá tr v ăn hoá, ñ cao s tôn tr ng lao ñ ng s n xu t, ti t ki m trong tiêu th và s d ng tài nguyên, không can thi p thô b o vào s cân b ng, hài hoà c a thiên nhiên. - M t h th ng xã h i phát tri n tinh th n ñoàn k t, t ươ ng tr trong nhân dân, t o nên kh n ăng huy ñ ng s c ng ưi, s c c a t cá nhân và c ng ñ ng ñ m b o cho nh ng vi c công ích. Gia ñình và v ăn hoá làng xã là m t th ch r t có hi u l c trong vi c ti n hành các ho t ñ ng vì l i ích lâu dài, môi tr ưng s ng chung. V ñ nh h ưng qu n lý môi tr ưng t nhiên - Nâng cao nh n th c toàn din v môi tr ưng. - Hoà nh p các m c tiêu môi tr ưng vào các d án và k ho ch ngành kinh t sau năm 2000, y u t môi tr ưng có v trí là ch tiêu b n v ng c a phát tri n. - Ti n d n ñ n vi c x lý các h u qu môi tr ưng do các ho t ñ ng kinh t xã h i mang l i t i vi c phòng ng a các h u qu - Xây d ng ti p và hoàn thi n vi c ñánh giá tác ñ ng môi tr ưng c a các chính sách kinh t v ĩ mô ñ qu n lý và khai thác có hi u qu và b n v ng các tài nguyên. - Hi n th c hoá vi c ñánh giá môi tr ưng các d án ñu t ư t m c qu c gia b ng các ch tiêu kinh t ñ b sung vào quy trình ki m toán ñ u t ư. Ph n ñ u ñ n n ăm 2010 s d ng các công c tài chính ñ ñiu ti t các ho t ñ ng ñ n môi tr ưng. - ðư a h th ng quan tr c môi tr ưng vào th c thi v i s ph i h p ch t ch c a Tng c c Th ng kê. Xây d ng h th ng thông tin môi tr ưng th ng nh t có th n i mng v i qu c t . Tr ưng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Kinh t Tài nguyên Môi tr ưng . 37
41. V ñ nh h ưng qu n lý môi tr ưng xã h i - T ăng c ưng các ho t ñ ng qu c gia ñ ki m soát và h n ch gia t ăng dân s và các ho t ñ ng có tính ch t tàn phá t nhiên c a t ng vùng. - Ph n ñ u th c hi n chi n l ưc gi i quy t vi c làm b ng các chính sách t ng h p v thu nh p, phát tri n nông thôn công nghi p hoá. ð m b o ch có 10-15% lao ñng nông thôn làm vi c thu n nông, d ưi 5% tình tr ng th t nghi p và không có ng ưi th t nghi p hoàn toàn. - V n ñ bình ñng ph i ñưc ti p nh n t nhi u khía c nh khác nhau nh ư: trong c ơ hi vi c làm, vi c h ưng các phúc l i xã h i nh t là các vùng khác nhau. Có bi n pháp tài chính gi m t i ña chênh l ch thu nh p c a các nhóm ng ưi trong xã h i. - T o c ơ h i và khuy n khích t i ña phát tri n trí tu c a các t ng l p tr , m r ng ph m vi tham gia ñào t o b ng các ngu n v n khác nhau k c t ư nhân ñ ti p thu công ngh m i ñáp ng nhu c u xã h i, gi m thi u vi c n y sinh nh ng ung nh t c a xã h i do kém hi u bi t và m t lòng tin vào t ươ ng lai phát tri n. 2.3.5.4. Nh ng gi i pháp t ng h p nh t ñ ñm b o phát tri n lâu b n trong ñiu ki n công nghi p hoá c a Vit Nam - Th c hi n vi c ki n toàn h th ng b máy qu n lý Nhà n ưc v môi tr ưng v i ch c n ăng và trách nhi m rõ ràng, có quy ch ñ u t ư và giám sát ch t ch ho t ñ ng c a t ch c này. G n vi c xây d ng chi n l ưc qu c gia v BVMT cho giai ñon công nghi p hoá, hi n ñ i hoá v i chi n l ưc công nghi p hoá v kinh t xã h i ñ m b o phát tri n nhanh m nh nh ưng b n v ng v m t môi tr ưng. Th c hi n ñy ñ Lut BVMT có ch ñ x ph t nghiêm minh ñi v i các vi ph m. - Có k ho ch dài h n và t ch c các nghiên c u t ng h p v kinh t môi tr ưng ñc bi t là cho t ng giai ñon công nghi p hoá, hi n ñ i hoá ñ t n ưc. - Thi t l p m i quan h mang tính l ng ghép trong nghiên c u và phát tri n c a các cơ quan qu n lý v ĩ mô v kinh t và môi tr ưng, hoàn ch nh h th ng thông tin v môi tr ưng, th ch hoá vi c ñiu tra môi tr ưng trong n i dung ñiu tra c ơ b n v i vai trò ñu m i c a c ơ quan th ng kê các c p. - ðu t ư thích ñáng cho các ho t ñ ng b o v môi tr ưng m c 1% GDP, trong ñó th c hi n ngay các d án môi tr ưng các khu v c tr ng ñim nh ư Hà N i, H i phòng, TP H Chí Minh, khu công nghi p Biên Hoà, Vi t Trì, Qu ng Ninh, các khu v c r ng ñu ngu n và c a sông ven bi n. Tr ưng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Kinh t Tài nguyên Môi tr ưng . 38
42. TÓM T T CH ƯƠ NG II 1) Phát tri n kinh t và môi tr ưng có m i quan h ch t ch v i nhau. ð ti n hành các ho t ñ ng phát tri n kinh t thì vic khai thác, s d ng các ngu n tài nguyên thiên nhiên là c n thi t c ũng nh ư vi c th i các ch t th i vào môi tr ưng là không th tránh kh i. 2) H th ng môi tr ưng có vai trò to l n trong phát tri n kinh t . Môi tr ưng chính là n ơi ch a ñ ng, ñ ng hoá ch t th i, là n ơi cung c p tài nguyên và thông tin cho phát tri n kinh t và là không gian s ng c a con ng ưi. 3) Có nhi u quan ñim k t h p gi a môi tr ưng và phát tri n, trong ñó quan ñim phát tri n b n v ng hi n ñưc coi là quan ñim khoa h c nh t, phù h p v i xu th phát tri n c a th i ñ i. 4) Phát tri n b n v ng ñưc thi t l p trên n n t ng công b ng gi a cùng m t th h và công b ng liên th h v i hai mô hình là mô hình b n v ng m c th p và mô hình bn v ng m c cao. ðiu ki n và nguyên t c phát tri n b n v ng là nh ng v n ñ c n ñưc chú ý trong quá trình phát tri n. M c ñ b n v ng c a s phát tri n có th ñưc ph n ánh qua ch s phát tri n con ng ưi HDI. 5) Phát tri n kinh t và b o v môi tr ưng Vi t Nam ñang g p nhi u thách th c nh ư tình tr ng c n ki t tài nguyên, v n ñ ô nhi m môi tr ưng ð có th ñ t ñưc s phát tri n b n v ng thì Vi t Nam c n có nh ng quan ñim, ñ nh h ưng phù h p và c n th c hi n nh ng gi i pháp t ng h p. CÂU H I CH ƯƠ NG II 1. Hãy cho bi t nh ng tác ñ ng c a ho t ñng kinh t ñ n môi tr ưng t nhiên? 2. Hãy trình bày vai trò c a môi tr ưng t nhiên trong quá trình phát tri n kinh t ? 3. Phát tri n b n v ng là gì? Hãy trình bày mô hình phát tri n b n v ng m c th p và mô hình phát tri n b n v ng m c cao? 4. Hãy trình bày các nguyên t c phát tri n b n v ng? 5. Hãy cho bi t th ưc ño c a phát tri n b n v ng? 6. Hãy cho bi t Vi t Nam ñang g p ph i nh ng khó kh ăn, thách th c gì trong phát tri n kinh t và b o v môi tr ưng? Tr ưng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Kinh t Tài nguyên Môi tr ưng . 39
43. Ch ươ ng III KINH T TÀI NGUYÊN CÓ TH TÁI T O 3.1. LÝ THUY T CHUNG V KINH T TÀI NGUYÊN CÓ TH TÁI T O 3.1.1. ðc ñim ngu n tài nguyên có th tái t o - Tr l ưng có th thay ñ i, t ăng ho c gi m so v i tr l ưng ban ñ u nh t ñ nh và không th t ăng quá s c ch a c a môi tr ưng. - Có th b c n ki t n u không ñưc qu n lý khai thác h p lý. Ví d , ngu n cá mt s vùng bi n không ñưc qu n lý ch t ch thì các ng ư dân khai thác t do có th s dng các ph ươ ng ti n khai thác mang tính h y di t nh ư dùng mìn ñánh cá ñã làm ch t không ch cá mà c các sinh v t khác trong vùng. - S t ăng tr ưng c a m t loài ph thu c r t nhi u vào h sinh thái mà chúng t n t i. Các loài trong m t h sinh thái tác ñ ng qua l i l n nhau ph c v cho s t n t i c a t nhiên (loài này là th c ăn c a loài kia). Nh ưng khi nghiên c u v t i ưu s d ng tài nguyên chúng ta ch áp d ng nghiên c u trên m t loài. - Các lo i tài nguyên có th tái t o khác nhau nên s d ng t i ưu m i ngu n s khác nhau. 3.1.2. M i quan h gi a phát tri n b n v ng và tài nguyên tái t o Năng su t b n v ng là n ăng su t khai thác tài nguyên ñúng b ng m c t ăng tr ưng ca tài nguyên ñó. Ví d , xét trên m t loài cá v i tr l ưng ñ u n ăm là 1000 con. Loài cá này t ăng tr ưng v i t c ñ là 10% m t n ăm, ngh ĩa là cu i n ăm tr l ưng c a loài cá này là 1100 con. N u cu i n ăm ñó chúng ta thu ho ch 100 con còn ñ l i 1000 con, n ăm sau c ũng vi t c ñ t ăng tr ưng 10%, l i khai thác 100 con d l i 1000 con c nh ư v y thì lưng cá thu ho ch 100 con hàng n ăm ñưc g i là n ăng su t b n v ng. Ngh ĩa là m c khai thác b ng ñúng m c t ăng tr ưng c a loài. Trên th c t , h u h t quá trình t ăng tr ưng c a 1 loài (cá, g ) theo quy lu t t nhiên (hình 3.1) thì lúc ñu t ăng tr ưng nhanh d n ñ t ñ n t c ñ t ăng tr ưng c c ñ i, sau ñó s cá th c a loài t ăng t o ra s c nh tranh nhau v th c ăn, nơi c ư trú, do v y t c ñ tăng tr ưng c a loài ch m d n. B i v y vi c khai thác t i ñúng th i ñim t c ñ t ăng tr ưng ñ t c c ñ i s ñ t ñưc s n l ưng cao nh t. T i ñây m c khai thác b ng m c tăng tr ưng g i là n ăng su t b n v ng c c ñ i (MSY). Chúng ta c ũng ph i chú ý r ng nu khai thác m c n ăng su t b n v ng c c ñ i MSY thì không nh t thi t kho ng th i gian ph i là 1 n ăm mà có th l n h ơn ho c nh h ơn 1 n ăm tu ỳ thu c t ng loài c ũng nh ư tu ỳ thu c vào h sinh thái mà loài ñó t n t i. Tr ưng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Kinh t Tài nguyên Môi tr ưng . 40
44. Mt khác khi khai thác ngu n tài nguyên có th tái t o t i m c n ăng su t c c ñi bn v ng MSY ñưc g i ý khai thác nh ưng trên th c t vi c khai thác và ph c h i các ngu n tài nguyên này còn ph thu c vào nhi u y u t nh ư các y u t t nhiên, các ti n b khoa h c k thu t, quy n s h u tài nguyên (s h u t ư nhân hay s h u công c ng hay tài nguyên vô ch ), l i nhu n c a ng ưi khai thác. Tr l ưng X Xmax Xmin 0 Th i gian Hình 3.1. Ví d v s t ăng tr ưng m t loài cá theo th i gian 3.2. CÁC MÔ HÌNH KINH T S D NG T I ƯU TÀI NGUYÊN CÓ TH TÁI T O 3.2.1. Mô hình kinh t tài nguyên ñt 3.2.1.1. Khái ni m v tô Tô là giá tr c a tài nguyên ñt tham gia vào s n xu t mt s n ph m Ví d : g i P là giá c a mt lo i s n ph m ñưc s n xu t trên m t di n tích ñ t nào ñó; C là chi phí s n xu t c a mt ñơ n v s n ph m. C là các y u t ñ u vào trong s n xu t, bao g m công lao ñ ng, các nguyên li u, n ăng l ưng tính trên m t ñơn v s n ph m. Ph n chênh l ch gi a giá P và C ñưc g i là tô. Trong th c t , có th tính tô trên mt ñơn v di n tích. ðôi khi tô c ũng ñưc tính là chênh l ch c a s n ph m trung bình (AP) tr ñi chi phí trung bình (AC). Nh ư v y khi m t ch ñ t thuê lao ñng ñ s n xu t trên m nh ñ t c a mình, sau khi ñã tr các chi phí ñ u vào và tr công lao ñ ng, ph n còn l i là tô s thu c v ch ñ t. ð ñơn gi n chúng ta gi ñ nh r ng các chi phí v t ch t b ng 0, ñ thu ñưc tô t i ña thì ch ñ t ph i thuê bao nhiêu lao ñng là thích h p? Gi ñ nh m t ch ñ t s h u 150 ha và thuê 10 lao ñng v i giá c a lao ñ ng là 100 thùng/lao ñng. T ng s n l ưng thu ñưc là 1800 thùng lúa m ỳ, s n l ưng trung bình /lao ñng là AP = 1800/10 = 180 thùng/lao ñng. Nh ư v y ph n tô mà ch ñ t thu ñưc là 800 thùng. Nh ưng n u ch ñ t thuê 11 lao ñng và s n l ưng thu ñưc là 1900 Tr ưng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Kinh t Tài nguyên Môi tr ưng . 41
45. thùng, s n l ưng trung bình/lao ñng b ng 1900/11=173 thùng và ph n tô mà ch ñ t nh n ñưc là 1900-1100=800 thùng. Sn ph m biên c a lao ñ ng th 11 b ng (1900-1800)/(11-10) = 100 thùng , b ng vi chi phí biên c a vi c thuê thêm lao ñng th 11. Nh ư v , v i m t di n tích ñ t c ñnh thì vi c thuê 11 lao ñng là t i ña hoá tô c a ch ñ t (MP=MC). Hình 3.2. cho th y: s n ph m trung bình là ñưng d c xu ng, s n ph m biên MP cũng là ñưng d c xu ng. Khi ch ñ t tr công lao ñ ng 100 thùng/lao ñng v i gi ñnh m i chi phí khác b ng 0 thì tô mà ch ñ t thu ñưc tô là ph n di n tích n m abcd hay di n tích n m d ưi ñưng MP (trong tr ưng h p thuê 11 lao ñng) và là di n tích ab’c’d’ (trong tr ưng h p thuê 10 lao ñng). thùng/lao ñng d' c' 180 c 173 d a b' b Lương/l ñ 100 MP AP 0 1011 Lao ñng Hình 3.2. Tô ñưc th hi n thông qua s n ph m * Chúng ta c ũng có th bi u di n tô d ưi d ng giá tr : $ MC a P MR tô i 0 q Q(sn l ưng) Hình 3.3. Tô ñưc th hi n thông qua giá tr Tr ưng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Kinh t Tài nguyên Môi tr ưng . 42
46. Trong cách bi u di n này, MC là chi phí biên c a s n xu t lúa m ỳ mà ch ñ t ph i tr cho vi c thuê lao ñng. P là giá s n ph m. Ch ñ t s s n xu t ñ t i ña hoá tô t i ñim P = MR = MC, ngh ĩa là t i m c s n l ưng q. Ta có doanh thu TR= P*q = di n tích hình 0Paq. Trong ñó chi phí là di n tích hình 0iaq n m d ưi ñưng MC. Tô mà ch ñ t nh n ñưc là di n tích ipa. 3.2.1.2. M t s quan ñim v tô và hi u qu s d ng ñ t a) M t s quan ñim v tô * Quan ñim v tô c a Ricardo Ông cho r ng ch t l ưng ñ t khác nhau thì tô khác nhau. Gi s có hai m nh ñ t A và B, m i m nh ñ t có di n tích nh ư nhau là 150 ha, mi ng A màu m , mi ng B kém màu m . Có ngh ĩa là s n ph m biên c a ming ñ t A (MP A) cao h ơn s n ph m biên c a mi ng ñ t B (MP B). Câu h i ñ t ra là: Khi c hai mi ng ñ t ñ u ñưc ñưa vào canh tác, (v n v i gi ñ nh nh ư c ũ là y u t ñ u vào ch là s l ưng lao ñ ng) thì ch ñ t thuê s l ưng lao ñ ng vào m i mi ng ñ t là bao nhiêu ñ ñt ñưc tô cao nh t? V i giá lao ñ ng nh ư nhau MC là 100thùng/lao ñng. T i ña hoá tô theo qui ưc là s n ph m biên c a lao ñ ng b ng chi phí biên c a lao ñ ng: MP A = MC, MP B = MC. Nên N A là s lao ñ ng thuê cho mi ng ñ t A, N B là s lao ñ ng thuê cho mi ng ñt B. sn ph m/l ñ MP B MP A tô A tô B 100 0 0 NB NA Hình 3.4. Tô khác nhau hai mi ng ñ t có ch t l ưng khác nhau Quan ñim Ricardo cho r ng dù ch t l ưng ñ t th p thì ch ñ t v n có th thu ñưc tô còn khi ch t l ưng ñ t x u nh t s không có tô. Nu ch ñ t có nhi u mi ng ñt v i ch t l ưng các mi ng ñ t khác nhau, trên m i mi ng ñ t ch ñ t ñ u có t i ña hoá tô và t ng s tô thu ñưc s là t ng c ng tô thì t t c các m c ñ t b ng t ng tô thu t các mi ng ñ t c ng l i. Tr ưng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Kinh t Tài nguyên Môi tr ưng . 43
47. * Quan ñim v tô c a Kack Mark ða tô chênh l ch: Là kt qu c a n ăng su t khác nhau gi a s ñ u t ư ngang nhau b vào ru ng ñ t. Hay nói cách khác, là l i nhu n mang l i do s d ng các th a ñ t khác nhau v ñ phì và v trí. ða tô chênh l ch I: L i nhu n mang l i do s d ng các th a ñ t khác nhau v ñ phì và v trí. ða tô chênh l ch II: L i nhu n mang l i do trình ñ k thu t thâm canh khác nhau (ñiu ki n v trí và ñ phì nh ư nhau). ða tô tuy t ñ i: Ph n mà ng ưi thuê ñt ph i n p cho ch ñ t trong tr ưng h p không ñu t ư lao ñng, ho c th m chí s n xu t trên nh ng m nh ñ t có ñ phì và v trí kém nh t (Von-thunen & Ricadian cho r ng không có lo i ñ a tô này). b) Nguyên t c v s d ng hi u qu ñ t Nguyên t c s d ng hi u qu ñ t ñai là: s n ph m biên b ng chi phí biên (n u tính theo ñơ n v s n ph m), hay doanh thu biên b ng chi phí biên (n u tính theo giá tr bng ti n). Trong các tr ưng h p ñ t có ch và ñt vô ch thì vi c s d ng, khai thác s khác nhau. ðt có ch ñưc s d ng theo nguyên t c t i ña hoá tô; ñ t vô ch ñưc s d ng cho ñn khi s n ph m trung bình b ng chi phí trung bình, ngh ĩa là s lao ñ ng ñưc s dng vào s n xu t trên ñt vô ch cao h ơn. Khai thác tài nguyên v i m c ñích t ăng lưng s n ph m s n xu t ra mà không quan tâm ñn v n ñ s d ng hi u qu ñ t, s d n ñn s d ng ñ t cho ñ n khi ñt nghèo ki t không còn s n xu t ñưc n a và do v y ng ưi s d ng không quan tâm ñ n b i d ưng ñ t ñ có ñưc tô cao h ơn, d n ñ n ñ t s b suy thoái, c n ki t v ch t. thùng/lao ñng 180 173 t« 100 Lương/l ñ MP AP Lao ñng NPP N 0A Hình 3.5. Tr ưng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Kinh t Tài nguyên Môi tr ưng . 44
48. c) M t s ch tiêu ñánh giá ch t l ưng ñ t ð phì nhiêu c a ñt là thu c tính t nhiên khách quan, là ñc trưng không th tách ri v i khái ni m ñ t. Nó quy t ñ nh ñ c tính có kh n ăng tái t o c a ñ t ñai. Nh nó mà ñt có kh n ăng t o ra m t l ưng l ươ ng th c l n h ơn ñ nuôi s ng con ng ưi. ð phì nhiêu c a ñ t còn là kh n ăng ca ñt cung c p n ưc, ch t dinh d ưng, khoáng và các y u t c n thi t khác cho cây tr ng ñ cây tr ng sinh tr ưng và phát tri n. Có 3 lo i: - ð phì t nhiên: ð phì ñưc hình thành d ưi tác ñ ng c a các y u t t nhiên, ch ưa có tác ñng c a con ng ưi; ñây là c ơ s ñ ti n hành phân h ng, phân lo i ñ t, tính thu và ñnh giá ñt nông nghi p. ð phì t nhiên mà cây tr ng ch ưa s d ng là ñ phì nhiêu ti m tàng. - ð phì nhân t o: Là ñ phì ñưc t o ra do tác ñ ng c a con ng ưi. Nó ph n ánh kh năng tái t o, b i d ưng, nâng cao ch t l ưng ñ t c a con ng ưi. ð phì t nhiên hi u l c là kh n ăng hi n th c c a ñ t cung c p n ưc, th c ăn, ch t vô c ơ và các ñiu ki n s ng khác cho cây tr ng. - ð phì nhiêu kinh t : Là ñ phì mang l i l i ích kinh t c th là c ơ s ñ ñánh giá kinh t ñ t. Nó th hi n t ng h p các m i quan h kinh t trong quá trình s d ng ñ t. d) L i th so sánh trong kinh t ñ t - L i th tuy t ñ i Li th tuy t ñ i v s n xu t mt lo i s n ph m nào ñó c a qu c gia do ñiu ki n t nhiên ñư a l i, c ũng có th là do nhân t o ñưa l i, làm cho vi c s n xu t các lo i hàng hoá, d ch v các vùng ñó, n ưc ñó có giá r h ơn các vùng và n ưc khác. Li th tuy t ñ i là c ơ s ban ñ u cho th ươ ng m i qu c t . - L i th t ươ ng ñi (l i th so sánh) Thuy t l i th t ươ ng ñi do David Ricardo ñưa ra n ăm 1817. Mi n ưc, m i vùng khác nhau có các l i th v m t s lo i s n ph m này nh ưng l i không có l i th v s n xu t m t s lo i s n ph m khác (liên h mô hình tô c a Von- thunen). 3.2.1.3. Th tr ưng ñt ñai
    ðc ñim c a th tr ưng ñ t ñai - Cung c a ñ t ñai xét trên t ng th là không ñi (hoàn toàn không co dãn). - Do v trí không th thay ñ i cho nên giá ñt không nh ng ph thu c vào ch t lưng, ñ phì mà còn ph thu c vào v trí ñ t ñai. - Là th tr ưng ñ u vào, th tr ưng t ư li u s n xu t cho nên hi n t ưng cho thuê ñt chính là cho thuê quy n s d ng ñ t ñai. - Là th tr ưng ñ u vào và th tr ưng t ư li u s n xu t không th thay th . Tr ưng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Kinh t Tài nguyên Môi tr ưng . 45