Cẩm nang sức khỏe gia đình

Nội dung text: Cẩm nang sức khỏe gia đình

1. Lời nói đầu Cuốn sách này được biên soạn từ một số tư liệu trong các tạp chí y học bằng Anh ngữ nổi tiếng ở nước ngoài. Chúng tôi không có tham vọng trình bày đầy đủ những vấn đề về sức khỏe cho mọi người, vì thế ở đây hoàn toàn không có những lời khuyên hay kiến thức mang tính cách chuyên sâu trong y học. Độc giả chỉ có thể tìm thấy trong tập sách này CẨM NANG những kiến thức tối thiểu nhưng vô cùng quan trọng và bổ ích, dành cho bất cứ ai trong đại đa số quần chúng nhân dân lao động. Những vấn đề được trình bày trong sách luôn cố gắng SỨC KHỎE GIA ĐÌNH tuân thủ các tiêu chí đặt ra khi biên soạn. Đó là: thiết thực trong đời sống hàng ngày, dễ đọc dễ hiểu và dễ thực hành. Hy vọng là tập sách sẽ mang nhiều niềm vui đến cho mọi gia đình, bởi vì sức khỏe bao giờ cũng là yếu tố đầu tiên cần đến để có một gia đình hạnh phúc. SOẠN GIẢ Nguyễn Minh Tiến Nguyễn Minh Tiến biên soạn Những bí quyết đơn giản để bảo vệ sức khỏe cho chính bạn và những người thân trong gia đình – 4 – – 5 –
2. Cẩm nang sức khỏe gia đình Cảm lạnh và cảm cúm 1. CẢM LẠNH VÀ CẢM CÚM a. Kiến thức chung Hàng năm, đa số trong chúng ta đều mắc phải ít nhất là một đôi lần cảm lạnh, cho dù có áp dụng những lời khuyên rất đúng đắn, chẳng hạn như là uống nhiều nước cam, chanh; ăn mặc đủ ấm khi đi ra ngoài lúc trời lạnh Chứng cảm lạnh thông thường là một thực tế ít người tránh khỏi, nhưng nhiều người lại không biết phải làm gì khi bản thân họ hoặc con cái bị cảm lạnh. Điều trước tiên và quan trọng hơn hết là bạn phải có đủ kiến thức thông thường nhất để xác định xem có đúng là một trường hợp cảm lạnh, hay bệnh cúm (cũng gọi là cảm cúm), hoặc một trường hợp dị ứng của cơ thể. Một vài triệu chứng – nhưng không phải là tất cả – của những trường hợp này tương tự như nhau. Bạn có thể dựa vào bảng tổng hợp các triệu chứng ngay dưới đây để xác định, phân biệt được các trường hợp khác nhau này. Điều quan trọng là: một trong các triệu chứng có thể có ở tất cả các trường hợp, nhưng kết hợp nhiều triệu chứng sẽ giúp bạn phân biệt được chúng. Lấy ví dụ như, bạn bị chảy mũi nước. Triệu chứng này được nhận thấy ở cả 3 trường hợp. Nhưng kèm theo đó, bạn còn bị sốt cao nữa. Như vậy, có thể loại trừ khả năng bị dị ứng. Thêm nữa, bạn còn hắt hơi nhiều, một triệu chứng không có ở bệnh cúm. Như vậy, có thể đi đến kết luận đó là chứng cảm lạnh thông thường. – 6 – – 7 –
3. Cẩm nang sức khỏe gia đình Cảm lạnh và cảm cúm BẢNG TỔNG HỢP CÁC TRIỆU CHỨNG BỆNH Sự lây lan của bệnh còn đáng sợ hơn nữa vì nhiều người mang vi-rút bệnh bắt đầu lây lan cho người khác ngay cả TRƯỜNG HỢP khi cơ thể họ chưa thực sự phát bệnh để người khác có thể Triệu chứng Cúm Cảm lạnh Dị ứng biết mà đề phòng. Hơn thế nữa, còn có những người mang Sốt cao thường có thỉnh thoảng không có vi-rút bệnh có thể lây lan mà bản thân họ đủ sức đề kháng Đau đầu thường xuyên thường xuyên thỉnh thoảng để không phát sinh bất cứ một triệu chứng bệnh nào cả. Do Chảy mũi nước đôi khi thường có thường xuyên Ho khan thường có hiếm khi thỉnh thoảng những hiểu biết này, bạn có thể thấy rằng việc tiêm chủng Đau họng thường có thường có không có ngừa bệnh, nếu có thể, bao giờ cũng là một giải pháp nên Hắt hơi không có thường xuyên thường xuyên làm. Nhức mỏi thường xuyên hiếm khi không có Bệnh cúm nguy hiểm hơn chứng cảm lạnh rất nhiều, và Chóng mặt thường có hiếm khi không có cần có cách điều trị, xử lý bệnh khác hẳn. Người bệnh Khản giọng thường có hiếm khi không có Ho có đàm hiếm khi hiếm khi hiếm khi thường có cảm giác mỏi mệt rũ rượi, có những cơn lạnh rùng Mệt mỏi, yếu ớt thường có hiếm khi không có mình cho dù nhiệt độ bên ngoài không lạnh lắm, các cơ bắp đều nhức mỏi, khó chịu, sốt cao đột ngột, chảy mũi nước, Cả bệnh cúm và chứng cảm lạnh đều dễ dàng lây lan từ nhức đầu và ho khan. người này sang người khác. Khi người bệnh ho, khạc nhổ Bệnh cúm thường xuất hiện theo mùa và lây lan mạnh hoặc nhảy mũi, vi-rút được đưa vào môi trường và tồn tại trong một giai đoạn nhất định nào đó. Tuy nhiên, những trong đó từ vài giờ cho đến vài ngày. Một nghịch lý là, người già trên 65 tuổi hoặc những người mắc bệnh tim, bệnh những người cẩn thận dùng khăn tay hoặc khăn giấy một tiểu đường, bệnh thận, hen suyễn và các bệnh đường hô hấp cách lịch thiệp, lại là những người có khả năng lây bệnh khác có thể mắc bệnh cúm bất cứ lúc nào. Ngoài ra, những nhiều nhất. Nguyên nhân ở đây là, chất lỏng từ đờm, nước đối tượng vừa kể này cũng bị đe dọa nhiều hơn khi mắc mũi thấm qua khăn và bám vào tay họ, sau đó bám sang bệnh, nên cần sự chú ý đặc biệt hơn trong chăm sóc và điều bất cứ vật nào họ chạm đến, rồi lây sang người khác. Theo trị. cách này, bạn có thể mắc bệnh sau khi cầm ống nghe điện Thông thường thì các triệu chứng bệnh có thể qua đi thoại, chạm vào bàn phím máy vi tính, hoặc thậm chí bắt trong vòng một tuần hoặc mười ngày, nhưng sự suy yếu của tay một người khỏe mạnh nhưng trước đó vừa bắt tay với cơ thể và cảm giác mỏi mệt có thể kéo dài nhiều tuần sau đó. một người khác bị bệnh. Trong khi đó, tỷ lệ lây truyền qua Những thống kê hiện nay cho biết hai chứng cảm lạnh và không khí để vào cơ thể bạn là thấp hơn nhiều so với cách cảm cúm đã là nguyên nhân lớn nhất trong những nguyên lây lan trực tiếp này. Do đó, cách khôn ngoan nhất là hãy nhân tạm nghỉ việc của người lớn và tạm nghỉ học của trẻ hạn chế tối đa việc tiếp xúc của bạn với người khác trong con, cũng như chiếm tỷ lệ số người đến khám bác sĩ nhiều những thời gian mà các loại bệnh này đang lây lan nhiều. hơn bất cứ loại bệnh nào khác. – 8 – – 9 –
4. Cẩm nang sức khỏe gia đình Cảm lạnh và cảm cúm Cho đến nay, người ta vẫn chưa biết được một phương hoặc đau đầu, tốt hơn là bạn nên tạm ngưng ngay buổi tập thức chắc chắn, hiệu quả nào để phòng ngừa sự lây lan của ấy. các bệnh này. Các chuyên gia vẫn còn tranh cãi nhau về Cuối cùng, nên biết là không những hiện được biết có đến việc liệu các bệnh này lan truyền nhiều qua không khí hay hơn 200 loại vi-rút gây cảm lạnh, mà những vi-rút này còn qua tiếp xúc trực tiếp. Hơn thế nữa, có hơn 200 loại vi-rút có một khả năng tồn tại và thay đổi rất nhanh chóng trong gây cảm lạnh, nên người ta không thể ngừa hoặc trị hết tất môi trường sống, nên chúng ta gần như không thể sử dụng cả những vi-rút này. Hầu hết các loại vi-rút này có thể sống thuốc men để tiêu diệt hết, hoặc ngăn ngừa có hiệu quả sự bám trên bề mặt các vật thể cứng như cán bút, ly uống nước, lây lan của chúng. Vì vậy, những gì có thể làm được và nên hoặc ngay cả trên khăn tắm. Chính vì vậy, rửa tay sạch làm là theo dõi chính xác và xử lý đúng các triệu chứng của thường xuyên lại là một biện pháp đơn giản nhưng vô cùng bệnh, một khi bạn hoặc người thân trong gia đình đã không hiệu quả để giảm thấp khả năng lây bệnh cũng như bị lây may mắc phải, như một số biện pháp sẽ trình bày dưới đây. bệnh. Nhiều chuyên gia cũng đang nghiên cứu về ảnh hưởng của b. Những điều nên làm những điều kiện căng thẳng tâm lý lên hệ miễn nhiễm của cơ thể. Những kết quả ban đầu dường như cho thấy là căng 1. Uống nhiều nước. Có thể từ 8 đến 10 ly mỗi ngày, thẳng về tâm lý – có thể là sự giận dữ, bực tức hay lo lắng nhưng không dùng các loại nước có pha cồn. Tốt nhất là quá độ – làm giảm nhiều khả năng tự đề kháng của cơ thể, nước lọc, dùng thêm nước cam, chanh. Các thức uống nóng và vì thế khiến người ta dễ dàng bị cảm lạnh hoặc cảm cúm. như trà, trà thanh nhiệt đều tốt hơn là các thức uống lạnh. Một câu hỏi đặt ra là: Khi bị cảm lạnh hoặc cảm cúm, có Tuy nhiên, dùng kèm nhiều loại để có thể uống càng nhiều nên tập thể dục như thường lệ hay không? Trong một số càng tốt. trường hợp, việc cố gắng duy trì các động tác thể dục hoặc 2. Không hút thuốc. Ngay khi bạn bị cảm lạnh, cơ thể luyện tập thân thể như thường lệ sẽ giúp bạn vượt qua cơn bạn sẽ phải nỗ lực hết mức để có thể đề kháng lại và hồi bệnh nhanh hơn, hoặc thậm chí cảm thấy dễ chịu hơn ngay phục nhanh, nhưng việc hút thuốc làm suy yếu đi khả năng sau buổi tập. Nhưng trong một số trường hợp khác, những cố đó, và vì thế kéo dài thời gian bệnh. Khói thuốc làm giảm gắng này lại có thể làm cho tình hình trở nên nghiêm trọng khả năng hấp thụ dưỡng khí của các tế bào trong phổi, và hơn. Quyết định như thế nào là tùy vào tình trạng sức khỏe còn làm nhiễm bẩn các ống dẫn không khí, gây trở ngại cho của chính bạn. Các chuyên gia khuyên rằng, nên bắt đầu quá trình hô hấp của cơ thể. buổi tập với một tốc độ chậm rãi bằng một nửa tốc độ thông 3. Tránh việc sờ tay lên mắt, mũi và miệng. Chứng cảm thường mà thôi. Sau đó chừng 3 đến 5 phút, nếu mọi việc lạnh lây truyền từ người này sang người khác qua việc tiếp diễn tiến bình thường, bạn có thể tiếp tục buổi tập cho đến xúc trực tiếp, và sờ tay vào mắt, mũi hoặc miệng sẽ làm hết. Nếu có những triệu chứng bất thường như chóng mặt tăng khả năng lây lan bệnh qua người khác do các chất nước – 10 – – 11 –
5. Cẩm nang sức khỏe gia đình Cảm lạnh và cảm cúm ở đó bám dính vào tay bạn. Và vì thế, rửa sạch tay thường các bệnh hiếm thấy, nhưng lại cực kỳ nguy hiểm, có thể có xuyên cũng giúp giảm đi khả năng lây lan bệnh. những di hại nghiêm trọng kéo dài suốt đời. Trong trường 4. Chảy mũi nước là một triệu chứng thông thường mà tốt hợp không thể xác định rõ là cảm lạnh hay cảm cúm, hãy sử nhất là bạn nên chấp nhận chịu đựng trong thời gian bệnh. dụng acetaminophen để hạ nhiệt sẽ an toàn hơn là dùng Đừng cố dùng bất cứ loại thuốc nào nhằm dứt bỏ triệu chứng aspirin. này, vì thực tế thì những cố gắng như vậy là vô ích. Tốt 8. Khi ho có nhiều đờm, nên để lượng đờm này thoát ra nhất là chuẩn bị khăn tay hoặc một hộp khăn giấy trong ngoài một cách tự nhiên. Thật ra, đây cũng là một trong tầm tay để thuận tiện cho nhu cầu vệ sinh. Nên biết rằng những cách mà cơ thể dùng để làm sạch đi những chất bẩn việc chảy mũi nước là một trong những cố gắng của cơ thể và chất gây hại đã tạo ra trong phổi do ảnh hưởng của bệnh. bạn nhằm tống khứ vi-rút gây bệnh ra bên ngoài. Vì vậy, Các loại thuốc long đờm1 có thể có ích, đồng thời có thể hãy để yên cho nó thực hiện công việc ấy. uống nhiều nước nóng, ăn thức ăn loãng và nóng – như một 5. Thay vì chảy mũi nước, bạn cũng có thể bị nghẹt mũi. bát cháo giải cảm truyền thống chẳng hạn. Nhiệt độ nóng Nếu vậy, có thể dùng một vài loại thuốc giảm sung huyết ấm sẽ giúp cho các chất nhầy bám trên thành các ống dẫn mũi để làm thông mũi –nên dùng những loại được bán rộng trở nên dễ làm sạch hơn. Việc dùng các loại thuốc chống ho rãi không cần toa bác sĩ. Thường thì dùng loại thuốc này sẽ trong trường hợp này là không cần thiết và có hại. Việc tắm giúp bạn dễ ngủ hơn. xông hơi hoặc tắm nước nóng cũng là những biện pháp có 6. Cách đối phó tốt nhất với những cơn sốt cao trong thời ích. Chú ý một điều là, nếu lượng đờm khạc ra có màu xanh, gian bệnh là cố uống nhiều nước và nghỉ ngơi. Những cơn hơi ngả vàng và có mùi hôi, bạn nên khám bác sĩ ngay. Dấu sốt cũng là phản ứng tích cực thông thường của cơ thể khi hiệu này cho thấy có thể đây là một trường hợp nhiễm chống lại cảm lạnh. Tuy nhiên, sốt cao có thể có hại cho cơ trùng, không chỉ đơn thuần là cảm lạnh. thể, và bạn nên dùng một vài loại thuốc hạ nhiệt thông 9. Khi ho hoặc thở sâu có cảm giác đau nhói trong lồng thường nào đó, như Anacin hay Tylenol chẳng hạn. Nếu ngực, hoặc hơi thở ngắn, dồn dập, đều là những dấu hiệu thân nhiệt vượt quá 390C là đã cần đến sự can thiệp của bác cần đến bác sĩ. sĩ. Nhiệt độ này trở lên là dấu hiệu có thể tăng cao hơn nữa 10. Nếu ho không có đờm, thường gọi là ho khan, có thể và rất nguy hiểm. Sốt với nhiệt độ không quá cao nhưng kéo dùng thuốc chống ho. Chỉ dùng những loại phổ biến, được dài liên tục trong chừng 4 ngày hoặc hơn nữa cũng là dấu bán rộng rãi không cần toa bác sĩ. Các loại biệt dược đắt hiệu cần gọi bác sĩ, vì triệu chứng này cho thấy có thể đây tiền không hẳn đã thích hợp, vì chúng cần sự chỉ định của y không hẳn là một cơn cảm lạnh thông thường. bác sĩ để tránh những sai lầm khi sử dụng. Một lọ xi-rô ho 7. Không dùng aspirin với những người trẻ tuổi khi bị sốt thông thường đôi khi đã quá đủ rồi. Ngoài ra, việc uống cao nếu như người bệnh đang có bệnh cúm hoặc bệnh thủy đậu. Dùng aspirin với các đối tượng này sẽ gia tăng khả 1 năng mắc vào hội chứng Reye. Hội chứng này là một trong Thuốc làm cho lượng đờm trong cổ trở nên loãng hơn nên dễ đưa ra bên ngoài. – 12 – – 13 –
6. Cẩm nang sức khỏe gia đình Cảm lạnh và cảm cúm nhiều nước hơn cũng giúp bạn thấy dễ chịu và bớt khô rát – Nổi hạch, khối u ở vị trí trước cổ hoặc dưới cằm trong trong cổ họng. khi đang đau họng. 11. Triệu chứng đau họng thường có thể được giảm nhẹ 13. Khi bạn bị nghẹt mũi, ngồi trước một nồi nước nóng bằng cách uống nước nóng hoặc ăn thức ăn loãng còn nóng. và cúi xuống để xông hơi lên đầu. Tuy nhiên, nếu bạn không Có thể dùng thêm khăn ướt để giữ ẩm trong điều kiện thời có thời gian để làm việc này, có thể chọn một giải pháp tiết quá khô nóng. Các loại thuốc chống đau họng có thể khác dễ thực hành hơn. Cắt một khoanh vải từ một áo sơ-mi giúp giữ ẩm trong cổ họng và vì thế giảm bớt cảm giác khó cũ, nhúng vào nước nóng, vắt sơ đi rồi quấn một vòng quanh chịu một cách đáng kể. Dùng aspirin hoặc acetaminophen đầu, choàng qua mũi. Nghiên cứu cho thấy giải pháp này cũng có thể giảm đau rát. cũng có hiệu quả tương đương như xông hơi nước nóng. Điều 12. Cần chú ý là những lời khuyên như trên có thể giúp có lợi hơn là trong khi thực hiện việc này, bạn vẫn có thể bạn dễ chịu hơn trong khi chứng cảm lạnh dần qua đi. Tuy kèm theo đó đọc sách hoặc làm một việc nhẹ. nhiên, nhiều trường hợp người bệnh có sự nhầm lẫn tai hại 14. Nếu xác định không phải là cảm lạnh, mà là bệnh giữa triệu chứng đau họng của cảm lạnh với chứng viêm cúm, bạn có thể thực hiện những lời khuyên sau đây: họng, là một chứng bệnh phải cần đến sự can thiệp của bác – Dùng thêm vi-ta-min C. Các nghiên cứu cho thấy hàm sĩ với phương án điều trị bằng các loại kháng sinh. Tốt nhất lượng vi-ta-min C cao trong cơ thể giúp giảm nhẹ các triệu là nên đi khám bác sĩ ngay khi thấy có một trong những chứng và rút ngắn thời gian hồi phục sau cơn bệnh. dấu hiệu sau đây: – Nghỉ ngơi nhiều, thậm chí có thể ngủ nhiều hơn bình – Bọng mủ trong cuống họng hoặc ở hạch a-mi-đan. Khi thường. hả họng thật to, bạn có thể nhìn thấy những bọng mủ này – Uống nhiều nước, tốt nhất là nước lọc, kèm ít nước cam giống như những đốm vàng hoặc trắng sâu trong họng. hoặc nước chanh. – Tự biết là trước đó bạn đã có tiếp xúc với một người bị – Không dùng thuốc kháng sinh, vì các loại thuốc kháng viêm họng. Bởi vì đây là một bệnh dễ lây lan. sinh không có khả năng diệt vi-rút gây bệnh cúm. – Có sốt cao từ 390C trở lên. – Tắm nước nóng. – Những vùng da nổi mụn đỏ bất thường kèm theo với – Dùng thuốc aspirin, acetaminophen hoặc ibuprofen có đau họng. thể giúp giảm nhẹ các triệu chứng đau đầu, nhức mỏi – Đau thắt ngực khi thở vào hoặc trong cơn ho. Nhưng không dùng aspirin cho trẻ con. – Ho ra máu. – Để giảm nhẹ triệu chứng đau họng, có thể dùng nước – Sốt cao kèm theo những cơn lạnh rùng mình và ho khạc nóng pha một ít mật ong. Một số bác sĩ còn khuyên hòa tan ra đờm đặc sệt. một viên aspirin vào một ly nước nóng để súc miệng. Có thể – Những cơn đau họng lên đến mức nghiêm trọng, bất dùng nước nóng pha muối ăn cũng tốt. thường. – Nước trà nóng pha ít mật ong có thể giúp bạn bớt nghẹt mũi. Dùng một bát cháo giải cảm truyền thống còn – 14 – – 15 –
7. Cẩm nang sức khỏe gia đình Đau đầu hiệu quả hơn thế nữa. Các gia vị nóng, đặc biệt là hạt tiêu, cũng có hiệu quả tương tự. 2. ĐAU ĐẦU – Chế độ ăn uống tốt tuy không giúp đẩy lùi cơn bệnh, nhưng có thể giúp cơ thể đủ sức khỏe để chịu đựng và đề a. Kiến thức chung kháng với bệnh. – Những áp lực về tâm lý, sự lo lắng, bực tức hay căng Đau đầu là tên gọi rất chung chung. Có thể là một cảm thẳng cũng có thể là nguyên nhân làm cho cơ thể bạn dễ giác chỉ hơi hơi khó chịu trong đầu, cho đến những cơn đau dàng nhiễm bệnh. nhức đến quên trời quên đất, khủng khiếp đến độ mà sau 15. Trong những trường hợp bạn không thể phân biệt này mỗi khi nhớ lại thôi cũng đủ để làm bạn phải thấy chắc chắn giữa các triệu chứng đang mắc phải là cảm lạnh đau đầu. hay cảm cúm, thì quyết định tốt nhất vẫn là đi khám bác sĩ Đau đầu xuất hiện hầu như ở mọi độ tuổi, giới tính, và nó ngay. ập đến với chúng ta bất ngờ không cần phải có một triệu chứng, dấu hiệu nào báo trước. Riêng ở Hoa Kỳ, người ta đã thống kê được có đến hơn 30 phần trăm người Mỹ phải chịu đựng những cơn đau đầu hàng năm. Đây là một trong số rất ít những chứng bệnh mà hầu như bất cứ ai trong chúng ta cũng đều đã tự mình trãi qua ít nhất là một vài lần. Để xử lý tốt khi đau đầu, những kiến thức chung nhất đầu tiên là phải biết phân biệt một số các trường hợp đau đầu khác nhau. Có ít nhất là 8 loại đau đầu thông thường và khác biệt nhau cần phân biệt khi xử lý bệnh. 1. Đau đầu do căng thẳng: Là hiện tượng đau đầu thường mắc phải sau một ngày làm việc quá căng thẳng hoặc gặp quá nhiều chuyện bực mình. Những nguyên nhân tương tự khác cũng có thể là khi một máy hát trong gia đình mở quá to, và yêu cầu vặn nhỏ lại của bạn bị từ chối một cách đáng bực mình, hoặc cũng có thể là khi bạn lao sâu vào công việc và quên cả việc nghỉ ngơi hoặc thư giãn đúng lúc. Loại đau đầu này làm cho bạn có cảm giác đau cả đầu, chứ không phải chỉ một phần nào đó. Đôi khi người ta mô tả – 16 – – 17 –
8. Cẩm nang sức khỏe gia đình Đau đầu những cơn đau này là giống như có một tảng đá nặng đè từ Một số nghiên cứu gần đây1 còn cho thấy chứng đau nửa trên đầu xuống, hoặc có một vòng đai bao quanh đầu cứ liên đầu có liên quan đến các tiểu huyết cầu2 trong máu. Các tiểu tục siết chặt lại. huyết cầu này bình thường có chức năng tạo thành quá trình Cơn đau đầu loại này khi đã xuất hiện có thể kéo dài đến đông máu, chống lại sự mất máu của cơ thể khi có những một vài ngày, và cũng có thể lập lại đôi ba lần trong một vết cắt ngoài da. Khi những tiểu huyết cầu này hoạt động tuần hoặc một tháng. Trong khi đau đầu, nhiều người có không bình thường, chúng tạo thành những cục máu đông kèm theo cảm giác buồn nôn, nhưng rất hiếm khi thực sự nhỏ gây tắt nghẽn trong lưu thông của máu, và hậu quả là xảy ra việc nôn mửa. những cơn đau nửa đầu. Đối với nguyên nhân này, một giải Tuy những người đau đầu loại này cũng có thể có cảm pháp đơn giản có thể giúp mang lại hiệu quả rất bất ngờ: đó tưởng là đáng sợ lắm, nhưng thực tế chúng không nghiêm là cho người bệnh dùng một lượng aspirin nhỏ đều đặn mỗi trọng mấy và ít khi gây ảnh hưởng ngưng trệ đến công việc ngày. Theo giải thích của các nhà nghiên cứu, aspirin can thường ngày. thiệp vào khả năng làm đông máu của các tiểu huyết cầu trong trường hợp này, và vì thế giải quyết được những cơn 2. Đau nửa đầu: đau nửa đầu. Tuy vậy, các nhà nghiên cứu cũng lưu ý là giải Thông thường, người bệnh cảm thấy đau ở nửa đầu phía pháp này hoàn toàn không thích hợp với các bệnh nhân có trước, kèm với một cơn đau thỉnh thoảng nhói lên ở một bên vấn đề về bao tử. đầu, gần thái dương. Ngay cả khi cảm giác đau dường như Bác sĩ Kenneth Weaver ở Johnson City, tiểu bang lan tỏa ra khắp đầu, người bệnh vẫn cảm thấy có những cơn Tennessee, Hoa Kỳ cũng đã đề xuất một giải pháp trị liệu nhói đau đều đặn, dồn dập. Đau đầu loại này thường là đau bằng magnesium. Theo ông, magnesium làm giãn nở các khủng khiếp, nhưng ít khi kéo dài quá 2 ngày, và những cơn mạch máu, nhờ đó tăng khả năng lưu thông của máu, đồng đau như thế thường không để lại cảm giác đau đớn nào sau thời còn làm giảm khả năng sản sinh ra một chất gọi là khi dứt. Giữa hai cơn đau thường cũng chẳng có triệu chứng thromboxane, vốn bị nghi ngờ là tác nhân làm gia tăng cơn gì rõ rệt. đau nửa đầu. Khi cơn đau đầu loại này lên cao cực điểm, người bệnh có thể nhìn thấy trước mắt mình như có một quầng sáng lạ bao 3. Đau đầu xoang: quanh các vật thể bình thường. Người bệnh có cảm giác Là trường hợp đau đầu do sự tích tụ các chất dịch và áp buồn nôn và có thể nôn mửa, rất nhạy cảm với ánh sáng, và suất cao ở những hốc xoang bên trong sọ. Vì thế, người bệnh đôi khi cũng có thể đi tiêu chảy nữa. cảm thấy như có một sức ép rất căng bung ra từ bên trong 1 Đáng kể nhất là cuộc nghiên cứu kết hợp của Havard Medical School và Women’s Hospital. Các nhà nghiên cứu đã tiến hành trên 22.000 người tình nguyện ở độ tuổi từ 40 đến 64. Cuộc nghiên cứu này kéo dài trong 5 năm. 2 platelet – 18 – – 19 –
9. Cẩm nang sức khỏe gia đình Đau đầu đầu, dường như đầu mình sắp nổ tung ra vậy. Nhiều bệnh nhanh và kéo dài chỉ trong chừng 1 giờ đồng hồ. Đau dữ dội, nhân loại này cảm thấy rất căng ở sau hốc mắt, một đường đôi khi làm người bệnh mất khả năng làm việc, và cơn đau ngang qua trán bên trên lông mày, hoặc ngang qua mũi và thường ở nơi nhiều điểm như đỉnh đầu, mắt, cổ, mặt và thái ngay bên dưới mắt. Có người thậm chí còn có cảm giác đầy dương. nghẹt trong hai lỗ tai. Mặc dù cơn đau rất chóng qua đi, nhưng nó cũng nhanh Loại đau đầu này đặc biệt là đau kịch liệt vào buổi sáng chóng quay lại, và thường là liên tục trong nhiều ngày. nhưng đỡ hơn nhiều vào buổi chiều. Nó cũng chịu ảnh hưởng Loại đau đầu này thường gặp ở nam giới nhiều hơn là phụ của thời tiết, thường là bị nặng hơn trong những điều kiện nữ. Người bệnh thường chịu đựng từng chuỗi liên tục những thời tiết lạnh và ẩm ướt. cơn đau trong nhiều ngày tiếp, rồi đến giai đoạn tự nhiên khỏi hẳn không để lại dấu hiệu khác thường nào, thường là 4. Đau đầu khi đói: kéo dài nhiều tuần lễ, hoặc thậm chí là nhiều tháng. Sau đó, Không phải ai cũng có loại triệu chứng này. Một số những cơn đau trở lại, cũng đột ngột như khi chúng dứt đi. trường hợp khi bạn quá đói và phải chờ đợi lâu chưa được ăn, Chu kỳ những chuỗi dài những cơn đau như vậy cứ lặp đi lặp bạn đau đầu. Đây là một dấu hiệu của cơ thể đòi hỏi được lại không chấm dứt. cung cấp thức ăn. 8. Đau đầu do huyết áp cao: 5. Đau đầu do nóng: Là trường hợp đau đầu mắc phải khi huyết áp tăng lên Là trường hợp đau đầu sau khi bạn phải ở quá lâu dưới quá cao. Sự gia tăng áp lực máu trong đầu tạo ra cơn đau ánh nắng gắt, hoặc trong những điều kiện nhiệt độ môi đầu. trường quá cao. Đau đầu trong trường hợp này chỉ là một phản ứng rất thông thường của cơ thể đối với môi trường. b. Những điều nên làm 6. Đau đầu do dùng thuốc: Điều trị đau đầu với sự theo dõi, hướng dẫn của bác sĩ là Một số loại thuốc điều trị bệnh có tác dụng phụ gây đau cần thiết. Tuy nhiên, một số hiểu biết nhất định sẽ cho đầu. Ngoài ra, kết hợp đồng thời các loại thuốc đôi khi cũng phép bạn có hướng xử lý đúng đắn và tự tin hơn khi đối mặt có tác dụng gây đau đầu, cho dù khi dùng riêng mỗi loại với những cơn đau đầu của chính mình hoặc của người thân không có tác dụng đó. Đặc biệt là uống rượu trong khi dùng trong gia đình. Tùy theo trường hợp đau đầu nào trong thuốc cũng có thể phát sinh đau đầu ngoài sự tiên liệu của những trường hợp đã kể trên, bạn sẽ có những lời khuyên bác sĩ. khác nhau như dưới đây. 7. Đau đầu chuỗi: Trường hợp đau đầu này khá đặc biệt, không như những trường hợp đau đầu thông thường vừa kể. Cơn đau đến rất – 20 – – 21 –
10. Cẩm nang sức khỏe gia đình Đau đầu 1. Đau đầu do căng thẳng: – Nếu cơn đau không lên đến mức quá nghiêm trọng, bạn – Điều lý tưởng nhất là dẹp bỏ hoặc tránh xa mọi nguyên có thể thực hiện một số động tác thể dục thông thường. Các nhân gây căng thẳng. Thật không may là trong thực tế thì bài luyện tập thân thể thường giúp bạn bớt căng thẳng hơn, lời khuyên này đôi khi không thể nào thực hiện được. Trong đồng thời giúp cơ thể tạo ra một lượng endorphin – một loại trường hợp đó, nên áp dụng một số những biện pháp làm chất giảm đau tự nhiên trong cơ thể – giúp giảm nhẹ cơn giảm căng thẳng như: đau. Ngoài ra, các động tác này cũng giúp gia tăng lượng ¾ Hít thở sâu và đếm từ 1 đến 10 theo hơi thở. máu lưu thông trong cơ thể, đặc biệt là ở phần đầu và trong ¾ Vươn vai và thư giãn tất cả mọi cơ bắp trong một lúc. sọ não. Chính lượng máu tăng thêm sẽ giúp giảm nhẹ phần ¾ Đi dạo một quãng ngắn ở một nơi thích hợp như trong nào cơn đau. công viên hoặc một đại lộ thoáng rộng nào đó. – Cố dỗ giấc ngủ. Trong rất nhiều trường hợp, chỉ cần ¾ Chọn nghe một vài khúc nhạc nhẹ, êm dịu trong một một giấc ngủ ngắn cũng đủ giúp bạn hồi phục lại và thoát không gian thích hợp. hẳn cơn đau đầu. Tuy nhiên, cũng không nên ngủ quá lâu. ¾ Thực hiện một số động tác thể dục quen thuộc thường Đối với một số người, nằm lỳ trên giường ngủ cũng là một ngày để giúp tăng lượng máu lưu thông trong cơ thể và trong những nguyên nhân dẫn đến đau đầu. điều hòa hơi thở. – Các thuốc giảm đau thông thường như aspirin hoặc ¾ Tập ngồi thiền hoặc cầu nguyện với tâm hồn buông xả acetaminophen có thể dùng được, nhưng đừng bao giờ dùng tất cả mọi lo lắng, bực tức. quá liều an toàn quy định, cho dù cơn đau của bạn có dữ dội đến mức nào đi chăng nữa. – Dùng những ngón tay tự xoa nhẹ hai bên thái dương và – Kiểm tra thị lực của mắt bạn. Trong một số trường hợp, trên trán. Làm như vậy giúp gia tăng lượng máu chảy đến thị lực kém là nguyên nhân gián tiếp dẫn đến đau đầu. Lý những vùng này và làm giảm phần nào cơn đau. do là vì người kém mắt phải thường xuyên nhướng mắt lên – Tránh không nhai kẹo cao-su. Cử động liên tục của các hoặc nheo một mắt lại để nhìn cho rõ. Những động tác này cơ hàm sẽ làm tăng thêm cơn đau đầu của bạn. lâu dần dẫn đến cơn đau đầu. Khám để điều trị mắt hoặc sử – Đắp khăn nóng lên vai và cổ để làm giãn ra các cơ ở dụng một loại kính đeo mắt thích hợp sẽ ngăn chặn được những vùng này. Đắp khăn nóng lên đầu và trán cũng có điều này. hiệu quả giảm đau nhất định. – Đau đầu cũng có thể có nguyên nhân từ các vấn đề ở – Trong trường hợp đắp khăn nóng không có hiệu quả gì, hàm răng. Khi bạn khám răng, hãy trình bày với nha sĩ về bạn có thể chuyển sang dùng khăn lạnh (hoặc chườm nước chứng đau đầu của bạn. Nếu đúng vậy, điều cần làm không đá) đắp lên đầu, trán và cổ. Không có một quy tắc chung, phải là trị cơn đau đầu mà là giải quyết những vấn đề nơi mà điều quan trọng là tùy thuộc vào phản ứng của chính cơ hàm răng của bạn. Sau đó, cơn đau đầu sẽ không còn nữa. thể bạn. Đôi khi ngồi trước quạt máy với tốc độ vừa phải cũng giúp giảm cơn đau. – 22 – – 23 –
11. Cẩm nang sức khỏe gia đình Đau đầu 2. Chứng đau nửa đầu: phòng, và nếu phải đi ra ngoài thì nên mang kính mát, đội – Có nhiều nguyên nhân dẫn đến loại đau đầu này. Điều mũ rộng vành để che được cả khuôn mặt. trước tiên là bạn hãy thử xác định nguyên nhân ấy. Có thể – Cố gắng giữ chế độ ăn uống điều độ, đúng bữa. Những là do một loại thức ăn, hoặc do một điều kiện, một hoàn bữa ăn thất thường cũng có thể là nguyên nhân làm gia cảnh nào đó. Cách tốt nhất để bắt đầu làm việc này là theo tăng những cơn đau nửa đầu. dõi chặt chẽ những thức ăn và ghi lại lịch làm việc hàng – Một số người thấy giảm đau khi được đắp khăn nóng ngày. Khi cơn đau nửa đầu bộc phát, bạn có thể nhìn lại sổ đắp lên đầu, trán, cổ và vai; một số người khác lại chỉ thấy ghi chép của mình và thấy rõ trong hai ngày trước đó bạn dễ chịu với khăn lạnh. Hãy lưu ý bằng kinh nghiệm bản đã ăn những thức ăn gì, đã làm những công việc gì, tiếp xúc thân để biết được cơ thể bạn thích hợp với loại nào. Đặc như thế nào với những ai hoặc bất cứ thông tin nào khác biệt cũng có một số người cảm thấy dễ chịu khi dùng thay mà bạn nghĩ là có thể đã phần nào tác động gây nên cơn đổi tuần tự cả hai loại khăn nóng và khăn lạnh. đau đầu của bạn. Đối với phụ nữ, cần ghi nhận cả ngày bắt – Thử dùng một trong các loại thuốc giảm đau thông đầu chu kỳ kinh nguyệt hàng tháng và ngày chấm dứt, bởi thường như aspirin hoặc acetaminophen. Tuy nhiên, với vì sự thay đổi hàm lượng các nội tiết tố trong thời gian có những cơn đau dữ dội, các bác sĩ thường kê toa những loại kinh cũng có thể là một nguyên nhân quan trọng dẫn đến thuốc mạnh hơn nhiều. Khi dùng những loại này, phải cẩn đau nửa đầu. Sau nhiều cơn đau đầu với những thông tin thận theo sát hướng dẫn của bác sĩ. Nên dùng thuốc ngay được ghi chép lại như thế, bạn có thể tự mình tìm ra một khi cơn đau bắt đầu, càng sớm càng tốt, để tránh cơn đau có mối quan hệ nào đó giữa các yếu tố được ghi chép với cơn thể phát triển lên quá mức. đau đầu của bạn, dựa trên sự lập lại của chúng. Nếu bạn đủ – Nếu cơn đau đầu gây ra các triệu chứng khác như nôn may mắn để xác định đúng được những yếu tố nào là nguyên mửa hoặc đi tiêu chảy, nên uống nhiều nước lọc. Có thể nhân, thì việc còn lại chỉ là tránh chúng đi mà thôi. Trong dùng một trong các loại thuốc thông thường để ngăn chặn nhiều trường hợp thì phương pháp này cũng tỏ ra rất hữu các triệu chứng này. hiệu. Một số thức ăn qua thực tế đã chứng tỏ có thể dẫn đến cơn đau nửa đầu như là thức uống có cồn hoặc cafein, thức 3. Đau đầu xoang: ăn chứa nhiều muối Tuy nhiên, phản ứng thực sự của cơ – Nằm ngửa hoặc ngồi ngã đầu ra sau trên ghế tựa và thể bạn vẫn là yếu tố quyết định cuối cùng. đắp khăn nóng lên mặt, mũi, gò má hoặc trán, nơi cảm thấy – Cố dỗ giấc ngủ. Cơn đau nửa đầu thường hiếm khi kéo đang đau nhất. dài quá 2 hoặc 3 ngày, và trong thời gian đó, những giấc – Tắm xông hơi hoặc tắm nước nóng. ngủ say có thể giúp nhanh chóng thoát khỏi cơn đau. – Uống nhiều nước lọc, càng nhiều càng tốt theo mức độ – Tránh ánh sáng chói chang, nhất là ánh sáng chiếu mà bạn cảm thấy có thể được. trực tiếp. Ánh sáng với cường độ mạnh có thể làm tăng thêm cơn đau nửa đầu. Bạn có thể sử dụng đèn hơi mờ trong – 24 – – 25 –
12. Cẩm nang sức khỏe gia đình Đau đầu 4. Đau đầu vì đói: – Nếu bạn muốn dùng một loại thuốc nào đó không do Tất nhiên, bạn nghĩ là sẽ chẳng có gì để nói ở đây, chỉ bác sĩ kê toa, hãy đọc kỹ các nhãn thuốc và phần ghi các tác việc ngồi vào bàn ăn và mọi chuyện sẽ ổn. Tuy nhiên, vẫn dụng phụ, xem chúng có thể gây đau đầu hay không. có điều cần phải lưu ý đấy. Khi đang có triệu chứng đau – Không uống rượu, bia hoặc các loại thức uống có cồn đầu – nghĩa là đã quá đói – bạn nên tránh dùng ngay các trong khi đang uống bất cứ loại thuốc trị bệnh nào. Tác món có nhiều muối hoặc các món chiên, xào có nhiều dầu. dụng kết hợp của rượu và thuốc đôi khi rất phức tạp chưa Nên ăn trước hết là một ít trái cây hoặc rau cải, uống một ít được các bác sĩ tính đến, và một trong các tác dụng phụ thức uống có ga. Một ly cam vắt vào lúc này là rất tốt. Hãy nguy hiểm được dẫn đến có thể là đau đầu. giúp cơ thể bạn trở lại trạng thái bình thường trước khi – Không dùng bất cứ loại thuốc gây ảo giác nào được bán buộc nó phải tiêu hóa một bữa ăn quá cỡ. Và tốt hơn nữa, lén lút trên thị trường. Chúng có thể gây ra những cơn đau nếu bạn đã một đôi lần có triệu chứng đau đầu loại này, đầu, thậm chí hôn mê hoặc tử vong. đừng bao giờ để bao tử phải chờ đợi quá lâu một lần nữa. – Khi bạn phải sử dụng đồng thời nhiều loại thuốc trị bệnh, hãy cẩn thận. Đôi khi kết hợp của những loại thuốc 5. Đau đầu do nóng: nào đó có thể gây ra cơn đau đầu, trong khi từng loại riêng – Tìm một chỗ mát để tránh ánh nắng. Nghỉ ngơi, uống rẽ thì không có tác dụng ấy. Tốt nhất, nếu phải điều trị một ly nước mát – không nên quá lạnh – và có thể mở quạt song song hai toa thuốc, bạn chỉ nên nhờ một bác sĩ kê toa máy với vận tốc vừa phải, cho đến khi bạn thấy cơ thể được mà thôi, để đảm bảo có sự cân nhắc thích hợp khi dùng bình thường trở lại. chung các loại thuốc với nhau. – Khi phải tiếp tục đi dưới ánh nắng, nên đội mũ rộng – Khi dùng thuốc cần chú ý theo sát hướng dẫn của y bác vành để che được cả khuôn mặt. Mặc quần áo bằng vải nhẹ sĩ, hoặc đọc kỹ nhãn hiệu và các hướng dẫn ghi trên bao bì và rộng rãi, chọn màu sáng. Nếu có thể, nên có những về liều lượng và thời gian dùng thuốc. Dùng quá liều hoặc khoảng thời gian nghỉ ngơi xen kẻ và uống thật nhiều nước không đủ liều, cũng như dùng thuốc không đúng thời gian để giúp cơ thể dễ dàng duy trì thân nhiệt ở mức độ bình quy định đều là những nguyên nhân có thể gây đau đầu. thường. Điều quan trọng hơn nữa khi dùng thuốc là phải chú ý đến hạn sử dụng (HSD) của thuốc. Không vì bất cứ lý do nào mà 6. Đau đầu do dùng thuốc: dùng thuốc đã quá hạn. – Trình bày với bác sĩ đã kê toa cho bạn để xác định xem có phải cơn đau đầu là do tác dụng phụ của thuốc hay không, 7. Đau đầu chuỗi: và đề nghị việc xem xét thay đổi một loại thuốc khác, hoặc – Đa số tuyệt đối trong những người mắc bệnh đau đầu cũng có thể giảm liều dùng xuống một mức an toàn hơn. Tuy chuỗi là nam giới có hút thuốc lá và uống nhiều rượu, bia. nhiên, tuyệt đối không được tự ý đổi thuốc hoặc thay đổi Các nhà khoa học hiện nay vẫn cho rằng thuốc lá và rượu là liều dùng mà không có ý kiến của bác sĩ. nguyên nhân chính gây ra những cơn đau đầu loại này. Vì – 26 – – 27 –
13. Cẩm nang sức khỏe gia đình Đau đầu vậy, điều trước tiên phải làm nếu muốn giảm nhẹ những cơn – Lưu ý đến trọng lượng cơ thể. Những người béo phì đau này là ngưng hút thuốc lá và không uống rượu bia nữa. thường rất khó kiểm soát được huyết áp. Nếu bạn tự thấy – Những cơn đau đầu loại này thường đột ngột bộc phát mình hơi “mập mạp”, có thể giảm cân đôi chút sẽ tác dụng rồi chấm dứt trong một thời gian quá ngắn, nên những loại tốt đến việc hạ huyết áp, và do đó thoát được chứng đau đầu. thuốc giảm đau thường không đủ thời gian để tác động. Để – Tập thể dục buổi sáng đều đặn hoặc tham gia các giảm đau tức thời, có thể dùng khăn lạnh đắp lên trán hay chương trình rèn luyện thân thể sẽ giúp ổn định được huyết trên đỉnh đầu. Đôi khi, khăn lạnh không tạo được hiệu quả áp của bạn. gì, khi ấy hãy chuyển sang dùng khăn thấm nước nóng. – Nếu chu kỳ của những cơn đau lập lại và kéo dài nhiều năm, cần khám bác sĩ chuyên khoa để có những can thiệp thích hợp bằng thuốc. 8. Đau đầu do huyết áp cao: – Tránh những thức ăn có nhiều muối, thức ăn chiên bằng dầu, mỡ Những thức ăn này có thể làm tăng huyết áp. – Những áp lực căng thẳng về tâm lý (lo lắng, buồn bực, giận dữ ) cũng là nguyên nhân gây tăng huyết áp. Vì thế, nên phòng ngừa, tránh đi những điều kiện bất lợi có thể gây căng thẳng tâm lý. Nếu bạn đang ở trong những điều kiện bắt buộc phải chịu đựng những áp lực tâm lý nào đó, như công việc ở sở làm hoặc hoàn cảnh rối rắm trong gia đình chẳng hạn, có thể áp dụng một số biện pháp giảm căng thẳng như: hít thở sâu và theo dõi hơi thở, nghe nhạc nhẹ, đi dạo trong công viên, tập ngồi thiền hoặc chú tâm đọc kinh cầu nguyện – Nếu bạn đang có chỉ định dùng thuốc điều trị cao huyết áp, chú ý dùng thuốc đúng theo hướng dẫn. Uống đều đặn các lần thuốc trong ngày theo chỉ định, không được bỏ sót, cũng như uống đúng giờ, không uống thất thường. Bạn cũng nên hỏi trước y bác sĩ của mình về những tác dụng phụ của thuốc, vì một số loại thuốc có tác dụng phụ gây đau đầu. – 28 – – 29 –
14. Cẩm nang sức khỏe gia đình Mất ngủ Những biến động tương tự như vậy trong cuộc sống, đơn 3. MẤT NGỦ giản là chỉ tạo cho bạn một vài đêm mất ngủ tạm thời mà thôi. Vấn đề thường không cần bất cứ một biện pháp can a. Kiến thức chung thiệp nào. Khi những rắc rối dần qua đi, hoặc thậm chí chỉ cần khi bạn đủ thời gian để chấp nhận nó, cơn mất ngủ sẽ Nếu bạn rơi vào trường hợp này, bạn không đến nổi lẻ loi. không còn nữa. Nhiều người trên thế giới cũng đang chịu đựng chứng mất Ngoài ra, mất ngủ đôi khi cũng là một trong các tác dụng ngủ gần như thường xuyên. Chỉ riêng tại Hoa Kỳ, con số phụ của thuốc. Nhiều loại thuốc điều trị bệnh gây tác dụng này đã lên đến hàng triệu người. Theo những thống kê gần phụ làm mất ngủ, và bác sĩ điều trị sẽ quyết định có nên đây, chừng 20 phần trăm người Mỹ hiện đang bị chứng mất can thiệp vào việc mất ngủ tạm thời đó hay không. Đôi khi ngủ, và khoảng 40 phần trăm rơi vào trường hợp rất khó dỗ việc kết hợp cùng lúc một số loại thuốc nào đó cũng gây tác giấc ngủ lại sau khi đã thức giấc trong đêm vì một lý do nào dụng phụ làm mất ngủ, trong khi riêng mỗi loại thì không đó. có tác dụng ấy. Trong một số trường hợp, mất ngủ chỉ là một triệu chứng Một hiện tượng thông thường nữa là mất ngủ do sự đau gây khó chịu tạm thời, thỉnh thoảng mới mắc phải. Nhưng nhức trong cơ thể. Hầu hết những chứng bệnh gây đau đớn, trong nhiều trường hợp khác, mất ngủ là một cơn ác mộng khó chịu cho cơ thể đều có thể kèm theo gây mất ngủ. kéo dài, làm người bệnh cảm thấy thực sự lo sợ, kinh khiếp Những chứng bệnh nan y vào thời kỳ cuối, như ung thư bởi những đêm dài chờ sáng. Và khủng khiếp hơn nữa, tình chẳng hạn, có thể làm người bệnh lo sợ đến mất ngủ. Về trạng mất ngủ lại kéo dài không biết bao giờ mới chấm dứt. tâm lý, họ sợ những cơn ác mộng thường đến trong giấc ngủ, Khi chứng mất ngủ chỉ xuất hiện trong một giai đoạn hoặc sợ rằng mình sẽ không thể thức dậy được nữa một khi 1 ngắn rồi tự biến mất, ta gọi đó là mất ngủ tạm thời. Thông đã ngủ đi. Chính những mối lo sợ này làm cho họ không tài thường thì chứng mất ngủ tạm thời này không phải tự nào ngủ được, cho dù cơ thể họ có mỏi mệt và thực sự có nhiên mà phát sinh. Chúng bao giờ cũng có những nguyên những dấu hiệu buồn ngủ đến cực độ. nhân nhất định xuất phát từ điều kiện sinh hoạt hàng ngày Những khủng hoảng về mặt tâm lý, như sự lo lắng hoặc của bạn: công việc khó khăn mới nhận, bị sa thải khỏi một căng thẳng quá độ, đều là những nguyên nhân tất nhiên công việc đã từ lâu ổn định, gặp rắc rối trong cuộc sống vợ dẫn đến mất ngủ. Khi những nguyên nhân này được giải chồng, một đứa con hư hỏng khó bảo, một quyết định về hưu quyết xong, sẽ không còn mất ngủ nữa. sắp được đưa ra, cái chết của một người thân yêu Nói Sự thay đổi công việc không ổn định cũng dẫn đến mất chung là bất cứ một sự kiện bất thường nào khiến bạn phải ngủ. Nhất là những công nhân phải làm việc theo ca, và giờ chú tâm lo lắng nhiều hơn mức độ thông thường. làm việc bị thay đổi thất thường. Họ làm ca ngày, rồi chuyển sang ca đêm khiến cho các nhịp độ sinh học trong cơ thể không thể nào bình ổn được. Kết quả là khi có thời 1 transient insomnia – 30 – – 31 –
15. Cẩm nang sức khỏe gia đình Mất ngủ gian để ngủ họ vẫn không ngủ được. Thậm chí ngay cả khi hợp với diphenhydramine, reserpine, thioridazine, thiothi- những ca làm việc được ổn định đều đặn nhưng rơi vào ban xene, buspirone, và verapamil. đêm, thì nhiều người vẫn cảm thấy khó ngủ vào ban ngày. Bởi vì có rất nhiều loại thuốc có thể có tác dụng tốt với Những điều kiện chung quanh như ánh sáng, tiếng ồn, sinh chứng mất ngủ của bạn mà không gây các tác dụng phụ tai hoạt của những người khác là những yếu tố khiến họ khó hại như trên, nên bạn phải hết sức cẩn thận tham khảo ý ngủ. kiến bác sĩ trước khi dùng. Khi mất ngủ, người ta thường cố làm một điều gì đó để chống lại việc mất ngủ. Tuy nhiên, thực tế là sự thiếu hiểu b. Những điều nên làm biết có thể làm cho tình hình càng trở nên tồi tệ hơn. Một nghiên cứu gần đây cho thấy loại thuốc ngủ có tên là – Tránh hút thuốc lá, uống cà-phê, rượu và sử dụng Triazolam đã có tác dụng phụ gây ra chứng đãng trí. Trong những dạng chất kích thích khác vào chiều tối. Đây là trường hợp này, rõ ràng là việc giải quyết một vài đêm mất những nguyên nhân khiến bạn khó ngủ, hoặc thậm chí nếu ngủ đã để lại tai hại quá lớn cho những ngày còn lại trong có ngủ được thì cũng khó mà ngủ sâu. Ngủ và ngủ sâu là hai đời bạn. Vì thế, trước khi dùng bất cứ loại thuốc ngủ nào, tốt khái niệm mà kinh nghiệm bản thân ai cũng có thể phân nhất là nên có ý kiến của bác sĩ chuyên khoa. biệt được. Khi bạn ngủ sâu, cơ thể được nghỉ ngơi hoàn toàn Một trường hợp khác cần lưu ý là những cơn ác mộng và não bộ phục hồi sức làm việc đến mức tối đa của nó. trong đêm lại có thể là do tác dụng của một vài loại thuốc Ngược lại, một giấc ngủ chập chờn, nửa tỉnh nửa mê đôi khi nào đó. Một người đàn ông 33 tuổi dùng một liều 500 làm bạn cảm thấy vô cùng mệt mỏi khi thức dậy. miligam naproxen mỗi ngày để chống viêm nhiễm, vì ông ta – Không nên ăn quá no hoặc ăn những thức ăn khó tiêu đang có vết thương ở bả vai và cánh tay. Ông ta dùng thuốc vào buổi tối. Một dạ dày đầy cứng cũng sẽ làm bạn khó ngủ như vậy liên tục trong 3 ngày. Trong 3 ngày đó, khi thức hoặc ngủ không ngon giấc. Ngược lại, nên ăn thức ăn nhẹ, dậy ông luôn nhớ lại những giấc mơ hãi hùng, như tai nạn dễ tiêu. Tuy nhiên, cũng không nên để bụng đói khi đi ngủ, xe cộ, rơi máy bay, hoặc những chuyện kinh khủng tương tự vì cảm giác đói bụng cũng gây khó ngủ. Sau khi ăn, cho dù như vậy Sau khi ngưng dùng thuốc, những cơn ác mộng mệt mỏi đến đâu bạn cũng không nên lên giường ngay. Nên liền chấm dứt. Khoảng vài tuần sau, ông dùng naproxen một đi bách bộ một đoạn ngắn, hoặc làm một vài công việc tiêu lần nữa, và những cơn ác mộng trở lại như trước. khiển nhẹ nhàng nào đó trong chốc lát. Nhiều loại thuốc khác cũng gây ra các tác dụng phụ khác. – Tránh những giấc ngủ ngắn trong ngày. Trong những Có thể chỉ đơn giản như làm tăng cảm giác buồn ngủ hoặc điều kiện làm việc mệt nhọc cần nghỉ ngơi nhiều, có thể ngủ hơi khó chịu về tiêu hóa, cho đến những tác dụng nghiêm một giấc ngắn sau bữa cơm trưa. Ngoài ra, giấc ngủ thất trọng như gây ra những cơn ác mộng hoặc những rối loạn về thường vào những thời điểm khác trong ngày đều có hại. tâm thần. Ngoài naproxen, những loại thuốc có hại khác đã Đặc biệt là nếu giấc ngủ ấy càng về chiều thì giấc ngủ đêm được biết có thể kể như là doxepin, fluphenazine dùng kết bình thường của bạn sẽ càng trở nên khó khăn hơn. – 32 – – 33 –
16. Cẩm nang sức khỏe gia đình Mất ngủ – Điều độ là một yếu tố rất tốt. Cố gắng duy trì giờ đi vào đều đặn của mình. Việc trở mình liên tục trên giường ngủ và thức dậy mỗi ngày đều đặn như nhau, ngay cả vào ngủ chỉ làm cho vấn đề trở nên tệ hại hơn mà thôi. những ngày nghỉ hoặc cuối tuần cũng không nên thức dậy – Khi bạn hiểu ra việc mất ngủ xuất phát từ một nguyên muộn hơn. Nếu bạn có thói quen ngủ trưa, cũng nên ngủ vào nhân căng thẳng cụ thể nào đó, bạn hãy yên tâm rằng khi một giờ cố định hàng ngày. mọi việc trôi qua, trạng thái mất ngủ sẽ biến mất. Điều thực – Trước khi lên giường ngủ, nên dành một thời gian ngắn tế là, chính nổi lo sợ về việc mất ngủ đôi khi lại trở thành để làm cho tinh thần lắng dịu đi. Có thể tắm nước nóng, đọc một nguyên nhân tệ hại hơn cả những gì trước đó đã gây một câu truyện giải trí nhẹ nhàng, nghe một vài khúc nhạc mất ngủ cho bạn. nhẹ, hay có thể tập ngồi thiền hoặc đọc kinh cầu nguyện. – Khi mất ngủ là do những đau nhức trong cơ thể, có thể – Điều kiện giường ngủ cũng là một yếu tố quan trọng. đề nghị bác sĩ điều trị can thiệp bằng một vài liều thuốc Phải đảm bảo thật thoải mái. Đừng để cho giường nệm, giảm đau hoặc an thần thích hợp. Không được tự ý kê toa chăn mùng trở thành những yếu tố gây khó chịu cho bạn. trong những trường hợp này. Phòng ngủ nên bố trí sao cho yên tĩnh, ánh sáng vừa phải – Người mất ngủ do những khủng hoảng tâm lý như lo sợ, và không khí thoáng mát, nhiệt độ điều hòa. bực tức, giận dữ thường rất cần sự an ủi, chia sẻ của – Tập thể dục đều đặn mỗi buổi sáng. Những bài thể dục những người chung quanh, đặc biệt là người thân trong gia hoặc các bài tập rèn luyện thân thể hàng ngày đều giúp bạn đình hay bạn bè ngủ ngon hơn, chỉ có điều nên tránh thực hiện chúng vào – Nếu bạn có khả năng chọn lựa thời gian làm việc cho buổi tối trước khi ngủ. chính mình, nên tránh những thời biểu làm việc thất – Luyện tập thói quen gác bỏ tất cả mọi việc khi đến giờ thường, không đều đặn, xen kẻ ngày lẫn đêm. Cũng nên đi ngủ. Mọi rắc rối cần được giải quyết trước đó, và khi tránh việc nhận làm ca đêm và ngủ vào ban ngày. Tuy không thể nào giải quyết xong, hãy tự cho phép mình gác nhiên, nếu việc làm ca đêm là băt buộc, bạn có thể áp dụng chúng lại cho đến hôm sau. Nên biết rằng, mang theo những một số biện pháp để giúp dễ ngủ hơn vào ban ngày: lo lắng vào giấc ngủ không bao giờ là một điều khôn ngoan ¾ Dùng màn che cửa sổ thích hợp, đảm bảo giữ được ánh cả. sáng vừa phải trong phòng ngủ, không quá sáng. – Nếu bạn không thể ngủ được, đừng trăn trở quá lâu ¾ Dùng một máy cát-sét để phát những âm thanh thu trên giường ngủ. Thường thì điều này chẳng đưa đến kết quả sẵn tạo cảm giác buồn ngủ: tiếng mưa rơi, tiếng thác nước nào. Thay vì vậy, nếu sau 20 đến 30 phút mà bạn chưa dỗ đổ, tiếng gió thổi trong rừng cây Nói chung là những được giấc ngủ, hãy ra khỏi giường. Đi dạo một lát ngoài sân, âm thanh đều đều, đơn điệu. Ngoài ra, những âm thanh hoặc sang phòng đọc sách, nghe nhạc, xem ti-vi nói chung chọn lọc này còn giúp bạn loại trừ tác động của những là một công việc nhẹ nhàng nào đó mà bạn nghĩ là có thể loại âm thanh khác có thể gây khó ngủ, như tiếng xe cộ, giúp bạn có được cảm giác buồn ngủ. Sau đó, trở lại giường tiếng người cười nói, tiếng máy móc hoạt động để dỗ giấc ngủ. Hãy cố gắng nằm yên và theo dõi hơi thở ra – 34 – – 35 –
17. Cẩm nang sức khỏe gia đình Bệnh tâm thần – Nếu bạn nghi ngờ hiện tượng mất ngủ là do tác dụng phụ của một loại thuốc trị bệnh khác đang dùng, nên báo 4. BỆNH TÂM THẦN ngay cho bác sĩ điều trị biết. Bác sĩ sẽ xem xét việc thay đổi loại thuốc đang dùng, hoặc cho kèm theo một vài loại thuốc a. Kiến thức chung khác để chống triệu chứng mất ngủ. Tuy nhiên, không được tự ý quyết định trong trường hợp này. Một trong những chứng bệnh tâm thần quan trọng được – Nếu bạn bắt buộc phải dùng đến thuốc ngủ, phải hết biết đến hiện nay là bệnh Alzheimer, gây cho bệnh nhân sức cẩn thận. Một vài lời khuyên sau đây có thể là cần thiết: mất trí nhớ và nhiều suy sụp hầu hết các chức năng của não ¾ Sử dụng liều thấp nhất có thể được. bộ, như khả năng giao tiếp ngôn ngữ, khả năng suy luận ¾ Tuân thủ chặt chẽ các hướng dẫn ghi trên bao bì đựng Hiện nay các nhà khoa học tạm thời phân biệt hai dạng thuốc, hoặc các chỉ dẫn của y bác sĩ. Các yếu tố như liều khác nhau của loại bệnh này. dùng, thời điểm uống thuốc, các tác dụng phụ có thể có Loại thứ nhất, được xem là có quan hệ chặt chẽ đến tiền hoặc các thức ăn uống nên tránh dùng đều quan trọng sử trong gia đình, thường là di truyền trực tiếp từ cha hoặc khi sử dụng thuốc ngủ. mẹ sang con cái. Đôi khi bệnh này ảnh hưởng đến hầu hết ¾ Nên chú ý đọc kỹ về các tác dụng phụ của thuốc trước con cái trong gia đình. Bệnh thường phát lộ vào khoảng độ khi dùng, hoặc hỏi y bác sĩ đã kê toa cho bạn về các tác tuổi 40 hoặc 50. Nguyên nhân hiện được xem là do các gen dụng phụ có thể có của thuốc. Tốt nhất là chỉ dùng thuốc di truyền từ cha mẹ. loại này theo chỉ định của y bác sĩ. Loại thứ hai, được xem là không phải do di truyền, ảnh ¾ Chỉ nên dùng thuốc liên tục tối đa từ một đến hai tuần. hưởng đến người bệnh thường phải ở độ tuổi trên 70. Một số Thường thì cơ thể bạn sẽ không còn chịu ảnh hưởng mạnh thống kê y tế hiện nay cho thấy có khoảng một nửa số người của thuốc sau thời gian này. Mặt khác, dùng thuốc loại này già trên 85 tuổi mắc phải bệnh này. quá lâu còn có khả năng gây nghiện. Một số yếu tố được xem là có liên quan đến loại bệnh này ¾ Tuyệt đối không lái xe hoặc vận hành máy móc hay là: làm bất cứ công việc nặng nề, nguy hiểm nào khi đang dùng thuốc ngủ. ¾ Nhôm (Aluminum) Trong chế độ ăn uống hàng ngày, chúng ta đưa vào cơ thể một lượng nhôm nhất định, ở dạng muối khoáng kim loại lẫn trong thức ăn. Tuy nhiên, theo hiểu biết hiện nay của các nhà khoa học, lượng nhôm này gần như hoàn toàn không có ích gì mặt dinh dưỡng. Mặt khác, trong não của những người mắc bệnh Alzheimer, người ta tìm thấy một lượng nhôm cao đến mức – 36 – – 37 –
18. Cẩm nang sức khỏe gia đình Bệnh tâm thần bất thường. Với nồng độ cao như thế, nhôm trở thành một dùng một liều thuốc giảm đau có chứa citrate. Họ đưa ra chất độc hại đối với não. nhận xét rằng, citrate là một hợp chất thông thường có khả Tuy vậy, các nhà khoa học vẫn chưa đi đến được một kết năng làm gia tăng mức hấp thụ nhôm trong cơ thể những luận về hiện tượng này: liệu khối lượng nhôm tích tụ trong người suy thận. Thêm vào đó, bác sĩ Sherrard cũng lần đầu cơ thể đã gây ra bệnh, hay là chính bệnh này đã làm cho tiên nêu vấn đề trên một tạp chí y khoa lớn của Hoa Kỳ về nhôm tích tụ lên não? “một nguy cơ ảnh hưởng đến sức khỏe của cộng đồng dân số” Một cuộc nghiên cứu kết hợp ở Anh và Pháp mới đây còn gây ra bởi lượng nhôm đưa vào cơ thể trong chế độ ăn uống cho thấy lượng nhôm hiện diện trong cơ thể trở nên cực kỳ thường ngày. độc hại đối với những người mắc bệnh thận. Các nhà nghiên Hiện nay, đa số bác sĩ trị liệu vẫn còn ngần ngại trong cứu đã liên kết được một mối quan hệ giữa một hàm lượng việc nêu rõ tác hại của nhôm. Thực tế thì đây là nguyên tố của nhôm ở mức độ cao với tỷ lệ mắc bệnh Alzheimer cao kim loại phổ biến vào hàng thứ ba trên thế giới. Nó hiện hơn, cũng như một lượng nhôm tích tụ trong xương người diện hầu như ở khắp mọi nơi: trong thành phần tự nhiên bệnh cao đến mức đáng kể. Các nhà nghiên cứu cũng đi đến của rau cải, trong hóa chất xử lý nước sạch, và còn là thành một cảnh báo cho những người mắc bệnh thận đang điều trị phần phổ biến trong hầu hết các dược phẩm thông dụng, từ bằng phương pháp lọc máu nhân tạo. Họ cho biết rằng các loại thuốc chống acid cho đến thuốc khử mùi hôi nách. những người này chịu sự đe dọa rất lớn từ việc nhiễm độc, Thật ra thì từ lâu các nhà nghiên cứu ở Anh quốc và Âu ngay cả với một hàm lượng nhôm rất nhỏ. Hiện nay, phương Châu cũng đã hoài nghi về sự vô hại của nhôm như các nhà pháp điều trị này được áp dụng cho các bệnh nhân bị yếu bào chế dược phẩm vẫn mặc nhiên thừa nhận. thận. Máu của người bệnh được lọc sạch và loại bỏ những Một cuộc khảo sát của chính phủ Hoa Kỳ vào năm 1987 tạp chất. Nhưng các loại thuốc dùng trong điều trị lại đã ước tính rằng mỗi ngày trung bình một người đã đưa vào thường có chứa một lượng nhôm nhất định. cơ thể từ 9 đến 14 miligam nhôm qua các thức ăn uống tự Các nhà nghiên cứu đã đưa ra đề nghị thay đổi phương nhiên thông thường. Tuy nhiên, nếu bạn sử dụng những thức trị liệu hiện tại đối với bệnh nhân suy thận. Người thực phẩm chế biến có các chất phụ gia, lượng nhôm có thể đứng đầu cuộc nghiên cứu này , I.B.Salusky, đề nghị thay tăng thêm từ 20 đến 50 miligam nữa. Trong khi đó, theo hoạt chất có nhôm aluminum hydroxide bằng calcium Aluminum Association, Inc. thì lượng nhôm hòa tan ra từ carbonate trong việc làm hạ thấp lượng phosphorous trong các dụng cụ nấu ăn làm bằng nhôm có thể đưa thêm vào cơ máu bệnh nhân. Bác sĩ Donald J.Sherrard đã đặt vấn đề thể chúng ta từ 3 đến 4 miligam mỗi ngày. với cuộc nghiên cứu này là: “Liệu có một hàm lượng nhôm Các nhà nghiên cứu ở Wichita State (Kansas) University nào – dù ít đến đâu – có thể được xem là an toàn đối với đã tiến hành việc kiểm tra lượng nhôm trong nước uống sau bệnh nhân suy thận hay chăng?” khi đun sôi bằng một ấm nhôm điện mới, và thấy hàm Các nhà nghiên cứu cũng ghi nhận trường hợp một bệnh lượng nhôm đó tăng lên cao gấp 30 lần so với mức giới hạn nhân suy thận đang điều trị đã đột ngột tử vong sau khi tự ý – 38 – – 39 –
19. Cẩm nang sức khỏe gia đình Bệnh tâm thần cho phép hiện nay. Họ tính toán rằng lượng nhôm sau khi ¾ Thuốc lá đun đã tăng lên khoảng 74 lần so với trước đó. Một cuộc nghiên cứu gần đây cho rằng những người hút Nếu bạn dùng các loại thuốc trung hòa acid, bạn có thể thuốc lá có tỷ lệ mắc bệnh Alzheimer cao hơn gấp 4 lần so hấp thụ thêm vào cơ thể một lượng nhôm lên đến 1.000 với những người không hút thuốc. miligam mỗi ngày. Mỗi một viên thuốc loại này chứa đến 50 miligam nhôm. ¾ Kẽm (Zinc) Trẻ con dùng các loại sữa qua công nghiệp chế biến từ Loại nguyên tố kim loại này cần thiết để điều chỉnh chức đậu nành cũng hấp thụ một lượng nhôm cao hơn gấp 100 năng của não bộ và các tế bào thần kinh. Nhiều nhà nghiên lần so với trẻ bú sữa mẹ. cứu cho rằng hàm lượng kẽm trong cơ thể quá thấp dẫn đến Theo Aluminum Trade Association, cơ thể bắt đầu quá việc mắc bệnh Alzheimer. trình tích tụ nhôm lại – thay vì thải bỏ ra – khi bạn đưa vào một lượng nhôm nhiều hơn 125 miligam mỗi ngày. Và khi Trong khi vẫn còn tranh cãi nhau về các nguyên nhân đó những rối loạn sức khỏe bắt đầu có khả năng xuất hiện. của bệnh Alzheimer, thì các nhà khoa học lại hoàn toàn Bất chấp những kết quả đã được công bố và những mối nhất trí nhau về việc đánh giá bệnh. Hiện nay đây vẫn là quan ngại về tác hại của nhôm, hiện nay Cơ quan Quản lý một bệnh chưa có thuốc trị và luôn luôn dẫn đến tử vong, Thực phẩm và Dược phẩm của Hoa Kỳ1 vẫn còn xem nhôm thường là trong vòng 5 năm kể từ khi có triệu chứng đầu là một nguyên tố vô hại đối với sức khỏe con người. tiên của bệnh. Riêng tại Hoa Kỳ, có chừng 100.000 người chết mỗi năm do bệnh này, xếp vào hàng thứ tư trong các ¾ Di truyền nguyên nhân gây tử vong hàng năm. Rất nhiều cuộc nghiên cứu đã tập trung vào một chất Các nhà khoa học cũng đồng ý với nhau ít nhất là có hai hiện diện trong cơ thể được biết với tên là amyloid yếu tố chống lại loại bệnh này hiện nay: precursor protein. Một số nhà nghiên cứu cho rằng loại protein này có quan hệ đến những gen di truyền được cho là ¾ Thuốc aspirin hoặc các loại thuốc chống viêm nhiễm nguyên nhân gây bệnh Alzheimer. như ibuprofen, các thuốc thuộc nhóm cortisone và thuốc điều trị sốt rét. Alzheimer và các bệnh mất trí khác hiếm khi ¾ Chấn thương đầu thấy xuất hiện trong số những người mắc chứng viêm thấp Thống kê cho thấy những người đã từng gặp phải một tai khớp, có thể là vì những người này sử dụng các loại thuốc nạn gây chấn thương ở đầu sẽ có khả năng mắc phải bệnh giảm đau gần như hàng ngày. Alzheimer với tỷ lệ cao gấp 3 lần so với người bình thường. ¾ Fluoride, đặc biệt là sodium fluoride. Một báo cáo khoa học ở Canada cho biết rằng nhôm và fluoride đối kháng nhau trong hệ tiêu hóa của chúng ta. Lượng fluoride trong 1 the Food and Drug Administration – 40 – – 41 –
20. Cẩm nang sức khỏe gia đình Bệnh tâm thần thức ăn càng cao thì lượng nhôm bị hấp thụ vào cơ thể càng đây lại là nguyên nhân dẫn đến biến chứng về tâm thần của giảm thấp. họ. Ngoài bệnh Alzheimer, một số hiện tượng bệnh tâm thần Sau khi được can thiệp y khoa để giải tỏa hết số nước tiểu khác cũng cần được chú ý. Trong đó có chứng phát sinh ảo trong bàng quang, cả ba người này đều trở lại trạng thái giác do giảm lượng phosphorus trong máu. tỉnh táo bình thường chỉ trong vòng mấy phút. Các nhà nghiên cứu lưu tâm đến hiện tượng này lần đầu Phát hiện mới này cho phép các bác sĩ biết thêm được tiên sau một ca bệnh của một bệnh nhân nữ 59 tuổi. Bà này một mối liên hệ giữa lượng nước tiểu tích tụ trong bàng được đưa vào bệnh viện để điều trị chứng tiểu đường. Khi quang của người già với sự rối loạn về tâm thần. Biết được nhập viện, tinh thần bà hoàn toàn tỉnh táo. nguyên nhân này thì việc điều trị không mấy khó khăn nữa. Sau 24 giờ điều trị trong bệnh viện, bà bắt đầu phát sinh những ảo giác kinh khiếp. Qua xem xét, bà hoàn toàn không b. Những điều nên làm có tiền sử về các chứng tâm thần, cũng không nghiện rượu hoặc lạm dụng thuốc. – Trước hết, giảm thiểu đến mức tối đa lượng nhôm đưa Khi hiện tượng ảo giác ở bệnh nhân lên đến cao độ, người vào cơ thể. Để đảm bảo điều này, bạn cần chú ý: ta bắt đầu thử máu và phát hiện hàm lượng phosphorus ¾ Nguồn nước. thấp hơn nhiều so với mức bình thường. Nếu nguồn nước sinh hoạt nơi bạn ở bị nghi ngờ là có Phương án điều trị cấp thời là nâng cao lượng phosphorus hàm lượng nhôm cao hơn mức cho phép, tốt nhất là bạn nên trong máu, và chỉ sau 4 giờ, những ảo giác của bệnh nhân sử dụng một hệ thống lọc để được an toàn. Chú ý là phương đã hoàn toàn mất hẳn. pháp lọc bằng than hoạt tính không có tác dụng mấy đối với Hiện tượng này được gọi là hypophosphatemia, có thể gặp nhôm. Một hệ thống lọc theo phương pháp thấm thấu sẽ tốt ở các bệnh nhân tiểu đường hoặc những người nghiện rượu. hơn. Các nhà nghiên cứu cũng đã đề nghị những biện pháp điều ¾ Thức ăn hòa lượng phosphorus một cách thường xuyên cho các đối Chú ý các loại thức ăn đóng hộp sẵn, kể cả một số nước tượng này. ngọt trong lon nhôm đều có thể có một lượng nhôm cao hơn Một số thức ăn tự nhiên có chứa phosphorus là thịt, trứng, mức thông thường. Đôi khi các loại thực phẩm chế biến sẵn cá, ngũ cốc và các hạt họ đậu. này có lượng nhôm cao là do nguồn nước đã sử dụng khi chế Một hiện tượng tâm thần khác được bất ngờ phát hiện và biến, hơn là do chúng hòa tan từ hộp chứa. Vì thế mà cũng điều trị ở 3 bệnh nhân nam có độ tuổi trên 70. Những người phải cảnh giác với cả một số thực phẩm khác như bột nhào này bị mất khả năng phán đoán chính xác và nhiều biểu sẵn để làm bánh, các loại rau cải muối chua hiện tâm thần khác chỉ ngay sau khi họ có vấn đề về đường ¾ Thuốc tiểu. Do đường bài tiết này bị nghẽn, bệnh nhân đã tích tụ Hầu hết các loại thuốc chống acid đều có chứa nhôm. Một quá nhiều nước tiểu trong bàng quang. Và điều không ngờ là số loại thuốc được bán rộng rãi khác như thuốc chống tiêu – 42 – – 43 –
21. Cẩm nang sức khỏe gia đình Bệnh tâm thần chảy, thuốc thụt rửa âm hộ, thuốc trị bệnh trĩ cũng thường đổi chất trong não bộ. Tuy vậy, các nhà khoa học cũng cảnh có chứa một lượng nhôm trong thành phần. Nhôm cũng là báo rằng lạm dụng quá nhiều đường không phải là một chế hoạt chất trong các loại thuốc trị hôi nách. Hỗn hợp có độ dinh dưỡng tốt, và có nguy cơ dẫn đến bệnh tiểu đường. nhôm được đưa vào các loại thuốc này khi chà xát lên da sẽ ngăn chặn các tuyến bài tiết mồ hôi trong một thời gian ngắn. Nhưng để có được hiệu quả này, hỗn hợp ấy cần phải được hấp thụ vào da. Một số kem thoa mặt cũng có chứa nhôm ở dạng có thể bị hấp thụ vào cơ thể. ¾ Dụng cụ nấu ăn bằng nhôm Các loại dụng cụ dùng trong việc nấu ăn được làm bằng nhôm, đặc biệt là soong nồi, khi tiếp xúc với các loại thức ăn có độ acid cao, như cà chua chẳng hạn, có thể bị hòa tan một số nhôm vào thực phẩm. Như vậy, tránh nấu nướng, nhất là chứa đựng các thức ăn có độ acid cao trong những vật chứa bằng nhôm. Một cuộc nghiên cứu ở Sri Lanka còn cho thấy khi dùng nước có chứa flouride để nấu thức ăn trong nồi nhôm sẽ gia tăng lượng nhôm trong thực phẩm lên đến 1.000 lần so với dùng nước không có chứa flouride. – Một biện pháp đơn giản để bồi bổ trí nhớ là sử dụng một lượng đường vừa phải. Các nhà khoa học đã tiến hành một thử nghiệm trên 17 người tình nguyện ở độ tuổi từ 62 đến 84 về tác động của đường đối với trí nhớ của họ. Những người tham gia thử nghiệm nhịn ăn vào buổi tối, sáng hôm sau họ đến phòng thí nghiệm và uống một ly lớn nước chanh. Một số ly nước chanh được pha đường và số còn lại được làm ngọt bằng saccharin, một chất thay thế cho đường. Sau đó, tất cả cùng tham gia những cuộc kiểm tra trí nhớ với mức độ tương tự như nhau. Kết quả là, những người uống nước chanh pha đường có trí nhớ tốt hơn những người uống nước chanh với saccharin. Các nhà khoa học cho rằng đường giúp tăng trí nhớ lâu dài, thông qua việc gia tăng tiến trình trao – 44 – – 45 –
22. Cẩm nang sức khỏe gia đình Động kinh ngăn ngừa những cơn động kinh bằng cách đeo kính mát 5. ĐỘNG KINH màu xanh biển, ngay cả trong lúc xem ti-vi nữa. – Khi bệnh nhân đã lên cơn co giật, cần làm mọi cách để a. Kiến thức chung bảo vệ bệnh nhân không tự làm hại mình. Di chuyển tất cả những vật cứng, vật nhọn ra khỏi tầm tay bệnh nhân. Nếu Chứng động kinh là một sự rối loạn phức tạp trong hệ co giật nặng, đặt một vật nhỏ như khúc cùi bắp chẳng hạn, thần kinh. Người bị động kinh có những nhịp giật thất giữa hai hàm răng, để tránh cho người bệnh không cắn phải thường trong não, gây ra những cơn động kinh. Những cơn lưỡi. động kinh này có thể có nhiều mức độ, từ nhẹ đến nặng. – Sau cơn co giật, để bệnh nhân nằm nghỉ nơi thoải mái. Người bệnh có thể thấy choáng váng và ngất đi trong một Có thể bệnh nhân cần ngủ nhiều. lúc rồi tỉnh lại, hoặc cũng có thể ngã lăn ra đất và lên cơn – Không được tự ý dùng thuốc đối với bệnh này khi co giật đến khủng khiếp. Sau cơn co giật, người mỏi mệt, không có ý kiến của bác sĩ. bần thần và thường buồn ngủ. Cơn động kinh có thể gây ra do những tác nhân từ bên ngoài. Ánh sáng chớp lóa mạnh, hoặc ánh sáng nhấp nháy theo nhịp điệu, đều có thể là những nguyên nhân gây ra cơn động kinh đối với những người bệnh nhạy cảm với ánh sáng. b. Những điều nên làm – Đeo kính mát màu xanh biển có thể ngăn ngừa được tác động của ánh sáng gây ra cơn động kinh. Một cuộc nghiên cứu tiến hành với sự tham gia của những bệnh nhân tình nguyện có độ tuổi từ 13 đến 31 đã cho thấy điều này. Bệnh nhân được chia ra các nhóm đeo kính mát màu xanh biển và các màu khác, sau đó được kích thích bởi các luồng ánh sáng có xung nhịp khác nhau, đồng thời được các nhà khoa học theo dõi chặt chẽ phản xạ trong não bộ. Kết quả cho thấy các bệnh nhân mang kính mát màu xanh biển chịu tác động của ánh sáng ít nhất so với các bệnh nhân khác. Các nhà khoa học khuyên những người mắc chứng động kinh nên – 46 – – 47 –
23. Cẩm nang sức khỏe gia đình Đột quỵ mạch khác. Những khối máu đông này chèn ép các động 6. ĐỘT QUỴ mạch không cho đưa máu vào não được nữa. Đột quỵ do nguyên nhân này thường rất nguy hiểm, đa số trường hợp là a. Kiến thức chung dẫn đến tử vong. Đột quỵ là từ gọi chung để chỉ một hiện tượng bệnh nhân b. Những điều nên làm đột nhiên mất khả năng kiểm soát cơ thể một cách đột ngột do chấn thương trong não. Trong điều kiện bình thường, các – Tránh các nguyên nhân dẫn đến làm tắt nghẽn động tế bào não được nuôi dưỡng liên tục bằng lượng máu từ tim mạch. Những nguyên nhân cụ thể đã được biết là hút thuốc chuyển đến qua các động mạch. Do nhiều nguyên nhân khác lá và ăn thức ăn có nhiều chất béo. nhau, khi con đường cung cấp này bị tắt nghẽn, não bị thiếu – Một nghiên cứu gần đây còn cho thấy chế độ ăn có lượng máu cung cấp đến sẽ xảy ra đột quỵ. nhiều muối cũng là một trong những nguyên nhân gây hại Cơn đột quỵ có thể để lại những di chứng lâu dài cho cơ cho động mạch. Tổ chức American Heart Association đã đề thể, và trong rất nhiều trường hợp dẫn đến tử vong. nghị một chế độ ăn an toàn chỉ nên chứa không quá 1,5 Một mạch máu có thể bị tắt nghẽn theo hai cách khác muỗng muối mỗi ngày. Lượng muối này cần được trừ đi nếu nhau: do động mạch hẹp lại hoặc có vật cản –thường là có sử dụng các loại thực phẩm chế biến sẵn, vốn cũng có những khối nhỏ máu bị đông lại –, hay do động mạch bị một lượng muối trong đó. Những người có triệu chứng huyết chèn ép từ bên ngoài, như khi có một động mạch khác bị vỡ áp cao hoặc một số vấn đề sức khỏe khác nên giảm thấp làm máu chảy ra đông lại chung quanh nó. lượng muối hơn nữa, chừng 1 muỗng muối cho mỗi ngày mà Nguyên nhân tắt nghẽn thứ nhất thường xảy ra qua một thôi. tiến trình. Thường là do hiện tượng tích tụ chất mỡ trên – Tập thể dục đều đặn hoặc tham gia các hoạt động rèn thành động mạch. Khi hiện tượng này xảy ra ở một trong luyện thể lực vừa với sức khỏe của mình cũng là một biện các động mạch chính dẫn máu lên não – đi qua cổ – thì đột pháp tích cực giảm thấp nguy cơ bị đột quỵ. quỵ có nguy cơ xảy ra. Tuy nhiên, đây chưa phải là nguyên nhân trực tiếp. Lớp mỡ dày lên chỉ làm cho động mạch hẹp đi chứ chưa tắt nghẽn. Khi có một hoặc nhiều khối máu đông rất nhỏ xuất hiện thì sự tắt nghẽn mới thật sự xảy ra. Đột quỵ do nguyên nhân này chiếm khoảng 80% trong tổng số các trường hợp. Nguyên nhân thứ hai ít gặp hơn, chiếm 20% trường hợp đột quỵ. Khi một trong các động mạch trong não bộ bị vỡ, khiến máu chảy tràn ra và đông lại bao quanh những động – 48 – – 49 –
24. Cẩm nang sức khỏe gia đình Đau thắt ngực – Nên ăn thức ăn nhẹ, dễ tiêu như rau đậu, súp loãng. 7. ĐAU THẮT NGỰC Tránh những bữa ăn nặng nề với thịt cá, các thức ăn béo, nhiều dầu mỡ. a. Kiến thức chung – Thường thì với sự điều chỉnh thích hợp chế độ ăn uống, làm việc, luyện tập vừa phải mỗi ngày, tránh các yếu tố xúc Đau thắt ngực là một hiện tượng gây ra do hẹp động động mạnh về tâm lý, rồi những cơn đau sẽ tự nhiên qua đi. mạch vành, động mạch cung cấp máu cho tim. Triệu chứng – Nếu cơn đau vẫn thường xuyên tái phát, nhất là khi bệnh được biết khi cơn đau nhói xuất hiện nơi giữa ngực, rồi bệnh nhân không làm gì cả mà vẫn lên cơn đau, đó là dấu lan dần ra hai vai và cánh tay, kéo dài trong chừng 2 đến 5 hiệu nghiêm trọng cần đến bác sĩ ngay. phút rồi qua đi. Cơn đau có thể có nguyên nhân trực tiếp do xúc động mạnh về tâm lý, nhưng thông thường hơn là khi làm một việc gì gắng sức, nặng nhọc, khiến cho tim đòi hỏi một lượng máu lớn hơn và động mạch vành do một nguyên nhân tắt nghẽn nào đó nên đã không thể cung cấp đủ lượng máu cần thiết. Nếu cơn đau thắt ngực xuất hiện tự nhiên hoàn toàn không có nguyên nhân nào vào lúc đó, có nghĩa là người bệnh đang có vấn đề nghiêm trọng hơn với động mạch vành, và giải pháp tốt nhất là thực hiện các xét nghiệm với bác sĩ chuyên khoa. b. Những điều nên làm – Khi xảy ra cơn đau thắt ngực, bình tĩnh ngồi xuống nghỉ ngơi, tránh bất cứ nguyên nhân gây xúc động nào có thể có tiếp đó. – Nên giữ ấm, tránh nhiệt độ chung quanh quá lạnh. – Không nên cố gắng theo đuổi những chương trình rèn luyện sức khỏe vượt quá sức mình. Thay vì vậy, chọn những phương pháp vừa sức và thực hiện đều đặn lâu dài sẽ tốt hơn. – 50 – – 51 –
25. Cẩm nang sức khỏe gia đình Đau tim khả năng can thiệp của bác sĩ sẽ càng cao hơn, và nguy cơ 8. ĐAU TIM để lại các thương tổn lâu dài cho tim sẽ được giảm thiểu đến mức thấp nhất. Những người thiếu hiểu biết thường không ý a. Kiến thức chung thức được hết tầm quan trọng của vấn đề, họ trì hoãn việc trị liệu cho bệnh nhân đến hàng giờ, trong khi vấn đề thực Đau tim là một từ đơn giản dùng để chỉ chung cho nhiều sự được tính toán với giá trị thay đổi theo từng giây phút. Vì vấn đề phức tạp ảnh hưởng đến hoạt động của tim và khả thế, hãy cảnh giác cao với những dấu hiệu của bệnh tim. năng vận chuyển máu một cách có hiệu quả của nó. Nói Một sự cẩn thận trong trường hợp này dù có nhầm lẫn vẫn chung, từ đau tim hàm nghĩa những vấn đề không bình tốt hơn là sự cân nhắc chậm trễ. thường với chính tự thân những cơ tim. Thường thì những Bạn có thể xác định các dấu hiệu đau tim qua những mô vấn đề này liên quan đến hệ thống những động mạch và tả sau đây: tĩnh mạch làm phận sự cung cấp máu cho tim. ¾ Đau ngực dữ dội. Thường thì cơn đau tạo cảm giác như Các triệu chứng xuất hiện khi việc cung cấp máu cho tim bị đè nặng, hoặc bị bóp nghẹt lại, đau ở sâu trong lồng ngực có vấn đề bao gồm cơn đau và cảm giác căng tức ở ngực kèm và đau liên tục, ngay bên dưới xương lồng ngực. Cơn đau lan theo cơn đau thắt ngực. Khi các mạch máu bị nghẽn lại hoàn tỏa dần ra phía sau lưng, bên cánh tay trái hoặc lên phía toàn, các cơ tim thực sự thiếu nguồn cung cấp dưỡng khí và hàm. Các loại thuốc như nitroglycerin – có thể làm mất cơn năng lượng. Khi đó, bệnh nhân lên cơn đau tim, và sau đó đau thắt ngực – hoặc antiacid không có hiệu quả gì với cơn chắc chắn sẽ để lại ít nhiều những thương tổn lâu dài về sau đau này. Nếu cơn đau kéo dài quá 10 phút, nên đưa đi cấp cho tim. Việc chẩn đoán và điều trị đau tim không phải là cứu ngay. Tuy nhiên, khoảng chừng 2 trong số 10 bệnh nhân những điều có thể trình bày đầy đủ trong sách này, và bạn lại không có những triệu chứng đau loại này. Một số người nên tự biết một giới hạn, bạn không thể tự mình đối phó với chỉ có cảm giác lồng ngực bị ép lại hơi khó chịu, hoặc cảm những cơn đau tim. Các điều kiện chăm sóc chuyên môn và giác căng tức, hay bị ép chặt nơi khoảng giữa ngực, thay vì thuốc men là cần thiết, từ khi chẩn đoán bệnh cho đến suốt là những cơn đau. Tuy vậy, nếu những dấu hiệu này kéo dài trong giai đoạn điều trị. hơn 10 phút, cần đưa bệnh nhân đi cấp cứu ngay. Tuy nhiên, có một số việc mà bạn thực sự có thể làm để ¾ Toát mồ hôi rất nhiều, người lạnh và da rịn mồ hôi ngăn ngừa bệnh tim cũng như sự bộc phát của những cơn liên tục. đau tim. Bạn cũng có thể làm được một số ít việc có ích để ¾ Buồn nôn, ói mửa, hoặc những cảm giác rối loạn giúp người bệnh tăng thêm khả năng sống sót sau một cơn nghiêm trọng khác trong hệ tiêu hóa. đau tim. Tuy nhiên, điều quan trọng và khôn ngoan hơn hết ¾ Hơi thở ngắn, chóng mặt, đầu óc choáng váng quay là hãy tìm đến sự trợ giúp của y bác sĩ càng sớm càng tốt cuồng, hoặc ngất xỉu. ngay khi nào mà bạn nhận biết ra được những triệu chứng ¾ Có cảm giác mình sắp chết, hết sức căng thẳng hoặc sợ của bệnh tim. Đưa bệnh nhân đến phòng cấp cứu càng sớm, sệt. – 52 – – 53 –
26. Cẩm nang sức khỏe gia đình Đau tim Có rất nhiều người nhận ra những triệu chứng như trên, tránh dùng aspirin đối với những bệnh nhân đã từng đau nhưng bỏ qua và chỉ chờ đợi cho bệnh nhân khỏe lại. Phủ bao tử hoặc đang dùng một loại thuốc chống đông máu nào nhận tính nghiêm trọng của một vấn đề vào những phút đầu khác. tiên là phản ứng thông thường của tất cả mọi người, nhưng Aspirin dùng với liều trung bình hai ngày một lần để điều quan trọng trong trường hợp này là bạn phải nhanh ngăn ngừa các cơn đau tim. Và dùng mỗi ngày một liều thấp chóng vượt qua sự phủ nhận sai lầm đó. Những người chết vì (viên 81 miligam) để ngăn ngừa chứng đột quỵ. Tuy nhiên, đau tim thường chết ngay chỉ trong vòng 2 giờ tính từ những điều quan trọng là trước khi bắt đầu dùng thuốc, nhất thiết dấu hiệu đầu tiên. Sự chậm trễ chỉ làm giảm nhanh khả phải qua ý kiến của y bác sĩ. năng sống sót của người bệnh. Trong thời gian điều trị bệnh tim, chế độ ăn uống đóng Một dấu hiệu mới của chứng đau tim một vai trò khá quan trọng. Các nhà khoa học cho rằng một Người già từ 50 tuổi trở lên có thể được phát hiện bệnh chế độ ăn với hàm lượng chất béo giảm mạnh có thể giúp tim nhờ một dấu hiệu mới được biết đến gần đây. Đó là một làm ổn định hoặc thậm chí giảm nhẹ mức độ nghiêm trọng nếp nhăn chạy dài từ một trong hai mép tai, xéo góc khoảng của bệnh tim, ngăn ngừa được sự bộc phát của những cơn 450 xuống vai. Một cuộc nghiên cứu cho biết đây là một đau tim. Khi áp dụng chế độ ăn giảm mạnh chất béo, thậm trong những dấu hiệu khá sớm cho thấy người này có khả chí những thay đổi rất nhỏ ghi nhận trên kết quả X-quang năng mắc bệnh tim. cũng đi kèm với những hoàn thiện rất đáng kể trong các Bác sĩ William Elliot ở Pritzer School of Medicine, thuộc triệu chứng bệnh. Nguyên nhân ở đây là vì chế độ ăn này trường đại học Chicago đã nghiên cứu 108 người, gồm cả giúp làm thông thoáng những tĩnh mạch rất nhỏ mà kết quả nam và nữ, trong vòng 8 năm. Một số người trong đó có dấu X-quang không ghi nhận được. hiệu mắc bệnh tim và một số có những nếp nhăn dưới mép tai. Sau 8 năm, một nhận xét được đưa ra là tỷ lệ tử vong vì Một mối quan hệ giữa bệnh tim và aspirin bệnh tim cao hơn nhiều ở những người có nếp nhăn dưới Dùng aspirin mỗi ngày có thể giảm 30% nguy cơ lên cơn mép tai, so với những người không có dấu hiệu này. đau tim ở phụ nữ. Phụ nữ lớn tuổi đã qua thời gian kinh Bác sĩ William Elliot suy đoán để giải thích hiện tượng nguyệt, thường là từ 50 trở lên, dễ có nguy cơ bị bệnh tim do này rằng, các động mạch cung cấp máu cho tim có lẽ cũng nghẽn các động mạch. Khi dùng mỗi ngày một viên aspirin tương tự như các động mạch dẫn máu lên vành tai. Nếu suy với hàm lượng 325 miligam thì nguy cơ này giảm đi thấy rõ. đoán này là đúng, thì những gì xảy ra cho các động mạch ở Nguyên nhân tạo ra hiệu quả này là vì aspirin giúp thay đổi tim hẳn đồng thời cũng xảy ra cho các động mạch dẫn máu tính chất của máu, làm giảm độ bám dính vào thành động lên vành tai. Vì thế, khi lượng máu đưa lên vành tai bị giảm mạch, đồng thời ngăn ngừa các khối máu đông rất nhỏ đi tức là một dấu hiệu cảnh báo về khả năng mắc bệnh tim. trong máu. Chính các khối máu nhỏ này là nguyên nhân gây Và nếp nhăn nơi mép tai chạy xuống vai dường như là dấu tắt nghẽn mạch máu khi mạch máu bị hẹp lại. Tuy nhiên, hiệu xuất hiện khi lượng máu đưa lên tai bị suy giảm. Tuy – 54 – – 55 –
27. Cẩm nang sức khỏe gia đình Đau tim nhiên, dấu hiệu này không thể xuất hiện ở những người Nguy cơ của những người không hút thuốc lá chưa quá độ tuổi 50. Bạn có thể nghĩ rằng mình không hút thuốc lá, và như Mặc dù những người béo mập được xem là có nhiều nguy vậy là không có vấn đề gì liên quan đến bạn khi nói về mối cơ mắc bệnh tim hơn, các nhà nghiên cứu lại không thấy có quan hệ giữa khói thuốc với bệnh tim. Bạn đã lầm. Vấn đề sự khác biệt nào giữa họ với người bình thường về khả năng thực ra chưa hẳn đã như vậy. xuất hiện các nếp nhăn dưới mép tai. Chỉ cần bạn có tiếp xúc với những người hút thuốc lá – trong gia đình, nơi làm việc, trên xe buýt – là bạn có khả Hút thuốc lá làm mất đi các dấu hiệu đau tim năng đã hít phải khói thuốc lá vào trong phổi. Các nhà khoa Những cơn đau nhẹ nơi vùng ngực thường là dấu hiệu học gọi trường hợp này là “hút thuốc thụ động”. cảnh báo rất sớm để bạn bắt đầu chú ý tới những vấn đề về Nguy cơ mắc bệnh tim với những người hút thuốc thụ bệnh tim. động cao gấp 2,5 lần so với những người thực sự không tiếp Tuy nhiên, với người hút thuốc lá, các dấu hiệu cảnh báo xúc với khói thuốc lá. quý giá này đôi khi không được nhận ra. Đó là do hậu quả Nguyên nhân ở đây được giải thích rất rõ ràng. Khói gây ra bởi thuốc lá. Bác sĩ Paula Miller giải thích rõ hiện thuốc lá mà bạn hít vào – do người khác thải ra – kích thích tượng này bằng cách tiến hành một thí nghiệm với những cơ thể bạn tạo ra rất nhiều fibrinogen, một trong các thành người hút thuốc lá. Sau khi những người trong nhóm hút phần của máu có công năng giúp thúc đẩy tiến trình đông xong một điếu thuốc lá, người ta đặt lên cánh tay họ một cái máu. Sự đông máu là một hiện tượng rất cần thiết giúp cơ que được làm ấm lên. Cứ sau mỗi điếu thuốc, nhiệt độ được thể chống lại sự mất máu khi có những vết cắt ngoài da. gia tăng lên một ít, nhưng không ai trong những người hút Tuy nhiên, khi fibrinogen được tạo ra quá nhiều trong máu, thuốc nhận ra được điều đó. Thuốc lá đã có tác dụng như tiến trình đông máu không còn tự nhiên và hợp lý nữa. Các một loại thuốc “giảm đau” trong trường hợp này. Các nhà khối máu đông liên tục được tạo ra một cách không cần khoa học vẫn chưa nói rõ được thuốc lá đã làm tê liệt các thiết và do đó làm tắt nghẽn các động mạch, gây bệnh tim. dây thần kinh như thế nào, nhưng đây chính là lý do làm Như vậy, nếu bạn không hút thuốc, bạn vẫn chưa được an cho những người hút thuốc không nhận ra được sự thay đổi toàn. Còn phải làm sao cho quanh bạn không còn ai hút của nhiệt độ. thuốc nữa. Nếu chưa được như vậy, hãy cẩn thận tránh xa Và tương tự như thế, những cơn đau nhẹ ở ngực để báo những nơi nhiều khói thuốc. Ngược lại, nếu bạn là người hút động về khả năng mắc bệnh tim đã bị những người hút thuốc lá, hãy suy nghĩ thêm về mối nguy hiểm đe dọa mà thuốc bỏ qua đi không nhận biết. bạn đang mang đến cho những người thân yêu quanh mình, Nếu bạn đang hút thuốc, có thể đây lại là một lý do nữa – nhất là vợ con của bạn. trong số rất nhiều lý do đã từng được biết – để bạn tiếp tục cân nhắc việc bỏ thuốc. – 56 – – 57 –
28. Cẩm nang sức khỏe gia đình Đau tim b. Những điều nên làm tối đa là 30% chất béo trong tổng số năng lượng được cơ thể tiêu thụ. Có những vấn đề cực kỳ nghiêm trọng, nhưng đôi khi lại Sau một năm, 18 trong số 22 người của nhóm thứ nhất có được giải quyết bằng những giải pháp khá đơn giản. Đó những thay đổi thấy rõ. Các động mạch trước đây tắt nghẽn chính là trường hợp của bệnh tim. Chỉ cần bạn thay đổi nếp giờ được thông thoáng như cũ, tất cả các mạch máu đều trở sống của mình theo một hướng tích cực hơn, đôi khi bạn có lại tình trạng hoàn hảo như khi họ chưa mắc bệnh. thể thoát khỏi căn bệnh chết người này mà không cần đến Các triệu chứng bệnh trong cả nhóm được ghi nhận giảm cả sự can thiệp của thuốc men – dĩ nhiên là điều này chỉ thiểu đi ở các mức độ: đúng khi bạn còn chưa lên cơn đau tim. – Chu kỳ lập lại của những cơn đau: giảm 91% Một số nhà khoa học tuyên bố rằng, chỉ cần tuân thủ chế – Thời gian kéo dài của những cơn đau: giảm 42% độ ăn uống giảm mạnh chất béo, sống nếp sống giản dị hơn, – Mức độ nghiêm trọng của những cơn đau: giảm 28% giải quyết mọi lo lắng, căng thẳng, bệnh nhân đau tim có Các nhà nghiên cứu trong cuộc thử nghiệm này cũng đưa thể sẽ hồi phục chỉ trong vòng một năm. ra nhận xét là: những bệnh nhân nặng nhất có những thay Tuy nhiên, những chứng cứ thuyết phục hơn được đưa ra đổi khả quan nhất, và phụ nữ dễ có những thay đổi khả sau một cuộc nghiên cứu thử nghiệm kéo dài một năm với quan hơn nam giới. 41 người mắc bệnh tim tình nguyện tham gia, trong đó có cả Trong nhóm thứ hai gồm 19 người, chỉ có 8 người có dấu nam và nữ, độ tuổi từ 35 đến 75. hiệu thay đổi tích cực, nhưng lại có đến 10 người trở nên tệ Những người bệnh được thuyết phục đồng ý thay đổi nếp hại hơn trước nhiều. Các chỉ số ghi nhận về chu kỳ lập lại sống của mình theo như được hướng dẫn, như một phương của những cơn đau, thời gian kéo dài và mức độ nghiêm thức dùng trị liệu chứng bệnh tim của họ. trọng đều gia tăng hơn trước. Người ta tách ra 22 người trong số này để hướng dẫn Các nhà nghiên cứu nói rằng những thay đổi tích cực những thay đổi đáng kể trong sinh hoạt và thói quen hàng trong nhóm bệnh nhân thứ nhất tương tự như hiệu quả của ngày. Chế độ ăn của họ là chế độ ăn chay, được giảm mạnh việc điều trị bằng cách dùng thuốc làm giảm hàm lượng lượng chất béo. Hàng ngày, họ tập thể dục đều đặn và được cholesterol trong máu. Tuy nhiên, thực tế là những bệnh tham dự một khóa học về chống căng thẳng tâm lý. Tất cả nhân này hoàn toàn không được điều trị bằng thuốc. đều bỏ hẳn không hút thuốc lá, không uống cà phê, không Mặc dù trong nhóm thứ hai cũng có 8 người có dấu hiệu uống rượu và các thức uống có cồn. thay đổi tích cực, nhưng qua thử nghiệm này, các nhà khoa Nhóm còn lại gồm 19 người được tham gia vào một học kết luận là cần phải áp dụng những thay đổi nếp sống chương trình chung mà hầu hết các bác sĩ tim mạch vẫn một cách triệt để hơn mới tác động mạnh đến căn bệnh. thường khuyến khích bệnh nhân tham gia. Họ không hút Những lời khuyên cụ thể mà bạn có thể rút ra từ đây để thuốc lá, tập thể dục vừa phải và ăn thức ăn theo giới hạn áp dụng với bệnh tim là: – 58 – – 59 –
29. Cẩm nang sức khỏe gia đình Đau tim – Ăn chay, với hàm lượng chất béo giảm mạnh, chỉ trong có thể giảm ngay đến hơn 15 nhịp mỗi phút. Tuy nhiên, phạm vi 10% tổng số năng lượng tiêu thụ của cơ thể (tính biện pháp này cần thận trọng khi áp dụng, vì nhiệt độ quá bằng ca-lo-ri). lạnh của nước đôi khi gây cho bạn những sự khó chịu khác – Loại trừ tất cả các nguyên nhân gây căng thẳng tâm lý, thay vì là nhịp tim nhanh. tập thở sâu, tập ngồi thiền và thư giãn mỗi ngày ít nhất là một giờ. Thức ăn làm giảm nguy cơ mắc bệnh tim – Loại bỏ thuốc lá, cà phê, rượu bia một cách tuyệt đối. Ngoài việc chế độ ăn uống có thể giúp bạn hồi phục sau – Tập thể dục đều đặn hàng ngày. Đi dạo những quãng khi đã mắc bệnh tim, còn phải đề cập đến những thức ăn ngắn ít nhất là 3 giờ trong một tuần. giúp bạn ngăn ngừa trước nguy cơ mắc phải căn bệnh này. – Sinh hoạt tập thể – gia đình, bạn bè, câu lạc bộ – ít Bác sĩ JoAnn Manson đã báo cáo tại một cuộc họp thường nhất là 2 lần trong một tuần để có những trao đổi cởi mở và niên của American Heart Association rằng, những phụ nữ nhận sự hổ trợ về mặt tâm lý từ cộng đồng. dùng khoảng 15 miligam beta carotene mỗi ngày có thể giảm đến 40% nguy cơ bị đột quỵ và 22% nguy cơ mắc bệnh tim. Cách giảm nhịp tim không dùng thuốc Bác sĩ Manson cũng tường thuật chi tiết kết quả của một Nhịp tim nhanh không phải là một vấn đề nghiêm trọng cuộc nghiên cứu giữa nguy cơ mắc bệnh tim với các thức ăn lắm. Tuy nhiên, nếu mức tăng nhanh lên đến chừng 160 giàu vitamin E và beta carotene, với một nhóm đối tượng nhịp trong một phút có thể gây khó chịu và thậm chí bắt gồm 87.245 phụ nữ ở độ tuổi từ 34 đến 59, kéo dài trong 8 đầu nguy hiểm. Nhịp tim bình thường của một người ở tuổi năm. trưởng thành là từ 50 đến 100 nhịp mỗi phút. Theo kết quả của cuộc nghiên cứu này thì những phụ nữ Ngoài việc can thiệp bằng thuốc, các bác sĩ từ lâu vẫn sử được cung cấp thức ăn giàu vitamin E và beta carotene có dụng một số biện pháp đơn giản để làm giảm nhịp tim khi nguy cơ mắc bệnh tim thấp hơn những người khác. cần thiết. Xoa bóp các động mạch ở cổ hoặc ấn nhẹ để tạo Theo như đã biết thì vitamin giúp ngăn ngừa các lớp cặn một sức ép lên hai mắt, là những biện pháp có thể làm bám vào thành động mạch, tích tụ lâu ngày làm hẹp động giảm nhịp tim. mạch và dẫn đến các triệu chứng đột quỵ cũng như bệnh tim. Gần đây, nghiên cứu tâm sinh lý của những người thợ lặn, Bác sĩ Manson cũng cho biết là phụ nữ sau khi dùng một các bác sĩ đã tìm ra một phương thức mới hiệu quả hơn. Khi liều 100 miligam vitamin E, có thể giảm đến 36% nguy cơ một thợ lặn lao xuống nước lạnh, nhịp tim của họ tự nhiên mắc bệnh tim. Bà nhấn mạnh rằng, cách tốt nhất để giảm chậm lại đáng kể, điều này là do tâm lý dự báo trước về nguy cơ mắc bệnh tim là ăn nhiều các thức ăn có chứa lượng dưỡng khí mà cơ thể nhận được đang bắt đầu giảm đi. vitamin E và beta carotene, như là cà-rốt, khoai lang, quả Một hiệu quả tương tự sẽ đạt được khi người bệnh được đặt mơ Một số loại dầu thực vật cũng được biết là rất giàu ngồi trước một chậu nước đá, hít một hơi thật dài rồi nín vitamin E, nhưng chúng kèm theo lượng chất béo quá lớn, thở và dầm mặt sâu vào dưới nước lạnh. Thực tế, nhịp tim và vì thế không có lợi cho việc phòng chống bệnh tim. Nên – 60 – – 61 –
30. Cẩm nang sức khỏe gia đình Đau tim cân nhắc cả yếu tố này trước khi chọn ra một thực đơn thích những chương trình như thế, bạn vẫn có thể tìm được một hợp cho chế độ ăn của bạn. phương thức nhẹ nhàng nào đó thích hợp hơn cho mình. Ngoài ra, nhiều cuộc nghiên cứu khác cũng nhận biết vai Những cuộc nghiên cứu mới cho thấy rằng sự luyện tập trò của vitamin C trong việc giúp chống lại bệnh tim. Liều nhẹ nhàng đều đặn vẫn mang lại kết quả tốt cho sức khỏe, cao vitamin C làm giảm nguy cơ xơ cứng thành động mạch, dựa trên số ca-lo-ri mà cơ thể phải tiêu tốn đi trong thời một trong những nguyên nhân chính dẫn đến bệnh tim. gian luyện tập. Các nhà nghiên cứu tiến hành khảo sát trên 314 người Giả sử như, thay vì chạy tại chỗ 30 phút mỗi ngày – đàn ông và 142 phụ nữ ở độ tuổi từ 20 đến 95, chia làm hai nghĩa là hơi quá sức của bạn – bạn có thể chỉ cần đi bách bộ nhóm. Nhóm thứ nhất trên 58 tuổi và nhóm thứ hai từ 58 mỗi lần 10 phút và 3 lần trong một ngày. Hiệu quả đạt được tuổi trở xuống. Kết quả cho thấy lượng vitamin C đưa vào cơ cũng sẽ tương tự như nhau. Mục tiêu cụ thể của bạn ở đây là thể giúp máu lưu thông tốt hơn và giảm nguy cơ tăng phải sử dụng từ 1.200 cho đến 2.000 ca-lo-ri năng lượng cơ cholesterol trong máu. Và như thế, nó góp phần làm giảm thể cho việc luyện tập. Với kết quả nghiên cứu mới này, bạn đáng kể nguy cơ mắc bệnh tim. có thể yên tâm chọn cho mình một phương thức rèn luyện cơ Vitamin C có thể dễ dàng tìm thấy trong rất nhiều loại thể thích hợp hơn mà không phải gắng sức thái quá. thức ăn tự nhiên thông thường như các loại rau quả: cam, chanh, quýt, dưa hấu, dâu, cà chua, khoai tây, tiêu, ớt, bắp Nhịn ăn sáng dễ có nguy cơ lên cơn đau tim cải Tất nhiên là điều này chỉ xảy ra khi bạn là người đã mắc Một nguyên tắc chung hiện nay đã được các nhà khoa học bệnh tim. Các bác sĩ từ lâu đã nhận biết một điều là hầu cùng nhất trí, là những thức ăn có lượng chất béo cao và hết các cơn đau tim thường xảy ra vào buổi sáng, khoảng vài làm tăng lượng cholesterol trong máu là kẻ thù của bệnh tim. giờ sau khi bệnh nhân thức dậy. Mặc dù vẫn chưa giải thích Để thiết thực chống lại nguy cơ mắc bệnh tim, các nhà khoa chính xác được hiện tượng này, các nhà nghiên cứu vẫn tin học khuyến khích một chế độ ăn thay thế hẳn lượng đạm từ rằng những thay đổi của cơ thể vào buổi sáng đã gia tăng thịt động vật bằng lượng đạm thực vật, nghĩa là từ các loại nguy cơ lên cơn đau tim. rau, đậu, củ, quả Các loại mầm ngũ cốc như giá đậu, mộng Một số người cho rằng huyết áp tăng cao hơn và nhịp tim lúa mì, lúa mạch đều được đánh giá cao vì chúng rất giàu nhanh hơn khi thức dậy là nguyên nhân của vấn đề. Một số đạm thực vật. nhà nghiên cứu khác lại cho rằng độ bám dính của các chất cặn trong máu tăng cao hơn vào buổi sáng, và do đó làm Sự luyện tập nhẹ nhàng vẫn có ích tăng khả năng lên cơn đau tim. Từ lâu chúng ta vẫn biết rằng những chương trình rèn Một cuộc nghiên cứu tại Memorial University, Newfound- luyện sức khỏe được áp dụng thường xuyên và triệt để sẽ land ở Canada cho thấy là những nguy cơ lên cơn đau tim giúp bạn tránh xa được nguy cơ mắc bệnh tim. Tuy nhiên, vào buổi sáng tăng lên đáng kể nếu bệnh nhân không ăn nếu bạn không đủ sức khỏe để khởi sự tham gia một trong điểm tâm hoặc nhịn ăn vào buổi tối trước đó, vì những phân – 62 – – 63 –
31. Cẩm nang sức khỏe gia đình Đau tim tích máu cho thấy độ bám dính của các chất cặn trong máu Để khắc phục mối nguy hiểm này, người bệnh nên hạn tăng lên cao hơn bình thường. chế việc thức dậy và đi ra khỏi giường ngủ vào ban đêm. Nếu bắt buộc phải làm thế, thì nên thức giấc và nằm yên Thức dậy trong đêm là một điều nguy hiểm một lúc, sau đó ngồi dậy một lúc nữa, rồi từ từ ra khỏi Để đi đến kết luận này đối với những người mắc bệnh giường. Việc kéo dài thời gian như vậy cho phép cơ thể có đủ tim, các nhà khoa học đã tiến hành một cuộc khảo sát cụ điều kiện để không “thức dậy” quá đột ngột, dẫn đến cơn thể với 30 bệnh nhân mắc bệnh tim tình nguyện tham gia.1 đau tim. Trong cuộc khảo sát này, tất cả bệnh nhân được mang những máy theo dõi nhịp tim. Máy này tương tự như một Người già cần sự ấm áp máy cát-sét nhỏ bạn vẫn thường đeo bên sườn. Một thiết bị Một cuộc nghiên cứu với sự tham gia của 100 người già từ nhỏ được gắn áp vào ngực và giúp các nhà khoa học ghi 75 tuổi trở lên, kéo dài trong một năm, đã đi đến kết luận nhận một cách chi tiết mọi diễn biến xảy ra với tim bệnh như vậy. nhân. Các nhà nghiên cứu nhận ra rằng khi nhiệt độ môi Trong số 30 người, có 21 người thức dậy trong đêm để đi trường xuống thấp nhất, lượng fibrinogen trong máu người tiểu, hoặc lấy một ly nước uống, hoặc làm một việc gì đó mà già có khả năng tăng cao nhất. Fibrinogen làm tăng khả phải đi ra khỏi giường. Có người thức dậy đến hai lần trong năng đông máu, tạo ra nguy cơ dễ bộc phát những cơn đau đêm, và tổng số lần thức dậy của 21 người ấy được ghi nhận tim. Trong những tháng lạnh nhất trong năm, hàm lượng là 36 lần. Trong 36 lần ấy, có đến 24 lần bệnh nhân bị lên fibrinogen trong máu người già tăng lên đến 23% cao hơn so cơn đau tim. Nghĩa là chiếm một tỷ lệ 2 trên 3 lần. với những tháng mùa hè. Người bệnh tim thức dậy trong đêm để đi ra ngoài vì một Một trong những lý do được đưa ra để giải thích hiện lý do nào đó rõ ràng là rất nguy hiểm. Nguyên nhân tạm tượng này là cơ thể người già kém khả năng thích nghi với thời được giải thích theo với những phản ứng thích nghi của nhiệt độ môi trường, nên chịu ảnh hưởng của nhiệt độ thấp cơ thể. Khi bệnh nhân ngủ, tất cả mọi bộ phận trong cơ thể mạnh mẽ hơn những người trẻ tuổi. đều đi vào trạng thái nghỉ ngơi. Khi bệnh nhân đột ngột Như vậy, điều có thể làm được là hãy tìm mọi cách giữ thức dậy trong đêm, các bộ phận cần một thời gian để “thức ấm cho người già trong những tháng trời lạnh. Điều đó giảm dậy”, trong đó có tim và các mạch máu. Để thích nghi ngay đi một phần nguy cơ lên cơn đau tim của họ. với trạng thái thức dậy, tim đòi hỏi một lượng máu lớn hơn, vượt quá sức cung cấp của các động mạch – vốn đang trong Tăng cân, giảm cân, đau tim tình trạng bệnh hoạn – và làm cho cơn đau tim bộc phát. Đúng vậy. Các nhà nghiên cứu đã kết hợp được 3 yếu tố này với nhau như một hiện tượng thực tế, qua khảo sát 5.127 người ở độ tuổi từ 32 đến 62, trong vòng 2 năm. 1 Theo tường thuật của American Heart Association. – 64 – – 65 –