›
›

Công nghệ môi trường - Phần 4: Đánh giá nhu cầu truyền thông về MT&BDKH liên quan đến chính sách đặc thù của địa phương

pdf 107 trang vanle 3360
Download
Bạn đang xem 20 trang mẫu của tài liệu "Công nghệ môi trường - Phần 4: Đánh giá nhu cầu truyền thông về MT&BDKH liên quan đến chính sách đặc thù của địa phương", để tải tài liệu gốc về máy bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên

Tài liệu đính kèm:

  • pdfcong_nghe_moi_truong_phan_4_danh_gia_nhu_cau_truyen_thong_ve.pdf

Nội dung text: Công nghệ môi trường - Phần 4: Đánh giá nhu cầu truyền thông về MT&BDKH liên quan đến chính sách đặc thù của địa phương

  1. Phần 4 Đánh giá nhu cầu truyền thông về MT&BDKH liên quan đến chính sách đặc thù của địa phƣơng Lưu ý Phần này chỉ sử dụng trong các lớp tập huấn cho chính quyền xã và các ban ngành, đoàn thể cấp xã. Mục tiêu - Tìm hiểu các chính sách và hanh động đặc thù trong quản lý môi trƣờng và ứng phó với BDKH của mỗi xã tại địa bàn dự án can thiệp. - Xác định nhu cầu và khả năng kết nối giữa các chính sách và hanh động của địa phƣơng với các hoạt động của dự án, nhất là các hoạt động truyền thông. Phƣơng pháp và công cụ Phƣơng pháp: thảo luận nhóm nhỏ, động não Công cụ: khung phân tích chính sách, giấy Ao, bút dạ, bảng trắng Thời gian: 30 phút - 01 tiếng Các bƣớc thực hiện Bước 1: Dẫn dắt thảo luận a. Hiện nay mỗi xã đã có những chính sách, hành động cụ thể nào để giải quyết tình trạng ô nhiễm môi trường và giảm thiểu BDKH? b. Nếu chưa có thì tại sao? Có cần thiết phải xây dựng các chính sách, triển khai hanh động đặc biệt nào cho địa phương không? c. Nếu đã có thì đâu là những khó khăn khi triển khai trong thực tế? Bước 2: Phân tích chính sách a. Chia nhóm theo xã, đưa ra yêu cầu và thời gian cho bài tập nhóm b. Mỗi nhóm nhận bút, giấy Ao và vẽ 1 khung theo mẫu c. Liệt các các chính sách, hành động cụ thể hiện nay của xã trong việc quản lý môi trường và ứng phó với BDKH d. Phân tích những thuận lợi và khó khăn/tồn tại của mỗi chính sách/hành động 64 e. Xác định giải pháp cho mỗi khó khăn/tồn tại Page
  2. Khung phân tích chính sách STT Chính sách/hành động Thuận lợi Khó khăn Giải pháp 1 2 3 Bư ớc 3: Trình bày kết quả thảo luận của mỗi nhóm a. Từ ng nhóm(xã) trình bày kết quả thảo luận của nhóm mình b. Các nhóm khác chia sẻ kinh nghiệm và đóng góp ý kiến về giải pháp c. Thống nhất các giải pháp cần thực hiện của mỗi xã Lư u ý Mục tiêu của dự án là hỗ trợ các xã xây dựng chính sách, kế hoạch lồng ghép vấn đề MT&BDKH vào kế hoạch PTKTXH tại địa phương do vậy cần căn cứ vào các điêu luật và chương trình mục tiêu Quốc gia để thúc đẩy các xã quan tâm đến khía cạnh này. Bước 4: Sự hỗ trợ của dự án với địa phương a. Dự án có thể hỗ trợ (kỹ thuật) đƣợc gì cho Chính quyền xã trong việc xây dựng và triển khai các chính sách MT&BDKH tại địa phƣơng? b. Nếu có các buổi truyền thông ở thôn/xóm thì nên đi sâu vào nội dung nào? c. Các chính sách đặc thù nào của địa phƣơng cần đƣợc các hộ gia đình/ngƣời dân biết, hiểu rõ và tham gia nhiều hơn? Bước 5: Thống nhất các hoạt động/công việc Dự án có thể hỗ trợ địa phương Bước 6: Thống nhất thời gian và trách nhiệm a. Ai/ban ngành nào sẽ đại diện chính thức cho xã phối hợp với Dự án? b. Thời gian cụ thể của mỗi hoạt động/công việc? Tài liệu đọc Hộp 5: Điều khoản liên quan đến xây dựng chính sách, kế hoạch cấp cơ sở Luật bảo vệ môi trường 2005 65 Điều 122. Trách nhiệm quản lý nhà nước về bảo vệ môi trường của Uỷ ban nhân dân các Page
  3. cấp Uỷ ban nhân dân cấp xã có trách nhiệm thực hiện quản lý nhà nước về bảo vệ môi trường tại địa phương theo quy định sau đây: f. Chỉ đạo, xây dựng kế hoạch và tổ chức thực hiện nhiệm vụ bảo vệ môi trường, giữ gìn vệ sinh môi trường trên địa bàn, khu dân cư thuộc phạm vi quản lý của mình; tổ chức vận động nhân dân xây dựng nội dung bảo vệ môi trường trong hương ước của cộng đồng dân cư; hướng dẫn việc đưa tiêu chí về bảo vệ môi trường vào trong việc đánh giá thôn, làng, ấp, bản, buôn, phum, sóc và gia đình văn hóa; g. Kiểm tra việc chấp hành pháp luật về bảo vệ môi trường của hộ gia đình, cá nhân; h. Phát hiện và xử lý theo thẩm quyền các vi phạm pháp luật về bảo vệ môi trường hoặc báo cáo cơ quan quản lý nhà nước về bảo vệ môi trường cấp trên trực tiếp; i. Hoà giải các tranh chấp về môi trường phát sinh trên địa bàn theo quy định của pháp luật về hoà giải; j. Quản lý hoạt động của thôn, làng, ấp, bản, buôn, phum, sóc, tổ dân phố và tổ chức tự quản về giữ gìn vệ sinh môi trường, bảo vệ môi trường trên địa bàn. Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng Nông thôn mới giai đoạn 2010-2020 Về quy hoạch: 3. Ủy ban nhân dân xã tổ chức lập quy hoạch, lấy ý kiến tham gia của cộng đồng dân cư và trình Ủy ban nhân dân huyện phê duyệt và tổ chức thực hiện theo quy hoạch được duyệt. Nội dung quy hoạch là: Quy hoạch sử dụng đất và hạ tầng thiết yếu cho phát triển sản xuất nông nghiệp hàng hóa, công nghiệp, tiểu thủ công nghiệp và dịch vụ; Quy hoạch phát triển hạ tầng kinh tế - xã hội - môi trường, phát triển các khu dân cư mới và chỉnh trang các khu dân cư hiện có trên địa bàn xã. Chương trình mục tiêu quốc gia về ứng phó với BDKKH Mục tiêu cụ thể - (7) Tích hợp được yếu tố BĐKH vào các chiến lược, quy hoạch và kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội, phát triển ngành và các địa phương; - (8) Xây dựng và triển khai được các kế hoạch hành động của các bộ/ngành và địa phương ứng phó với BĐKH; triển khai được các dự án thí điểm. 66 Page
  4. Phụ lục 1: Danh mục các VBPL và chính sách về Môi trƣờng Ngày ban TT Số hiệu văn bản Tên văn bản hành Quy định về việc bảo vệ tài nguyên nước 1 605/CNNg/QLTN 13/08/1992 dưới đất Nghị định quy định xử phạt vi phạm hành 2 26/CP 1/1/1996 chính về bảo vệ môi trường Thông tư hướng dẫn lập và thẩm định 3 490/1998/TT-BKHCNMT 7/5/1998 Báo cáo đánh giá tác động môi trường đối với các dự án đầu tư 4 08/1998/QH10 20/5/1998 Luật Tài nguyên nước V/v phê duyệt Chiến lược quản lý chất 5 152/QĐ-TTg 10/7/1999 thải rắn tại các đô thị và khu công nghiệp Việt Nam đến năm 2020 V/v ban hành Quy chế quản lý chất thải 6 155/QĐ-TTg 16/7/1999 nguy hại Quy định việc thi hành Luật Tài nguyên 7 179/1999/NĐ-CP 30/12/1999 nước Hướng dẫn lập báo cáo đánh giá tác 8 8/2000/TT-BXD 8/8/2000 động môi trường đối với các đồ án quy hoạch xây dựng Phê duyệt chiến lược quốc gia về cấp 9 104/2000/QĐ-TTg 25/8/2000 nước sạch và vệ sinh nông thôn đến năm 2020 Hướng dẫn các quy định về bảo vệ môi 1/2001/TTLT- trường đối với việc lựa chọn địa điểm, 10 12/2/2001 BKHCNMT-BXD xây dựng và vận hành bãi chôn lấp chất thải rắn Quyết định ban hành Danh mục các loại phế liệu đã được xử lý đảm bảo yêu cầu 11 65/2001/QĐ-BKHCNMT 11/12/2001 về môi trường được phép nhập khẩu để làm nguyên liệu sản xuất QĐ phê duyệt "Kế hoạch xử lý triệt để 12 64/2003/QĐ-TTg 22/4/2003 các cơ sở gây ô nhiễm môi trường nghiêm trọng" Nghị định về phí bảo vệ môi trường đối 13 67/2003/NĐ-CP 13/6/2003 67 với nước thải Page
  5. Ngày ban TT Số hiệu văn bản Tên văn bản hành Thông tư liên tịch Hướng dẫn chức 01/2003/TTLT- năng, nhiệm vụ, quyền hạn và tổ chức 14 15/7/2003 của cơ quan chuyên môn giúp UBND BTNMT-BNV quản lý Nhà nước về tài nguyên và môi trường ở địa phương Nghị định về bảo tồn và phát triển bền 15 109/2003/NĐ-CP 23/9/2003 vững các vùng đất ngập nước 16 13/2003/QH11 26/11/2003 Luật Đất đai QĐ phê duyệt Chiến lược Bảo vệ môi 17 256/2003/QĐ-TTg 2/12/2003 trường quốc gia đến năm 2010 và định hướng đến năm 2020 Nghị định Ban hành Quy chế thu thập, 18 162/2003/NĐ-CP 19/12/2003 quản lý, khai thác sử dụng dữ liệu, thông tin về tài nguyên nước QĐ về tín dụng thực hiện Chiến lược 19 62/2004/QĐ-TTg 16/4/2004 quốc gia về cấp nước sạch và vệ sinh môi trường nông thôn Nghị định quy định về xử phạt vi phạm 20 121/2004/NĐ-CP 12/5/2004 hành chính trong lĩnh vực bảo vệ môi trường Nghị định sửa đổi, bổ sung Điều 14 Nghị định số 175/CP ngày 18 tháng 10 năm 21 143/2004/NĐ-CP 12/7/2004 1994 của Chính phủ về hướng dẫn thi hành Luật Bảo vệ Môi trường Nghị định của Chính phủ về việc Quy định việc cấp phép thăm dò, khai thác, 22 149/2004/NĐ-CP 27/7/2004 sử dụng tài nguyên nước, xả nước thải vào nguồn nước QĐ ban hành Định hướng chiến lược 23 153/2004/QĐ-TTg 17/8/2004 phát triển bền vững ở Việt Nam (Chương trình Nghị sự 21 của Việt Nam) Nghị quyết của Bộ Chính trị về bảo vệ 24 41-NQ/TW 15/11/2004 môi trường trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước QĐ thu phí BVMT đối với nước thải sinh 25 136/2005/QĐ-UB 24/1/2005 hoạt 68 Page
  6. Ngày ban TT Số hiệu văn bản Tên văn bản hành QĐ Ban hành Chương trình hành động của Chính phủ thực hiện Nghị quyết số 41-NQ/TW ngày 15 tháng 11 năm 2004 26 34/2005/QĐ-TTg 22/2/2005 của Bộ Chính trị về bảo vệ môi trường trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước Thông tư hướng dẫn về triển khai thực hiện QĐ của Thủ tướng Chính Phủ về 27 1/2005/TT/BKH 9/3/2005 định hướng chiến lược phát triển bền vững ở Việt Nam (Chương trình Nghị sự 21 của Việt Nam) Nghị định của Chính phủ về việc quy 28 34/2005/NĐ-CP 17/3/2005 định xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực tài nguyên nước QĐ điều chỉnh ranh giới Khu Bảo tồn 29 57/2005/QĐ-TTg 23/3/2005 thiên nhiên Thạnh Phú, tỉnh Bến Tre Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của 30 46/2005/QH11 14/6/2005 Luật Khoáng sản năm 1996 QĐ quy định lộ trình áp dụng tiêu chuẩn 31 249/2005/QĐ-TTg 10/10/2005 khí thải đối với phương tiện giao thông cơ giới đường bộ Nghị định của Chính phủ về phí bảo vệ 32 137/2005/NĐ-CP 9/11/2005 môi trường đối với khai thác khoáng sản 33 52/2005/QH11 29/11/2005 Luật Bảo vệ Môi trường năm 2005 QĐ phê duyệt Kế hoạch quốc gia kiểm 34 328/2005/QĐ-TTg 12/12/2005 soát ô nhiễm môi trường đến năm 2010 QĐ phê duyệt "Đề án tổng thể về điều tra cơ bản và quản lý tài nguyên - môi trường 35 47/2006/QĐ-TTg 1/3/2006 biển đến năm 2010, tầm nhìn đến năm 2020" Thủ tướng Chính Phủ Quyết định Phê duyệt Chiến lược quốc 36 81/2006/QĐ-TTg 14/4/2006 gia về tài nguyên nước đến năm 2020 Nghị định của Chính phủ về việc quy 37 80/2006/NĐ-CP 9/8/2006 định chi tiết và hướng dẫn thi hành một số điều của Luật Bảo vệ Môi trường 69 Page
  7. Ngày ban TT Số hiệu văn bản Tên văn bản hành Ban hành Quy định chứng nhận cơ sở gây ô nhiễm môi trường nghiêm trọng đã 38 10/2006/QĐ-BTNMT 21/8/2006 hoàn thành xử lý triệt để theo Quyết định số 64/2003/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ Quyết định ban hành Chương trình hành động quốc gia chống sa mạc hóa giai 39 204/QĐ-TTg 2/9/2006 đoạn 2006 - 2010 và định hướng đến năm 2020 Ban hành Quy định về trình tự, thủ tục trình duyệt, thẩm định, xét và phê duyệt 40 14/2006/QĐ-BTNMT 8/9/2006 trữ lượng khoáng sản trong báo cáo thăm dò khoáng sản Về việc sắp xếp, đổi mới tổ chức và hoạt 41 1238/QĐ-TTg 18/9/2006 động của các viện Khoa học và Công nghệ thuộc Bộ Tài nguyên và Môi trường Ban hành Quy chế báo áp thấp nhiệt đới, 42 245/2006/QĐ-TTg 27/10/2006 bão, lũ Về việc phê duyệt chương trình điều tra, đánh giá và theo dõi diễn biến tài 43 258/2006/QĐ-TTg 9/11/2006 nguyên rừng giai đoạn 2006 - 2010 (Chu kỳ IV) Về việc ban hành Quy chế báo tin động 44 264/2006/QĐ-TTg 16/11/2006 đất, cảnh báo sóng thần Nghị định của Chính phủ về việc quy định việc bảo vệ môi trường trong các khâu lập, 45 140/2006/NĐ-CP 22/11/2006 thẩm định, phê duyệt và tổ chức thực hiện các chiến lược, quy hoạch, kế hoạch, chương trình và dự án phát triển Về việc phê duyệt Chương trình mục tiêu 46 277/2006/QĐ-TTg 11/12/2006 quốc gia nước sạch và vệ sinh môi trường nông thôn giai đoạn 2006 - 2010 Về việc ban hành Danh mục chất thải 47 23/2006/QĐ-BTNMT 26/12/2006 nguy hại Ban hành Tiêu chuẩn Ngành: Quy phạm 48 50/2006/QĐ-BGTVT 28/12/2006 Ngăn ngừa ô nhiễm do phương tiện thủy nội địa 70 Page
  8. Ngày ban TT Số hiệu văn bản Tên văn bản hành Nghị định của Chính phủ về việc sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định 49 4/2007/NĐ-CP 8/1/2007 số 67/2003/NĐ-CP ngày 13 tháng 6 năm 2003 của Chính phủ về phí bảo vệ môi trường đối với nước thải Về việc bổ sung thành viên Ban Chỉ đạo 50 122/QĐ-TTg 25/1/2007 Nhà nước về điều tra cơ bản tài nguyên - môi trường biển Về việc phê duyệt “Quy hoạch tổng thể 51 16/2007/QĐ-TTg 29/1/2007 mạng lưới quan trắc tài nguyên và môi trường quốc gia đến năm 2020” Nghị định của Chính phủ về việc Quy định tổ chức, bộ phận chuyên môn về 52 81/2007/NĐ-CP 23/5/2007 bảo vệ môi trường tại cơ quan Nhà nước và doanh nghiệp Nhà nước Quyết định của Thủ tướng Chính phủ Phê duyệt “Kế hoạch hành động quốc gia về Đa dạng sinh học đến năm 2010 53 79/2007/QĐ-TTg 31/5/2007 và định hướng đến năm 2020 thực hiện Công ước Đa dạng sinh học và Nghị định thư Cartagena về An toàn sinh học” Nghị định của Chính phủ về việc thu 54 101/2007/NĐ-CP 13/6/2007 thập, quản lý, khai thác và sử dụng dữ liệu tài nguyên, môi trường biển Về việc sửa đổi, bổ sung một số điều của “Quy định về việc kiểm tra định kỳ an toàn kỹ thuật và bảo vệ môi trường đối 55 39/2007/QĐ-BGTVT 22/8/2007 với phương tiện giao thông cơ giới đường bộ” ban hành kèm theo Quyết định số 4105/2001/QĐ-BGTVT ngày 04/12/2001 của Bộ trưởng Bộ Giao thông Vận tải Sửa đổi, bổ sung Thông tư liên tịch số 125/2003/TTLT-BTC-BTNMT ngày 106/2007/TTLT- 18/12/2003 của liên Bộ Tài chính – Bộ 56 6/9/2007 Tài nguyên và Môi trường hướng dẫn BTC-BTNMT thực hiện Nghị định số 67/2003/NĐ-CP ngày 13/6/2003 của Chính phủ về phí bảo vệ môi trường đối với nước thải 71 Page
  9. Ngày ban TT Số hiệu văn bản Tên văn bản hành Nghị định của Chính phủ về phí bảo vệ 57 174/2007/NĐ-CP 29/11/2007 môi trường đối với chất thải rắn Nghị định của Chính phủ về sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định số 80/2006/NĐ-CP ngày 09 tháng 8 năm 58 21/2008/NĐ-CP 28/2/2008 2006 của Chính phủ về việc quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành một số điều của Luật Bảo vệ Môi trường Về tổ chức và hoạt động của Quỹ Bảo 59 35/2008/QĐ-TTg 3/3/2008 vệ môi trường Việt Nam Chỉ thị về một số giải pháp cấp bách đẩy mạnh công tác xử lý triệt để các cơ sở gây ô nhiễm môi trường nghiêm trọng 60 17/2008/CT-TTg 5/6/2008 theo Quyết định số 64/2003/QĐ-TTg ngày 22/4/2003 của Thủ tướng Chính phủ Nghị định của Chính phủ về việc thu 61 102/2008/NĐ-CP 15/9/2008 thập, quản lý, khai thác và sử dụng dữ liệu về tài nguyên và môi trường Phê duyệt Quy hoạch hệ thống khu bảo 62 1479/QĐ-TTg 13/10/2008 tồn vùng nước nội địa đến năm 2020 Nghị định của Chính phủ về quản lý, bảo 63 112/2008/NĐ-CP 20/10/2008 vệ, khai thác tổng hợp tài nguyên và môi trường các hồ chứa thủy điện, thủy lợi THÔNG TƯ Hướng dẫn ưu đãi về thuế đối với hoạt động bảo vệ môi trường quy định tại Nghị định số 04/2009/NĐ-CP 64 Số: 230/2009/TT-BTC 2009 ngày 14/01/2009 của Chính phủ về ưu đãi, hỗ trợ hoạt động bảo vệ môi trường NGHỊ ĐỊNH Về ưu đãi, hỗ trợ hoạt động 65 Số: 04/2009/NĐ-CP 14/1/09 bảo vệ môi trường Chỉ thị về tiếp tục đẩy mạnh thực hiện 66 Số: 29-CT/TW 21/1/09 Nghị quyết 41-NQ/TW của Bộ chính trị (khóa IX) 67 Số 2284/QD-TTg 13/12/2010 Quyết định phê duyệt đề án triển 72 khai về chính sách tri trả dịch vụ môi Page
  10. Ngày ban TT Số hiệu văn bản Tên văn bản hành trường rừng QUYẾT ĐỊNH Ban hành Kế hoạch hành Số: 2418/QĐ-BTNMT động ứng phó với biến đổi khí hậucủa 68 20/12/2010 Bộ Tài nguyên và Môi trường giai đoạn 2011 - 2015 69 Số: 12/2011/TT-BTNMT 14/4/2011 Thông tư quản lý chất thải nguy hại Quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành 70 67/2011/ND-CP 8/8/2011 một số điều luật thuế BVMT Quy định về xác đinh thiệt hại đối với môi 3/12/2011 trường Phụ lục 2: Danh mục các VBPL và chính sách về ứng phó với BDKH Kí hiệu Tên văn bản Nội dung Công ước khung của Liên Hiệp Công ước khung của Liên hợp Quốc về BĐKH được Chính phủ UNFCCC 1994 quốc về biến đổi khí hậu Việt Nam phê chuẩn ngày 16 tháng 11 năm 1994; Nghị định thư kyoto của công Nghị định thư Kyoto được phê NDT Kyoto 2002 ước khung của liên hợp quốc về chuẩn ngày 25 tháng 9 năm 2002 biến đổi khí hậu Về việc tổ chức thực hiện Nghị Về việc tổ chức thực hiện Nghị định định thư Kyoto thuộc Công ước CT35-2005 2005 thư Kyoto thuộc Công ước khung khung của Liên hợp quốc về của Liên hợp quốc về BĐKH BĐKH về việc phê duyệt Kế hoạch tổ chức thực hiện Nghị định thư Kyoto QD47-2007 2007 Quyết định 47/2007/QĐ-TTg thuộc Công ước khung của Liên hợp quốc về biến đổi khí hậu giai đoạn 2007 - 2010 Quyết định 158/2008/QĐ-TTg ngày QD158-2008- 02/12/2008 của Thủ tướng Chính 2008 Quyết định 158/2008/QĐ-TTg TTg phủ phê duyệt Chương trình mục tiêu quốc gia ứng phó với BĐKH Quyết định Ban hành Kế hoạch Quyết định Ban hành Kế hoạch hành động ứng phó với biến đổi QD 2418- hành động ứng phó với biến đổi khí 2010 khí hậu của Bộ Tài nguyên và 2010 hậu của Bộ Tài nguyên và Môi Môi trường giai đoạn 2011 - trường giai đoạn 2011 - 2015 2015 QD 2139 TTG QĐ phê duyệt chiến lược QG về 2011 2011 BĐKH 73 Page
  11. Ban hành Kế hoạch hành động ứng phó với biến đổi khí hậu của QD 543 BNN- 2011 QĐ 543 của Bộ NN và PTNT ngành Nông nghiệp và PTNT giai KHCN đoạn 2011-2015 và tầm nhìn đến 2050 74 Page
  12. Tài liệu tham khảo 1. Tài liệu tập huấn kiến thức cơ bản về MT&BDKH, SYNERGIES, 2012. 2. Luật bảo vệ môi trƣờng, Luật số: 52/2005/QH11, Quốc Hội nƣớc CHXHCNVN, 2005. 3. Luật tài nguyên nƣớc, Số: 08/1998/QH10, Quốc Hội nƣớc CHXHCNVN, 1998. 4. Luật bảo vệ và phát triển rừng, Luật số: 29/2004/QH11, Quốc Hội nƣớc CHXHCNVN 5. Quyết định số 800/QĐ-TTg, Chƣơng trình mục tiêu Quốc gia về xây dựng nông thôn mới giai đoạn 2010-2020. 6. Quyết định số 491/QĐ-TTG về việc ban hành Bộ tiêu chí Quốc gia về nông thôn mới, 7. Nghị định Số: 59/2007/NĐ-CP về quản lý chất thải rắn 8. Quyết định số 155/1999/QĐ-TTg về quản lý chất thải nguy hại 9. www.srem.com.vn; 10. www.yemoitruong.com; 11. www.monre.gov.vn ; 12. www.vea.gov.vn, 13. 14. bdkh/; 15. 75 Page
  13. BÀI 3 SỬ DỤNG CHẾ PHẨM SINH HỌC XỬ LÝ Ô NHIỄM MÔI TRƢỜNG NÔNG THÔN 76 Page
  14. Mục tiêu Sau buổi truyền thông cộng đồng người dân: o Hiểu chế phẩm sinh học (CPSH) là gì? o Có các kiến thức sử dụng CPSH. o Ứng dụng CPSH để xử lý môi trƣờng (chất thải, nƣớc thải) hàng ngày của gia đình Phƣơng pháp và công cụ Phương pháp: sử dụng các phƣơng pháp thuyết trình, thảo luận nhóm, động não và trình diễn Cụng cụ - Tranh ảnh - Giấy A0 (10 tờ)/bảng trắng (01 chiếc), bút dạ các màu (10 chiếc), thẻ các màu, kéo, băng dính, - CPSH mẫu, chậu, xô, găng tay, bình phun, vật mẫu - Phòng học: đủ rộng, sạch sẽ, ánh sáng hợp lý, bàn ghế xếp hình chữ U Thời gian - Tập huấn cho Tuyên truyền viên (TTV): 1 buổi - Truyền thông cho cộng đồng: 4 tiếng Những nội dung chính - Phần I. Mục tiêu và chƣơng trình - Phần II. Giới thiệu chung về chế phẩm sinh học - Phần III. Kỹ thuật sử dụng chế phẩm sinh học
  15. Phần 1 Chào hỏi, làm quen, giới thiệu mục tiêu, nội dung truyền thông Mục tiêu - Các học viên hiểu biết lẫn nhau, nắm đƣợc nội dung chƣơng trình của buổi truyền thông. - Hiểu đƣợc mục tiêu của buổi học, những mong đợi của học viên, những mong đợi mà buổi truyền thông có thể đáp ứng đƣợc cho các học viên. Thời gian: 15 phút Phương pháp: Thuyết trình mục tiêu và nội dung bài học Cụng cụ: Giấy A0/bảng, bút dạ Các bước tiến hành Bước 1: Làm quen a. TTV tự giới thiệu về mình (tên, nghề nghiệp, nơi công tác, ) b. TTV giới thiệu lý do mục đích buổi truyền thông Bước 2: Giới thiệu mục tiêu và nội dung bài học (phần 1+3) o Nội dung truyền thông này sẽ giúp học viên biết biện pháp xử lý ô nhiễm môi trường hiệu quả, bền vững, có thể áp dụng mọi lúc mọi nơi cho nhiều đối tượng. o TTV nhấn mạnh với học viên rằng những kiến thức này sẽ thực sự phát huy hiệu quả nếu như nó được áp dụng đúng quy trình, thường xuyên và mọi người cùng thực hiện tại địa phương. . Bƣớc 3 a. Học viên đƣa ra mong đợi của mình khi tham gia buổi truyền thông này b. TTV phát cho mỗi học viên 1 thẻ màu, yêu cầu học viên ghi lại mong đợi của mình sau buổi học c. TTV nhóm các thẻ lại với nhau, tổng hợp và đƣa ra những mong đợi chung sau đó dán lên 1 góc bảng để mọi ngƣời cùng nhìn thấy. Sau buổi truyền thông cùng xem lại để đánh giá.
  16. Lưu ý Mong đợi của học viên đưa ra có thể sai mục tiêu buổi truyền thông hoặc vượt quá mong đợi, do vậy TTV cần khoanh vùng điều chỉnh/giải thích lại cho phù hợp hơn. Bƣớc 5 a. TTV và học viờn cựng thống nhất thời gian, nội dung và nguyờn tắc học tập
  17. Phần 2 Giới thiệu chung về chế phẩm sinh học Mục tiêu - Giúp học viên hiểu đƣợc CPSH là gì? Bản chất, nguồn gốc của nó. - Phân biệt các dạng CPSH khác nhau theo tính chất và theo công dụng. - Biết thêm một số loại CPSH thƣờng gặp. - Hiểu về tác dụng của CPSH, đặc biệt là trong xử lý ô nhiễm môi trƣờng chăn nuôi, trồng trọt và sinh hoạt. - Hiểu đƣợc những lợi ích khi sử dụng CPSH so với không sử dụng CPSH. Thời gian: 60 phút. Phƣơng pháp: Thuyết trình, động não, thảo luận nhóm lớn Cụng cụ: Giấy A0/bảng trắng, bút dạ, kéo, băng dính Các bước thực hiện Bƣớc 1. a. TTV giới thiệu mục tiêu phần học trên giấy A0/bảng trắng Bƣớc 2. Giới thiệu chung về CPSH a. TTV dẫn dắt người dân vào vấn đề: Hỏi họ đang dùng các biện pháp gỡ để xử lý ONMT trong gia đình hiện nay. b. Hiện nay gia đình anh/chị đang xử lý chất thải, nước thải như thế nào? c. Các biện pháp được đưa ra thường là: Thu gom rác thải, đốt, quét dọn, cho cá ăn phân trực tiếp, sử dụng phân chuồng bón ruộng (chưa hoai mục), hầm biogas, bón phân d. TTV ghi lại các ý kiến lên giấy A0/bảng trắng. Sau đó phân tích cho học viên hiểu các biện pháp đang sử dụng (ngoài biogas) đều chưa đáp ứng được yờu cầu xử lý môi trường. Lưu ý: Trước khi thực hiện truyền thông cần có những hiểu biết cơ bản về vấn đề môi trường tại địa phương để có cơ sở hướng tới biện pháp xử lý bằng CPSH. Bước 3: Tìm hiểu kiến thức của học viên về CPSH
  18. a. Anh/chị đó từng nghe đến CPSH hay chưa? b. (nếu có) anh/chị hiểu CPSH như thế nào? Cho ví dụ c. Mời 3- 5 học viên phát biểu ý kiến, ghi lại trên giấy A0/bảng trắng, TTV tổng hợp các ý kiến. Lưu ý: khi học viên nói chưa đúng/thiếu về CPSH không sửa ngay mà viết đúng ý kiến đó lên giấy, sau khi đưa ra khái niệm so sánh với các ý kiến để loại trừ những ý chưa đúng/bổ sung những ý thiếu. Bước 4: Cung cấp thông tin về CPSH a. Thuyết trình bài giảng ngắn giới thiệu về CPSH b. Lưu ý với học viên rằng CPSH hay còn được gọi là: Chế phẩm vi sinh, men vi sinh, chế phẩm sinh vật, thuốc sinh học c. Giải thích rằng CHSH không phải là thuốc kháng sinh, sát trùng, khử trùng vì vậy gọi thuốc là không chính xác. Bước 5: Bản chất của CPSH a. Giới thiệu bản chất, nguồn gốc, cơ chế tác động của CPSH, các CPSH thường gặp. + Bản chất của CPSH: Là tập hợp các loại vi sinh vật có ích và có nguồn gốc từ EM gốc (EM1) (Effective Microoganisms). + Nguồn gốc: CPSH EM được sáng chế và ứng dụng từ năm 1980 tại Nhật Bản + Cơ chế tác động: Tập hợp các vi khuẩn có trong CPSH ức chế hoạt động của các vi khuẩn gây hại trong chất thải, nước thải. Tăng cường hoạt động của các vi khuẩn có ích khác trong môi trường. b. TTV nhấn mạnh với học viên rằng: Đây là những vi sinh vật có ích nên an toàn tuyệt đối với con người, vật nuôi, cây trồng, bảo vệ, thân thiện đối với môi trường. Bước 5: Phân loại CPSH a. TTV thuyết trình phần này trên giấy A0/bảng trắng b. Giới thiệu tên một số loại CPSH thường gặp Lưu ý: Những loại CPSH đang được sử dụng tại địa phương cần được cập nhật vào tài liệu (đề nghị Loan tham khảo và cập nhật luôn)
  19. Bƣớc 6: Giới thiệu tác dụng của CPSH a. Nếu bước 2 học viên nói rằng đã biết về CPSH, tiếp tục hỏi học viên b. Anh/chị (đã sử dụng) CPSH chưa? c. (Nếu có) anh/chị sử dụng loại CPSH nào? Vào mục đích gì? (nêu ví dụ cụ thể) d. Anh/chị thấy tác dụng của nó như thế nào? e. TTV mời các học viên phát biểu ý kiến, ghi lại ý kiến trên giấy A0/bảng trắng, tổng hợp lại thông tin. f. Nếu bước 2 học viên nói rằng họ chưa biết về CPSH: Bỏ qua bước 6 Bước 7: Chia sẻ kiến thức và kinh nghiệm sử dụng CPSH a. TTV thuyết trình bài giảng tác dụng của CPSH trên giấy A0/bảng trắng, lưu ý với các học viên rằng trong buổi truyền thông này chúng ta chỉ tập trung vào tác dụng xử lý ô nhiễm môi trường trong chăn nuôi, trồng trọt và sinh hoạt. b. Hỏi học viên: Anh/chị đã hiểu về tác dụng của CPSH chưa? c. Mời các anh/chị đã sử dụng chia sẻ thêm các kinh nghiệm thực tế đã sử dụng để mọi người cùng biết và áp dụng vào gia đình mình (nếu học viên đó biết). d. Nêu ra một vài ví dụ thực tiễn chứng minh (nếu có gia đình đã sử dụng, TTV mời họ lên chia sẻ kinh nghiệm). Bước 8: Tổng hợp và làm rõ thông tin a. Sau khi đã được giới thiệu về tác dụng của CPSH, TTV phát cho mỗi học viên 2 thẻ màu và bút dạ, yêu cầu học viên trả lời câu hỏi: b. Lợi ích của việc sử dụng CPSH? c. Sau 1-2 phút TTV thu các thẻ lại dán lên giấy A0/bảng trắng, nhóm các thông tin trùng lặp, tổng hợp lại. d. TTV giới thiệu bổ sung thêm các ý kiến trên giấy A0/bảng trắng.
  20. Lưu ý: - Nếu các học viên chưa biết cách viết thẻ màu, TTV hướng dẫn cho họ (chỉ hướng dẫn những điều cơ bản) o Mỗi thẻ viết 1 ý o Viết không quá 3 dòng o Viết to, rõ ràng - Nếu số lượng bút có hạn 2 -3 học viên 1 bút truyền tay nhau. - Trong buổi truyền thông có thể có người già, người không biết chữ, người khuyết tật nên họ không có khả năng viết, TTV hãy giúp họ ghi lại các ý kiến lên thẻ. - Đây là phần vừa thu thập thông tin của học viên, vừa để kiểm tra học viên có hiểu được những phần đã trình bày hay không? Phần nào cần làm rõ hơn? - Các thông tin học viên đưa ra đa dạng, có những thông tin chưa rõ, TTV hãy thống nhất lại ý chưa rõ đó với cả lớp học trước khi dán lên bảng, các ý kiến viết sai/sai chủ đề dán riêng ra 1 góc. Tài liệu đọc Bài đọc số 1 1. Khái quát chung về CPSH  Khái niệm - Chế phẩm sinh học là tập hợp các loài vi sinh vật gồm:Vi khuẩn quang hợp, vi khuẩn Lactic, nấm men, xạ khuẩn, nấm mốc sống cộng sinh trong cùng môi trường. - CPSH là những sản phẩm bao gồm hỗn hợp nhiều chủng vi sinh vật có ích nhằm mục đích cải thiện môi trường, sức khỏe con người và cây trồng vật nuôi. - CPSH là những sản phẩm an toàn với môi trường, con người, vật nuôi, cây trồng không gây hại và tác dụng phụ xấu khi sử dụng  Các loại CPSH thông dụng - Hiện nay trên thị trường đang bán rất nhiều loại CPSH của nhiều công ty với nhiều nhón mỏc khỏc nhau Ví dụ: EM, BALASA, BALASA N01, BRF-2 quakit, Esol, WEVIRO, VEM-K, EMC,
  21. V.EM, BIO-EM, Tuy nhiên các loại CPSH này đều có chung một bản chất là tập hợp các loại vi sinh vật có ích và có nguồn gốc từ EM1 (Effective Microoganisms). - Vi sinh vật hữu hiệu EM1 là tập hợp các loài vi sinh vật gồm khoảng 80 – 120 loài cả kỵ khí và hiếu khí thuộc 10 chi khác nhau. Chúng bao gồm các vi khuẩn quang hợp (tổng hợp ra chất hữu cơ từ CO2 và H2O), vi khuẩn cố định Nitơ (Sử dụng chất hữu cơ của vi khuẩn quang hợp để chuyển N2 trong không khí thành các hợp chất hữu cơ), xạ khuẩn (sản sinh chất kháng sinh ức chế vi sinh vật gây bệnh và phân giải chất hữu cơ), vi khuẩn Lactic (chuyển hóa thức ăn khó tiêu thành dễ tiêu), nấm men (sản sinh vitamin và các axitamin). Các vi sinh vật trong EM tạo ra một hệ thống vi sinh thái với nhau, chúng hỗ trợ lẫn nhau, cùng sinh trưởng và phát triển. - CPSH EM có nguồn gốc từ Nhật Bản, do giáo sư tiến sỹ Teuro Higa sáng chế và được áp dụng vào thực tiến từ năm 1980. Chế phẩm này được đưa vào Việt Nam năm 1997. Đến nay đó cú khoảng trên 100 nước sử dụng EM trong môi trường và nông nghiệp. - Tùy vào điều kiện thực tế sử dụng mà CPSH gốc EM được sản xuất thành các dạng khác nhau, có thêm một số chất phụ gia và một số dạng phù hợp.  Phân loại - Theo tính chất, chia thành 3 dạng chính: Dạng lỏng (nước), dạng bột, dạng viên. Trong đó thường gặp dạng lỏng và dạng bột. - Theo công dụng, chia thành các loại o CPSH cú tác dụng xử lý chất thải, nước thải, rác thải (sinh hoạt, chăn nuôi, trồng trọt, công nghiệp, y tế, ) o CPSH có tác dụng kích thích sinh trưởng, sinh sản của vật nuôi cây trồng. 2. Tác dụng, lợi ích của CPSH  Trong chăn nuôi - Lợi ích của sử dụng CPSH trong chăn nuôi mang lại nhiều hiệu quả cao, đặc biệt là về mặt môi trường, khi môi trường trong sạch vật nuôi sẽ sinh trưởng, phát triển tốt, nâng cao hiệu quả chăn nuôi, bảo vệ sức khoẻ cộng đồng. - Sử dụng CPSH trong chăn nuôi giúp: o Làm tăng sức khỏe vật nuôi, tăng cường sức đề kháng và khả năng chống chịu đối với các điều kiện ngoại cảnh. o Tăng cường khả năng tiêu hóa và hấp thụ các loại thức ăn.
  22. o Kích thích khả năng sinh sản, tăng sản lượng và chất lượng trong chăn nuôi. o Tiêu diệt các vi sinh vật có hại, hạn chế sự ô nhiễm trong chuồng trại chăn nuôi. o CPSH có tác dụng đối với mọi vật nuôi, bao gồm các loại gia súc gia cầm và các loài thủy hải sản. Đối với nuôi trồng thủy sản (tôm, cá) Chế phẩm sinh học có tác dụng: - Phân hủy các chất hữu cơ trong nước, giảm thiểu ô nhiễm môi trường nước, - hấp thu các khí độc như NH3, H2S , cải thiện chất lượng nước, kích thích các sinh vật có lợi khác trong ao phát triển như: sinh vật phù du, sinh vật tự nhiên có lợi, làm giảm sự gia tăng lớp bùn đáy ao; - Nâng cao khả năng miễn dịch của tôm cá (do kích thích tôm cá sản sinh ra kháng thể); - Ức chế sự hoạt động và phát triển của vi sinh vật có hại (do các loài vi sinh vật có lợi sẽ cạnh tranh thức ăn và tranh giành vị trí bám với vi sinh vật có hại). Trong môi trường nước, nếu vi sinh vật có lợi phát triển nhiều sẽ kìm hãm, ức chế, lấn át sự phát triển của vi sinh vật có hại, do đó sẽ hạn chế được những mầm bệnh gây bệnh cho tôm cá. - Giúp ổn định độ pH của nước, gián tiếp làm tăng oxy hòa tan trong nước, làm tôm, cá khỏe mạnh, ăn nhiều, mau lớn. - Các vi sinh vật có trong Chế phẩm sinh học khi đưa vào cơ thể tôm qua đường thức ăn sẽ giúp tôm tăng cường khả năng tiêu hóa và hấp thụ chất dinh dưỡng, kích thích sự ăn mồi của tôm làm tăng hiệu quả sử dụng thức và phũng chống các bệnh đường ruột cho tôm. - Do đó, sử dụng Chế phẩm sinh học sẽ có ý nghĩa nhiều mặt trong việc nâng cao hiệu quả kinh tế cho các mô hình nuôi thủy sản như: o Tăng tỷ lệ sống và tăng năng suất do tôm cá nuôi ít bị hao hụt. o Làm tăng hiệu quả sử dụng thức ăn (giảm hệ số thức ăn). o Giảm chi phí sử dụng thuốc kháng sinh và hóa chất trong việc điều trị bệnh. o Tôm cá mau lớn, rút ngắn thời gian nuôi. o Giảm chi phí thay nước.  Trong trồng trọt CPSH có tác dụng ở nhiều mặt: - Chế biến phân hữu cơ vi sinh: Phân giải phụ phẩm nông nghiệp (rơm, rạ, thân ngô .) thành phân hữu cơ vi sinh có chất lượng cao. - Phân giải nhanh chất thải hữu cơ, rác thải, phân gia súc, gia cầm, phế thải nông nghiệp thành các chất dinh dưỡng cho cây trồng.
  23. - Chuyển hóa phân lân khó tiêu thành dễ tiêu. - Hoại mục nhanh chất thải hữu cơ. - Xử lý đất trồng: làm tăng độ tơi xốp, cải tạo và nâng cao độ phì nhiêu cho đất, giảm các vi sinh vật gây hại. - Điều tiết sinh trưởng cây trồng. - Ngâm ủ, xử lý hạt giống.  Trong sinh hoạt - Rác thải hữu cơ trong sinh hoạt hàng ngày chiếm một khối lượng lớn (trung bình 1 người thải 250 – 400g rác mỗi ngày) bao gồm: cọng rau, thức ăn thừa, vỏ hoa quả, bã chè. Sử dụng CPSH xử lý rác thải hữu cơ trong sinh hoạt giúp cho: o Phân giải nhanh các chất hữu cơ o Hạn chế mùi hôi thối của nhà tiêu o Giảm được các vi sinh vật gây hại o Ủ rác thải, chất thải thành phân hữu cơ tốt cho cây trồng, cải thiện môi trường đất, thúc đẩy hệ vi sinh vật có ích phát triển.  Lợi ích về mặt xó hội o Giảm được chi phí vận chuyển rác và diện tích chôn lấp rác. o Thu gom và xử lý rác thải nhằm cải thiện môi trường sống của cộng đồng: Sạch, vệ sinh, văn minh. o Nâng cao chất lượng cuộc sống cho con người, tăng cường tính trách nhiệm, đoàn kết. o Đảm bảo sự phát triển bền vững.  Bảng so sánh Không sử dụng CPSH Sử dụng CPSH Trong chăn nuôi Môi hôi thối nồng nặc Mùi hôi được xử lý triệt để (>80%) Chỉ hạn chế được một phần rất nhỏ môi hôi thối Ủ mầm bệnh, khả năng lây lan và bùng phát Hạn chế mầm bệnh. dịch bệnh cao. Tăng cường sức khỏe cho vật nuôi. Lây lan dịch bệnh sang các vùng khác. Là nơi trú ẩn của nhiều vi sinh vật gây bệnh cho Bảo vệ sức khỏe cho con người con người. Tạo môi trường sống trong lành, Mùi hôi thối gây khó chịu cho cuộc sống hàng thoáng mát ngày. Gây ô nhiễm môi trường đất, nước, không khí Bảo vệ môi trường hiệu quả
  24. Chỉ áp dụng trên một số đối tượng (bán: phân Dễ áp dụng, áp dụng được trên tất cả gà, cho cá ăn: Phân lợn, bón ruộng: phân lợn, các đối tượng vật nuôi phân gà, Biogas: chỉ áp dụng khi chăn nuôi nhiều, kinh phí đầu tư lớn ) Áp dụng khi lượng chất thải đủ lớn Áp dụng thường xuyên Nguồn phân không đảm bảo nếu không được ủ Sau khi xử lý tạo nguồn phân có chất hoai mục trong thời gian dài lượng cao Phân không được xử lý chưa nhiều nguồn bệnh Tăng khả năng sinh sản, chất lượng khiến vật nuôi dễ mắc bệnh làm khả năng đẻ, sản phẩm vật nuôi chất lượng thịt kém Trong trồng trọt Cung cấp 1 lượng nhỏ tro Ủ thành phân hữu cơ có chất lượng cao Làm đất chai cứng, bạc màu Bảo vệ và cải tạo đất trồng làm đất tơi xốp màu mỡ Tiêu diệt các vi sinh vật có ích Cung cấp thêm hệ vi sinh vật có lợi cho đất Càng ngày càng cần sử dụng nhiều phân hóa Hạn chế sử dụng phân hóa học học Tao ra nông sản chất lượng thấp, tích tụ nhiều Tạo ra nông sản có chất lượng cao chất gây hại (thừa đạm, tích lũy các kim loại nặng ) Phát triển không bền vững Phát triển bền vững Trong sinh hoạt Vứt bừa bãi ra môi trường hoặc thu gom chung Thu gom và Phân loại rác thải tại chỗ rác thải về 1 nơi Rác đổ hỗn độn vào nhau và được chôn lấp Rác hữu cơ được ủ thành phân hữu cơ chung vi sinh Mất nhiều diện tích đất Giảm diện tích chôn lấp, xử lý rác Mất nhiều công vận chuyển Giảm công vận chuyển Mất mỹ quan thôn xóm Gây ô nhiễm môi trường đất, nước, không khí Bảo vệ môi trường Gây ô nhiễm môi trường khu chôn lấp rác, thời gian chôn lấp lâu gây ô nhiễm nguồn nước ngầm.
  25. Phần 3 Kỹ thuật sử dụng chế phẩm sinh học Mục tiêu Sau bài truyền thông người tham dự sẽ: - Nắm đƣợc csc quy trình xử lý chất thải chăn nuôi, phế thải nông nghiệp, rác thải hữu cơ trong sinh hoạt bằng chế phẩm sinh học. Thực hành xử lý môi trƣờng bằng chế phẩm sinh học. - Áp dụng đúng quy trình xử lý chất thải chăn nuôi, trồng trọt, sinh hoạt hàng ngày bằng CPSH tại gia đình. - Giúp học viên sử dụng CPSH đúng cách để mang lại hiệu quả cao và biết cách bảo quản CPSH trong điều kiện thích hợp. Thời gian: 120 phút Phương pháp: Trình diễn, thuyết trình, động não. Cụng cụ: Giấy Ao/bảng trắng, CPSH, phân gà/lợn, nƣớc sạch, bình phun tay Các bước thực hiện Bƣớc 1: Mục tiêu a. Giới thiệu mục tiêu phần học trên giấy A0/bảng trắng Bƣớc 2: Kỹ thuật sử dụng CPSH trong chăn nuôi a. Thuyết trình bài giảng trên giấy A0/bảng trắng Bước 3: Kỹ thuật sử dụng CPSH trong trồng trọt (không đi sâu) Bước 4: Kỹ thuật sử dụng CPSH trong sinh hoạt a. Thuyết trình bài giảng trên giấy A0/bảng trắng Lưu ý: Trước khi xử lý rác thải cần tiến hành phân loại, vì vậy TTV cần giới thiệu kỹ thuật phân loại rác thải cho học viên trước.
  26. Lưu ý + Đây là phần giới thiệu kỹ thuật mới, vì vậy cần thường xuyên trao đổi qua lại trong quá trình trình bày để tránh sự nhàm chán và đảm bảo người tham gia đều nắm được quy trình. + Các thắc mắc của học viên có thể giải thích ngay hoặc ghi lại trên giấy để trả lời trong phần tổng kết Bước 5: Thực hành phun CPSH xử lý mùi hôi của phân Chuẩn bị vật mẫu: a. Phân lợn/gà chƣa qua xử lý: 20kg b. CPSH (EM hoặc TBE2) (hoặc loại CPSH mà ngƣời dân địa phƣơng đang sử dụng) c. Nƣớc giếng sạch d. Xô, bình phun tay Tiến hành a. Phân lợn/gà đổ 1 góc, lƣu ý: Đổ ra nơi rộng rãi để mọi ngƣời đều có thể quan sát đƣợc. b. Pha CPSH theo liều lƣợng và nồng độ thích hợp (tuỳ theo loại CPSH sử dụng làm thực hành) (ví dụ: EM thứ cấp hoặc TBE2 pha 1/100) c. Rửa bình phun sạch sẽ (lƣu ý: cần rửa sạch cả vòi phun) d. Phun đều vào phân lợn/gà Lưu ý - Trong quá trình thực hành TTV vừa làm vừa giới thiệu các thao tác kỹ thuật để học viên nắm được, giải đáp các thắc mắc của học viên. - Mời các học viên tham gia làm thực hành, chỉ ra các lỗi thường gặp trong quá trình thực hiện và hướng dẫn lại. - Trong buổi truyền thông để học viên thấy được hiệu quả ngay của CPSH, TTV có thể phun CPSH với nồng độ cao hơn, đậm đặc hơn so với tỷ lệ pha loãng hợp lý. Bước 6. Thực hành ủ phân từ rơm rạ Chuẩn bị vật mẫu a. Rơm rạ hoặc phân xanh (chiếm 70-80%) b. Phân chuồng (gia súc, gia cầm), phân bắc (tỷ lệ 20-30%).
  27. c. Chế phẩm EM d. Nƣớc giải gia súc, ngƣời, nƣớc sạch. e. Cây tre, cây gỗ đƣờng kính 8 – 10cm Tiến hành a. Rơm rạ, phân xanh đƣợc băm nhỏ (30-40cm) . b. Pha CPSH EM tỷ lệ 2 – 4% (200 – 400ml EM pha với 10 lít nƣớc sạch). c. Tƣới CPSH đã pha cho 1m3 rơm rạ, phân xanh, phân gia súc. d. Đặt cây tre/gỗ giữa đống ủ. e. Rải từng lớp rơm rạ, phân xanh đã đƣợc tƣới chế phẩm EM xung quanh cây tre/gỗ khi đạt độ cao 50 – 60cm thì ta rải một lớp phân chuồng làm phân men. f. Tƣới nƣớc rải, nƣớc phân lên lớp phân men rồi phun dung dịch EM. g. Tiếp tục rải cho đến khi đạt độ cao 1,5m thì tiến hành phủ kín đống ủ bằng bùn nhão hoặc nilon. h. Rút bỏ cây ở giữa đống ủ Lưu ý - Phải thường xuyên kiểm tra và tưới nước theo định kỳ và theo quan sát thực tế. - Cần phủ kín đống ủ trong tình trạng yếm khí, luôn luôn giữ được độ o ẩm của đống ủ đạt 70-80% và nhiệt độ 40-50 C. - Không dùng các loại nước có chất tẩy rửa, có hoá chất để tưới cho đống ủ. Bước 7. Thực hành ủ rác thải hữu cơ thành phân hữu cơ vi sinh Lưu ý - Trong quá trình thực hành TTV vừa làm vừa giới thiệu các thao tác kỹ thuật để học viên nắm được, giải đáp các thắc mắc của học viên. - Mời các học viên tham gia làm thực hành, chỉ ra các lỗi thường gặp trong quá trỡnh thực hiện và hướng dẫn lại Chuẩn bị vật mẫu a. Rác hữu cơ: 10 – 20 kg b. CPSH c. Nƣớc giếng sạch
  28. d. Xô, bao dứa e. Trấu/mùn cƣa Tiến hành a. Băm nhỏ rác b. Vắt bớt nƣớc c. Cho rác vào xô/thùng d. Pha CPSH theo nồng độ thích hợp (tuỳ loại) (VD: EM: 1/50, Bokashi 20g ) e. Cứ 20 cm chiều cao của rác phun/rắc CPSH 1 lƣợt f. Rắc 2 – 5 cm tro/trấu lên trên g. Đạy nắp, để nơi tránh mƣa Lưu ý: Trong khi ủ lượng nước cần tháo đi, không được để nước đầy đến vỉ rác. Nước này có thể sử dụng đổ vào hố tiêu, cống rãnh hạn chế mùi hôi thối, ruồi muỗi hoặc pha lõang 1000 lần với nước sạch tưới cho cây. Bước 8: Tổng kết phần học a. Anh/chị đó nắm được quy trình xử lý chất thải chăn nuôi, trồng trọt, sinh hoạt chưa? b. Anh/chị còn thắc mắc gì về phần này không? c. Anh/chị có biết các mô hình xử lý chất thải bằng CPSH ở các nơi? d. Anh/chị đó xem các chương trình giới thiệu về CPSH trên tivi (kênh vtv2, vtv6) chưa? e. TTV giải thích lại cho học viên những phần chưa hiểu f. Hỏi học viên có ai có thể chia sẻ thêm một số kỹ thuật Bước 9. Giới thiệu mô hình a. Giới thiệu một vài mô hình xử lý (Nếu có ví dụ ở địa phương thì càng tốt) b. Mời học viên chia sẻ các mô hình Bước 10. Một vài lưu ý khi sử dụng và bảo quản CPSH a. Thuyết trình bài giảng trên giấy A0/bảng trắng. Tài liệu đọc Bài đọc số 2
  29. 1. Kỹ thuật sử dụng CPSH trong chăn nuôi 1.1. Sử dụng Bokashi khử mùi chuồng gà, vịt, nơi nằm động vật Cách làm Bokashi sử dụng CPSH (EM thứ cấp hoặc TB-E2) Nguyên liệu - 1 Kg cám gạo, ngô - 1 Kg mùn cưa, - 250 ml CPSH (EM thứ cấp hoặc TB-E2) - 2 – 5 g rỉ đường Lưu ý: với các loại CPSH khác có thể có thêm một số phụ gia, tùy thuộc vào loại chế phẩm sử dụng để cho lượng phù hợp theo hướng dẫn trên bao bỡ. - xô, chậu, bạt, bao dứa Tiến hành - Trộn đều cám và mùn cưa sau đó cho dung dịch EM thứ cấp/TBE2 vào đảo đều, khi trộn xong nắm lại thành nắm dùng tay chạm nhẹ tan ra là độ ẩm vừa, nếu khô thì cho thêm EM thứ cấp/TBE2 vào để đảm bảo độ ẩm. - Cho hỗn hợp và thúng hoặc bao dứa nén chặt, đậy kín, để sau 5 – 7 ngày mở ra thấy có mùi thơm như mùi rượu, trên có mốc trắng là có thể sử dụng. - Sử dụng: Rắc đều lên nền chuồng gà, vịt, nơi nằm động vật 3 – 5 ngày 1 lần. Mỗi m2 chuồng cần khoảng 50g Bokashi. Sau khi môi hôi hạn chế, thời gian rắc có thể giãn ra 3 -4 tuần 1 lần. Lưu ý: Động vật có thể ăn Bokashi (do có cám gạo), điều này không gây hại gì, cần bổ sung kịp thời Bokashi và giữ ở độ ẩm thấp, nếu cần có thể thêm trấu để đảm bảo độ ẩm. - Có thể bổ sung vào thức ăn cho vật nuôi hàng ngày (5% khối lượng thức ăn) 1.2. Phun xử lý chuồng nuôi Mùi hôi kết hợp với phân động vật là do các vi khuẩn có hại gây nên, chúng tạo ra các chất khí độc hại. Phun CPSH để ngăn chặn sự phát triển của các vi khuẩn này, cải thiện môi trường vật nuôi, giúp vật nuôi khoẻ mạnh, sinh trưởng tốt. Cách làm - Pha CPSH theo hướng dẫn ghi trên bao bì (thông thường sử dụng EM thứ cấp hoặc TBE2 pha loãng 100 – 500 lần) phun vào chuồng trại và xung quanh tường. Đối với lợn nên rửa sạch nền trước khi phun. - Phun khoảng 0,5 – 1,0 lít dung dịch CPSH đó pha loãng cho một một vùng chuồng, cách 3 ngày sau phun lần 2, sau đó cứ khoảng 7 - 10 ngày lại phun một lần. - Nếu chuồng trại càng bẩn, càng sũng nước thi phun lượng CPSH nhiều hơn với nông độ càng cao. Chú ý o Cần vệ sinh bình và vòi phun sạch sẽ trước khi phun, nên sử dụng bình
  30. phun chuyên dụng cho CPSH. o Chế phẩm đó pha chỉ dựng trong ngày. o Không phun vào mùa đông khi nhiệt độ xuống thấp. 1.3. Ủ phân hữu cơ vi sinh - Lượng phân gia súc, gia cầm thải ra hàng ngày với khối lượng lớn, nếu không được xử lý gây ô nhiễm môi trường nghiêm trọng, sử dụng CPSH để chế biến phân hữu cơ vi sinh vừa cung cấp thêm một lượng phân tốt cho trồng trọt vừa bảo vệ môi trường. Cách làm - Hàng ngày toàn bộ phân gia súc được hót tập trung vào hố ủ phân trộn thêm theo tỷ lệ 3 phân chuồng + 1 phần chất độn khác: tro bếp, trấu, cây phân xanh, bèo, rơm, rạ - Khi trộn cho thêm nước tiểu hoặc nước ao sau đó tưới dung dịch CPSH theo hướng dẫn trên bao bì từng loại vào đống phân. ví dụ: 10 lít EM thứ cấp đó pha loãng ở nồng độ 1/500 cho 1m3 phân sau đó chát bùn hoặc lấy bao tải đậy kín tránh bị gà, súc vật bới. Lưu ý khi ủ phân o Cho thêm nước giải người và gia súc để cung cáp thêm đạm và lân cần thiết cho hoạt động của vi sinh vật. o Cắt vụn rơm, rạ và các cây .trước khi trộn với phân chuồng. o Chọn vị trí bằng phẳng, đào rãnh và lót lá cây trước khi đánh đống phân để cho đáy đống phân được thoáng khí, dễ tháo nước và thông hơi. o Đánh đống càng to càng tốt để được độ ẩm phù hợp. o Nếu phân gia súc ẩm thì trộn thêm vôi bột vào phân sau đó đem ủ. o Có thể trộn chất phụ gia (lân, kali) vào chuồng để rút ngắn thời gian ủ và hạn chế đạm bị phân hủy. o Nếu có hố ủ phân thì hố phải có nắp và không để thấm nước ra ngoài. - Xử lý nước giải: Pha CPSH nồng độ đậm đặc, đổ vào thùng nước giải để hạn chế mùi và ức chế các vi sinh vật gây hại, sau 1 vài ngày có thể đem tưới cây. - Trong nuôi trồng thủy sản: CPSH pha loãng theo nồng độ thích hợp, đổ xuống ao nhiễm bẩn (0,5 – 1 lít cho 1 m3 nước ao), bổ sung vào thức ăn cho tôm cá. 1.4. Bổ sung vào thức ăn, nước uống cho vật nuôi - Có thể bổ sung CPSH vào thức ăn, nước uống hàng ngày cho vật nuôi. - Thông thường pha loãng 1.000 – 5.000 lần (tùy thuộc nồng độ sản xuất từng loại CPSH) với nước giếng sạch cho vật nuôi uống hàng ngày, hoặc trộn vào cám cho lợn ăn. - Vào vụ đông có thể pha nồng độ đậm đặc hơn (1000 – 3000 lần) trộn vào thức
  31. ăn, cám, rau xanh, cỏ cho lợn và trâu bò ăn, hòa nước cho gà uống. Ví dụ: Hộ anh Kim Văn Chín (xóm Mới, xó Thượng Trưng, Vĩnh Tường, Vĩnh Phúc) Pha tỷ lệ TBE2 1/2000 vào nước uống hàng ngày cho gà, chim cút uống làm giảm tối đa mùi hôi thối do phân thải ra, chim cút đẻ trứng tỷ lệ cao hơn 3 – 5 %, chất lượng trứng thơm ngon, vỏ trứng dày hơn 3. KỸ thuật sử dụng CPSH trong sinh hoạt Xử lý rác thải hữu cơ sinh hoạt thành phân hữu cơ vinh sinh - Hàng ngày rác sinh hoạt được phân loại thành rác hữu cơ và rác vô cơ, mỗi loại được thu gom và cho vào thùng hoặc bao riêng. - Rác hữu cơ sử dụng để ủ thành phân hữu cơ. Quy trình - Vật liệu: thùng rác 15 – 120 lít tùy thuộc mức độ rác thải của gia đình, CPSH phù hợp (EM, TBE2, S.EM, V.EM ) - Chất thải hữu cơ băm nhỏ, vắt bớt nước rồi cho vào thùng thành từng lớp mỏng, nếu lượng rác ít xử lý 1 ngày 1 lần, nếu lượng rác nhiều xử lý 2 ngày 1 lần vào buổi trưa và chiều tối. - Pha CPSH nồng độ tùy loại theo hướng dẫn trên bao bì (VD: TBE2, EM pha tỷ lệ 1/50, Bokashi 20g), cứ 20 cm chiều cao rác phun/rắc đều lên 1 lần. Nếu có tro, trấu trải lên trên một lớp mỏng khoảng 2 – 5 cm, sau đó đậy nắp để gọn ở nơi không bị nước mưa chảy vào. - Hàng ngày mở nắp xô tiếp tục bổ sung rác thải, chế phẩm, tro, trấu, nếu có nước thì tháo bỏ đi. - Khi thùng rác đầy và đã được xử lý đúng quy trình đổ rác vào bao tải buộc kín, đạy lại tránh mưa nắng để lên men. Hoặc cho bao tải vào hố vườn, lấp đất kín đất, sau 2 – 3 tuấn rác thải sẽ thành mùn, có thể đem bón ruộng. Lưu ý: Trong khi ủ lượng nước cần tháo đi, không được để nước đầy đến vỉ rác. Nước này có thể sử dụng đổ vào hố tiêu, cống rãnh hạn chế mùi hôi thối, ruồi muỗi hoặc pha loãng 1000 lần với nước sạch tưới cho cây. Xử lý hố tiêu gia đình - Đối với các gia đình chưa có hỗ tiêu tự hoại, sử dụng CPSH pha loãng 100 - 200 lần (tựy loại) đổ lên mặt hố (300 – 500ml cho 1 m3), sau 3 ngày đổ tiếp lần 2, sau đó 5 -7 ngày đổ tiếp lần 3, khi mùi hôi đó giảm 7 – 10 ngày đổ 1 lần. Vào mùa hè đổ 5 ngày 1 lần. 4. Một vài lưu ý khi sử dụng chế phẩm sinh học - Khi sử dụng CPSH người dùng đọc kỹ thành phần CPSH có chứa các vi khuẩn có lợi hay không, cần xem kỹ tác dụng và hướng dẫn sử dụng (in ngoài bao bì) để tùy trường hợp cụ thể sử dụng đúng cách, hiệu quả sử dụng cao. - Khi bổ sung vào thức ăn, nước uống cho vật nuôi cần lưu ý: Nếu đang cho vật nuôi uống kháng sinh thì không cho ăn, uống CPSH (vì kháng sinh làm chết các
  32. vi sinh vật trong CPSH) - CPSH đó pha loóng chỉ sử dụng trong ngày. - Không nên sử dùng nước máy để pha CPSH, nên sử dụng nước giếng sạch. - Không dùng đồ kim loại, thủy tinh để pha CPSH, nên dùng đồ nhựa. 5. Bảo quản - Nơi khô ráo, thoáng mát, tránh ánh nắng trực tiếp. - Không bảo quản trong chai lọ kim loại, thủy tinh. - CPSH nên sử dụng trong vòng 3 tháng đến 2 năm tùy thuộc từng loại. - Ví dụ: o EM thứ cấp, TBE2 chỉ sử dụng không quá 3 tháng. o EM gốc: sử dụng từ 6 tháng – 1 năm. Bài đọc thêm: Một vài mô hình sử dụng CPSH xử lý môi trường Ví dụ 1: Mô hình ứng dụng CPSH EM để xử lý môi trường tại xã Lai Vu, huyện Kim Thành, Hải Dương - Trình diễn mô hình phun xử lý môi trường tại 45 hộ dân của 3 thôn. Bảng kết quả xử lý môi trường bằng chế phẩm EM Mẫu và chỉ tiêu Kết quả Kết quả Tỷ lệ STT phân tích, đơn vị tính trước xử lý sau xử lý giảm (%) 3 1 Khớ: H2S (mg/m ) 0,072 0,038 44.5 2 Nước thải: 180 102 38.5 - TSS (mg/l) - COD(mg/l) 397 235 34 - BOD5(mg/l) 210 120 37,5 - Ntổng(mg/l) 675 354 38.5 - Ptổng(mg/l) 54 42 15 - N-NH3(mg/l) 326 276 10 - Coliorm (MPN/100ml) 28.104 15.104 45 - Kết quả cho thấy môi trường chung đó giảm hẳn sự ô nhiễm, khu vực chăn nuôi của các hộ gia đình, rãnh thoát nước công cộng đó không còn toả ra mùi hôi, thối; nguồn nước mặt đã có mầu trong, lượng phân tồn đọng tại các rãnh thoát nước khi khơi lên đã giảm mùi hôi, có độ tơi xốp. Một số hộ cho lợn uống nước, ủ cám có chế phẩm E.M lợn lớn nhanh và hạn chế được bệnh lợn con ỉa phân trắng Ví dụ 2. Xử lý môi trường bằng BIOMIX 1, 2 tại Vĩnh Phúc - Biomix1 chuyên xử lý rác thải nông nghiệp và phân gia súc gia cầm; Biomix2 xử
  33. lý nước thải chăn nuôi. Chế phẩm đó được ứng dụng có hiệu quả tại hơn 20 hộ chăn nuôi gia súc gia cầm xã Hợp Thịnh, huyện Tam Dương, Vĩnh Phúc. - Kết quả thử nghiệm cho thấy, phân, rác thải, nước thải chăn nuôi sau xử lý bằng chế phẩm sinh học có thể thải thẳng ra môi trường xung quanh không gây hại đến sức khoẻ con người. Các chất thải nguy hại có độ ô nhiễm cao như: COD trước xử lý có hàm lượng 1.697 mg/l, sau xử lý giảm xuống còn 330mg/l; chất T- N từ 297mg/l giảm xuống 145mg/l; chất SS từ 1.160mg/l giảm xuống còn 144 mg/l; NH3 từ 231 giảm xuống còn 157mg/l Đặc biệt, phân gia súc và rác thải nông nghiệp sau xử lý bị hoại mục có chứa nhiều vi sinh vật có ích đem bón cho cây trồng giúp tăng năng suất và chất lượng sản phẩm. - Sử dụng các chế phẩm trên rất đơn giản: 1 kg Biomix1 xử lý cho 1 tấn phân gia súc, gia cầm, rác thải chỉ sau 1 tuần sẽ hết mùi hôi thối, sau 20-25 ngày sẽ hoại mục; 1kg Biomix2 cho vào bể nước thải chăn nuôi dung tích 5m3, sau 3 ngày mùi hôi thối sẽ giảm hẳn, giảm 70% ruồi nhặng. Sau 3 ngày xử lý, các chế phẩm này có hiệu quả rõ rệt và ổn định kéo dài tới hai tháng, nếu liên tục sử dụng chế phẩm vi sinh vật hiệu quả còn cao và ổn định hơn. Đặc biệt, chế phẩm có giá thành rẻ, chỉ từ 20.000 – 25.000 đồng/kg, dễ sử dụng, có thể áp dụng rộng rãi với mọi điều kiện và môi trường chăn nuôi, thời gian tác dụng lâu dài. Ví dụ 3. Quy trình xử lý rác thải bằng phương pháp yếm khí sử dụng các chế phẩm sinh học tại huyện Tánh Linh – tỉnh Bình Thuận và Thị xã Phan Rang - tỉnh Ninh Thuận Nguyên lý hoạt động: Rác tại các địa điểm thu gom được xử lý mùi hôi bằng chế phẩm sinh học và vận chuyển về khu xử lý. Trước khi đưa vào hầm ủ, rác được phối trộn chế phẩm sinh học theo quy định; đậy kín miệng hầm (phủ bạt) và ủ trong 28 ngày. Trong thời gian ủ cứ 3 ngày mở bạt kiểm tra (nhằm hạ nhiệt độ hố ủ), phun bổ sung chế phẩm sinh học lên bề mặt. Sau 28 ngày tiến hành đưa rác lên phân loại; các thành phần phi hữu cơ được xử lý riêng (bán lại cho các cơ sở tái chế), mùn hữu cơ được chế biến thành phân hữu cơ sinh học (nếu đầu tư thêm nhà máy chế biến phân hữu cơ).
  34. Tài liệu tham khảo 1. Tài liệu tập huấn Kỹ năng và phƣơng pháp tập huấn có sự tham gia, Phan Ngụy Trƣờng, AID-Coop, 7/2009. 2. Tài liệu tập huấn Ứng dụng chế phẩm sinh học góp phần giảm thiểu ô nhiễm môi trƣờng nông thụn và phỏt triển nụng nghiệp bền vững, Trung tâm ứng dụng kỹ thuật sinh học, 2012. 3. Tài liệu tập huấn sử dụng chế phẩm sinh học trong chăn nuôi, VECO, 2010. 4. Tài liệu tập huấn dự án tại Thu Cúc 5. Tài liệu của Trung ứng dụng kỹ thuật sinh học Vĩnh Phúc. 6. Sở Khoa học Công nghệ và Môi trƣờng Thái Bình. Hƣớng dẫn sử dụng chế phẩm vi sinh vật hữu hiệu EM trong sản xuất và đời sống. 1998. 7. Trung tâm phát triển công nghệ Việt - Nhật: Giới thiệu công nghệ vi sinh vật hữu hiệu EM. 2004. 8. Các Website o o o o o o bon-huu-co o nhiem-moi-truong-nong-thon/ o f o o nghiep-va-xu-ly-moi-truong o o chan-nuoi-va-xu-ly-moi-truong-38
  35. BÀI 4 PHÂN LOẠI RÁC THẢI TẠI NGUỒN
  36. Mục tiêu bài học Đối với cán bộ địa phƣơng, ngƣời dân và cả cộng đồng, hiểu đƣợc ý nghĩa của việc phân loại rác với đời sống, sinh hoạt, sức khoẻ của mình. Từ những kiến thức này họ sẽ thay đổi nhận thức, thái độ, hành vi trong công việc của gia đình họ. Các kiến thức này cũng sẽ giúp cho TTV trong quá trình thực hiện truyền thông, tập huấn cho cộng đồng, làm thay đổi thái độ nhận thức của cả cộng đồng về việc quản lý rác thải. Phƣơng pháp và công cụ hỗ trợ Phƣơng pháp: Sử dụng các phƣơng pháp thuyết trình, động não, trình diễn, thảo luận nhóm. Công cụ Stt Công cụ Số lượng 1 Bảng trắng/ flipchart 01 cái 2 Giấy Ao 10 tờ 3 Băng dinh giấy 2,5 cm 01 cuộn 4 Bút dạ 05 cái 5 Thẻ màu Theo số lƣợng học viên 6 Rác thải sinh hoạt, găng tay, khẩu trang . Theo số lƣợng học viên 7 Tài liệu quy trình phân loại rác thải tại nguồn. Theo số lƣợng học viên 8 Phiếu đánh giá Theo số lƣợng học viên Thời gian Truyền thông cho ngƣời dân, hộ gia đình: 4 – 6,5 h Các nội dung chính Phần 1: Mục tiêu và mong đợi. Phần 2: Rác thải và ảnh hƣởng của có tới đời sống con ngƣời. Phần 3: Tiến hành phân loại rác và thực hành làm mẫu phân loại rác. Phần 4: Đánh giá cuối buổi truyền thông và rút kinh nghiệm 99 Page
  37. Phần 1 Mục tiêu và mong đợi Mục tiêu - Đảm bảo tất cả ngƣời tham dự nắm đƣợc mục tiêu bài học cũng nhƣ chƣơng trình làm việc và các nguyên tắc để đạt đƣợc mục tiêu mong muốn. Phương pháp và công cụ - Sử dụng phƣơng pháp động não và trò chơi sƣ phạm - Mục tiêu đƣợc trình chiếu trên PPT hoặc viết trên giấy Ao - Chƣơng trình làm việc - Các thẻ màu ghi các nguyên tắc làm việc Thời gian - 15 - 30 phút cho lớp tập huấn - 10 phút cho buổi truyền thông Các bước thực hiện Bước 1: Làm quen và khám phá mong đợi a. Yêu cầu ngƣời tham dự lần lƣợt tự giới thiệu về bản thân (sử dụng trò chơi nếu có thể) nhƣ: tên, tuổi, nghề nghiệp, sở thích, sở trƣờng ? b. Mỗi ngƣời mong đợi học/chia sẻ đƣợc gì từ khóa học/buổi họp này? c. Ghi các mong đợi của họ lên bảng/thẻ màu rồi sau đó nhóm các mong đợi giống nhau thành các nhóm Bước 2: Kết nối mong đợi với mục tiêu a. Giới thiệu các mục tiêu của buổi học/họp b. Cùng ngƣời tham dự xác định các mục tiêu cần đạt đƣợc gắn với mong đợi của họ c. Xác định các mong đợi có thể chƣa đáp ứng đƣợc tại buổi học/họp này và cách thức để thực hiện trong tƣơng lai Bước 3: Làm thế nào để đạt được mục tiêu và mong đợi 100 a. Thống nhất chƣơng trình làm việc Page
  38. b. Thống nhất các phƣơng pháp và nguyên tắc làm việc Lưu ý Có những mong đợi của người tham dự vượt quá mục tiêu của 1 buổi học/họp nên cần khoanh vùng phạm vi mục tiêu và kết quả mong đợi cho 1 khóa học/buổi họp cụ thể tùy theo thời gian và chương trình đã định. 101 Page
  39. Phần 2 Rác thải và ảnh hƣởng của nó tới đời sống con ngƣời Mục tiêu Sau khóa học Học viên/ngƣời tham gia hiểu đƣợc khái niệm rác thải rắn, nguồn gốc các loại rác thải rắn và tình trạng xử lý rác hiện nay, những ƣu điểm và lợi ích của của việc phân loại rác thải tại nguồn. Phương pháp và công cụ Phƣơng pháp: Sử dụng phƣơng pháp thuyết trình, động não, thảo luận nhóm nhỏ, thảo luận nhóm lớn. Công cụ: o Câu hỏi thảo luận (do THV/TTV soạn sẵn) và đáp án. o Giấy Ao, bút dạ, thẻ màu, bảng trắng/ flipchart, băng dinh giây hoặc kẹp giấy (nếu treo trên dây). o Tài liệu phát tay. Thời gian: 0,5h – 1h (30 – 60 phút) Các bước thực hiện Bước 1: Trình bày khái niệm về rác thải, nguồn gốc của nó và có những loại rác thải nào. Nguồn gốc phát thải rác Rác thải rắn là chất được thải ra trong quá trình sống, sinh hoạt, hoạt động sản xuất của con người và động vật, như phân, thức ăn thừa, túi nylon, giấy báo rác đa dạng về thành phần, tính chất. Bất kỳ hoạt động sống nào của con người đều phát sinh rác, dân số càng tăng rác thải ra ngày càng nhiều, hiện nay người ta thường dùng các từ như bãi rác, biển rác, núi rác để hình dung về rác thải rắn. Ở vùng nông thôn, rác thải chủ yếu là chất thải rắn từ nông nghiệp, chăn nuôi và chất thải sinh hoạt của người dân. Rác thải rắn gồm 3 loại: 102 Page
  40. Rác thải rắn Rác vô cơ có thể tái Rác vô cơ không Rác hữu cơ chế thể tái chế Bước 2: Sử dụng phương pháp động não để dẫn dắt họ vào nội dung chính về 3 loại rác thải, dùng thẻ màu thu thập thông tin. a. Giới thiệu mục đích của bài tập động não. b. Hướng dẫn học viên cách sử dụng thẻ màu. c. Phát cho mỗi học viện 1-3 thẻ màu, không cần nhiều màu, mỗi thẻ học viên ghi một kết quả của câu hỏi thảo luận. d. Câu hỏi thảo luận “Trong quá trình sinh hoạt, sản xuất tại gia đình, anh/chị thải ra các loại rác nào, ghi cụ thể” e. Thu hồi thẻ màu, tổng hợp các kết quả lên bảng trắng, gom các thẻ ghi các loại rác thành 3 nhóm hoặc 3 cột, nhóm 1 là loại rác hữu cơ, nhóm 2 là rác vô cơ có thể tái chế, nhóm 3 là rác vô cơ không thể tái chế. Trong quá trình chia nhóm, phân tích các đặc điểm của loại rác đó cho học viên nghe và thấy một cách trực quan. f. Sau khi gom nhóm, phân tích, TTV đưa ra những kết luận thu được sau thảo luận. Bài đọc số 1: Các loại rác - Rác hữu cơ là các loại rác thực phẩ m từ nhà bếp như rau, củ, quả, thức ăn thừa, bã chè, cafe Rác hữu cơ sau khi được phân loại sẽ được xử lý, chế biến thành thức ăn nuôi giun đất hay các sản phẩm như phân hữu cơ tốt cho cây trồng và an toàn cho người sử dụng. - Rác vô cơ có thể tái chế như giấy báo, kim loại, vỏ hộp, nhựa, túi nylon sẽ được vận chuyển đến nơi tái ch ế thành các sản phẩm mới. Loại rác này từ lâu đã được người dân phân loại bán cho người thu mua phế liệu. - Rác vô cơ không thể tái chế là các loại rác rất khó phân hủy như sành sứ, gạch vỡ, thủy tinh vỡ, xỉ than Rác vô cơ là loại rác không thể sử dụng được nữa, mà chỉ có thể mang đi xử lý tại khu tập trung. 103 Bước 3: Dẫn dắt thảo luận nhóm lớn về tình hình xử lý rác thải tại địa phương. Page
  41. b. Ở địa phương của các anh/chị, rác thải được xử lý thế nào, phân hủy tự nhiên hay được thu gom tới những bãi rác tập trung? c. Nếu được thu gom thì sau thu gom rác sẽ được xử lý thế nào, có an toàn, sạch sẽ không, vì sao? d. Các anh, chị có/biết được thông tin về các phương pháp xử lý rác ở các nơi khác và đem lại hiệu quả tốt không? e. Thuyết trình, giới thiệu về mô hình phân loại rác thải tại nguồn, những ưu điểm của nó so với các biện pháp xử lý thông thường. Bài đọc số 2: Tình trạng xử lý rác tại nông thôn hiện nay Tại các vùng nông thôn, rác thải đã được thu gom tập trung, đem đi xử lý, nhưng ở nhiều nơi do điều kiện khó khăn. rác chưa được thu gom và người dân vứt rác bữa bãi ra môi trường xung quanh thành các bãi rác tự phát phân hủy tự nhiên. Khi rác thải không được thu gom xử lý thì sẽ gây ô nhiễm môi trường sống của người dân tại đó, bốc mùi hôi thối, độc hại. Rác là môi trường sống cho các loài gây bệnh cho người và gia súc như ruồi, muỗi, chuột, dán gây các dịch bệnh nguy hiểm như tả, thương hàn, giun sán, dịch hạch Rác thải khi được ném xuống kênh rạch, ao hồ thì gây ô nhiễm nguồn nước, ngấm vào nước ngầm, làm nước có mùi hôi, lây lan bệnh truyền nhiễm, gây ung thư hay nhiều bệnh hiểm nghèo khác cho người sử dụng nước. Các biện pháp xử lý rác được áp dụng hiện nay là chôn lấp và đốt bỏ rác. Các biện pháp này không áp dụng hiệu quả với rác hỗn hợp. Khi chôn lấp, rác chứa nhiều hữu cơ thì gây mùi và nhiều nước rỉ rác, đốt trong lò thì với rác chứa nhiều kim loại, sành, sứ, thủy tinh tạo nhiều tro than và khí có thành phần gây độc cao gây các bệnh ngoài da, bệnh hô hấp, chưa nói tới rác hỗn hợp chứa nhiều chất độc cho người như hóa chất, thuốc bảo vệ thực vật Trong khi rác thải sinh hoạt có thể tái chế thành các sản phẩm có ích, người dân lại chưa thể thực hiện được bởi vì cách thức thu gom chưa hợp lý. Hiện nay việc phân loại rác thải tại nguồn chính là giải pháp giải quyết hiệu quả và đem lại lợi ích lớn lao cho người dân. Phân loại rác đã được áp dụng tại nhiều địa phương, nhiều tỉnh, thành phố. Bước 4: Về mô hình phân loại rác thải tại nguồn, những ưu điểm của nó so với các biện pháp xử lý thông thường 104 a. Sử dụng phương pháp thuyết trình để truyền đạt tới học viên. Page
  42. Bài đọc số 3: Lợi ích từ việc phân loại rác tại nguồn Phân loại rác tại nguồn là mô hình nhằm phân loại rác ngay tại nơi phát sinh như tại các hộ gia đình, trường học, cơ quan, xí nghiệp tạo điều kiện cho quá trình xử lý rác hiệu quả hơn. Rác sau phân loại nếu người dân tái chế tại nhà sẽ tạo ra các sản phẩm phục vụ đời sống, sản xuất như phân bón hữu cơ cho cây trồng, thức ăn nuôi giun, nguyên liệu hầm biogas tiết kiệm được một khoản tiền cho phân bón, chất đốt, hay thu lợi không nhỏ từ việc bán các loại rác có thể tái sử dụng như chai nhựa, chai thủy tinh, giấy báo, kim loại Rác sau phân loại mới có thể áp dụng các cách xử lý phù hợp với từng loại rác, như vậy rác sẽ được xử lý một cách tối ưu nhất, sẽ không còn những tác hại tới đời sống sinh hoạt và sức khỏe của người dân, sẽ không còn mùi hôi thối gây khó chịu, không còn dịch bệnh phát sinh từ chất thải, không còn ô nhiễm nước sinh hoạt RÁC VÔ CƠ CÓ THỂ RÁC HỮU CƠ RÁC VÔ CƠ KHÔNG TÁI CHẾ THỂ TÁI CHẾ Thùng rác Thùng rác hữu cơ vô cơ Tái sử dụng Phân hữu cơ Thu gom Thu gom   Bán ve chai Biogas Sản xuất Chôn lấp phân hữu cơ Đốt Nuôi giun Xử lý tại hộ gia đình Xử lý tại nơi tập trung Sơ đồ quá trình phân loại rác tại nguồn Lưu ý Về nội dung: Nêu bật hiện trạng xử lý rác thải tại các địa phương hiện nay, những tác hại xấu mà rác thải gây ra ảnh hưởng tới đời sống sinh hoạt và sức khỏe của người dân, và việc áp dụng phân loại rác tại nguồn là giải pháp giải quyết đem lại hiệu quả cùng nhiều lợi ích. Về kỹ năng: Khi sử dụng thẻ màu cần hướng dẫn học viên biết cách sử dụng trước, khi tóm ý, phân 105 tích hay tổng hợp nội dung trọng tâm nên trình bày trên bảng cho học viên tiện theo dõi, Page ghi nhớ.
  43. Phần 3 Tiến hành phân loại rác và thực hành làm mẫu phân loại rác Mục tiêu - Học viên/ngƣời tham gia nắm bắt cách thức sử dụng các phƣơng tiện phân loại rác, có khả năng nhận biết, áp dụng tiến hành phân loại các loại rác thải. - Sau khóa học các học viên/ngƣời tham dự biết đƣợc các phƣơng thức tái chế rác hữu cơ tại nhà, những lợi ích mà việc tự tái chế đem lại, có những hiểu biết cơ bản về thu gom rác và , hiệu quả của việc xử lý rác thải tập trung sau khi thu gom. - Học viên/ngƣời tham gia đƣợc thực hành và quan sát quá trình phân loại rác một cách trực quan từ đó nắm vững đƣợc quá trình phân loại và áp dụng vào thực tế một cách chính xác, thuần thục. Phương pháp và công cụ Phƣơng pháp: Sử dụng phƣơng pháp thuyết trình, động não, thảo luận nhóm nhỏ, nhóm lớn, trình diễn, làm mẫu và thực hành Công cụ: o Câu hỏi thảo luận (do THV/TTV soạn sẵn) và đáp án o Giấy Ao, bút dạ, băng dinh giây hoặc kẹp giấy (nếu treo trên dây), bảng trắng o Tài liệu phát tay o Rác thải sinh hoạt, bao gồm nhiều thành phần khác nhau. o Thùng rác, túi chứa rác phân loại. o Găng tay, khẩu trang v v Thời gian: 3h – 4,5h (180 – 270 phút) Các bước thực hiện Bước 1: Sử dụng phương pháp động não để khai thác thông tin từ học viên và thảo luận đưa ra ý kiến về việc áp dụng mô hình phân loại rác tại nguồn. a. Theo anh chị để có thể áp dụng mô hình phân loại rác tại nguồn ở đây có khả thi không, và cần những điều kiện gì để nó tiến hành hiệu quả ? Nêu cụ thể? b. Liệt kê các ý kiến đề xuất của học viên đã biết lên bảng/giấy Ao. c. Cùng với học viên phân tích các ý kiến trên bảng, mở rộng hay thu gon những ý kiến 6 đó sao cho rõ ý. 10 d. Làm nổi bật những ý kiến phù hợp nhất, đưa ra kết luận về việc áp dụng hiệu quả mô Page hình phân loại rác tại nguồn tai đia phương.
  44. Bƣớc 2: : Sử dụng phƣơng pháp động não để khai thác thông tin từ học viên và thảo luận đƣa ra ý kiến về việc sử dụng hợp lý các phƣơng tiện để phân loại o Với người dân, công cụ để thu gom phân loại mà họ sẽ sử dụng là thùng rác, vậy thùng rác phải như thế nào để có thể sử dụng hiệu quả? o Liệt kê các ý kiến đề xuất của học viên đã biết lên bảng/giấy Ao. o Cùng với học viên phân tích các ý kiến trên bảng, mở rộng hay thu gon những ý kiến đó sao cho rõ ý. o Làm nổi bật những ý kiến phù hợp nhất, đưa ra kết luận về việc sử dụng hiệu quả thùng rác phân loại. Bài đọc số 4: Sử dụng thùng rác phân loại Khuyến khích tất cả người dân sử dụng thùng rác 2 ngăn hay 2 thùng rác riêng biệt để đựng 2 loại rác vô cơ và hữu cơ. Nên tận dụng các dụng cụ có khả năng cất chứa như xô chậu hỏng, bao, túi nylon miễn sao có thể sử dụng cất chứa riệng biệt các loại rác. Các dụng cụ chứa rác nên để cố định, đặc trưng, nên tuyên truyền nhắc nhở các thành viên trong gia đình cùng thực hiện, từ đó hình thành thói quen phân loại rác cho bản thân và cả gia đình. Thùng và túi dùng cho phân loại rác Bước 3: Sử dụng phƣơng pháp động não để khai thác thông tin từ học viên và thảo luận đƣa ra ý kiến về việc nhận biết, phân loại các loại rác o Trong quá trình sinh hoạt sản xuất, ngƣời dân nên tiến hành tại nơi nào, tại thời điểm nào cho phù hợp? 107 o Liệt kê các ý kiến đề xuất của học viên đã biết lên bảng/giấy Ao. Page
  45. o Cùng với học viên phân tích các ý kiến trên bảng, mở rộng hay thu gon những ý kiến đó sao cho rõ ý. o Làm nổi bật những ý kiến phù hợp nhất, đƣa ra kết luận về việc tiến hành phân loại nhƣ thế nào cho phù hợp. Bài đọc số 5: Nhận biết, phân loại các loại rác Để có thể phân loại các loại rác, cần nhận biết được các loại rác. Như trên đã nói, rác thải có 3 loại. Rác hữu cơ: Có nguồn gốc từ động vật, thực vật, con người dễ phân hủy như rau, củ, quả, rơm rạ, thức ăn thừa, bã chè, cafe Rác vô cơ có thể tái chế: Rác là các loại vật liệu như kim loại, nhựa, giấy, chai lọ thủy tinh, túi nylon. Rác vô cơ không thể tái chế: Là sành sứ, gạch vỡ, thủy tinh, xỉ than, đất, cát, quần áo đã hỏng, vỏ sò, hến, xương động vật Rác độc hại như chai lọ bao bì thuốc trừ sâu, diệt cỏ ,rác có nguồn gốc ý tế như thuốc, kim tiêm, băng gạc Tiến hành phân loại : Trong quá trình sinh hoạt, sản xuất, khi phát sinh rác thải nên nhận biết, phân loại rác ngay và cho vào các vật dụng chứa rác riêng biệt đã chuẩn bị từ trước, không nên để chung vào rồi mới phân loại sau, vừa khó phân loại, vừa tốn thêm thời gian và công sứccủa người phân loại sau này. Với rác đã để hỗn hợp, người dân không phân loại, không nên đổ vào thùng chứa rác hữu cơ, có thể đổ vào thùng chứa rác vô cơ để xử lý. Rác thải hữu cơ sau phân loại tốt nhất người dân nên tận dụng ủ thành phân bón, nguyên liệu hầm biogas, hay thức ăn nuôi giun quế Nếu người dân không tận dụng, rác hữu cơ được người thu gom chuyển tới xí nghiệp sản xuất phân bón làm nguyên liệu. Rác vô cơ có thể tái chế người dân có thể sử dụng lại hoặc bán cho người thu phế liệu, rác vô cơ không thể tái chế và rác độc hại thì được thu gom chuyển tới nơi xử lý. Bước 4: Sử dụng phƣơng pháp động não để khai thác thông tin từ học viên và thảo luận nhóm nhỏ đễ xuất ý kiến về các phƣơng pháp tái chế rác hữu cơ tại hộ gia đình và việc thu gom rác của cơ quan chức năng địa phƣơng. a. Hướng dẫn cách thảo luận nhóm nhỏ. b. Chia nhóm: chia làm 04 nhóm, mỗi nhóm một giấy Ao và but dạ, 2 nhóm cùng 108 thảo thảo luận một câu hỏi. Câu hỏi 1 “Tại gia đình, người dân có thể áp dụng Page
  46. phương pháp tái chế rác hữu cơ nào?”, câu hỏi 2 “Quá trình thu gom vận chuyển diễn ra nhƣ thế nào, tại đâu và thời gian nào cho phù hợp” c. Mời đại diện từng nhóm trình bày kết quả thảo luận của nhóm mình. Trước khi trình bày kết quả thảo luận cần đọc lại câu hỏi cho tất cả người tham dự được biết sau đó mới trình bày kết quả thảo luận của nhóm. d. Mời thành viên cùng nhóm làm rõ và bổ sung thông tin (nếu cần). e. Mời thành viên các nhóm khác đặt câu hỏi làm rõ thông tin hoặc bổ sung thông tin cho nhóm trình bày. f. THV/TTV đào sâu thông tin từ mỗi nhóm bằng cách đặt các câu hỏi (động não) để các thành viên tham gia làm rõ và đóng góp thêm ý kiến (nếu cần). Tái chế rác tại hộ gia đình Khuyến khích người dân tái chế rác tại gia đình, tạo ra các sản phẩm phục vụ cho đời sống, sản xuất. Với các hộ có hầm biogas thì xử lý rác hữu cơ nhanh gọn nhất là đem làm nguyên liệu cho hầm biogas, vừa có thể xử lý rác lại thu được khí đốt phục vụ cho sinh hoạt. Biogas 109 Page
  47. Sử dụng các chế phẩm sinh học ủ rác hữu cơ thải thành phân compost, phân này có tác dụng rất tốt với cây trồng. Ủ rác thành phân hữu cơ Dùng rác hữu cơ làm thức ăn nuôi giun quế, có thể cho giun ăn trực tiếp rác hoặc ủ rác thành phân sau đó cho giun ăn. Nuôi giun quế hiện đang là hình thức chăn nuôi đem lại hiệu quả cao đã được áp dụng tại nhiều địa phương. Nuôi giun xử lý rác Với rác thải vô cơ có thể tái chế như kim loại, chai lo nhựa, thủy tinh, giấy báo sau phân loại tái sử dụng lại hay chỉ cần giữ lại và bán cho người thu mua phế liệu. Thu gom rác Rác người dân đã bỏ đi, cần thu gom lại, sử dụng xe chuyện dụng thu gom, một loại xe thu gom rác hữu cơ, một loại xe thu gom rác vô cơ. 110 Page
  48. Xe vận chuyển rác tập trung Thông thường, mỗi thôn sẽ có các điểm đặt thùng rác thu gom tập kết, những nơi tập trung này cần đặt tại nhưng địa điểm trung tâm, đông dân, tùy điều kiện mà phân bố sao cho hợp lý. Rác hữu cơ vì dễ phân hủy cần được thu gom hằng ngày bởi nhân viên thu gom rác địa phương, còn rác vô cơ thu gom vào các ngày Thứ 3, Thứ 5, Thứ 7 & Chủ nhật, thời gian từ lúc 18h đến 20h30. Tùy vào điều kiện địa phương mà phân lịch thuận lợi cho thu gom rác. Mục Rác hữu cơ Rác vô cơ Ngày thu gom Hàng ngày Thứ 3,5,7,CN Giờ thu gom Từ 18h00 đến 20h30 Từ 18h đến 20h30 Các điểm thu gom tập kết Các điểm thu gom tập kết Điểm thu gom ở các thôn ở các thôn Bảng thời gian thu gom rác Bƣớc 5: Trình bày về quá trình xử lý rác thải sau thu gom tại nơi xử lý tập trung Bài đọc 6: Chuyển tới nơi xử lý chế biến rác Rác không được tái chế và xử lý tại hộ gia đình sẽ được thu gom và vận chuyển tới nơi chế biết rác thải, đây là các xí nghiệp nhà máy chế biến phân bón phân nông nghiệp từ rác hữu cơ, hay chế biến các sản phẩm hữu ích khác. Đối với rác vô cơ độc hại, không thể tái chế, chúng sẽ được chuyển tới nơi xử lý đặc biệt, như bãi chôn lấp, lò đốt để xử lý triệt để tránh ô nhiễm và gây độc hại. 111 Page
  49. Nhà máy chế biến phân hữu cơ từ rác Lò đốt rác Hố chôn lấp rác Bước 6: Trình diễn và làm mẫu a. TTV làm mẫu, thực hiện quá trình phân loại rác trước sự quan sát của học viên. b. Tiến hành từng bước, qua mỗi bước kết hợp vừa thực hành vừa nhắc lại những kiến thức về phân loại rác đã truyền đạt trước đó sao cho học viên dễ nắm bắt, ghi nhớ. Bước 7: Thực hành a. Sau khi làm mẫu, TTV cho học viên lên thực hành (chỉ định học viên). b. Mỗi học viên thực hành một bước phân loại sao cho nhiều học viên được thức hành. c. Sau khi học viên thực hiện phân loại, TTV quan sát và cho ý kiến về quá trình thực hiện của học viên, đúng hay sai, sai ở đâu cho học viên nhận biết và sửa chữa. 112 Page
  50. Lưu ý Về nội dung: Các nội dung trọng tâm là việc nhận biết và phân loại rác, cần đảm bảo học viêm nắm rõ. Cần nêu bật các phương pháp tái chế rác hữu cơ, lợi ích của nó và việc áp dụng thành công các phương pháp này tại nhiều nơi. Cần chuẩn bị rác đủ thành phần, đặc trưng, phổ biến quen thuộc với đời sống của người dân. Về kỹ năng: Các ý kiến đóng góp của học viên cần được ghi lên bảng, rõ ràng và tóm tắt một cách ngắn gọn, tổng hợp nhất. Bảng bố trí sao cho phù hợp, học viên có thể quan sát rõ ràng. Khi chia nhóm nhỏ, không nên chỉ để một vài thành viên đóng góp ý kiên, cần khuyến khích tất cả thành viên trong nhóm cùng đưa ra y kiến. Khi tiến hành làm mẫu hay thực hành phải đảm bảo tất cả các học viên đều có thể theo dõi, vì vậy cần bố trí học viên và nơi trình diễn hợp lý. Các học viên lên thực hành càng nhiều càng tốt, cần quan tâm tới những học viên kém năng động, chậm tiếp thu, những học viên này dễ mắc những sai lầm từ đó TTV sẽ chỉ ra và sửa chữa cho họ. 113 Page
  51. Tài liệu tham khảo 1. GS.TS Đặng Thị Kim Chi,Viện khoa học & công nghệ môi trƣờng đại học bách khoa Hà Nội, Các khái niệm cơ bản về môi trƣờng và công nghệ môi trƣờng, quản lý môi trƣờng. 2. GS.TS Đặng Thị Kim Chi,Viện khoa học & công nghệ môi trƣờng đại học bách khoa Hà Nội, Các khái niệm cơ bản về chất thải, chất ô nhiễm môi trƣờng. 3. GS.TS Đặng Thị Kim Chi,Viện khoa học & công nghệ môi trƣờng đại học bách khoa Hà Nội, Quản lý chất thải rắn nông thôn. 4. 5. 114 Page
  52. BÀI 5 SỬ DỤNG NĂNG LƢỢNG TIẾT KIỆM & HIỆU QUẢ TRONG GIA ĐÌNH 115 Page
  53. Mục tiêu Ngƣời dân, cộng đồng đƣợc nâng cao nhận thức, kiến thức về năng lƣợng, các nguồn năng lƣợng, mức độ tác động của việc khai thác và sử dụng nguồn tài nguyên , năng lƣợng đối với sự ô nhiễm môi trƣờng và tác động tới khí hậu. Thấy đƣợc sự cần thiết và ý nghĩa của việc sử dụng năng lƣợng tiết kiệm, hiệu quả. Từ đó có ý thức và hành vi sử dụng nguồn năng lƣợng tiết kiệm, hiệu quả, góp phần hình thành lối sống thân thiện và có trách nhiệm với môi trƣờng. Phƣơng pháp và công cụ hỗ trợ o Phƣơng pháp: sử dụng các phƣơng pháp trò chơi sƣ phạm, thuyết trình, động não, phân tích trƣờng hợp, thảo luận nhóm, trình diễn. o Công cụ Stt Công cụ Số lượng 1 Giấy Ao 15 tờ 2 Băng dính 1 mặt và 2 mặt 2 cuộn 3 Bút dạ (các loại màu khác nhau) 3 cái 4 Thẻ màu 5 Kéo 1 cái 6 Vật liệu thực hanh 7 Tranh, ảnh minh họa 8 Tài liệu sử dụng năng lƣợng tiết kiệm & Theo số lƣợng hiệu quả trong gia đình học viên Thời gian - Tập huấn cho lãnh đạo xã, các ban ngành đoàn thể liên quan: 4 - 5 tiếng - Truyền thông cho ngƣời dân, hộ gia đình: 03 - 04 tiếng Những nội dung chính tài liệu truyền thông Phần 1: Kiến thức/hiểu biết cơ bản về năng lƣợng và sử dụng năng lƣợng Phần 2: Cách sử dụng hiệu quả những đồ dùng liên quan đến nhà bếp Phần 3: Cách sử dụng hiệu quả những đồ dùng trong phòng Phần 4: Cách sử dụng hiệu quả những đồ dùng trong nhà tắm 116 Page
  54. Phần 1 Làm quen và thống nhất chƣơng trình, mục tiêu Bước 1: Làm quen a. Giới thiệu về bản thân ngƣời TTV/THV b. Lý do có mặt tại buổi họp, truyền thông ngày hôm nay c. Giới thiệu về tổ chức, dự án có mặt tại địa phƣơng d. Yêu cầu ngƣời tham dự lần lƣợt tự giới thiệu về bản thân: Tên, tuổi, tình trạng hôn nhân e. Mong muốn của họ khi tham gia buổi học/truyền thông này. Bước 2: Giới thiệu mục tiêu bài học a. TTV giới thiệu mục tiêu buổi học/truyền thông b. Xác định những mục tiêu cần đạt gắn với những mong muốn của họ khi đến với lớp học Bước 3: Nội quy lớp học a. Thống nhất thời gian làm việc b. Nguyên tắc và phƣơng pháp làm việc 117 Page
  55. Phần 2 Kiến thức cơ bản về năng lƣợng và sử dụng năng lƣợng Mục tiêu - Học viên/ngƣời tham gia hiểu đƣợc thế nào là tiết kiệm năng lƣợng và lợi ích của tiết kiệm năng lƣợng, các loại năng lƣợng đang sử dụng hiện nay? - Sau khóa học các học viên/ngƣời tham dự hiểu đƣợc lợi ích của tiết kiệm năng lƣợng và áp dụng những kiến thức này vào việc sử dụng năng lƣợng hiệu quả trong gia đình. Phương pháp và công cụ Phƣơng pháp: Sử dụng phƣơng pháp động não, thảo luận nhóm, thuyết trình Công cụ: - Giấy Ao, bút dạ, băng dính giấy, kéo - Tranh, ảnh minh họa Thời gian: 30 – 45 phút Các bước thực hiện Bước 1: Sử dụng phương pháp động não khai thác thông tin, hiểu biết về tiết kiệm năng lượng từ các học viên a. Anh/chị cho biết thế nào là tiết kiệm năng lượng? (Theo ý hiểu của học viên) b. TTV ghi chép các ý kiến của học viên lên bảng/giấy A0 c. Anh chị hãy cho biết lợi ích của tiết kiệm năng lượng? d. Liệt kê các ý kiến của học viên lên bảng/giấy A0 e. Anh/chị cho biết hiện nay có bao nhiêu loại năng lượng? f. Cùng học viên nhóm các dạng năng lượng thành từng nhóm. g. Loại năng lượng nào hiện nay trong gia đình đang sử dụng nhiều nhất? Bước 2: TTV/THV tóm tắt, nhóm ý của các học viên lại và dẫn dắt đến nội dung mà TTV cần đề cập đến. Liệt kê các dạng năng lượng phổ biến hiện nay con người đang sử dụng: Có rất nhiều dạng năng lượng tuy nhiên chúng ta sẽ đề cập đến những dạng năng lượng phổ biến hiện nay con người đang sử dụng: . Năng lượng hóa thạch: Than đá, dầu, khí tự nhiên . Năng lượng thay thế 118 Page
  56. - Năng lượng gió - Năng lượng địa nhiệt - Năng lượng nước - Năng lượng thủy triều - Năng lượng mặt trời - Năng lượng sinh khối - Năng lượng hạt nhân - Năng lượng địa nhiệt Bước 3: Sử dụng phương pháp động não, khai thác các thông tin từ học viên: a. Trong gia đình anh/chị hiện nay có những vật dụng nào đang sử dụng các dạng năng lượng trên? b. TTV ghi chép các thông tin mà học viên đưa ra lên bảng/giấy A0. c. Cùng học viên nhóm các đồ vật theo nhóm sử dụng cùng dạng năng lượng. d. Đối với những vật dụng này anh/chị đã biết cách sử dụng như thế nào cho tiết kiệm và hiệu quả năng lượng chưa? Bước 4: Tổng hợp và tóm ý chuyển sang phần tiếp theo - Nếu học viên chưa biết cách sử dụng vật dụng trong gia đình một cách tiết kiệm và hiệu quả năng lượng thì chúng ta sẽ chuyển sang phần tiếp theo. - Nếu học viên có biết cách sử dụng thì sẽ yêu cầu học viên trình bày cách sử dụng của một số các vật dụng trong gia đình. Và tìm hiểu kỹ hơn về vấn đề này trong phần tiếp theo Các lưu ý: - Khuyến khích, tạo môi trƣờng cởi mở để các học viên có thể nói lên suy nghĩ, ý tƣởng của họ cho dù đúng hay sai. - Kết thúc 1 nội dụng TTV phải tóm tắt lại nội dung bài học, nhấn mạnh mục đích và mong muốn kết quả của nội dung đó. 119 Page
  57. Tài liệu đọc Hộp 1: Thế nào là tiết kiệm năng lượng? - Tiết kiệm năng lượng là sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả. - Sử dụng tiết kiệm là sử dụng đúng lúc, đúng chỗ; không dùng nữa thì tắt ngay. Ví dụ: chỉ bật đèn tại những vị trí sinh hoạt, cần chiếu sáng và bật vừa đủ, dùng xong thì tắt ngay; hay với máy điều hòa không khí, chỉ nên cài nhiệt độ từ 240C đến 260C khi sử dụng. - Sử dụng hiệu quả là sử dụng một lượng năng lượng ít nhất mà vẫn thỏa mãn nhu cầu sử dụng. Ví dụ: Sử dụng các loại đèn tiết kiệm như đèn huỳnh quang, đèn compact có điện năng tiêu thụ thấp hơn loại đèn dây tóc mặc dù cho độ sáng như nhau. Gia đình chúng ta đang tiêu thụ điện như thế nào? Số Công Thời gian sử Công suất TT Tên thiết bị lượng suất (W) dụng bq/ngày(h) tiêu thụ Wh 1 Đèn huỳnh quang 8 50 4 1600 2 Tủ lạnh 150 lít 1 200(x0,5) 24/24 1200 3 Tivi 2 250 6 3000 4 Đầu đĩa 1 50 1 50 5 Quạt điện 3 70 5 1050 6 Nồi cơm điện 1 500 2 1000 7 Máy giặt 1 500 1 500 8 Máy vi tính 1 200 3 600 9 Bàn ủi 1 1000 0,5 500 750 10 Máy lạnh 1 3 1125 (x0,5) 11 Máy nước nóng 1 1000 1 1000 12 Lò nướng 1 1000 0,5 500 Tổng 12.125 120 Page
  58. Hộp 2: Tiết kiệm năng lượng mang lại những lợi ích gì? Năng lượng tái tạo được xem là nguồn năng lượng vô tận như sức gió (phong năng), năng lượng mặt trời, năng lượng địa nhiệt, sức thủy triều và năng lượng thủy điện. Đây là nguồn năng lượng sạch và rất thân thiện với môi trường. - Tiết kiệm tiền cho bạn và gia đình. - Góp phần đảm bảo nhu cầu điện, gas, xăng cho gia đình bạn vè thế hệ con cháu của bạn. - Góp phần hạn chế cắt điện luân phiên tại khu vực bạn ở. - Góp phần bảo vệ sự trong lành của môi trường – chính là bảo vệ sức khỏe cho bạn và cả gia đình. 121 Page
  59. Phần 2 Cách sử dụng hiệu quả những đồ dùng liên quan đến nhà bếp Mục tiêu - Học viên/ngƣời tham gia nắm bắt đƣợc cách sử dụng hiệu quả những đồ dùng liên quan đến nhà bếp và áp dụng những kiến thức này vào việc sử dụng năng lƣợng hiệu quả trong gia đình. Phương pháp và công cụ Phƣơng pháp: Sử dụng phƣơng pháp động não, thảo luận nhóm, thuyết trình Công cụ: - Giấy Ao, bút dạ, băng dính giấy, kéo - Tranh, ảnh minh họa - Các loại bóng đèn minh họa Thời gian: 45 – 60 phút Các bước thực hiện Bước 1: Sử dụng phương pháp động não khai thác các thông tin từ học viên: a. Anh/chị hãy cho biết cách sử dụng hệ thống chiếu sáng hiệu quả trong gia đình anh/chị? b. TTV ghi chép các thông tin mà học viên đưa ra lên bảng/giấy A0. c. Trong số các học viên đang ở đây những gia đình nào có sử dụng bếp ga, tủ lạnh, nồi cơm điện, lò vi sóng? d. Có học viên nào có thể chia sẻ kinh nghiệm sử dụng các đồ dùng trên không? e. TTV ghi chép các thông tin mà học viên đưa ra lên bảng/giấy A0. f. Anh/chị thấy cách sử dụng như vậy đã hiệu quả và tiết kiệm trong gia đình chưa? Bước 2: TTV sử dụng phương pháp thảo luận và thuyết trình: 122 Page
  60. - TTV và học viên cùng thảo luận xem cách sử dụng như thế nào là đúng, là tiết kiệm, hiệu quả. - TTV sử dụng phương pháp thuyết trình cách sử dụng hiệu quả các đồ dùng trên Bước 3: Thực hành a. Trong gia đình anh chị sử dụng những loại đèn chiếu sáng nào? b. TTV liệt kê thông tin học viên đưa ra lên bảng/giấy A0. c. Các anh/chị nghĩ rằng những loại đèn chiếu sáng gia đình anh chị sử dụng đã tiết kiệm, hiệu quả chưa? d. TTV đưa ra một số các loại đèn chiếu sáng giới thiệu cho học viên. Các lưu ý: Học viên có thể hỏi những câu hỏi đối với TTV/THV về cách sử dụng những vật dụng khác trong gia đình và người THV/TTV cần giải thích là sẽ tìm hiểu ở phần tiếp theo không nên sà đà và gây mất thời gian. Tài liệu đọc Hộp 3: Sử dụng hiệu quả hệ thống chiếu sáng Nên tận dụng chiếu sáng tự nhiên bằng cách: - Sử dụng các tấm tôn nhựa trong, mờ. - Sử dụng các cửa sổ lấy ánh sáng có ô văng, giếng trời. - Phối hợp cửa lấy sáng với cửa thông gió. Nên sử dụng loại đèn chiếu sáng có hiệu suất cao: - Đèn dây tóc rẻ nhất khi mua nhưng lại tốn điện nhất khi dùng. Vì vậy nên chọn loại bóng đèn tiết kiệm điện như: đèn compact, đèn huỳnh quang T5, T8. Nên sử dụng ballast điện tử: - Vì tiết kiệm hơn khoảng 50% điện năng tiêu thụ so với sử dụng ballast truyền thống (ballast điện tử) và làm tăng gấp đôi tuổi thọ cho bóng đèn. Lắp đặt hợp lý: Thiết kế, lắp đặt bóng đèn hợp lý sẽ phát huy hiệu quả chiếu sáng của bóng đèn. 123 Page
  61. Thường xuyên vệ sinh máng (chóa): Bóng đèn sẽ phát huy hiệu quả chiếu sáng vì một lớp bụi mỏng có thể làm giảm độ sáng từ 10-20%. Khi lắp đèn nên sử dụng máng/chóa đèn để phát huy hiệu quả chiếu sáng của bóng đèn. Tắt bóng đèn ngay sau khi ra khỏi phòng. Hộp 4: Sử dụng hiệu quả tủ lạnh - Tủ lạnh là thiết bị tiêu thụ khá nhiều điện so với các thiết bị khác trong gia đình, một số giải pháp sau đây sẽ giúp chúng ta tiết kiệm điện khi sử dụng tủ lạnh: - Không nên vừa mở tủ lạnh vừa uống nước - Chọn tủ lạnh có kích thước vừa phải (gia đình 4 người chọn loại 102-180 lít). - Đặt tủ nơi thoáng mát, cách tường ít nhất 10cm, tránh ánh nắng hoặc gần các nguồn nhiệt. - Lau sạch bụi bám trên dàn nóng phía sau (loại cũ) và mặt ngoài vỏ. - Gioăng cửa phải luôn kín, không bong ra. - Cài nhiệt độ các ngăn vừa phải, thường không cần mức lạnh nhất. - Không cho thức ăn còn nóng vào tủ. - Không để lớp tuyết bám vào dàn lạnh (tủ đông tuyết) dày quá 5mm. - Hợp lý hoá thao tác để giảm thiểu số lần mở tủ và thời gian mở cửa tủ. - Nên mua loại tủ có nhiều cửa. - Không nên mua tủ quá cũ, đã sửa lại. Hộp 5: Sử dụng hiệu quả bếp gas - Nên sử dụng nồi nấu có kích thước hơi lớn hơn miệng bếp - Chỉnh ngọn lửa phù hợp với kích thước của nồi: nhỏ quá sẽ lâu chín, to quá hao gas - Đậy kín nắp nồi khi nấu. Điều chỉnh nhỏ lửa khi đồ ăn bắt đầu sôi. - Sau khi nấu xong nên khóa kỹ van gas - Tránh để các luồng gió thổi vào ngọn lửa khi nấu 124 Page
  62. - Sử dụng lò vi sóng khi nấu đồ ăn ít - Sử dụng nước nóng năng lượng mặt trời nấu ăn sẽ giúp tiết kiệm gas. Hộp 6: Sử dụng hiệu quả lò vi sóng, nồi cơm điện Lò vi sóng: - Trước khi sử dụng lò vi sóng, nên xem kỹ và tuân theo các hướng dẫn của mỗi lò nấu. - Nên dùng đồ đựng thực phẩm an toàn trong lò vi sóng như dụng cụ bằng thủy tinh, đồ sứ, đồ gốm, một vài loại plastic, giấy cứng. - Luôn luôn dùng đồ nấu lớn hơn món ăn để khỏi tràn ra ngoài. - Không bật lò vi sóng trong phòng có điều hoà nhiệt độ, không đặt gần các đồ điện khác để không ảnh hưởng đến chức năng hoạt động của các đồ điện này. - Không nên dùng đồ sứ có viền kim loại vì sẽ gây ra tia điện. Đồ kim loại hút giữ nhiệt, làm thực phẩm lâu chín và cũng gây ra tia điện. - Không dùng các hộp làm bằng chất dẻo đựng thực phẩm bán sẵn, các hộp xốp, bao giấy nâu vì hóa chất độc từ các thứ này khi nóng có thể lẫn vào thức ăn. - Không dùng đồ đựng bằng gỗ vì khi nóng sẽ nứt. Không dùng đồ đựng bằng nylon hoặc poly-ester vì có thể chảy mềm. Đừng đậy món ăn quá kín vì áp lực bên trong lên cao sẽ nổ tung. Nên phủ đồ nấu với miếng khăn giấy áp hoặc miếng plastic mỏng để giữ hơi ẩm cho món ăn. - Để nấu ăn an toàn, chúng ta không nấu khi cửa lò không đóng kín hoặc bị vênh. - Luôn luôn có nước hoặc thực phẩm ướt khi dùng lò, để ống magnetron không bị hư hao. Khi món ăn quá khô, có thể để một ly nước trong lò. Nồi cơm điện - Không nên nấu cơm quá sớm, chỉ nên nấu cơm trước khi ăn khoảng 30 đến 45 phút để hạn chế thời gian hâm nóng. - Sử dụng nồi cơm điện có dung tích/ công suất phù hợp. - Lau chùi sạch đáy nồi cơm và mâm nhiệt của nồi cơm điện để tiếp xúc tốt hơn. 125 Page
  63. Phần 3 Cách sử dụng hiệu quả các đồ dùng trong phòng Mục tiêu - Học viên/ngƣời tham gia nắm bắt đƣợc cách sử dụng hiệu quả máy điều hòa không khí, đầu máy, tivi, máy vi tính, máy quạt và có khả năng áp dụng những kiến thức này vào việc sử dụng năng lƣợng hiệu quả trong gia đình. Phương pháp và công cụ Phƣơng pháp: Sử dụng phƣơng pháp động não, thảo luận nhóm, thuyết trình Công cụ: - Giấy Ao, bút dạ, băng dính giấy, kéo - Tranh, ảnh minh họa Thời gian: 45 – 60 phút Các bước thực hiện Bước 1: Sử dụng phương pháp động não khai thác các thông tin từ học viên: a. Trong số các học viên đang ở đây những gia đình nào có sử dụng máy vi tính, ti vi, máy quạt, đầu máy? a. Có học viên nào có kinh nghiệm sử dụng máy các đồ vật trên có thể chia sẻ cho lớp học không? b. Anh/chị hãy cho biết trong gia đình anh chị hiện nay đang sử dụng máy điều hòa không khí loại nào? c. TTV ghi chép các thông tin mà học viên đưa ra lên bảng/giấy A0. d. Các ngưỡng nhiệt độ mà anh chị sử dụng? (mùa hè, mùa đông) e. Anh/chị thấy cách sử dụng như vậy đã hiệu quả và tiết kiệm trong gia đình chưa? Bước 2: TTV sử dụng phương pháp thảo luận nhóm và thuyết trình: 126 Page
  64. a. TTV và học viên cùng thảo luận xem cách sử dụng như thế nào là đúng, là tiết kiệm, hiệu quả? b. TTV thuyết trình về cách sử dụng tiết kiệm và hiệu quả các đồ dùng này. Bước 3: Đưa ra một số các hình ảnh về các máy đồ dùng trên Các lưu ý: Trong quá trình thảo luận và trả lời câu hỏi học viên có thể nói sang những chủ đề khác nằm ngoài phạm vi của bài học. Vì vậy, TTV/THV cần phải định hướng cho học viên không bị sa đà đi quá giới hạn bài học. Tài liệu đọc: Hộp 7: Thiết kế không gian sử dụng máy điều hòa không khí Trong quá trình thiết kế không gian (phòng/ khu vực) dự định sử dụng máy điều hòa không khí chúng ta nên chú ý một số điểm sau: - Tránh ánh nắng mặt trời chiếu nắng trực tiếp vào các cửa kính nhằm hạn chế hiệu ứng nhà kính. - Tránh mở cửa sổ trực diện hướng Đông và đặc biệt là hướng Tây. Diện tích cửa sổ cần ở mức vừa phải, tỷ lệ diện tích cửa sổ so với diện tích vách phải bé hơn 25% đối với hướng Đông và Tây, và tỷ lệ này nhỏ hơn 30% đối với hướng Nam và Bắc. - Trong trường hợp mở cửa sổ ở hướng Đông và Tây thì cần có biện pháp chống nắng như: sử dụng các dạng ô-văng, các lam che nắng; sử dụng các màn che (màn che có thể đặt phía trong hay ngoài nhưng đặt bên ngoài sẽ đạt hiệu quả tốt hơn); nên sử dụng màn che có màu sáng. - Đối với các vách hướng Đông và Tây nên sử dụng vật liệu xây dựng có hệ số truyền nhiệt thấp hoặc có một lớp cách nhiệt cho vách; các tòa nhà với kiểu xây dựng có hành lang bên ngoài sẽ giúp tránh việc xâm nhập nhiệt này. - Các vách cần sơn màu sáng. - Khoảng không gian giữa trần và mái cần được thông thoáng, đặc biệt đối với loại mái tole. - Xung quanh tòa nhà cần có nhiều cây xanh. - Trồng cây xanh quanh tòa nhà và sử dụng mái đôi. 127 Page
  65. Hộp 8: Lưu ý trong quá trình mua và sử dụng máy điều hòa không khí - Nên mua loại tốt, không nên mua loại quá cũ đã qua sửa chữa. - Nên sử dụng loại máy có công suất tương thích với phòng. (ví dụ phòng 20-25m2 thì công suất sử dụng thường là 1 HP). - Không để thất thoát gió lạnh: làm kín các khe cửa sổ, cửa ra vào; hạn chế số lần mở cửa ra vào (lắp bộ lò xo đóng cửa tự động). - Không để các nguồn nhiệt trong phòng. - Cài đặt nhiệt độ lạnh hợp lý: ban ngày 24-250C, ban đêm (phòng ngủ) 25-270C.(ưu tiên tăng tốc độ quạt). - Tắt máy lạnh khi không sử dụng và chỉ sử dụng máy lạnh khi thật cần thiết. - Làm vệ sinh định kỳ máy (3-6 tháng/lần). - Dàn nóng đặt nơi thoáng gió, không bị nắng chiếu trực tiếp. - Dùng quạt thay cho máy lạnh. Hộp 9: Sử dụng hiệu quả quạt, máy vi tính, tivi, đầu máy Quạt - Thường xuyên vệ sinh quạt định kỳ. - Sử dụng tốc độ quạt theo nhu cầu cần thiết , nếu sử dụng tốc độ quạt ở số to nhất sẽ tốn hao điện nhất. Máy vi tính: - Tắt màn hình hoặc chọn chế độ ScreenSaver khi tạm dừng - Tắt máy và rút phích cắm khi không sử dụng - Nên sử dụng máy laptop hoặc sử dụng máy vi tính màn hình. Ti vi, đầu máy và các thiết bị điện tử điều khiển từ xa: - Đối với những thiết bị này nếu tắt bằng điều khiển từ xa (remote) thì thiết bị vẫn tiêu thụ điện vì vậy nên tắt bằng nút power và rút phích cắm ra khỏi ổ cắm. - Không nên để màn hình ti vi ở chế độ sáng quá để đỡ tốn điện. - Nên chọn kích cỡ ti vi phù hợp với diện tích nhà bạn vì ti vi càng to càng tốn điện. 128 Page
  66. Phần 4 Cách sử dụng hiệu quả những đồ dùng liên quan đến nhà tắm Mục tiêu - Học viên/ngƣời tham gia nắm bắt đƣợc cách sử dụng hiệu quả máy giặt, bàn ủi, bình nóng lạnh, máy bơm nƣớc và áp dụng những kiến thức này vào việc sử dụng năng lƣợng hiệu quả trong gia đình. Phương pháp và công cụ Phƣơng pháp: Sử dụng phƣơng pháp động não, thảo luận nhóm, thuyết trình Công cụ: - Giấy Ao, bút dạ, băng dính giấy, kéo - Tranh, ảnh minh họa Thời gian: 45 – 60 phút Các bước thực hiện Bước 1: Sử dụng phương pháp động não khai thác các thông tin từ học viên: a. Trong số các học viên đang ở đây những gia đình nào có sử dụng máy giặt, bàn ủi, bình nóng lạnh, máy bơm nước? b. Có học viên nào có thể chia sẻ kinh nghiệm sử dụng các đồ dùng trên không? c. TTV ghi chép các thông tin mà học viên đưa ra lên bảng/giấy A0. d. Anh/chị thấy cách sử dụng như vậy đã hiệu quả và tiết kiệm trong gia đình chưa? Bước 2: TTV sử dụng phương pháp thảo luận và thuyết trình: a. TTV và học viên cùng thảo luận xem cách sử dụng như thế nào là đúng, là tiết kiệm, hiệu quả. b. TTV sử dụng phương pháp thuyết trình cách sử dụng hiệu quả các đồ dùng liên quan đến nhà tắm. 129 Page
  67. Các lưu ý cho TTV/THV - Nếu như học viên đưa ra những câu trả lời không đúng trọng tâm câu hỏi thì TTV có thể nhắc lại câu hỏi hoặc lấy ví dụ dẫn chứng cụ thể cho câu trả lời để học viên trả lời đúng trọng tâm hơn. - Khuyến khích, tạo môi trường cởi mở để các học viên có thể nói lên suy nghĩ, ý tưởng của họ cho dù đúng hay sai. - Kết thúc buổi tập huấn THV phải tóm tắt lại nội dung bài học, nhấn mạnh mục đích và mong muốn kết quả từ buổi tập huấn - Cảm ơn vì các học viên đã tham gia buổi học nhiệt tình, giúp tạo nên thành công cho lớp học. Tài liệu đọc Hộp 10: Cách sử dụng hiệu quả máy giặt - Giặt khối lượng đồ phù hợp với công suất máy. - Không nên chọn chế độ nước nóng, nếu thật sự không cần thiết. - Chọn chế độ “tiết kiệm” nếu máy giặt bạn dùng có chế độ này. - Nên đặt máy ở nơi thông gió, thoáng khí. - Sau khi dùng xong, nên lau sạch các vết bẩn trong và ngoài máy giặt, tránh vi khuẩn sinh sôi. - Không nên đặt máy trong nhà bếp, vì hơi nước, hơi dầu mỡ, hơi mặn bám vào máy dễ làm ẩm, gỉ máy giặt. - Định kỳ một năm một lần tháo bánh sóng làm vệ sinh sạch sẽ những vết bụi bẩn bám lâu ngày. - Đọc kỹ hướng dẫn sử dụng để có biện pháp tra dầu mỡ vào những chi tiết quy định như các ổ trục của bộ phận chuyển động. - Khi sử dụng máy giặt không nên bỏ đi, hay đi ngủ. Cần chú ý để xử lý những sự cố có thể xảy ra. Nếu thấy máy nóng hoặc phát ra tiếng động lạ nên ngưng giặt để kiểm tra. Hộp 11: Cách sử dụng hiệu quả bàn là (ủi) - Không ủi đồ vào những giờ cao điểm. - Tập trung nhiều đồ để ủi một lần (có thể ủi một lúc vào đầu tuần hoặc cuối tuần) 130 Page
  68. - Khi ủi nên thực hiện ủi theo thứ tự: ủi đồ mỏng rồi ủi đồ dày sau đó rút phích cắm và tận dụng sức nóng còn lại để ủi đồ mỏng. - Khi ủi nên kiểm tra cài đặt nhiệt độ của bàn ủi thích hợp cho loại vải cần ủi. - Không dùng bàn ủi trong phòng có bật máy điều hoà nhiệt độ hoặc khi quần áo còn ướt. - Lau sạch bề mặt kim loại của bàn ủi sẽ giúp hoạt động có hiệu quả hơn Hộp 12: Cách sử dụng hiệu quả bình nóng lạnh - Nên sắp xếp thời gian tắm rửa bằng nước nóng của các thành viên trong gia đình gần nhau để tiết kiệm điện. - Nên mua máy nước nóng loại tốt có lắp bộ an toàn điện, không nên mua loại cũ đã qua sửa chữa. - Không nên cài đặt nhiệt độ nước quá nóng. - Nên dùng vòi sen lưu lượng thấp. - Nên sử dụng máy nước nóng trực tiếp thay cho máy nước nóng gián tiếp. - Có điều kiện nên sử dụng máy nước nóng năng lượng mặt trời. Hộp 13: Cách sử dụng hiệu quả máy bơm nước - Lựa chọn máy bơm có công suất phù hợp. - Lựa chọn máy bơm có đặc tính kỹ thuật phù hợp với nhu cầu sử dụng của gia đình. - Lựa chọn máy bơm có hiệu suất cao (máy bơm tốt) - Nên sử dụng bồn chứa nước bơm để sử dụng nước trong nhiều lần, tránh trường hợp sử dụng nước lúc nào bơm lúc đó sẽ dễ gây lãng phí điện, nước. - Sử dụng nước tiết kiệm là tiết kiệm điện cho máy bơm 131 Page
  69. Tài liệu tham khảo: 1. Quyết định số 79/QĐ-TTg ngày 14/04/2006 phê duyệt chƣơng trình mục tiêu quốc gia sử dụng năng lƣợng tiết kiệm và hiệu quả. 2. Cẩm nang sử dụng điện trong gia đình 3. Các trang website:  nang-luong-trong-nha-29004-7843.html  kiem-xang-o-to-29004-7840.html  nghia-la-hoa-don-dien-lon-29004-7754.html  khong-khi.html  c173a66319.html   132 Page
  70. BÀI 6 HƢỚNG DẪN XÂY DỰNG CHUỒNG TRẠI CHĂN NUÔI AN TOÀN VỆ SINH MÔI TRƢỜNG 133 Page
  71. Mục tiêu Mục tiêu của đợt truyền thông nhằm phổ biến kiến thức về quy chuẩn kỹ thuật thiết kế xây dựng chuồng trại chăn nuôi theo hƣớng an toàn sinh học cho các cơ sở chăn nuôi. Sau đợt truyền thông ngƣời chăn nuôi sẽ có kiến thức để quy hoạch cơ sở chăn nuôi một cách hợp lý nhằm phòng ngừa dịch bệnh và bảo vệ môi trƣờng. Lưu ý Cơ sở chăn nuôi quy mô lớn: - Đối với lợn: trên 100 con (không kể lợn con theo mẹ) - Đối với gia cầm, thủy cầm: Trên 10.000 con (kể cả nuôi nhốt hay chăn thả) - Cơ sở chăn nuôi quy mô vừa: - Đối với lợn: Từ 20 đến dưới 100 con (không kể lợn con theo mẹ) - Đối với gia cầm, thủy cầm: Từ 200 đến dưới 10.000 con (kể cả nuôi nhốt hay chăn thả) Cơ sở chăn nuôi quy mô nhỏ: - Đối với lợn: dưới 20 con (không kể heo theo mẹ) - Đối với gia cầm, thủy cẩm: dưới 200 con (kể cẩ nuôi nhốt hay nuôi thả) Phƣơng pháp và công cụ hỗ trợ Phƣơng pháp: Thuyết trình, động não, thảo luận nhóm. Công cụ Stt Công cụ Số lượng 1 Bảng trắng/ flipchart 01 cái 2 Giấy Ao 5 tờ 3 Băng dinh giấy 2,5 cm 01 cuộn 4 Bút dạ 05 cái 5 Tài liệu đọc Theo số lƣợng học viên Thời gian Tập huấn cho lãnh đạo xã, các ban ngành đoàn thể liên quan: 4-6 tiếng Truyền thông cho ngƣời dân, hộ gia đình: 02-03 tiếng Những nội dung chính Phần 1: Quy hoạch chuồng trại Phần 2: Thiết kế xây dựng chuồng trại chăn nuôi theo hƣớng an toàn sinh học 134 Page
  72. Phần 1 Quy hoạch chuồng trại Mục tiêu Giúp các chủ cơ sở chăn nuôi hình dung đƣợc vị trí xây dựng chuồng trại phù hợp, các hạng mục công trình cần thiết phục vụ chăn nuôi, và các công trình phụ trợ khác nhằm kiểm soát dịch bệnh và xử lý chất thải. Phƣơng pháp và công cụ Phƣơng pháp: Sử dụng phƣơng pháp động não, thuyết trình Công cụ: o Giấy Ao, bút dạ, băng dinh giây hoặc kẹp giấy (nếu treo trên dây) o Máy tính, máy chiếu, bài soạn ppt (nếu có) o Tài liệu phát tay Thời gian: 30 – 45 phút Các bƣớc thực hiện Bƣớc 1: Giới thiệu mục đích, ý nghĩa của công tác quy hoạch a. Hỏi học viên: Các anh chị hãy cho biết ý nghĩa của công tác quy hoạch? b. Tổng hợp ý trả lời của các học viên trên bảng hoặc giấy Ao c. Phân tích, làm rõ ý kiến của học viên d. Đƣa ra mục đích ý nghĩa: Tóm tắt lên bảng hoặc giấy Ao hoặc trình chiếu trên ppt . Bƣớc 2: Những căn cứ để thực hiện quy hoạch a. Hỏi học viên: Anh, chị căn cứ vào đâu để biết quy hoạch của mình nhƣ thế là phù hợp? b. Tổng hợp ý kiến của học viên trên bảng hoặc giấy Ao c. Phân tích ý kiến của học viên d. Đƣa ra những căn cứ để thực hiện quy hoạch cho học viên : Nhƣ vậy để biết đƣợc quy hoạch nhƣ thế có hợp lý hay không chúng ta phải căn cứ vào những quy chuẩn quốc gia, quy định của tỉnh và quy hoạch sử dụng đất của địa phƣơng. e. Giới thiệu những yêu cầu khi quy hoạch chuồng trại bằng phƣơng pháp thuyết trình hoặc trình chiếu trên ppt 135 Page
  73. Tài liệu đọc Khi quy hoạch các cơ sở chăn nuôi phải chú ý đảm bảo các yêu cầu sau 1. Điều kiện về vị trí xây dựng chuồng trại: a) Phải phù hợp với quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất chi tiết và quy hoạch chăn nuôi của địa phương. b) Phải có nguồn nước sạch phục vụ các hoạt động chăn nuôi, nơi chứa nước đủ về số lượng, đảm bảo về chất lượng. c) Vị trí xây dựng cơ sở chăn nuôi phải cách công sở, trường học, bệnh viện, chợ, công viên, khu vui chơi giải trí, khu du lịch và các công trình công cộng khác theo quy định sau: - Đối với cơ sở chăn nuôi có quy mô lớn: trên 100 mét; - Đối với cơ sở chăn nuôi có quy mô vừa: trên 50 mét; - Đối với cơ sở chăn nuôi có quy mô nhỏ: trên 20 mét. d) Vị trí xây dựng chuồng trại chăn nuôi với nguồn nước: - Cơ sở chăn nuôi có quy mô lớn và quy mô vừa: chuồng trại chăn nuôi phải cách nguồn nước phục vụ cho mục đích ăn uống, sinh hoạt tối thiểu là 15 mét. - Cơ sở chăn nuôi có quy mô nhỏ: chuồng trại chăn nuôi phải cách nguồn nước phục vụ cho mục đích ăn uống, sinh hoạt tối thiểu là 10 mét. 2. Quy hoạch về mặt bằng xây dựng chuồng trại: Là sự bố trí sắp xếp một cách tổng thể các dãy chuồng, các công trình phục vụ trên một mặt bằng nhằm đáp ứng được 2 yêu cầu: - Phù hợp với đặc điểm sinh lý của từng loại vật nuôi - Đáp ứng về việc thực hiện các biện pháp kỹ thuật và việc phòng trừ dịch bệnh cho vật nuôi và bảo vệ sức khỏe cho con người. Việc quy hoạch chuồng trại là yếu tố quyết định phát triển chăn nuôi trong một giai đoạn dài vì vậy phải đảm bảo chăn nuôi có hiệu quả kinh tế. 136 Page
  74. Phần 2 Thiết kế xây dựng chuồng trại chăn nuôi theo hƣớng an toàn sinh học Cho tới nay việc thiết kế xây dựng chuồng trại chăn nuôi ở nước ta còn phụ thuộc vào tình hình thực tế của các cơ sở, thường chưa tuân thủ nghiêm ngặt các quy định có tính khoa học và chưa tuân thủ theo một quy chuẩn nào Mục tiêu Để xác định mặt bằng của công trình chính và công trình phụ trợ cho phù hợp với đặc điểm sinh lý của từng loại vật nuôi, thuận tiện trong việc chăm sóc và đảm bảo vệ sinh phòng dịch. Phƣơng pháp và công cụ Phƣơng pháp: Sử dụng phƣơng pháp động não, thảo luận nhóm nhỏ, thuyết trình Công cụ: o Giấy Ao, bút dạ, băng dinh giây hoặc kẹp giấy (nếu treo trên dây) o Máy tính, máy chiếu, bài soạn ppt (nếu có) o Tài liệu phát tay Thời gian: 60 - 90 phút Các bƣớc thực hiện Bƣớc 1: Giới thiệu mục đích, ý nghĩa a. Hỏi học viên : Tại sao chúng ta phải thiết kế ? Nó có ích lợi gì? b. Tổng hợp ý trả lời của các học viên trên bảng hoặc giấy Ao c. Phân tích ý kiến của học viên d. Đƣa ra mục đích ý nghĩa bằng phƣơng pháp thuyết trình hoặc trình chiếu trên ppt Bƣớc 2: Giới thiệu nguyên tắc chung khi thiết kế chuồng trại chăn nuôi a. Cho thảo luận nhóm nhỏ: Câu hỏi thảo luận: Anh, chị hãy cho biết khi thiết kế, xây dựng chuồng trại anh chị thƣờng dựa vào cái gì? b. Cho các nhóm trình bày và góp ý lẫn nhau 137 c. Phân tích làm rõ ý kiến của học viên Page
  75. d. Giới thiệu nguyên tắc chung khi thiết kế chuồng trại chăn nuôi bằng phƣơng pháp thuyết trình hoặc trình chiếu trên ppt. e. Hỏi học viên: Anh, chị nào còn có điều gì muốn chia sẻ nữa hay không? Anh chị nào có kinh nghiệm gì muốn chia sẻ cho mọi ngƣời nữa hay không? Bƣớc 3: Giới thiệu một số yêu cầu đối với chuồng trại chăn nuôi a. Bƣớc 1. Hỏi học viên: Anh, chị hãy cho biết yêu cầu đối với chuồng trại chăn nuôi là gì? b. Tổng hợp ý trả lời của các học viên trên bảng hoặc giấy Ao c. Phân tích làm rõ ý kiến của học viên d. Giới thiệu một số yêu cầu đối với chuồng trại chăn nuôi bằng phƣơng pháp thuyết trình hoặc trình chiếu trên ppt. e. Hỏi học viên: Anh, chị nào còn có điều gì muốn chia sẻ nữa hay không? Anh chị nào có kinh nghiệm gì muốn chia sẻ cho mọi ngƣời nữa hay không? Lưu ý Kết thúc buổi tập huấn THV phải tóm tắt lại nội dung bài học, nhấn mạnh mục đích và mong muốn kết quả từ buổi tập huấn. Tài liệu đọc Nguyên tắc chung khi thiết kế chuồng trại chăn nuôi Chuồng trại phải ấm về mùa đông, mát về mùa hè, chống được những cơn bão giông có thể hất nước vào chuồng. Đặc biệt là phải phù hợp với đặc điểm sinh lý của vật nuôi. Chuồng trại phải thuận tiện cho việc phân phối thức ăn và nước uống cho vật nuôi , không làm lãng phí thức ăn và công chăm sóc nuôi dưỡng. Khi xây dựng chuồng trại phải tính toán hiệu quả kinh tế (vừa đảm bảo đủ nhu cầu của chuồng nuôi nhưng lại tiết kiệm được sức lao động và nguyên vật liệu) Kết hợp được các kiểu chuồng nuôi hiện đại và truyền thống để có những kiểu chuồng nuôi phù hợp với điều kiện ở Việt Nam, đồng thời có khả năng tận dụng được nguồn nguyên liệu sẵn có của gia đình và địa phương. Đảm bảo vệ sinh và an toàn dịch bệnh cho vật nuôi và sức khỏe cho con người Yêu cầu đối với chuồng trại chăn nuôi Khu chuồng nuôi và tại lối ra vào mỗi dãy chuồng nuôi phải bố trí hố khử trùng. Chuồng nuôi phải bố trí hợp lý theo các kiểu chuồng về vị trí, hướng, kích thước, khoảng cách giữa các dãy chuồng theo quy định hiện hành về chuồng trại 138 Nền chuồng phải đảm bảo không trơn trượt và phải có rãnh thoát nước đối với chuồng sàn, Page