Dự báo tác động của hiệp định Đối tác xuyên Thái Bình dương tới đầu tư trực tiếp nước ngoài tại Việt Nam

Nội dung text: Dự báo tác động của hiệp định Đối tác xuyên Thái Bình dương tới đầu tư trực tiếp nước ngoài tại Việt Nam

1. Tp chí Khoa h c HQGHN: Kinh t và Kinh doanh, T p 32, S 1 (2016) 1-10 NGHIÊN CỨU D báo tác ng c a Hi p nh i tác xuyên Thái Bình D ư ng ti u t ư tr c ti p n ưc ngoài t i Vi t Nam Phùng Xuân Nh , Nguy n Th Minh Ph ư ng * i h c Qu c gia Hà N i, 144 Xuân Th y, C u Gi y, Hà N i, Vi t Nam Tóm t ắt Hi p nh i tác xuyên Thái Bình D ư ng (TPP) là m t trong nh ng hi p nh th ư ng m i t do (FTA) th h m i tham v ng, toàn di n và sâu r ng nh t t tr ưc n nay, góp ph n thúc y dòng v n u t ư tr c ti p nưc ngoài (FDI) vào các n ưc thành viên, trong ó có Vi t Nam. Bài vi t d báo tác ng c a TPP t i dòng vn FDI vào Vi t Nam và ư a ra m t s gii pháp t ng c ưng thu hút FDI vào Vi t Nam khi tham gia TPP. Nh n ngày 24 tháng 2 n m 2016, Ch nh s a ngày 03 tháng 3 n m 2015, Ch p nh n ng ngày 28 tháng 3 n m 2016 T khóa: Hi p nh i tác xuyên Thái Bình D ư ng (TPP), u t ư tr c ti p n ưc ngoài (FDI), Vi t Nam. 1. Tác động c ủa FTA tới dòng v ốn FDI * tip c n th tr ưng khu v c và toàn c u; s thích ca ng ưi tiêu dùng n i a và cu trúc th 1.1. Các y u t c a n ưc ti p nh n u t ư tác tr ưng. V i m c ích tìm ki m ngu n l c, nhà ng ti dòng v n FDI u t ư quan tâm n ngu n tài nguyên thiên nhiên; ngu n nhân l c; trình công ngh và Theo UNCTAD (1998), m t nhà u t ư c s h t ng c a n ưc ti p nh n. V i m c ích nưc ngoài khi l a ch n a im u t ư s tìm ki m hi u qu thì lư ng, n ng su t lao quan tâm n 3 nhóm y u t chính ca n ưc ng, các chi phí khác nh ư v n chuy n, liên l c, ti p nh n, bao g m y u t chính sách, y u t sn ph m trung gian và m ng l ưi doanh kinh t và y u t kinh doanh [1]. nghi p khu v c là các y u t quan tr ng [1, 2]. Các y u t chính sách liên quan n n nh Cu i cùng, các y u t kinh doanh nh ư xúc kinh t , chính tr và xã h i; quy nh v gia ti n u t ư, khuy n khích u t ư, chi phí không nh p và ho t ng; i x v i doanh nghi p chính th c (do tham nh ng và th t c hành nưc ngoài; chính sách c nh tranh; chính sách chính ) c ng là nh ng y u t tác ng n tư nhân hóa; chính sách th ư ng m i và các hi p quy t nh c a nhà u t ư n ưc ngoài. nh FDI qu c t . Các y u t kinh t ưc phân lo i d a vào 1.2. Tác ng c a FTA ti dòng v n FDI mc ích ca FDI. V i m c ích tìm ki m th tr ưng, nh ng y u t ưc quan tâm bao g m: Liên k t kinh t khu v c nói chung và FTA quy mô c a th tr ưng và thu nh p bình quân nói riêng có th tác ng ti các y u t nh u ng ưi; t c gia t ng th tr ưng; kh n ng hưng n u t ư, qua ó tác ng ti lu ng vn FDI vào các n ưc thành viên. M c tác ___ ng ph thu c vào ph m vi và sâu c a cam * Tác gi liên h . T.: 84-1232032009 Email: phuongntm.ueb vnu.edu.vn kt h i nh p ó. Ngày nay, các FTA th h m i 1
2. 2 P.X. Nh , N.T.M. Ph ươ ng / Tp Khoa h c HQGHN: Kinh t và Kinh doanh, T p 32, S 1 (2016) 1-10 vi m c h i nh p kinh t sâu, ph m vi cam các doanh nghi p có xu h ưng m r ng s n kt r ng s nh h ưng t i lu ng v n FDI thông xu t b ng cách xây d ng m i ho c mua l i và qua nhi u kênh khác nhau (Hình 1). sáp nh p các c s hi n có, do ó làm t ng Tr ưc h t, cam k t xóa b thu quan và t o dòng v n FDI [3]. thu n l i hóa th ư ng m i trong FTA tác ng Cu i cùng , b n thân vi c ký k t FTA gi a tr c ti p n y u t kinh t thông qua m r ng các qu c gia có vai trò nh ư m t s m b o v th tr ưng và gi m chi phí s n xu t. Các hàng mt môi tr ưng chính tr và th ch t t h n, rào th ư ng m i ưc xóa b hình thành nên giúp gia t ng ni m tin c a nhà u t ư n ưc mt th tr ưng khu v c l n h n so v i th ngoài và c i thi n dòng v n FDI vào các n ưc tr ưng n i a tr ưc ó. Tham gia FTA c ng thành viên [6]. Nh ư v y, có th th y FTA là mang l i l i ích v t ng tr ưng kinh t và gia mt y u t quan tr ng trong vi c thúc y lu ng tng thu nh p cho các n ưc thành viên, d n n vn FDI. m r ng h n n a quy mô c a th tr ưng [3, 4]. Bên c nh ó, FTA làm gi m chi phí v n chuy n và s n xu t, thúc y s d ch chuy n sn ph m 2. Nh ững n ội dung chính c ủa TPP tác động t ới trung gian và s n ph m cu i cùng gi a công ty FDI vào Vi ệt Nam m n ưc u t ư và chi nhánh n ưc ngoài t n ưc ti p nh n, thúc y FDI gi a các n ưc TPP g m 30 ch ư ng, không ch c p n thành viên [5, 6]. ây là các yu t hp d n i các v n truy n th ng nh ư hàng hóa, d ch v , vi FDI nh m tìm ki m th tr ưng và tìm ki m u t ư mà c các v n m i nh ư c nh tranh, hi u qu . doanh nghi p nhà n ưc, s h u trí tu , mua s m Th hai , cam k t m c a d ch v tác ng chính ph Ngay trong các l nh v c truy n tr c ti p n y u t chính sách, lo i b rào c n th ng, m c h i nh p c ng sâu h n so v i thâm nh p th tr ưng cho các nhà u t ư n i các FTA tr ưc ó. Chính s khác bi t c a TPP kh i. S phát tri n c a th tr ưng d ch v có th ã t o ra nhi u y u t h p d n, thu hút doanh gián ti p làm gi m chi phí cho doanh nghi p nghi p FDI u t ư vào th tr ưng TPP. ho t ng t i khu v c (y u t kinh t ), c i thi n môi tr ưng kinh doanh (y u t kinh doanh), to 2.1. V th ươ ng m i hàng hóa iu ki n thu n l i cho các doanh nghi p m Trong các FTA ã ưc ký k t n nay, rng u t ư vào khu v c. mc t do hóa th ư ng m i hàng hóa trong Th ba, cam k t t do hóa u t ư hưng t i TPP là cao nh t. TPP yêu c u m c a hoàn không phân bi t i x và m b o u t ư s có toàn th tr ưng th ư ng m i hàng hóa trong l tác ng tích c c n y u t chính sách và y u trình r t ng n, ch tr m t s r t ít m t hàng t kinh doanh; gián ti p làm gi m chi phí ho t nh y c m s qua c ch song ph ư ng. i v i ng cho doanh nghi p (y u t kinh t ). Các hàng công nghi p, h u h t toàn b dòng thu cam k t này có vai trò quan tr ng trong vi c t o ưc xóa b ngay khi Hi p nh có hi u l c và ra môi tr ưng u t ư thu n l i trong khu v c, doanh nghi p không b áp d ng các yêu c u v nh ó thúc y l ưu chuy n dòng v n u t ư th c hi n ưc h ưng ưu ãi thu quan. qu c t [3] (Hình 1). i v i hàng nông nghi p, các n ưc ct gi m Ngoài ra, các FTA th h m i còn m r ng thu quan và các chính sách h n ch khác, xóa ph m vi sang mt s n i dung khác nh m to b tr c p xu t kh u, quy nh v tín d ng iu ki n kinh doanh thu n l i; gi m chi phí xu t kh u, không cho phép s d ng bi n pháp giao d ch và r i ro trong kinh doanh do thi u t v c bi t (WTO vn cho áp d ng trong thông tin, gánh n ng th t c hành chính, r i ro mt s tr ưng h p). Không ch xóa b thu b n c p công ngh và các tài s n trí tu quan, TPP còn t o thu n l i hóa th ư ng m i FTA cng giúp hình thành m ng l ưi doanh thông qua n gi n hóa và hài hòa hóa th t c nghi p khu v c, làm gi m chi phí d ch v . Nhà hi quan, áp d ng c ch chung v ch ng nh n u t ư th c hi n ưc chuyên môn hóa s n xu t xu t x , t ch ng nh n xu t x , minh b ch hóa cao, khai thác ưc hi u qu c a phân công lao tiêu chu n k thu t (TBT) và an toàn v sinh ng qu c t . t ng th ph n trong khu v c, ng th c v t (SPS)
3. P.X. Nh , N.T.M. Ph ươ ng / Tp Khoa h c HQGHN: Kinh t và Kinh doanh, T p 32, S 1 (2016) 1-10 3 g Các y ếu t ố c ủa FTA Các y ếu t ố tác độ ng t ới FDI FDI (c ủa n ước ti ếp nh ận) Cam k t m c a Yu t th ư ng m i hàng hóa chính sách Cam k t m c a th ư ng m i d ch v Yu t kinh t Cam k t m c a u t ư - Tìm ki m th tr ưng - Tìm ki m ngu n l c FDI - Tìm ki m hi u qu Các cam k t khác (c nh tranh, s h u trí tu ) Hình thành m ng l ưi doanh nghi p khu v c Yu t kinh doanh m b o h n v môi tr ưng chính tr và th ch Tác ng tr c ti p Tác ng gián ti p Hình 1: Các kênh tác ng c a FTA i v i nh ng y u t nh h ưng FDI. i v i hàng hóa xu t kh u c a Vi t Nam, mu n t n dng các ưu ãi mà Vi t Nam ưc các n ưc TPP cam k t xóa b hoàn toàn thu hưng trong TPP. Mc m c a mà các n ưc quan nh p kh u i v i 97-100% dòng thu , TPP dành cho Vi t Nam cao h n m c trung trong ó 78-95% ưc xóa b ngay sau khi bình trong các FTA mà Vi t Nam ã ký k t và Hi p nh có hi u l c. Nhi u m t hàng xu t gn t ư ng ư ng v i m c m c a trong C ng kh u ch l c c a Vi t Nam ưc h ưng thu ng Kinh t ASEAN (AEC). Tuy nhiên, quy su t 0% ngay sau khi Hi p nh có hi u l c mô th tr ưng c a TPP l n h n nhi u so v i ho c sau 3-5 n m nh ư nông s n, th y s n, d t AEC, h a h n s tác ng m nh m h n n may, giày dép, g , hàng in, in t , cao dòng v n FDI vào Vi t Nam. su [8]. Nh ng m t hàng này hi n ang ph i Tuy nhiên, ưc h ưng các ưu ãi thu ch u m c thu su t r t cao t các n ưc TPP quan trong TPP, các n ưc c n áp ng yêu c u (g o 28,66%; giày dép 12,25%; d t may v quy t c xu t x , theo ó hàng hóa ph i ưc 11,53% ) 1 nên l i ích thu ưc t ct gi m sn xu t t i các n ưc thành viên v i m t t l thu tư ng i l n. ây là nh ng l nh v c ti m nh t nh m i ưc h ưng thu ưu ãi. Ví d , nng thu hút FDI vì nhà u t ư n ưc ngoài ngành d t may yêu c u xu t x “t s i tr i”, mc dù có kèm theo m t s linh ho t, v n là ___ thách th c l n i v i xu t kh u d t may c a 1 Thu su t bình quân gia quy n c a 11 n ưc thành viên Vi t Nam. kh c ph c h n ch này, các i TPP áp d ng i v i hàng xu t kh u Vi t Nam n m 2013, tác ngoài TPP có xu h ưng u t ư vào các n ưc s li u ưc tra c u t WITS (World Bank), TPP cung ng ngu n nguyên li u u vào
4. 4 P.X. Nh , N.T.M. Ph ươ ng / Tp Khoa h c HQGHN: Kinh t và Kinh doanh, T p 32, S 1 (2016) 1-10 cho s n xu t hàng hóa hưng t i xu t kh u chí còn có tr ưng h p “phân bi t i x trong TPP. ng ưc”, ưu tiên nhà u t ư n ưc ngoài h n nhà Nh ư v y, các cam k t m c a th tr ưng hàng u t ư trong n ưc3. ng th i trong quá trình hóa trong TPP s thúc y dòng v n FDI vào Vi t th c hi n cam k t trong các FTA tr ưc ây, Nam, c bi t là trong ngành công nghi p ph tr Vi t Nam ã t ưc các nguyên t c c b n và các l nh v c Vi t Nam ưc h ưng ưu ãi l n mà TPP quy nh 4. Vì v y, cam k t c a Vi t v thu quan; ng th i bi n Vi t Nam thành m t Nam v t do hóa u t ư trong TPP s tác ng im s n xu t ngày càng quan tr ng trong chu i không nhi u n dòng v n FDI [9]. giá tr khu v c và toàn c u. 2.4. M t s cam k t khác 2.2. V th ươ ng m i dch v TPP ư a ra các cam k t khác nh m: (i) c TPP vn quy nh các ngh a v c t lõi trong th hóa nguyên t c c nh tranh công b ng, WTO và các FTA khác nh ư i x qu c gia, không phân bi t i x (qua các ch ưng Chính i x t i hu qu c, không áp d ng các h n ch sách c nh tranh, Doanh nghi p nhà n ưc, Mua nh l ưng và không yêu c u v thành l p th c sm chính ph ); (ii) m b o chia s công b ng th pháp lý ho c liên doanh c th . Tuy nhiên , li ích TPP mang l i (qua các ch ư ng Phát im khác bi t quan tr ng trong TPP là cách tri n, Doanh nghi p v a và nh ); (iii) t o thu n ti p c n “ch n - b ” thay cho cách ti p c n li hóa (qua các ch ư ng Gn k t môi tr ưng “ch n - cho”. N u tr ưc ây nhà u t ư n ưc chính sách, C nh tranh, T o thu n l i kinh ngoài ch ưc phép u t ư vào m t s l nh v c doanh, Minh b ch hóa và Ch ng tham nh ng); ã ưc quy nh c th thì nay có th u t ư (iv) h ưng t i n n kinh t tri th c (qua ch ư ng vào bt k l nh v c nào mi n là không thu c S h u trí tu ); (v) m b o phát tri n b n v ng danh m c b o l ưu. V i cách ti p c n này, cánh (qua ch ư ng Lao ng, Môi tr ưng). Vi c th c ca dành cho nhà u t ư n ưc ngoài ưc m hi n các cam k t này d n t i c i thi n môi rng hn nhi u, giúp thúc y FDI n i kh i tr ưng kinh doanh và gián ti p làm gi m chi phí trong các l nh v c d ch v , c bi t là d ch v 2 kinh doanh các n ưc thành viên. ây là tài chính . nh ng y u t quan tr ng thúc y FDI vào TPP. c bi t, cam k t s h u trí tu trong TPP cao 2.3. V u t ư hn h n so v i trong WTO, t o iu ki n thu n li cho ho t ng FDI trong l nh v c công ngh Các nguyên t c m c a u t ư trong TPP cao gi a các n ưc TPP. bao g m: (i) không phân bi t i x ; (ii) nghiêm c m tr ưng thu không vì m c ích công cng, không theo quy trình th t c và không có 3. D ự báo tác độ ng c ủa TPP t ới FDI vào bi th ưng; (iii) t do chuy n ti n liên quan n Vi ệt Nam u t ư; (iv) nghiêm c m các yêu c u th c hi n (nh ư yêu c u v hàm l ưng n i a ho c t l n i Sau khi m c a n n kinh t , trong giai on a hóa công ngh ); (v) t do b nhi m các v trí 1991-1997, Vi t Nam ã ti p nh n làn sóng qu n lý c p cao [6]. Các nguyên t c này m b o FDI u tiên v i 2.230 d án v i t ng v n ng li ích c a nhà u t ư n ưc ngoài, v lý thuy t s ký là 16,2 t USD. Giai on 2007-2009 ưc thúc y FDI vào các n ưc thành viên. coi là kho ng th i gian bùng n FDI nh tác Tuy nhiên, trên th c t t i Vi t Nam lâu nay ___ hu nh ư không có s phân bi t i x nào khác 3 ngoài các iu ki n gia nh p th tr ưng. Th m Ví d , thông qua các bi n pháp khuy n khích, ưu ãi nh m thu hút FDI mà mt s a ph ư ng áp d ng. ___ 4 N m 2014, Vi t Nam ã ban hành Lu t u t ư và Lu t 2 Tài chính là l nh v c th m nh c a nhi u n ưc thành viên Doanh nghi p m i phù h p v i các cam k t c a Vi t Nam TPP và ưc quy nh trong m t ch ư ng riêng trong TPP. trong các FTA.
5. P.X. Nh , N.T.M. Ph ươ ng / Tp Khoa h c HQGHN: Kinh t và Kinh doanh, T p 32, S 1 (2016) 1-10 5 ng c a vi c Vi t Nam tham gia WTO. N m Tuy nhiên, FDI c a Hoa K vào Vi t Nam 2007, vn ng ký t ng v t v i 21,3 t USD, còn khiêm t n, ch chi m 4% t ng giá tr FDI vn th c hi n t h n 8 t USD g p ôi so v i mà Vi t Nam thu hút ưc. V i chi n l ưc nm 2006. N m 2008, ngay trong th i k kh ng xoay tr c chuy n tr ng tâm sang châu Á, c ho ng th gi i n ra, v n ng ký t m c k bi t là khu v c ông Nam Á, u t ư c a Hoa lc h n 72 t USD, v n th c hi n t 11,5 t K vào khu v c này có xu h ưng t ng nhanh. USD. Giai on 2009-2014, Vi t Nam v n duy Vi t Nam ưc ánh giá là im n u t ư h p trì ưc n nh l ưng v n FDI, thu hút t 10- dn th hai trong kh i ASEAN (sau Indonesia, 12,5 t USD v n th c hi n m i n m5. Vic ký nưc này ch ưa tham gia TPP) do có l i th v kt TPP mang tính ch t b ưc ngo t và h a h n th tr ưng lao ng d i dào, chi phí th p, có có th mang n làn sóng FDI ti p theo cho mi quan h t t v i Hoa K và môi tr ưng v Vi t Nam. mô n nh [10]. M t s doanh nghi p Hoa K ã ho c ang có k ho ch d ch chuy n các nhà 3.1. Thu hút FDI t các thành viên TPP máy s n xu t t Trung Qu c sang Vi t Nam và bi n Vi t Nam thành tr ng im trong chu i Trong các n ưc TPP, Nh t B n, Singapore, cung ng toàn c u c a mình 7. Các tín hi u này Malaysia và Hoa K là các i tác u t ư chính, cho th y các t p oàn c a Hoa K ang có nm trong nhóm 8 nưc u t ư nhi u nh t vào chi n l ưc u t ư vào Vi t Nam gi ng nh ư h Vi t Nam (Bi u 1). ã làm t tr ưc n nay là t n d ng d b thu Trong ó, Hoa K là i tác ti m n ng quan s n xu t t i Vi t Nam r i tái xu t sang ln nh t có th t o ra cú hích i v i dòng M. K t khi Vi t Nam tham gia àm phán vn FDI vào Vi t Nam trong th i gian t i [9]. TPP, s l ưng các công ty Hoa K n Vi t Sau 20 n m bình th ưng hóa quan h , Hoa Nam tìm ki m c h i u t ư ngày càng nhi u, K ã tr thành i tác th ư ng m i hàng u ca Vi t Nam 6. trong ó có nhi u t p oàn l n nh ư Boeing, Apple, AIG, Exxon Mobil Các l nh v c then ch t c a Vi t Nam nh ư d u khí, hàng không, công ngh thông tin và in ưc các nhà u tư Hoa K r t quan tâm. Trong các ho t ng xúc ti n u t ư, Hoa K th hi n d nh v ưt qua Hàn Qu c tr thành nhà u t ư s m t ti Vi t Nam [9]. Bên c nh ó là c h i thu hút v n u t ư t hai i tác FDI hàng u c a Vi t Nam là Nh t Bn và Singapore. Tuy nhiên, tác ng t TPP s không nh h ưng n dòng v n FDI t hai nưc này vào Vi t Nam nhi u nh ư tr ưng h p Hoa K. S d nh ư v y vì tr ưc TPP, Vi t Nam ã ký hi p nh song ph ư ng v i Nh t B n (n m 2008) và v i Singapore (n m 2005). Bi u 1: FDI vào Vi t Nam theo i tác, l y k Ngoài ra, Vi t Nam c ng ph i i m t v i áp n ngày 20/12/2015. Ngu n: C c u t ư Nưc ngoài, 2015 ___ 7 in hình là Microsoft t cu i n m 2014 ã chuy n nhà ___ máy s n xu t in tho i thông minh t Trung Qu c sang 5 S li u c a T ng c c Th ng kê, Vi t Nam; ng th i u t ư v v n nhân s , phát tri n 6 N m 2015, Hoa K là i tác th ư ng m i l n th ba c a k n ng và ngu n l c cho l c l ưng công ngh thông tin Vi t Nam (ch sau Trung Qu c và EU) và là th tr ưng l n Vi t Nam. Ngoài ra còn có các t p oàn khác có k ho ch nh t nh p kh u hàng hóa c a Vi t Nam (T ng c c H i dch chuy n ph n l n c s s n xu t sang Vi t Nam nh ư quan, Nike, Mast Industries
6. 6 P.X. Nh , N.T.M. Ph ươ ng / Tp Khoa h c HQGHN: Kinh t và Kinh doanh, T p 32, S 1 (2016) 1-10 lc c nh tranh trong thu hút FDI v i các n ưc th c l n vì ngay c trong nh ng ngành mà TPP khác, c bi t là Malaysia và Singapore. Vi t Nam có l i th nh ư d t may, da giày, Vi t Nm 2014, FDI c a Nh t B n vào Vi t Nam Nam c ng ch tham gia vào m t vài khâu s n ch x p th 10/11 n ưc châu Á mà Nh t B n có xu t trong chu i giá tr . Ph n l n nguyên li u ho t ng FDI (Singapore th 3, Malaysia th u vào ph i nh p t các n ưc ch ưa ph i thành 7) và x p th 6 trong các n ưc TPP (sau Hoa viên TPP (nh ư Trung Qu c, Hàn Qu c ). K, Australia, Singapore, Canada và Malaysia) Trong th c t , th i gian g n ây Vi t Nam ã [11]. FDI c a Singapore vào Vi t Nam c ng ch ti p nh n ưc dòng v n FDI l n vào l nh xp th 4/8 n ưc TPP mà Singapore có ho t ng vc công nghi p ph tr , c bi t là trong FDI, trong ó FDI ca Singapore vào Malaysia ngành d t may 8. ln g p h n 9 l n FDI vào Vi t Nam [9]. V l nh v c thu hút u t ư, các n ưc thành 3.3. M t s v n t ra viên TPP có th t ng u t ư vào Vi t Nam trong các l nh v c: (i) các n ưc này có l i th so Th nh t, m c dù TPP có tác ng sâu r ng sánh, chuy n quá trình s n xu t sang Vi t Nam và ưc c ng ng doanh nghi p r t quan tâm, (ví d : in t , công ngh cao) nh m t n d ng s l ưng doanh nghi p có hi u bi t v TPP và chi phí r r i tái xu t kh u s n ph m cu i cùng; tác ng c a nó n doanh nghi p c a mình là (ii) Vi t Nam có l i th v ngu n l c nh ư khí rt ít. Theo kh o sát c a Trung tâm Thông tin hu, tài nguyên, ngu n nhân l c (ví d : nông và D báo Kinh t - Xã h i Quc gia th c hi n nghi p); (iii) d ch v mà tr ưc ó Vi t Nam cu i n m 2015, trong 500 doanh nghi p Vi t ch ưa cam k t m c a ho c m c a h n ch ( c Nam ưc h i, ch có kho ng 50% bit v TPP, bi t là dch v tài chính). trong ó có t i 40% không bi t TPP có tác ng nh ư th nào n doanh nghi p c a mình [9]. 3.2. Thu hút FDI t các i tác ngoài TPP Th hai , l i th trong thu hút FDI c a Vi t Nam n t vi c Vi t Nam tham gia TPP ngay TPP không ch thúc y FDI gi a các n ưc t u trong khi các n ưc i th c nh tranh thành viên TPP mà còn thúc y các n ưc ngoài chính v th ư ng m i và u t ư c a Vi t Nam kh i u t ư vào TPP h ưng các ưu ãi mà ch ưa tham gia TPP. Tuy nhiên, l i th này ch các n ưc thành viên dành cho nhau c ng nh ư tn t i trong ng n h n (5-10 n m) vì TPP là m t tn h ưng môi tr ưng kinh doanh ngày càng FTA có tính m và trong t ư ng lai các n ưc khác ưc c i thi n. có th ưc phép àm phán gia nh p TPP. Hi n Nh ư ã phân tích, m t s m t hàng quan nay, Indonesia, Philippines, Thái Lan, Hàn Qu c tr ng c a Vi t Nam hi n ang ph i ch u m c và Trung Qu c r t quan tâm t i TPP và ã bày t thu su t cao khi xu t kh u sang th tr ưng TPP ý nh tham gia Hi p nh này. Vì v y, Vi t Nam có kh n ng gia t ng xu t kh u áng k nh cn t n d ng tri t quãng th i gian này b t ưc xóa b thu ngay khi Hi p nh có hi u phá tr ưc khi l i th b tri t tiêu. lc bao g m: d t may, da giày, lúa g o, g , Th ba , s gia t ng v s l ưng FDI nh l i th y s n và nông s n. Trong khi ó, m t s i th t TPP không m b o i kèm v i c i thi n th c nh tranh chính trong khu v c châu Á nh ư ch t l ưng FDI. Dòng v n FDI t các nưc Trung Qu c, Indonesia, Thái Lan, Campuchia, ang phát tri n u t ư vào Vi t Nam t n Myanmar hi n ch ưa tham gia TPP. Các n ưc s dng ưu ãi thu trong TPP có th d n t i nguy có ng l c u t ư tr c ti p vào Vi t Nam c bi n Vi t Nam thành im ti p nh n công trong nh ng l nh v c này nh m t n d ng ưu ãi thu su t 0% mà Vi t Nam ưc h ưng. ___ 8 Ngoài ra, dòng v n FDI ngo i kh i còn có Ví d d án u t ư c a Công ty TNHH Polytex Far Eastern ca ài Loan (v n ng ký 274 tri u USD), T p oàn xu h ưng t p trung vào các ngành công nghi p Hyosung c a Hàn Qu c (v n ng ký 995 tri u USD), Công ph tr . Quy t c xu t x trong TPP là thách ty TNHH Worldon Vi t Nam c a H ng Kông (v n ng ký 330 tri u USD) g n ây trong l nh v c d t may.
7. P.X. Nh , N.T.M. Ph ươ ng / Tp Khoa h c HQGHN: Kinh t và Kinh doanh, T p 32, S 1 (2016) 1-10 7 ngh l c h u và r i vào b y “công ngh trung v các tác ng c a TPP, t ó có s chu n b bình”. i v i các d án FDI ch t l ưng cao, k càng v chính sách, chi n l ưc, iu ch nh TPP ch có y u t h tr ch không có tính quy t ho t ng Bên c nh các c h i, thách th c nh i v i ho t ng u t ư. Mu n c i thi n cnh tranh mà Vi t Nam ph i i m t là vô ch t l ưng dòng v n FDI, Vi t Nam c n t p trung cùng kh c nghi t. Vi t Nam là n ưc có trình ci thi n môi tr ưng kinh doanh, nâng cao ch t phát tri n thp nh t trong TPP, n ng l c c nh lưng ngu n nhân l c và trình công ngh . tranh c a doanh nghi p trong n ưc còn h n ch . Th t ư, c n l ưu ý r ng kh n ng th c thi Nu không chu n b ngay t bây gi , khi TPP cam k t ch không ph i bn thân cam k t m i có hi u l c, doanh nghi p Vi t Nam có nguy c là nhân t tác ng n ni m tin c a nhà u t ư b nu t ch ng ho c ph i i làm thuê cho doanh nưc ngoài. Nhi u ý ki n cho r ng các cam k t nghi p n ưc ngoài. liên quan n s h u trí tu trong TPP s giúp Vi t Nam thu hút ưc các d án FDI công 4.2. C i thi n môi tr ưng u t ư ngh cao, công ngh sáng t o. Tuy nhiên, tác ng này là không ch c ch n vì m c dù Vi t TPP t o iu ki n thu n l i cho Vi t Nam Nam ã có cam k t v s h u trí tu trong trong thu hút FDI. Tuy nhiên, tác ng này ch khuôn kh WTO nh ưng vi c th c thi r t kém, có tính ch t ng n h n và không giúp Vi t Nam t l vi ph m b n quy n còn r t cao 9. Vì v y, ci thi n ưc ch t l ưng dòng v n FDI. thu nhà u t ư n ưc ngoài s h t s c th n tr ng, hút FDI ch t l ưng cao và duy trì dòng v n này quan sát hành ng trên th c t tr ưc khi quyt trong dài h n, Vi t Nam không có cách nào nh. to ni m tin cho nhà u t ư, Vi t Nam khác ph i c i thi n môi tr ưng kinh doanh cn ph i có nh ng hành ng c th , quy t li t trong n ưc. M c dù có c i thi n trong b ng x p trong th c thi cam k t v s h u trí tu . hng Môi tr ưng kinh doanh n m 2016 do Ngân hàng Th gi i10 th c hi n nh ưng th h ng ca Vi t Nam (90/189 qu c gia) còn khiêm t n 4. Gi ải pháp t ăng c ường thu hút FDI vào khi so sánh v i các n ưc c nh tranh thu hút FDI Vi ệt Nam trong TPP nh ư Singapore (10 n m li n x p th nh t) và Malaysia (x p th 18) [12]. Trong các tng c ưng thu hút FDI trong quá trình ch tiêu ưc ưa vào ánh giá, mt s ch tham gia TPP, Vi t Nam c n t n d ng các c tiêu Vi t Nam b ánh giá r t th p nh ư kh i s hi thu hút FDI trong ng n h n và chu n b iu kinh doanh, ti p c n in n ng, b o v nhà u ki n s n sàng cho các c h i thu hút FDI có tư nh , n p thu và gi i quy t phá s n. ch t l ưng cao trong dài h n. Báo cáo PCI 2014 c ng ch ra r ng, t trong t ư ng quan v i các n ưc c nh tranh chính 4.1. T ng c ưng nh n th c và nghiên c u v trong khu v c, các nhà u t ư tr c ti p n ưc tác ng c a TPP ti FDI c a Vi t Nam ngoài ánh giá Vi t Nam b t l i 4 im: (i) Tham nh ng; (ii) C s h t ng; (iii) D ch v TPP tác ng t i dòng v n FDI thông qua công và (iv) S l ưng quy nh [13]. K t qu nhi u kênh an xen l n nhau. t n d ng tri t này c b n phù h p v i các k t qu kh o sát c h i mà TPP mang l i, vi c t ng c ưng do AmCham (Hoa K ) và JETRO (Nh t B n) nh n th c, tuyên truy n và y m nh ho t ng ti n hành. nghiên c u tác ng c a TPP i v i FDI là vô iu này cho th y Vi t Nam c n n l c cùng quan tr ng. iu này giúp Nhà n ưc, nhi u h n n a c i thi n môi tr ưng u t ư, doanh nghi p và ng ưi dân có hi u bi t c n k ___ ___ 10 N m 2016, Ngân hàng Th gi i áp d ng cách tính m i theo 9 Theo báo cáo c a Liên minh Ph n m m Doanh nghi p ó b sung m t s tiêu chí nên th h ng c a Vi t Nam ưc (BSA), n m 2011 Vi t Nam có t l vi ph m b n quy n ci thi n khi áp d ng cùng m t cách tính trong hai n m ch ph n m m máy tính lên t i 81%. không d a vào th h ng tuy t i ưc công b .
8. 8 P.X. Nh , N.T.M. Ph ươ ng / Tp Khoa h c HQGHN: Kinh t và Kinh doanh, T p 32, S 1 (2016) 1-10 c bi t là c i cách th t c hành chính; b o v 4.4. Tham gia và th c thi nghiêm túc cam k t v nhà u t ư; t ng kh n ng ti p c n in n ng; s h u trí tu trong TPP phát tri n c s h t ng; và ch ng tham nh ng. thu hút ưc FDI trong l nh v c công 4.3. Nâng cao ch t l ưng ngu n nhân l c và ngh cao t các n ưc phát tri n t o l c y phát trình công ngh tri n trong n ưc, vi c th c thi y , nghiêm túc cam k t v s h u trí tu là iu ki n b t Bên c nh c i thi n môi tr ưng kinh doanh, bu c. Trong ng n h n, nh ng iu ch nh này có thu hút ưc FDI cht l ưng cao, Vi t Nam th gây ra thi t h i áng k cho các doanh cn áp ng ưc các yêu c u cao v ngu n nghi p trong n ưc, thm chí có th coi là “cu c nhân l c và trình công ngh . ci cách au n”. Tuy nhiên, trong dài h n xu V ngu n nhân l c, lao ng ph thông hưng này là không th o ng ưc và có l i không có chuyên môn k thu t chi m 81,8% cho s phát tri n b n v ng c a n n kinh t . Vi t tng s lao ng Vi t Nam. Ch t l ưng ngu n Nam càng th c hi n s m càng có l i, giúp nhân l c th p và cách xa so v i các n ưc trong doanh nghi p có th i gian iu ch nh dài h n, khu v c. Theo ánh giá c a Ngân hàng Th t ó gi m b t các thi t h i không áng có t gi i, n u l y thang im 10 thì lao ng c a các cú s c khi TPP có hi u l c. Vì v y, Vi t Vi t Nam ch t 3,79 im, x p th 11/12 Nam c n m nh d n tham gia vào các cam k t v nưc châu Á ưc xp h ng [14]. N ng su t lao s h u trí tu trong TPP; rà soát l i Lu t S h u ng c a Vi t Nam n m 2014 ch b ng 1/18 so trí tu nh m iu ch nh cho phù h p v i các vi Singapore và 1/6 so v i Malaysia [15]. cam k t sâu h n trong TPP. Ngoài ra, Vi t Nam Ngoài ra, trình ngo i ng là m t tr ng i i cn th c thi y và nghiêm túc cam k t; t vi nhà u t ư n ưc ngoài tìm ki m ngu n nhân ra các ch tiêu rõ ràng v gi m t l vi ph m lc b n a11 . iu này òi h i Vi t Nam c n quy n s h u trí tu và áp d ng m c ch tài có chi n l ưc phát tri n t ng th ngu n nhân nghiêm kh c i v i hành vi vi ph m. lc, c bi t là c i cách h th ng giáo d c hưng ti áp ng nhu c u c a th tr ưng. V trình ô công ngh , theo Báo cáo n ng 5. Kết lu ận lc c nh tranh toàn c u n m 2015-2016 c a Di n àn Kinh t Th gi i (WEF), trình TPP hình thành nên mt th tr ưng chung công ngh c a Vi t Nam x p h ng 92/140 qu c có quy mô ln, chi phí kinh doanh gi m, môi gia [16]. Mu n nâng cao trình công ngh tr ưng chính sách và kinh doanh thu n l i, t thu hút FDI ch t l ưng cao m t cách hi u qu , ó thúc y FDI vào các n ưc thành viên. Vi t tr ưc h t Vi t Nam c n xác nh ưc trình Nam tham gia TPP trong khi các i th c nh công ngh nào là h p lý và áp ng ưc yêu tranh chính ch ưa tham gia to cho Vi t Nam l i cu c a i t ưng FDI mà mình mu n thu hút. th áng k trong thu hút lu ng v n FDI. Sau ó, Nhà n ưc u t ư ngu n l c x ng áng Trong các n ưc TPP, Hoa K là i tác có cho phát tri n công ngh ; khuy n khích t ư nhân ti m n ng gia t ng FDI nhi u nh t vào Vi t u t ư vào l nh v c này; ào t o ngu n nhân Nam. FDI t Nh t B n và Singapore vào Vi t lc; hình thành th tr ưng; ng th i h p tác Nam ch u nh h ưng t TPP ít h n; ng th i trong và ngoài nưc v phát tri n công ngh . Vi t Nam s ph i c nh tranh v i Singapore và Malaysia trong thu hút FDI t hai i tác này. ___ 11 Ngoài ra, Vi t Nam c ng s thu hút ưc FDI Theo kh o sát c a JobStreet.com (m ng vi c làm hàng t các i tác ngoài TPP mu n tn d ng các ưu u châu Á) i v i n m n ưc bao g m Singapore, Philippines, Malaysia, Indonesia và Vi t Nam, trình ãi mà Vi t Nam ưc h ưng. Các l nh v c ti ng Anh c a lao ng Vi t Nam ch x p th 4, Vi t Nam có th thu hút FDI nh tác ng c a TPP bao g m: (i) L nh v c Vi t Nam ưc cac-nuoc-asean-615154.html
9. P.X. Nh , N.T.M. Ph ươ ng / Tp Khoa h c HQGHN: Kinh t và Kinh doanh, T p 32, S 1 (2016) 1-10 9 hưng l i nhi u nh t t c t gi m thu quan; (ii) [6] Thangavelu, S. M., Findlay, C., “The Impact Lnh v c Vi t Nam có l i th v ngu n l c of Free Trade Agreements on Foreign Direct sn xu t ra s n ph m ó; (iii) Công nghi p ph Investment in the Asia-Pacific Region”, in Findlay, C. (ed.), ASEAN+1 FTAs and Global tr ; (iv) D ch v và (v) Công ngh cao. Value Chains in East Asia. ERIA Research Tuy nhiên, các tác ng t c t gi m thu có Project Report 2010-29, Jakarta: ERIA, 2011, tính ch t ng n h n và TPP không m b o c i pp. 112-131. thi n ch t l ưng dòng v n FDI. t ng c ưng [7] Phùng Xuân Nh , Giáo trình u t ư qu c t , thu hút FDI, Vi t Nam c n ci thi n môi tr ưng NXB. i h c Qu c gia Hà N i, 2012. u t ư, nâng cao ch t l ưng ngu n nhân l c và [8] B Tài chính (2015), “Tóm t t cam k t thu quan trong TPP”, Thông cáo báo chí, 11/2015, trình công ngh , tham gia và th c thi nghiêm túc cam k t v s h u trí tu trong TPP. thue-quan-trong-tpp-thong-cao-bao-chi-cua- Các nghiên c u ti p theo v v n này, c bo-tai-chinh, truy c p ngày 20/03/2016. bit là nghiên c u v tác ng c a TPP t i FDI [9] B K ho ch - u t ư, Báo cáo k t qu án vào Vi t Nam trong t ng l nh v c là r t c n “Nghiên c u các i tác ch y u là thành viên thi t Nhà n ưc, doanh nghi p và ng ưi dân TPP nh m thúc y u t ư và th ư ng m i vào Vi t Nam nâng cao nh n th c, t n d ng ưc Vi t Nam”, Trung tâm Thông tin và D báo Kinh t - Xã h i Qu c gia, 2015. c h i, ng th i chu n b s n sàng i phó v i [10] AmCham, ASEAN Business Outlook Survey các thách th c trong quá trình h i nh p TPP. 2015, Singapore, 2015. [11] JETRO, Global Trade and Investment Report 2015 - New Efforts Aimed at Developing Tài li ệu tham kh ảo Global Business, 2015. [12] World Bank, Doing Business 2016 Report: [1] UNCTAD, World Investment Report 1998: Measuring Regulatory Quality and Efficiency, Trends and Determinants, New York and Washington, DC, 2016. Geneva: United Nations, 1998. [13] PCI, Báo cáo n ng l c c nh tranh c p t nh c a [2] Dunning, J. H., Multinational Enterprises and Vi t Nam n m 2014, NXB. Lao ng, 2015. the Global Economy, Harlow, Essex: Addison [14] Hà Chung, “Hưng t i C ng ng ASEAN: 8 Wesley publishing Co, 1993. lnh v c ngành ngh ưc t do di chuy n”, [3] Phùng Xuân Nh , u t ư tr c ti p n ưc ngoài ti Vi t Nam: Lý lu n và th c ti n, NXB. i ASEAN/Huong-toi-Cong-dong-ASEAN-8- hc Qu c gia Hà N i, 2013. linh-vuc-nganh-nghe-duoc-tu-do-di- [4] Phùng Xuân Nh , C s th c ti n iu ch nh chuyen/244401.vgp, truy c p ngày chính sách FDI Vi t Nam, NXB. i h c 20/03/2016. Qu c gia Hà N i, 2010. [15] B K ho ch - u t ư, Báo cáo N ng su t lao [5] Moon, J., The Influence of Free Trade ng c a Vi t Nam: Th c tr ng và gi i pháp, Agreement on Foreign Direct Investment: Hà N i, 2015. Comparison with non-FTA countries, [16] WEF, Global Competitiveness Report 2015- 2016, Geneva, 2015. truy c p ngày 20/03/2016.
10. 10 P.X. Nh , N.T.M. Ph ươ ng / Tp Khoa h c HQGHN: Kinh t và Kinh doanh, T p 32, S 1 (2016) 1-10 Forecasting the Impact of Trans-Pacific Partnership on Foreign Direct Investment in Vietnam Phùng Xuân Nh , Nguy n Th Minh Ph ư ng Vietnam National University, Hanoi 144 Xuân y Str., Cu Gi y Dist., Hanoi, Vietnam Abstract: The Trans-Pacific Partnership (TPP) is regarded as the most ambitious and comprehensive free trade agreement (FTA) so far. TPP will contribute to the boom of FDI flows into its member countries, including Vietnam. This paper analyzes the impact of TPP on FDI inflows from the theoretical aspects; considers the negotiation contents of TPP affecting FDI flows into Vietnam; forecasts the impact of TPP on FDI in Vietnam and suggests some solutions for Vietnam to actively attract FDI in a sustainable way. Keywords: Trans-Pacific Partnership (TPP), foreign direct investment (FDI), Vietnam.